INTRODUCCIÓN ÁS INTRODUCCIÓN ÁS FRONDOSAS FRONDOSAS

CADUCIFOLIASCADUCIFOLIASXosé Antonio MeixideXosé Antonio Meixide

A REALIDADE DAS A REALIDADE DAS FRONDOSASFRONDOSAS

• As grandes esquecidas, futuro incerto.As grandes esquecidas, futuro incerto.• Valor social e medioambiental importante pero só Valor social e medioambiental importante pero só

rendible cun modelo técnico-económico axeitado.rendible cun modelo técnico-económico axeitado.• Non axuda o modelo territorial (microparcelación).Non axuda o modelo territorial (microparcelación).• Estatísticas pouco representativas (non fidelizan de Estatísticas pouco representativas (non fidelizan de

forma real a súa evolución).forma real a súa evolución).• Dous grandes bloques:Dous grandes bloques:

– Persoas que as queren independentemente do valor Persoas que as queren independentemente do valor económico (parque natural, área de proteción, económico (parque natural, área de proteción, autoconsumo, etc).autoconsumo, etc).

– Persoas que só as valoran polo seu potencial rendemento Persoas que só as valoran polo seu potencial rendemento económico.económico.

A REALIDADE SOCIALA REALIDADE SOCIAL• Por si mesmas non teñen potencial (fai falla unha Por si mesmas non teñen potencial (fai falla unha

adecuada xestión), e factores en contra coma o adecuada xestión), e factores en contra coma o lume, cortas inaxeitadas, falla de prácticas lume, cortas inaxeitadas, falla de prácticas culturais, mercado, etc., favorecen ás outras culturais, mercado, etc., favorecen ás outras especies.especies.

• Frondosas envoltas en pesimismo. Comezar Frondosas envoltas en pesimismo. Comezar pouco a pouco, coñecendo as potencialidades pouco a pouco, coñecendo as potencialidades (buscar economía e outros aproveitamentos).(buscar economía e outros aproveitamentos).

• Posicionamento social en contra Posicionamento social en contra (descoñecemento).(descoñecemento).

• Xestión complexa debido á grande parcelación, Xestión complexa debido á grande parcelación, propiedade individual (en moitos casos propiedade individual (en moitos casos descoñecidas), idade avanzada no rural, etc.descoñecidas), idade avanzada no rural, etc.

• Rumoroloxía e ocultismo sobre a prohibición das Rumoroloxía e ocultismo sobre a prohibición das cortas.cortas.

A REALIDADE SOCIALA REALIDADE SOCIAL• Antigamente territorio ben xestionado Antigamente territorio ben xestionado

(coidado, cultivado, respetado).(coidado, cultivado, respetado).• Estratexias diversas que contribúen a Estratexias diversas que contribúen a

cambiar o modelo anterior (lumes, cambiar o modelo anterior (lumes, industria, abandono), plantando industria, abandono), plantando especies alóctonas.especies alóctonas.

• O monte está “a selva”.O monte está “a selva”.• Faltan empresas especializadas. Non Faltan empresas especializadas. Non

hai cadea da madeira nas frondosas.hai cadea da madeira nas frondosas.

OBXECTIVOS DO CURSOOBXECTIVOS DO CURSO• Eminentemente práctico, saídas de campo.Eminentemente práctico, saídas de campo.• Métodos didácticos e técnicas selvícolas de fácil Métodos didácticos e técnicas selvícolas de fácil

comprensión (para grupo heteroxéneo).comprensión (para grupo heteroxéneo).• Non demonizar modelos existentes nin ao resto das Non demonizar modelos existentes nin ao resto das

especies.especies.• Comezar a crear o “ciclo da madeira” (plantacións Comezar a crear o “ciclo da madeira” (plantacións

ordeadas, cantidade e tipo de planta, madeira-froito-ordeadas, cantidade e tipo de planta, madeira-froito-industria, valor económico).industria, valor económico).

• Crear inquedanzas para cambiar as cousas (comezar a Crear inquedanzas para cambiar as cousas (comezar a especializarse na poda do castiñeiro, coñecer as especializarse na poda do castiñeiro, coñecer as potencialidades das especies, etc.)potencialidades das especies, etc.)

