INFLAMASYON VE ONARIM

İnflamasyon

• İnflamasyon yaralanmaya karşı dokunun vaskülerizasyonu yolu ile oluşturulan bir seri reaksiyondur.

▫ Kaza sonucu derinin kesilmesi

▫ Romatoid artrit

• İnflamasyon, dokunun kendisine zararlı olacak etken ile savaşması ve kendini onarma çabasının bir parçasıdır. Hasarlı dokunun onarımında inflamasyonu rejenerasyon ya da organizasyon (fibrozis, skar) veya bu iki olayın kombinasyonu takip eder.

• İnflamasyonun akut ve kronik formları vardır.

Akut inflamasyon

• Akut inflamasyon ani gelişen birkaç saat - birkaç gün süren, vazodilatasyon, inflamasyon alanında postkapiller venüllerden sıvı ve plazma proteinlerinde eksüdasyon (damar geçirgenliğinde artma), ödem gelişimi ve polimorf nüveli lökosit (nötrofil trans-migrasyonu) göçü ile karakterizedir.

• Ne yazık ki lökositlerin vücuda zarar verici olabilecek etken ile mücadeleleri sırasında salgıladıkları enzimler inflamasyonun uzamasına ve nekrozun gelişmesine de sebebiyet olmaktadır.

İnflamasyonun işaretleri

- Color (ısı artısı, histaminin neden olduğu vazodilatasyon) - Rubor (kızarıklık, histaminin neden olduğu vazodilatasyon) - Tumor (şişlik, histaminin neden olduğu

damar geçirgenliğide artış ve ödem) - Dolor (ağrı: prostaglandin ve bradikinine

bağlı) - Fonksiyon kaybı.

Akut inflamasyon

• Vasküler Değişiklikler: İnflamasyonun en erken fazında, vazodilatasyon ve artmış kan akımı intravasküler hidrostatik basınç yükselerek damar dışında transuda (Dansitesi düşük protein içeriği düşük hücre içermeyen sıvı) oluşturur.

• Lokositlerdeki Hücresel olaylar: i. Lokositler hasarlı bölgeye yönlenirler damar endoteline

dizilirler ( Marginasyon). ii. Yuvarlanarak hasarlı bölgeye yapışırlar (Adezyon). iii. Endotel hasarından damar dışına sızarlar (Transmigrasyon). iv. Damar dışı sıvı hücreler ile dolar ( Eksuda). v. Lokositler hasarlı bölgedeki kimyasal uyarılar ile aktive olarak

sitokin salarlar (Kemotasi ve Aktivasyon). vi. Hasara sebebiyet veren dış etkenleri lokositler Fagositoz ile

yutarlar. Granüllerini boşaltarak onları eritirler (Degranülasasyon)

Akut inflamasyon

• Sitokinler: Aktive olmuş lenfositler ve makrofajlar başta olmak üzere birçok hücreden sentezlenen ve diğer hücrelerin fonksiyonlarının düzenlenmesinde rol oynayan polipeptidlerdir – Kendi ürettikleri hücreleri etkiledikleri zaman

“Otokrin” etki – Yakın çevredeki diğer hücreleri etkiledikleri zaman

“Parakrin” etki – Sistemik etkileri olması durumunda “Endokrin”

etkiden söz edilir • İnflamatuar yanıtta önemleri olduğu bilinen

sitokinler: IL-1, TNF-α veβ, IFN-γ, kimokinler ve Prostaglandinler sayılabilir.

Kronik inflamasyon • Kronik inflamasyon ise uzun sürelidir; hatta

yıllarca sürebilir. Çoğunlukla akut inflamasyonu takip eder ama doğrudan kronik olarak da başlayabilir.

• Kronik inflamasyon olay yerinde lenfosit ve makrofajların bulunduğu kan damarı proliferasyonu, fıbrozis ve skar gelişimi ile karakterize bir reaksiyondur.

• Romatolojik ve immünolojik hastalıklar bu gruptandır.

Kronik inflamasyon hücreleri • Makrofajlar: Kemik iliği orjinli hücrelerden

oluşan, dolaşımdaki monositler ve doku makrofajlarından ibaret MONONÜKLEER FAGOSİTİK SİSTEMİN bir komponentidir.

• Makrofajlar bağ dokusunda diffüz olarak dağılım gösterirken karaciğer (Kupffer Hücreleri), dalak ve Lenf dügümü (sinüs histiyositleri), santral sinir sistemi (mikroglia) ve akciğer (alveolar makrofajlar) gibi organlarda kümelenirler

• Aktive olan makrofajlar: Asit ve nötral proteazlar, kompleman komponenleri, Nitrik Oksit, Oksijen metabolitleri, Eikosanoidler, IL-1, TNF-α salarlar. Kronik inflamasyonun temel özeliği olan doku hasarı gelişmiş olur.

İnflamasyona neden olan etkenler

Canlı etkenler: Bakteri, virüs, mantar vs.

Kimyasal maddeler: Asit, alkali, yılan zehiri. endojen ve eksojen toksik maddeler

Fiziksel etkenler: Kesik, mekanik travma, elektrik

İmmünolojik zararlar: Antijen - antikor reaksiyonu, otoimmün hastalıklar

Nekroz: Miyokard enfarktüsü gibi

Hemodinamik yanıtlar

• Vazokonstrüksiyon (norepinefrin)

• Vazodilatasyon (histamin, bradikinin, prostaglandin)

▫ kapillerde kan miktarında artış

▫ İnterkapiller basıncın yükselmesi

İnflamatuar reaksiyonu etkileyen

faktörler • Yaş • Beslenme durumu • Anemi • Hormon bozuklukları • Diabet • Periferik vasküler bozukluk • İlaçlar • Açık yara • Yaralanma tipi • Doku zedelenmesi • Isı ajanlar

Isı ajanlarının inflamasyona etkisi

İnf.tipi sıcak soğuk

akut arttırır azaltır

kronik azaltır -

İYİLEŞME VE ONARIM

İyileşmede 2 doku etkilenir:

I. yaralanmış dokunun karakteristik hücresi

II. Konnektif doku hücresi

Hücreler iyileşme yeteneklerine göre 3e ayrılır. Sürekli bölünen (labil) hücreler: yaşam boyunca çoğalıp, harap

olan hücrelerin yerini alan hücreler

Deri,ağız boşluğu, sindirim kanalı, tükrük bezleri, pankreas, safra kanalı gibi salgı kanallarını döşeyen epitel; serviks, vajen,uterus ve fallopian tüpleri ve üriner kanalı döşeyen epitel; dalak, lenfoid ve hematopoetik doku hücreleri

Sessiz (stabil hücreler): dinlenme fazında olup, ancak uyarı aldıklarında çoğalmaya başlayan hücreler kc, böbrek ve pankreas gibi organların hücreleri; damar

endotel hücreleri; düz kas ve fibroblast gibi mezankimal hücreler

Bölünmeyen (permenant) hücreler: doğumdan sonra hücre siklusunu terkeden ve bölünme yeteneği olmayan hücreler sinir hücreleri; iskelet ve kalp kası hücreleri

Onarım İltihabı daima onarım safhası izler. İnsan dokusunda

onarım iki şekilde gerçekleş­tirilir; I. Rejenerasyon: Hasarlı dokunun ya da ölen

hücrenin yerine aynı tip hücrenin (parankimal) konulmasını tanımlar. Rejenerasyon ölen hücreye komşu parankimal hücrelerin mitozu ile gerçekleşir.

II. Organizasyon (fibrozis ya da skar dokusu gelişimi): Hasarlı dokunun ya da ölen hücrenin yerine konnektif doku gelişimini (fibroplazi veya fibrozis olarak bilinir) tanımlar. Fibröz dokunun zamanla sağlamlaşması ile skar dokusu gelişimi izlenir.

Damar Geçirgenliğinin Artışı: İnflamasyonun erken safhalarında mediyatorler etkisi ile gelişen vazodilatasyon ve artmış kan akımı damar içi hidrostatik basıncı artırır. Böylece dışarı çok az protein içeren plazma kaçışı olur (transüda). Geçirgenlik daha da artınca proteinden zengin bir sıvı ve hatta hücreler içeren bir sıvı izlenir (eksüda). Proteinden zengin sıvının dışarı çıkışı damar içi osmotik basıncı azaltır, interstisyel osmotik basıncı artırır. Sonuç, ödem adı verilen damar dışı su ve iyon birikimidir.

• Transüda: Dansitesi 1012, protein içeriği düşük ekstravasküler sıvıyı tanımlar. Hidrostatik dengesizlik ile oluşur. Endotel geçirgenliği normaldir.

• Eksuda: Dansitesi 1020, protein içeriği yüksek, hücre ve hücresel yıkım ürünlerini içeren enflamatuar ekstravasküler sıvıyı tanımlar. Endotel geçirgenliği bozulmuştur.

• Ödem: İntertisyel doku ve scröz kavitelerdc eksuda veya transuda niteliğinde fazla miktarda sıvı birikimini tanımlar.

• Pü(irin): Pürülan eksudayı tanımlar. Başlıca nötrofil lökosit ve parankim hücre debrisinden oluşur

ECM destek dokusu olduğu kadar büyüme, farklılaşma ve gelişme için hücrelere zemin hazırlayan bir ortamdır.

Ekstraselüler matriks 5 komponentten oluşur:

Kollajen

Elastik lifler

Yapısal glikoproteinler

Bazal membran

Proteoglikanlar

ANJİOGENEZ (YENİ DAMAR OLUŞUMU)

• Onarımı yapılacak bölgede daha önceden

bulunan damarlar dallanır ve yeni damar oluşumuna neden olurlar.

• Yeni oluşan damarlarda endotel hücreleri arası bileşkeler tam gelişmediği için bölgede iltihap azalsa da ödem bir süre devam eder.

BAĞ DOKUSUYLA ONARIM

• Rejenere olamayan parankimal hücrelerin yerini 24 saat içinde

prolifere olan fibroblastlar ve vasküler endotelyal hücreler alır. Bunların aralarında iltihap hücreleri de vardır.

• Bu son 3 komponentin oluşturduğu doku (fibloblastlar damar ve iltihap hücrelerini içeren doku) granülasyon dokusu adını alır.

• Granülasyon dokusu 4-6. günler içinde tam olarak gelişir. Daha sonra daha fazla miktarda bağ dokusu ortama eklenip fıbrozis gelişir ve süreç skar oluşumuyla son bulur.

Granülasyon dokusunu oluşturan elemanlar:

Neovaskülarizasyonla karakterize, yüksek oranda damardan zengin doku.

Fibroblast göçü ve proliferasyonu.

Tip 3 kollajen üretimi ve ödem.

Zeminde az miktar iltihap hücresi.

Konnektif doku

• Fibroblastlar, osteoblast, kondroblast

• Konnektif dokunun proteinleri: kollagen, elastin, retikülin

kemik

Kollagen tendon

kartilaj

Yaralanmış bölge içinde fibroblastlar gelişir ve kollagen oluşur. Kollagen kontraksiyonunda da skar meydana gelir

FİBROZİS (FİBROPLAZİ)

• İki basamakta olur. 1) Bölgeye fibroblastların göçü ve proliferasyonu. 2) Fibroblastlarca ekstraselüler matriks üretilmesi. Skarın Şekillendirilmesi • Kollajen ve diğer ECM proteinleri, matriks

metalloproteinazları (MP) tarafından yıkılırlar. MP, çinko iyonuna bağlı aktivite gösteren bir enzimdir ve fibroblastlardan, epitelyal hücrelerden, sinovyal hücrelerden, makrofaj ve nötrofillerden salgılanır.

İnflamasyonun ve iyileşmenin devreleri

1. DEVRE: 1-2 hafta mikrovasküler dilatasyon kapiller oluşumu Kapiller

nötrofilik infiltrasyon endotelinin proliferasyonu

2. DEVRE: 1. haftanın ortasında-…….. Fibroblastik infiltrasyon granülasyon dokusu veya skar

Kollagen oluşumu

3. DEVRE: 1 yıl veya daha fazla devam edebilir. Skar kontraksiyonu vaskülarizasyon azalır kollagenin gerilim

kuvveti artar

Yara iyileşmesi

1. günde yara bölgesinde hematom bulunur.Birinci günün sonunda nötrofiller olay yerinde baskın hale gelir ve bu alanda fibrin birikimi izlenir.

1-2. günlerde epiteliyal hücrelerde proliferasyon gözlenir.

