inuit tapiriikkut kanatami ilingannirijaminnut …...qutinik pisimalirnirmut taima...

Inuit Tapiriikkut KanatamiIlingannirijaminnut Titiraqsimajuqutingit Atuliqtittiniarnirmi UN-kut Canada-mi Nunaqaqqaarsimajuit Pijunnautiqarninginnut Nalunaiqsisimajjutinginik

www.itk.ca

Pitjutigillugu Inuit Tapiriit KanatamiInuit Tapiriit Kanatami (ITK) silatsualimâmiunik kiggatuKattavuk katutjiKatigenik Canadami 60,000-nik Inunnik,ununningit iniKavut sitamani avittusimajuni Canadami Ukiuttatumiunik, piluattumik, InuvialuitSatusasimajanginni Nunani (Northwest Territories), Nunavut (Taggâni Quebec) ammalu Nunatsiavut (TaggâniLabrador). Ilonnatik tâkkua sitamait avittusimajut taijauvut Inuit Nunangat, angiggavut Canadami. Ilauttisijut53 nunalinnik ukuangutillugit 35 percentingit Canadami nunaujuni ammalu 50 percentingit satjugiamiut.

Ilonnangit nunait angiKatigegutausimajut satusattaugedlutik Inuit Nunangani kajusimavut âkKisigiamik ilumiu -tanginnik katutjiKatigennita suliagigialinginnik. Tâkkua nunait satusattaumajut maligatsaKavut paigijaugutinikangiKatigegutinik atâni allasimajuk 35 Maligatsasuak, 1982-mi, ammalu suliaKaKatigegasuanginnaniakKugutPuttu nippâtigut ilingajunik ilonnanginnik atuliaKittaujunik. Atjigijaudluni sakKititsisimajumut piusinginni, ITKkiggatu Kattavuk pivitsaujunik Kanuttogijanginnilu Inuit silatsualimâmiutigut atullutik immigojunik kavamaitâkKisusi ma janginnik kiggatujunik ilonnainik Inunnik.

ITK ikajutsijiKavuk maligatsatigut, suliatsatigut ammalu ikajuttaugutitigut kamagiamut inunnik, ilikKusinik,kava matigut ammalu avatitigut pitjutinginnik inuKutitta.

ITK aulatauKattavuk AngajukKauKatigenut ukua ilautillugit kiggatuttet:

• AngajukKâk, Inuvialuit Avittusimajungita kuaparesangani

• AngajukKâk, Makivik kuaparesangani

• AngajukKâk, Nunavut Tunngavik Incorporated

• AngajukKâk, Nunatsiavut kavamangani

Ilagiallugit angnigususonik kiggatuttinik, ukua angnigusugunnangitut IlaunginnaKattajut kiggatuttiudlutikAngajuk KauKatigeni:

• AngajukKâk, Inuit Silatsualimâmi katimajingit Canadami

• AngajukKâk, Pauktuutit Inuit Annait Canadami

• AngajukKâk, Silatsualimâmi Inuit Inosuttuit katimajinga

Ijjuaqtaujariaqanngittuq ©2017

1www.itk.ca

Inuit Tapiriikkut Kanatami Ilingannirijaminnut TitiraqsimajuqutingitAtuliqtittiniarnirmi UN-kut Canada-mi Nunaqaqqaarsimajuit Pijunnautiqarninginnut Nalunaiqsisimajjutinginik

Ilulingit 1. Sivulinga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2

2. Piliriangusimajut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

3. UNDRIP-qutiujut maligatigut qanuilingasimaningit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

4. UNDRIP-qutiujut ammalu nunarjuangujumi piqujaqutiujut ammalu maligaqutiujut . . . 10

5. Canada-up maannaujumi ilingannirijangat UNDRIP-qutiujunut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

6. Atuliqtitauvallianingit UNDRIP-qutiujut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

7. Kingulliqpaangit ammalu Isumaliurutiliangusimajut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

8. Uigungit 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

2


“Nalituinnangaluunniit inuuqatiqarnirijannit uvanga pimmariutiniqsarinngilakka ammalu Canada-mi pimmariutiniqsaunngilakka inuuqatiqariannik Nunaqaqqaarsimajunik. Nutauliqtitausi-majariaqaliqtut, inuuqatigiittunit inuuqatigiittunut piliriaqaqatiqarniujut nunaqaqqaarsimajunik,tunngavviqaqtitaulutik ilitaqsisimanirnut pijunnautigijanginnut, upigusuttiarnirnut, piliriaqaqatiqari-aqarnirnut, ammalu ikajuqtigiigiaqarnirnut... Piliriarijaulirlutik, uqaujjijiqarlutik maligalirijikkunnutMinister-gijaujumit, iluikkaujutigut ikajuqtigiiglutik piliriaqaqatigijaqalirlutik ammalu qaujigiarviqaq-pallutik Iqqilinnik, Inunnik, ammalu Allangajunit, qimirrujausimalirniarlutik piqujaqutiujut,maligaqutiujut, ammalu aulatsiniqarnirni pinasuarusiuvagialiqutiit gavamatuqakkut iluik-kauttiaqtutigu piliriaqarunnaliqullugit qaujigiarnirijaujarialinnik ammalu iniqaqtittijariaqarnirmutpiliriarijariaqaqtaminnik, maliglugit maligarjuaqutigijaujut ammalu silarjualimaamiut kikkutuinnaitpijunnautiqaqtitauninginnut piliriaksauliqsimajut, ilaqaqtillugit Nunaqaqqaarsimajunit ammalu Angirutiusimajutigut pijunnautigijaujunik.”

Canada-mi Angijuqqaarjuaq Justin Trudeau Piliriaksanginut Titiqqat turaaqsimallutik Carolyn Bennett, Nunaqaqqaarsimajulirijikkut ammalu Ukiuqtaqtumi Pivalliajulirijikkunnut Minister-gijaujumutNovember 2015

3www.itk.ca


Sivulinga1.Taakkua ilingannirijaminnut titiraqtausimajut nalunaijaisimavut Inuit Tapiriikkut Kanatami (ITK) niriunniqarvigijanginnik pijjutigillugit Canada-up Government-ngatta ikajuqsiniqarnirijangat ammalu piliriaksaqarningat atuliqtittiniarnirmut United Nation-kut (UN) Nunaqaqqaarsimajuit Pijunnautiqarninginnut Nalunaiqsisimanirmut (UNDRIP). titiraqtausimajunut ilagijaujut taakkua ataani titiraqtausimajunit saqqitausimavut pijjutigijaujunut UNDRIP-ni ilaqaqtugit maligatigut tukigijautitaujunik atuliqtitausimaninginnut Canada-miut piqujaqutinginni ammalu maligaqutinginni.Nalunaijaisimavugut Canada-up maannaujumi government-lirinikkut ilingannirijangannik ammalupilirianguvalliasimajunit government-tuqakkunni piliriaksaminnik piliriaqalirnirminni atuliqtittival-lianirni UNDRIP-nik ammalu qanungaaq piliriniqarumanittinnut atuliqtittivalliatillugit. Taakkuailingannirijaminnut titiraqtausimajut ilaqarivut maligaqutiliuqujillutik isumaliurutinik sivummugiaru-tiunajaqtunik atuliqtittivallianirmi ammalu ikajuqsiniqarnirmut nunaqaqqaarsimajuitpijunnautiqarninginnik Canada-mi. Qularusunnginnatta ilingannirijatta nalunaijaqtausimaningittaakkunani titiraqtausimajuni iluliqarmata ikajurniqattiaqtutik tunngavviqaqtittisimanirmut Inuitammalu Canada-up Government-kungitta piliriaqaqatigiinningit kajusititausimaniksangittasivummugiaqtittigiarnirmi saimmaqatigiiksimalirniksamut ammalu Nunaqaqqaarsimajut pijunnau-tiqaqtitauningitta kikkutuinnait pijunnautigijangittitut.

May 20, 2016-mi, Carolyn Bennett, Nunaqaqqaarsimajulirijikkut ammalu Ukiuqtaqtumi Pivalliajuliri-jikkunnut Canada-mi (INAC) Minister-gijaujuq, tusaqtittisimalilaurmat uqallagiaqsimalluni UnitedNation-kut (UN) Atainnaqtumik Katimajirjuanginnut pijjutigillugit Nunaqaqqaarsimajulirinirmi pival-liajuliriniujunut Canada-miut “iluikkaujumik ikajuqsiniqaqtiulirningita piliriaqarunnarnirminniknalunaikkutaqaratik” piliriaqalirumammata “atuliqtittisimaniksangita asiaguuqtitausimaniqaratik ammalu atuliqtittisimaniarnirmut maliglugit Canada-miut Maligarjuaqutinginik.”1 Sivullirmik isumali-urutiqaqsimalauraluaqtillugu uqallaktitaugami Canada ilingannirijaminik asijjiisimalirningita, MinisterBennett uqakkannililaurmat Canada-miut piliriaksarijanginnik maliklugit UNDRIP-ngujut isumaliru-tiujunnaqtanik asijjiluaqsimannginningita Conservative-kut government-ngata ilingannirijaminnit.

Minister Bennett nalunaijailaurmat Ilanga 35 (Aviktuqsimaningit II Maligarjuaqutiit, 1982)(taimaujuullutik “pilirijjutaujunnattiaqtuullutik tunngavviqutigijaummata” mianiqsijjutiulirunnaqtutikNunaqaqqaarsimajut pijunnautigijanginnik ammalu “tataaqtutik Nunaqaqqaarsimajut pijunnau-tiqaqtitauninginnik Canada-mi.” Uqaqtuni Canada-miut ukpirusummata taimaulianiktutikmaligarjuaqutitigut piliriaksaqaqtitauningit maliklugit ilanga 35-mi uqaqtausimajut “pijittirarutiksaum-mata tamainnut tunngavviqutigijaujuniittunut [United Nation-kut] nalunaiqsimajjutinginnikuqaqtausimajunik, ilaqaqtillugit ‘isumaqsurutigillugit , sivurngani ammalu tusaqtitausimavagiiqtutikangiqsimajjutiujunik.’” tamakkua uqaqtausimajut isumaliuqsimajuujarmata ilanga 35-mi uqaqtausi-majut ajjiginingita naliqqautitaullutik ammalu ilagijauningita asinginnut ikajurutiungaaratiksilarjualimaami kikkutuinnait pijunnautiqarninginnut nalunaiqtausimallariktutik UNDRIP-qutinit.

Tamanna naammanngilirutiulluni tukiqaliqtitausimammat pijjutigillugu taimaulianiktutik Canada-mipiqujarjuaqutiujut ammalu maligaqutigijaujut, ilaqaqtillugit Nunaqaqqaarsimajut ammalu angiru-tiqaqsimaniqsimajunut pijunnautigijaujut, atavviqariaqarmata silarjualimaami maliktaugialiqutinut.UNDRIP-ngujut pimmariutitaummimmata Nunaqaqqaarsimajunut pijjutigillugu nalunaiqsijjutiunin-gita pijunnautiqarniminnut uqallattaaqsimajaunngillutik nalunaiqtausimaninginni uvvaluunniitnalunairiaqtausimaninginni taimaulianiktutik angirutiqaqsimaniqtigut pijunnautiqarninginnut uvvaluunniit saqqitauvalliallutik piqujaqutitigut.

1 Carolyn Bennett (Nunaqaqqaarsimajulirijikkut ammalu Ukiuqtaqtumi Pivalliajulirijikkunnut Minister-gijaujuq),“uqallagviqaqtillugu UN-kut Atainnartumik Katimajirjuanginnut Pijjutigillugit NunaqaqqaarsimajulirinirmiPivalliajulirinirnut,” May 10, 2016-mi, New York, NY-mi, pijausimalilauqtut October 5, 2016, http://news.gc.ca/web/article-en.do?nid=1064009.

