informacje techniczne na temat zielonej infrastruktury...
TRANSCRIPT
PL 1 PL
DOKUMENT ROBOCZY SŁUŻB KOMISJI
Informacje techniczne na temat zielonej infrastruktury
towarzyszący dokumentowi
KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY,
EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU
REGIONÓW
Zielona infrastruktura — zwiększanie kapitału naturalnego Europy
1. CZĘŚĆ I: ELEMENTY ZIELONEJ INFRASTRUKTURY
2. CZĘŚĆ II: KORZYŚCI ZAPEWNIANE PRZEZ ZIELONĄ INFRASTRUKTURĘ I JEJ
FUNKCJE
3. CZĘŚĆ III: ZIELONA INFRASTRUKTURA I POLITYKA EUROPEJSKA
4. CZĘŚĆ IV: GLOSARIUSZ
5. CZĘŚĆ V: PRZYKŁADY ZIELONEJ INFRASTRUKTURY WE WSZYSTKICH
PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH UE
PL 2 PL
1. CZĘŚĆ I: ELEMENTY ZIELONEJ INFRASTRUKTURY
Część 1: Elementy zielonej infrastruktury1
Fizyczne moduły: sieć składająca się z terenów zielonych, na których i za pośrednictwem
których podtrzymywane są naturalne funkcje i procesy.
Rodzaje cech fizycznych, które przyczyniają się do rozwoju zielonej infrastruktury są
różnorodne, właściwe dla danej lokalizacji lub miejsca i bardzo zależne od skali. W skali
lokalnej, parki o bogatej różnorodności biologicznej, ogrody, zielone dachy, stawy,
strumienie, lasy, żywopłoty, łąki, rewitalizowane tereny zdegradowane i przybrzeżne wydmy
mogą przyczyniać się do rozwoju zielonej infrastruktury, jeżeli zapewniają wiele usług
ekosystemowych. Do elementów łączących należą zielone mosty i przepławki. W skali
regionalnej lub krajowej chronione obszary naturalne o znacznej powierzchni, duże jeziora,
dorzecza, lasy o wysokiej wartości przyrodniczej, rozległe pastwiska, obszary o niskiej
intensywności rolnictwa, rozbudowane systemy wydm i laguny przybrzeżne stanowią jedynie
kilka przykładów spośród wielu. W skali UE, elementy transgraniczne, takie jak
międzynarodowe obszary dorzeczy, lasów i pasm górskich są przykładami unijnej
ponadnarodowej zielonej infrastruktury. Odgrywają one ważną funkcję: dostarczają wielu
korzyści lub łączą ekosystemy tak, aby mogły świadczyć swoje usługi.
Projekty: interwencje służące ochronie, poprawie lub odnowie środowiska, funkcji i
procesów naturalnych w celu zabezpieczenia wielu usług ekosystemowych na potrzeby
społeczeństwa.
Obecnie istnieją setki przykładów projektów w zakresie zielonej infrastruktury w Europie, z
których wiele niekoniecznie jest oznaczonych symbolem zielonej infrastruktury. Do
kluczowych inicjatyw należą takie jak: francuska trame verte et bleue, niemiecka
Wiedervernetzungsprogramm, brytyjska „Miejsce dla przyrody”, holenderska „Miejsce dla
rzek” oraz estońskie i niderlandzkie sieci ekologiczne lub zielony korytarz dolnego Dunaju w
Europie Południowo-Wschodniej (więcej przykładów projektów w zakresie zielonej
infrastruktury prowadzonych w państwach członkowskich można znaleźć w części V).
Planowanie: włączenie ochrony, poprawy i odtwarzania przyrody, funkcji i procesów
naturalnych do planowania przestrzennego i rozwoju terytorialnego oraz trwałe
udostępnienie powiązanych korzyści na rzecz społeczeństwa.
Ani zielona infrastruktura, ani żadne inne podejście nie mogą jednocześnie spowodować
zwiększenia wszystkich korzyści, w związku z czym kompromisy należy poddać starannej
ocenie. Włączenie aspektów zielonej infrastruktury do procesów planowania pozwala jednak
na dokonanie oceny wszystkich istotnych kwestii i podjęcie spójnej decyzji w celu uzyskania
możliwie jak najwięcej korzyści. Takie uwzględnianie aspektów zielonej infrastruktury w
planowaniu jest szczególnie istotne w przypadku nadrzędnych strategii i planów wieloletnich.
Narzędzia: metodyki i technik pomagające ludziom uzmysłowić sobie wartość korzyści,
które przyroda daje społeczności ludzkiej, i dokonywać inwestycji mających na celu ich
wspieranie i wzmacnianie.
1 Więcej szczegółowych informacji można znaleźć na stronie internetowej
http://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/index_en.htm.
PL 3 PL
2. CZĘŚĆ II: KORZYŚCI ZAPEWNIANE PRZEZ ZIELONĄ INFRASTRUKTURĘ I JEJ
FUNKCJE
Tabela 1: Przegląd najważniejszych korzyści zapewnianych przez zieloną
infrastrukturę
Grupa korzyści
Szczególne korzyści zapewniane przez zieloną
infrastrukturę
Zwiększona efektywność zasobów
naturalnych Zachowanie żyzności gleby
Kontrola biologiczna
Zapylanie
Magazynowanie zasobów wody słodkiej
Łagodzenie zmiany klimatu i
przystosowanie się do niej Składowanie i pochłanianie dwutlenku węgla
Regulowanie temperatury
Ograniczenie szkód wyrządzanych przez burze
Zapobieganie klęskom
żywiołowym
Ograniczenie erozji
Zmniejszenie ryzyka wystąpienia pożarów lasów
Ograniczenie zagrożenia powodziowego
Gospodarka wodna
Regulacja przepływów wody
Oczyszczanie wody
Tworzenie rezerw wody
Gospodarka gruntami i glebą Zmniejszenie erozji gleby
Zachowanie/zwiększanie zawartości materii organicznej w
glebie
Zwiększanie żyzności i produktywności gleby
Przeciwdziałanie zajmowaniu i rozdrabnianiu gruntów oraz
zasklepianiu gleby
Poprawa jakości gruntów i zwiększenie ich atrakcyjności
Zwiększanie wartości gruntów
Korzyści wynikające z ochrony
Wartość istnienia siedlisk, gatunków i różnorodności
genetycznej
Spuścizna i wartość altruistyczna siedlisk, gatunków i
różnorodności genetycznej dla przyszłych pokoleń
Rolnictwo i leśnictwo
Wielofunkcyjne odporne rolnictwo i leśnictwo
Poprawa zapylania
Poprawa w zakresie zwalczania szkodników
Transport niskoemisyjny i energia
niskoemisyjna
Bardziej zintegrowane i w mniejszym stopniu rozdrobnione
rozwiązania w zakresie transportu
PL 4 PL
Innowacyjne rozwiązania energetyczne
Inwestycje i zatrudnienie
Lepszy wizerunek
Większa liczba inwestycji
Więcej miejsc pracy
Wydajność pracy
Zdrowie i dobre samopoczucie Kontrola jakości powietrza i hałasu
Dostęp do ćwiczeń fizycznych i infrastruktury publicznej
Lepsze warunki zdrowotne i społeczne
Turystyka i rekreacja Zwiększenie atrakcyjności ośrodków turystycznych
Zakres i zdolności pod względem możliwości w zakresie
rekreacji
Kształcenie Środki dydaktyczne i „naturalne laboratorium”
Odporność Odporność usług ekosystemowych
Źródło: http://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/studies.htm#implementation, dostosowane.
PL 5 PL
Tabela 2: Przykłady kosztów i korzyści na podstawie wybranych projektów w zakresie
zielonej infrastruktury realizowanych w Europie
Projekt Lokalizacj
a
Koszty i korzyści
Przyroda miejska
Lindenholt, w okolicy
Nijmegen
Niderlandy Porównanie scenariusza odniesienia z szarym scenariuszem (obszar utwardzony) i
scenariuszem zielonej infrastruktury (cały obszar porośnięty drzewami). Koszty
inwestycji i obsługi różnych opcji. Oszacowanie wpływu cząstek stałych i NOx na
zdrowie, oddziaływania hałasu, skutków powodzi, kosztów uzdatniania wody,
korzystania ze środowiska, rekreacji, kontroli klimatu, zmniejszonych kosztów energii
dzięki oddziaływaniu ochrony przed wiatrem, wpływu na czas podróży, pochłaniania
dwutlenku węgla. Wartości bieżące netto: strata w wysokości 275 mln EUR w
przypadku szarego scenariusza, zysk w wysokości 230 mln EUR przy scenariuszu
zielonej infrastruktury.
Obszar przyujściowy
rzeki Blackwater
Zjednoczon
e Królestwo
Koszty i korzyści wynikające z utrzymania wałów przeciwpowodziowych wraz z
wałami chroniącymi przed podnoszącym się poziomem mórz i kurczeniem się
przybrzeżnych międzypływowych terenów podmokłych. Korzyści objęły produkcję w
rybołówstwie, pochłanianie dwutlenku węgla i inne korzyści dla środowiska. Koszty
objęły koszty inwestycji w zakresie korekty wałów przeciwpowodziowych, koszty
utrzymania i koszty alternatywne związane z użytkami rolnymi. Z badania wynika, że
zarządzana korekta może być opłacalna, jeżeli uwzględni się korzyści nierynkowe, w
szczególności ochronę i rekreację (wartość bieżąca netto 106 mln GBP w ciągu 25 lat
lub 192 mln GBP w ciągu 100 lat).
Odtworzenie terasy
zalewowej rzeki Elby.
Niemcy Odtworzenie przyrody dzięki przesunięciu rowów odwadniających, zmniejszeniu
wpływu rolnictwa i zbudowaniu przepławek. Stosunek korzyści do kosztów wahał się
od 2,5 do 4,1 w zależności od scenariusza. Rekreacja, ochrona przeciwpowodziowa i
korzyści w zakresie emisji dwutlenku węgla, których nie wyrażono w wartościach
pieniężnych, zwiększyłyby wartość korzyści. Koszty objęły koszty zapobiegania
emisjom, koszty robót inżynieryjnych i alternatywne koszty związane z gruntami.
Ekosystem rolniczy
Sint-Truiden
Belgia Działania podjęte w celu ochrony wioski przed erozją gleby i powodziami błotnymi,
które obejmowały pokryte trawą drogi wodne, trawiaste strefy buforowe, stawy
retencyjne i uprawę konserwującą w obszarze dorzecza. Całkowity koszt tych działań
był niski (126 EUR/ha/20 lat) w porównaniu do kosztów usuwania szkód i oczyszczania
po powodziach błotnych w badanym obszarze (54 EUR/ha/rok) i biorąc pod uwagę
wszystkie dodatkowe korzyści, w tym poprawę jakości wody w dole rzeki; niższe koszty
pogłębiania w dole rzeki; ograniczenie stresu emocjonalnego mieszkańców i większą
różnorodność biologiczną.
Odtworzenie terasy
zalewowej rzeki
Skjern
Dania Odtworzenie terasy zalewowej rzeki Skjern w Danii wyniesie 44,2 mln USD, ale
przyniesie bieżące korzyści netto w wysokości 2,3 mln US w związku z brakiem
konieczności pompowania wody (obecnie wykorzystywanego w celu zapobiegania
powodziom) i dodatkowe korzyści w wysokości 84,6 mln USD. Dotyczy to takich sfer
jak polowania, rybołówstwo, możliwości rekreacyjne i ochrona różnorodności
biologicznej.
Odtworzenie dolnego
odcinka rzeki Gardon
Francja Odtworzenie rzeki wykorzystywanej do rekreacji (spacery, pływanie, kajakarstwo,
wędkarstwo). Wycena wykorzystywanych i niewykorzystywanych wartości. Koszty
obejmowały koszty inwestycji i funkcjonowania powiązane z zanieczyszczeniem
obszarów wiejskich i zanieczyszczeniem przemysłowym, nadaniem sztucznego
charakteru rzece, zanieczyszczeniem rolniczym itd. Całkowita wartość bieżąca netto
ulepszeń wynosi 36 mln EUR. Stosunek kosztów do korzyści wynosi 1,9.
