"in forex" jurnalinin ilk sayi

10000$ -ı 1.100.000$-a çevirən adam

Əfsanəvi treyder Larri Vilyamsla müsahibəsəh. 31-də

Onlar nəyi bilirlər

Ən böyük investorların uğurunun sirri nədədir?..səh. 37-də

Başı əziləsi iki əjdaha

Treyderin uğura gedən yolunu kəsən emosiyalarsəh. 22-də

Avro uçurumun qırağında

Azərbaycanda treyderlər üçün ilk jurnal!

Ayın mənzərəsi:

Qızıl “qızır”

Corc Soros: Yaxın aylarda bumetalın qiymətinin kəskin şəkildədüşəcəyini proqnozlaşdırmağaəsas var

Səh. 4-də

Martda gözlənilənlər

“İn Forex” dünyanın aparıcıekspertlərinin fikirlərinin qısaxülasəsini təqdim edir

Səh. 4-də

Yena, bu yana!

Hazırda 1 dolların 90 yenadanucuz olması Yaponiyaya “sərfetmir”. Bu hal iqtisadiyyatındirçəlməsinə əngəl törədir.

Səh. 11-də

İn Forex 01 (01) mart, 2010

Səh. 13-də


MÜNDƏR İCAT2

Səhifə

4-də: Fundamental təhlil5-dən 10-a qədər: Dalğa analizi11-də: İqtisadi mənzərə12-də: İşimoku Sistemi əsasında təhlil13-14-də: Avro xilas olacaqmı?15-16-da: MA əsasında texniki təhlil17-də: “Bu meydan, bu şeytan”18-19-da: Treyderlə müsahibə20-21-də: Bir trend xətti ilə necə qazanmaq olar 22-də: “Başı əziləsi iki əjdaha”23-24-də: “Stochastics” haqqında bilmədikləriniz25-26-da: “Bil, Böl”27-30-da: Birjaların tarixi31-35-də: Canlı əfsanə ilə yaxından tanış olun36-da: Larri Vilyansın strategiyası37-də: Nəhəng treyderlərin sirrləri38-39-da: Müsabiqəli Forex-test40-da: Oxu zalı

Oxuyacaqsınız:

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

REDAKTORDAN 3


Xoş gördük Sizləri, cənab treyderlər!Hər kim deyibsə, çox düzgün buyurub ki, əgər Siz bu biznesdə

uzun müddət qalmaq istəyirsinizsə, peşəkar treyderə çevrilməkniyyətiniz ciddidirsə, onda MÜTLƏQ dayanmadan öz üzərinizdəişləməlisiniz. Bu, birinci tələbdir, “treydinq” adlanan biznesin əsasxüsusiyyətidir. Bu işdə Siz axına qarşı üzən qayıqçıya bənzəyirsiniz:avarları dayandıran kimi, geriyə gedəcəksiniz. Bu işdə hansısa birsəviyyəyə çatıb, orada möhkəmlənmək anlayışı yoxdur - burada yadaim irəli getməlisən, ya da geri. Bu sahədə professionala çevrilməkniyyətiniz ciddidirsə, Siz “əbədi tələbə” olmalısınız.

Təsəlli üçün onu deyə bilərəm ki, dünyada bütün sahələrdə nəqədər hörmətli peşəkar varsa, hamısı “əbədi tələbələr”dir: rejissorCeyms Kemerundan tutmuş, filosof-milyardçı Corc Sorosa qədər.Kemerun hər filmi ilə tarix yazıb milyardlar qazansa da, durmadankompüter texnikasının kinoya tətbiqini, kameraları necə təkmil-ləşdirməyi, 3D effektləri araşdırır; Soros kapitalizmin fəlsəfəsini,qlobal böhranların səbəblərini təhlil edir, kitablar yazır... Onlar və ad-larını çəkmədiyimiz digər milyonlarla tanınmış peşəkarlar hamısı“əbədi tələbələr”dirlər – yəni durmadan oxuyub-öyrənənlər zümrə-sinə daxildirlər.

Bu jurnalı buraxmaqda məqsədlərimizdən biri Azərbaycanda trey-dinqə maraq göstərənlərin də “əbədi tələbələr”in sırasına daxil ol-masına imkan yaratmaqdır. Sirr deyil ki, doğma dilimizdə treydinqədair materiallar azdır. Biz bu boşluğu doldurmaq istiqmətində ilkciddi addımlardan birini atdıq: elə bir addım ki, birdəfəlik olmaya-caq, bundan sonra hər ay atılaraq, addım-addım Sizi irəliyə apara-caq.