Minister Bennett uqallagviqaqtitaugami uqalaurivuq ullumiuliqtumi angirutigijausimajuqutiit ammalunangminiq government-qalirunnarnirmut angirutigijausimajut “quttingniqpaatigut nalunaiqsijjutium-mata isumaqsurutigillugu, sivurngani ammalu tusaumavagiiqtutik angiqsimautigijaujunut”piliriaqaqatigiiktunit ikajuqtigiiktutik. Taanna tammaajaqsimammat. Angirutiit suurlu James Bay-miutammalu Quebec Taqranganirmiut Angirutingit (1975), Inuvialuit Kingullirmik Angirutingit (1984),ammalu Labrador-mi Inuit Nunalirinirmut Angirutiit (2005) angiqatigiigasuarutiulaurmata Inunnitangijualummik aksururutigisimallugit sunaqutigijaujunik pivalliatittiniqarnialiqtillugit. Pijaritujutigutilangit angiqatigiigasuarniujunit pijausimalilauqtut naammagungniiqsimajjutiummata ajjiginngillarim-magit pijunnautiqaqtitaunirnut isumaqsurutigillugu, sivurngani ammalu tusaumavagiiqtutikangirutiqaqsimanirnut ammalu uqallausiqaqtutik ullumiuliqtumi pimmariuningita atuliqtittisimanir-nut taassuminga pimmariutiulluni pijunnautigijaujunik.

Taakkutiguunaq iliannirijaujunut titiraqtausimajutigut Inuit tiliurisimammata Canada-mi Government-kungit, UN-kunnut ilagijaunirminni, pigiaqtittisimaliqullugit piliriaksaujunik nalunaiqsi-jjutiuniaqtunik aturniqarningita ammalu qanuilingaliqtittiningita UNDRIP-ngujut ilaqaqtillugitikajuqsiniqarnirnik uumaniqartitauninginnik ammalu turaarviujunut. Inulirijituqakkut (INAC) nalu-naiqsisimalilaurmata ITK-kunnut isumatait iqqanaijaqtiit quttingningatigut sivurngani Canada-miutMay 10-mi tusaqtittisimalirniasaarninginni Canada-limaami Nunaqaqqaarsimajut Katujjiqatigiingit(NIO-nguju) upagutiqatauqujauniarmata ilagijauqatauqujaulutik UNDRIP-kunnut atuliqtittivallianirmikatimajiralaangukainnaqtut katimaniqaqtillugit ikajurutiulirniaqtunut tukimuagutiksaqaliqtittinirmiatuliqtitauvallianingita taakkua pimmariutiullutik silarjualimaami kikkutuinnait pijunnautiqarningin-nut sanarrutigijauniaqtunut. Isumaalugutiummata, titiraqtauvalliatillugit, taakkua sivullirmikpiliriaqaqpallianiuliqtut atuliqtittivallianirmi suli saqqisimaliqtitaunnginningitta. Taimannaitillugu,Canada-mi Government-kut kikkutuinnanik tusaqtittiqattaqsimalirmata ilinganniqarvigijaminnutUNDRIP-qutinut Inunnik ilauqatautittisimanatik kigliqalirutiujunnaqtunik uqallausiqaqatigiinniujunutatuliqtittivallianirmut suliluunniit pigiaqtitaulaunngitillugit.2

Canada-mi Angijuqqaarjuap piliriaksaqaliqtittisimanirminut titiraqsimajangit Canada-mi katimajiit minister-nginnut tamaitigut nalunaijaisimammata pitaqaliriaqarningata” nutauliqtitausima-jariaqaliqtut, inuuqatigiittunit inuuqatigiittunut piliriaqaqatiqarniujut nunaqaqqaarsimajunik, tunngavviqaqtitaulutik ilitaqsisimanirnut pijunnautigijanginnut, upigusuttiarnirnut, piliriaqa-qatiqariaqarnirnut.” Inuit tiliurisimalirmata Canada-up Government-ngat ikajuqtigiiglutik piliriaqaqa-tiqaliqullugit inunnik nalunaiqtausimaliqullugit ilitarijausimalirmata pijunnautigijaujut, upigijauliqtutik,piliriaqaqatigijauliqtutik, ammalu ikajuqtigiiktutik piliriaqaqataulirninginik pisimalirmata taimaujari-aqaqtutik sivummugiaqtitausimaliqullugit saimmaqatigiiksimalirviksait ammalu pitaqalirutiullutiknaliqqautitauningita nunaligijattinni. Kisiani amisuilingajutigut, angijualummiklu ammalu pinasuaru-siuvaktutigut piliriangusimalirningitigu ilitarijausimaniqalirniarmata inutuulluta ammalukatisimaniqaqtuta kikkutuinnait pijunnautingititut pijunnautiqaqtitaunittinnik ammalu taimalitamakkutiguuna piliriniqarunnaqsinajaratta ammalu isumaqsurutigilirlutigu.

2 James Munson, “Ottawa atuliqtittijjaanngginningit UNDRIP-qutinik Canada-miut piqujarjuanginni: Wilson-Raybould,”iPolitics-ni, July 12, 2016, pijausimalilauqtut October 13, 2016, https://ipolitics.ca/2016/07/12/ottawa-wont-adopt-undrip-directly-into-canadian-law-wilson-raybould/.

4


5www.itk.ca


Piliriangusimajut2.UNDRIP-qutiit nalunaiqsisimammata amisuilingajutigut kikkutuinnait isumaqsurunnautiqaqtitaullutikqanuinnirijauvaktunik Inuit asingitalu nunaqaqqaarsimajuit nalunaiqsimajangit mikinniqpaatigunpisimavviqarvigimmagit annaumanasuarutigivaktaminni, kinaunirijaminni ammalu qanuinngittiara-suaqpannirminni inuuqatigiiktuni. UN-kut Katimavigjuarniqaqtutik atuliqtittisimalilaurmataUNDRIP-qutinik September 2007-ngutillugu ukiut 25-nut uqallaqatigiigutigisimaliqtutik ammaluangiqatigiigasuarutigisimajaullutik Nunaqaqqaarsimajunit ammalu ilangijaullutik nunarjuarijaujunit.Taimannganit 2007-mit, sitamaujut (4) nunarjuangujut niruaqłiniqalauqtut akiraqtuillutik UNDRIP-qutinik asijjiisimalirmata ilingannirijaminnik. Tamarmiullutik niruaqłisimalirutiulilaurmata UNDRIP-qutinik pisimalirnirmut taima kingulliqpaullutik nunarjuarijaujut - America-miut - asijjiisimalirmataqipilugutigisimalilauqtaminnik December 2010-mi ikajuqsiniqalingaaqtutik. Asingit Nunarjuangujuttaimannganit ikajuqsiniqaqatausimaliqput UNDRIP-qutiujunik.3 Maannasaanguniqsami, September2014-ngutillugu, Qanuilingalirninganut Titiraqtausimajut quttingniqpaatigut ilagijaujulimaat katimaniqaqtillugit taijausimalirniaqtutik kinguniani Silarjualimaamiut KatimavigjuarningatNunaqaqqaarsimajulirinirmut nalunaiqsikkannirutiusimalilaurmata silarjuarmiulimaat tamarmiullutikniruaqłisimalirningita America-miut ikajuqsiniqalirninginnit ammalu UN-kut katimavijigjuarninginnit.UN-kunnut ilagijauqataullutik Nunarjuangujut, ilagillugit Canada-up nunarjuangat, nalunaiqsikkan-nilaurmata ikajuqsiniqarnirminnik UNDRIP-qutinik ammalu piliriaksariliqtaminnik taakkuaisumagillugit.

UNDRIP-qutiujut ilakuuniqarviulauqtunik iluikkaruqtittisimammata silarjuarmiulimaat kikkutuinnaitpijunnautiqarninginnut maligaqutiujut sanarrutiksarijauninginni qugvaqtittigiaqpannirni ammalu mianirijausimaningitta ajjiqaratik qanuilingannirijaujunut ammalu pijunnautiqarvigijangitanunaqaqqaarsimajuit. Atuliqtitausimalilaurningit UNDRIP-qutiit Katimavigjuarniqaqtillugit nuqqaqtittisimalirutaulaurmata piusituqaq maliglugu silarjualimaami piqujaqutiqarniqtigut ilisisimalirasunniulauqtunut Nunaqaqqaarsimajunik ammalu iliuqqaisimalikkannirasunnirnut taimannganitatuqartigut takunnaqtauvanninginnik Nunaqaqqaarsimajuqutiujut nunarjuanginnik,inuqutinginnik ammalu nunaligijanginnik. 25 ukiunut uqallausiqaqattaqsimaliqtillugit ammaluangiqatigiigasuarutiusimaliqtillugit Nunaqaqqaarsimajunit ammalu ilagijaullutik nunarjuarijaujunit,silarjualimaami nunaliqaqtut kingullirmik tamainnik titiraqtausimaninginnik UNDRIP-ni nalunaiqsisi-malirunnalilaurmata. Taakkua silarjualimaami kikkutuinnait pijunnautiqarninginnut sanarrutissaujutpijjutiqalirmata “upinnammariktumik tamarmiluktaangullutik niruaqłisimalirningit Nunarjuangujutpimmariuniqpaujutigut piliriaqaqtigijaummata silarjualimaami piliriaksauliqsimajunut Nunaqaqqaar-simajunut pijjutiqaqtunut ammalu inuqutingit utiqsimalirmata pisimaliqtitautuinnanngittutikiluikkaujutigut kinatuinnaup pijunnautigijanginnik, kisianili katisimallutik piliriaqaqtiuliqtutiktauqajjiqaratik pijunnautiqaqtitaullutik ammalu kinaunirminnik nalunaiqtausimaliqtutik maliklugit silarjualimaami piqujarjuaqutigijaujuni uqaqtausimajut.”4

Kikkutuinnait pijunnautinginnut qaujimajimmarigijaujut piliriaqaqatiqaqtiullutik UN-kunnikujjirusulilaurmata taassuminga ilakuuniqarviujunik kikkutuinnait pijunnautiqarnilirinirmi piliriaksau-juni. Nunaqaqqaarsimajuit piliriaqalilaurmata aaqqiksuivallianirmik government-liriniqtiguttuaviuqsaarilutik kiusimaliqullugit piluammariktuullutik ammalu tuaviurnaqsisimallutik kikkutuinnaitpijunnautinginik siqumitsisimalirniujunut Inungnut Ukiuqtaqtumiungujunut ammalu Nunaqaqqaar-simajuqutigijaujunut asinginni silarjuarmi. Taanna pijjutigilugu, ujjirijaujariaqallarimmat Inunnut3 Colombia, Samoa ammalu Ukraine niruannggilaurmata 2007-ngutillugu niruaqłiniqaqtittitillugit Katimavigjuaqtillugitammalu taimali kinguniani ikajuqsiniqalilauqtutik UNDRIP-qutinik.

4 Silarjuarmiulimaat Maligaqutinginnut Katujjiqatigiingit, Nunaqaqqaarsimajut PijunnautiqarninginnutKatimajiralaangujut, Hague Titiraqsimajuqutingit, pijausimalilauqtut September 22, 2016, http://www.ila-hq.org/en/committees/index.cfm/cid/1024.

pijjutiqaqtiujuit taassuminga piliriaksaujumik sivulliqpauliqtittijariaqarningita Inuit Ukiuqtaqtumi Ka-timajirjuangujutigut ammalu ilagijauqatauvviullariktumi, piliriaqaqataullariktunit, ammaluatainnaqtumik pilirianguliqsimajunut pimmariutiullutik kikkutuinnait pijunnautiqarninginnut pilirin-nisiuvaktunut aaqqiijjutiulutiklu piliriaksauliqsimaliqtunit 1982-mit tikillugu atuliqtitausimaniksangittaUNDRIP-qutiujut aaqqiktausimalilauqtunut 2007-mi. Inuit aulajjagiarutiqalilaurmata aaqqiksuisimaliri-aqarnirnit kikkutuinnait pijunnautiqarninginnut tunngavviqutiulirajaqtunik mianiqsijjutiuniarlutikinuuqatittinnik ammalu makitajunnattiaqtuuninginnik nunaligijatta.