Lasy państwowe Zjednoczon
e Królestwo
Duży obszar rewaloryzacji obejmujący niektóre byłe składowiska odpadów, kopalnie,
inne poprzemysłowe tereny zdegradowane w kontekście długoterminowego projektu
stworzenia terenów zalesionych i priorytetowych siedlisk otwartych na obszarze
stanowiącym 33 % powierzchni lasów państwowych. W trakcie badania koszty
oszacowano na 178 mln GBP na podstawie rzeczywistych i przewidywanych wydatków
ponoszonych na realizację celów, w porównaniu do korzyści o równowartości 1 623 mln
GBP, w dużej mierze związanych z rekreacją, mniejszą emisją dwutlenku węgla,
różnorodnością biologiczną a w szczególności wartościami estetycznymi. Na podstawie
PL 6 PL
wyników można stwierdzić, że wartość bieżąca netto wynosi 1,44 mld GBP a stosunek
kosztów i korzyści wynosi 9,1:1.
Park narodowy Hoge
Kempen
Belgia Zasoby naturalne przyczyniają się do tworzenia miejsc pracy. W gęsto zaludnionej
prowincji Limburgia (Belgia), lokalna organizacja pozarządowa przekonała decydentów
w 2006 r. do stworzenia pierwszego w Belgii parku narodowego, wykorzystując
argument gospodarczy (tworzenie miejsc pracy). Oprócz ochrony różnorodności
biologicznej, park narodowy Hoge Kempen stworzył około 400 miejsc pracy i
stymulował prywatne inwestycje w turystykę na tym historycznie
zdezindustrializowanym regionie. Turyści doceniają odżywającą przyrodę na terenach
dawnych kopalni węgla za jej szczególny krajobraz i wartości pod względem
różnorodności biologicznej. (sprawa TEEB prowadzona przez Schops w 2011 r.).
PL 7 PL
Tabela 2: Przykłady kosztów i korzyści na podstawie wybranych projektów w zakresie
zielonej infrastruktury realizowanych w Europie (ciąg dalszy)
Projekt Lokalizacj
a
Korzyści
Ekostaden
Augustenborg
(inicjatywa w zakresie
rewitalizacji obszarów
miejskich)
Malmö,
Szwecja
Natężenia spływu wód deszczowych uległy zmniejszeniu o połowę. Wygląd obszaru
uległ poprawie. Różnorodność biologiczna wzrosła o 50 % (zielone dachy przyciągają
ptaki i owady, a otwarty system zagospodarowania wody deszczowej zapewnia lepsze
środowisko dla lokalnej dzikiej flory i fauny). Wpływ na środowisko zmalał o 20 %.
Bezrobocie spadło z 30 % do 6 %. Rotacja najemców zmalała o 50 %.
Natural Economy
North West (NENW)
Zjednoczon
e Królestwo
Zdrowie/dobre samopoczucie ludzi, korzyści społeczne, środowiskowe i gospodarcze
(np. bezpośrednia wartość dodana brutto (WDB) ze środowiska obliczona na kwotę 2,6
mld GBP, stanowiąca wsparcie dla 109 000 miejsc pracy w dziedzinie ochrony
środowiskach i dziedzinach powiązanych).
Odbudowa kanału
Kennet i Avon
Zjednoczon
e Królestwo
Chronione siedliska, lepsze gospodarowanie odpadami, turystyka, gospodarka
(bezpośrednie i pośrednie zatrudnienie objęło 150–210 miejsc pracy w pełnym
wymiarze czasu pracy w latach 1997–2002). Łącznie stworzono i utrzymano
zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy na poziomie 1198–1353 miejsc pracy w
ekwiwalentach pełnego czasu pracy.
Rybołówstwo w Walii Zjednoczon
e Królestwo
Poprawa stanu siedlisk, wzrost populacji (np. wzrost o ponad 2 000 liczby dorosłych
osobników łososia i pstrąga rocznie), zwrot z inwestycji marketingowych w wysokości
20:1, prognozy zakładające wzrost dochodów o 10 mln GBP, zatrudnienie (minimum 75
dodatkowych miejsc pracy w ekwiwalentach pełnego czasu pracy), turystyka
(dodatkowa kwota 2,1 mln GBP rocznie).
Przepisy dotyczące
budynków z
zielonymi dachami
Bazylea,
Szwajcaria
Zielone dachy stanowiące obecnie 23 % powierzchni płaskich dachów w Bazylei
(szacuje się, że w 2007 r. powierzchnia ta liczyła 700 000 m2), ochrona zagrożonych
gatunków bezkręgowców; oszczędności wynoszące cztery gigawatogodziny rocznie w
całej Bazylei (pierwszy program zachęt) i 3,1/rok (drugi program); zyski lokalnych
przedsiębiorstw ze sprzedaży materiałów i zaopatrzenia potrzebnych do instalacji
zielonych dachów; oszczędność energii w przypadku właścicieli przedsiębiorstw;
uznanie dla osiągnięć Bazylei na całym świecie.
Źródło: http://ec.europa.eu/environment/enveco/biodiversity/pdf/GI_DICE_FinalReport.pdf, dostosowane.
PL 8 PL
3. CZĘŚĆ III: ZIELONA INFRASTRUKTURA I POLITYKA EUROPEJSKA
Tabela 3: Obszary polityki i instrumenty w zakresie zielonej infrastruktury na poziomie
UE
Obszar polityki Polityka UE i instrumenty
rozważane w odniesieniu do
zielonej infrastruktury
Możliwe działania
Strategia „Europa 2020” Strategia „Europa 2020” Sygnał dla polityki przez wspólną
organizację rynku
Inicjatywa przewodnia „Unia innowacji” Szczegółowe działania następcze w
związku z wkładem zielonej
infrastruktury w ekoinnowacje
„Zasobooszczędna Europa” - inicjatywa
przewodnia strategii „Europa 2020”/Plan
działania na rzecz zasobooszczędnej
Europy
Szczegółowe działania następcze w
związku z wkładem zielonej
infrastruktury w zasobooszczędność
(w szczególności gruntów i
ekosystemów)
Strategia ochrony
środowiska
Siódmy unijny program działań w
zakresie środowiska
Włączenie zielonej infrastruktury do
zintegrowanych strategii i
planowania ze szczególnym
uwzględnieniem korzyści
zdrowotnych
Polityka rolna Pierwszy filar WPR – środki ekologiczne
obejmujące zasadę wzajemnej zgodności
Obszary proekologiczne,
płodozmian, utrzymanie i
odtworzenie trwałych użytków
zielonych i funkcjonalnego
krajobrazu rolnego itd.
Drugi filar WPR – dofinansowanie z
EFRROW
Środki na rzecz zazieleniania w
ramach drugiego filaru (środki
rolnośrodowiskowe)
Drugi filar WPR – szkolenia, doradztwo,
usługi upowszechniania, przepisy
dotyczące planowania – system
doradztwa rolniczego
Włączenie zielonej infrastruktury do
kształcenia i szkoleń oraz ponowne
wprowadzenie obszarów wiejskich
Polityka leśna Strategia leśna dla Unii Europejskiej z
1998 r. i oczekiwana nowa strategia leśna
dla Unii Europejskiej
Włączenie zielonej infrastruktury do
planowania i zarządzania obszarami
leśnymi (defragmentacja,
odtworzenie lasów)
Różnorodność
biologiczna i przyroda
Wspólnotowa strategia ochrony
różnorodności biologicznej
Opracowanie i realizacja wszystkich
celów, w szczególności powiązanych
z działaniami 5, 6 i 7
Dyrektywa ptasia Stosowanie art. 3
Dyrektywa siedliskowa Stosowanie art. 10
Dobrowolny program usług w zakresie
różnorodności biologicznej i usług
ekosystemowych na terytoriach
zamorskich UE (BEST)
Finansowanie zielonej infrastruktury
na terytoriach zamorskich UE
Rozporządzenie w sprawie LIFE + Finansowanie projektów w zakresie
zielonej infrastruktury
PL 9 PL
Polityka w zakresie
gospodarki wodnej
Ramowa dyrektywa wodna/plan
gospodarowania wodami w dorzeczu
Stosowanie zielonej infrastruktury w
gospodarowaniu wodami w dorzeczu
Dyrektywa powodziowa Lepsze możliwości środowiskowe w
odniesieniu do zarządzania
powodziowego
Unijna polityka dotycząca suszy
(komunikat dotyczący niedoboru wody i
susz)
Wykorzystanie rozwiązań w zakresie
zielonej infrastruktury w celu
zbudowania odporności na susze
Unijny plan ochrony wód Środki w zakresie naturalnego
potencjału retencyjnego
Polityka w dziedzinie
ochrony gleby
Strategia tematyczna w dziedzinie
ochrony gleby
Wytyczne dotyczące zasklepiania
gleby
Wniosek w sprawie dyrektywy
ustanawiającej ramy dla ochrony gleby
Zintegrowane planowanie kwestii
związanych z ochroną gleby
Polityka
przeciwdziałania
zmianie klimatu
Strategia UE w zakresie przystosowania
się do zmiany klimatu
Wytyczne dotyczące zielonej
infrastruktury w zakresie
przystosowania
Plan działań do roku 2050 na rzecz
gospodarki niskoemisyjnej
LULUCF
Polityka spójności, w
tym spójność
terytorialna i
innowacyjne
instrumenty finansowe
Polityka regionalna (polityka spójności) Uwzględnienie zielonej
infrastruktury w priorytetach EFRR,
FS i EFS
Pomoc techniczna w odniesieniu do
przygotowywania najważniejszych
projektów (JASPERS) i innowacyjne
instrumenty finansowe (JESSICA,
JEREMIE itd.)
