ipis imit nutaarsiassat november 2012 normu 5ipis.gl/~/media/ipis/ipis avis/2012/nov 2012.pdf ·...

1

IPIS-IMIT NUTAARSIASSAT November 2012 normu 5

Ilulissani 1.- 4. oktober pikkorissarneq/

isumasioqatigiinneq ADHD autisme

Taamatut aaqqissuussinerup siunertaraa paasissutissat naliginnaasut tunngaviusullu tama-

nut anngunneqarnissaat, aammalu peqataasut aallaavitik tunngavigalugit pikkorissarlutil-

lu imminnut naleqquttunik sammisaqarlutillu pissarsinissaat siunertarineqarluni.

Tungujortuaraq Qaqortumi. Arlariinnik innarluutillit attaveqarnikkullu

ajornartorsiutillit atuarfiat.

Sapaatip akunnera 41 Takoriaannaann-

gitsunik innarluutillit ornittagaanni sineriammiittuni

aaqqissuussinernit ilanngutassiat.

Ilulissani Heldagsskole ADHD-eertut autismertullu

Atuarfik Mathias Storchimi atuarfiat

IPIS-imit Nutaarsiassat qaammatit

pingasukkaarlugit

saqqummertarpoq

Tusilartut seminareqqammerput Tusilartut nunatsinneersut nunanit avannarler-

neersullu 29. - 31. august Nuummi semina-

reqqammerput.

2

Innarluutillit sapaatip-akunneqartinneqarneranni

”Takoriaannaanngitsumik innarluuteqarnerup”

qulequtaritinneqarnerani IPIS-imiit maluginiar-

parput, qulequtaq inuiaqatigiinni sumiiffinni

assigiinngitsuni soqutigineqarluartoq, minne-

runngitsumik takoriaannaanngitsumik innar-

luuteqartuniit namminernit qanigisaasuniillu.

ADHD, autisme, noqartarneq (epilepsi), tarnik-

kut nappaatit, ineriartornermi akornutit,

qaratsakkut akornusersimanerit assersuutissaap-

put takoriaannaanngitsumik innarluuteqaler-

sitsisartutut.

Ulluinnarni paasineqarnissamik akuersaarneqar-

nermillu annerusumik pisariaqartitsisoqarnera

qularisassaanngilaq.

Innarluutillit sapaatip-akunneqartinneqarneranni

pisimasut ilaat pillugit allaaserisat aviiseeqqami

atuarneqarsinnaapput.

Nuannaarutigaarputtaaq Qaqortumi innarluutillit

atuarfianiit, Tungujortuaqqamiit, ilanngutas-

siisoqarmat, taamaalilluta Tungujortuaqqami

atuartitsineq paasisaqarfigisinnaaleratsigu.

IPIS-ip aaqqissuussaanik 1. – 4. oktober Ilulissa-

ni ADHD aamma autisme pillugit pikko-

rissaasoqarpoq isumasioqatigiinnertalimmik.

Peqataasut tassaapput angajoqqaat sullissisullu

Nunatsinnit illoqarfinnit tamaneersut, ilaatigullu

aamma nunaqarfinniit peqataasoqarluni.

Katillugit inuit 130 missaaniittut taamatut Hotel

Arctic-imi katersuutsinneqarneranni ADHD-mut

autisme-mullu tunngassutillit assigiinngitsunik

allaaveqarluni sammineqarput.

Ataatsimoornerni saqqummiunneqartut makku-

ninnga imaqarput:

ADHD-mik aamma autisme-mik tarnip-

nakoorsaasa misissuinerini suussusiliisarnerat

pillugu nassuiaaneq,

ADHD aamma autisme pillugit isumaginninner-

mi perorsaanikkut isiginneriaaseqarluni nas-

suiaaneq, inatsisit aallaaviusut, Danmarkimi nu-

na tamakkerlugu suliniutit ilaannik nassuiaa-

teqarneq, kiisalu Nunatsinni innarluutilinnut

isummertarneq pissuserineqartartullu pillugit

eqqarsaasersuutit.

Angajoqqaat, sullissisut, oqalugiartullu nunatsinneersut Danmarkimeersullu ullormi kingullermi nereqatigiinngilaattaani.

Ass.: Kunuunnguaq Fleischer

Takoriaannaanngitsunik innar-

luuteqartut atugaat

soqutigineqarluartut

Pikkorissaatigaluni isumasioqatigiit-

toqarpoq

3

Peqataasut tamarmiutillugit saqqummiivigi-

neqartarnerisa saniatigut eqimattanut sisa-

manut avillugit pikkorissarneqarput.

Tassa angajoqqaat eqimattanut marlunnut

avinneqarput sullissisullu eqimattanut mar-

lunnut aamma avinneqarlutik.

Taamatut aaqqissuussinerup siunertaraa

paasissutissat naliginnaasut tunngaviusullu

tamanut anngunneqarnissaat, aammalu

peqataasut aallaavitik tunngavigalugit pik-

korissarlutillu imminnut naleqquttunik sam-

misaqarlutillu pissarsinissaat siunertari-

neqarluni.

Saqqummiisut pikkorissaasullu Nunatsin-

ninngaanneerlutillu Danmarkiminngaa-

neersuupput. Piffissami qaninnermi

ungasinnerusumilu suliniuteqarnissanik

pisariaqartitsineq tikkuarneqarpoq.

Meeqqanut takuneqarsinnaanngitsumik in-

narluutilinnut qanoq kinguneqartarnera pil-

lugu ilaqutariit annertunerusumik paasissu-

tissinneqarnissaannik maannakkorpiaq

pisariaqartitsisoqarpoq.

Meeqqat innarluuteqartuunerat amerlasoor-

passuartigut takuneqarsinnaaneq ajorpoq.

Isumaqartoqartarluni meeqqat allatulli ittut.

(Qup. tulliani nangissaaq).