• Concepción integrada-mixta das frondosas.Concepción integrada-mixta das frondosas.• Información accesible para todo o que precise dela.Información accesible para todo o que precise dela.• Finalizar o curso coñecendo a realidade do país, Finalizar o curso coñecendo a realidade do país,

sabendo xustificar o porque das cousas, e tentando ver sabendo xustificar o porque das cousas, e tentando ver o longo percorrido e abano que nos ofrecen estas o longo percorrido e abano que nos ofrecen estas especies.especies.

ALGUNHAS COUSAS DE ALGUNHAS COUSAS DE INTERESEINTERESE

• Visións diversas segundo o especialista: Visións diversas segundo o especialista: arboricultor (árbore individual), silvicultor arboricultor (árbore individual), silvicultor (masa forestal).(masa forestal).

• Calidade de estación; claves: solo, clima, Calidade de estación; claves: solo, clima, luz. En case toda Galiza se dan unhas boas luz. En case toda Galiza se dan unhas boas condicións para a produción destas condicións para a produción destas especies.especies.

• Maior investigación nas especies frondosas Maior investigación nas especies frondosas caducifolias (polo menos no mesmo grao caducifolias (polo menos no mesmo grao que as alóctonas).que as alóctonas).

AS DIVERSAS ESPECIESAS DIVERSAS ESPECIES• Castiñeiro e carballo: especies estrela. A primeira Castiñeiro e carballo: especies estrela. A primeira

quizáis a máis transversal (múltiples quizáis a máis transversal (múltiples aproveitamentos).aproveitamentos).

• Carballo: leña, travesas, duelas, vigas, viguetas. Carballo: leña, travesas, duelas, vigas, viguetas. Non se aplicou a selvicultura axeitada nestes Non se aplicou a selvicultura axeitada nestes anos.anos.

• Non se pode esperar que a administración o faga Non se pode esperar que a administración o faga todo (na meirande parte dos casos está limitada a todo (na meirande parte dos casos está limitada a súa xestión porque non é propietaria).súa xestión porque non é propietaria).

• Hai que coñecer a historia para entender o Hai que coñecer a historia para entender o presente (ver as consecuencias).presente (ver as consecuencias).

• A selvicultura fala en futuro, non en presente. A selvicultura fala en futuro, non en presente. Non podemos esperar gran intervencionismo. Non podemos esperar gran intervencionismo. Visión actual individualista e economicista.Visión actual individualista e economicista.

SELVICULTURASELVICULTURA• Entender o concepto. Transmisión xeracional de Entender o concepto. Transmisión xeracional de

pais a fillos.pais a fillos.• O país é un gran rexenerado non coidado (falta O país é un gran rexenerado non coidado (falta

xestión).xestión).• Cambiar especies con 15-16 anos de turno por Cambiar especies con 15-16 anos de turno por

frondosas 40-50 anos (conleva gran mantemento, frondosas 40-50 anos (conleva gran mantemento, tratamentos, inseguridade, revalorización?).tratamentos, inseguridade, revalorización?).

• Copiar alternativas válidas e exemplificadoras Copiar alternativas válidas e exemplificadoras que sexan remuneradas por determinados que sexan remuneradas por determinados colectivos sociais, e poñelas en marcha dende o colectivos sociais, e poñelas en marcha dende o noso país.noso país.

MODELOS MODELOS ESPECULATIVOSESPECULATIVOS

• Zona atlántica ligada a un factor Zona atlántica ligada a un factor terra (cambios de uso incorrectos).terra (cambios de uso incorrectos).

• Frondosas caducifolias Frondosas caducifolias desprazadas de áreas periurbanas desprazadas de áreas periurbanas por factores especulativos. por factores especulativos.

• Non existencia de factores Non existencia de factores tecnolóxicos e comerciais axeitados tecnolóxicos e comerciais axeitados para as frondosas xeradoras de para as frondosas xeradoras de gran valor engadido.gran valor engadido.

O CAMBIO DE O CAMBIO DE MENTALIDADEMENTALIDADE

• O lume fai que as especies alóctonas teñan O lume fai que as especies alóctonas teñan vantaxes para espandirse en detrimento das vantaxes para espandirse en detrimento das autóctonas. A sociedade aproveita este modelo autóctonas. A sociedade aproveita este modelo que se vai incorporando.que se vai incorporando.