Biz “İnforex” şirkəti olaraq, çalışdığımız sahədə Azərbaycanda çox“ilk”lərə imza atmışıq (Bu barədə saytımızda məlumat tapabilərsiniz). Bu jurnal da onlardan biri oldu. Amma iş elə gətirdi ki,təkcə Forex sahəsində yox, ümumilikdə, Azərbaycan dilində ilk elek-tron-jurnalı biz buraxası olduq. Əlbəttə, bu, asan iş deyil; əlbəttə, jurnalımızın ilk nömrəsi qüsurlar-dan xali olmayacaq. Onu daha da təkmilləşdirmək üçün Sizin fikir-lərinizə ehtiyacımız var. Deyəcəyiniz bütün tənqid və təkliflərə görəəvvəlcədən təşəkkürümü bildirirəm. Onları “İnforex”in forumundaməmnuniyyətlə müzakirə etməyə hazırıq.Sizə zövqlü və faydalı mütaliə arzulayıram!

İlqar Vəliyev,Layihənin rəhbəri

Daha bir ilk

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Fun d a m e nt a l t ə h l i l4


Qızılın 2009-cu ilin əvvəl-lərindən başlayan artımı birilə 50 faiz bahalaşmanəticəsində gəlib hər troyaunsiyasına görə 1225$-açatdı. Bu artım nə ilə bağlı idivə eyni dinamika 2010-cu ildədə davam edəcəkmi?

Ekspertlər artımın əsassəbəbi kimi böhran vaxtı in-vestorların qızıla daha çox meyletməsini göstərirlər. Bu da tə-biidir: qlobal böhran“fırtına”sında məhz qızıl “sakitkörfəz” təsiri bağışlayırdı.Amma elə məhz bu səbəbqızılın 2010-cu ildə ucuzlaç-masına gətirib çıxara bilər.

Tanınmış maliyyəçi Corc Sorossonuncu Davos forumundakıçıxışı zamanı qızıl bazarında

yaranan vəziyyəti beləqiymətləndirmişdi: - Hazırda maliyyəbazarlarında müşahidəolunan əsas “sabunköpüyü” qızıldır. Yaxınaylarda bu metalınqiymətinin kəskin şə-kildə düşəcəyini proqnozlaşdırmağaəsas var.Sorosun bu ehtimalınıbəzi texniki analitiklər dətəsdiqləyirlər. Onlarınfikrincə, Dolların in-deksinin artım dalğası

qızılın yeni eniş dalğası ilə üst-üstə düşə bilər.

Qızıl “köpüklənir”

Dünya bir-jalarında “mülayimartım” müşahidə olu-

nacaq;

Avropanın fond bir-jalarında 3-5 faiz artımqeydə alınacaq;

Rusiya indeksləridaha çevik – 6-10 faizartacaq;

Amerika iqtisadiy-yatında artımın güclənməsinə işarə

edən fundamental faktorlarçoxalacaq;

FES “aşağı faizdərəcələri” dövrününbir qədər də uzanması

haqqında işarələr verəcək;

İspaniya və Por-tuqaliyanın maliyyəsektorunda vəziyyəti

bir qədər gərginləşəcək;

Avro/dollar $1,38-1,42diapazonundadalğalanacaq.

Mart: Nə gözləyirsiniz ?“ İ n F o r e x ” d ü n y a n ı n a p a r ı c ı e k s p e r t l ə r i n i n

f i k i r l ə r i n i n q ı s a x ü l a s ə s i n i t ə q d i m e d i r

Ay ı n m ə n z ə r ə s i

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

T E X A N A L İ Z 5


EURUSD

Aylıq qrafikdə (A)-(B)-(C) İntermediate formullu klassik ziqzaqın formalaşması müşahidə olunur.Bu halda eniş trendinin davam edəcəyi gözlənilə bilər. Təxminən 5 fiqur aşağıda maraqlı hədəfvar: trend xətti ilə 38,2 faizlik fibo-səviyyənin kəsişməsi.

D a l ğ a a n a l i z i

8 weekly

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

TEXANAL İZ6


Eyni mənzərəni həftəlik qrafikdə daha yaxşı görmək mümkündür. Bu zaman miqyasında Minordərəcəli impulsun formalaşdığı da sezilir. Aşağıya doğru hərəkətin məhz impuls formasında ol-ması da eniş trendinin göstərilən hədəfə doğru can atacağından xəbər verir.

8 daily

D a l ğ a a n a l i z i

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

http://inforex.az/az/onlineform.shtml


Günlük qrafikdə tipik impuls kanalı qurmaq mümkündür. Hər şey klassik qaydalara uyğun gedir.Nə qədər ki, cütlük kanaldan çıxmayıb, eniş trendi qüvvədə sayılacaq. Amma impulsun artıqsonuncu fazaya daxil olduğunu (əsas dalğa olan 3-cü dalğa başa çatmış kimi görünür) da unut-mayın.