2-3. günlerde olay yerinde yüksek oranda iltihap hücresi ve yeni gelişmekte olan granülasyon dokusu (fibroblast göçü başlamıştır) izlenir.

4-6. günlerde olay yerinde iltihap hücreleri azalırken (enfekte olmamış yarada) tam gelişmiş granülasyon dokusu izlenir. Yüksek oranda fibroblast, anjiogenezis ve tip 3 kollajen üretimi izlenir.

2. haftanın sonunda kollajen tip I e dönmeye başlar, Bu yara bölgesinin soluk görünmesine neden olur.

1 ay-1 yıl süresince skar dokusunda remodeling izlenir Skar giderek sağlamlaşır ve en ideal formunu alır.

Primer yara iyileşmesi

• Temiz, enfekte olmamış, sütüre edilmiş cerrahi yaralar bu tip iyileşmeye en güzel örnektir. Bazal membran devamlılığında fokal bir hasar vardır ve epitel, bağ dokusu hücrelerinde kayıp nispeten azdır.

• Sonuç olarak epiteliyal rejenerasyon fıbrozise göre daha baskındır. Dar kesi aralığı derhal pıhtıyla dolar ve yara yerinde bir kabuk oluşur.

Sekonder yara iyileşmesi

• Ülser, enfarkt, abse gibi geniş doku kayıplarında görülür; yara dudaklarının arası kapanmamıştır. Geniş bir granülasyon dokusu oluşur ve yara sınırlarından taşar.

Sekonder yara iyileşmesinin primer

yara iyileşmesine göre farkları:

• Sekonder yara iyileşmesinde daha yüksek oranda enflamasyon bulunur.

• Sekonder yara iyileşmesinde defekti doldurabilmek için büyük miktarda granülasyon dokusu gereklidir.

• Sekonder yara iyileşmesinde yara kontraksiyonu daha yavaş gelişir.

• Sekonder yara iyileşmesi daha büyük skar doku gelişimi ile sonuçlanır.

• Sekonder yara iyileşmesi daha uzun sürede gerçekleşir.

ağrI Yrd.doç.dr. Eda AKBAŞ

AĞRI

• Ağrı var olan veya olası doku hasarını belirten hoş olmayan duyu veya emosyonel bir deneyimdir

• Ağrı nosiseptif primer afferentlerin mekanik, kimyasal ve termal uyarılarla uyarılması sonucu ortaya çıkar

• Herhangi bir doku hasarı veya fizyopatolojik neden olmaksızın da gelişebilir.

• Duyu, emosyonel, motor ve kültürel komponentleri içerir.

• Nosiseptif primer afferentler a delta ve c lifleridir nosiseptörler bunların birkaç dal halinde reseptör sonlanmalarıdır

• Dokuya zarar verici uyaranlara ağrılı uyaranlar, bunların tanınması, iletimi ile bunlara sinir sisteminin verdiği yanıta nosisepsiyon denir

NOSİSEPTÖRLER

• Serbest sinir sonlanmaları olarak tanımlanan reseptörler ağrılı uyaranların iletiminden sorumludur.

• Deride, visserada, kalpte, iskelet kasında yer alır. Nosiseptörlerin eksitasyonu sıcak ve soğuğun şiddetine, kuvvetli mekanik deformasyona ve kimyasal maddelere bağlıdır.

▫ SPESİFİK NOSİSEPTÖRLER

▫ POLYMODEL NOSİSEPTÖR • Deride nosiseptörlere yakın kısımdan prostaglandin E, bradikinin,

seratonin vb. maddeler serbestleşir. Kasta yaralanma olduğunda yine benzeri maddeler serbestleşebilir. Bu maddeler nosiseptörlerin sensitivite ve sentizasyonunu artırır.

PRİMER AFFERENTLER VE İŞLEVLERİ

Lif Tipi Lif Çapı İleti Hızı

A Alfa (1) Kalın

miyelinli

70-120m/sn

A Beta (2) Kalın

miyelinli

20-60m/sn

A Delta (3) İnce

miyelinli

2.5-20m/sn

C (4) İnce

miyelinsiz

2.5m/sn altı

AĞRI MERKEZLERİ VE AĞRI YOLLARI

• NÖRONLAR

• Motor nöronlar: Beyin ve medulla spinalisten gelen mesajları istemli kaslara iletirler.

• Duysal nöronlar: Duysal girdileri alırlar.

• (ağrılı, termal)

• Assosiyatif nöronlar (İnternöronlar): Mesajları nörondan nörona iletirler.

• AĞRININ ALGILANMASI

• Deri veya derin dokulardaki (kaslar, iskelet, organlar) bütün reseptörler aferent sinir lifleriyle sinir merkezlerine (omurilik ve beyin) bağlıdır.

SİNİR LİFLERİ

• 3 gruba ayrılabilir:

• Primer,

• reseptörden omuriliğe uzananlar

• Sekonder,

• omurilikten talamusa uzananlar

• Tersiyer,

• talamustan serebral korteksinilgili alanlarına uzananlar.

Arka kökte nosiseptif afferentlerin

yerleşimi • C afferentler- lamina I,II (lamina III’ teki

yerleşimi şüphelidir.)

• Adelta- lamina I,III, V,VI

• Abeta- lamina I,II,III,IV (lamina V ile bağlantıları şüphelidir.)

Tractus hücreleri (T hücreleri)

• Arka boynuzun orta kısmında substansia gelatinoza gibi bütün MS boyunca seyreden multipolar büyük hücreler vardır. Substansia gelatinozaya en yakın olanlara transmisyon hücreleri veya T hücreleri denir.

• T hücrelerinin reseptif alanı primer afferent nöronların reseptif alanından daha geniştir. Bu nedenle T hücreleri, dokunma, uyarıları ve ağrılı uyaranlara karşı , sinirsel deşarjın frekansında artışa yol açar. Dokunma uyarısı sonucunda oluşturulan aksiyon potansiyeli düşük frekanslı iken ağrılı uyarana karşı oluşturulan aksiyon potansiyeli yüksek frekanslıdır.

Ağrı Teorileri

• Spesifite Teorisi: Spesifik bir uyarının beyinde temsil edilen özel bir reseptörü

vardır. Spesifik lokalizasyon ağrının niteliğini belirler. Böylece cilde uygulanan ağrılı uyarı ağrı duyusuna yol açar. Ağrının tipinin değerlendirilmesi beyinde gerçekleşir.

• Patern Teorisi: impuls spinal korda girdikten sonra ağrı duyusunun başlaması için uyarının birikmesi gerektiği şeklinde özetlenebilir.

• Kapı Kontrol Teorisi (melzack ve Wall): periferden beyne giden ağrılı uyaranların medulla spinalisteki nöral mekanizma ile arttırılması veya azaltılması esasına dayalıdır.

Kapı kontrol teorisi

• Wall ve Melzack 1965' te değişik ağrı fenomenlerini açıklamak üzere kapı kontrol teorisini ileri sürdüler. Bu teori, ağrının ilk olarak omurilikte kontrol edildiği düşüncesini ortaya koyar. Teoriye göre :

• 1 - Afferent liflerle omuriliğin V. laminasındaki T (transmisyon hücreleri) hücrelerine gelen sinir impulsu output' u, arka boynuzun II ve III. laminasında bulunan substantia gelatinosa hücrelerinin aktivitesi tarafından düzenlenir, hafifletilir ve ayarlanır.

• Özetle ; T hücrelerinin output' u (başka bir deyimle T hücrelerine uyarı geçişi) substantia gelatinosa hücreleri tarafından ayarlanır. Bu spinal kapıdır.

• Substantia gelatinosa hücreleri afferent uyarının T hücrelerine geçişini iki muhtemel yolla etkiler.

• Kalın liflerin uyarılması ağrı oluşturmaz ancak, neospinotalamik traktus yoluyla ağrının enformasyonunda rol oynar. Korteks bu yolla, daha ağrı algılanmadan önce uyarının cinsi, lokalizasyonu ve şiddeti hakkında bilgi edinir ve hızlı bir şekilde spinal kapı (substantia gelatinosa) ve T hücrelerine emirler göndererek bu sistemi santral yolla ayarlar. Bu, santral kontrol mekanizması olarak adlandırılır.

• T hücrelerinin output'u kritik bir seviyeyi geçtiği an aktivasyon sistemi ateşlenir ve ağrı duyulur. Bu sistemin pratik önemi şudur : Hastanın psikolojik durumu, kültürel seviyesi, anksiete ve heyecan gibi emosyonel durumlar kapı kontrol mekanizmasını ya açar ya da kapatır.

Kapı kontrol teorisi

• Substantia gelatinosa hücreleri afferent uyarının T hücrelerine geçişini iki muhtemel yolla

• a) Presinaptik olarak ; A-delta ve C lifi aksonlarında impulsu bloke ederek veya

• b) postsinaptik olarak ; kimyasal transmitter salınımını inhibe ederek ve gelen eksitatör impulsların algılanma seviyesini değiştirerek etkiler.

• MSS’nin daha üst merkezleri inen yolları etkileyerek ve endojen opiat maddeleri salgılayarak ağrının kontrolünü sağlar.

• Retiküler formasyonda ve daha yüksek merkezlerde olduğu kadar medulla spinalis seviyesinde meydana gelen endojen opiat serbestleşmesi bu bölgeye gelen ağrı sinyallerinin baskılanmasına yol açar.

Ağrının sentrifuzal kontrolü

• Merkezi ve periferik sinir sistemindeki bazı nöronların oluşturduğu opioid maddelerin ağrı kontrolünde rolü olduğunu göstermiştir.

• Opioid reseptörlerin (bradikinin, seratonin ve P maddesi) lokalize olduğu alanlar;

▫ Amygdala

▫ Hypotalamus

▫ Periakauduktal gri madde

▫ Medial talamus

▫ Solitar nukleus

▫ Medulla spinalisin dorsal boynuzu (lamina I,II,III)

• Ağrı kontrolünde 2 mekanizma vardır.

• Ağrılı uyaranın artırılması ile ağrılı uyaranların T hücrelerine geçişinin azaltılması.

• Ağrıya benzer şiddetli bir ağrı ile (yüksek sıcaklık) morfin benzeri opioid maddelerin salınımına yol açması üst merkezlerce oluşturulan etkilerle substantia gelatinosanın uyarılması ve yine kapının kapatılmasıdır. (postsinaptik inhibisyon)

Akut Ağrı:

• 6 ay dan daha kısa süreli ağrıdır. Ani başlar, şiddetli olabilir, çoğukez bir doku hasarını belirtisi şeklinde bulgusal nitelik taşır. Ancak ağrı sendromlarında da akut ağrı atakları gözlenebilir. Postoperatif ağrıda akut bir ağrıdır ve tedavisi mutlak yapılmalıdır. Bir çok nosiseptif ağrı akut formda kendini gösterir. Psikojenik ağrıda akut formda başlayabilir.

• Bilgiler sempatik preganglionik nöronal bölgeye aktarılır

• Periferal vasküler sistemin refleks cevapları açığa çıkar.

• Ventral boynuzun iletimi alfa ve gama motonöronal bölgede artmış refleks cevaplara neden olur.

• Böylece iskelet kası kontraksiyonuna ve kas spazmına yol açar.

Ağrı-spazm-ağrı halkası • Doku zedelenir

• Yaralanan bölgeyi splintleme ve immobilize etme amacıyla kontraksiyon meydana gelir.

• Devamlı kontraksiyon kas iskemisine yol açar.

• Açığa çıkan kimyasal maddeler kasta bulunan A delta ve C afferentlerinin hassasiyetini arttırır.

Ağrı-spazm-ağrı halkası • Ağrı spazm iskemi açığa çıkan kimyasallar

A-C liflerinin hassasiyeti artırır.

Kronik Ağrı:

• 6 ay dan daha uzun süreli ağrıdır. Kronik ağrı multidisipliner (birden çok tıp dalının bir arada çalışması) olarak, ağrı polikliniği çerçevesinde çözümlenen önemli sosyoekonomik sorundur. Dünya Sağlık Örgütü 2002 yılından itibaren kronik ağrıyı bir belirti değil, bir hastalık olarak kabul etmiştir.

• Uzun süreli, sıklıkla sızı depresyon ve umutsuzlukla birarada görülür.

• 2 mekanizma:

1. Ağrı-spazm-ağrı

2. Uzun süreli periferal sinir kompresyonu( geniş miktarda primer afferent nöronların harabiyeti ile sonuçlanır.buna bağlı olarak kalın ve ince fibrillerin uyarılarında dengesizlik görülür.)