Wykorzystanie innowacyjnych
instrumentów finansowych w
odniesieniu do dużych projektów w
zakresie zielonej infrastruktury
Strategie makroregionalne: strategia UE
na rzecz regionu Dunaju / strategia Unii
Europejskiej dla regionu Morza
Bałtyckiego i przyszłe strategie
makroregionalne
Uwzględnienie zielonej
infrastruktury w programach i w
trakcie realizacji strategii
makroregionalnych, jak również w
programach transgranicznych,
transnarodowych i
międzyregionalnych. (np. konwencja
alpejska)
Transport i energia TEN-T i TEN-E Włączenie środków mających na
celu ograniczenie fragmentacji i
poprawę łączności w wytycznych
dotyczących TEN
Unijna biała księga w sprawie transportu
– ocena skutków
Wykorzystanie zielonej
infrastruktury w planowaniu
transportu niskoemisyjnego
Polityka energetyczna Zielona infrastruktura miejska jako
przykład efektywności energetycznej
w budynkach
Instrument „Łącząc Europę” Włączenie zielonej infrastruktury do
TEN
Ocena skutków,
zapobieganie szkodom i
ich usuwanie
Dyrektywy w sprawie oceny
oddziaływania na środowisko (OOŚ)
Wdrożenie zmian określonych w
dyrektywie w sprawie oceny
oddziaływania na środowisko
PL 10 PL
Dyrektywa w sprawie strategicznej oceny
oddziaływania na środowisko
Wytyczne dotyczące włączenia
różnorodności biologicznej i zmiany
klimatu do oceny oddziaływania na
środowisko i strategicznej oceny
oddziaływania na środowisko
Dyrektywa w sprawie odpowiedzialności
za środowisko
Ocena zielonej infrastruktury w
ramach usuwania szkód
Planowanie
przestrzenne
Europejska Perspektywa Rozwoju
Przestrzennego
Promowanie zielonej infrastruktury
na wszystkich szczeblach
terytorialnych
Program ESPON 2013 Promowanie zielonej infrastruktury
jako narzędzia międzyterytorialnego
Agenda Terytorialna Unii Europejskiej
2020
Wykorzystanie zielonej
infrastruktury w zintegrowanym
planowaniu przestrzennym
Strategia dotycząca środowiska
miejskiego
Promowanie rozwiązań w zakresie
zielonej infrastruktury dotyczących
obszarów miejskich i podmiejskich
Polityka w zakresie
strefy morskiej i
przybrzeżnej
Dyrektywa ramowa w sprawie strategii
morskiej
Stosowanie zielonej infrastruktury w
środowisku morskim
Strategia UE w zakresie planowania
przestrzennego obszarów morskich
Wykorzystanie zielonej
infrastruktury w zintegrowanym
planowaniu przestrzennym w
zakresie mórz
Zalecenie z 2002 r. dotyczące
zintegrowanego zarządzania strefą
przybrzeżną (ICZM)
Wykorzystanie zielonej
infrastruktury do zapewniania usług
ekosystemowych w strefie
przybrzeżnej
Polityka rybołówstwa/EFMR Włączenie zielonej infrastruktury na
morzach do działań prowadzonych w
ramach EFMR
Środowisko i zdrowie Plan działania na rzecz środowiska i
zdrowia 2004–2010
Wykorzystanie zielonej
infrastruktury do celów
zdrowotnych, w szczególności na
obszarach miejskich
Badania naukowe Polityka badawcza/program „Horyzont
2020”, program ramowy w zakresie
badań naukowych i innowacji
Finasowanie projektów badawczych
powiązanych z zieloną infrastrukturą
Współpraca zewnętrzna Unijna współpraca zewnętrzna w
zakresie rozwoju
Wspieranie rozwiązań w zakresie
rozwoju opartych na zielonej
infrastrukturze
Reakcja na zagrożenie Polityka zmniejszania ryzyka związanego
z klęskami żywiołowymi
Wykorzystywanie produktów
europejskiego programu
monitorowania Ziemi i istotnych
informacji na temat zielonej
infrastruktury do odwzorowywania
w trybie zwykłym
Wykorzystanie zielonej
infrastruktury do zmniejszenia
ryzyka opartego na ekosystemie
PL 11 PL
Źródło: http://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/studies.htm#implementation, dostosowane.
Oprócz wspomnianych powyżej działań prowadzonych na poziomie UE, w celu lepszego
rozwoju zielonej infrastruktury należy wzmocnić role i obowiązki z nią związane na szczeblu
krajowym, regionalnym i lokalnym.
Organy krajowe odgrywają kluczową rolę w rozwijaniu strategicznego kontekstu zielonej
infrastruktury i jej wizji, w zależności od sposobu rozdziału kompetencji w obrębie państw
członkowskich. Można tego dokonać dając władzom regionalnym i lokalnym przejrzyste
wytyczne i wytyczając kierunek, w jakim ma zmierzać planowanie i zarządzanie zieloną
infrastrukturą, wykorzystując w tym celu ramy krajowej polityki planowania aby określić
potrzebę uwzględnienia przez władze regionalne lub lokalne ds. planowania przestrzennego
przepisu dotyczącego zielonej infrastruktury w planowaniu i polityce rozwoju lokalnego.
Organy krajowe mogą również pomóc w gromadzeniu i udostępnianiu informacji
regionalnych na temat zielonej infrastruktury, w szczególności w ramach dobrej praktyki w
zakresie projektowania, odwzorowywania, oceniania, dostarczania, wdrażania i włączania
zielonej infrastruktury do polityki i planowania.
W skutecznym rozwoju zielonej infrastruktury istotną rolę odgrywają również władze
regionalne lub lokalne. W większości państw europejskich, władze te są odpowiedzialne za
podejmowanie decyzji w sprawie planowania przestrzennego. Musiałyby ze sobą
współpracować różne działy administracji, takie jak dział ds. środowiska, planowania,
rolnictwa i spraw społecznych oraz dział ds. finansów. Ze względu na ścisłe powiązania z
miejscową społecznością, zainteresowanymi stronami i deweloperami, władze lokalne
znajdują się w dobrej pozycji, aby poprawić komunikację, udział społeczeństwa i
zaangażowanie zainteresowanych stron. Władze regionalne lub lokalne należy postrzegać
jako wiodącą organizację odpowiedzialną za sporządzenie szczegółowego (ogólnego) planu
w zakresie zielonej infrastruktury, w tym za przeprowadzenie oceny zasobów zielonej
infrastruktury, z uwzględnieniem ich lokalizacji, zagrożenia, ograniczenia, priorytetów,
możliwości i czynników regionalnych (geograficznych, środowiskowych, społecznych,
politycznych, gospodarczych itd.).
Utworzenie i zachowanie zielonej infrastruktury nie będzie możliwe bez pełnego i aktywnego
zaangażowania zainteresowanych stron i właścicieli zasobów, organizacji pozarządowych i
grup interesów w społeczeństwie obywatelskim. Podmioty te muszą dostrzec korzyści, jakie
zielona infrastruktura może przynieść ich aktywom, zasobom i działalności gospodarczej,
przyczyniając się do poprawy jakości podejmowanych decyzji, rozwijania poczucia
własności i podnoszenia świadomości. Dzięki ich wczesnemu zaangażowaniu w decyzje
dotyczące planowania można uniknąć konfliktów i opóźnień w dalszej części procesu.
Wsparcie na rzecz komunikacji i budowania zdolności będzie wymagało zabezpieczenia na
wszystkich poziomach.
PL 12 PL
Tabela 4: Unijne działania w zakresie zielonej infrastruktury ukierunkowane na różne
poziomy
Dzia ł ania UE
W łą czenie zielonej infrastruktury do polityki i realizacji UE
W łą czenie zielonej infrastruktury do mechanizmów finansowania i dost ę p do finansowania alternatywnego
Badania nad warto ś ci ą ró ż norodno ś ci biologicznej i us ł ug ekosystemowych
Zbiór inicjatyw w zakresie zielonej infrastruktury – ocena skutków, analiza kosztów i korzy ś ci
Strategiczne cele i wska ź niki zielonej infrastruktury
Komunikacja, udzia ł i kszta ł cenie
Docelowe poziomy:
UE
krajowy
Zapewnianie i promowanie ram w zakresie zielonej infrastruktury i celów dla osi ą gni ę cia silniejszej spójno ś ci UE
Zapewnianie najlepszych praktyk, do ś wiadczenia i wytycznych
Komunikacja i kszta ł cenie
Wspieranie zaanga ż owania zainteresowanych stron
mi ę dzyregionalny
Promowanie mi ę dzyregionalnej i regionalnej zielonej infrastruktury
Doradztwo
w zakresie w łą czenia zielonej infrastruktury do programów operacyjnych finansowanych ze ś rodków UE
Zapewnianie najlepszych praktyk, do ś wiadczenia i wytycznych
Finansowanie ukierunkowanych dzia ł a ń lokalnych
regionalny
lokalny
Rysunek i tekst dostosowane na podstawie zaleceń grupy roboczej ds. zielonej infrastruktury, które dostępne są
pod adresem http://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/index_en.htm.
PL 13 PL
4. CZĘŚĆ IV: GLOSARIUSZ
Różnorodność biologiczna oznacza zmienność wśród organizmów żywych ze wszystkich źródeł, w
tym, między innymi, ekosystemów lądowych, morskich i innych ekosystemów wodnych oraz
kompleksów ekologicznych, których część stanowią. Obejmuje ona zróżnicowanie w obrębie
gatunków, między gatunkami i między ekosystemami. Połączenie różnorodności biologicznej z
funkcjonowaniem ekosystemu wiąże się ze zlokalizowaniem ekosystemów w przestrzeni o wielu
zmiennych, określonej za pomocą wymiarów opisujących różne sposoby powiązania organizmów
między sobą. Do przykładowych wymiarów należą różnorodność taksonomiczna (lub gatunkowa),
różnorodność filogenetyczna (ewolucyjna), różnorodność funkcjonalna (różne stopnie wyrażania
wielu cech funkcjonalnych), różnorodność interakcji (cechy charakterystyczne (sieć troficzna) sieci
powiązań określone przez interakcje biotyczne) różnorodność krajobrazowa (liczba, względna
obfitość i rozmieszczenie różnych typów siedlisk na danym terenie).
Łączność obejmuje dwa elementy: łączność strukturalną i funkcjonalną. Wyraża sposób
skonfigurowania krajobrazów, który umożliwia gatunkom przemieszczanie się. Łączność
strukturalną, odpowiadającą ciągłości siedliska, mierzy się na podstawie analizy struktury krajobrazu,
niezależnie od jakichkolwiek cech organizmów. Definicję tę często stosuje się w kontekście ekologii
metapopulacji. Łączność funkcjonalna jest reakcją organizmu na elementy krajobrazu inne niż
występujące w jego siedlisku (tj. macierz niesiedliskowa). Definicję tę często stosuje się w kontekście
ekologii krajobrazu. Wysoki stopień łączności jest zazwyczaj związany z niską fragmentacją.
Ekosystem oznacza dynamiczne skupisko roślin, zwierząt i mikroorganizmów oraz ich nieożywione
środowisko, wspólnie tworzące jednostkę funkcjonalną. Ze względów praktycznych istotne jest
określenie wymiarów przestrzennych danego ekosystemu. Ekosystemy często dzielą się na jednostki
o podobnych określonych cechach biotycznych i abiotycznych.
Podejścia ekosystemowe to strategie i środki, które wykorzystują wielorakie usługi przyrodnicze (=
rozwiązania oparte na naturze) np. w odniesieniu do przystosowania się do zmiany klimatu i jej
łagodzenia. Są one częścią zielonej infrastruktury, ponieważ opierają się na różnorodności
biologicznej i usługach ekosystemowych jako części ogólnej strategii dostosowania do zmiany
klimatu, aby pomóc ludziom w przystosowywaniu się do negatywnych skutków zmiany klimatu lub
w ich łagodzeniu – dzięki zachowaniu zasobów węgla i zmniejszeniu emisji spowodowanych
degradacją i utratą ekosystemów, lub dzięki zwiększeniu zasobów węgla, a tym samym zwiększeniu
odporności i zmniejszeniu podatności. Zielona infrastruktura zwiększa liczbę uniwersalnych,
planowanych przestrzennie elementów tych podejść2.
Sieci ekologiczne reprezentują interakcje biotyczne w ekosystemie, w którym gatunki połączone są
interakcjami w parach. Interakcje te mogą mieć charakter troficzny lub symbiotyczny. Występują na
obszarach objętych szerokim zakresem środków ochronnych, od pojedynczego zielonego mostu po
międzykontynentalne wzajemnie połączone sieci obszarów chronionych i niechronionych. Zwykle
mają na celu utrzymanie funkcjonowania ekosystemów, aby ułatwić ochronę gatunków i siedlisk oraz
wspierać zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i w ten sposób ograniczyć wpływ
działalności człowieka na różnorodność biologiczną lub zwiększyć wartość różnorodności
biologicznej zarządzanych krajobrazów. Muszą być spójne i odporne, aby stanowić funkcjonalne
części zielonej infrastruktury, która obejmuje sieci ekologiczne, ale sięga dalej ze względu na
dodatkową uniwersalną funkcję stanowiącą uzupełnienie różnorodności biologicznej, do której
zachowania służą sieci ekologiczne, oraz ze względu na uwzględnienie elementów miejskich, które
nie są częścią sieci ekologicznych. Każdy element zielonej infrastruktury powinien odgrywać pewną
rolę w sieci, co nie oznacza jednak, że elementy te są ze sobą fizycznie połączone.
Usługi ekosystemowe oznaczają korzyści, jakie ludzie uzyskują z ekosystemów lub ich bezpośredni i
pośredni wkład w dobrostan ludzi. Obejmują one usługi zaopatrzeniowe zapewniające żywność i
wodę; usługi regulacyjne takie jak zwalczanie powodzi i rozprzestrzenianie się chorób; usługi
kulturowe obejmujące korzyści duchowe, rekreacyjne i kulturowe. Ponieważ ludzie nie korzystają
bezpośrednio z usług wspomagających, takich jak obieg składników pokarmowych, więc nie czerpią
z nich korzyści i mogą nie być częścią usług ekosystemowych w sensie dosłownym.