Angajoqqaat adhd-eertunik autismeqartunillu meerallit

oqaloqatigiinnissaminnut periarfissinneqarput..

Ass.: Christina Møller

Attarmoorlutik aalajangersimasunik

eqqartueqatigiittaqattaarput.

Ass.: Chritina Møller

Inersuarmi ataatsimiittut.


Tarnip pissusaanik ilisimasalinnit oqalugiarfigitittut.


Jannick Beyer Dan-

markimi Servicesty-

relsip ataani ADHD/

autismemik ilisi-

masaqarfimmeersoq.

Ass.: Christina Møller.

4

Timikkut innarluuteqartuunnginnerat innar-

luutillu takoriaannaannginnera pissuti-

galugit ilaqutariit paatsoorneqarajuttarput,

suliniutillu eqqortut amigaataasarlutik.

Ualeq kingulleq eqimattakkuutaani oqallil-

luni siunissami suliniarnissamut siunner-

suusiortoqarpoq.

ADHD autisme-lu pillugit pikkorissaaner-

mut peqataaniarlutik qinnuteqartut ilarpas-

sui itigartinneqartariaqarsimapput inissaq

peqqutigalugu.

Taamaattumik IPIS-ip pilersaarutigivaa

peqataanngitsoortut 2013-imi pikkorissar-

nissaannik neqeroorfiginiarlugit. Qaqugor-

piaq sumilu pikkorissaanissat kingusinne-

rusukkut nalunaarutigineqarumaarput.

Tuluttuumit taaguutaa:

Attention

Deficit

Hyperactivity

Disorder

Angajoqqaat sullissisullu sineriammeersut oqaloqatigiikkamik paasisaqarnerulerput.


Angajoqqaat oqalleqataallutillu

oqalugiarfigiteqattaarput.


5

2013-mi IPIS-ip aaqqissuussaanik

pikkorissaanissamut pilersaarutit:

”Atoqatigiinneq tarnikkullu innarluuteqarneq” qulequtaralugu

12.- 13. - 14. februar Kangerlussuarmi pikkorissaasoqassaaq. Kommuninut neqeroorutitut nassi-

unneqareerput. Qinnuteqarfissaq 3. december 2012 killeqarpoq.

Sullissisunut neqeroorutaavoq.

Tappiitsut isigisaqanngingajattullu ikiortitik peqatigalugit

5. – 6. – 7. marts Nuummi pikorissarneqarnissaminnik

neqeroorfigineqassapput.

Meeqqat CI-mik tusartaatillit pillugit qanimut sullissisut

ilaqutaasullu pikkorissarneqarnissamik neqeroorfigineqassapput. Suli ullulerneqanngilaq.

ADHD autismelu pillugit angajoqqaanut sullissisunullu pikkorissaasoqassaaq, suli ulluler-

neqanngilaq

Hans Peter Larsen isimigut

nappaateqarpoq. Nappaa-

tigisaa taaneqartarpoq retini-

tis pigmentosa, naalisarlugu:

RP.

RP tassaavoq isit ameraasaasa

ilorlersaanni ajoqut, isigi-

arsuttunngortitsisartoq. I-

maappoq, isigisaq qinngulluni

isigisaqarnermut assersuun-

neqarsinnaalluni, isigisaq ne-

rukilliartortuusilluni pisar-

mat. Taamaammat nappaat

taanna qallunaatut kikkertsyn

-imik taaneqartarpoq.

Hans Peter tappiitsunik

imaluunniit namminermisulli

isigisaqannginngajattunik al-

lanik peqatissarsiorpoq, nuna-

tsinni peqatigiiffiliornissaq

siunertaralugu. Taamaalior-

nikkut tappiitsut isi-

gisaqanngingajattullu atukka-

mikkut pitsanngorsaavigi-

neqarnissaannik sulini-

uteqarsinnaassagaluaramik.

Hans Peter-p neriuutigaa IPIS

aqqutigalugu taamaaqatimi-

nik attavissarsisinnaalluni

martsimilu pikko-

rissaasoqalerpat iluatsillugu

peqatigiiffimmik pilersitsiso-

qarsinnaajumaartoq.

6

Tungujortuaraq.Qaqortumi atuarfik imaannaanngitsoq.

All.: Petrine Thomsen. Immikkoortortami aqutsisoq.

Tungujortuaraq atuartunut arfinilinnut

arlariinnik innarluutilinnut attaveqarnik-

kullu ajornartorsiuteqartunut atuar-

fiuvoq.

Atuartut piginnaasatik malillugit klassi-

nut agguarsimapput. Atuartut meeqqat

atuarfiannut inatsit naapertorlugu atuar-

tinneqartarput.

Atuartut ataasiakkaat pisariaqartitaat pigin-

naasaallu naapertorlugit atuartitsinerit aaqqis-

suunneqartarput kiisalu meeqqat atuarfianni

inatsisikkut ilinniartitsissutissatut piumasari-

neqartut aammalu Refsnæsskolep atuartunut

isiginiarnikkut innarluutillit pillugit kaammat-

tuutai ilanngunneqartarlutik.

Atuartitsinermi atuartut ataasiakkaarlugit aam-

malu atuaqatigiikkuutaarlugit atuartinneqartar-

put.

Tungujortuaraq august 1994-mi atulerpoq.

Atuarfik aallaqqaammut Tasersuup Atuarfiata

ataaniippoq kingornalu ingerlatsiviup ataani-

ilerluni. Tasersuup Atuarfiata ataaniilernissar-

put qasseeriarlugu misilittarsimagaluarlugu

maanna ukiuni qassiinngortunit Atuarfeqarner-

mut Meeqqeriveqarnermullu Ingerlatsiviup

ataani immikkoortortaareersimavugut .