Yansıyan ağrı (referred pain) • Yaralanmış veya hasar görmüş doku odağından ayrı olarak

vücudun başka herhangi bir bölgesinde ağrıyı hissetme.

• Bölgesel ağrı visseradan gelen ağrının aynı dermatoma bağlı vücut yüzeyine yansımasıdır.

Ağrının Değerlendirilmesi-1

• Hekime götüren en önemli semptom

• Subjektif bir durum

• Kişisel deneyimler

• Kültürel

• Ekonomik

• Sosyal

• Çevresel

• Ailesel

Ağrının Değerlendirilmesi-2

• Ağrı gerçekten var mı?

• Ağrının özellikleri nelerdir?

• Yeri-yayılması

• Süresi

• Ağrı paterni

• Başlatan-tetikleyen faktörler

• Artıran azaltan faktörler

• Şiddeti

• Kalitesi

Ağrının Değerlendirilmesi-3

• Ağrıyı başlatan neden var mı?

• Ağrının günlük aktivitelere etkisi

• Ağrıya eşlik eden diğer semptomlar

• Diğer sistem sorgulaması

Ağrı Ölçüm Yöntemleri

• Algometre

• McGill ağrı sorgulama formu

• Ağrı haritası

• Ağrı günlüğü

• VAS

Ağrı yok------------------------------------------------------------Dayanılmaz ağrı

Mcgill ağrı anketi

• Vücut diagramı

• Görsel analog skalası

• Ağrı kelime indeksi

Sıcak uygulama

• Sinir iletim hızında azalma

• Kas iğciğinde ikinci sonlanmanın nöral aktivitesinde azalma

• Golgi tendon organında motonöral kavşakta inhibitör etkiye sahiptir. Golgi tendon organı inhibitör uyarılar ile ağrı-spazm-ağrı halkasını kırabilir.

• Isı, termoreseptörlerin aktivitesinin ateşlenmesine neden olur.

• Vücutta gevşeme

• Kan akışının hızlanması o alandaki iyileşme işlemini hızlandırır ve zedelenmiş dokudaki atıkların daha çabuk uzaklaşmasına yol açarlar.

• Sempatik sinir sistemindeki aktiviteyi azaltır ve derin dokulardaki kan damarlarında vazodilatasyona yol açar.

Soğuk uygulama

– Şiddetli ve uzun süreli soğuk

I. Reseptör adaptasyonu

II. Zıt irritasyon etkisi

III. Nörojenik etki

• Kas içi sıcaklığın her bir derecelik düşmesi ile motor iletimde 1.2 m/sn lik azalma görülür.

• Soğuğa karşı oluşan lokal vazomotor cevap ani vazokonstriksiyona neden olur. Bunun sonucunda çevre dokularda vazodilatatör madde salınım miktarında azalma görülür. Bu azalma da nosiseptörlerin hassasiyetini düşürür.

ısının fiziksel özellikleri

Yar.Doç.Dr.EDA AKBAŞ

TEMPERATÜR (SICAKLIK)

• Isı moleküllerin vibrasyonu ile oluşan bir enerji şeklidir. • Sıcaklık arttıkça hareketlilik artar. • Sıcaklık, cismin moleküllerinin ortalama kinetik

enerjisinin ölçümüdür. • Isı enerjisi sıcak cisimden soğuk cisme doğru aktarılır. • Vücudun temperatürü kendi sıcaklığının derecesine,

termal kapasitesine ve sıcaklık tutma yeteneğine bağlıdır.

• ALKOL: -112 C 78 C • CİVA: -39 C 357 C

Sıcaklık ölçüm birimleri DONMA (SU

İÇİN) KAYNAMA (SU

İÇİN) BİRİM

Santigrat-C 0 100 100

Fahrenheit-F 32 212 180

Kelvin-K 273 373 100

ISININ ÖLÇÜLMESİ

• Isı miktarını ölçmek için kullanılan birim, bir birim ağırlığın ısısını bir birim derece artırmak için gerekli olan ısı miktarıdır.

• 1 kalori, 1 gr suyun sıcaklığını 1 C artırmak için gereken ısı miktarıdır.

Isının fiziksel özellikleri

1) Yayılma (linear genleşme katsayısı, kübik genleşme katsayısı)

2) Durum değiştirme (cismin gizli ısısı, buzun gizli ısısı 80 cal, suyun buharlaşma gizli ısısı 540 cal)

3) Kimyasal olayların hızlanması (Van Holf kanunu)

4) Potansiyel farklarının meydana gelmesi

5) Elektromanyetik dalgaların meydana gelmesi (infraruj, görünen ışınlar, ultraviole)

6) Termoiyonik yayılma

7) Sıvıların viskozitesinin azalması

Isı transferi

1) Kondüksiyon (katılarda, temas yolu ile)

2) Konveksiyon (sıvı ve gazlar, ısınınca yoğunluk azalır, yükselir)

3) Radyasyon (ısı, radyasyon kaynağından absorbe edici bir maddeye yayılır)(infraruj, ultraviole…)

4) Konversiyon (başka bir enerji ısı enerjisine dönüşür)(ultrason ve diatermi)

IşIğIn fiziksel özellikleri

• Radyant enerji havada dalgalar ve ışınlar halinde yayılım gösteren enerji şeklidir. Işık, radyant enerjinin bir şeklidir. Radyant enerji birbirini izleyen dalgalar halinde yayılır. Dalgalar havada elektronların hareketi şeklinde görülür ve bunlara elektromanyetik dalga denir.

• görülebilen dalga boyları: 0,00004-0,00007 cm

• Işığın hızı: 300000 km/ sn

Dalga boyu-frekans

Radyasyon enerjisinin teoriği

• Maxwellin elektromanyetik teorisi: Bütün evrende bulunduğu varsayılan ve ether denilen kuramsal bir maddenin titreşimi sonucu olmaktadır.

• Radyasyonun en küçük birimi fotondur. Moleküller arası çarpışma veya bir atomda elektronun yer değiştirmesi ile oluşan çok küçük bir birimdir.

• Foton sıvı veya katı bir ortam tarafından yavaşlatılıncaya veya durduruluncaya kadar hızını korur. Fotonlar maddesel tanecikler gibi görünürler, fakat hareket halindeyken enerjinin dalga halinin özellklerini taşırlar.

• Bir fotonun büyüklüğü radyasyonun frekansına bağlıdırve frekansın sabit bir değer ile çarpımı olarak ifade edilir. Yayılım frekansı arttığında fotonun enerjisi artar.

Elektromanyetik spektrum • Beyaz ışık hüzmesi cam prizmadan geçerse spektrum adı verilen renk bantları görülür.

• Elektromanyetik ışınların analizine elektromanyetik spektrum denir.

Elektromanyetik dalgaların elde

edilmesi ve özellikleri • Elektromanyetik dalgalar elektronların

hareketiyle oluşur. Farklı elektronların hareketinden farklı dalga boyları oluşur. Işınlar havada kendilerini absorbe edecek bir ortam buluncaya kadar yol alır.

Telsiz ve hertz dalgaları

• Yüksek frekanslı titreşim akımları.

• Telsiz dalgaları metallerce absorbe edilirler. Metal perdeler yüksek frekanslı cihazlarda bu amaçla kullanılırlar.

IR, GÖRÜNEN VE UVL IŞINLARI

• Isı ile meydana getirilirler. Bir madde ısıtıldığında moleküllerin titreşimi artar ve elektronlar yerlerini değiştirirler. Elektronlar esas yerlerine dönerlerken enerji açığa çıkar.

• Sıcaklık arttıkça daha kısa dalga boylu ışınlar meydana getirir.

• Bir cisim çevresinden daha yüksek bir temperatürde ısıtılırsa infrared yayar. Isıtılmaya devam edildiğinde demir çubuk akkor hale gelince IR, görünen ışınlar yanında ultraviole de yayarlar.

• Spektrumdaki kırmızı renk absorbe edildiği yerde ısı meydana getirir. Mor ve ötesi ışınlar kimyasal reaksiyonlar meydana getirirler.

X ışınları-gama ışınları

• X ışınları; Anotta elektronların aniden bırakılmasıyla oluşurlar.

• Gama ışınları; radyoaktif maddelerin atomlarının yer ve yapı değiştirmesi ile yayılır. Absorbe edildiklerinde kimyasal reaksiyon meydana getirirler.

Radyasyon kanunları

Kırılma

Yansıma

Kırınım

Polarizasyon

Absorbsiyon

Florasan (UVL,GI)

Aydınlatma kanunları

• Ters kare kanunu (ışığın şiddeti mesafe ile ters orantılı)

• Kosinüs kanunu

YÜZEYEL ISI AJANLARININ

FİZYOLOJİK ETKİLERİ

Yrd.Doç.Dr. Eda AKBAŞ

ISI AJANLARININ LOKAL ETKİLERİ

Gevşeme elde edilmesi

Ağrının azaltılması

Kan akımının artması

Doku iyileşmesi kolaylaşır

Sertleşmiş eklemler, gergin kaslar egzersize hazırlanır

Doku sıcaklığını artırmak için

kullanılan termal ajanlar

Yüzeyel sıcaklık ajanları (parafin, HP)

Eklemleri ısıtmak

Kaslarda gibi derin dokularda refleks yolla etki oluşturmak

Derin sıcaklık ajanları (KDD, ultrason)

Patoloji seviyesinin daha derin olduğu durumlar

3-5 cm derinlikteki dokuyu, subkuteneal dokuyu deriri aşırı ısıtmadan artırırlar

Vücut dokularının sıcaklığındaki artma sonucu oluşan fizyolojik değişimler bazı faktörlere bağlıdır:

Temperatür yükselmesinin uzunluğu Dokuya giren enerjinin hızı Uygulama yapılan dokunun hacmi

Tedavi edici etki için temperatürün 40-45 C yükselmesi gerekir. Bu sınırın üstünde doku yaralanması olabiir.

Fizyolojik değişmeler, lokal temperatür yükselmesinin olduğu yerde ve ısı absorbsiyon sahasından uzak bölgede oluşabilir. Sıcak uygulanan sahanın hacmi genişledikçe diğer alanlarda oluşan sistemik değişmeler de büyür.

Metabolik reaksiyonlar

Temperatürdeki her 10 C’ lik yükselmede hücrelerin kimyasal aktiviteleri ve metabolik hızları 2-3 kat artar.

Temperatür 45- 50 C’ ye ulaşınca doku onarımı için gereken metabolik aktivitede termal olarak oluşturulan protein yapımındaki bozulma karşılanamadığı için insan dokusunda yanık meydana gelir.

Vasküler etkiler

Doku temperatüründeki yükselme genellikle vazodilatasyon ve uygulanan bölgedekan dolaşımında artış ile birliktedir.

Derideki kan akımı değişimleri lokal veya refleks mekanizmalara bağlı olabilir.

Kutaneal damarların vazodilatasyonu 3 faktöre bağlı oluşur: 1) Akson refleksi: deriye sıcak uygulaması kutaneal termoreseptörleri uyarır.

Duyu aff. Medulla spinalise uyarıları taşır. Uyarıların bazıları kan damarlarına taşınır ve vazoaktif bir madde serbestleşir.

2)Temperatür yükselmesi ile kimyasal mediatörlerin serbestleşmesi: histamin, prostaglandin ve bradikinin serbestleşir. Bu mediatörlerin kas tonusuna ve endotelial hücre kontraktilitesine direnç etkisi ile damarların vazodilatasyonu,kapiller ve postkapiller ven geçirgenliğinde artış olur. Kapiller basıncın ve damar geçirgenliğinin artması sonucu interstisyal sıvı artışı ve ödem oluşur.

3)Lokal medulla spinalis refleksleri: kan damarlarının düz kaslardaki postganglionik sempatik adrenerjik aktivitesi azalır.

Nöromüsküler etkiler

Analjezi

Kasta koruyucu spazmın azaltılması

Periferik sinir sahası üzerine sıcak uygulanması ağrı eşiğini yükseltebilir.

Konnektif doku etkileri

Temperatür yükselmesi germe ile birleştiğinde konnektif dokunun viskoelastik kısımlarını değiştirebilir.

Tedavi programında 2 faktör gözönüne alınmalıdır:

1. Temperatür yükselmesi (yer, süre, miktar)

2. Germe (süre, miktar, hız)

Yüzeyel sıcaklık yöntemleri ve

biofiziksel prensipler

Deri ve 0.5 cm derinlikteki dokularda en fazla sıcaklık artışına yol açar. Temperatür uygulamanın ilk 6-8 dakikasında maks. Düzeye ulaşır.