• Difícil concienciar cando non hai modelos reais Difícil concienciar cando non hai modelos reais e representativos (é difícil manter unha finca e representativos (é difícil manter unha finca ben xestionada se todo ao teu aredor está ben xestionada se todo ao teu aredor está abandonado. Aínda ás veces ese abandono xera abandonado. Aínda ás veces ese abandono xera ingresos).ingresos).

• Optimizar os factores: planta, manexo, solo. Optimizar os factores: planta, manexo, solo. Grandes fiascos ao cabo dos anos. O modelo Grandes fiascos ao cabo dos anos. O modelo non acaba valendo nin para o que planta, nin non acaba valendo nin para o que planta, nin para facer unha transferencia tecnolóxica para facer unha transferencia tecnolóxica correcta de ditas especies.correcta de ditas especies.

O EXEMPLO DO O EXEMPLO DO CASTIÑEIROCASTIÑEIRO

• Especie moi esixente. Grandes fiascos por falla Especie moi esixente. Grandes fiascos por falla de coñecementos e coidados. É imprescindible de coñecementos e coidados. É imprescindible unha plantación ben feita (lugar, solo), ben unha plantación ben feita (lugar, solo), ben preparada, planta seleccionada (clon idóneo), preparada, planta seleccionada (clon idóneo), ben podada, ben manexada. Produción de ben podada, ben manexada. Produción de castaña 5-6 anos. Fuste de elevada calidade 20-castaña 5-6 anos. Fuste de elevada calidade 20-30 anos (con moitos requerimentos), para 30 anos (con moitos requerimentos), para desenrolo-chapa.desenrolo-chapa.

• Cortes perfectos, no lugar axeitado, máquinas Cortes perfectos, no lugar axeitado, máquinas ben afiadas, desinfectadas, (aprender as ben afiadas, desinfectadas, (aprender as técnicas, traballalas, experimentar técnicas, traballalas, experimentar constantemente, e dun xeito continuo durante o constantemente, e dun xeito continuo durante o tempo). Todo isto garantiza a rendabilidade.tempo). Todo isto garantiza a rendabilidade.

O EXEMPLO DO O EXEMPLO DO CASTIÑEIROCASTIÑEIRO

• Inda que nacen moitos castaños, os soutos Inda que nacen moitos castaños, os soutos hoxe en día son museos, fan falla modelos hoxe en día son museos, fan falla modelos produtivos con selvicultura especializada.produtivos con selvicultura especializada.

• Aproveitamentos do castiñeiro: tanino, Aproveitamentos do castiñeiro: tanino, madeira, froito,...madeira, froito,...

• Antes castaños de 3 anos facían aros para Antes castaños de 3 anos facían aros para cestería, apeiros de labranza, instalacións cestería, apeiros de labranza, instalacións agrarias, con 6-12 anos facían duelas, agrarias, con 6-12 anos facían duelas, logo puntóns, viguetas, vigas, …logo puntóns, viguetas, vigas, …

A VALORACIÓN A VALORACIÓN ECONÓMICAECONÓMICA

• Hoxe en día véndense poucas frondosas Hoxe en día véndense poucas frondosas caducifolias. Págase moi pouco por elas caducifolias. Págase moi pouco por elas no monte (outra cousa é o valor no monte (outra cousa é o valor engadido logo da transformación). engadido logo da transformación). Básicamente porque non hai Básicamente porque non hai selvicultura (rompeuse a cadea).selvicultura (rompeuse a cadea).

• Madeira mal coidada dificulta o serrado Madeira mal coidada dificulta o serrado e a transformación.e a transformación.

• Evitar os modelos perversos que buscan Evitar os modelos perversos que buscan sacarlle rendemento ao monte facendo o sacarlle rendemento ao monte facendo o mínimo.mínimo.

PRODUTOS DE PRODUTOS DE CALIDADECALIDADE

• Os taninos empregados para curtir as peles no Os taninos empregados para curtir as peles no pasado, agora valorados ecolóxicamente para pasado, agora valorados ecolóxicamente para os viños de calidade.os viños de calidade.

• Aproveitar produtos complementarios como Aproveitar produtos complementarios como cogumelos, coñecendo o mercado que se pode cogumelos, coñecendo o mercado que se pode abarcar.abarcar.