Tungujortuaqqami atuartitsineq

Atuartut piginnaasat malillugit agguataarlugit

atuaqatigiikkuutaartinneqartarput. Atuaqatigiit

marluijupput pingasunik sisamanillu atu-

artoqarlutik. Atuartitsinerup nalaani atuartunut

sisamanut ilinniartitsisut marluusarput kiisalu

timelæreri ataasiusarluni.

Atuarfiup sulinerani avatangiisit atuartut si-

umut naatsorsuutigereersinnaasaat ilisarisin-

naasaallu aallaavigineqartarput. Maluginiutinik

ataqatigiijaarineq, tamakkiisumik attaveqarneq

aammalu tigussaasut attortittakkat atorlugit

ingerlatsisarpugut kiisalu ilisarnaatit aalajan-

gersimasut,

TTT, assilissat pingaartumik boardmaker-it,

qarasaasiat atorlugit attaveqarnermut

atortorissaarutit kiisalu oqalunnermut maskii-

nat aammalu qarasaasiakkut atortut allat soorlu

Mediamixer atortarpavut. Atuartitsinermi neu-

ropædagogik-imi suleriaatsit tunngaviupput.

Tungujortuaqqami ilinniartitsisut IPad-

ertaaqqammerlutik pikkorissalaartut

Ass.:: Vera Marø

Henrik - isimi assammilu suleqatigiisinnissaat

sungiusarai pc-mik immikkut toortagalimmik

sakkulerluni.

Ass.: Henni Tobiassen.

7

Atuarfiup anguniagai tunngaviilu Meeqqat atuarfianni siunertat tunngaviillu aal-

laavigalugit atuartitsineq ingerlanneqartarpoq,

makkulu immikkut pingaartinneqartarlutik:

Avatangiisit toqqissinartut, inuunerinnartut ine-

riartornartullu.

Atuartut namminneq piginnaaneri soqutigisaal-

lu aallaavigalugit atuartitsineq.

Ulloq atuarfiusoq aaqqissorluagaq ilisarnartorlu

Atuartut malugissutsiminnik atuinissamut,

misigisaqarnissamut ersersitsinissaminnullu

periarfissaqassasut.

Atuartitsineq amerlasuutigut aalajangersi-

masunik sammisaqarluni ingerlanneqartarpoq

kiisalu atuaqatigiikkuutaanik imaluunniit atuar-

tunik ataasiakkaanik atuartitsiviusarluni.

Atuartitsivitsinni atuartut attaveqarsinnaassusi-

annik ineriartortitsineq pitsanngorsaanerlu

tunngavigisarparput taamaalillutik periarfissin-

neqarnermikkut aalajangeeqataasinnaanerat

sunniuteqarsinnaanerallu pitsaanerpaanngortin-

niarlugu.

Naak atuartut timimikkut tarnimikkullu assigi-

inngeqisunik innarluuteqaraluartut atuartut atta-

veqarniarnermikkut ajornartorsiuteqarnerat ilik-

karsinnaassusiannut aporfiunerpaatut atuarfim-

miit isigineqarput.

Atortorissaarutinik ikorfartuutinik pingaar-

titsinerput

Atuartut timimikkut piginnaasaat killeqaqim-

mata atuartitsinermi atortutta ilarpassui iluaqu-

sersuutaapput soorlu makkuullutik; qarasaasiat

tulluarsakkanit 0-1 toortarfillit, touch skærm,

Flexieboard, oqalunnermut maskiinat, talebøf-

fer, maskiinat innaallagiatortut kiisalu

pinnguaatit orsutortut 0 -1-nik toortarfillit kiisa-

lu Ipadit.

Pisiat kingulliit tassaapput Ipadit, ataaseq atu-

artut atugassaat kiisalu ilinniartitsisut tamarmik

ataatsimik atuartitsinermissaaq atorneqarsin-

naasumik pisaartinneqarlutik.

Ipadit assinik takutitseqattaapallanissamut, atu-

artup / atuartut massakkorpiaq immiunneqar-

nissaannut imaluunniit saqqummiinernut, naat-

sumik nassuiaanermut, malinnaaviginninner-

mut, uppernarsaasiornermut allanullu

naleqqunnerpaajupput.

Eqqaamassiornernut tamalaanut minnerunngit-

sumillu atuartunik peqateqarnermut atorneqart-

arput.

Ilumullumi atorfissaat killeqanngimmata amer-

lanerusunik pisaarnissarput qularnanngilaq

taamaalilluta atuarfiup angerlarsimaffiullu

akornanni attaveqaatitut assinillu tunio-

raaqatigiinnermi atorneqarsinnaamata .

Peter-p Alphamaschine Talker toortaavigigaa

nipilersukkanik nuannarisaminik

naninisisarniassagami. Ass.: Laila Gedionsen

Mediamixerimik Lindamut sammisassaliaq. Taanna

attoraanni immiussat tusaaneqarsinnaalersarput

Ass.: Petrine Thomsen

8

Massakkut inissisimaneq

Ukiut kingulliit misigisimavarput meeqqat

arlariinnik innarluutillit arlaqarnerulersut.

Tassunga atatsillugu atualertussanik – atua-

lersinnaasunillu arlariinnik apersuisoqar-

lunilu saaffiginnittoqartarpoq, kisialli uagut

ukiut suli arlariit inissaateqarnaviarnata.

Siornamiit atuarsinnaasut ataatsimik sippor-

lugit atuartuuteqarpugut, atuarfittalu inissa-

killiornera peqqutaalluni amerlanernik atu-

artuuteqarsinnaanata.

Tungujortuaqqap meeqqat arlariinnik innar-

luutillit nunatsinni tamaneersut kisimiilluni

atuartissinnaangilai.

Tungujortuaraq

Box 219

3920 Qaqortoq

Mail: [email protected]

Oqaras.: 64 18 90

Fax: 64 20 22

Meeqqat sungiusaqatigalugit

Ass.: Tungujortuararmiut.

Lotus computerimik sammisaqartoq.