1-2 cm derinlikte kas ısısı çok az artar, uzun süreli uygulama gerektirir, 15-30 dakikada en yüksek değere ulaşır.

En yüksek temperatür seviyesinden sonra plato etkisi veya deri temperatüründe hafif bir azalma olur.

İNFRARUJ

7700 A- 45 Mc dalga boyundaki elektromanyetik dalgalardır.

Absorbe edildikleri dokuda moleküler ve atomik hareketlerin artışı ile ısı oluştururlar.

IR kaynakları

I. Doğal kaynaklar (güneş): %59 IR, %1 UVL, %40 GI

II. Yapay kaynaklar

a. Işıklı kaynaklar: yüksek ısıda, GI, yakın IR

b. Işıksız kaynaklar: alçak ısıda, görünmeyen ışınlı, uzak IR

IŞIKLI KAYNAKLAR

Yakın IR yapay olarak en iyi sıcağa dayanıklı tungsten flamanlı lambalar ile elde edilir. 900 C’ ye kadar ısınan tungsten telleri IR ve GI verir. Bu kadar yüksek sıcaklıktaki madenler havada tamamen okside olup yanarlar o yüzden havası alınmış bir cam fanusa yerleştirilirler.

Dalga boyu: 11000-20000 A Gücü: 100-1500 watt Yansıtıcıların şekilleri lambanın gücüne ve kullanılşış amacına göre değişir.

Yüz, omuz, el ve ayaklar için küçük lambalar, toplayıcılar Sırt, karın, 2 bacak gibi geniş sahalar için daha büyük lambalar Uzun, ince, diktörtgen bir reflektör içinde IR kaynağı vardır ki

bu da geniş bir bölgeye hemen hemen eşit ısınma sağlar. Büyük veya uzun vücut kısımlarına «BAKER» ile uygulama

yapılır. İçinde 50-60 wattlık iki veya daha fazla ampul vardır

IŞIKSIZ KAYNAKLAR

Uzak IR ısıtılabilen çelik veya benzeri tellerden elde edilir. Teller bakır gibi yansıtıcı bir madde ile kapatılır.

Demir çubuk ısıtıldığında

300-400 C’ da dalga boyu 40000-50000 A uzak IR verir.

600-800 C’ da dalga boyu 20000-30000 A uzak IR verir.

Daha çok yüzeyde ısı oluşturdukları için ( en fazla 0.5 mm) deride kolaylıkla yanığa sebep olabilirler.

İnfrarujun fizyolojik etkileri

IR ışınları ısı oluştururlar.

Kısa IR ışınları (yakın IR, 7700-14000 A) dermişin derin tabakasına veya subkuteneal dokulara penetre olurlar.

Dalga boyları daha uzun olan IR ışınları (uzak IR, dalga boyları 14000-150000 A) yüzeyel epidermise penetre olurlar.

Lokal etkileri

Metabolizmanın artması

Vazodilatasyon

Duyu sinirlerine etkileri

Kaslarda gevşeme

Kollagen dokuya etkisi

Hücresel etkiler

Dokularda harabiyet

UVL ışınlarına duyarlılık

Eklem sertliği

Sistemik etkileri

Kan üzerine

Kimyasal etkileri

Kalp ve dolaşım sistemi üzerine

Solunum sistemi üzerine

Böbrek üzerine

İnfrarujun klinik kullanımı

Aletin seçimi

Hastanın hazırlanması

Hasta ve lambanın düzenlenmesi

Tedavinin uygulanması

Tedavinin sıklığı ve süresi

İnfraruj kullanmanın avantajları

Tedavi sırasında hastanın gözlenmesine izin verir

Sıcaklık şiddeti kolaylıkla ayarlanabilir

Uygulanan sahaya ağırlık ve basınç vermez

İnfraruj kullanmanın dezavantajları

Yüzeylerin istenmeyen şekilde kurumasına yol açabilir

Elektrik ampülünün patlaması ile sıcak cam hastanın üzerine düşebilir

Sıcaklık penetrasyonu yüzeyeldir

Endikasyonları İNFLAMATUAR DURUMLAR

TRAVMATİK DURUMLAR

PSİKİYATRİK DURUMLAR

RA Kontüzyon Tension fibrositis

Bursit Ekimoz Neuralgia

Miyosit Luksasyon miyalgia

Periartrit Dislokasyon

OA Fraktür

Tenosinovit Abresyon

Sinüzit Strain

Otitis Hemartroz

Follikülit

Bronşit

Fronkulosis

Nevrit

Sellülit

kontraendikasyonları

Hemorajik diserezia Sinir sistemi hastalıklarında Damar hastalıkları Kalp hastalıkları Deri hastalıkları Hipersensitivite Bazı kanser durumlarında Hiperpireksia Akut travmalarda (24-48 saat) Çok sıcak havalarda Küçük çocuklarda, şuur kaybı olan ve MR olan hastalarda Cerrahi skarlarda (akut vakalarda) Kaşektik hastalarda

İnfraruj uygulamasının tehlikeleri

Yanıklar

Elektrik şoku

Gangren

Başağrısı

Konstipasyon

Baygınlık

Soğuk algınlığı

Gözlerde yaralanma

LASER

Laser (Light amplification by stimulated emissioron radiation) radyasyonun uyarılmasıyla kuvvetlendirilmiş ışınlardır. Gücü Watt ile ölçülür.

Boşlukta radyant bir enerji ( elektromanyetik spektrumun GI ve Infraruj Bölgesindeki elektromanyetik enerji) halinde yayılır.

Çıkış güçlerine ve dalga boylarına göre ikiye ayrılırlar.

Sıcak, sert laserler:

100 milyon watt şiddetinde

Endüstri,askeri alan, mühendislik, tıpta

Doku sıcaklığının elevasyonu, doku dehidratasyonu, protein koagülasyonu, termolisis, buharlaşma

Soğuk, yumuşak lazerler:

1 mwatt=1/1000 watt

Fizik tedavide

Termal etkisi yok

Laser ışınlarının fiziksel

özellikleri

Tek renklilik (monokromatize): tek bir dalga boyuna sahip ışın

Bağlantı özelliği (coherence): tek bir laser kaynağında ışık dalgaları tek doğrultuda ve simetrik devam eder.

Çok fazla parlak olma özelliği: fotonların birbirine paralel olması ışığın konsantre olmasına yol açar.

Fiziksel etkileri

Isınma: geri dönüşlü bir faz

Dehidratasyon: geri dönüşlü bir faz

Proteinlerin koagülasyonu, termolisis, buharlaşma: geri dönüşsüz

Penetrasyon ve absorbsiyon

Dalga boyunun şiddetine, uygulama süresine, pigmentasyon oranındaki farklılığa bağlıdır.

Sıvı içeren dokularda daha fazla absorbsiyon olur

Uzun dalga boyuna sahip laserler derine penetre olur

Laser ışınının fizyolojik etkileri

Yükseltilmiş enerji dokudaki hücre bölünmesini arttırmakta ve doğal metabolik aktivitenin devamını kolaylaştırmaktadır

Dokunun tekrar homeostatik dengeyi kurmasını sağlar.

Nöral doku üzerine uygulandığında aksonların membran potansiyelini normal hale getirir. Kas spazmının gevşemesine yardımcı olur.

Mikrosirkülasyon sağlar, mitokondrilerin aktif hareketine neden olup metabolizmayı hızlandırır.

Lazer ışınlarının biyolojik etkileri

Kapiller kan akışı artar, vazodilatasyon ve hücre metabolizmasını uyarır

Mitokondrial aktivite artar, ATP üretimi artar

DNA üzerine etkisi vardır

Antiinflamatuvar etki olarak kan kortizol seviyeleri artar.

Hidrostatik ve interkapiller basıncı artırıp eksuda absorbsiyonunu sağlar.

Prostaglandin üretimi ve doku irritasyonuna neden olan ağrı azalır.

Ödemde azalma meydana gelir.

Kollogen formasyonu ve yaraların vaskülarizasyonu artar. Fagositik aktivite artışı görülür.

Antibakteriyel etki oluşur.

Antikor üretiminde artma görülür.

Hücre metabolizmasında artış olur.

Laser uygulaması

DOZAJLAR: kuvvete, radyasyonun süresine ve doku rezonansına bağlıdır

Tipi, dalga boyu, ortalama gücü, maksimum gücü, süre, uygulama alanı, devamlı ve kesikli olması

FREKANS: 2 Hz-300 kHz

Akut ağrıda düşük frekans, kronik ağrıda yüksek frekans.

TEDAVİ SIKLIĞI: haftada 2-3 kez

Dalga boylarına göre FTR’ de

kullanılan laserler

KIRMIZI IŞINLI LAZERLER HeNe laser görünen, monokromatik, 632,8-660 nm boyunda kırmızı laserdir Tedavide genelde 0,95 mW maksimum şiddetinde, 14-29 mj enerjide, 15-30

sn dozajlarda uygulanır Termal etkiden çok fotokimyasal etki oluşturur. Yaralarda, ülserde, skar dokuda, deri hastalıklarında Ağrıyı azaltmada seratonin metabolizmasını değşştirme ve duyu iletim hızını

azaltma yoluyla etki eder. GALLIUM ARSENİC (GaAs) LASER Yarı iletken lazerlerdir. 800-1000 nm dalga boyunda Daha derine penetre olurlar. Eklem, tendon, kas ve fasyalarda kullanılır. DEMET ŞEKLİNDE BİRKAÇ DALGA BOYUNU İÇEREN

LAZERLER

ENDİKASYONLARI KONTRAENDİKASYONLARI

Yaralar Yanıklar Ülser Kırıklarda Sinir dokusu iyileşmesinde Gonartrosis Spor yaralanmaları Periartrit Dermatoloji, herpes, akne, ülser Tendinitis, tenosinovit Fibromiyosit Kronik ağrı, migren Spazm, dolanım bozuklukları Kök nevraljileri Syatalji Myosit Miyalji Psoriasis OA, RA

Hamilelik Fotosensitif ilaç kullanımı Yenidoğanda kapanmamış fontanellerde Kanser Göze uygulama Epileptik hastalar Tiroit veya endokrin bezlere Enfeksiyonlu deri hastalıkları Menstürrasyonda ve varikoz venlerde Kalp pili kullananlarda

Dikkat edilmesi gerekenler

Bazı ilaçların kullanımı, geniş skar dokusu, aşırı kuru deri ve aktif enfeksiyon varlığı istenmeyen sonuçlara neden olabilir.

Uygulama odasında plastik krom ayna gibi yansıtıcı yüzeyler olmamalı

Uygulayıcının ellerini yıkması gerekir.

Terapist ve hasta laser ışını geçirmeyen gözlük takmalı

ULTRAVIOLE

Ultraviole

Elektromanyetik spektrumda görünmeyen bölgede yer alır.( dalga boyu= 136-3900 A)

1800-3900 A arasında olanlar FTR’ de kullanılır

1800-2900 A=YÜZEYEL EPİDERMİS

2900-3300=DERİN EPİDERMİS

3300-3900=DERMİSİN YÜZEYEL KAPİLLERİNE penetre olur.

Ultraviole kaynakları

1- DOĞAL KAYNAKLAR

2- SUNİ KAYNAKLAR

a)Karbon arklı lambalar b)civa buharlı lambalar Sıcak civa buharlı lambalar % 25 UVL verir Elektrotsuz indüksiyon lambalar % 5 UVL verir Alçak basınçlı civa buharlı lambalar (soğuk

kuartz lambalar) % 95 UVL verir

Klinik UVL jeneratör kaynakları

I. Mesleki

II. Tedavi için,

III. mikrop öldürmek için

IV. Teşhis için

V. Güneş banyosu için

UVL’ nin fizyolojik etkileri

UVL’ nin %10-20’ si dermise ulaşır. Epidermisin daha kalın olduğu avuç içi ve ayak tabanlarında dermişe hiçbir ışın penetre olmaz.