Pijunnautiit nalunaiqsisimammata UNDRIP-qutiit “nutaangullutik” pijunnautigijauliqsimanngimmata,kisianili pijunnautiummata ilitarijausimalilaunngittut nunarjuangujumi piqujarjuaqutigijaujunitamisurlaujuni nunarjuangujuni silarjualimaami ammalu ilitarijausimalirmata silarjualimaami piqujarjuaqutigijaujutigut. Qanuilingalirningit UNDRIP-qutiujut pitaqaliqtittisimammata piusituqakkutpijjutiqaqtunik nunaqaqqaarsimajuni, inutuullutik ammalu katisimaniqaqtutik pimmariujuutinik kiinaujaliurasuaqpannirminni, inuuqatigiiktuni, piusituqaminni, ukpirnirijaminni, ammalu government-lirinirmi pijunnautiqaqtuullutik piliriaqarunnaqtuullutik ajjigijaunata qanuinnirijattinnikammalu pijunnautigijattinnik Nunaqaqqaarsimajugijaulluta.

UNDRIP-qutinut sivulingini uqaqtausimajut sangunniarviqarmata UN-kut Maligaqutinginnik, atiliuq-tausimalilauqtutik Canada-miunit June 26, 1945-ngutillugu, ammalu uqakkanniqtutikpisimaliriaqarnirnik ilagijaullutik nunarjuarijaujut piliriniqaliqullugit “pittiaqtuulutik piliriaksarijaulilauq-tunit pilirianguliqtutik nunarjuarijaujunit maliktugit maligaqutingini uqaqtausimajunik.” Sivulingittaakkua uqaqsimammimmata ilitarijausimaningita “tuaviurnaqsisimalluni nunaqaqqaarsimajuit upigijauttiarlutik ammalu quvvaqtitaugiaqattariaqarningita taimaulianiktutik pijunnautigijangitnunaqaqqaarsimajunit” ammalu taimanna ilitaqsisimalirutiujut “piusigiarutiusimalirniarmata pittiaq-turautilutik ammalu piliriaqaqatigiittiarlutik pilirinirijaulirajaqtunik Nunarjuarijaujunit ammalununaqaqqaarsimajuqutigijaujunit, tunngavviqaqtitausimallutik maligalirinirmi maligaksaqutiujunut,aturumajaqaqtitaulutik, kikkutuinnait pijunnautinginik pupigusuttiariaqarnirnik, ilainnaaqtittisiman-ngillutik ammalu pittiaqtuulutik ukpirusuttiarunnarnirnik.” UNDRIP-qutiujut aturniqammariktuummatanunarjuangujut malittialiqtitaunajarningita angirutigijausimajunut timiqutigijaujunit, pilirianguvalli-ajunut saqqiijigijaujumit, ammalu ilaakkuurtuullutik qaujimajimmarigijaujunut.

ITK-kut tukisiumalaurmata Canada-mi Angijuqqaarjuangujut ujjisuruttiarninganik taimanngani-tuqamit ammalu ullumiuliqtumi UN-kunnut ilagijaullutik Nunarjuangujut akiraqtuisimaninginnikNunaqaqqaarsimajunik silarjualimaamiunit ammalu taimanna qaujimanini pijjutigillugu aulajjaigiaqsi-malilaurmat nutauliqtittisimajutigut piliriaqaqatiqalirumanirminik Canada-up Government-gijanginnikammalu Inunnik, Allangajunik ammalu Iqqilinnik. Canada-up Angijuqqaarjuangata niruagassannguqti-tausimanirmini uqallarigutigisilauqtangit ilaqaqtillugit piliriaksanik titiraqsimajunik titiralauqtanginikminister-gijaujut katimajinginnut nalunaiqsijjutiukkannililaurmata nutaatigut piliriaqaqatiqalirun-narnirmik tunngavviqaqtitaulutik iluikkaujutigut atuliqtittisimanikkut UNDRIP-qutiniknalunaiqtausimajjutiqaratik ammalu, pimmariuluarniqsaulluni, atuliqtitauniksanginnik piliriaksaqaliqsi-maniqtigut.

Inuit aturiaqaqtitauvammata inuuqatigiinnirminni piluammariktumik inuusilirinirmi naammanngit-tulirivviuvannirminnit ammalu pittiaqtauvannginnirnit ajjigijaullutik taikkunanngat akłu-lualiqsimallutik, pivallialiqtitausimajunit nunarjuangujunit atuqtauvaktunit. Inuusittinni aturiaqaqti-taummigatta angiglivalliallutik aksuruqtitauliqpallianirnit anginiqsaullutik, sannginiqsaullutikpiliriaqaqtiujunit piliriaqaqtutik Inuit nunalirinirtigut avatigijaujuni attanaqtumiilirutiutuinnarialinnikpiusituqavut maliklugit sunaqutigijattinnut ammalu kiinaujaliurasuarutigivattattinnut ammalu iliqqusituqatta annaumatitaujjutiksanginnut ammalu makitajjutigijunnaqtattinnut.

6


7www.itk.ca


UNDRIP-qutiujut maligatigut 3. qanuilingasimaningit

UNDRIP-qutiujut pisimalirmata silarjuarmiulimaat tamarmiullutik angiqtausimaninginnit tunngavvi-uliqtuni silarjualimaami kikkutuinnait pijunnautiqarninginnut sanarrutiksaujunut piluaqtumikturaangatillugit Nunaqaqqaarsimajulirinirnut. Silarjualimaami maligalirinirmut qaujimajimmarigijaujut,kikkutuinnait pijunnautiqarninginnut qaujimajimmarigijaujut ammalu iqqaqtuivviit tamarmik angiqsi-majjutiqaqtutik ilitaqsisimammata qitiani piliriaksaujunik silarjualimaami kikkutuinnaitpijunnautiqarninginnut piqujait atuqtaujariaqarmata ikajuqsiniqarnirni pijunnautigijaujunik kikkuli-maanit inuuqatigiiktunit, ilagilugit Nunaqaqqaarsimajuit. Atavvigituraunninginnik pitaqarmatsilarjuarmiulimaani kikkutuinnait pijunnautiqarninginnut piliriaksaujunut ammalu nunarjuangujumipiqujaqutigijaujuni.

James Anaya, UN-kunni Tilijausimajjutiqalaurtuq Katimajjutigijaujunik Nunaqaqqaarsimajuit Pijun-nautiqarnilirininginnut Saqqiijiulluni, nalunaiqsisimalirialaurmat “ilaalu Nalunaiqsisimalirutiituqaqtausimanirmiktigut maligatigut atuliqtittisimanngikkaluaqtillugit angirutigijausimajut atuliqtit-tisimanirivaktangititut, Nalunaiqsisimalirutiit takussautittisimammata maligatigut piliriaksarijaujunikturaangatillugit UN-kut Maligaqutirjuanginnut, asinginnut angirutigijausimallutik piliriaksarijaujunutammalu pilirijjusiuvaktunut silarjualimaami piqujarjuaqutiujunut.”5 Ammaluttauq, nalunairiakkannir-illunigit pijunnautit nalunaiqtausimaliqtut UNDRIP-qutiujuni “atuliqtittisimammata uvvaluunniitilagiarutiqaqtittimmata tunngavvigijauliqsimavaktunik pilirianguniaqtunut United Nation-kut kikku-tuinnait pijunnautilirinirmi iqqanaijarviujunit, piliriaqarutinit ammalu turaangatitauvviqaqtutiksanavviujunit piliriaqaqtiujunit maliktugit turaangatitauningit nunaqaqqaarsimajunut.”6

Maliktittugit tukigijautitaujunut Silarjualimaami Maligalirinirmut Katujjiqatigiingujut Katimajiralaangitapijjutigillugit Pijunnautiqaqtitauningitta Nunaqaqqaarsimajut (ILA-kut Katimajiralaangit), UNDRIP-qutiit “quttingniqpaatigut upigijauniqariaqarmata” ammalu sivulingani uqaqtausimaningitnalunaittiaqtumik “uqaqsimammata upigijaujariaqarningit UNDRIP-qutiujut pijjutiqarmata taimau-jariaqallariktutik tiliurisimajjutinik Nunarjuarijaujuit maligiaqaqtitausimaninginnik ilanginikpiliriaksauliqtitausimajunut taimauliqtitausimallutik UN-kut Maligarjuaqutinginnit.” 7

5 UN-kut Titiraqsimajuqutingit A/65/264, Aviksimaningit. 62.

6 Kikkutuinnait Pijunnautiqarninginnut Katimajingit, Tilijausimajjutiqaqtuq Katimajjutiuvalliajunik Saqqiijiutitaullunikikkutuinnait pijunnautiqarnilirinirmi qanuilingalirningitta ammalu taimaujariaqaqtutik isumaqsurunnautiqarninginnutnunaqaqqaarsimajuit unikkaaliarisimajangit, S. James Anaya, UN-kut Titiraqsimajuqutingit A/HRC/9/9 August 11. 2008-ngutillugu, Aviksimaningit. 85 ammalu 88.

7 Silarjualimaami Maligalirijikkut Katujjiqatigiingit, aulataujunut titiraqsimajaujut 15 5-ngani.

Ammalukkanniq, UN-kut Qaujimajimmariujunut Piliriaqarutiksarijaujut Nunaqaqqaarsimajut8 pijun-nautiqaqtitauningitta ammalu Atainnaqtumik Nunaqaqqaaqsimajulirinirmi PivalliajulirijiujutKatimajirjuangit nalunaiqsisimalilaurmata UNDRIP-qutiujut “maligatigut tunngavviqutigijaummatapittiaqtuujariaqarnirnut, saimmaqatigiigutausimalirutiksanut, mamisarutiqaqpallialirutiksanut ammalusaimaniqalirutiksanut.”9

Isumagiluguli nalunaijaqtaujariaqarningita maligatigut qanuilingalirninginnik nalunaiqsisimalirutiit,UN-kut Maligalirijikkut Allavvingat nalunaiqsisimalilaurmata taakkua “United Nation-kut pinasuarusiri-vagialinginni, ‘nalunaiqsisimalirutiujut’ pillariktutik sanarrutiuvammata turaangatitauvaktutik kisianiilaannilausungaq piliriangujunut turaanganiqaqtillugit angijuutiullutik ammalu atainnaqtitauniaq-tunut pimmariutiullutik quttingniqpaattiatigut maliktaujariaqallariktitauniaqtunut.”10 Ammalukkanniq,maligalirinirmut qaujimajirjuangujuq James Crawford nalunaiqsisimalilaurmata pinasuarusiuvagialiqu-tinik imanna:

[Ta]imaaklu piqujivungaarutiliangusimajut avalujausimagaluaqpata tunngavviqutituinnauniraq-taullutik, tunngavviqutiulirunnarmata sivummugiaqtitauniarlutik piqujaqutiliurnirnut ammalu,amisukallaujunit tamainnit angiqtausimagutik, tuaviuqtitaulutik katitausimalirutiuniarmata inuuqatigi-iktunut maligaqutigijaujunik. Uukturautigijaujunnaqtut pimmariutitaullutik ‘piqujaqutiliurutiullutik’piqujivungaarutiit ilaqaqput ... United Nation-kut nalunaiqsisimalirutingit nunaqaqqaarsimajut pijun-nautiqarninginnik.11

