Is taal een hefboom voor integratie?

Piet Van Avermaet

Met taal aan het werk 31 maart 2014

Programma

Huidige trendsTaal en integratieLerenTaallerenuitdagingen4 thema’s

Huidige trends

Migratiepatronen wijzigen snel– Globalisering– Localisering (grootstedelijkheid)– Migratie– Mobiliteit

Van diversiteit naar ‘super diversiteit’– Geglocaliseerde super diverse samenlevingen

In een context waar ‘superdiversiteit’ de norm wordt, is het belangrijk om te reflecteren over de grenzen van de

huidige recepten (beleid en acties) die we in (taal)onderwijs gebruiken om het schoolsucces van

kansarme en immigrantenkinderen te verhogen en om burgerschapsvorming te versterken.

Ons fundamenteel denken over diversiteit en onderwijs ontkent diversiteit als uitgangspunt.

We erkennen diversiteit , maar blijven het moeilijk vinden om het als de norm in onderwijs te beschouwen.

We erkennen diversiteit, enkel als conditie tot inpassing. Waardoor het meteen wordt gedevalueerd tot afwijking, achterstand,

probleem, …

Huidige trends

PolariseringIdeologie is terugIn meeste Europese landen sterke focus op:– Taal– Testing

Waarom?

Omslag rond eeuwwisseling

Verstrenging van discours en beleid in heel Europa“Moet gedaan zijn met ‘bepampering’”Integratiebeleid wordt inburgeringsbeleidStrakker beleid ook voor naturalisatie (voorlopige uitzondering België)Nieuwkomers, oudkomers

Waarom verandering?

Incidenten: Nederland, Frankrijk9/11‘war on terror’Integratiebeleid gefaaldFailliet multiculturele samenlevingProbleemstedenProbleemwijkenOnderwijsproblemenProbleemjongerenDaadkrachtiger beleid, ook voor nieuwe migratie

Kernbegrippen van nieuwe beleid

Taalkennis als conditie voor integratieWaarden en normen kennis als tweede conditieVerplichting

Integratiediscours is de facto assimilatie in publieke sfeer

En toch:

Zonder kennis van de ST kan men niet functioneren in de samenlevingKennis van de ST zet deuren open naar werk, school, ...Talen van immigranten zijn een obstakel voor integratieTalen van immigranten hebben een negatief effect op school en leerresultaten van immigrantenkinderen

Dit zijn ideologische aannames waar nauwelijks of geen empirische evidentie voor bestaat

Kennis over integratiebeleid

WenselijkheidKennisAppreciatie over communicatieAttitudes ten aanzien van immigranten die inburgering volgen

Wenselijkheid

Kennis

Communicatie

Attitude

Taal en integratie

Moet/kan taal een voorwaarde voor integratie zijn of voor het verwerven van de nationaliteit?Dit lijkt redelijk:– Kennis van de taal verhoogt kansen op werk, onderwijs en

opwaartse mobiliteit– Alleen de ST verzekert deze mogelijkheden en de ST is het

enige efficiënte en noodzakelijke communicatiemiddel– We gaan ervan uit dat (bepaalde) immigranten GEEN talig

repertoire hebben om succesvol in een land, regio of buurt te functioneren.

Taal en integratie

Kennis van de taal verhoogt kansen op werk, onderwijs en opwaartse mobiliteit– Kennis van ST zal problemen van immigranten niet

oplossen (zie Parijs)– Immigranten worden structureel gediscrimineerd– Hun taalgebruik en ‘lage TV’ in ST is een effect eerder dan

een oorzaak van laag succes– Zolang de socio-economische marginalisatie voortduurt zal

de toegang tot de ST beperkt en zelfs afgesloten blijven.

Taal en integratie

Alleen de ST verzekert deze mogelijkheden en de ST is het enige efficiënte en noodzakelijke communicatiemiddel– Alle EU landen zijn meertalig– We geven onderwijs in de ST– Leerkrachten gebruiken vaak varianten van ST of

dialect op speelplaats– Voor ons professioneel leven hebben we vaak

Engels nodig– Ook in dagdagelijks leven hebben we verschillende

taalvariëteiten nodig: internet, games, kranten, …– Deelname aan de samenleving veronderstelt een

meertalig repertoire. Er is dus meer nodig dan alleen kennis van ST

Taal en integratie

We gaan ervan uit dat immigranten GEEN talig repertoire hebben om succesvol in een land, regio of buurt te functioneren.– Immigranten zijn meertalig. Beheersen vaak ook ST– Vaak zijn ze meertaliger dan vele Vlamingen– Deze functionele MT geeft hen de mogelijkheid om in de buurt te

integreren– Hun MT is ‘slecht’. Kennis van VT is goede MT– Discours is vaak: ‘ze spreken de taal niet’, dus ‘ze zijn niet

geïntegreerd of willen niet’.– Veronderstel dat op een dag alle immigranten ‘voldoende’ SN

spreken. Zal dit de deuren tot werken plots openen, zullen ‘wij’ plots met hen beginnen communiceren?