Ass.: Laila Motzfeldt

9

Meeqqat ADHD-mik Autismemillu innarluutillit

Ilulissani Atuarfik Mathias Storch-p ilaani atu-

arfeqartinneqarput, Heldagsskole-mik taagu-

utilimmik. Tassani meeqqat qitiutilluinnarlugit

atuartinneqartarput, tamannalu atortutigut ta-

kuneqarsinnaavoq

Heldagsskole sunaana?

Heldagsskole ukioq 2001 pilersinneqarpoq. Hel-

dagsskole Atuarfik Mathias Storchimut immik-

koortortaqarfiuvoq, tassani meeqqat ADHD-mik

Autismemillu innarluutillit atuartinneqartarlutik.

Atuartitsineq eqqarsaatigalugu, ilinniartitsisut ilin-

niarsimasut marluupput, taakkua saniatigut timelæ-

remik sulisoqarportaaq. Atuareernerup kingornagut

sammisaqartitsisartumik perorsaasumik sulisoqar-

poq, taamatuttaaq ullup affaanut sulisartumik taper-

sersortimik sulisoqarluni.

Atuartut ataasiakkaat malillugit atuartitsineq inger-

lanneqartarpoq.

Heldagsskolemi ulluinnaat

Atuartut ullut tamaasa arfineq pingasunut atuari-

artortarput. Nerrivimmi ataatsimoortarfimmi ippas-

saammat pisimasut eqqartorneqartarput. Qulin-

giluap qeqqa aallartittumik ullormut pilersaarutinik

oqaluutigaluni takutitsisoqartarpoq, taamaalilluni

atuartut ullormut sulerinissartik nalunngereernias-

sammassuk.

Atuartitsineq 08.45-miik 12.45-p tungaanut inger-

lanneqartarpoq, tassani atuartitseriaaseq minutsinik

45-nik sivisussuseqartarluni.

Meeqqalli ADHD-mik Autismemillu innarluutillit

sivisuumik uninngasinnaaneri killeqartarmata tiimit

ingerlaneranni ilaatigut pisariaqartitsineq tunngavi-

galugu allamut saalaartoqarsinnaasarpoq.

Pingaaruteqartunut ilaavortaaq avatagiisip toqqissi-

simasuunissaa, siumullu pisussat ilisimanissaat

meeqqanut pineqartunut.

Skema atuartumut ataatsimut aaliangersimasumut

tulluarsaqqissaarlugu, atuartup piginnaasai malil-

lugit suliarineqartarput.

Atuartut talut iluini immikkut atuartinneqartarput,

tassani saniliminnit imaluunniit nipinit avatagiisi-

minneersunik akornuserneqaratik atuarsinnaallutik.

Atuagarsornerup saniatigut ualikkut nal. 15.30-p

tungaanut assigiinngitsunik sammisaqartoqartar-

poq, tassani meeqqap soqutigisani aallaavigalugit

assigiinngitsunik periarfissaqarluni.

Allattoq assiliisorlu: Henriethe Malakiassen

Ilulissani ADHD-eertut autismeqartullu atuarfiat pulaarlugu

Maannakkumut

meeqqanut sisama-

nut inissaqarpoq,

siunissamili atuar-

fiup nutarterneqar-

nissaanut atatil-

lugu amerlanernik

atuartuuteqalersin-

naaneq pilersaaru-

tigineqarluni.

- Suleqatigiilluarpugut.

Michael Jernsen, pisortaq.

-Atuarnera nuannarivara, ilaatigulli suli Uummannamut

angerlarsertarpunga.

Nivikkannguaq Olsen Kronvold.

Heldagsskolep inissisimaffia:

Atuarfik Mathias Storch

Postbox 517

3952 Ilulissat

Oqaras.: 94 33 44

Fax.: 94 43 50

10

Epilepsi (noqarluni inukullersarneq)

sunaana?

Epilepsi/noqarluni inukullersarneq

namminermi nappaatitut

taaneqarsinnaanngilaq, ersertarlunili

tassanngaannartumik, utikattumik

assigiiaartumillu inuk taamaaligaangat.

Noqarluni inukullertup sianissutsi

pigiinnarsinnaasarpaa, inuttaataluunniit

nammineq ilisimanngisaanik

(ilisamajunnaarnermik) pisinnaallunittaaq.

Noqarluni inukullertoqalersarpoq

qaratsami sananeqaatini immikkoortortami

annikinnerusumi annertunerusumiluunniit

tassanngaannartumik, qaangiuttussamilli

elektrisk-iusumik attaveqaatit

akornuteqaleraangata.

Noqarluni inukullernerup

ersiutigisinnaavai avatangiisinut

malunnanngitsumik “peerutiallanneq”.

Amerlasuut noqarluni inukullersarnermut

ersiutigitittagaattulluunniit: noqarnikkut.

Epilepsi sumik peqquteqarpa?

Inunnguuseralugu qaratsami

ajoquteqarneq peqqutaasinnaavoq,

qaqutigoortuuvorli toqqaannartumik

angajoqqaanit kingornunneqartarnera.

Aamma inuunerup ilaani qaratsakkut

ajoqusersimanerup kinguneranik epilepsi-

qalertarneq peqquteqarsinnaavoq.

Soorlu qaratsakkut aseruuttoorsimagaanni,

qaratsami taqqamik milittoorsimagaanni,

qaratsami tinusoqarsimagaanni,

inunnguuseralugulu qaratsap

sananeqaataani ajoquteqarsimagaanni il.il.

Ilaatigulli qaratsami ajoqutaasoq /

noqartarnerup peqqutigisaa

suussusilerneqarsinnaasanngilaq.

Noqarluni inukullernermittaaq,

annilaanganermik, timikkulluunniit

eqqumiitsumik misigisaqarnermik,

malitseqarsinnaasarpoq. Noqarluni

inukullersoq ilisimajunnaanngikkaluartoq,

sianissuseq sunnerneqarsinnaasarpoq.