• Micorrización do carballo da lugar á trufa.Micorrización do carballo da lugar á trufa.• Saber o que temos e buscar produtos de Saber o que temos e buscar produtos de

elevada calidade (sabendo das limitacións). elevada calidade (sabendo das limitacións). Cada especie ten que ocupar o seu lugar e en Cada especie ten que ocupar o seu lugar e en condicións óptimas.condicións óptimas.

• Buscar o colectivo social que premia o traballo Buscar o colectivo social que premia o traballo que conleva a plantación das frondosas.que conleva a plantación das frondosas.

O TERRITORIOO TERRITORIO• Debemos de utilizar o territorio coas especies máis Debemos de utilizar o territorio coas especies máis

axeitadas en cada caso, tendo en conta as condicións axeitadas en cada caso, tendo en conta as condicións de estación para cada unha das especies; debemos de estación para cada unha das especies; debemos evitar os cambios de uso indiscriminados tendo en evitar os cambios de uso indiscriminados tendo en conta asi mesmo as condicións de esixencia das conta asi mesmo as condicións de esixencia das especies frondosas caducifolias máis comúns en especies frondosas caducifolias máis comúns en Galicia.Galicia.

• Toda Galiza foi antrópica, ligada a unha actuación Toda Galiza foi antrópica, ligada a unha actuación humana sobre o mesmo (aproveitamento do mato, humana sobre o mesmo (aproveitamento do mato, gando, etc.), pero rompeuse este contexto. Recuperalo gando, etc.), pero rompeuse este contexto. Recuperalo para incluír en cada ubicación a especie axeitada.para incluír en cada ubicación a especie axeitada.

• Tratamentos individuais das especies con Tratamentos individuais das especies con coñecementos axeitados. Unha vez feitos, saída ao coñecementos axeitados. Unha vez feitos, saída ao mercado. Vender o produto: madeira, froita, ecolóxico, mercado. Vender o produto: madeira, froita, ecolóxico, paisaxístico, cultural, etc.paisaxístico, cultural, etc.

ESIXENCIA DAS ESIXENCIA DAS FRONDOSASFRONDOSAS

• Especies esixentes en estación (solo e clima), Especies esixentes en estación (solo e clima), etc., axeitadas para o noso bosque atlántico. etc., axeitadas para o noso bosque atlántico. Non son especies dominantes en espacios Non son especies dominantes en espacios alleos.alleos.

• O clima e o solo son elementos determinantes O clima e o solo son elementos determinantes para as diversas especies.para as diversas especies.

• As frondosas aportan ao solo máxima luz en As frondosas aportan ao solo máxima luz en días curtos, e máxima sombra cando os días son días curtos, e máxima sombra cando os días son longos e moi luminosos .longos e moi luminosos .

• Cando tiran a folla, ésta, incorpórase de forma Cando tiran a folla, ésta, incorpórase de forma gradual ao solo, creando ámbitos (climácicos): gradual ao solo, creando ámbitos (climácicos): faial, fraga, souto, carballeira, etc., faial, fraga, souto, carballeira, etc., enriquecendo o mesmo e creando un equilibrio enriquecendo o mesmo e creando un equilibrio perfecto.perfecto.

MODELOS DE MODELOS DE SOSTENIBILIDADESOSTENIBILIDADE

• Gran papel das frondosas, sen invadir o terreo Gran papel das frondosas, sen invadir o terreo agrícola.agrícola.

• Frondosas empregan recursos da natureza de forma Frondosas empregan recursos da natureza de forma progresiva e colectiva co medio (traslada parte da súa progresiva e colectiva co medio (traslada parte da súa enerxía ao medio) lentamente vanos repoñendo de enerxía ao medio) lentamente vanos repoñendo de novo. As perennifolias empregan fundamentalmente novo. As perennifolias empregan fundamentalmente toda a enerxía de xeito individual.toda a enerxía de xeito individual.