Assertion % (compl) agree.

1. Non-Dutch speaking pupils should not be allowed to speak their home language at school.

77.3%

2. The most important cause of academic failure of non-Dutch speaking pupils is their insufficient proficiency in Dutch.

78.2%

3. The school library (classroom library, media library) should also include books in the different home languages of the pupils.

12.8%

4. Non-Dutch speaking pupils should be offered the opportunity to learn their home language at school.

6.8%

5. By speaking their home language at school, non-Dutch speaking pupils do not learn Dutch sufficiently.

72.1%

6. Non-Dutch speaking pupils should be offered regular subjects in their home language. 3.2%

7. It is more important that non-Dutch speaking pupils obtain a high level of proficiency in Dutch than in their home language.

44.7%

8. It is in the interest of the pupils when they are punished for speaking their home language at school.

29.1%

Taal en ideologie

1.00 1.50 2.00 2.50 3.00 3.50 4.00 4.50 5.001.00

1.50

2.00

2.50

3.00

3.50

4.00

4.50

5.00

Monolingualism

Trus

t in

Stud

ents

Waarom verplichten?

Zal verplichting van deelname, van inspanning, resultaatsverbintenis, taaltoets leiden tot

– meer kansen, betere participatie, meer sociale cohesie

of tot – nog striktere percepties, verwachtingspatronen en groter

gevoel van stigmatisering, meer spanningen

Hoeveel taal?

Hoeveel ‘taal’ moet iemand kennen om als geïntegreerd te worden beschouwd?Wat is de rationale om een niveau te bepalen?Waarom 1 niveau?

Leren: wat werkt

Hattie (2009) en anderen:– Hoge verwachtingen– Team teaching – Leren als een gedeeld proces (leerder als actieve actor)– De sociale context van leerder als vertrekpunt– Gecontextualiseerd onderwijs– Leerkracht als mediator (tussen leerder en leerdoelen)– Meer interactief, coöperatief en probleemoplossend leren– Heterogeniteit als meerwaarde– Continue assessment

Waar leren we het meeste van?

lezen 10 %horen 20 %zien 30 %zien en horen samen 50 %bij discussie, met anderen bespreken

70 %door persoonlijk ervaren, doen

80 %door het uit te leggen aan een ander

95 %William Glasser (www.wglasser.com)

Vormen van leren

Formeel – informeelImpliciet – expliciet

Systeem om betekenis te geven; om retrospectief te oordelen over bepaalde ervaringen

Andere semiotische systemen– Meervoudige geletterdheid

– Multimodaliteit • als vorm van meervoudige geletterdheid• Om te leren, om kennis te ontsluiten

TAAL

Niet zomaar een vehikel, maar een sociaal geconstrueerd systeem– Meerdere variëteiten– Variëteiten zijn contextrelevant– Meervoudige repertoires

Verschillende codes– Sociaal cultureel bepaald– Match/mismatch met onderwijsomgeving

TAAL

Interactie, interactie, interactie, …– Thuis en school: verschillende repertoires

Krachtige leeromgeving– Positief, veilig klasklimaat– Betekenisvolle activiteiten/taken– Ondersteuning door interactie

GecontextualiseerdIndividueel verschillendTijd

TAAL EN LEREN

Programme for the International Assessment of Adult Competencies (PIAAC, OECD)

Programme for the International Assessment of Adult Competencies (PIAAC, OECD)

• ‘native-born en andere taal’ scoren beter dan ‘foreign-born met andere taal’;

• Mensen die minder dan 5 jaar in gastland leven scoren significant lager;

• Tijd dat ‘foreign-born’ in gastland wonen maakt significant verschil (bevestigt taalverschuivingsonderzoek: intergenerationele processen);

• Dus:• Processen van taal en integratie hebben ook hun tijd nodig (zie ook

Shohamy, 2006)• Onvoldoende investering en instrumentalisering (bijna mechanische

stappen) dreigen contra-productief te werken (zie Khan)