Taamaattoqarnerata kingunerisinnaavaa

avatangiisinut attaveqarunnaarneq

immaqalu pissusissamisoorunnaartutut

pissusilersorneq.

Taamaattoqarsimatillugu inuup noqarluni

inukullernini eqqaamasanngilaa,

susimaniniluunniit eqqaamanagu.

Epilepsi - noqarluni inukullersarneq

Noqartoortaraanni ullut tamaasa nakor-

saatitortoqartariaqarpa?

Aap, nakorsaat sunniuteqartarpoq

aatsaat ullut tamaasa pisaraanni. Na-

korsaat puiukulaaraanni, nakorsaallu

aammiittoq nikerakulaarpallaarpat

noqartoortoqalersinnaavoq.

11

Nalinginnaavorlu noqarluni

inukullereernermi sivikinnerusumik

sivisunerusumilluunniit qasorujussuarneq.

Noqarluni inukullerneruttaaq

ersiutigisinnaavai qaatusimajunnaartutut

isikkoqatsiarneq.

Tamanna meeqqani akulikissinnaasumik

atorneqarnerusarpoq – ullormut

arlaleriarneqarsinnaalluni.

Noqarluni inukullernerup

ersiutigisinnaavaa tassanngaannartumik

timimi, tuikkut talermiluunniit

qisuariartitsineq imaluunniit kiinnap

illuatungaatigut, assakkut, talermi

niukkullunniit noqartitsineq.

Noqarluni inukullersarneq

ilisamajunnaarnermik kingunilik

(nammineq ilisimanngisamik) amerlanerit

epilepsi-mut tunngatikkajuttarpaat.

Noqalersoq noqalernermini immaqa

nilliasinnaavoq, timaa sukassinnaalluni,

sivikitsumik anersaartorunnaarsinnaalluni,

timikkut qisuariataartarsinnaalluni,

kinguninngualu sinilersinnaasarpoq.

Noqarluni inukullernermi inuk imminut

oqakkut kiisoorsinnaasarpoq,

piumassuserinngisaminilluunniit

quisoorsinnaalluni.

Epilepsi qanoq kimillu

suussusilerneqarsinnaava?

Epilepsi suussusilerneqartarpoq

paasissutissat assigiinngitsut

noqartarsimanermut tunngassutillit

ataatsimut suussusilerneratigut, EEG-mik

misissortinnikkut (elektroencephalografi:

qaratsami maleraasat ingerlaarfiinik

uuttortaaneq) aammalu qaratsakkut

qinnguartartinnikkut (skanning).

(Qup. tulliani nangissaaq.)

Paasissutissaq:

Inuuneq naleqqussarneqarsinnaavoq,

assersuutigalugu susoqartillugu

noqartoortoqarsinnaanera eqqumaffiga-

lugu.

Ikiuinissamut siunnersuutit:

Eqqissisimanissaq, noqartoq anniaranilu

ulorianartorsiunngilaq. Paasissutissaq:

Noqartarnerit inummiit inummut assigi-

inngitsuusinnaapput, noqartartorlu as-

sigiinngitsorpaalunnik noqariaaseqart-

arsinnaavoq.

Noqartartuuneq inuunermut ajornartor-

siutaavallaalissappat, pisariaqavissin-

naavoq nakorsaqarfimmit nakkutigi-

neqartumik misissortikulanissaq.

12

Paasissutissat pingaarnersaraat

noqartarnerup qanoq inneranik

paasissutissiilluarneq, paasissutissallu

annikitsuusorinarsinnaagaluartut

pingaaruteqarluarsinnaapput.

Noqartup namminerpiaq qanoq

pisoqarsimanera tamatigut ilisimaneq

ajormagu, pingaaruteqarpoq, noqartumik

takunnissimasinnaasut nakorsamut

nassuiaalluarsinnaanissaat.

Noqarneq assiliissummik oqarasuaatip

angallattakkalluunniit assiliissutaanik

immiunneqarsinnaapput, immiussarlu

nakorsamut takussutissanngortillugu.

Pingaaruteqarpoq epilepsi/noqarluni

inukullersarnerup immikkut

ilisimasalimmit

suussisilerneqartariaqarnera.

Tassa timip sananeqaataasa

sianiutaannik immikkut ilisimasalimmit

(neurolog) imaluunniit meeqqat

nakorsaannit epilepsi-mik

katsorsaanermik misilittagalimmit.

Epilepsi katsorsarneqarsinnaava?

Aap, noqartarunnaartoqarsinnaavoq,

apeqqutaasinnaavorli noqartarnerup

qanoq ittuunera.

Noqartartumut arlaatigut

innarliinertaqanngitsumik

nakorsaasersorneqarsinnaanera

nakorsamit nalilerneqarsimappat,

amerlanertigut, noqarluni

inukullersarneq

nakorsaasersorneqarnikkut

katsorsarneqarsinnaavoq. Nutserisoq: Karen Joelsen Kristensen Aallerfik:

Dansk Epilepsiforening / Pjece: ”Svar på epilepsi” år: 2010

www.ipis.gl

Peqqinnissaqarfiup mappersagaaraa ” Sunaana epilepsi”

Ikiuinissamut siunnersuutit:

Noqartup qarnganut kigutaasalu akorngannut ilisisoqassanngilaq.

Noqartoq qaatunnissaanut nammineersinnaalerneranullu najorneqassaaq.

Peqqinnissaqarfimmit: Ambulance aggersarneqassaaq aatsaat minutsialunnik

noqartoqarpat, annertoqarsimappalluunniit.

Inunnut alapernaatsunut noqartoq illersoruk.

http://www.ipis.gl

13

Naja Rosing Fleischeri Nuummi Pilutami Innarluutillit Peqatigiiffiani ilaasortallu. Ass.:

Tungutaq Larsen.