2 http://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/studies.htm#assess.
PL 14 PL
Siedlisko oznacza miejsce lub typ miejsca, w którym organizm lub populacja występuje w sposób
naturalny.
Natura 2000 jest głównym elementem unijnej polityki w zakresie przyrody i różnorodności
biologicznej. Jest to sieć obszarów ochrony przyrody na skalę UE, ustanowiona w ramach dyrektywy
siedliskowej z 1992 r., która obejmuje również obszary wyznaczone na podstawie dyrektywy ptasiej
z 1979 r. Celem tej sieci jest zapewnienie długotrwałego przetrwania najcenniejszych i najbardziej
zagrożonych gatunków i siedlisk w Europie. Nie jest to system rygorystycznych rezerwatów
przyrody, gdzie wszelka działalność człowieka jest wykluczona. Chociaż sieć z pewnością obejmie
rezerwaty przyrody, większość terenów prawdopodobnie nadal pozostanie własnością prywatną, a
główne działania będą dotyczyć zapewnienia ekologicznego i zrównoważonego pod względem
gospodarczym zarządzania w przyszłości. Sieć stanowi również wywiązanie się Wspólnoty ze
swojego zobowiązania w ramach Konwencji ONZ o różnorodności biologicznej (CBD).
Kapitał naturalny jest rozszerzeniem gospodarczego pojęcia kapitału (wytworzone środki
produkcji) na towary i usługi związane z ochroną środowiska. Kapitał naturalny stanowi zasób
ekosystemów naturalnych, który umożliwia trwanie cennych towarów lub usług ekosystemowych w
przyszłości.
Odporność oznacza zdolność ekosystemu do powrotu do stanu pierwotnego po wcześniejszym
zakłóceniu.
Źródła:
Milenijna Ocena Ekosystemów (2005 r.) http://www.unep.org/maweb/en/index.aspx
Glosariusz grupy roboczej ds. mapowania i oceny ekosystemów i ich usług
http://biodiversity.europa.eu/ecosystem-assessments/european-level
Seria techniczna CBD nr 23 http://www.cbd.int/ts/
Glosariusz sprawozdania technicznego EEA nr 4/2009 w sprawie usprawnienia europejskich
wskaźników różnorodności biologicznej http://www.eea.europa.eu/highlights/publications/progress-
towards-the-european-2010-biodiversity-target/.
Grupa ad hoc ds. różnorodności biologicznej i zmiany klimatu
http://ec.europa.eu/environment/nature/climatechange/index_en.htm.
Wikipedia http://en.wikipedia.org/
PL 15 PL
5. CZĘŚĆ V: PRZYKŁADY ZIELONEJ INFRASTRUKTURY WE WSZYSTKICH PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH UE
Tabela 5: Przykłady zielonej infrastruktury w każdym państwie członkowskim. Ponad 120 przykładów poddano ocenie w następujących
opracowaniach: http://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/studies.htm#assess,
http://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/studies.htm#design,
http://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/studies.htm#implementation. W ostatnim opracowaniu podkreślono, że ze 100 inicjatyw zielonej
infrastruktury, nieco ponad połowa (52) to inicjatywy krajowe, większość pozostałych to inicjatywy regionalne i lokalne, a około 10 % (9) to
inicjatywy transgraniczne. Chociaż większość inicjatyw w zakresie zielonej infrastruktury w państwach członkowskich prowadził rząd, 15 inicjatyw
prowadzonych było przez innego typu organizacje, głównie ekologiczne organizacje pozarządowe, instytuty badawcze i przedsiębiorstwa. Ustalono, że
najwięcej inicjatyw dotyczyło sieci ekologicznych (35), a następnie, według znaczenia, zarządzania wodami słodkimi i terenami podmokłymi (15),
wielofunkcyjnego wykorzystania stref przybrzeżnych (11), zielonej infrastruktury na obszarach miejskich (10), wielofunkcyjnego wykorzystania lasów
(6), mapowania zielonej infrastruktury (6), łagodzenia szarej infrastruktury (4), wielofunkcyjnego wykorzystania krajobrazu rolniczego (3) i kilku
innych kwestii, z czego wiele dotyczyło łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej (8).
Państwo
członkowskie Inicjatywa
Podstawowa
funkcja zielonej
infrastruktury
Podstawowe elementy
zielonej
infrastruktury
Kontekst i cele
AT Wiedeńska karta
wodna
Gospodarka wodna Strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych
Cała woda pitna, w którą jest zaopatrywany Wiedeń, pochodzi ze źródeł górskich, znajdujących się w wysoko
położonych strefach alpejskich położonych na granicy Styrii i Dolnej Austrii. W 1965 r. cały masyw Rax-
Schneeberg-Schneealpen został wyznaczony jako obszar ochrony wody, przez który biegnie pierwszy wiedeński rurociąg doprowadzający wodę ze źródeł górskich. W 1988 r. do sieci, jako drugie, przyłączono źródło
Pfannbauern. Po tym przyłączeniu, w normalnych warunkach wspomniane obszary ochrony są w stanie
zaopatrzyć cały Wiedeń w czystą wodę źródlaną pochodzenia alpejskiego. W okresach dużego zapotrzebowania na wodę, równina zalewowa Lobau stanowi dodatkowe źródło wody.
Z powyższego wynika, że glebę leśną rozsądnie wykorzystuje się do gromadzenia i filtrowania wody. Temu
celowi podporządkowano również inne funkcje, takie jak produkcja drewna, łowiectwo, rolnictwo i turystyka.
Miasto Wiedeń wspiera zatem naturalną gospodarkę leśną na danych obszarach w celu zagwarantowania
ochrony zdrowych lasów, które oferują schronienie różnym gatunkom roślin i zwierząt.
Optymalny stan gleby zależy od jej zdolności do wchłaniania, utrzymywania i filtrowania wody. Najważniejsze
aspekty dotyczące struktury leśnej obejmują stabilność i odporność, zapewnianą przez mieszane lasy, które różnią się pod względem wieku i struktury. Oznacza to, że nie przeprowadza się żadnych wycinek, jedynie
niewielkie interwencje, oraz promuje się naturalne odnowienie lasu i wykorzystywanie rodzimych gatunków
drzew. Ochroną objęte są także rzadkie i cenne pod względem ekologicznym gatunki drzew.
PL 16 PL
BE Sigmaplan Ochrona
przeciwpowodziowa
Strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych
W przeszłości na obszarze przyujściowym rzeki Skalda powódź spowodowała znaczne szkody. W związku z
tym na początku lat 80. XX wieku utworzono inicjatywę flamandzką Sigmaplan w celu ochrony tego obszaru
przyujściowego przed powodziami. Powszechnie uważa się, że ryzyko powodzie znacznie wzrośnie w XXI wieku z powodu podnoszącego się poziomu mórz i zmian gospodarczych. Jest to główny powód, dla którego
rząd flamandzki wymagał zaktualizowania inicjatywy Sigmaplan. Chciał ponownie rozważyć jej konieczność,
uwzględniając kilka kwestii. Poza celami związanymi z bezpieczeństwem, należy uwzględnić ważne funkcje obszaru przyujściowego, którymi są również ochrona przyrody i żegluga morska.
Władze odpowiedzialne za mobilność, drogi wodne, lasy i ochronę przyrody realizują plan na lata 2000–2030.
Plan polega na zastosowaniu połączenia naturalnych obszarów retencyjnych i wyższych rowów odwadniających.
Sigmaplan jest zbiorem projektów dotyczących cieków wodnych o długości 200 km, w tym obszarów objętych
ochroną przeciwpowodziową o zmniejszonych, regulowanych pływach i obszarów objętych ochroną
przeciwpowodziową, na których znajdują się tereny wykorzystane rolniczo i rekreacyjnie, projektów odtwarzania podmokłych dolin, terenów podmokłych i obszarów zamieszkanych przez ptaki łąkowe oraz
międzypływowych równin błotnych i bagien.
BG Projekt w sprawie
odnowy terenów
podmokłych i
zmniejszenia
zanieczyszczenia
Gospodarka wodna Główne obszary,
obszary odnowione,
strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych
Projekt ten opracowano, aby pomóc w ukazaniu, jak przyjazne środowisku działania w zakresie rozwoju
obszarów wiejskich mogą wpłynąć na poprawę źródeł utrzymania. Projekt dotyczy głównie związku między ubóstwem a jakością środowiska. Zgodnie z dokumentem zawierającym oficjalną ocenę (Ministerstwo
Środowiska i Wody 2002 r.): „Region ciągnący się wzdłuż Dunaju jest jednym z najuboższych obszarów w
Bułgarii, głównie ze względu na zmniejszającą się wydajność gospodarczą rzeki Dunaj, a mianowicie dziesięciokrotny spadek połowów ryb od końca lat 60. XX wieku, który zaważył w istotny sposób na dochodach
i środkach utrzymania na obszarach wiejskich. Jedną z głównych przyczyn tego spadku było zniszczenie
nadrzecznych terenów podmokłych niezbędnych dla odbywania tarła przez ryby. Tak więc połączenie odnowy terenów podmokłych ze zrównoważonym wykorzystaniem zasobów naturalnych w regionie pomoże podnieść
poziom dobrobytu społeczności lokalnej dzięki zwiększeniu możliwości gospodarczych w zakresie
rybołówstwa, rolnictwa, turystyki ekologicznej oraz umożliwieniu społecznościom zamieszkującym w dole rzeki dostępu do dostaw czystszej wody”.
CY Program
zarządzania strefą
przybrzeżną
Ochrona wybrzeża Główne obszary, strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych
Program zarządzania strefą przybrzeżną uruchomiono na Cyprze w 2002 r., a prace nad tym projektem
prowadzono w latach 2005–2007, skupiając się głównie na zarządzaniu całą strefą przybrzeżną. Program był
wspólnie realizowany przez rząd cypryjski (służby ds. ochrony środowiska przy Ministerstwie Rolnictwa, Zasobów Naturalnych i Środowiska) i w ramach śródziemnomorskiego planu działania (MAP). W ramach
programu organy krajowe i lokalne połączyły się w instytucje na wybranych obszarach przybrzeżnych, aby
wspólnie zarządzać strefami przybrzeżnymi i morskimi w sposób bardziej systematyczny i zintegrowany. Program zarządzania strefą przybrzeżną obejmuje wykorzystanie narzędzi takich jak system informacji
geograficznej, ocena oddziaływania na środowisko (OOŚ), strategiczna ocena oddziaływania na środowisko i
analiza ekonomiczna w celu wsparcia zarządzania zasobami naturalnymi, takimi jak woda i gleba, oraz działalnością gospodarczą tj. turystyką, rozwojem obszarów miejskich, akwakulturą i przetwarzaniem odpadów.
Głównym celem cypryjskiego programu zarządzania strefą przybrzeżną jest opracowanie zintegrowanej strategii
zarządzania strefą przybrzeżną. Głównym celem jest wyeliminowanie luk w obecnych ramach polityki w zakresie planowania strefy przybrzeżnej i zarządzania nią, w szczególności uwzględnienie kwestii ochrony
środowiska w procesie rozwoju.
Szczegółowe cele cypryjskiego programu zarządzania strefą przybrzeżną obejmują:
umocnienie integracji polityk w zakresie ochrony i zrównoważonego rozwoju zasobów przybrzeżnych;
zacieśnienie współpracy między właściwymi departamentami/ministerstwami w procesie kształtowania i
PL 17 PL
realizowania polityki;
poszerzenie wiedzy społeczeństwa na temat zakresu i znaczenia zarządzania strefą przybrzeżną;
zharmonizowanie wizji rozwoju krajowego lub lokalnego i pogodzenie polityki w zakresie planowania z
dążeniami społeczności lokalnych w zakresie rozwoju gospodarczego.