• Tres grandes modelos tradicionais da paisaxe galega Tres grandes modelos tradicionais da paisaxe galega que buscaban o equilibrio (marco de proteción da que buscaban o equilibrio (marco de proteción da vivenda e familia):vivenda e familia):– Zona dos Ancares, Courel, zona de montaña: casa na parte Zona dos Ancares, Courel, zona de montaña: casa na parte

superior, e zona ripícola baixo a mesma.superior, e zona ripícola baixo a mesma.– Zona da mariña: monte nivel superior, vivenda intermedia, e Zona da mariña: monte nivel superior, vivenda intermedia, e

prados e vexetación ripícola na zona baixa.prados e vexetación ripícola na zona baixa.– Terra cha: vivenda na zona chaira ocupada por labradios, Terra cha: vivenda na zona chaira ocupada por labradios,

bosquetes onde hai rocha nai superficial.bosquetes onde hai rocha nai superficial.

RUPTURA DOS RUPTURA DOS MODELOSMODELOS

• Está a desaparecer o modelo tradicional.Está a desaparecer o modelo tradicional.• Grandes masas sen luz nin visibilidade Grandes masas sen luz nin visibilidade

(pouca frondosa, e migración da poboación (pouca frondosa, e migración da poboación ás cidades).ás cidades).

• Falta de concienciación do respeto sobre as Falta de concienciación do respeto sobre as distancias de plantación e áreas distancias de plantación e áreas cortalumes. Imprescindible para proteción cortalumes. Imprescindible para proteción e acceso dos medios contraincendios.e acceso dos medios contraincendios.

• Perda dos camiños e gavias (evitaban os Perda dos camiños e gavias (evitaban os alubións de auga cando había tormenta).alubións de auga cando había tormenta).

• Maior erosión do terreo en zonas onde se Maior erosión do terreo en zonas onde se perderon as masas de frondosas.perderon as masas de frondosas.

LINDEIROSLINDEIROS• O voo da copa da árbore tense en conta se O voo da copa da árbore tense en conta se

o monte onde está plantada linda con o monte onde está plantada linda con terreos non forestais. Antigamente carballo terreos non forestais. Antigamente carballo e castiñeiro únicas árbores permitidas nos e castiñeiro únicas árbores permitidas nos lindeiros (árbores non perxudiciais), lindeiros (árbores non perxudiciais), aproveitando o desmoche no primeiro e o aproveitando o desmoche no primeiro e o espoleo no segundo para vigas (postes de espoleo no segundo para vigas (postes de teléfono, vigas para casas, alpendres, etc.). teléfono, vigas para casas, alpendres, etc.). Hoxe en día gran presenza do eucalipto Hoxe en día gran presenza do eucalipto como delimitación dos lindeiros.como delimitación dos lindeiros.

ARQUITECTURA DO ARQUITECTURA DO ESPAZO RURALESPAZO RURAL

• A vivenda integraba tódolos elementos do A vivenda integraba tódolos elementos do espazo e da terra (vigas, viguetas, táboas de espazo e da terra (vigas, viguetas, táboas de carballo e castiñeiro nas estruturas das carballo e castiñeiro nas estruturas das vivendas e instalacións agrarias, leñas, etc.).vivendas e instalacións agrarias, leñas, etc.).

• O espazo rural é un todo. Hai que entendelo O espazo rural é un todo. Hai que entendelo como tal. Non se pode subexplotar nin como tal. Non se pode subexplotar nin cambiar os usos de maneira indiscriminada.cambiar os usos de maneira indiscriminada.

• En moitos casos cabábanse os montes En moitos casos cabábanse os montes todolos anos, queimábanse os terróns para todolos anos, queimábanse os terróns para ter fósforo (abono mineral), plantábase trigo ter fósforo (abono mineral), plantábase trigo (que voltaba abonar), e respetábanse as (que voltaba abonar), e respetábanse as plantacións de carballos e castiñeiros (tamén plantacións de carballos e castiñeiros (tamén aproveitadas).aproveitadas).

ARQUITECTURA DO ARQUITECTURA DO ESPAZO RURALESPAZO RURAL

• Había un modelo perfecto de subsistencia. A Había un modelo perfecto de subsistencia. A totalidade da terra estaba traballada, respetando totalidade da terra estaba traballada, respetando o equilibrio espacial (e a vivenda ante todo), o equilibrio espacial (e a vivenda ante todo), empregando moita man de obra e con elevada empregando moita man de obra e con elevada produtividade.produtividade.