Nuummi Innarluutillit Peqatigiiffiata ilaasortaat IPIS-imilu sulisut oqaloqatigiittut.. Ass.: Tungutaq Larsen.

11. oktober Nuummi Innarluutillit Peqatigiiffiata IPIS-imi sulisut Pilutami naapisimaarpaat.

Peqatigiiffimmi ilaasortat innarluutilittut atukkamik ilaat oqaluttuaraat peqataasunit pis-

sarsiffiusumik.

Ipis-imit nutaarsiassat Pilutami atuarneqartalerput. Ass.: Tungutaq Larsen

Dorita Innarluutillit Peqatigiiffiata

ilaasortaasa Ipis-imilu sulisut

naapisimaarneranni.

Ass.: Tungutaq Larsen

Kammaattuut:

Innarluutillit pillugit susoqarsima-

tillugu, ulluinnarniluunnit innar-

luutillit inuunerannut paasissutaa-

sinnaasunik takkuttoqartillugu,

aviiseeqqamut ilannguserusuttut

IPIS-imut attaveqartaqquavut.

Taamaalilluta nunatsinnit,

isorartoqisumit assigiinngitsunillu

periarfissaqartitsiffiusumit, isumas-

sarsiat ingerlateqqissinnaagatsigit,

paasininnerulernissamullu aqqutis-

siuusseqataalluta.

14

Paamiuni Nuilaamit

Uge 41-mi Sukisaarsarfimmi Nuilaami pisi-

masut allaaserilaarneri.

Aningaasanik uge 41-mut atugassatsinnik

qinnuteqaratta tapiissutissinnut qujanaq.

Sapaatip akunnera imatut ingerlanneqarpoq:

Ataasinngornermi: Palasi peqatigalugu

qinoqatigiittoqarpoq, tussiarneqarluni, aam-

malu ullup sinnera atorneqarpoq eri-

narsoqatigiinnermut.

Pingasunngorneq: Innarluutillit qaningisaas-

ullu sulisullu peqatigalugit nereqatigiittoqar-

poq (sava aamma flæskesteg). Ullup sinnera

aliikusersoqatigiinneq (terningspil, nallukattat

il.il).

Tallimanngorneq: Tappanneq discotek, unam-

minertalik.

Saniatigut atuisut peqataapput arsaattarfimmi

unammiuaarnermut, kiisalu illoqarfiup ilaani

arpaqatigiinnermut.

Ukioq manna qulequtaritinneqartoq eqqartor-

neqallattaarpoq, ADHD aamma Autisme,

meeqqallu arlaqartut atuartut peqataatinneqar-

lutik aaqqissuinermi, arlaatigut taamatut in-

narluuteqartut.

Inussiarnersumik inuulluaqqusilluta

Nuilaamik atuisut sinnerlugit

Birthe Petersen

Pisortaq

Sap.akunnera 41-mi innarluutillit

ullorisaani makkua ingerlanneqar-

put.

Najugaqatigiiffimmi Ikinngutit-ni naju-

gallit illu sullivimmi pisassaqarneri

aallaavigalugit imatut ullunik aaqqissu-

ussisimavugut.

Ulloq.08/10-2012 Najugallit taperser-

sortillu imaannikuungaluarami ilaqut-

taminnik nereqateqassallutik

eqqartuinitsinnili najugallit tapersersor-

titik ilangerusunnerummatigit tamanna

akueralugu taamatut aaqqiinginnar-

nikuuvugut,.

Nereqatigiipput nal:18.00 aallartit-

tumik,kingorna kaffisoqatigiinnertalim-

mik kiisalu bangoranermik ingerlata-

qarlutik,aliikkusersornertalimmillu un-

nuk ingerlavoq nuannersumik eri-

narsornertalimmillu. Bango-mut tun -

ngatillugu tassunga atortartunik

peqaratta taakkuninnga aningaasaler-

parput.

Sineriammi sapaatip akunnera 41

Ikinngutini nerisaat mamarunavissorput.

15

13/10-2012 Restaurant Arthur-mut ne-

riartorput nal:18.00 tassani 2 ret neri-

neqarput sodavand-init illulerlu-

tik.Tamakkununnga isikulannginnamik

ulloq taanna alutorilluarsimavaat.

Ulloq 14/10-2012 Najugaqatigiiffik

Ikinngutit matu illoqarfimmiunut am-

mavoq nal:12-16 tungaanut.

Tassani kaffi &tiilu kaagiliaminnillu

sassaalliipput, isertoqalaavillutillu ulloq

nuannersumik misingisaqarfigaat, tas-

sami inuuvissiunngikkaangamik iman-

nak annerusumik isertoqartannginna-

mik, ilaqutaasut ineqartuutitsinnut

pulaanngikkaangasa.

Sap.akunnera 41 ineqartunit assut ula-

paarfiuvoq illu sullivimminni allarpas-

suarnik aamma ulapputeqarnertik pil-

lugu qasulluinnarlutik angerlartarput,

nuannersumillu misingilluaqaat uge 41.

Taakkuupput sap.akunnerani 41-mi na-

jugaqatigiiffik”ikinngutit”-ni pisimasut.

Naatsorsuininnili paasinarsivoq anin-

gaasat amingartut. Nuannaarutingaar-

pullu aningaasanik tunissuteqarsima-

nersi.

Tamanut qujalluta. In.in. Karline Jensen. Pisortaq,

Najugaqatigiiffik”Ikinngutit”.

Innarluutillit Nikiffik, tassani sulis-

unit allagarsivugut assinillu sapaatip

akunnerani 41-mi pisimasunik

tunngasunik.

Uge 41-mut tunngatillugu tapiiffigineqar-

nitsinnut atatillugu tallimanngornermi unnuk-

kut nal.: 19:30-imiit nal.: 23:00-imut qititsi-

simavugut katersortarfimmi nipilersortulerluta

unammiuaarnertalimmik.