LOKAL ETKİLER

GENEL ETKİLER

1. Eritem oluşumu 2. Pigmentasyon 3. Derinin kalınlaşmasını sağlar 4. Deskuamasyon 5. Abiotik ışınlarının etkisi 6. Bakteriostatik etkisi 7. Derideki bezlerin sekresyonunu artırır 8. Deri metabolizmasını artırır 9. Deri elastikiyetini artırır

1. Otosentez (vitamin D oluşumu) 2. Esofilaktik etkisi (enfeksiyonlara karşı direncin

artması) 3. Genel tonik etkisi 4. Kanda ve dokuda fosfat artar 5. Hb artar 6. Lökosit, eritrosit ve trombositler artar. 7. İç saldı bezlerinin salgılaması artar 8. Hücre geçirgenliği ve faaliyeti artar 9. Solunum derinleşir sayısı azalır 10. Kanın koagülasyon zamanı azalır 11. Ürik asit atımı artar 12. Geçici olarak kan şekerini düşürür 13. Kan basıncı hafif artar

Lokal UVL ışınlarının tedavi edici

etkileri

Derinin kanlanmasının artması

Bakterilerin yok edilmesi

Dokuların tahribi

Epidermis büyümesinin hızlandırılması

Derinin enfeksiyona karşı direncinin artması

Deskuamasyon

Zıt irritasyon

UVL uygulama yöntemi

Doz tayini

1. Lamba

2. Işınlama süresi

3. Sahanın önceki ışınlaması

4. Hasta ile lamba arasındaki uzaklık

5. Işınların deriye gelişi

6. Hastanın duyarlılığı

Genel ışınlama yöntemi Lokal ışınlama yöntemi

Lamba seçimi Aletin hazırlanması Hastanın hazırlanması Hasta ve lambanın ayarlanması Tedavinin kaydedilmesi Işınlamanın frekansı

Lamba seçimi Lambanın hazırlanmsı Hastanın hazırlanması

Tehlikeler

Konjuktivit

Aşırı doz

Elektrik şoku

Yanıklar

Deri hastalıklarının bulaşması

Titreme, taşikardi, bulantıi, kusma, huzursuzluk

Endikasyonları Kontraendikasyonları

Sakıncalı durumlar

Deri hastalıkları Vitamin D eksikliğine bağlı hastalıklar Tüberküloz Kan hastalıkları Solunum sistemi hastalıkları Gastrointestinal hastalıklar İskelet sistemi hastalıkları Bazı psikojenik hastalıklar Ürogenital sistem hastalıkları Göz-kulak-burun-boğaz hastalıkları

Deri hastalıkları Sistemik hastalıklar Akut tüberküloz Göz hastalıkları

Uvl’ ye hassas olanlarda Hassas derisi olanlarda Genel uygulamada Baş ağrısı, kusma, mide bulantısı, ateş yükselmesi olanlarda kullanmak uygun değildir.

IR UVL

Fiziksel etki Isı olarak absorbe olur 3mm absorbe olur Işıklı ve ışıksız kaynak Hemen eritem 20-30 dak sürer Eritem beneklidir Koyu kırmızıdır Duruma göre tolere edilir Tolerans

Kimyasal etki Isı yoktur 1-2mm absorbe olur Işıklı kaynak Gecikmiş eritem Eritem birkaç gün sürer Eritem kesin ve şiddetlidir Hafif pembe ve homojendir İlerleyicidir Soyulma olur

SOĞUK UYGULAMA

(CRYOTERAPİ) Haz: Yrd.doç.dr. Eda akbaş

• Travmadan sonra, kas iskelet sist. Reh.da ve nöromüsküler fonk. Bozukluklarında vücuttan ısı kaybettirerek dokuların temperatürü tedavi edici amaçlarla azaltılır.

• Erken dönemde ağrıyı azaltmak

• Ateşi düşürmek

• Kanamayı kontrol altına almak

• Travmatik orijinli ödemi azaltmak ve önlemek

• İnf. Bağlı oluşan spazmı azaltmak

• Spastisiteyi inhibe etmek

Enerji transfer yolları Kondüksiyon

Vücut kısmı soğuk ajan ile direk temas (buz, CP, distal ekst. Soğuk suya daldırılması) Soğuk ajan ve doku arasındaki sıcaklık farkı

Uygulama süresi

Soğumaya başlayan alanın termal kondüktivitesi

Soğuk ajanın tipi

Buz bir alanı soğutmada en etkili ajandır.

Buharlaşma (evoporasyon)

Vapocoolant spreyler (flurometan basınç altında şişelenmiş

sıvı haldeki gazlardır).

Fizyolojik etkiler • Arteriollerin vazokonstrüksiyonu ile kanamayı azaltmakta

• Vazoaktif maddeleri ve metabolizmayı azaltmakta. böylece inflamasyon da azalır. Ağrı eşiği artar. Kas spazmındaki azalma ağrının azalmasına ve kas iğciğinin sensitivitesinde azalmaya neden olur. Kas performansı geçici olarak azalır. Bazı hastalarda eklem sertliğine neden olur.

Hemodinamik etkiler 1. Aksiyon, ani cvp veya ilk etki:Vazokonstrüksiyon. Kutaneal damarların vazokonstrüksiyonu vücudun ısı tutma mekanizmasında önemli rol oynar.

2. Reaksiyon fazı:kısa ancak kuvvetli soğuk su uygulamasında açığa çıkar.

1. Isı fazı: soğuk stimulusu yenmek için vücut ısısının artırıldığı

2. Dolanım fazı: 15 dak. sonra vazodilatasyon 3. Sinirsel faz: refleks stimulasyon.kas tonusu artar, hasta

kendini iyi ve kuvvetli hisseder

Soğuk uyg. Lokal kan akımına

etkisi Refleks vazokonstrüksiyon kan viskozitesi

kan akımı

Kontraksiyon vazodilatatör metabolitler

Posttravmatik ödem ve

inflamasyon • Yaralanmayı izleyen ilk 24-48 saat içinde;

▫ Vazokonstrüksiyon nedeniyle hücre boşluğuna sıvı filtrasyonunu azaltması (hematomun ve ödemin şiddetini küçültür)

▫ İnflamasyon ve ağrıyı azaltması

▫ Metabolizma hızının yavaşlatılması

Yaralanmış dokuda ısının fizyolojik

etkileri • Soğuk hücresel ısıyı düşürür

• Kimyasal aktivite ve metabolizma istemi düşer

• Kapillerler daralır

• Ödem azalır (histamin salınımı azalır)

• Sinir iletim hızında azalma

• Kas iğciği uyarılabilirliğinde azalma

• Kas spazmı ve ağrının azalması

Buz uygulamasının insan

derisindeki etkisi • 1-3 dak.: hasta soğukluk hisseder

• 2-7 dak.:hasta yanma ve acı duyar

• 5-12. dak.:uyuşukluk ve acıda anestezi, belirli bölgeye ait sinir lifleri iletiminde azalma, ağrı-spazm-ağrı halkasında kırılma

• 12-15. dak.: metabolizmanın artması ve derin dokuda refleks vazodilatasyon

Periferik sinirlere etkisi • İletim zamanını, periferik sinirlerde sinaptik aktiviteyi azaltır. Sinaptik iletim azalır veya tamamen bloke olur.

• Sinirdeki sıcaklık azalırsa duyu ve motor iletim hızlarında azalma görülecektir.

Kas gücü • Sempatik değişikliklerin kasa olan kan akışını arttırması sonucu kuvvet artışını ortaya çıkarabilir.

• Psikososyal motivasyon

• Kısa süreli soğuk alfa motonöronlar üzerinde fasilitatör etki

• Uzun süreli soğuk uygulamada kas kuvveti önce azalır sonra artar.

Nöromüsküler etki • Spastisiteyi geçici olarak azaltır.

• Soğutma kas iğciğinin aff. Deşarjlarını azaltır.

• Monosinaptik refleksleri azaltır.

• Spastisitesi olan pek çok hastaya soğuk ugulama derin tendon refleks amplitüdünü azaltır ve klonus frekansını düşürür.

• 2 mekanizmayla azaltır. ▫ Kutaneal afferentlerin stimulasyonu ile gamma

motornöron aktivitesinde refleks azalma olur.

▫ Kasın direkt soğutulmasıyla aff iğciğinin deşarjları azalır.

Metabolizmaya soğuğun etkileri • İnsan dokusu soğutulduğunda hücrelerin metabolik aktiviteleri azalır. Bunun nedeni hücrelerin oksijen tüketim ve enerji gereksinimlerinin azalmasıdır.

• Metabolizma sekonder doku hasarını önlemek, kısa zamanda iyileşmenin gerçekleşmesi için azalır.

Konnektif dokuya soğuğun etkisi • Soğuma doku viskositesinde artmaya ve harekete dirençte artmaya yol açar. Soğuk uygulama sonrasında doku sertliğinde bir artış kaydedilir.

Uygulama yöntemleri Daldırma-batırma tekniği: buzlu su içine ekst. daldırılması Buz masajı: lokalize bölgelerde ağrıyı azaltmak fonk. Arttırmak için.10-15 cm bir alana 5-10

dak. uygulama Buz sopaları: vücudun zor ulaşabilir yerlerinde el ve ayak parmakları arasında Buz parçaları: geniş yüzeyler üstüne plastik ve kartonda dondurulan buzun karıştırılmasıyla Buz torbaları: buz küpleri plastik bir torbaya konur.spor yaralanmaları, cerrahi sonrası ödem. Soğuk havlular: 5 lt. suda 0,5 kg buz eritilir ve bu karışıma havlular sokulur.kramplarda Basınçlı criyoterapi: akut burkulma, incinme, kontüzyon da ödemi azaltmak için

kullanılabilir. Soğutma spreyleri: florometan. Deriden uzak tutarak 20 sn. püskürtme. Etil

klorid.solunması tehlikeli. Çorap gibi korucu bir madde üzerinden. Kloroflorometan.trigger noktalar,subakut ve kronik burkulma, incinem, arı sokması, kramp. 30 derecelik açı ile 45 cm mesafeden kas fibrillerine paralel

Jel içerikli refreezable solüsyonlar Cold pack: kimyasal silikat jel ile doldurulmuş paketler. Islak havlulara sararak.15-20 dak.

Kontraendikasyonları ve dikkat edilmesi

gereken durumlar

kontraendikasyon Sakıncalı durumlar

Şiddetli soğuğa alerji Bazı romatizmal durumlar

Reynaud fenomeni Renal disfonksiyon

Soğuğa hipersensitivite sekonder hipertansiyon

Periferik vasküler bozukluk Paralizi veya komalı hasta

Sıcağa karşı soğuk uygulama seçimi • Yaralanma ve hastalığın devresi

• Tedavi edilecek vücut alanı

• Tıbbi durum

• Hastanın özel durumu

• Ev prog. Bir parçası olarak termal ajanın kullanılabilme durumu

Isı ajanlarının seçiminde Hastanın değerlendirilmesi

Tedavi amacının belirlenmesi

Tedavi programının planlanması

Isı ajanının seçilmesi

Tedavi için pozisyonun seçilmesi

Hastaya bilgi verilmesi

Isı ajanının uygulanması

Tedaviye devam edilip edilmeyeceğine karar verilmesi

Ev programı verilmesi

Tedavi seçimi sıcak-soğuk

HİDROTERAPİ

Yrd.doç.dr. Eda AKBAŞ

HİDROTERAPİ

• Suyun katı, sıvı veya gaz hallerinde vücudun dışından veya içinden tedavi aracı olarak kullanılmasıdır.

• Banyolar, duşlar, sıcak-soğuk su torbaları

Avantajları

• Uygulaması kolay

• Ucuz

• Devamlı kontrol edilebilir

• Sıcaklığı istenilen derecede tutulabilir

• Geniş sahalara uygulama yapılabilir ve bütün vücuda aynı anda eşit sıcaklık verilebilir.

• Suyun kaldırma gücü hareketi kolaylaştırır.

• Bilinerek uygulanırsa tehlikesi yoktur.

• Stimule edici veya sedatif olarak kullanılabilir.

Suyun kullanım amaçları

• Analjezik(agrı dindirici)

• Antipiretik(ateş düşürücü)

• Antiseptik

• Diaphoretik(terlemeyi sağlayıcı)

• Diüretik(idrar söktürücü)

• Emetik(kusmayı sağlayıcı)

• Hipnotik(uyku getirici)

• Purgatif(barsak boşaltıcı)

• Pirojenik(vücut sıcaklığını yükseltici)

• Sedatif(sakinleştirici)

• Aseptik olarak

• Stimulan olarak(uyarıcı)

• Tonik(fiziksel, mental gücü ve tonusu artırıcı)

• Lokal anestetik

Su ile ilgili kanunlar

• Kırılma:düşme riski

• Pascal yasası: su derinleştikçe basınç artar.

• Kaldırma kuvveti

• Newton’ un soğutma kanunu:su-doku sıcaklık farkı. Ani soğutma, RA

• Archimed prensibi:insanın özgül ağırlığı 0,95

• Viskozite: sıvı akışına olan dirençtir.yüksek vizkositesi olan sıvılar yavaş akar.