• Para poder ser aproveitada e dominada, a auga Para poder ser aproveitada e dominada, a auga tiña que seguir os cauces preestablecidos para tiña que seguir os cauces preestablecidos para asegurar o seu correcto percorrido sen danar o asegurar o seu correcto percorrido sen danar o medio. O deseño do espazo tiña que ser perfecto.medio. O deseño do espazo tiña que ser perfecto.

• Perdeuse a concepción de estudar, controlar e Perdeuse a concepción de estudar, controlar e ubicar as especies nos sitios axeitados.ubicar as especies nos sitios axeitados.

ALTERNATIVASALTERNATIVAS• Temos moita masa forestal pero mal xestionada. Temos moita masa forestal pero mal xestionada.

Hai que aumentar o valor engadido, vendendo Hai que aumentar o valor engadido, vendendo imaxen, calidade e seleccionando os mellores imaxen, calidade e seleccionando os mellores produtos.produtos.

• Comezo do ciclo: valor cultural entre xeracións Comezo do ciclo: valor cultural entre xeracións asociado a elevada calidade.asociado a elevada calidade.

• Búsqueda de novas alternativas (novas máquinas Búsqueda de novas alternativas (novas máquinas e procesos tecnolóxicos), aproveitamentos con e procesos tecnolóxicos), aproveitamentos con outras técnicas, reducindo os turnos. outras técnicas, reducindo os turnos.

• Voltar a recuperar a identidade das frondosas. Voltar a recuperar a identidade das frondosas. Equilibrio do espazo, bo uso do solo, xestión Equilibrio do espazo, bo uso do solo, xestión agrupada.agrupada.

AGRAVIOS AGRAVIOS COMPARATIVOSCOMPARATIVOS• Exemplos: Exemplos:

– Dependendo de quen o diga ou donde estea, o cerquiño Dependendo de quen o diga ou donde estea, o cerquiño valórase pola leña e carbón, salvo se está na Fraga do valórase pola leña e carbón, salvo se está na Fraga do Eume e ten un valor conservacionista. Eume e ten un valor conservacionista.

– Dependendo do lugar que ocupe a planta hai que explicar Dependendo do lugar que ocupe a planta hai que explicar os usos e aproveitamentos permitidos.os usos e aproveitamentos permitidos.

• Débese de desenvolver unha discriminación positiva Débese de desenvolver unha discriminación positiva cara as frondosas caducifolias, ocupando espazos cara as frondosas caducifolias, ocupando espazos que non deben de ser usados por outras especies que non deben de ser usados por outras especies alóctonas.alóctonas.

• As especies teñen que beneficiar á sociedade As especies teñen que beneficiar á sociedade (económicamente, con usos, lecer, etc.), comezando (económicamente, con usos, lecer, etc.), comezando por crear sinerxias económicas e produtivas. A por crear sinerxias económicas e produtivas. A sociedade ten que valoralo e pechar o ciclo. Hai que sociedade ten que valoralo e pechar o ciclo. Hai que atopar alternativas aos usos tradicionais.atopar alternativas aos usos tradicionais.

CONCLUSIÓNSCONCLUSIÓNS• Non vale de nada que Galicia produza moita Non vale de nada que Galicia produza moita

madeira senón ten tecido industrial para darlle madeira senón ten tecido industrial para darlle valor engadido, sociedades cooperativas, valor engadido, sociedades cooperativas, implicación dos diversos sectores, etc.implicación dos diversos sectores, etc.

• Dentro de pouco, poden existir incluso Dentro de pouco, poden existir incluso problemas para comercializar madeiras de problemas para comercializar madeiras de difícil aproveitamento e en cantidades non difícil aproveitamento e en cantidades non representativas. É preciso crear unidades representativas. É preciso crear unidades produtivas de certa entidade que lle den saída.produtivas de certa entidade que lle den saída.

• A frondosa caducifolia ligada a un marco actual, A frondosa caducifolia ligada a un marco actual, moderno, e ben coidada, sí ten un valor moderno, e ben coidada, sí ten un valor engadido que non teñen a maioría doutras engadido que non teñen a maioría doutras especies de maior magnitude, pero tamén especies de maior magnitude, pero tamén precisa dun marco alternativo e competitivo.precisa dun marco alternativo e competitivo.