CZ Terytorialny
system stabilności
ekologicznej
Ochrona
różnorodności
biologicznej
Główne obszary,
obszary odtwarzane,
strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych,
elementy naturalnych
połączeń
Inicjatywa „Terytorialny system stabilności ekologicznej” oficjalnie została zapoczątkowana w czerwcu 1992 r.,
mimo że plany i rozmowy sięgają lat 70. XX wieku. Koncepcja ta jest częścią krajowych przepisów w
dziedzinie ochrony środowiska. Stanowi ona obowiązkową podstawę w przypadku użytkowania gruntów lub planowania terytorialnego, planów urządzenia lasu, dokumentów dotyczących gospodarki wodnej i innych
dokumentów dotyczących ochrony i odtwarzania krajobrazu. System w swoim zamierzeniu miał stanowić sieć
istotnych pod względem ekologicznym segmentów krajobrazu, skutecznie rozmieszczonych na podstawie kryteriów funkcjonalnych i przestrzennych, obejmujących warunki biotyczne, hydrologiczne, glebowe i
ukształtowania terenu. Początkowo zaplanowano rozległą sieć składającą się z 50 000 głównych obszarów i 85
000 korytarzy, które mają zostać centralnie odwzorowane. Krajowe obszary chronione i sieć Natura 2000 mogą również stanowić główne obszary, o ile obszary te pokrywają się z planowanym terytorialnym systemem
stabilności ekologicznej. Szacunkowa liczba elementów wdrożonych na głównych obszarach i w korytarzach od
stycznia 2010 r. wyniosła mniej niż 200. Trwają prace nad przystosowaniem systemu do bieżących i przyszłych warunków.
Głównym celem inicjatywy jest zwiększenie stabilności ekologicznej krajobrazu dzięki ochronie lub
przywróceniu ekosystemów i ich wzajemnemu powiązaniu. Inicjatywa w szczególności ma na celu:
utrzymanie i przywrócenie krajowego dziedzictwa naturalnego;
zwiększenie odporności ekosystemu na zdegradowanych terenach i utrzymanie nienaruszonych obszarów;
korzystne oddziaływanie na sąsiadujące zdegradowane części krajobrazu.
DE Zielony Pas
Niemiec
Ochrona
różnorodności
biologicznej
Główne obszary, strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych,
elementy naturalnych
połączeń, elementy
sztucznych połączeń
Zielony pas dawnej Żelaznej Kurtyny stanowi sieć ekologiczną o długości 1 393 km przebiegającą przez terytorium Niemiec. Zajmuje powierzchnię 17 656 ha. Osiem państw europejskich podpisało porozumienie o
utworzeniu Zielonego Pasa Europy, rozciągającego się od Morza Barentsa do Morza Czarnego, którego częścią
jest Zielony Pas Niemiec. Łączy on kilka obszarów chronionych i ma na celu podniesienie ich wartości ekologicznej dzięki rozbudowie tych powiązań i zbudowaniu sieci zainteresowanych stron. Ponadto łączy parki
narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty biosfery i transgraniczne obszary chronione (łącznie 70 %) oraz 30 % obszarów niechronionych położonych wzdłuż granicy lub przecinających granicę. Zielony Pas sprzyja
regionalnym inicjatywom rozwoju opartym na ochronie przyrody. Jest również nazywany „ponadregionalną
szeroko zakrojoną siecią siedlisk o ogromnym znaczeniu ekologicznym”. Obszary, które dawniej tworzyły Żelazną Kurtynę i pas śmierci, obecnie stanowią podstawę niemieckiej sieci biotopów. Około 15 % obszaru
uległo degradacji.
Cele programu obejmują:
- ochronę różnorodności biologicznej i unikalnych zasobów naturalnych – przede wszystkim dzięki
dostosowaniu metod zarządzania po obu stronach granicy;
- ochronę krajowego dziedzictwa naturalnego;
- ochronę pomnika upamiętniającego niedawną historię Niemiec;
PL 18 PL
- utworzenie specjalnego rodzaju skansenu, pokazującego przekrojowo prawie wszystkie możliwe rodzaje
krajobrazu niemieckiego;
- stworzenie linii, która nie dzieli lecz łączy stary i nowy kraj związkowy Niemiec, będącej żywym pomnikiem zjednoczenia Niemiec.
Interesującą częścią tej inicjatywy był apel do społeczeństwa z prośbą o dokonywanie zakupu zielonych
certyfikatów. Każdy darczyńca, który przekaże ponad 65 EUR stanie się symbolicznym udziałowcem Zielonego Pasa i otrzyma certyfikat potwierdzający ten fakt. Przychód z certyfikatów wykorzystuje się do zakupu gruntów
wzdłuż dawnej granicy między Niemcami Wschodnimi i Zachodnimi, do finansowania działań w zakresie public
relations i lobbingu oraz wspierania projektów wdrożeniowych.
DK Duńska strategia w
zakresie
przystosowania się
do zmiany klimatu
Przystosowanie się
do zmiany klimatu
Elementy sztucznych
połączeń, elementy
naturalnych połączeń
W 2008 r. Dania przedstawiła krajową strategię w zakresie przystosowania się do zmian klimatu, która uwzględnia również środki służące przystosowaniu różnorodności biologicznej. Celem strategii jest
uwzględnienie i włączenie w przyszłości zmiany klimatu do planowania i rozwoju w najbardziej odpowiedni
sposób. Strategia obejmuje szereg wytycznych umożliwiających władzom, przedsiębiorstwom i obywatelom szybkie i niezależne reagowanie na problemy społeczeństwa duńskiego wywołane przez zmianę klimatu. W
ramach strategii zwraca się uwagę, że szereg działań jest już w trakcie realizacji, aby zapewnić zdrowie i
odporność przyrody w zmienionych warunkach klimatycznych, np. działania na rzecz zapobiegania fragmentacji przyrody oraz powstrzymywania i zwalczania inwazyjnych gatunków.
W ramach strategii zwrócono również uwagę, że gminy potrzebują informacji i wytycznych w sprawie zielonych
korytarzy do celów planowania, zaś władze i społeczeństwo potrzebują informacji na temat inwazyjnych gatunków. W ramach strategii zwraca się uwagę, że na wielu obszarach konieczne będzie przeprowadzenie
analizy ekonomicznej obejmującej 1) koszty i korzyści związane z promowaniem przystosowania się przyrody
we własnym zakresie do zmiany klimatu w drodze planowania i regulacji, które ograniczą fragmentację, zapewnią zwiększenie liczby korytarzy i zmniejszenie liczby istniejących czynników wywierających nacisk; 2)
neutralne w stosunku do przyrody i środowiska przystosowanie się do zmiany klimatu w sektorach, które są
istotne dla przyrody, np. rolnictwo, leśnictwo i zarządzanie strefą przybrzeżną; 3) wycenę wielu towarów i usług pozyskiwanych dzięki przyrodzie, które nie mają bezpośredniej wartości rynkowej np. ograniczenie
zanieczyszczenia powietrza, oczyszczanie ścieków, ochrona gleby oraz modele do obliczania korzyści
społeczno-ekonomicznych i kosztów zarządzania środowiskiem. Planowane środki obejmują przekształcenie wybranych dolin rzecznych w naturalne tereny podmokłe, środki służące do zmniejszenia niedoboru tlenu w
wodach morskich lub środki służące zapobieganiu fragmentacji siedlisk.
EE Zielona sieć Estonii Ochrona
różnorodności
biologicznej
Główne obszary, strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych,
zielone obszary
miejskie i podmiejskie,
elementy naturalnych
połączeń
Począwszy od lat 70. XX wieku państwo przyjęło wielofunkcyjne podejście do sieci ekologicznych. Na
początku lat 90. eksperci ds. planowania uruchomili inicjatywę tworzenia sieci, natomiast w 1995 roku
wprowadzono przepisy dotyczące sieci ekologicznych w ramach ustawy o budowaniu i planowaniu. W
krajowym długoterminowym planie przestrzennym, Estonia 2010, ustanowiono podstawowe zasady dotyczące
estońskiej sieci ekologicznej, wyznaczając korytarze i 12 obszarów głównych o znaczeniu międzynarodowym. Pierwszą orientacyjną mapę stworzono w 1983 r., a 1999 r. przystąpiono do drugiego etapu planowania na
poziomie prowincji (planowanie tematyczne). Na tym etapie mają być określone warunki środowiskowe w
odniesieniu do rozwoju użytkowania gruntów i osadnictwa. Głównym zadaniem na tym etapie jest zaprojektowanie zielonej sieci, która zagwarantowałaby jej przyrodnicze, ekologiczne i społeczno-ekonomiczne
wykorzystanie na danym obszarze. Koncepcja sieci ekologicznych w Estonii jest głównie zintegrowana z systemem planowania przestrzennego i wdrażana za pośrednictwem innych sektorów, takich jak ochrona
przyrody, leśnictwo, gospodarka wodna i inne. Na poziomie prowincji zielona sieć stanowi zasadniczą część
planowania prowincji.
PL 19 PL
Planuje się całkowity zasięg zielonej sieci na około 55 % całego terytorium Estonii, na 12 stosunkowo
niewielkich głównych obszarach. Obszar ten jest wystarczająco duży, aby pełnić funkcję kompensacyjną nie
tylko w skali kraju, ale również w skali Europy. System planowania przestrzennego jest głównie powiązany organizacyjnie z podstawowymi jednostkami administracyjnymi Estonii (państwo – plan krajowy > prowincje –
plany dotyczące prowincji > gminy – plany kompleksowe). Zieloną sieć uwzględnia się w różnym stopniu na
wszystkich trzech etapach planowania.
Główne cele obejmują:
- ukończenie pod względem funkcjonalnym sieci obszarów chronionych, łącząc je w kompletny system
składający się z obszarów naturalnych;
- ochronę cennych siedlisk przyrodniczych i zachowanie szlaków migracyjnych dzikich zwierząt oraz ochronę i
zachowanie cennych krajobrazów;
- promowanie ochrony przyrody poza obszarami chronionymi;
Dodatkowe cele wielofunkcyjne obejmują:
- kształtowanie struktury przestrzennej obszarów przyrodniczych w najbardziej rozsądny sposób, uwzględniając
aspekty ekologiczne, związane z ochroną środowiska, ekonomiczne i społeczne;
- złagodzenie, zrównoważenie i uprzedzenie wpływu antropologicznego na przyrodę, uczestniczenie w strategii
zrównoważonego rozwoju;
- oferowanie możliwości zarządzania, prowadzenia stylu życia i rekreacji, które są przyjazne środowisku, dzięki
zapewnieniu dostępności przestrzennej do obszarów naturalnych;
- minimalizowanie przyszłych konfliktów interesów między różnymi sektorami (leśnictwo, rolnictwo, transport,
rekreacja) dzięki planowaniu przestrzennemu;
- kierowanie osadnictwem i użytkowaniem gruntów;
- zachowanie naturalnej zdolności środowiska do samoregulacji;
- wspieranie współpracy międzynarodowej i transgranicznej.
EL Program
operacyjny
„Środowisko i
zrównoważony
rozwój” na lata
2007–2013
Świadczenie usług
ekosystemowych
Główne obszary, strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych
Unijne fundusze strukturalne i inne udostępnione Grecji w latach 2007–2013 zarządzane są w ramach programu operacyjnego „Środowisko i zrównoważony rozwój”. W planie przedstawiającym projekt programu kierowano
się przekonaniem, że Grecja pozostaje w tyle za innymi gospodarkami europejskimi pod względem skali
uprzemysłowienia a zatem ma potencjał do łączenia wzrostu gospodarczego ze zrównoważonym rozwojem. Ogólnym celem strategicznym tej inicjatywy politycznej jest ochrona i zrównoważone zarządzanie
środowiskiem, aby było ono odskocznią dla ochrony zdrowia publicznego i poprawy jakości życia obywateli
oraz podstawowym czynnikiem zwiększania konkurencyjności gospodarki dzięki zarządzanym w sposób zrównoważony elementom środowiskowym, zasobom naturalnym i ośrodkom miejskim (gleba, woda,
powietrze, przyroda), poprawie efektywności administracji publicznej w zakresie opracowywania i realizowania
polityki ochrony środowiska oraz lepszemu reagowaniu społeczeństwa i obywateli na kwestie związane z ochroną środowiska.