Om maatschappelijk te kunnen functionerenWe functioneren in bepaalde domeinen/sociale omgevingen met verschillende repertoiresNiemand beheerst een taal volledig. We hebben allemaal een meertalig repertoire. Dat repertoire is steeds in ontwikkeling afhankelijk van onze nodenrepertoire is domeinspecifiek met specifiek lexicon, genre, stijl, etc.Relatie tussen taal en leren– Leren is sociaal-cultureel bepaald– Onderwijsachtergrond– Wel of geen structurele referentiekaders– Verschillende codes in verschillende omgevingen– Formeel en informeel leren– Impliciet en expliciet leren– Is individueel verschillend en grillig

Multimodaliteit in communicatie

Waarom leren volwassenen een taal?

Talige diversiteit

Hoe ga ik om met de meertalige realiteit in de klas? – Verbieden?– Functioneel benutten?– Onderwijzen?

Wat betekent verbieden/benutten voor cursisten: cognitief, socio-emotioneel? Wat adviseer ik aan anderstaligen mbt tot hun MT buiten de les?Wat adviseer ik aan anderstaligen mbt tot hun communicatie thuis, met kinderen, vrienden, buiten de les?

Iedereen zit met vragen?

Bezorgdheden van leerkrachten

De L1 van cursisten is arm, beperkt.L1 toelaten vergroot/versterkt/bestendigt segregatie.Als cursisten onderling de eigen taal spreken verlies ik controle over wat er in de klas gebeurt en is dit nadelig voor het leerproces.Als ik vertaal daalt de motivatie om L2 te leren.De tijd L2 te leren is al zo beperkt.Ik heb meer dan 10 talen in mijn klas.

Meertaligheid is een werkelijkheid in de sociale ruimte: e.g. grootstedelijke context

Meertaligheid is een realiteit in elke persoon: meertalige repertoires

Meertaligheid hoeft niet ‘full proficiency’ van elke taal of variëteit te betekenen

Meertaligheid is contextgebonden georganiseerd en SN heeft daar een specifieke plaats in

Iedereen doet aan ‘translanguaging’

‘Goede’ en ‘slechte’ meertaligheid

Meertalige realiteit

Kenmerken van krachtige formele taalleeromgeving

Relevant functioneel doelBegrijpelijk taalaanbodKloof MotivatieOndersteuningVeilig klimaatEchte interactie

Conclusies

• Is T&I een duurzaam huwelijk?• Nee, als we naar sommige huidige ‘policies’ kijken• Ja, als we het ‘huwelijkscontract’

heronderhandelen:• Superdiversiteit en meertalige ruimtes en repertoires

als realiteit aanvaarden• Migratie meer als mobiliteit (h)erkennen• Virtuele communicatie als realiteit (h)erkennen

Conclusies

• Meer aandacht voor rol van ‘ontvangende samenleving’;• Uitgaan van hedendaagse inzichten van taalverwerving

en ons onderwijs daar nog beter aan aanpassen:• Formeel/informeel• Expliciet/impliciet• Behoeftegericht aanbod

• Taal-‘assessment’ als een inclusief deel van taal- en integratieprocessen beschouwen, waarbij we kijken naar wat mensen kunnen ipv wat ze niet kunnen. Dit is meer valide en meer ‘empowering’

Conclusies

• Om echte sociale impact te realiseren:• Sensibiliseren en betrekken van de hele samenleving:

• Niet alleen in inburgeringstrajecten• Maar in creëren van een samenleving die met diversiteit kan

omgaan vanuit een positief perspectief

• Discriminatie in onderwijs en arbeidsmarkt aanpakken• Faciliterend, dynamisch, longitudinaal en interactief

proces waarin elk individu een verantwoordelijkheid heeft• Een duurzaam huwelijk heeft vooral nood aan

wederzijds vertrouwen.

Uitdagingen

Ons denken over integratie, diversiteit en taal moet andersEen sterker taal- en diversiteitsbeleidSociale participatiekansen hangt van veel meer af dan taalHet moet van twee kanten komenMensen activeren in het helpen opbouwen van sociale netwerkenProfessionaliseren van taalcoaches en trajectbegeleidersTrajectbegeleiders als intermediair tussen werkgever en werknemer

DANK U

piet.vanavermaet@ugent.be

Met taal aan het werk 31 maart 2014