• Türbülans:hızlı hareketlerle veya bir karıştırıcı ile oluşturulabilir.

Hidroterapinin fizyolojik etkileri

• UYARI AKSİYON

• REAKSİYON GECİKMİŞ REAKSİYON

Hidroterapinin fizyolojik etkileri

• Aksiyon: uyarıya karşı ani cvp. Soğuk suya daldırıldığında kutaneal kan damarlarında vazokonstrüksiyon

• Reaksiyon: vücut dengesini sağlamak amacıyla. 20 dak.

▫ Dolanım reaksiyonu

▫ Isı reaksiyonu

• Tamamlanmamış reaksiyonda fenalık hissi, titreme, enerji kaybı karıncalanma olur. Tedavinin sonunda hastada yorgunluk, solukluk aşırı reaksiyon.

• Gecikmiş reaksiyon:

▫ 1. hafta: yorgunluk, ağrıda artma, dinlenme güçlüğü.

▫ 3. hafta: yorgunluk, vücut sıcaklığında artma, ağrı, sedim artma

Reaksiyon hızı ve derecesini

etkileyen faktörler • Uygulama yöntemleri: friksiyon ve basınç verilmesi,

tedavi öncesi hastanın ısıtılması, tedavi odasının sıcak olması, tedavi sonrası ısıtılmış elbise ve içecekler, egzersiz reaks. artırır.

• Sıcaklık farkının büyüklüğü

• Uygulamanın birdenbire yapılması ve kısa süreli olması reaksiyonu artırır.

• Uygulanan vücut bölgesinin genişliği

• Hastanın fiziksel durumu

Sıcak ve soğuğun genel etkileri

SOĞUK SICAK

METABOLİZMA Aksiyonda azalır reaksiyonda artar

artar

TERLEME azalır artar

DERİ Aksiyonda solukluk Reaksiyonda kızarıklık

kızarıklık

NABIZ Aksiyonda artar Reaksiyonda azalır

artar

KAN BASINCI Aksiyonda artar Reaksiyonda azalır

Aksiyonda artar Reaksiyonda azalır

YÜZEYEL DAMARLAR Aksiyonda konstrüksiyon Reaksiyonda dilatasyon

Aksiyonda konstrüksiyon Reaksiyonda dilatasyon

SOLUNUM Aksiyonda hızlı ve derin Reaksiyonda yavaş ve derin

Hızlı fakat yüzeyel

KAS EKSİTABİLİTESİ Kısa:artar Uzun: azalır

Kısa: artar Uzun: azalır

Suyun sıcaklığına göre

sınıflandırılması • Soğuk su: 18 C altı

• Serin su:18-24 C

• Ilık su:24-33 C

• Nötral su:33-35 C

• Sıcak su:36-40 C

• Çok sıcak su:40 C üstü

• Emniyetli sınır 4-5 C 40-50 C

Hidroterapi uygulamalarının

sınıflandırılması • Sıcaklığa göre:

• Uygulanan yere göre:

• Kullanılan yönteme göre:

• Amaca göre:

• Uygulamada kullanılan fiziksel ve kimyasal ajanlara göre:

Sıcaklığa göre

• Soğuk uygulama

• Nötral uygulama

• Sıcak uygulama

• Sıcak-soğuk uygulama

• Yavaş yavaş artan sıcaklık uygulaması

Uygulanan yere göre

• Genel uygulama

• Lokal uygulama

• Dıştan veya içten uygulama

Kullanılan yönteme göre

• Daldırma

• Spray veya duşlar

• İrrigasyon

• Yıkama

• Torbalar,kompresler

Amaca göre

• Analjezik

• Antipiretik

• Antispazmatik

• Diaphoretik

• Pirojenik

• Sedatif ve hipnotik

• Stimulan ve tonik

Uygulamada kullanılan fiziksel ve

kimyasal ajanlara göre • Hidrotermal(banyolar)

• Hidrokinetik(irrigasyon)

• Hidrokimyasal(O2-CO2 banyoları)

• Hidrotermal ve hidrokinetik birlikte(duşlar, girdap banyoları)

• Hidrokimyasal ve kinetik birlikte(tuz banyoları)

• Hidrotermal ve kimyasal birlikte olarak(sülfür banyoları)

• Hidrotermal kimyasal ve kinetik birlikte(bazı ilaçlarla birlikte uygulanan girdap banyoları)

Hidroterapinin tehlike ve

komplikasyonları • Üşüme • Soğuğa hipersensitivite • Doku hücrelerinin yaralanması • Haşlanmalar veya yanıklar • Fenalaşma ve bunalma • Sıcak çarpması • Sıcağa hassasiyet • Serebral ödem • Banyo isiliği • Deri katlanmaları

DALDIRMA BANYOLARI

• Çenesine kadar suya batırılır. Tuz ve bazı mineraller bulunan sular kullanılır.

▫ SICAK

▫ SOĞUK

Sıcak daldırma banyoları

• 15-25 cm derinliğinde banyo, 34,5 C suyla doldurulur.20-30 dak.

▫ Periferik dolanım artar

▫ Kalp atışı önce azalır sonra artar

▫ Metabolizma artar

▫ Terleme artar

▫ Ağrı, yorgunluk, kas spazmı azalır.

▫ Tansiyon önce artar sonra azalır.

▫ Solunum sıklaşır

Sıcak daldırma banyoları

ENDİKASYONLARI KONTRAENDİKASYONLARI

Fibrosit Yaygın organ hastalıklarında

Myosit Arterioskleroz

OA Yüksek tansiyon

Gut Mental durumu normal olmayanlar

Kolik Anevrizma

Navralji, nevrit Fonksiyonel nevroz

bronşit Hemoraj

Terlemeyi sağlamak Kalp kapağı lezyonları

Dismenore Çok yaşlı ve zayıf bünyelilerde

Eklem incinmeleri, kas sertlikleri Epilepsi

Tabes dorsalis

Soğuk daldırma banyoları

• 10-26,5 C sıcaklıkta yapılır.4 sn-3 dak.

▫ Kalp hızı önce artar sonra azalır

▫ Solunum yavaşlar ve derinleşir.

▫ Yüzeyel damarlar genişler, deride kızarıklık, düz ve yumuşak cilt, iç ısıda düşme,

▫ İştah, metabolizma artar

▫ Ateş düşürücü

▫ Uyarıcı

▫ Vücudun hastalıklaradirenci artar.

Soğuk daldırma banyoları

Endikasyonları Kontraendikasyonları

Metabolizmayı uyarma Yüksek tansiyon

Obezite Kalp hastalıkları

Atonik konstipasyon Arterioskleroz

Depresif durumlar Spastik parapleji

Derinin tonusunu artırmada Nefrit

Spastik konstipasyon

Çok genç ve yaşlılarda

Zayıf ve anemik kişilerde

Şiddetli hemorajda

Ilık Banyolar

• 24-34 C.10-60 dak.

• Antipiretik

• Sedatif

• Periferik ve kutaneal damarları gevşetici

• Nabzı yavaşlatır

Ilık Banyolar

Endikasyonları Kontraendikasyonları

Soğuk banyoya hazırlamak Bazı kalp hastalıkları

Antipiretik arterioskleroz

Sinirsel hastalıklar, uykusuzluk Çok genç ve yaşlılar

Böbrek yetmezliği

Kas kramp ve seğirmelerinde

KISMİ DALDIRMA BANYOLARI

• Kol banyoları

▫ Nötral sıcaklıkla başlayıp 43 C ye kadar yükseltilir

▫ Vazodilatasyon

▫ Kas spazmı ve ağrıda azalma

▫ Nabız artar,yüz kızarır, terleme

• Ayak ve bacak banyoları

▫ Sıcak

▫ soğuk

sıcak soğuk

40-46 C 10-20 C

10-30 dak 5sn-10 dak

Deride hiperemi, lokal dolanım artar, spastik kaslar gevşer, ağrı azalır

Beyin, pelvisorganlarındaki ve pulmoner organlardaki kan göllenmesini giderir.

SITZ VEYA KALÇA BANYOLARI

• Sadece kalça su içine girer.

Sıcak Soğuk

36,6-46 C 10-20 C

3-60 dak 2-5 dak

Pelvik, abdominal dolanımı artırır.kaslar gevşer. Analjezik.

Antiinflamatuvar, sedatif, hiperemi

Sıcak

Endikasyonları Kontraendikasyonları

Prostat iltihabı Hamilelik

Dismenore, amenore Apandisit

Üretral kolik menstruasyon

Gluteal fibrosit myosit

İdrar tutukluğu

Gaz

hemoroid

Vaginismus

Siatalji

Soğuk

Endikasyonları Kontraendikasyonları

Atonik konstipasyon Genital organların irritablitesinin arttığı durumlar

Atonik idrar yolu sfinkterleri Akut iltihaplar

Hemoroidlerin postop ted. Böbrek hastalıkları

Abdominal spazm ve kolik

DEVAMLI BANYOLAR

• 33,5-36,6 C. 4-5 saat

Endikasyonları Kontraendikasyonları

Geniş yanıklar Hipotansiyon

Deri hastalıkları Zayıflık

Kas spazmı ve ağrıyı dindirici Dermatitis

Psikoz, nevroz, uykusuzluk İlerleyici kalp hastalıkları

Kronik eklem iltihaplarında Yaşlılar

ZIT BANYOLAR • 3-1-3-1-3 dak. sıcakla başlayıp sıcakla bitirilir.11-30 dak

▫ Sıcak: 38-46 C

▫ Soğuk: 10-18 C

Endikasyonları Kontraendikasyonları

Fazla terleyen ayaklar İlerleyici arterioskleroz

Elde ayakta soğukta meydana gelen kızarıklık ve kaşıntı

İlerleyici periferal vasküler hastalıklar

Kırıklar, burkulmalar, yaralar, skar Diabet

Amputasyonda güdüğü sertleştirmek için

Soğuk ve sıcağın kullanılamayacağı durumlar

Vazospastik hastalıklar

Mekanik etki ile su

uygulamaları

Yrd.Doç.Dr. Eda akbaş

Girdap banyoları (whırlpool) • Hızla sirkülasyon sağlanan

suyun için ekstremitelerin batırıldığı lokal banyolardır. Sıcaklık ve mekanik etkileri vardır. ▫ Kas spazmını azaltıp eklem ağrılarını

azaltır.

▫ Sedatif ve analjezik etki

▫ Vazodilatasyon

▫ Adezyonları yok eder, skarları yumuşatır.

▫ Yaraları temizler, iyileşmeyi hızlandırır.

▫ Ölü dokuları ve iltihabı temizler.

Tipleri

I. Üst ve alt ekstremiteler için kullanılan tip II. Alçak seviye (low boy) tanklar III.Yüksek seviye (high boy) tanklar Su istenilen sıcaklıkta ayarlanabilir (termometre

kullanılır) Suyun hareketi su pompası veya türbin tarafından

düzenlenir. Türbülans tank içine hava verilmesi ve havanın değişimiyle olur, su hareket eder. Türbülans su yüzeyine doğru fazlalaşır.

Her kullanımdan sonra mutlaka tankın ve tribünlerin temizlenmesi gereklidir.

Uygulama

AMAÇLAR

• Yara üzerinde dolaşım artırıcı etki

• Kas gevşemesi ve ağrı dindirici olarak destekleyici

• Eksuda ve nekrotik doku temizlenmesi

• Egzersiz fasilitasyonu

• Genelde 36,5-40,5 arası sıcaklıklar kullanılır. Başlangıçta suyun hızı minimale ayarlanır ve sonradan istenilen dozda artırılır.

• Tedavi süresi değişkendir. 20 dak. idealdir.

• Alt ekstremite yöntemi: yüksek seviye ve alçak seviye banyoları ekstremite tanklarına göre daha geniş vücut yüzeylerinin daldırılmasına izin verir.

• Üst ekstremite yöntemi: hasta tankın yanına paralel oturmalı ve koluyla tank arasına havlu yerleştirilmeli. Ödemi önlemek için kol destekleme parçası

Evde kullanılan whirlpool tipleri

JAKUZZİ

• Tüm vücut su içine giriyorsa sıcaklık çok yüksek olmamalıdır. ( 33-40 C)

VİBRASYON BANYOLARI

• Küvet içine sıcak hava veren pompa kullanılır.