PL 20 PL
ES W kierunku
zielonej
infrastruktury
miejskiej w
Vitoria-Gasteiz
Świadczenie usług
ekosystemowych
Strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych,
zielone obszary
miejskie i podmiejskie,
elementy sztucznych
połączeń, elementy
naturalnych połączeń
Vitoria-Gasteiz, stolica Kraju Basków w północnej Hiszpanii, zdobyła tytuł Zielonej Stolicy Europy w 2012 r.
Jest to jedno z europejskich miast, które posiada największy odsetek terenów zieleni na mieszkańca (około 45 m2
na osobę) – cała populacja mieszka w odległości 300 m od otwartej zielonej przestrzeni. Od ponad 30 lat miasto inwestuje w ten zielony pas o powierzchni 613 hektarów, który wkrótce powiększy się do 950 hektarów, w
udaną zmianę mobilności, rozbudowaną sieć parków i alejek miejskich oraz w systemy zrównoważonej
gospodarki wodnej. Prace nad pół-naturalnym zielonym obszarem trwają od początku lat 90. XX wieku i od tego czasu dużo wysiłku i inwestycji włożono w rekultywację zdegradowanych obszarów, takich jak żwirownie i
osuszone tereny podmokłe. Zielony pas łączy miasto i krajobraz – dwa z jego obszarów podmiejskich, z racji
swojej znaczącej wartości przyrodniczej odtworzonym terenom podmokłym przegnano status ochrony międzynarodowej. Miasto posiada również obszary efektywnej retencji i uzdatniania wody, parki i ośrodki dla
odwiedzających, ograniczające do minimum przepływ wody rzecznej do sieci oczyszczania ścieków. W
przeciwnym razie konieczne byłoby zmodernizowanie i powiększenie oczyszczalni.
Oprócz swoich czysto estetycznych funkcji oraz funkcji powiązanych z rekreacyjnym korzystaniem przez
społeczeństwo, miejski zielony pas odgrywa zasadniczą rolę w ochładzaniu klimatu miejskiego w lecie i
poprawianiu samopoczucia jego mieszkańców, zmniejszaniu zanieczyszczenia, wychwytywaniu dwutlenku węgla, zwiększaniu zdolności gleby do infiltracji i w konsekwencji poprawianiu potencjału biologicznego
obszaru miejskiego. W ramach projektów dotyczących centrum biurowo-przemysłowego zdegradowane tereny
zostaną przekształcone w nowe mieszane obszary miejskie, a cieki wodne w mieście zostaną ponownie otwarte. Zbudowane zostaną nowe zielone mosty, które połączą tereny mieszkalne z krajobrazem. Wszystkie te działania
są możliwe dzięki rygorystycznemu planowaniu przestrzennemu i długoterminowemu zaangażowaniu ze strony
urzędu miasta i jego obywateli. Z uwagi na obecny kryzys gospodarczy i walkę z wysokim bezrobociem w Hiszpanii, Vitoria-Gasteiz inwestuje duże sumy w kształcenie w zakresie ekologii i zatrudnienie, w powiązaniu z
technologią i innowacjami, lub za pośrednictwem programów na rzecz poprawy środowiska naturalnego i
odtworzenia różnorodności biologicznej.
FR Zielona i niebieska
infrastruktura
Ochrona
różnorodności
biologicznej
Główne obszary,
obszary odtwarzane,
elementy naturalnych
połączeń
Zielona i niebieska sieć jest kluczowym narzędziem krajowym w zakresie planowania przestrzennego. Jej głównym celem jest powstrzymanie spadku różnorodności biologicznej dzięki ochronie i odtwarzaniu ciągłości
ekologicznej w celu zapewnienia świadczenia usług ekologicznych. Zielona i niebieska infrastruktura jest
zarządzana lokalnie wspólnie przez państwo i samorząd terytorialny (głównie regiony) i w porozumieniu z innymi podmiotami lokalnymi, na zasadzie umowy, zgodnie ze spójnymi ramami ustanowionymi przez państwo.
Przedstawiciel instytucji rządowych na szczeblu centralnym w regionie (prefet de region) określa ostateczny
plan po skonsultowaniu się z radą regionalną (parlamentem). Ogólnym celem jest zapewnienie uwzględnienia ochrony różnorodności biologicznej w decyzjach w zakresie planowania, przede wszystkim w programach
spójności terytorialnej i lokalnych programach gospodarki przestrzennej.
Na szczeblu krajowym właściwe organy sporządziły i zaktualizowały dokument ramowy zatytułowany „Krajowe kierunki w celu zachowania i zwiększenia ciągłości ekologicznej” (Orientations nationales pour la
préservation et la remise en bon etat des continuités écologiques). Ustanowiły również krajowy komitet ds.
zielonych i niebieskich sieci, którego członkowie są przedstawicielami władz lokalnych, podmiotów gospodarczych, parków narodowych i ekologicznych organizacji pozarządowych. Na szczeblu regionalnym
sporządzono dokument ramowy zatytułowany „Plan regionalny na rzecz spójności ekologicznej” (Schéma régional de cohérence écologique), uwzględniający ramy krajowe. Ramy regionalne, które obejmują określenie
obszarów oraz mapowanie i inne informacje na temat planowanych środków, wysyłane są władzom lokalnym w
celu ich uwzględnienia. Programy regionalne należy uwzględniać w lokalnych narzędziach w zakresie planowania.
PL 21 PL
HU Węgierski krajowy
program
rolnośrodowiskowy
Świadczenie usług
ekosystemowych
Strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych
Niniejszy program służy ochronie różnorodności biologicznej na gruntach rolnych, które zajmują 83 %
powierzchni Węgier. W ramach wprowadzonego w życie w 2002 r. programu proponowane jest wsparcie
finansowe tym rolnikom, którzy dobrowolnie wdrażają systemy rolnośrodowiskowe. Systemy te są szczególnie zalecane na obszarach wrażliwych ekologicznie, określanych jako „intensywnie uprawiane obszary, które służą
zachowaniu ekologicznych metod uprawy, a zatem ochronie siedlisk naturalnych i zachowaniu różnorodności
biologicznej, zasobów krajobrazowych oraz zasobów kulturowych i historycznych”. Niektóre środki rolnośrodowiskowe mają zastosowanie w odniesieniu do poszczególnych gatunków, takich jak drop zwyczajny i
derkacz zwyczajny. Program objął 2 160 rolników i 121 614 hektarów obszarów wrażliwych ekologicznie w
2011 r.
Szczegółowe cele obejmują:
planowanie na szczeblu gospodarstwa rolnego zaleceń w zakresie użytkowania gruntów z udziałem systemu doradztwa oraz uwzględnianie specyfiki środowiska lokalnego podczas określania wymogów w zakresie
zarządzania;
wzmocnienie powiązań między wymogami w zakresie zarządzania a potrzebami ekologicznymi gatunków docelowych;
poprawę działań monitorujących w celu zmierzenia naturalnych i środowiskowych korzyści związanych z płatnościami;
ogólne dostosowanie programu do sieci Natura 2000.
IE Integrated
Constructed
Wetlands
Świadczenie usług
ekosystemowych
Obszary odtwarzane,
strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych
Koncepcję i termin Integrated Constructed Wetland (zintegrowane sztuczne tereny podmokłe) (ICW)
opracowało w latach 80. i 90. XX wieku irlandzkie Ministerstwo Środowiska, Dziedzictwa Narodowego i
Samorządu Lokalnego. Kolejną inicjatywę podjął irlandzki National Parks and Wildlife Service (NPWS). Koncepcja ta powstała w wyniku prac przeprowadzonych pod koniec lat 80. i na początku lat 90. XX wieku w
zlewni strumienia Dunhill-Annestown w hrabstwie Waterford o powierzchni 25 km2 w celu lepszego
zarządzania zasobami naturalnymi na potrzeby społeczności wiejskiej. Inicjatywa stanowi połączenie wielu przykładów ICW, które umożliwiły zastosowanie koncepcji w praktyce i opracowanie formalnych wytycznych
sporządzonych przez rząd krajowy. Koncepcja ma na celu stworzenie „infrastruktur ekologicznych, które w
znacznej mierze będą radziły sobie i biologicznie modelowały we własnym zakresie i są spójne pod względem społecznym i ekonomicznym”. Zakłada się, że inicjatywa ta pomoże również w zapewnianiu dodatkowego
siedliska gatunkom związanym z terenami podmokłymi, które dawniej były wszechobecne w Irlandii. W
szczególności ICW promowana w ramach inicjatywy w znacznym stopniu naśladowała strukturę i procesy
zachodzące na tych terenach podmokłych, zdominowanych przez nową roślinność porastającą płytkie wody i
gleby bogate w składniki odżywcze.
Cele szczegółowe obejmują:
kanalizowanie i oczyszczanie dopływów w obrębie powstałych obszarów pokrytych roślinnością;
estetyczne rozmieszczenie struktury terenów podmokłych w krajobrazie lokalnym w celu zwiększenia dodatkowych wartości terenu;
poprawę zarządzania różnorodnością siedlisk i środowiskiem;
popieranie korzyści związanych z odtworzeniem niektórych kluczowych usług środowiskowych
PL 22 PL
zapewnianych przez tereny podmokłe i powiązanego z nimi utraconego siedliska.
IT Miejska przestrzeń
zielona w gminie
Mirandola
Łagodzenie zmiany
klimatu i
przystosowanie się
do niej
Strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych,
zielone obszary
miejskie i podmiejskie
Lokalny plan energetyczny gminy Mirandola w regionie Emilia-Romania służy znacznemu zmniejszeniu
zużycia energii i przyczynia się do łagodzenia zmiany klimatu (zmniejszenie zużycia energii o 20 % do 2020 r.). Jednym z działań jest utworzenie zielonego pasa wokół miasta w celu stworzenia chłodnych i zacienionych
miejsc w lecie oraz magazynowania CO2. Dokonuje się tego poprzez „przeniesienie praw do rozwoju”, na mocy
których deweloperzy mogą zwiększyć rozmiar swoich budynków, jeżeli przeznaczą znaczną część swoich gruntów na tereny zielone. Poszczególne tereny zielone tworzą ciągły zielony pas. Elastyczne normy zabudowy,
które można uzgadniać, zachęcają deweloperów do udziału w planowaniu miasta i skracają czas oczekiwania na
wydanie zezwolenia przez organy planowania. Inicjatywa została zapoczątkowana w 2001 r., a pierwsze
zalesione obszary powstały w 2003 r. Powiązane działanie Una città nel bosco („Miasto w lesie”) ma na celu
stworzenie zalesionego obszaru w miejscu publicznym o powierzchni około 1,3 mln m2 powiązanego z
programami zabudowy mieszkalnej o niskiej energochłonności. Wspomniane działanie obejmie obszar leśny o powierzchni około 440 000 m2 wzdłuż planowanej autostrady Cispadana.
LT Rozwój
pilotażowej sieci
ekologicznej w
południowej Litwie
Ochrona
różnorodności
biologicznej
Główne obszary,
obszary odtwarzane,
elementy naturalnych
połączeń, elementy
sztucznych połączeń
Projekt realizowany jest w latach 2010–2014 i obejmuje trzy główne działania: ochronę gatunków docelowych, utworzenie sieci ekologicznej i edukację lokalnej społeczności. Do gatunków docelowych objętych projektem
należą gady i gatunki płazów ujęte w dyrektywie siedliskowej oraz wiele gatunków ptaków i bezkręgowców,
które wymagają małych zbiorników wodnych, małych łąk lub odkrytych piaszczystych stoków. Obecny system obszarów chronionych na południu Litwy nie zapewnia wystarczającej ochrony tych gatunków docelowych i
migracji między najważniejszymi siedliskami o znaczeniu ekologicznym. Projekt ma na celu utworzenie
korytarzy ekologicznych na południu Litwy, które powinny zapewnić właściwy stan ochrony gatunków i zwiększyć wartość ekologiczną regionu.