Uqausirillunigit pijjutiqaqtut kikkutuinnait pijittirarutiujut iqqanaijaqtilirinirmut maligaqutiit(Alberta-mi), Isumatammariulluni Iqqaqtuijigijaulaurtuq Brian Dickson nalunaijaisimalilaurmat pirukkan-

8 Qaujimajimmariullutik Sanarrutissalirijit Uqaujjuigiarutingat naasautaa 6 (2014): Satuqsisimaliriarutiitpitsiaqtuujariaqarnirnik, nunaqaqqaarsimajut aulatsiqarviujuni sanarrutingit ammalu atuinnautitauningit maligatigutpitsiaqtaujariaqarningita nunaqaqqaarsimajuni arnait, surusiit ammalu makkuktuit, ammalu kikkutuinnait isumamiktiguttimimiktigulluunniit ajurutiqaqtut, Uigugijaujut UN-kut Titiraqsimajuqutinginni A/HRC/27/65 marpiranga 21: UnitedNation-kut Nalunaiqsisimajjutingit Nunaqaqqaarsimajut Pijunnautiqarninginnut atuliqtittisimaningitmaligaqutiqaqtitaullutik tunnggavviqutiujunit pittiaqtuujariaqarnirmut, saimmaqatigiiksimaliriaqarnirnut,mamisarutigijauliriaqaqtunut ammalu saimaniqtaqaliriaqarnirnut. nalunaiqsisimajjutiuvut United Nation-kut,timiqutigijangit ammalu turaangavviqaqtitaullutik piliriaksanut sanavviujuit, ammalu Nunarjuangujuit,piliriasaqaqtitausimaninginnut quvvaqtittigiaqaqpannirnut upigusunnirminnik ammalu iluikkaujutigutatuliqtittisimanirmut taimautitaujunik Nalunaiqsisimalirutini ammalu qaujigiaqattariaqarnirmik aturniqarmangaata.Nalunaiqsisimajjutiit atuliqtitausimaningit iluikkautillugit pitaqalirutiummata nunaqaqqaarsimajut pijunnautiqarninginnikmianirijausimaliriaqarninginnut ammalu quvvaqtitausimaliriaqarningita pijunnautigijamitigut atuinnaulirviusimanirnikpittiaqtaujariaqarnirnut ammalu naammaktutigut aaqqiisimalirutissanut.

9 Kiinaujaliurasuarutauvaktuliriniq ammalu Inuusilirijikkut Katimajingita Titiqqaqutingit, 2015, ilangit naasautaa 23E/2015/43-E/C.19/2015/10, Atainnaqtumik Nunaqaqqaarsimajut Pivalliajulirininginnut Katimajirjuat, Unikkaaliangusimajut14-gijanganik katimaniqaqtillugit (April 20-mit May 1-mut, 2015), Isumaliurutiusimajut 33. Atainnaqtumik Katimajirjuakkutiqqaitittigiaqput Nunarjuarijaujunik atuliqtitausimaningit United Nation-kut Nalunaiqsisimalirutingittapitaqalirutiusimammata tunnggavviqutiulirniaqtunik saimmaqatigiiksimalirajarnirmut, pittiaqtuulirajarnirmut,mamisavallialirajarnirmut ammalu saimaniqtaqalirutiulutik. Atuni Nunarjuarijaujut sivullirmik piliriaksaqaqtitausimammataammalu pijaksaqaqtitaullutik mianiqsisimalirniksamik, quvvaqtittigiaqsimalirniksamik ammalu atuliqtittiniksamik tamainnikkikkutuinnanut pijunnautigijaujunik, maliklugit United Nation-kut Piqujarjuaqutingit ammalu silarjualimaami kikkutuinnaitpijunnautiqarninginnut piqujaqutiujunik. ammalukkanniq, qanuittutuinnatigut ilainnaqtittittailijariaqarmata.

10 United Nation-kut Maligalirijingita Allavvingat, apirijausimagamik Kikkutuinnait PijunnautiqarninginnutKillisiniaqtiulauqsimajunit nalunaijarviujumalilauqsimammata taassumunga apiqqutiusimajumut 1962-ngutilluguturaangalluni 1948-mi Silarjualimaamiut Nalunaiqsisimalirutingit Kikkutuinnait Pijunnautiqarninginnut ammalunalunaiqsisimalilauqtutik imanna “United Nation-kut pinasuarusirivaktanginni, ‘nalunaiqsisimalirutiujut’ pillariktutiksanarrutiuvammata turaangatitauvaktutik kisiani ilaannilausungaq piliriangujunut turaanganiqaqtillugit angijuutiullutikammalu atainnaqtitauniaqtunut pimmariutiullutik quttingniqpaattiatigut maliktaujariaqallariktitauniaqtunut.” TakulugitUN-kut Titiraqsimajuqutingit E/3616/Rev.1, aviksimaningit 105.

11 James Crawford, Brownlie Tunnggavviqutingit Kikkutuinnait Silarjuarmiulimaat Piqujarjuaqutinginnut, 8-gijanganikuqalimaaganngguqtitaujut. (Oxford, Oxford Silattuqsarvingani Tusagaksalianguvaktut, 2012), makpiranga 42.

8


9www.itk.ca


nirunnarniqarningita silarjualimaami kikkutuinnait pijunnautiqarninginnut piqujaqutiujut turaangatil-lugit nunarjuangujumi piqujaqutigijaujut ammalu maligaqutigijaujunut, uqaqsimajut “ajjigiinngiuqtunitpisimalirviuvaktut silarjualimaami kikkutuinnait pijunnautiqarninginnut piqujaqutiujunik - nalunaiq-sisimalirutinik, angiqsimaqatigiigutinik, katimavigjuarnirnik, iqqaqtuivviktigut ammalu tukisiniaqtiullutik iqqaqtuivviktigut isumaliurutigijauvaktut silarjualimaami killisiniaqtigijaujunit, nunar-juangujumi pinasuarusiuvaktunut - imannaitsariaqallaringmata, isumagijakkut, aturniqaqtuulutikammalu tiliurisimaniqarlutik pilirivviujut tukigijanginik nalunaiqsisimaliqujilutik Maligarjuaqutiujunitaimautitaujunut.”12

Kikkutuinnait pijunnautiqarninginnut katimajigijaujut, pijjutigisimallugit Silarjuarmiulimaani Qaku-tikkut Qimirrujauvaktut, tusaqtittisimalilaurmata imanna “pijjutiginngillugit angirutigijausimajunikajjigiinngiuqtunit nunarjuangujuit ilagijauqatauvvigijanginnut, Silarjualimaami NalunaiqsisimalirniqKikkutuinnait Pijunnautiqarninginnik” atuqtauvanniarmata qaujigiarniqaqpannirni ilagijauqataullutiknunarjuangujut malittiaraluarmangaata kikkutuinnait pijunnautiqarninginnut piliriaksarijaminnik maliklugit 1948-mi Silarjualimaami Nalunaiqsisimalirutiujut Kikkutuinnait Pijunnautiqarninginnut.

Quttimmariktumik nalunaiqtausimaniqariaqarmata tamarmik Silarjualimaami Maligalirinirmut Katujjiqatigiingujut ammalu UN-kunnut Tilijausimajjutiqaqtuni Nunaqaqqaarsimajuit Pijjutiqaqtitau-nilirininginnut Katimajjutiuvalliajunut Saqqiijiuvalauqtuq ilitaqsisimaliriaqarmata pijjutiuluaqtutiktaimautitaujunik UNDRIP-qutiujuni pilirijjusirijauvaktuuningita silarjualimaami maligarjuaqutiuliqtunutturaangatitaujunik ammalu taimannaitillugu, maligatigut piliriaksaqaliqtitausimaninginnik Nunar-juangujunit aaqqiisimaliriaqarningita.13 Taanna pijjutigillugu, imanna tukisijausimaniqarmata:

Pilirijjusiuvaktunut silarjualimaami piqujaqutirjuanik, maligaqutitigut isumagijaujut tuglirillugu ilagijauqataummata (ilagijaullutik nunarjuangujuni pinasuarusiuvaktut) taimaujariaqaqtutik atuliqtit-tiniarnirmi maligatigut pilirijjusiuvanniaqtunik. maligaqutitigut isumagijaujut nalunaiqsijjutiummatamaliktaujariaqarningita piliriaksarijaujut, imannattauq pijjutigisimallugit nunarjuangujut atatitausi-mammata piqujaqutiujunut pijjutiuliqsimajuni.14

12 Uqausirillunigit pijjutiqaqtut Kikkutuinnait Pijittirarutiujut Iqqanaijaqtilirinirmut Maligaqutiit (Alberta-mi), [1987] 1 S.C.R.313, uvani 348 (Dickson, C.J.. ammukpalliajut). Taakkua uqaqtausimaniujut uqaqtausimalilaurmata naammagijausimallutikCanada-mi Iqqaqtuivvilirijirjuakkunnit pijjutiqaqtutik America-miut ammalu Burns, [2001] 1 S.C.R. 283, aviksimaningit 80.

13 UN-kut titiraqsimajuqutingit A/65/264 (August 9, 2010su, Katimavigjuaqtillugit, kikkutuinnait pijunnautiqarninginnutIlinganniujut ammalu Taimaujariaqallariktuullutik Isumaqsurunnautiqarningit Nunaqaqqaarsimajuit: TitiqqaqutingitTitiraqtirjuangujumit, Akunningani unikkaaliangusimajut Tilijausimajjutiqaqtuni Katimajjutiuvalliajunik kikkutuinnaitpijunnautiqarnilirinirmut ammalu taimaujariaqaqtutik isumaqsurunnautiqarningita nunaqaqqaarsimajut saqqiijiujumit,aviksimaningit 62: “Ammalukkanniq Nalunaiqsisimalirutiit tavvatuulutik maligatigutpiliriniqtaqaliriaqaqtitaunnggikkaluaqtillugit suurlu taimannaititaummata angirutigijausimajunit,Nalunaiqsisimalirutigijaujut takussautittisimammata maligatigut piliriaksaqaliqtitausimanirnik turaangatillugitmaligarjuaqutiujumut, asinginnut angirutiusimajutigut piliriaksauliqsimajunut ammalu pilirijjusirijauvaktut silarjualimaamipiqujaqutiujuni. Nalunaiqsisimalirutiit piruqtittigiaqtausimammata kikkutuinnait pijunnautiqarninginnutpiliriaksaqaqtitauningitta Nunarjuarijaujuit maliklugit uqaqtausimaningit Maligarjuaqutiujunit ammalutunnggavviqaqtitausimallutik taimaujariaqaqtuullutik kikkutuinsait pijunnautinginnut tunnggavviqutigijaujunut suurluilainnaaqtittivagiaqanngginnirmut, nangminiq isumaliurutiliurunnarnirmut ammalu piusituqatik maliklugitmakitajunnarniujunut ilijauqatausimaliqtunut aaqqigiaqtausimaniqaqtutik angijumik kikkutuinnait pijunnautiqarninginnutangirutigijausimaliqtuni, suurlu nalunaiqsimammata piliriangusimajunit United Nation-kut angirutilirinirmuttimiqutigijanginnit. Ammalukkanniq, aulatsijjutiullutik tunnggavviqutigijaujut Nalunaiqsisimalirutini takujaujunnarmatanaammagijausimaniqarninginnut silarjualimaamiuni ammalu Nunarjuangujunit pinasuarusiuvaktunit, ammalu taimalitikittugit Nalunaiqsisimalirutiit takuksautittisimaningita pilirijjusirijauvaktuni silarjualimaami maligaqutilirinirni.”takulugittauq “UN-kut Nalunaiqsisimalirutingit Nunaqaqqaarsimajuit Pijunnautiqarninginnik:Piliriaqarunnaliqtittikkannirnirmut Sivummugiaqtittiniq S. James Anaya Rogers Maligalirinirmut Silattuqsarvingat, ArizonaSilattuqsarvinganit, ammalu Siegfried Wiessner Maligalirijiunirmut Silattuqsarvinganit, JURIST-ni titiraqtausimajuqutini,Pittsburgh Maligalirijit Silattuqsarvingat, October 3, 2007, pijausimalilauqtut October 8, 2016,http://www.jurist.org/forum/2007/10/un-declaration-on-rights-of-indigenous.php.