Endikasyonları Dolanım bozuklukları El ayak ve kulakta soğuktan

meydana gelen kzıarıklıklar Kronik ödem Trofik bozukluklar Ölü dokuları ayırmak Amputasyonlardan sonra ağrı

dindirici Kırıklarda alçıdan sonra

sertliği ve ödemi gidermek için

Enfekte yaralarda Şiş ve sert eklemli artritler Burkulma ve diğer yumuşak

doku yaralanmaları Kemik-eklem yaralanmalaı Polio paraplejide dolaşımı

artırma Tenosinovit nevrit Zayıf ve ağrılı ayak Reynaud fenomeni Skar dokuları Kontraktürler

Kontraendikasyonları

• Diabet

• Variköz ven

• Progresif arteriosklerozis

• Progresif periferal vasküler hastalık

• Periferik sinir yaralanmaları

Kelebek banyosu (hubbard tank)

• Kelebek banyoları bütün vücudun içine girip kolaylıkla hareket edebileceği büyüklük ve şekildedir.

• Hastayı tanka almak için lifter, hidromasaj sağlamak için spreyler, girdap banyoları gibi kullanmak için türbünler eklenir.

• Sıcaklık 33-40 C arasında.10-30 dak.

Amaçları

• Kas spazmı ve ağrıyı azaltmak

• Artritli hastalarda sıcak ve egzersizin birarada etkilerinden yararlanmak

• Yanık hastalarda, ağrısız egzersiz yaptırmak, dolanımı artırmak

• Nörolojik hastalarda kas paralizleri nedeniyle yapılmakta güçlük çekilen hareketleri suyun kaldırma kuvvetinden yararlanılarak kolaylaştırmak

Avantajları

• Havuzda yapılan egzersizleri yapmak mümkündür.

• Tank daha ucuzdur.

• Terapist suya girmez.

• Rahatlıkla her yere yerleştirilebilir.

• Su sıcaklığı ayarlanabilir.

Dezavantajları

• Kaldırma kuvveti az

• Derinlik kafi gelmediğinden bazı egzersizler yapılamaz

• Terapist içeri doğru eğilmek zorunda kalır.

• Havuzda hastayı kontrol etmek istenilen egzersizi vermek daha kolaydır.

Uygulama

• Mayo

• Kulaklar kapatılmalı, başına lastik bone

• Hasta bez bir sedye üzerine yatar ya da oturur

• Egzersize başlamadan önce birkaç dakika suda yatar.

• Başına soğuk kompresler

• İyi havalandırılmış, sıcak odalar

Su içi egzersizler

• Aktif yardımlı

• Aktif lateral hareketler

• Su üstünde yapılan aktif egzersiz

• Aktif dirençli egzersiz

• Pasif egzersiz

ENDİKASYONLAR Poliomyelit Spastik parapleji Kas inkoordinasyonu Nörolojik durumlar Kırıklar, kas ve tendon

transplantasyonu Omuz çıkıkları Kurşun yaralanmalarından sonra Yanıklar Amputasyonlar Romatoid artrit CP

KONTRAENDİKASYONLARI

Akut enfeksiyonlar, ateşli hastalıklar

Akut eklem iltihapları Tüberküloz Nefrit Koroner kalp hastalıkları İlerleyici anemi

DUŞLAR VE SPREY’ LER

Suyun geliş yönü horizontal, vertikal, yukarıdan aşağı veya aşağıdan yukarı, oblik olabilir.

1.Evlerde kullanılan şekli

2.Geniş bir yüzeyden çok ince olarak bütün vücuda uygulanabilenler

3.Jet duşlar: hortum

4.Filiform duşlar: iplik şeklinde su

5.Manipulatif duşlar

Etkileri

• SICAK: uyarıcıdır. Uzun süreli uygulama durgunluk yaratır. Tedaviye nötral sıcaklıkla başlanır, 20 C ‘ ye soğutarak bitirilir. Nörolojik durumlarda ağrı dindirici, canlandırıcı ve rahatlatıcı.

• NÖTRAL: sedatif. Diğer banyolara hazırlayıcı. Uyku getirici ve sakinleştirici.

• SOĞUK: stimulan, soğuk banyolardaki etki. Nötral sıcaklıkla başlanır. Yavaş yavaş istenilen dereceye indirilir.dolaşım tonusunu artırmak, solunumu azaltmak ve tonik amaçlarla.

Zıt duşlar (scotch shower)

• Bir sıcak- bir soğuk. Sıcakla başlar sıcakla biter. 3- 10 da.

Uyarı

Yüzeyel hiperemi

Adezyonları açar

Metabolizmayı uyarır

ENDİKASYONLARI Hastayı rahatlatmak için İnaktiviteyi gidermek için Psikoz, melankoli,

depresyon, uykusuzluk Lumbago Romatizma Nörovasküler sistemin

çalışmasını ayarlamak için

KONTRAENDİKASYONLARI Bazı kalp hastalıkları

Hipertansiyon Arterioskleroz Varisler Nevrit Sinir irritabilitesi Eksoptalmik gut Bazı hastalıkların aktif

dönemlerinde

Sualtı duşları

• Hasta suyun içinde yatarken uygulanan basınçlı duşlar. Hortumun ucu vücuttan 12-15 cm uzakta ve hortumdan gelen suyun sıcaklığı 4-5 C daha yüksektir.

• Sirkülasyonu artırmak

• Lokal deri kalınlaşmalarını yumuşatmak

• Kronik fibrosit

• Kronik siyatalji

• Kronik osteoartrit

Fluidoterapi

• Yüzeyel ısı ajanı. İçinde su olmayan kuru bir ortamda deriyi irrite etmeden ve termal şok oluşturma tehlikesi olmadan tedavi yapılır. Çok yüksek tedavi temperatürlerinde bile basınç ossilasyonları ödemi azaltır.

▫ Isı transferi, mikromasaj, duyu uyarısı, ağırlıkta azalma hissi ile

▫ Kullanılan doğal, organik maddelerle

▫ Sıcak hava ve içinde katı maddelerin hızlı hareketi ile sıvı özelliği gösteren kuru bir ortam yaratılarak oluşturulur.

Fizyolojik etkileri

Kan akımı ve sıcaklık önemli oranda artar. Çeşitli dokularda metabolizma hızı artar Mekanoreseptörler ve ısı reseptörlerinin uyarılması, zıt irritasyon

etkisi, ağrı duyarlılığını azaltır. Kimyasal metabolizmaların reaksiyon zamanının hızlandırılması,

hücre bölünmesinin artması, iyileşme sürecinin hızlanmasına yol açar.

Yüksek sıcaklığın doku elastikiyetini artırıcı, viskoziteyi azaltıcı etkisi ile fizyo-kimyasal mekanik yolla kas iskelet mobilitesini artırır.

Yüksek dozda ve uzun süreli hipertermi vasküler yapıları gevşetici etkisi ve sempatik sinir sisteminin vazokonstrüktif aktivitesini azaltması ile refleks yollarla metabolitlerin atımını hızlandırır.

İntra ve ekstrasellüler sıvı toplanmasına bağlı oluşan ödem kontrol altına alınır.

Çeşitli hastalıklarda kullanımı Ağrılı durumlarda Kan akımı yetersizliklerinde Artritik durumların tedavisinde Yaraların tedavisinde Ödemin azaltılmasında El, el bileği ve dirsek tedavisi Tendon tamirlerinde Tendon greftlerinde Yanıklar Komplike yırtık ve kesilerde Romatoid artrit Karpal tünel sendromu Tenisçi dirseği Amputasyonlarda Ayak, diz ve ayakbileğindeki tedavi

Kontraendikasyonları

• Ciddi dolaşım bozukluklarında

• Lenf sistemindeki bozukluklarda

• Kalp ve dolaşım için ilaç kullananlarda

• Hepatit

• Kızamık

• Tifo

• Sepsis

• Enfeksiyöz hastalıklar

• Yüksek ateş

Diğer ısı ajanları ile karşılaştırılması

WHİRLPOOL PARAFİN FLUİDOTERAPİ

Eğer hastalar daldırılırsa tipik bir bacak veya kol tankı ile çok iyi stabilize olamazlar fakat egzersiz yapabilirler.

Eldiven yöntemi çok rahattır. Daldırmayla hastalar biçimsiz bir pozisyonda olabilirler

Uygun pozisyonda hastalar rahat edebilir

Özellikle hidroterapi ve daha sonra debridman yaraların iyileşmesi için çok uygundur.

Açık yaralarda kullanılmaz Açık yaralarda uygulanabilir. Steril bir bezle kapatılır ve daldırılır.

Makinalar ve işlemler çok pahalı olabilir.tüm makinaların kullanım öncesi ve sonrası temizlenmesi gerekir.

Makinalar pahalıdır fakat kullanımı ucuzdur. Her kullanım sonrası temizlenmez.eldiven metodu whirlpooldan fazla fakat fluidoterapiden daha az ısı artışına neden olur.

Makinaları pahalıdır. Temizlemek için zamana gerek yoktur.

38,8 C’ de çok az ısı verir.

47,8 C’ de intraartikuler dokularda maksimum ısı artışı verir. Hastalar yüksek sıcaklık derecelerini tolere edebilir.

Nemli sıcaklık uygulamaları

YRD.DOÇ.DR. EDA AKBAŞ

HOT-PACKS

• Nemli sıcaklık daha kolay tolere edilir.ucuz ve kullanımı kolay.

• Çadır bezinden torbalar. İçinde silikondioksit (SiO2) bulunur. Bu madde ısıyı uzun süre tutabilir ve su içinde şişer.

• Suyun sıcaklığı 65-90 derece • 4-6 kat havlu. Havlunun miktarı azaltılıp artırılabilir. • Standart ölçü: 23,4-28 cm • Sırt için: 28-46 cm • Boyun için: 42-9-14 cm

Etkileri

• Kas spazmını azaltır

• Eklem hareketliliğini artırır

• Lokal bölgede ağrıyı azaltır

• Eksuda absorbsiyonunu hızlandırır

• Terlemeyi uyarır.

• Penetrasyon kuru sıcaklık ajanlarına (infraruj) göre biraz daha fazladır.

Uygulamada dikkat edilmesi

gerekenler • Hasta yüksek sıcaklıktan daha fazla fayda

göreceğini düşünüp yanabilir.

• Deride aşırı hiperemi, zedelenme, ödem oluşabilir.

• İskemi meydana gelebilir.

• Duyu değerlendirmesi çok önemli (sıcak-soğuk testi)

Endikasyonları Kontraendikasyonları

Kronik burkulma ve yaralanmalar Şuur kaybı ve duyu kaybı olan hastalar

Subakut tendinit, bursit, miyofibrosit İlerleyici periferik vasküler hastalıklar

Spazm Çok yaşlı kişilerde

Kırık

Romatizmal hastalıklar

Kronik selülit

Lumbago, siyatalji, nevralji

Fibrosit

Dismenore

Ultrason, elektrik stimulasyonu, masaj veya egz. Etkinliğini arırmak

YÜNLÜ PARÇALAR

• 60-70 derecede suya batırılır. 20 dak. uygulama • 20 dak. suda kaynatılarak sterilizasyon • Sıkılıp sirkelenerek buharından arındırılır. • Sıcağa çok hassas deriye vazelin sürülebilir. • Deri ile arasına bez yerleştirilir. Üstüne de bir bez ve

battaniye örtülür. • Soğrudan tedavi yapılacak bölgeye konur ya da ted.

Sırasında egz. İsteniyorsa tedavi edilecek yere sarılıp tutturulur.

• Tedavi sonunda iyice kurulanıp örtülmelidir.

KOMPRESLER

• Bezle yapılan su kullanımının lokal şeklidir.

• Küçük vücut kısımları için kullanılır

• Sıcaklığın istenen derecede korunması için mumlu kağıt , selofan veya hava geçirmez birşeyle kaplanır.

• Sıcak- soğuk uygulanabilir.

• 3-6 kat havlu veya kumaşsıcak suya batırılarak sıkılır, hasta bölgeye konur üstü selafon vb. ile örtülür. Kompres sık sık değiştirilir.

PARAFİN

• Vücudun düz olmayan yüzeylerini ısıtmak için kullanılır.sıvı erimiş balmumu ve mineral yağlardan oluşur. Parafinin mineral yağa oranı 7/1. mineral yağ katılarak parafinin erime derecesi düşürülür.

• Düşük özgül ısısı parafinin yakmadan deriye uygulanmasını sağlar.

• Sıcaklık, deri altı dokusu ve eklemlere geçebilir.

• Distal ekstremitelerde kullanımı avantajlıdır.

Fizyolojik etkileri

• Üst üste gelen tabakalar dıştan havayı geçirmediğinden sıcaklık ve hiperemi uzun sürer.

