Interventie en implementatieInterventie en implementatie

5.1. Inleiding

5.2. Transtheoretisch model

5.3. Besluit

Planningsmodel

Planning

Probleem Determinanten InterventieImplementatie

Evaluatie

1 2 3

56 4

InleidingInleiding

• Gedragsverandering door in te grijpen op determinanten– Intentie (Attitude, Sociale Norm & Eigen Effectiviteit)

– Vaardigheden

– Barrières

• Gedragsverandering is nog geen gedragsbehoud• Interventie en implementatie• Raamtheorieën versus specifieke theorieën

– Transtheoretisch model of “stages of change”

Transtheoretisch model• Achtergrond: Integratie van verscheidene

psychotherapeutische concepten om proces van gedragsverandering te verklaren en te beïnvloeden

• Toepassingen: stoppen met roken, voedingsgewoonten, fysieke activiteit, drug- en alcoholverslaving,…

• Kern van het model– Gedragsverandering is een proces met

verscheidene stadia– In elk stadium andere processen dominant– Elk stadium vereist andere aanpak

Gedragsverandering is een proces dat verscheidene stadia doorloopt

• Tijdsdimensie• Verandering vraagt tijd en inspanning: plan• Verscheidene stadia gekenmerkt door verschillen

in intentie– Precontemplatiefase- of voorbeschouwingsfase– Contemplatiefase- of beschouwingsfase– Preparatiefase- of voorbereidingsfase– Actiefase– Consolidatiefase– Einde

In stadia andere processen dominant

• De (on)zichtbare mechanismen verantwoordelijk voor overgang naar ander stadium

• Afgeleid op basis– observatie van mensen die spontaan gedrag veranderen

– analyse van meest gebruikte psychotherapeutische technieken

• 10 veranderingsprocessen– 5 experiëntele of ervaringsprocessen

– 5 gedragsprocessen

Ervaringsprocessen• Bewustwording: van oorzaken, gevolgen en

oplossing van ongezond gedrag• Emotionele beroering: persoonlijke en

emotionele ervaringen ivm ongezond gedrag• zelf-reëvaluatie: perceptie van zichzelf met of

zonder ongezond gedrag• omgevings-reëvaluatie: invloed van ongezond

gedrag op sociale omgeving• sociale bevrijding: open voor opinies en

invloeden van buitenaf ivm gezond gedrag

Gedragsprocessen

• Counterconditioning: antecedente stimuli koppelen met gezond gedrag ipv ongezond gedrag

• stimuluscontrole: verwijderen van antecedente stimuli

• contingentie management: ontkrachten van voordelen van ongezond gedrag en belonen van stappen in de richting van gezond gedrag

• zelfbevrijding: het geloof dat men in staat is om te veranderen

• sociale steun

• Stadia verschillen naargelang gezondheidsgedrag

• individu & groepen

• gezondheidsnorm– roken– fysieke beweging– voeding

Stadium 1: precontemplatie

• Definitie– niet de bedoeling om gezond gedrag te stellen

in de nabije toekomst (6 maanden)• Redenen

– gebrek aan kennis– gebrek aan motivatie

Gebrek aan kennis

• Drie types van precontemplators– algemene kennis ontbreekt– bewust van risico bij populatie, maar niet bij

zichzelf– vragen over eigen ongezond gedrag

• Technieken– bewustwording door kennisvermeerdering– noodzakelijk maar niet voldoende

Gebrek aan motivatie

• Weerstand tegen verandering

• Zonder succes reeds geprobeerd

• Verscheidene vormen– ontkenning of minimalisering– rationalisatie– projecteren en externaliseren– internaliseren

Technieken

• Confrontatie vs motivationele technieken• aanvaarding en non-directiviteit

– luisteren– empathie– vragen– contact houden– verantwoordelijk bij persoon laten

• Emotionele beroering• Omgevings-reëvaluatie

Stadium 2: Contemplatiefase

• Intentie om binnen 6 maanden gedrag te veranderen

• Beslissingsbalans: afwegen van voor- en nadelen van gezond en ongezond gedrag– tweemaal meer voordelen dan nadelen nodig– uitstelgedrag = balans in evenwicht

• Zelf-ëvaluatie: wie ben ik als persoon met of zonder ongezonde gewoonte

Stadium 3: Preparatie

• Bedoeling om in directe toekomst (<1 maand gedrag te veranderen)

• Actiegerichte programma’s• Probleem van hindernissen en barrières• zoeken naar oplossingen• techniek =zelfbevrijding

– geloof dat men kan veranderen– keuze en engagement

Stadium 4: Actie

• Veranderingen in gedrag in de laatste 6 maanden

• Belang van gezondheidsnorm

• Doelstellingen– specifiek– realistisch en uitdagend– flexibel

Technieken

• Contraconditionering

• Stimuluscontrole

• Contingentiemanagement

• Sociale steun

Stadium 5: consolidatie• Gezond gedrag langer dan 6 maanden, niet langer

dan 5 jaar• Kans op herval groot

– roken: 43% na 1j, 7% na 5j

– sport: 50% na 3 m

• Risicosituaties– emotionele distress

– positief sociale situaties

– hevig verlangen (“craving”)

• Sociale bevrijding: omgeving stimuleren die de kans op gezond gedrag vergroten

Stadium 6: Einde

• Geen enkele neiging om in oude gedrag te hervallen

• moeilijk te bereiken: slechts 20%

Herval

• Terugkeer naar een vroeger stadium• Regels bij begeleiding

– Eerder regel dan uitzondering– Uit herval leren– Meer inspanning en tijd– Eénmalig terugvallen is geen herval – Anticipatie en probleem-oplossen

Besluit

• Belang van specifiek doelgedrag• Empirische ondersteuning voor fasen niet

altijd eenduidig• Empirische ondersteuning voor

therapeutische interventies ifv fasen niet altijd eenduidig

• Belangrijk heuristisch model vooral voor para-psychologen