14 UNHCR-ngujut, pivviusimalilauqtut September 22, 2016, http://www.refworld.org/docid/3deb4b9c0.html.

Ammalukkanniq, Ilanga 38 (1) (b) Silarjualimaami Iqqaqtuivvilirijikkut Piqujaqutinganni ilaqartitaum-mata “pilirijjusiuvaktut” pivviuvammata silarjualimaami piqujaqutiuliqtunit:

Ilanga 38 (1) Iqqaqtuivvik, piliriaqaqtiujut isumaliurutiliuqtiunirmut maliktugit silarjualimaami piqujaqutigijaujut taimanna aivajjutauliqsimajunik tunijausimalirutik, imannailiuriaqarmata atuliqtit-tisimalutik:

a) silarjualimaami katimajirjuarutiujunik, piliriaksatuinnautillugit uvvaluunniit turaarvik-saqaqtitausi-mallutik, atuliqtittisimalutik maligaqutiujunik nalunaiqtausimaniqtigut ilitarijausimajunitsangunniarutiqaqtunit nunarjuarijaujunit;

b) silarjualimaami pilirijjusiuvaktut, nalunaiqsisimalirutiullutik pinasuarusiuvaktunut naammagi-jausimallutik piqujaqutiuninginnut

Amisut taimautitaujut UNDRIP-qutinit ilijausimalilaurmata pijjutigillugu nunaqaqqaarsimajuitaturniqaqtutigut nalunaiqsisimalilaurningita takussautittisimalauramik maligaqutigijaujunik ammaluiliqqusirijauvaktunik nunarjuangujumi pinasuarusiuvaktuni ammalu maligaqutitigut isumagijaujunik.Ilagijauqataulluni piliriaksaqaliqtittinirmut angijummaringmik uukturautiujunnalilaurmata nunarjuan-gujut ilitaqsisimalirningita katinniqaqtuullutik uvvaluunniit tapiriiliqsimaningitaNunaqaqqaarsimajunut pijunnautigijaujulirinirnit, iluaqtumik isumagilugit nunait, aviktuqsimaniujuitammalu sunaqutigijaujut nunamit.

Ajjigiinngiuqtunik taimautitaujuqarmata UNDRIP-qutiujuni takussautittisimajunik nunarjuangujutpiliriaksaqaqtitauninginnik tamakkinni atuqtauvaktutuqaullutik ammalu pilirijjusiuvaktutigut silarjualimaami piqujaqutiujunit. Ammalukkanniq, maliklugit ILA-kut Katijiralaangita ammalu qaujimajimmarigijangita uqausiksarijangit pijjutigillugit UNDRIP-qutiujut, “atuqtaujunnaqtuullutik pijjutigijaujut nunaqaqqaarsimajuit pijunnautiqarningitta isumagilugit nalinginnut pilirijjusirijauvak-tutigut silarjualimaami piqujaqutiujunit saqqitaujut makuangummata nangminiqisumaliurutiqarunnarniq; nangminiq aulatsiniqarunnarnirmut uvvaluunniit nangminiq gava-maqalirunnarnirmut; piusituqaminni pijunnautigijaujut ammalu kinaunirminnut; nunanutpijunnautiqaqtitauniit ilaqaqtillugit aaqqiksuijiujunnarnilirinirmut, piliriaqalikkannirunnarnirmut ammalu aaqqiijjutaujunnarnilirinirnut.”15 Kisianilu, suurlu atavvigituraunnirnut, tunngavvigituraunnir-nut, aviksimaliqtitaujunnanngittunut ammalu atavvigituraunningita kikkutuinnait pijunnautinginnipijjutigillugit, ILA-kut Katimajiralaangit ilitaqsisimalilaurmata “naammagajanngimmat piliriaqariamiktamakkuninga pijjutigijaujunik aviktuqsimaniqaqtilirlugit...pijunnautigijaujut titiraqtausimaliqtuttamarmik atavvigituraunniqarmata...tikittugilluaklaat atausirmik ilagijauqataujunit asijjiqsinajaruttatamarmik aktuqtausimaniqalirniarmata.”16

15 Silarjualimaami Piqujaqutiujunut Katujjiqatigiingit, Hague-mi Katimavigjuarniq (2010), AkunninganiUnikkaaliarisimajangit Nunaqaqqaarsimajut Pijunnautiqarninginnut Katimajiralaangita, makpiranga 43, pijausimalilauqtutOctober 13, 2016, http://www.ila-hq.org/en/committees/index.cfm/cid/1024.

16 Ibid.

10


11www.itk.ca


UNDRIP-qutiujut ammalu 4. nunarjuangujumi piqujaqutiujut ammalu maligaqutiujut

Ajjigillunigit qanuilingalirningita UNDRIP-qutiujut, qanuittuuningit silarjualimaami kikkutuinnarnutpijunnautiujunut, ammalu piliriaksarijauliqsimajut Canada-up maannaujumi government-gijanginnit,nalunanngimmat UNDRIP-qutiujut pimmariutiullutik silarjualimaami kikkutuinnait pijunnau-tiqarninginnut sanarrutiksaummata Canada-miut maligatigut ammalu pittiaqtuulutikilisisimalillattaariaqarmata Canada-miut nunarjuaminni piqujaqutiminnut ammalu maligaqutigijamin-nut tusauqtittisimaliriaqaqtutik isumatarijaujunik, maligaliriniqtigut ammalu iqqaqtuivviliriniqtigutpiliriaksarijaujunik turaangatillugit piluaqtumik nunaqaqqaarsimajunut.

Tamanna ilingannirijaujuq tusaqtitausimammata silarjualimaami qanuinninginnut kikkutuinnait pijun-nautiqarningitta ammalu mikiniqpaatigut maliktaugialiktigut nalunaiqtausimaningita iluaniUNDRIP-qutigijaujunit. pijjutigiluarniqsaullugu, qanuittuunirijanga aaqqiktausimaniqarmat atuliqtitausi-malianiktunit aaqqiijjutiusimalilauqtunit Canada-mi Iqqaqtuivvilirijirjuakkunginnit nunarjuangujumipiqujaqutiujut ammalu maligaqutiujut aktuqtausimalirunnarmata silarjualimaami piqujaqutiujunit am-malu iluaqtumik, silarjualimaami kikkutuinnait pijunnautiqarninginnut piqujaqutiujumit.

UN-kunni Tilijausimajjutiqalaurtuq Katimajjutigijaujunik Nunaqaqqaarsimajuit Pijunnau-tiqarnilirininginnut Saqqiijiulluni tuksirautiqaqsimalilaurmat nalunaijaqtausimaliqullugit maligatigutqanuilirningita UNDRIP-qutiuvulut turaangatillugit nunarjuangujumi piqujaqutiujunut ammalu maligaqutiujunut:

Nalunaiqsisimalirutiit piruqpalliavviqaqtittisimavut kikkutuinnait pijunnautingannut Nunarjuangu-jut iliriaksaqaliqtitausimajjutinginnik maliklugit Maligarjuaqutiujut ammalu tunngavviqaqtitaullutiktaimaujariaqaqtutik kikkutuinsait pijunnautiqaqtitauninginnut suurlu ilainnaaqtittivagia-qannginnirmut, nangminiq isumaliurutiliurunnarnirmut ammalu piusituqatik maliklugit makitajun-narniujunut ilijauqatausimaliqtunut aaqqigiaqtausimaniqaqtutik angijumik kikkutuinnaitpijunnautiqarninginnut angirutigijausimaliqtuni, suurlu nalunaiqsimammata piliriangusimajunitUnited Nation-kut angirutilirinirmut timiqutigijanginnit. Ammalukkanniq, aulatsijjutiullutik tun-ngavviqutigijaujut Nalunaiqsisimalirutini takujaujunnarmata naammagijausimaniqarninginnutsilarjualimaamiuni ammalu Nunarjuangujunit pinasuarusiuvaktunit, ammalu taimali tikittugit Nalu-naiqsisimalirutiit takuksautittisimaningita pilirijjusirijauvaktuni silarjualimaami maligaqutilirinirni.17

Baker Iqqaqtuijitiguuqtittiningata Canada-up Government-kunginik, SCC-kut (Canada-mi iqqaqtuiv-virjuangat) taassuminga tunngavviqutiujumik nalunaiqsilauqsimammat, aaqqiijjutigilluniuksilarjualimaami kikkutuinnait pijunnautiqarninginnut piqujaqutiujuq “taimaujariaqallariktuulluni aktuisimaniqarmata tukigijautitaujunik pijjutigisimallugit pijunnautigijaujut ilijausimajut Maligarjuaqu-tini.” SCC-kut uqakkannilauqput “aturniqaqtitaujut takussautitaullutik silarjualimaami kikkutuinnaitpijunnautiqarninginnut piqujait ikajurniqatuinnariaqarmata tusaumaliqtittigiami ilulirijaujutigut pilirianguvattunut maligarjuaqutiujunut tukigijautitaujulirinirni ammalu iqqaqtuivviktigut qimirruni-uvaktunut.”18

17 Katimavigjuarniq, Kikkutuinnait Pijunnautiqarningita Qanuilingalirningit ammalu TaimaujariaqaqtuullutikNunaqaqqaarsimajuit Isumaqsurunnautiqaqtitauningit: Titiqqaqutingit titirartirjuangujup, Qitirpasianiunikkaaliangusimajut Tilijausimajjutiqaqtuulluni kikkutuinsat pijunnautinginnut ammalu taimaujariaqaqtutiknunaqaqqaarsimajut isumaqsurunnautiqarninginnut katimajjutiuvalliajunik Saqqiijiujumit, UN-kut TitiraqsimajuqutingitA/65/264 (August 9, 2010), aviksimaningit 82.

18 Baker Iqqaqtuijitiguuqtittininga Canada-up Government-kunginnik [1999] 2 SCR 817. Takulugit Baker

Ammalukkanniq, iqqaqtuivviit uqaqsimalirmata nalunaiqsisimalirutiujut ammalu asingit silarjualimaamikikkutuinnait pijunnautiqarninginnut piqujaqutiujut atuqtautuinnaqpanngimmata tukiliurijjutiuvak-tutik Canada-miut Piqujarjuaqutinginnik, kisianili kikkutuinnait pijunnautinginnut Canada-mipiqujarjuaqutigijaujunut atuqtauvammimmata. Tamaani nunarjuattinni Canada-mi iqqaqtuivviit tunngavviqaqattalikautigilaurmata silarjualimaami kikkutuinsait pijunnautiqarninginnut piqujaqutiu-junik tukiliurinirminni kikkutuinnait pijunnautigijanginnut Canada-miut Piqujarjuaqutinginni(Aviktuqsimaninga I Canada-up Piqujarjuaqutingit, 1982). taimali, mikiniqsautitaujumik tunngn-gavviqutiujumik atuliqtittisimavagiaqanngilat turaangatillugit nunaqaqqaarsimajunut kikkutuinnaitpijunnautiqarnirijanginnik uqaqtausimammata ilanga 35-ngani (Aviktuqsimaninga II Canada-up Piqujarjuaqutingit, 1982).