• Lokal sıcaklık artar. • Deri masaj ve egz. İçin daha elverişli hale gelir. • Vazodilatasyon olur. • Metabolizma artar. • Terleme artar. • Kas spazmı azalır. • Ağrı azalır.

Uygulama

• 50-55 derece güvenli.alt ekstremitede daha düşük sıcaklık. 15-40 dak.

• Deride açık yara varsa vazelinle kaplanır. • 6-12 defa ekstremiteyi parafine daldırır. Kuruduktan

sonra üstüne mumlu kağıt, naylon torba sarılır. • Fırça ile de uygulanabilir. • Daldırma yöntemi. 15-20 dak. • Kullanılan parafin tekrar kap içine ilave edilir. Kendi

kendini sterilize edebilir. • Parafin alev alabilir.

Endikasyonları Kontraendikasyonları

Eklem sertlikleri Deri enfeksiyonları

RA,OA Yeni skar dokularında

Kronik burkulma, incinme Isıya hassasiyet olanlarda

Ağrılı ayak Akut travmada

Artrit Periferal vasküler hastalıklar

Tendinit, fibrosit Isı tedavisinin uygulanmadığı durumlar

Bronşit

Kan dolanımını artırmak için

BUHAR BANYOLARI

• Baş hariç bütün vücut kısımları sıcak kabinler içine alınır. • Kabin içine alçak basınçlı buhar verilir. 48 derece, 5-30 dak,

haftada 3 kez. • Tedavi öncesi sonrası ve sırasında hastaya su içirilir.

– Deride yumuşama – Kaslar gevşer – Nabız düzensizleşir ve zayıflar – Solunum yüzeyelleşir ve hızlanır – Ağrı azalır – Kan basıncı yükselir – Kan akımı artar

Endikasyonları Kontraendikasyonları

Artritler Çok yaşlı kişilerde

Sertleşmiş kaslar ve eklemler Diabet

Kuru deri Ciddi kalp hastalıkları

Periferik vasküler hastalıklar İlerleyici arterioskleroz

Gut Hipertansiyon

Lumbago

Bursitis

Siyatalji, bel ağrısı

Tonik soğuk uygulamalara hazırlayıcı

Poliomyelit

Kırıklar

Metabolizmayı artırmak için

SAUNA

• Fırın ile ısıtılan küçük sıcak hava odasıdır.

• Hava kuru veya nemli olabilir.

• Tahta oturma ve yatma sıraları bulunur.

• 60-80 derece. 10-30 dak. 2-3 kez.

• Sonrasında soğuk duş.

Fizyolojik etkileri

• Kardiyak debi % 70 artar. • Kalp hızı 100-150 ye çıkar. • Sistolik basınç artar. • Kan akımı pulmoner bölgede artar, intertorasik bölgede

azalır. • Kutaneal dolaşım artar, barsak böbrek dalak ve uterusta

vazokonstrüksiyon • Sonrasında vital kapasite azalır. • Eritrosit, sedimentasyon hızı, Hb, total kan proteinleri

artar. • Terleme

Dikkat edilmesi gereken durumlar

Endikasyonları Kontraendikasyonları

Vücut sıcaklığında ani artış olması

Genel hijyen ve fazla kiloların atılması

Epilepsi ve mental hastalıklar

Refleksler, hormonlar ve sinir sistemine etkileri

Romatizmal durumlar Pulmoner tüberkülöz

Gut Akut enfeksiyon

Sporcu eğitiminde antrenman sonrasında

Göz veya burunda akut inflamasyon

Periferik dolanım bozukluklarında

Hipertansiyon

Kronik egzama Anjina pectoris

Psoriasis

Fonksiyonel mensturasyon düzensizliklerinde

Havuz tedavisi ve su içi

egzersizleri

HAVUZ TEDAVİSİ

• Fiziksel ve mental bozukluklarda kullanılır. • Adezyonlarda, yaralarda, artritlerde, nörolojik

hastalıklarda, ağrıda, eğitim amacıyla • Hastanede kullanılan tedavi havuzlarının su

dolaşım sistemleri genel yüzme havuzlarının küçük bir modelidir. Havuz tesisinde pompalar, filtreler, ısıtıcılar ve dolaşan suyun içine dezenfektan karıştıran aletler bulunması gerekir.

• Tedavi havuzlarının dezenfeksiyonu için klor kullanılır.

• 15-20 metrekare • Suyun sıcaklığı 35,6-36 derece. Odanın sıcaklığı 26,7

derece. • Uzmanlar havuzun dikdörtgen şeklinde 4X6 m

önermektedir. • Yetişkin hasta tedavisi için terapistin bel veya göğüs

hizasına gelecek derinlikte. 1-1,2 m • Her tip hastanın tedaviye alınabilmesi için havuzda;

– Eğimli zemin – Basamaklı zemin – Basamak ve eğimli zeminin birarada kullanıldığı tipler

• Omuz hastası için oturma kısımları

• Duvar bölmesi

• Kenarı cam olan havuzlar

• Kaldıraçlar

• Havuz içi gereçleri ( paralel barlar, tabureler, sütunlar, boyun ve vücut destekleyici yastıklar, havalı yelekler, paletler, toplar, ekstremite destekleyicileri

Havuz egzersizlerinde kullanılan temel

fiziksel prensipler • Egzersize karşı direnci etkileyen 3 farklı

değişken vardır:

▫ Hız

▫ Ekstremitenin büyüklüğü

▫ Şekil

Hidrostatik basınç

• Basınç daldırılan noktanın üzerindeki su kolonun ağırlığına bağlıdır.

▫ Vücut sıvılarının dağılımına etkisi: alt ekstremitelerdeki ödemin azaltılmasında etkilidir.

▫ Solunum üzerine etkisi: akciğerlere gelen kan akışını azaltarak vital kapasiteyi düşürür.

Konvensiyonel yöntem

• su içi tabureleri, destekleyici halkalar ve tutunma barları kullanılıp ayakta veya oturma pozisyonunda egzersizler yapılabilir.

Bad Ragaz yöntemi

• direnç uygulamaktan çok destekleyici fonksiyona sahiptir. Fzt hastanın fiksasyonunu sağlar, tek bir hasta ile çalışır.harekete direnç suyun türbülans etkisiyle meydana gelir. Hareketin hızı artırılarak direnç artırılır.

İki yöntemin avantaj ve dezavantajları

• Emniyet

• Rahatlık

• Grup çalışması

• Havuzun büyüklüğü

Havuz tedavisi ve su içi

egzersizleri

HAVUZ TEDAVİSİ

• Fiziksel ve mental bozukluklarda kullanılır. • Adezyonlarda, yaralarda, artritlerde, nörolojik

hastalıklarda, ağrıda, eğitim amacıyla • Hastanede kullanılan tedavi havuzlarının su

dolaşım sistemleri genel yüzme havuzlarının küçük bir modelidir. Havuz tesisinde pompalar, filtreler, ısıtıcılar ve dolaşan suyun içine dezenfektan karıştıran aletler bulunması gerekir.

• Tedavi havuzlarının dezenfeksiyonu için klor kullanılır.

15-20 metrekare Suyun sıcaklığı 35,6-36 derece. Odanın sıcaklığı 26,7

derece. Uzmanlar havuzun dikdörtgen şeklinde 4X6 m

önermektedir. Yetişkin hasta tedavisi için terapistin bel veya göğüs

hizasına gelecek derinlikte. 1-1,2 m Her tip hastanın tedaviye alınabilmesi için havuzda; Eğimli zemin Basamaklı zemin Basamak ve eğimli zeminin birarada kullanıldığı tipler

• Omuz hastası için oturma kısımları

• Duvar bölmesi

• Kenarı cam olan havuzlar

• Kaldıraçlar

• Havuz içi gereçleri ( paralel barlar, tabureler, sütunlar, boyun ve vücut destekleyici yastıklar, havalı yelekler, paletler, toplar, ekstremite destekleyicileri

Havuz egzersizlerinde kullanılan

temel fiziksel prensipler • Egzersize karşı direnci etkileyen 3 farklı

değişken vardır:

▫ Hız

▫ Ekstremitenin büyüklüğü

▫ Şekil

Hidrostatik basınç

• Basınç daldırılan noktanın üzerindeki su kolonun ağırlığına bağlıdır.

▫ Vücut sıvılarının dağılımına etkisi: alt ekstremitelerdeki ödemin azaltılmasında etkilidir.

▫ Solunum üzerine etkisi: akciğerlere gelen kan akışını azaltarak vital kapasiteyi düşürür.

Konvensiyonel yöntem

• su içi tabureleri, destekleyici halkalar ve tutunma barları kullanılıp ayakta veya oturma pozisyonunda egzersizler yapılabilir.

Bad Ragaz yöntemi

• direnç uygulamaktan çok destekleyici fonksiyona sahiptir. Fzt hastanın fiksasyonunu sağlar, tek bir hasta ile çalışır.harekete direnç suyun türbülans etkisiyle meydana gelir. Hareketin hızı artırılarak direnç artırılır.

İki yöntemin avantaj ve dezavantajları

• Emniyet

• Rahatlık

• Grup çalışması

• Havuzun büyüklüğü

KAPLICALAR

• Yer altında doğal olarak bulunan tedavi edici amaçlarla kullanılan ve içeriğinde mineral bulunan sulardır.

• Sıcaklıklarına göre;

▫ 20 C den düşük olana soğuk su

▫ 25 C ye kadar serin su

▫ 36 C ye kadar ılık su

▫ 40 C ye kadar sıcak su

▫ 40 C’ nin üzerinde olana çok sıcak su

• En sık görülen iyonlar sodyum, kalsiyum, magnezyum, klorid, bikarbonat, sülfat. Soğuk sular daha az mineral içerir.

• Ph 5-9

• Düşük seviyede radyoaktif maddeler bulunan sular, fizik tedavide hem içmek hem de banyo yapmakamacıyla kullanılmaktadır.

Fizyolojik cevaplar

• Isı enerjisinin şiddeti, süresi, uygulama sıklığı ve ısıya vücudun verdiği reaksiyonlar fizyolojik yanıtları etkiler.

• İnsan vücudunda sıcaklığın korunması veya kaybedilmesi termal hemostasiz ile dengelenir.

• Derinin ısıtılması ile açığa çıkan refleks, bu merkezleri inhibe eder ve vazodilatasyona neden olur.

Kaplıca uygulamalarında fizyolojik

cevaplar • Dolaşım ve kardiyovasküler cevaplar

• Vücut sıvılarının hacmi ve dağılımı

• Kas üzerine sıcaklığın etkisi

• Böbrekler üzerine etkisi

UYGULAMA

• Kronik durumlarda kullanılır.

• Tedavi diğer fiziksel ajanlarla desteklenmelidir.

• Kişinin fonksiyonel durumu ve özellikle kardiovasküler ve otonom sinir sistemi cevapları iyi bilinmelidir.

• Tedaviye başlamadan önce tedavinin ortasında ve bitiminde değerlendirilmelidir.

HİDROKİMYASAL UYGULAMALAR

• Kimyasal yolla zıt irritasyon etkileri oluşturmak için su içine bazı maddeler eklenerek yapılan hidroterapi uygulamalrıdır.

• Mineral su bileşenleri banyo boyunca veya sonrasında deriye penetre olabilirler.

• Banyo süresi, suyun sıcaklığı minerallerin penetrasyonunu çabuklaştırır.

GAZ BANYOLARI ve KİMYASAL BANYOLAR

• Karbondioksit Banyoları

• Oksijen Banyosu

• Köpük Banyosu

• Tuz Banyoları

• Kepek Banyosu

• Çam Banyosu

• Hardal Banyosu

• Sülfür Banyosu

• Hardal Plaster

GAZ BANYOLARI ve KİMYASAL BANYOLAR

• Alkalin Banyosu

• Nişasta Banyosu

• Aveno Banyosu

• Potsyum Permanganat Banyosu

• Kombine Alkalin Banyosu

• Balpine Banyosu

• Alpha Keri

• Ardıç Yağı Banyosu

ÇAMUR BANYOLARI

• Çamuru tedavi edici olarak kullanılması birkaç bin yıl öncesine dayanmaktadır.

• Vücut ısısının arttırılması için kullanılır.

• Yüksek derecede ısı tutar

Mineral çamur

Mineral deniz çamuru

Organik bitkiler veya çürümüş bitki çamuru

ÇAMUR BANYOLARI

• Çamur Banyosu

• Çamur Yastıkları

• Çamurun Evde Uygulanması