Innym działaniem prowadzonym w ramach projektu jest rozróżnienie naukowych i prawnych kryteriów wyboru
dotyczących tworzenia sieci ekologicznej. Kryteria te będą miały na celu ogólną ochronę różnorodności biologicznej. Oczekuje się, że projekt obejmie całe terytorium Litwy. Działania te będą koordynowane z
działaniami prowadzonymi przez społeczności lokalne, a korzyści wynikające z tych działań dla środowiska i
ludzi odpowiednio wytłumaczone. Do edukacji społeczności lokalnej w dziedzinie ochrony środowiska będą wykorzystywane materiały edukacyjne, wydarzenia, artykuły w gazetach lokalnych i krajowych, strona
internetowa projektu i ścieżka przyrodnicza.
LU Umowa rzeczna Gospodarka wodna Strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych
Umowa dotycząca rzeki Haute Sure to transgraniczny projekt, realizowany przy wsparciu Unii Europejskiej, Luksemburga, Walonii (Belgia) i Lotaryngii (Francja). Projekt ten ma na celu opracowanie serii działań
służących lepszej ochronie zasobów wodnych i zarządzania nimi. Polega on na udziale społeczeństwa i
konsultacjach z wszystkimi podmiotami w celu osiągnięcia zrównoważonego, rozsądnego zarządzania
gospodarką wodną. W ramach projektu dąży się do połączenia środków w celu poprawy jakości wody,
różnorodności biologicznej, jakości strukturalnej i rekreacji wodnej. Jest to wieloletni program służący do
odtworzenia, ochrony i waloryzacji doliny Haute Sure i jej rzek. Głównymi cechami projektu są współpraca, dialog i porozumienie, w związku z czym dobrowolny udział podmiotów ma zasadnicze znaczenie. W ramach
projektu dąży się również do poprawy współpracy między miastami i koordynacji między różnymi projektami w
regionie. Ponadto jest to platforma służąca promowaniu dziedzictwa kulturowego i krajobrazowego oraz podnoszeniu świadomości wszystkich obywateli zamieszkujących dolinę, ich informowania i wymiany
doświadczeń.
LV Ochrona siedlisk
przybrzeżnych i
zarządzanie nimi
Ochrona wybrzeża Strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
Do niedawna wybrzeże łotewskie nie odczuwało negatywnego wpływu działalności człowieka. W rezultacie
obecnie stanowi imponujący zbiór różnych typów siedlisk – szare, białe i zalesione wydmy, laguny przybrzeżne, północne przybrzeżne łąki nadbałtyckie i torfowiska wapienne – ale zmaga się z rosnącym zagrożeniem ze
PL 23 PL
ekosystemowych strony człowieka i rosnącą liczbą turystów każdego roku. Aby zapewnić ochronę, odtworzenie i zrównoważone zarządzanie siedliskami przybrzeżnymi i gatunkami o znaczeniu wspólnotowym, w ramach projektu (2001–
2006) realizowano głównie cele takie jak:
mapowanie i ocena siedlisk przybrzeżnych o znaczeniu wspólnotowym na całym pasie przybrzeżnej ochrony;
planowanie odpowiednich środków ochrony i zarządzania na obszarach chronionych, w odniesieniu do których nie istniały żadne plany ochrony przyrody;
wdrażanie środków zarządzania w przybrzeżnych strefach na obszarach, na których występowała wysoka,
stale rosnąca liczba odwiedzających;
odtworzenie i utrzymanie łąk przybrzeżnych i wydm szarych na obszarach, na których wymagana jest natychmiastowa ochrona (wycinanie lasów i krzaków, koszenie, wypas); usunięcie agresywnych obcych
gatunków roślin (na pewnych obszarach, na których szybko się rozprzestrzeniają i niszczą rodzimą florę);
przygotowanie i rozpowszechnienie informacji na temat projektu dotyczącego wybrzeża oraz na temat
zagrożonych siedlisk przybrzeżnych o znaczeniu wspólnotowym i ich ochrony.
MT Ochrona korytarzy
ekologicznych –
mury kamienne
Ochrona
różnorodności
biologicznej
Elementy sztucznych
połączeń
Kamienne mury, które można znaleźć na całej Malcie, oddzielają jedno gospodarstwo rolne od drugiego. Ponadto dzięki nim nadmiar wody deszczowej jest odprowadzany z pól, co korzystnie wpływa na produkcję
rolną i minimalizuje erozję gleby. Mury te są ważnym korytarzem ekologicznym i schronieniem dla wielu
zagrożonych zwierząt lądowych. Pierwotnie budowane z lokalnego wapienia, te elementy architektoniczne
utworzyły bardzo charakterystyczny krajobraz, który zapewnia ciągłość z zabytkowymi elementami i
konstrukcją wielu wiosek i innych ośrodków miejskich. Prowadzone przez wieki tarasowanie i budowa
zatrzymujących wodę suchych murów kamiennych pozwoliły na rozszerzenie działalności rolniczej na stronnych zboczach, która w przeciwnym razie byłaby marginalna. Tradycyjnie zbudowane, dobrze utrzymane
kamienne mury są również ważnym siedliskiem dla wielu gatunków flory i fauny oraz konstrukcjami
chroniącymi glebę.
Aby zapewnić ochronę i utrzymanie tych konstrukcji rząd Malty wprowadził przepisy dotyczące ich uznania i
ochrony ze względu na ich znaczenie środowiskowe, historyczne i architektoniczne, rolę jaką pełnią jako
siedlisko dla flory i fauny oraz ich istotne znaczenie pod względem ochrony gleby i wody. Przepisy te nie zezwalają na bezprawną modyfikację w wyniku zakazanej działalności człowieka i stanowią podstawę do
podjęcia działań zaradczych. Dofinansowanie na odbudowę tarasowych murów kamiennych przyznano w
ramach programów rozwoju obszarów wiejskich na lata 2004–2006 i 2007–2013.
NL Program „Miejsce
dla rzeki”
Ochrona
przeciwpowodziowa
Elementy naturalnych
połączeń
W ramach programu „Miejsce dla rzeki” prowadzi się szereg działań mających na celu zwiększenie pojemności głównych rzek, które przepływają przez Niderlandy, aby zwiększyć bezpieczeństwo 4 mln mieszkańców. Okres
realizacji programu obejmuje lata 2006–2015 (z budżetem w wysokości 2,2 mld EUR) i zakłada drugi cel, jakim
jest zwiększenie wartości różnorodności biologicznej dorzeczy tam, gdzie można to połączyć ze środkami ochrony przeciwpowodziowej. Za opracowanie i realizację programu odpowiada Ministerstwo Infrastruktury i
Środowiska współpracujące z odpowiednimi prowincjami, gminami i organami odpowiedzialnymi za
gospodarkę wodną. Ogólnym celem programu jest zwiększenie maksymalnego bezpiecznego przepływu w rzekach wpływających na teren Niderlandów do poziomu, który osiągają raz na 1 250 lat. Różnorodność
biologiczna dorzeczy ulegnie wzmocnieniu dzięki 39 projektom realizowanym wzdłuż rzek. Projekty, które
można zaklasyfikować jako środki zielonej infrastruktury, dotyczą poszerzania lub obniżania terasy zalewowej i zalania dawniej osuszonego terenu.
PL 24 PL
PL Zwiększanie
możliwości
retencyjnych oraz
przeciwdziałanie
powodzi i suszy w
ekosystemach
leśnych na terenach
nizinnych
Świadczenie usług
ekosystemowych
Główne obszary, strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych
Celem programu jest zatrzymanie lub spowolnienie odpływu wód powierzchniowych w sąsiedztwie małych
zlewni rzek i zapewnienie wsparcia na rzecz rozwoju krajobrazu naturalnego. Działania obejmują budowę lub
renowację kilku tysięcy systemów retencyjnych na nizinnych terenach leśnych w całym państwie. Jednym z głównych celów projektu jest wsparcie na rzecz ekologicznych metod retencji wody. Poprawa bilansu wodnego
zwiększy różnorodność biologiczną w ekosystemach leśnych i zapewni ochronę przed powodzią i suszą. Inne
korzyści obejmują zwiększoną produkcję biomasy drzewnej, lepszą kontrolę przeciwpożarową, sekwestrację dwutlenku węgla i lepszą jakość wody w okolicznych gminach. Projekt może stać się pierwszą prowadzoną na
dużą skalę inicjatywą w Europie, która ma na celu rozbudowę małych systemów retencji wody na obszarach
leśnych. Z programu finansowanego w ramach Funduszu Spójności skorzysta 178 nadleśnictw. Koszty realizacji programu w latach 2007–2014 wyniosą około 50 mln EUR.
PT Narodowy rezerwat
ekologiczny
Ochrona
różnorodności
biologicznej
strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych,
elementy naturalnych
połączeń
Krajowy rezerwat ekologiczny to biofizyczna struktura łącząca wszystkie obszary pod względem wartości i wrażliwości ekologicznej lub narażenia i podatności na zagrożenia naturalne, które należy objąć szczególną
ochroną. Rezerwat ten wyznacza sieć obszarów chronionych, w tym obszarów przybrzeżnych i rzecznych, obszaru zasilania warstwy wodonośnej i stromych zboczy w celu ochrony przed erozją. Obszary wymienione w
przepisach dotyczących krajowego rezerwatu ekologicznego należy określić w planach regionalnych i lokalnych.
Specjalne komitety kontrolują stosowanie tego przepisu i zarządzają konfliktami. W skład tych komitetów wchodzą władze lokalne oraz centralne i regionalne agencje publiczne. Przepisy służą:
- ochronie zasobów wodnych i glebowych, systemów ochrony i procesów biofizycznych związanych z
przybrzeżnymi i lądowymi cyklami wodnymi, zapewniając towary i usługi środowiskowe niezbędne do rozwoju działalności ludzkiej;
- zapobieganiu degradacji zasilania części wód podziemnych, ryzyku powodziowemu, suszy, erozji gleby,
masowym ruchom na zboczach oraz ograniczeniu skutków tych zjawisk, przyczyniając się tym samym do przystosowania; łączności i spójności ekologicznej; oraz realizacji priorytetów Agendy Terytorialnej Unii
Europejskiej 2020 i obszarów środowiskowych transeuropejskiego zarządzania zagrożeniami naturalnymi.
RO Zielony korytarz
dolnego Dunaju
Ochrona
różnorodności
biologicznej
Główne obszary,
obszary odtwarzane,
strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych
Rządy Rumunii, Bułgarii, Ukrainy i Mołdawii podpisały w 2000 r. porozumienie w sprawie zielonego korytarza
dolnego Dunaju. W porozumieniu uznano potrzebę i wspólną odpowiedzialność w zakresie ochrony i zrównoważonego zarządzania jednym z najbardziej wyjątkowych pod względem różnorodności biologicznej
regionów na świecie. Projekty odnowy są realizowane pod patronatem Światowego Funduszu na rzecz Przyrody,
który koncentruje się na praktycznej realizacji; projektach demonstracyjnych; oraz pracach z udziałem lokalnych zainteresowanych stron, w szczególności w celu promowania zrównoważonego rozwoju lokalnego. Ta
prowadzona na dużą skalę inicjatywa ma na celu koordynowanie ochrony różnorodności biologicznej i
gospodarki wodnej między kilkoma państwami, w szczególności ochronę terenów podmokłych i zarządzanie terasami zalewowymi. Sieć obejmuje obszary znajdujące się pod ścisłą ochroną (w tym sieć Natura 2000),
obszary, na których możliwe jest prowadzenie działalności gospodarczej, oraz strefy buforowe między tymi
obszarami. Sygnatariusze zobowiązali się do utworzenia korytarza składającego z obecnych obszarów chronionych o powierzchni 773 166 ha i proponowanych nowych obszarów chronionych o powierzchni 160 626
ha (ochrona obecnych i nowych obszarów chronionych o powierzchni 1 mln ha) oraz 223 608 ha obszarów, które
proponuje się odnowić, przywracając do pierwotnego stanu tj. naturalnej terasy zalewowej.