Suurlu SCC-kut iqqaqtuivviktiguuqtunut Tsilhqot’in Iqqilinnut aaqqiisimalilaurmata imanna, aviksi-maningit 142:

Nalunairtausimallarilirutiit Nunaqaqqaarsimajut pijunnautiqarningita uqaqtausimallutik ilanga 35-ngani Canada-up Piqujarjuaqutinginni, 1982, ajjigillunigit Canada-miut PiqujarjuaqutingitPijunnautiqarniujunut ammalu Isumaqsurunnautiujunut, aulatsiniqarmata kigliqalirutiuvaktutikgovernment-tuqakkunnit ammalu proveince-ngujunit maligalirivvikjuakkut pijunnautigijanginnut.Piqujarjuaqutiujut aaqqiijjutiuvut Aviktuqsimaningit I-nganik Piqujarjuaqutini uqaqtausimajunik,1982, ammalu nalunairtausimallarilirviullutik Nunaqaqqaarsimajut pijunnautingit aaqqiisimaliru-tiullutik aviktuqsimaningit II-nganut. Aviktuqsimaningit I ammalu II suurlu nukariinnuttaimautitausimammata, tamarmik aulatsiniqarutiullutik kigliqaliqtittinirmi gavamagijaujut pijun-nautiqartitauninginnut, gavamatuqakkuugaluaqpata uvvaluunniit puraavinsigijaujuugaluaqpata.19

Asiattauq una uukturautigijaujunnarivuq Iqqiliit Surusilirinirmi ammalu Ilagiiktut Kamagijaqattiarun-narnilirinirmut Timiqutigijangit Canada-mi Iqqaqtuivviktiguuqtittiningat Canada-upGovernment-kunginnik (Maligalirijirjuaq), Canada-mi Government-tuqakkut Iqqaqtuivvingat aaqqi-isimajjutiqalilaurmat maliktugit “silarjualimaami sanarrutigijaujut suurlu UNDRIP-qutiit ammalu SurusiitPijunnautiqarninginnut Katimajirjuakkut tusaqtittijiujunnarmimmata ilulirijaujuni uqaqtausimajutigupiliriniqalirajarnirmut piqujarjuaqutiujunut tukigijaujunik.” Qanuillattaarninginik saqqiigamik iqqaq-tuivvingmut, Canada-up Government-kungit nalunaiqsisimalilaurmata UN-kut Nalunaiqsisimajjutingit“maligatigut iluani uqaqtausimajunik pitaqaliqtittijunnatuinnariaqarmata ikajurutiulirunnaqtunikqanuq tukiqaqtitaummangaata nunarjuangujumi maligarjuaqutiujunut”.20

Iqqaqtuijitiguuqtittininga Canada-up Government-kunginnik (Nunaqaqtulirijikkunnut ammalu Asianit NunarjuamitNuktiqsimajulirijikkunnut Minister-gijaujuq), [1999] 2 S.C.R. 817, [1999] S.C.J. naasautinga. 39 (QL) aviksimaninginni. 69-71,pijausimalilauqtut October 2, 2016, http://scc-csc.lexum.com/scc-csc/scc-csc/en/item/1717/index.do. Taakkununganalunairiarutinik pijumaguvit takulugit Ann R. Bayefsky, “Silarjualimaami Kikkutuinsait Pijunnautiqaqtitauningit Canada-miut Iqqaqtuivvinginni,” Benedetto Conforti; Francesco Francioni titiraqtausimajuqutingini, AtuliqtittisimaniqSilarjualimaami Kikkutuinnait Pijunnautinginnik Canada-mi Iqqaqtuivviktiguurniujuni (Leiden, Netherlands: MartinusNijhoff Uqalimaagaliuqtingit, 1997), 295.

19 Tsilhqot’in Iqqiliit, aviksimaningit 142.

20 Iqqiliit Surusilirinirmi ammalu Ilagiiktut Kamagijaqattiarunnarninginnut Timiqutigijaujut Canada-miIqqaqtuivviktiguurtittiningat Canada-up Government-kunginnik (Maligalirijirjuaq), 2012 FC 445, aviksimaninga. 353.

12


13www.itk.ca


Ammalu, 2007-ngutillugu, SCC-kut R. Iqqaqtuivviktiguuqtittiningata Hape LeBel J nalunaiqsisimalilau-rmata imanna:

Sivullirmik, maligarjuaqutiujut isumangijauvammata iliriaqarutiuniarningita maliktitaulutik Canada-miut piliriaksariliqsimajanginnik atiliurijiulutik silarjualimaami angirutigijausimajunut ammaluilagijauqataunasugijauvaktutik silarjualimaamiut nunaqqatigiiktuqutinginnut. Isumaliurutiqar-niarnirmi tukigijautitaulirunnaqtunik, iqqaqtuivviit sanasimaliqtailiniaqtut Canada-upsiqumittisimalirniraqtauniksanginut piliriaksarijaujunut taikkununga saqqiisimalirutiujunsatuqtik.Tuglianili takunnaqtauvanninga maligarjuaqutiujut malittiarasugijauvanningita aturniqaqtitaujunutammalu tunngavviqutigijaujunut pilirijjusiuvaktuni ammalu taimannganituqaq silarjualimaamipiqujaqutiujunik.21

Iqqaqtuijit takunnaqsimammijut silarjualimaami piqujaqutiujunit ikajurutiksanik pisimalirumallutiktukiliurinirminni Piqujarjuaqutiujunik. Ajurnanngituaraangat, qinirniqaqattaqsimammata ajjigiikti-taugaluariaksangita tukigijautitaujunut Piqujarjuaqutit, ilangagut, ammalu Canada-upsilarjualimaami piliriaksaqutigijanginnik ammalu aturniqaqtuullutik tunngngavviqutiujunut silar-jualimaami piqujaqutinut, asiaguttauq.22

Taimanna iqqaqtuivviit aaqqiksisimaliqpanningit qularijaqalirviksanik pitaqarungniiqtittisisimajari-aqarmata pijjutigillugit qanuillarinniujuni imanna SCC-kut nalunaiqsisimalilaurningita naammaktutigutatavvigituraunninginnut silarjualimaami kikkutuinnanut pijunnautinginnut piqujaqutiujuni ammaluatuqtauvanninginni tusaumaliqtittivannirni tukigijautitaujunik ammalu qanuittunik pitaqarniujunutPiqujarjuaqutiujut ammalu Piqujarjuaqutit Pijunnautiqaqtitaunirnut ammalu Isumaqsurunnautinut.

21 R. Iqqaqtuivviktiguuqtittininga Hape LeBel J. [2007] 2 SCR 314.

22 Ibid, 324.

14


Canada-up maannaujumi 5. ilingannirijangat UNDRIP-qutiujunut

UN-kunnut Tilijausimajjutiqartuq Katimajjutigijaujunik Nunaqaqqaarsimajuit Pijunnautiqarniliriningin-nut Saqqiijiulluni nalunaijaisimalilaurmat kikkutuinnait pijunnautiqarninginni naammanngittutigutaturiaqaqtitauvanningit Nunaqaqqaarsimajut Canada-mi tikisimalirningita “attanaqtumiiliqsimaningitaangijumik” unikkaaliarisimalilauqtamini 2014-ngutillugu. Uqaujjisimalilaurmat Canada-up Government-kunginnik UNDRIP-qutiujut “pitaqaliqtittisimammata tunngavviqutiulirunnaqtunik pivalliajuliriniujunut atuqtaujariaqaqtitaujunut nunaqaqqaarsimajunit nunarjuarijaujumit pilirian-gulirunnaqtunik.”23

Canada-up Angijuqqaarjuanga Trudeau piliriaksaqaqtittinirminut titiralauqtangit Minister Carolyn Ben-nett-mut uqaqsimammata niriuvvigigamiuk sivulliqpautittisimalirniarninganik atuliqtitauqullugit94-ngujut Tiliurisimalirutiit Pilirianguliqullugit Canada-mi Killisiniaqtikkunginnit (TRC), pigiakviqarluniUnited Nation-kut Nalunaiqsisimalirutinginnik Nunaqaqqaarsimajut Pijunnautiqarninginnut atuliqtit-tiniarnirmik pilirijjutigilunigit taimaulianiktutik maligarjuaqutilirinirmi, maligaqutilirinirmi, ammaluMinister-gijaujut Katimajingita pinasuarutigivalliavanninginik. TRC-kut Tiliurisimammata Pilirianguliqul-lugit sangunniarutiuliqullugit UNDRIP-qutiujut mikiniqsautinnagit 16-ngujunit 94-nit tiliurisimalirutinit.Nalunainniqpaujut takussautitausimavut tiliurisimalirutiit 43-mi ammalu 44-mi taijaujjutiqaqtutik saim-maqatigiiliriaqarniit:

43. tiliurivugut government-tuqakkunni, puraavinsiujuni, aviktuqsimaniujuni, ammalu aulatsiniqarvi-ujuni gavamagijaujut iluikkaujumik tigusisimaliqullugit ammalu atuliqtittisimaliqullugit UnitedNation-kut Nalunaiqsisimalirutinginnik Nunaqaqqaarsimajut Pijunnautiqarningita tunngavviulir-niarlutik saimmaqatigiiksimalirajarnirnut.

44. Tiliurivugut Canada-up Government-ngat aaqqiksuisimaliqullugit kanatalimaami pilirianguliqu-jaullutik parnaksimautinik, parnautinik, ammalu asinginnik nalunaittuutitaullutik pilirinniulirajaqtutiktikisimalirutiuniarlutik turaarviksaqutiujunut United Nation-kut NalunaiqsisimalirutingitNunaqaqqaarsimajut Pijunnautiqarninginnut.24

Canada-miut ilingannirijangat ullumimut tikillugu atuliqtittivallianirminni UNDRIP-qutinik nalunaijaqtausimalirunnarmata sulirilirviusimannginningita. Atausirmik ukiulluamik ilallugulu atuniguqsimalirmat taimanngani Liberal Government-kungit uqaqsimalilaurmata niruaqtausimaliru-majjutiminni nutauliriaqtittisimalirniaramik Canada-up Government-ngatta piliriaqa-qatiqarnirivaktanginnik nunaqaqqaarsimajunik. Uqallakviksaqaqtitaugami tusaqtittilluni Canada-miutikajuqsiningannik UNDRIP-qutijunik mai 2016-mi United Nation-kut Atainnaqtutik Nunaqaqqaarsi-majulirinirmi Pivalliajulirinirnut Katimajirjuangit katimaniqaqtillugit, Minister Bennett uqalaurmattigusisimalirnirminnik ammalu atuliqtitaujarialiit piliriangusimalirniarmata “iluikkaujutigut piliri-aqaqatigijausimalutik Iqqiliit, Allangajut ammalu Inuit.”

Asingit piliriangusimalirniujut tigujausimalilauqtunit kikkutuinnanik tusaqtittisimallutik Canada-upGovernment-kunginnit taakkua titiraqtausimajut pijjutigillugit ilaqaqput uqaqtausimalilauqtunik

23 Kikkutuinnait Pijunnautiqarninginnut Katimajiit, Unikkaaliarijausimajut Tilijausimajjutiqaqtuni KatimajjutiqaqtillugitKikkutuinnait Pijunnautiqarninginnut ammalu Taimaujariaqaqtutik Isumaqsurunnautiqarninginnut NunaqaqqaarsimajutSaqqiijiulluni S. James Anaya, UN-kut Titiraqsimajuqutingit A/HRC/9/9 August 11, 2008-ngutillugu, aviksimaningit 85ammalu 88.