Unnuup ingerlanerani sassaalliutigineqarput

saft chips juicellu.

Taamaattumik qujassutitut tapiiffigineqar-

nitsinni piviusunngorsinnaalersimammat, assi-

nik takussutissanik nassiussivugut.

Atuisut sinnerlugit qujassuteqarluta, inussiar-

nersumik inuulluaqqusilluta Elisabeth Sandgreen, Nikiffimmi pisortaq

Ivalo Karlsen, innarluutilinnik sullissisoq

Makkak Jørgensen, innarluutilinnik sullissisoq

Lykke Sandgreen, tapertaasunut aqqutissiuisartoq


Nikiffimmeeqatigiittut

Ilulissani katerisimaartut.

16

Assit ataaniittut Aasianni Na-

jungaqatigiiffimmeersuuput . Assit sa-

paatip akunneranut 41-mut

tunngasuunngillat, najugallilli anaaleri-

neranneerlutik. Najugaqartut Aasianni

1. decemberimi niuffatsitsisoqarpat

peqataaniartut Aasianni na-

jungaqatigiiffiup pisortaata Paneeraq

Larsenip nalunaarutigaa.

Aasianni Innarluutillit Pigin-

naanikitsullu Peqatigiiffiat Naapiffik

sapaatip akunneranut 41-mut pisi-

masunut tunngatillugu imatut nalunaa-

rusiorpoq

Ulloq 8. oktober 2012 najugaqatigiiffinni

tamani kiisalu Ado Lyngep Atuarfiani kaf-

fillertoqarpoq najugaqartut aaqqissu-

ussaannik soorunalimi sulisunit ikorfartor-

neqarlutik. Unnukkut klubimi paasisitsi-

niaasoqarpoq klubimut orniguttartunut 14-

niik 21-nut ukiulinnut soorunalumi sulisut

ilanngullugit, paasisitsiniaasoqarporlu

ADHD-iillit autismertullu angajoqqaavini-

it.

Ulloq 9. oktober arsaattarfimmi sam-

misaqartitsisoqarpoq.

Sisamanngorneq 11. oktober unnukkut ka-

tersortarfimmi oqallitsitsisoqarpoq siun-

nersuisoqatigiit Naapiffimmiullu aaqqissu-

ussaanik, oqallinnermilu qulequtarineqar-

poq ”takoriaannanngitsumik innarluutil-

lit”.

Tikilluaqqusisoqareermat ADHD autisme-

mik innarluutillit angajoqqaavi saqqummi-

ussipput ulluinnarni atukkatik nalaattak-

katillu paasisitsiniutigalugit. Tamatumalu

kingorna eqimattakkaarlutik oqallittoqare-

ermat makku saqqummiuussuuneqarput:

Pisortanut skizofreni, ADHD autisme pil-

lugit paasisitsiniaaneq kinguartooqqavoq.


Ass.: Paneeraq Larsen

Ass.: Paneeraq Larsen

Ass.: Paneeraq Larsen.

17

Innarluutillit, pingaartumik ADHD autis-

memillu innarluutillit ikorfartortaasa taarse-

raappallaarnerisa innarluutilinnut paatsivee-

rutitsisarmat ikorfartortinngortussat su-

lereersunik sap. akunneraluunniit ingi-

aqateqartarnissaat kissaatigineqartoq oqar-

tussaasunut apuuteqquneqarpoq.

Innarluutillit sulisoqarnerup tungaatigut

eqqungaasariaqannginneri aningaasat pil-

lugit sipaarniarneq pissutigalugu ajornartors-

iullu pisortaniit eqqumaffigineqartariaqartoq.

Tusilartut ussersuutaannarnik oqaluttut sul-

lilluarneqarnissaat eqqumaffigi-

neqanngippallaarpoq.

Innarluutilik kinaassagaluartorluunniit saaf-

figinnitsillugu tikilluaqqusaanissaa pisari-

aqarpoq.

Tassanngaannaq innarluuteqalernermi pisor-

taniik suliniarnerup arriippallaarnera nalaa-

tanut oqimaareersunut ilasaataasarnera

eqqaamaqquneqarpoq.

Qinikkat pisortanilu oqartussaasut oqallin-

nermut peqataannginnerat uparuarneqarpoq,

minnerpaamilluunniit uge 41-mi peqataasar-

nissaat kissaatigineqarluni.

Angajoqqaat sullissisullu allallu susas-

saqartut piffikkaarlugit (illoqarfikkaarlugit)

pikkorissarneqartarnissaat siunissami siun-

nerfigineqartariaqarpoq.

Innarluummik pasitsaassisoqartillugu an-

gajoqqaat computerinik printerinik board-

markerinik assigisaanillu ilaqutariit

pisariqartitaannik peqartinnissaat

eqqarsaatigineqartariaqarpoq siunissami.

Innarluutilinnik nikassaalluni qinngasaarisar-

nerup kingunerisartagaanik paasisitsi-

niaasoqartarnissaa ujartorneqarpoq.

Angajoqqaat innarluutilinnik meerallit saaf-

figinninnerat akiornagu, nakkarsarnagit

pisortaniik tapersersortarnissaat pisariaqar-

poq.

Pikkorissarnernut/ilinniaqqinnernut anin-

gaasatigut tapersersorlugit, tassaammatami

innarluutilinnik ilisarisimanninnerusut.

Ado Lyngep Atuarfiani atuartut feeriartil-

lugit aggerfiisa illoqarfiit nunaqarfiillu piler-

saaruteqartarnissaat siunnersuutigineqarpoq,

atuarfiup innarluutilinnut suliniutai killiffiilu

aallaavigalugit. Taamaalilluni atuarfik ALA

aallaqqaataaniik aallarteqqinnginniassam-

mat.