PL 25 PL
SE Strategia
przedsiębiorstwa
Sveaskog
Zrównoważona
gospodarka leśna
Główne obszary,
obszary odtwarzane,
strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych,
elementy naturalnych
połączeń
Sveaskog to szwedzkie państwowe przedsiębiorstwo leśne posiadające 15 % udziałów w państwowych
produkcyjnych gruntach leśnych (lasy produkcyjne zajmują ponad połowę całkowitej powierzchni Szwecji), co
czyni je największym właścicielem lasów w Szwecji. Przedsiębiorstwo to planuje odegrać wiodącą rolę w rozwoju wszystkich rodzajów wartości leśnych. Uruchomiło program w celu wykorzystania 20 % gruntów
przedsiębiorstwa na rzecz ochrony różnorodności biologicznej. Aby zrealizować politykę przedsiębiorstwa i
osiągnąć cele w zakresie ochrony środowiska opracowano trzy różne narzędzia strategiczne. Narzędzia te działają na różnych poziomach, tym samym wzmacniając i uzupełniając się nawzajem. Rozpoczęto realizację
dodatkowych działań, takich jak odtworzenie około 50 terenów podmokłych, opracowanie programów
klimatycznych i uwzględnienie usług ekosystemowych.
1) Przedsiębiorstwo Sveaskog jest w trakcie tworzenia 36 parków ekologicznych – rozległych, graniczących ze
sobą terenów o wysokiej wartości biologicznej i ekologicznej – w całej Szwecji. Wielkość parków
ekologicznych waha się od 1 000 do 20 000 ha, przy czym średnio mają one powierzchnię 5 000 ha. Łącznie parki ekologiczne zajmują 5 % gruntów, co odpowiada 175 000 ha. Co najmniej połowa produkcyjnych gruntów
leśnych służy do ochrony przyrody, a wartości ekologiczne są zawsze ważniejsze od wartości finansowych w
parku ekologicznym.
2) Lasy przeznaczone są na cele ochrony przyrody (300 000 ha mniejszych obszarów gruntu wykorzystuje się
wyłącznie do celów ochrony przyrody). Kryteria, takie jak międzynarodowa odpowiedzialność i niski udział
krajowy określonych rodzajów lasu, oraz kilka kryteriów w zakresie ekologii krajobrazu wykorzystano podczas wyboru lasów o wysokiej obecnie wartości ochronnej, ale również z wysokim potencjałem ekologicznym do
odtworzenia wartości w najbliższej przyszłości.
3) Uwzględnianie przyrody w trakcie tworzenia lasów (w odniesieniu do przepisów ustanowionych w
szwedzkiej ustawie o lasach). Wszystkie udziały leśne przedsiębiorstwa Sveaskog są certyfikowane zgodnie ze
szwedzkimi normami FSC. Poszczególne drzewa, grupy drzew lub dolne obszary lasu są chronione podczas
ścinki. Średnio 9 % każdego drzewostanu gospodarczego zostanie zachowane, co stanowi 250 000 ha.
SI Ochrona terasy
zalewowej rzeki
Sava
Gospodarka wodna Główne obszary,
obszary odtwarzane,
strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych,
elementy naturalnych
połączeń
Czas trwania projektu: lata 2007–2009. Po podpisaniu międzynarodowego porozumienia ramowego w grudniu 2003 r. Słowenia, Chorwacja, Serbia oraz Bośnia i Hercegowina utworzyły Komisję ds. Dorzecza Sawy w
czerwcu 2005 r. Głównym zadaniem Komisji było opracowanie zintegrowanego planu gospodarowania wodami
w dorzeczu zgodnego z wymogami określonymi w ramowej dyrektywie wodnej UE i innych przepisach UE opartych na międzynarodowym porozumieniu ramowym. Główne cele obejmowały:
- wsparcie współpracy transgranicznej i uzgodnienie między państwami w dorzeczu Sawy w zakresie
wyznaczania ekologicznej sieci obszarów chronionych, stref buforowych i korytarzy dla rodzajów siedlisk i gatunków o znaczeniu europejskim oraz w zakresie zarządzania tą siecią;
- ochronę globalnej różnorodności biologicznej i wsparcie rozwoju obszarów wiejskich poprzez zachęcanie do
stosowania praktyk zrównoważonego użytkowania gruntów i do turystyki wiejskiej.
PL 26 PL
SK Korytarz alpejsko-
karpacki
Ochrona
różnorodności
biologicznej
Elementy naturalnych
połączeń, elementy
sztucznych połączeń
Na podstawie początkowej inicjatywy Parku Narodowego Donau-Auen i austriackiego Federalnego
Ministerstwa Transportu, Innowacji i Technologii w 2002 r. szereg organizacji, począwszy od organizacji pozarządowych, takich jak Światowy Fundusz na rzecz Przyrody i organizacje łowieckie po słowackie i
austriackie władze drogowe, zdecydowało się wesprzeć rozwój zielonych korytarzy na terenie Alp i Karpat,
uznając znaczenie środków wykonawczych, które ułatwiają migrację gatunków i wymianę genetyczną między tymi dwoma obszarami górskimi. Partnerstwo zaowocowało szeregiem działań prowadzonych w Austrii i
Słowacji, takich jak opracowanie pierwszego zielonego mostu w Austrii i stworzenie korytarzy dla dzikiej flory i
fauny na Słowacji. Następnie wdrożono projekt „Korytarz alpejsko-karpacki (2008–2012)”, finansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i przez władze austriackie, który obejmował badania
naukowe, opracowanie zielonych mostów i uwzględnienie zielonych korytarzy w działaniach z zakresu
planowania przestrzennego i podnoszenia świadomości. Ogólnym celem projektu jest „ochrona łączności ekologicznej między Alpami i Karpatami dzięki specjalnie wbudowanym instrumentom planowania
przestrzennego oraz zapewnienie zrównoważonego rozwoju, który uwzględnia wymagania zarówno ludzi, jak i dzikiej flory i fauny, koncentrując się na ekologicznych wąskich gardłach”.
FI Program dotyczący
różnorodności
biologicznej lasów
dla południowej
Finlandii
Ochrona
różnorodności
biologicznej
Główne obszary,
obszary odtwarzane,
strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych,
elementy naturalnych
połączeń
Program dotyczący różnorodności biologicznej lasów dla południowej Finlandii tj. program METSO (2008–
2016) uruchomiono w 2008 r. w celu powstrzymania utraty różnorodności biologicznej lasów dzięki poprawie
fińskiej sieci obszarów chronionych i metod gospodarki leśnej stosowanych w lasach gospodarczych (METSO 2011 r.).Program METSO ma na celu poprawę ochrony lasów prywatnych i państwowych. Działania będą
głównie finansowane z rocznych budżetów ramowych przydzielonych Ministerstwu Środowiska i Ministerstwu
Rolnictwa i Leśnictwa. Na mocy poprzednich rezolucji rząd zapewnił dofinansowanie w wysokości 182 mln EUR do 2012 r. Istotną część programu stanowi dobrowolna działalność na rzecz ochrony, która będzie
prowadzona w ramach umów tymczasowych lub stałych. Właściciel lasów otrzyma rekompensatę za koszty
związane z zarządzaniem danym terenem i za utratę dochodów. Właściciele lasów cenią podejście o charakterze dobrowolnym oraz doceniają niezależność w podejmowaniu decyzji i możliwość utrzymania przez nich praw
własności w dostępnych programach ochrony.
Mogą również tworzyć sieci współpracy w ramach programu. Celem takiej sieci jest umożliwienie właścicielom zachowanie większej powierzchni krajobrazów leśnych, rozwijanie wspólnych działań rekreacyjnych
związanych z różnorodnością biologiczną lasów i zarządzanie cennymi siedliskami. Sieć współpracy może
składać się z lasów graniczących ze sobą lub obszarów leśnych znajdujących się w różnych gminach.
W ramach programu realizowane są następujące cele. W zakresie rozszerzania sieci obszarów chronionych,
obszar o łącznej powierzchni 96 000 ha, dobrowolnie oferowany przez właścicieli gruntów, ustanawia się
prywatnym rezerwatem przyrody lub nabytym przez państwo do 2016 r. W przypadku lasów gospodarczych, całkowity obszar terenu, na którym różnorodność biologiczna objęta jest ochroną w lasach prywatnych,
powinien wzrosnąć o 82 000 i osiągnąć powierzchnię 173 000 ha do 2016 r. Obszar ten obejmuje od 400 do 800
projektów z zakresu zarządzania siedliskami. W odniesieniu do lasów państwowych, należy wystąpić z propozycją rozszerzenia obszarów chronionych, mających istotne znaczenie dla różnorodności biologicznej na
gruntach państwowych, o łączną powierzchnię 10 000 ha w latach 2008–2010, w związku z procesami
planowania zasobów naturalnych.
PL 27 PL
UK Strategia w
zakresie zielonej
infrastruktury i
zielona wizja w
hrabstwie
Cambridge
Świadczenie usług
ekosystemowych
Główne i odtwarzane
obszary, strefy
zrównoważonego
użytkowania /usług
ekosystemowych,
zielone obszary
miejskie i podmiejskie,
elementy
naturalnych/sztucznych
połączeń
Oczekuje się, że w ciągu następnych dwudziestu lat liczba ludności w subregionie Cambridge wzrośnie o około
130 000 w stosunku do obecnych 425 000. Wzrost ten można uznać za okazję do poprawy jakości życia
istniejących społeczności. Rozwój budownictwa mieszkaniowego będzie stanowił zagrożenie dla środowiska (np. w postaci utraty siedlisk, fragmentacji i zakłóceń), ale jednocześnie zapewni możliwość poprawy
sąsiadującej zielonej infrastruktury, którą można połączyć ze strategiczną siecią obszarów zielonych. Wiele
będzie zależało od stopnia, w jakim istniejącą infrastrukturę, w tym zieloną infrastrukturę, można poprawić, aby wesprzeć proponowany wzrost. Zapewnienie zielonej infrastruktury uznano zatem za kluczowy priorytet dla
pomyślnej realizacji programu rozwoju. Kolejne strategie i wizje powstały w celu tworzenia nowych,
wybiegających w przyszłość podejść na następne 20–30 lat.
Opiera się to na następujących celach strategicznych:
Łączność siedlisk – zapewnienie lepszych powiązań między istniejącymi i proponowanymi zasobami zielonej
infrastruktury jest kluczowe dla pomyślnej realizacji strategii.
Wielofunkcyjność – o ile to możliwe, obszary zielone na osiedlach lub wokół osiedli powinny mieć charakter
wielofunkcyjny i być staranie dostosowane do sytuacji lokalnej pod względem różnych sposobów użytkowania
np. w zakresie rolnictwa, dostępu, rekreacji i różnorodności biologicznej.
Rozszerzony dostęp – zasadnicze znaczenie ma lepszy dostęp dla wszystkich i dostęp z wykorzystaniem
zrównoważonych środków, w tym pieszo, rowerem, konno i łodzią w celu promowania zdrowszego stylu życia.
Poprawa krajobrazu – strategia powinna odzwierciedlać charakterystyczne cechy krajobrazu hrabstwa Cambridgeshire, zarówno pod względem krajobrazów naturalnych, historycznych jak i kulturowych.
Zwiększenie różnorodności biologicznej – strategia powinna odzwierciedlać regionalne zasoby, modele i cele
różnorodności biologicznej oraz poprawiać odmienne środowiska naturalne hrabstwa.