24 Killisiniaqtikkut Canada-mi, Killisiniaqtikkut Canada-mi: Tiliurisimalirniq Pilirianguliqujillutik (Winnipeg, MN: 2015), 4,pijausimalilauqtut October 13, 2016,http://www.trc.ca/websites/trcinstitution/File/2015/Findings/Calls_to_Action_English2.pdf.

iqqaqtuivvilirijikkunnut ammalu maligalirijirjuangujumut Canada-mi Minister-gijaujumit, Jody Wil-son-Raybould-mit, July 2016-ngutillugu. Pijjutigilugit isumannisiujut tagvakautigiavalujausimalirningita iluikkaullugit UNDRIP-qutiujut piqujaqutinit, Nunaqaqqaarsimajunit tiliuru-taullariksimatinnagit, Maligalirijirjuangujut uqalaurmat taimanna piliriaqalirajarniq “ajurnarmatapilirianguliriangita” ammalu ilakkanniqtuniuk tukigijautitauninginnik UNDRIP-qutiujunit taimautitau-junut pijjutigilugit nunaqaqqaarsimajuit pijunnautiqaqtitauninginnut FPIC-nut pijjutauliqsimajunut.25

Maligalirijirjuaq nalunaijaisimajjutiqarmat nunaqaqqaaqsimajuit taimaujariaqaqtutik pijunnautiqaqti-tauningit FPIC-nut “isumangijausimanituinnaummata” titiralauqtamini uqaqsimalluni July 2016-miIsumatarjuaq Matthew Coon Come-mut Unaliit Katimajirjuanginnit (Uigungit I) uqangaanngittuninaammattiaqtutigut kikkutuinnait isumaqsurunnautiqartitauninginnik Inuit, Allangajut ammaluIqqiliit ilijausimaliriaqallariktutik piqujaqutiujunut, maligaqutiujunut, ammalu pinasuarusiuva-gialiqutinginnut government-ujunit gavamaujunit. Ilaalu Maligalirijirjuap titiqtangitaturniqaqtuullutik uqaqsimagaluaqtillugit “miksiqattiaqtutigut ammalu pilirijjutitigut asijjiisimaliri-aqarnirmut,” taanna piliriaksauliqsimajuq sanngiktigiaqtitausimaliriaqarmat ammalutukisiumajauttiaqtuuluni angijuutiullutik kikkutuinnait pijunnautiqarningita tunngngavviqutiujutiluani ammalu uqallausiqarunnarnituinnaunngillutik government-tuqakkunni gavamagijaujuit“upigijaqalirniarmata ammalu ilitaqsisimalirlutik iniqalirviutitauningita nunaqaqqaarsimajuni inuuqatigiiktut ullumiuliqtumi Canada-gijattinni.”

Maligalirijirjuamit titiraqtaulauqtut nalunaiqsisimalikkannilaurmata pitaqaliriaqarningata “ujjirittiar-lugit isumaksaqsiurutitaqaliriaqarninganut,” kisianilu qanutuinnaq isumaliuqsimanatikamisuilingajutigut uqallaqatigiilirniksait nunaqaqqaarsimajunik pigiaqtitausimaliriaqarmata sivulliq-paullutik piliriaqaqtiuninginnit ammalu pijunnautinik tigumiaqtiuninginnut, piluaqtumikturaangatillugit pijunnautiqaqtitaunirnut FPIC-ngujunik. Amisuulingallutik tukigijautitaujutatavviqarningita “province-ngujut ammalu aviktuqsimaniujut, ammalu asingita tigumiaqtigijaujut”ammalu pijunnautiqaqtitausimanivut FPIC-nut quksallangnammarimmata aaqqiksuangusimanin-gittigut. Kisianili, piliriaksarititaminik titiralauqtangit Minister Bennett-mut nalunaijaisimammataUNDRIP-qutiujunik, Canada-mi killisiniaqtikkunnik ammalu silarjualimaami kikkutuinnait pijunnau-tiqaqtitauninginnut piliriaksaujunik piluaqtumik pijjutiqaqtillugit Nunaqaqqaarsimajunut. Taimali,uqallaqatigiilirniit piliriangujariaqaqput Nunaqaqqaarsimajunit pijjutigillugu pijunnautinik tigumiaqtiummata ammalu Canada-up Government-kunginnit pijjutigillugu nunarjuami kamajik-sautitaummata piliriaksaujunut ikajuqsiniqalirutiksanut kikkutuinnait pijunnautiqaqtitauninginnik.

Government-tuqakkut piqujaqutingit ammalu maligaqutingit, aaqqiksuqtausimajut ikajuqtigillugitpiliriaqaqatigillunigit Inuit, Allangajut ammalu Iqqiliit, atuliqtitaujariaqarmata tunngavviqaqtitausi-malutik pijunnautiqaqtittinirmut FPIC-nut ammalu uumaniqallariktuullutik atavvigituraunniujunuttamaita asinginnit pijunnautigijaujuni nalunaiqtausimallutik UNDRIP-qutini. Atuliqtittivallianiq qitianit pijjutiuluaqtutik qanuq piliriangujunnaqtitausimalutik ammalu sunatigut nunaqaqqaarsima-

25 Uqallausirijaulauqtut Iqqiliit Katujjiqatigiingit Katimavigjuaqtillugit, July 12, 2016-mi, Iqqaqtuivvilirijikkut ammaluCanada-mi Maligalirijirjuakkunnut Minister-gijaujumit, Jody Wilson-Raybould, isumaliuqtuni “ajurnannggittutigutpiliriangulirunnaqtunut, suurlu tigusisimalirnirmik UNDRIP-qutiujut Canada-mi Piqujaqutiuningitapiliriarijaujunnanngginninginnut.” UNDRIP-qutiit iluikkautillugit mikilligiaqtitausimalilaurmata kikkutuinnanutsaqqitausimallutik tusagaksalirijiujunit “piliriangulirunnannggittuuniraqtaullutik,” taimannauqarasunnggikkaluarniqpataluunniit. Takulugit Matthew Coon Come, “Saimmaqatigiiksimalirniquqaqsimaniraqtausimanirnik naammannggillariktutigut atuqtitausimavamauqtunit,” The Nation-ni, August 4, 2016,pijausimalilauqtut September 23, 2016, http://www.nationnews.ca/reconciliation-requires-repudiation-unjust-past/.

15www.itk.ca


junit nalunaijarunnaqsilauqtanginnit ammalu nipiqarunnaliqtitausimalutik tamaitigut iluani uqaqtausimajunut pijunnautiqartitaunirmut nalunaiqtausimallutik UNDRIP-qutinit.

UNDRIP-qutiujut nalunaiqsisimammata pijunnautigijaujunik angijualummik nalunaiqsisimallutik inunnik ammalu nunaligijattinnik uqallattaagausimallutik nalunaiqtausimanngituinnarialinninunalirinirmi angirutigijausimajunit, ilanga 35, uvvaluunniit taimaulianiktutik piliriangujunut piqu-jaqutiujunit. Ilanga 14 UNDRIP-qutini, suurlu, nalunaiqsisimammata pijunnautiqaqtitauningitaNunaqaqqaarsimajut “pigiaqtittisimalirunnarninginnik ammalu aulatsiniqalirunnarninginnik ilin-niarnilirinirmi piliriaqarutiksanik ammalu sanavvinnik ilinniaqtittiniqalirviujunik nangminiquqausituqarijamiktitut, naammaktutigut piusituqarijattinni pilirijjusirivaktattinnik ilinniaqtittilluta am-malu ilitsivalliajjutiqaqtittilluta.”

Ilanga 23-mi uqaqtausimaningit nalunaiqsisimammata nunaqaqqaarsimajut pijunnautiqaqtitaunin-gitta “isumaliurutiliurunnarnirmut ammalu aaqqiksuisimalirunnarnirmut sivulliqpautitaksanik ammaluparnautiliangusimajunik pijunnautimiktigut piliriaqalirsimanirminni...ilagijauniqallattaarunnarlutikaaqqiksuivannirni ammalu isumaliurutiliuqpannirni aanniaqarnanngittulirinirmi, iglulirinirmi ammaluasinginni kiinaujaliurasuarutiuvaktuni ammalu inuusilirinirmi piliriangujunut aktuqtausimavvigijamin-nut ammalu, tauvunga ungatianut, aulatsiniqalirlutik tamainnaittuni piliriangujunik nangminiqiqqanaijarvigijaminni.”

Inuit sangunniarutiqaqsimammata taakkuninga pijunnautiqaqtitaujjutinik pisimaliriaqarnirminnutsanngittigiarutiunajaqtunut nalunaiqsisimajjutiujunut pijunnautigijattinnik ilaannikkut uqallattaa-gausimanngittutik nalunaiqtauqattaqsimanngittunit uvvaluunniit nalunaijaqtausimanngittunit iluaniuqaqtausimajuni taimaulianiktutik nunalirinirmut angirutigijausimajuni ammalu taimali ilijausiman-ngituinnariaqaqtutik ilanga 35-mut.26 tamakkua pijaksakallaullutik piliriaksaujut uqausiqarmatapitaqaliriaqarninganik pinasuarusiuvaktunut piliriaqarutiksanik inunnit atuqpagunnarajaqtanginik at-uliqtittinirminni kikkutuinnait pijunnautiqarninginik pisimajattinnut.

Kingullirmikli, piliriaksauliqtisimajangit Canada-mi Angijukkaarjuaq Trudeau-mit ammalu piliriaksari-jaujunik titiraqtaminut Minister Bennett-mut saqqiijjutausimaliriaqarmata anginiqsautitaulutik“aturniqarajaqtutigut ammalu miksiqattiaqtutigut ikajuqsiniuliqsimajunit saqqitausimallutik.” piliriak-saujut tigumiaqtaulirmata government-tuqakkunni government-gijaujunit aturniqaqtutigutilagijauliqtittigiaqarnirnik Inunnik, Allangajunik ammalu Iqqilinnik pisimalirniarutik kajusititausimaju-tigut, akuniiqtumut ikajuqtigiiklutik piliriaqaqatiqarniujunik iluani tunngavviqutigijaujunutpittiaqtuullutik ammalu turaarviksautitaujunut UNDRIP-qutini. Taimanna, tamarmik piliriaqaqtiujut,nuqqangaaliqtitausimajut piliriarijunnaqtaraluaminni, tuaviuqsaarilirunnarmata asijjiqsima-lirutiunajaqtunut turaarviksaqaqtitaunirminni “pijunnautingijaujunik ilitaqsisimalirnirmut, upigijaqat-tialirnirmut, piliriaqaqatauttiarnirmut, ammalu piliriaqaqatiqattiarnirnik.” Taimanna piliria-qaqatiqarniqtigut ammalu uqallaqatigiinniqtigut, tamattaluktaanguluta amisuilingallutik aaqqiumat-tialiqtittigiarunnarniaratta Canada-mi Piqujaqutiujunik ajjigilugit uumaniqattiarningita ammaluturaarviutitausimajunut UNDRIP-qutinit ammalu pijunnautiqarniujut nalunaiqtausimaniqarlutik iluaniilaqaqtillugit asinginik silarjualimaami pijunnautiqarninginnut sanarrutiksanik.

26 Nunavut Tunnggavvikkut Timiqutingat, Piluaqtumik Iisumaalugutiqarvigijavut: Inuit Uqausingat Nunavummi (2009/2010Ukiutamaaqsiutit Unikkaalianguvaktut Pijjutingillugit Qanuilingalirningit Inuit Piusituqangatta ammalu Inuuqatigiiktuni)(Iqaluit, Nunavut: October2011), 48, pijausimalilauqtut October 9, 2016, http://www.tunngavik.com/files/2011/10/2009-10-sics-annual-report-eng1.pdf/.