Sap. akunnera 41 naggataarlugu 14. oktober

2012 Sanningasoq Tungujortup illuutaani

Pilumi peqatigiiffiup Naapiffiup aaqqissu-

ussaanik kaffillertoqarpoq inuppassuarnik

peqataaffigineqarluni.

Naggataatigullu qujassutigissavagut

peqatigiiffik sinnerlugu aningaasat Naalak-

kersuisoqarfimmiit tapiissutit. Inussiarnersumik inuulluaqqusilluta peqatigiiffik sinner-

lugu

Kristine Reimer, siulittaasoq – Gustav Schmidt, siul. tul-

lia – Hans Reimer, allatsi.


18

Tusilartut nunatsinneersut nunaniillu avannarlerninngaanneersut

Nuummi

seminareqarput 29. - 31. august 2012.

Henriethe Malakiassen, siunnersorti:

- Ukiut tamaasa tusilartut nunatsinni naa-

pisinneqartarput. Ukioq maannalu maani Nu-

ummi taamatut pisoqaqqippoq.

-Ulluni siullerni marlunni eqqumiitsuliortoq Su-

sanne Jensen peqatigalugu kunstterapeerput.

Taava ullut tulleriit marluk tusilartut nunanit

avannarlerneersut peqatigalugit ataatsimiinneran-

ni suliaat saqqummersinneqarput.

- Ukioq kingulleq tusilartut Sisimiuni naapin-

neranni nuna tamakkerlugu tusilartut kattuffit-

taarput. Maanissaaq tusilartut nunat avannarler-

neersut peqataaneranni tunngaviorpiarpoq, taakku

namminneq peqatigiiffilerinermi katuffileriner-

milu misilittakkatik nunatsinni ikiuussutigerusuk-

kamikkik. Tamanna qujanartorujussuuvoq.

- Siunnersortaanermi inunniit inunnut siun-

nersuutit assigiinneq ajorput. Amerlanertigut tu-

silartut nutserissunneqarnissamik kissaateqartar-

put.

- Nunatsinni inuttussuseq eqqarsaatigalugu tu-

silartut amerlapput. Ilisimasavut 60-it missaanni-

ipput, taakkunanilu 20-t missaat ussersuutinik

atuisuupput.

Tusilartoq Adam Wille, Qeqertarsuaq:

Tusilartut tusilartuunngitsullu attaveqaqatigiin-

nerat qanoq ippa?

- Assigiinngeqaaq. Tusilartoqatinnut nunatsinni-

ittunut attaveeruteqqavunga. Tusilartuunngitsunut

attaveqaraluaqalunga kiserliorpunga. Tas'

taamaappoq.

Ilaquttat inooqatigineri qanoq ippa?

-Ilaquttat ilaat ilaannikkut pulaartarpakka - najak-

ka oqaloqatigisarpakka. Kalaallisut danskisuun-

ngitsoq oqaloqatigisarpakka - kalaallisut usser-

sortariaaseqarpugut.

Suliffeqarpit?

- Sanasutut maanna ukiuni qulingiluanngortuni

suliffeqarpunga.

Suleqatitit qanoq iliorlutit oqaloqatigisarpigit?

- Ajortaqaaq, suliffinni oqaloqatigisinnaanngilak-

ka paasisinnaasannginnaminnga.

Qeqertarsuamiileqqikkuit maaniinnerit qanoq

iluaqutigisinnaaviuk?

- Uteruma eqqumiiginalaassaaq tusilartunik

oqaloqateqaqqissinnaajunnaassagama. Neriuuti-

gaarali aappaagu tusilartut naapinneranni

ilaaqqinnissara.

Henriethe Mala-

kiassen, IPIS-imi

siunnersorti.

Aasaq manna

tusilartut Nuummi

inneranni aaqqis-suusseqataasoq

apersutsiarlugu.

Adam Wille, Qeqertarsuaq. Tusilartut Nuummi

eqqumiitsuliornermik sammisaqarneranni.


Ass.: Tungutaq Larsen.

19

Fakta:

Tusilartut kalaallisut

paasisinnaanngimmata

danskisut allaqatigi-

neqarsinnaapput.

Taamaakkaluartoq kik-

kunniilluunniit

oqaloqatigineqarsin-

naapput.

Hans Poulsen Suersaq Kristensenilu Illorpumi seminarimi

saqqummiussisut ilaannut alaatsinaapput.


Ullormi siullermi eqqumiitsulianik sammisaqalinnginnerminni

tikilluaqqoqatigiissut.


Nuussuarmi Illorpumi tusilartut seminareqarnermi

oqalugiaqqammersumut ”pattaattut”.


Ulluni marlunni seminareqarnermi oqalugiaqattaartoqarlunilu

oqallittoqarluarpoq.


Harald Haraldsenip Isortormiup tusilartoqatini ”naapillatuaramigit” soorunami aliannaarfigai.


20

IPIS IPIS IPIS

IPIS-imit nutaarsiassat E-mail: [email protected] Oqarasuaat: 346680 www.ipis.gl Akisussaasoq: Naja Rosing Fleischer

Aaqqissuisoq: Tungutaq Larsen Ilanngutassiortut: Henriethe Malakiassen, Petrine Thomsen, Karen J. Kristensen, Naja R. Fleischer Naqiterneqarfia: IPIS Naqitaq: 2012

Christina Møller

Siunnersorti

Naja Rosing Fleischer

Immikkoortortaqarfimmi

pisortaq Henriethe Malakiassen

Siunnersorti

Jane Justsen

Siunnersorti Abel Dahl

Allaffimmioq

Mia Olsen Siegstad

Studentermedhjælper

Karen Joelsen Kristensen

Siunnersorti Tungutaq Larsen

Tusagassiortoq

ipis imit nutaarsiassat november 2012 normu 5ipis.gl/~/media/ipis/ipis avis/2012/nov 2012.pdf ·...

Documents