16


17www.itk.ca


Atuliqtitauvallianingit 6. UNDRIP-qutiujut

Inuit uqaujjillattaaqsimammata naammaktunik kiinaujaqutiqaqtitausimalutik, amisuilingajuullutikgavamatuqakkut maligalirinirmi tunngavviqutingit, aaqqiksuqtausimajut ikajuqtigillunigit piliri-aqaqatigillugit nunaqaqqaarsimajut, aaqqiksuqtausimaliriaqarningita pigiaqtitausimaliqullugitatuliqtittivallianiujuksat UNDRIP-qutinik. Isaksimanngillarikkattigut (naammaginnginnattigu) isuma-jjusiujut titiraqsimajuqutilianguvallianingitigut piliriaqalirniksamut ajjigiinngiuqtunit iqqanaijarviujuniammalu sanavviujuni iluikkaujumik atuliqtittisimalirniarlutik atavvigituraunniqaqtuullutik, tun-ngavvigituraunniqaqtuullutik ammalu paaviksimalirunnaratik kikkutuinnait pijunnautingitanalunaiqtausimajunit UNDRIPqutiujuni. Ammalukkanniq, isumagilugit taimannganituqaq ilinniari-aqpalauqtunit atuqtausimajut, angiluammariktumik ilainnaqtausimavanniujut, nunaqutiujunikammalu sunaqutiujunik nangminiqarungniiqtitausimaniit, ammalu turaangallutik tamakkunungakajusititausimaniujut naammanngittutigut aktuisimaniujunut, pimmariuluammarimmat atuliqtitau-jariaqarningita UNDRIP-qutiujut amisuilingajutigut tunngavviujutigut ammalu, ammalukkanniq,ilaakkuurtitausimanngillutik, siammaktiqtausimanngillutik, ammalu aaqqiksuqtausimanngngillutikpiliriangujutiguunngittuq.

Taimannailiqtillugu, anginiqsaujumik nalunaiqtausimaniqaliriaqarmata pitaqaliriaqarningittaimaullariktuullutik pinasuarusiuvagialingnut pilirijjutiksauniaqtut uvvaluunniit nalunaijaqtausimat-tiaqtuullutik sunaqutissarijaujut saqqitittijjutiujunnaliqullugit piliriaqaqatigiinningit NIO-ngujunitammalu Canada-up government-kungitta. Ujjirusukkatta asingit kikkutuinnait pijunnautiqarningin-nut sanarrutiksait atuliqtitauvalliammata tukiqattiaqtutigut ammalu aaqqiksugausimattiaqtutigut,taimalu Canada-up gavamakkungita piliriaksariliqsimajangit pilirianguvallialirningita. Piluaqtumik,ujjirusukkatta piliriaksaqarningita government-gijaujut gavamangijaujut maliklugit UN-kut SurusiitPijunnautiqaqtitauninginnut Katimajirjuanginnit pittiarasuktausimallutik isumaksaqsiurutiusimam-mata ammalu ullumiuliqtumi ilaqaliqtitausimallutik Canada-mi ammalu province-gijaujuni ammaluaviktuqsimaniujuni quttingnirijaujutigut kamajiuliqtunik atuliqtitauvallianinginni ammalu malit-tialiqtitaugiarninginni, ilaqaqtillugit Canada-mi Surusinut ammalu Makkuktunut SapujjigiaqtiitKatimajinginnik (CCYA).

Surusirnut ammalu Makkuktunut Sapujjigiaqtiujut atuni province-siujuni ammalu aviktuqsimanirijau-juni aturniqaqtutigut ikajuqsiniqaliqsimavut iluikkauttiartitaulutik atuliqtitausimaniksangita UN-kutSurusiit Pijunnautiqartitauninginnut Katimajirjuangita. Suurlu, British Columbia-mit PijjutiqaqtigijaujuqSurusilirinirmi ammalu Makkuktulirinirmi uqalimaagannguqtittilaurmat unikkaaliangusimajunik October 2016-mi nalunaijaisimallugit piluammariktumik amisut surusiit ammalu makkuktuit mianiri-jauvvingniittut province-siujuni government-kunnit qunujunniaqtausimammata, ilaqaqtugitungatiluanganut amisuullutik nunaqaqqaarsimajuit surusingit ammalu makkuktungit.27 Unikkaalian-gusimajut pigiaqtittisimalirmata pilirianguliqullugit Nunaqaqqaarsimajulirijikkunnut ammaluUkiuqtaqtumi Pivalliajulirijikkunnut Minister-gijaujumit piliriaqaqatigilugit province-gijaujuni ammaluaviktuqsimaniujuni inuusilirijikkut-pijittiraqtiujunut Minister-gijaujut “pilirijjutiit aaqqigiaqtausimaluk-taaliqullugit.”28

Isumagilugilli nautsiqtugauvanningita ammalu maliktitaugiaqpanningita, tamakkua piliriaksaujut qau-jigiaqtausimalirunnarmata ammalu qaujigiaqtausimaliriaqaqtutik tamaitigut amisuilingallutik,ilagijauqatautittisimalutik angiqatigiigasuarutiujunnaqtunik ammalu tunngavviqariaqaqtitaujunnaq-tutik pilirianguliqsimajunut, qassiuninginnut piliriaqaqtigijaujut ammalu iqqanaijarvigijaujutuvvaluunniit sanarvigijaujut piliriaqaqatauniqaqtut. Kisianilu, Canada-limaami nautsiqtuiniujut ajjiqar-laktitaujunnaqput pijjutigijaullutik angirutiusimajutigut timiqutigijaujuni pisimaliqtaujarialingnutCanada-up Government-ngatta maligiaqallariktanginnut piliriaksarijaminnik piliriaqalirunnaqullugitmaliklugit silarjualimaami kikkutuinnait pijunnautiqarninginnut piqujaqutiujut. Taimalu, apiqqusik-sarijaujut turaangatillugit ammalu aaqqigiaqtaujariaqaqtutik ilulirijaujuni kikkutuinnaitpijunnautiqarninginnut nalunaiqtausimallutik UNDRIP-qutiujuni ammalu pillariktuullutik piliriangu-niqarmangaata pilirianguniqanngimmangaataluunniit ammalu atuqtauliqtitaullutik Canada-miinunginnit - ilagijauqataujunit taakkununga kikkutuinnait pijunnautiqaqtitaujunut.

27 Pijjutiqaqtigijaujuq Surusirnut ammalu Makkuktunut, Amisuuluarmata Pinirlugviusimajut: QunujunniaqtaunikkutAanniqtigauqattarsimaningit Surusiit ammalu Makkuktuit inuusirminni mianirijauvvingniittut (October 2016),pijausimalilauqtut October 10, 2016,https://www.rcybc.ca/sites/default/files/documents/pdf/reports_publications/rcy_toomanyvictimsfinal.pdf.

28 Kathryn Blaze Baum, Mark Hume ammalu Gloria Galloway, “BC-miut unikkaaliarisimajut qaujisimaliqputnunaqaqqaarsimajut nuviakkait mianirijauvvingniittut qunujunniaqtausimalirajunningita,” tusagaksalianguvaktut TheGlobe and Mail, October 4, 2016, pijausimalilauqtut October 9, 2016, http://www.theglobeandmail.com/news/british-columbia/damning-bc-report-finds-indigenous-girls-in-care-more-likely-to-face-sex-abuse/article32230796/.

18


Kingulliqpaangit ammalu 7. Isumaliurutiliangusimajut

Ilulirijangini uqaqtausimaningit UNDRIP-qutiujuni ungataanut 25 ukiunut angiqatigiigasuarutiusimal-lutik suli taimauvut ullumimut tikittugit. Pinasuarusiuvaktunut ilagijauqataujut piruqtittivallianirmipiliriaqaqatigiinniulirniaqtunik, kisianili, taakkunaniinngilat pitaqanngimmata. Inuit kajusillutik piliri-aksaqarmata piliriaqaqatiqarniarnirminnik ammalu ikajuqtigiiqatigilugit piliriaqaqatiqarniarnirminnikpijariiqtausimaliqullugit Canada-mi Angijuqqaarjuap piliriaksarijanginni ammalu maligatigut ammalupittiariaqarniqtigut taimaujariaqaqtitaujut takussautitausimavut piliriaksarijaujunut titiraqtausimajuniMinister Bennett-mut pisimalirumallutik piliriaksarijaujunut UNDRIP-qutiujuni. Taimali, makuningaisumaliurutiliuqsimaliqpugut turaarviksaqaqtittisimalluta taimallariktutigut piliriaqaliqullugit govern-ment-gijaujuni piliriaksautitaujunut:

1. Canada-limaamiunut maligarjuaqutiulirniaqtumik aaqqiksuisimalirlutik ikajuqtigiinniqarlutik piliri-aqaqatiqagilugit Inuit, ilitarijausimajariaqarningit, upigijaujariaqarningit, piliriaqaqataujariaqarningitammalu pikajutigijauqataulutik piliriaqaqatauninginnut tunngavviqutiujutigut piliriangusimaliqul-lugit amisuilingallutik maligaqutiujunut tunngavviqutiliurnirmik tigujausimalirniaqtunik ammaluatuliqtitausimalutik UNDRIP-qutiujunik province-ngujut ammalu aviktuqsimaniujut quttingningi-tigut.

2. Ikajuqtigiinniqarlutik piliriaqaqatigilugit Inuit Tukisiumaturaunnirmut Titiraqtausimajuqutitigutaaqqiksuivallianirmi tukisinattiaqtunik nalunaijaqtausimajunik sunaqutitigut atuliqtitauniarningitaUNDRIP-qutiujut province-ngujut ammalu aviktuqsimaniujut quttingningitigut.

3. Qipilugutigisimalirlugit pilirijjusiuvaktutuqait atungaaliqtinniarlugit ullumiuliqtumi kikkutuinsaitpijunnautinginnut-tunngavviqaqtitausimallutik piliriaqarutiuvaktunik tunngavviqaqtitausimajuniktunngavviqutigijaujunut maligatigut pittiaqtuulutik, isumaqsurunnautiqaqtittilutik, upigusut-tiarniqarlutik kikkutuinnait pijunnautigijanginnik, ajjigiiktitaujariaqarninginnik,ilainnaaqtautittisimanngittutigut, piuttiaqtutigut aulatsijiuniqaqtittinikkut, ammalu ukpirijaujun-nattiaqtuuniqtigut. Government-tuqakkunni government-gijaujut pigiarviqarunnarmataikajuqsiniqarnirmut ammalu atuliqtittigiarnirmut uqallaqatigiiqattarnirmiktigut pijunnautiqarvigi-janginnik Inuit FPIC-ngujunik maliglugit UNDRIP-qutiujut ammalu silarjualimaami kikkutuinnaitpijunnautiqarninginnut piliriaksauliqsimajuni.

4. Ajjigijautillugit malittiaqtillugit Canada-mi Killisiniaqtukkut (TRC) Tiliurisimalirutingit Piliriari-jauliqullugit Piliriaksaujunut, tigusimalirlugit ammalu atuliqtitaulutik UNDRIP-qutiujunuttunngngavviuningita saimmaqatigiiksimalirniksamut maliklugit pinasuarusiuvagialiqutiit nalunai-jaqtausimajut Nunaqaqqaarsimajunit ammalu government-tuqakkunni government-gijaujunit.

19www.itk.ca


Uigungit 18.

20


21www.itk.ca


www.itk.ca

75 Albert St., Suite 1101Ottawa, ON Canada K1P 5E7

613-238-8181

www.itk.ca

@ITK_CanadaInuit

InuitTapiriitKanatami

@InuitTapiriitKanatami

inuit tapiriikkut kanatami ilingannirijaminnut …...qutinik pisimalirnirmut taima...

Documents