TEXANAL İZ 7D a l ğ a a n a l i z i

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


GBPUSD

Funt/dolların həftəlik qrafikdə cızdığı trayektoriya “ikiqat ziqzaq”: W-X-Y Minor formasiyasınıxatırladır. Cütlük çox vacib olan bir müqaviməti – 61,8 faizlik fibo-nisbəti sınaqdan keçirir. Digərvacib müqavimət səviyyəsi də qrafikdə əks olunub.Hazırkı hərəkət – irimiqyaslı korreksiyadır. Y Minor dalğası tam bitəndən sonra artım trendininbərpa olunacağı gözlənilir.

TEXANAL İZ8 D a l ğ a a n a l i z i

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


USDCHF

Həftəlik qrafikdə usdchf cütlüyü (W)-(X)-(Y) İntermediate formalı “ikiqat ziqzaq” trayektoriyası iləhərəkət edir. Bizim varianta görə, (X) İntermediate dalğası artıq başa çatıb, indi yuxarıya doğruyönələn (Y) İntermediate formalaşmaqdadır. Bu isə o deməkdir ki, artan trend hələ bir neçə aydavam edə bilər. Əlbəttə, arada aşağıya doğru irimiqyaslı korreksiyanı nəzərə almaq şərtilə.Bu versiyanın təsdiqi üçün cütlüyün trend xəttinin üzərində möhkəmlənməsini gözləməklazımdır.

TEXANAL İZ 9D a l ğ a a n a l i z i

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


USDJPY

Dollar/yena cütlüyü klassik impuls kanalında hərəkət edir. Amma bir məsələ var ki, dalğa sayı artıqimpulsun başa çatmış olduğunu istisna etmir; əks istiqamətdə trendin başladığına dair isə hələ kiheç bir siqnal yoxdur. Ona görə də, biz usd/jpy cütlüyündə vəziyyəti belə qiymətləndiririk: Əgər qiymət qrafiki kanaldan

çıxarsa, bu, yuxarıya doğru hərəkətin başlanmasına aid ilkin siqnal sayılacaq. Nə qədər ki,qiymət kanaldan çıxmayıb, vəziyyət qeyri-müəyyən hesab olunur.

TEXANAL İZ10 D a l ğ a a n a l i z i

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

İnForex 01 (01) fevral, 2010

ABŞ iqtisadiyyatının böhran-dan sonrakı bərpa prosesi gözlənildiyindən daha sürətləgedir. 2009-cu ilin son 3 ayındaABŞ-da 5,7 faiz artım gözlənilsə də, ölkənin ÜDM-i5,9 faiz artıb. Ölkədə özəl sek-tora yatırımlar da çoxalmaq-dadır.

Milli İqtisadiyyat və BiznesAssosiasiyasının (NABE) 48iqtisadçının arasında keçirdiyisorğu göstərir ki, onlar 2010-cuil ərzində Amerika iqtisadiy-yatının 3,1% çoxalacağını

gözləyirlər. 2011-ci ili üçün dəeyni proqnoz verilir.

Federal Ehtiyatlar Sisteminin2010-cu il üçün iqtisadi artımproqnozu isə 2,8%-3,5%arasındadır.

NABE-nin digər proqnozuABŞ-da işsizliyin səviyyəsiləbağlıdır. Ekspertlər il ərzində iş-sizliyin səviyyəsinin ciddi şə-kildə azalmayacağını düşünür-lər. “Capital Economics”inmütəxəssisləri bunu əsasgötürərək, qarşıdakı rüblərdəAmerikanın iqtisadi artım

tempinin zəifləyə biləcəyi fikriniönə sürürlər.

Qeyd edək ki, böhran zamanı8,7 milyon amerikalı iş yerindənməhrum olub. Hazırda ölkədəişsizliyin səviyyəsi 9,8 faiz həd-dindədir.

ABŞ: Artım başlayır

İnvestorlar iyun ayında Bri-taniyada baş tutacaq seçkininnəticələrilə bağlı nigarançılıqkeçirirlər. Sorğular heç bir par-tiyanın ciddi fərqlə üstün gələbilməyəcəyini göstərir. Parla-mentdə yekdillik olmayacağıtəqdirdə isə, iqtisadiyyatın indikiağır vəziyyətində operativqərarların qəbuluda mümkünolmayacaq. Xüsusilə də büdcə

siyasəti “axsaya” bilər.Seçki Britaniyanın maliyyəvəziyyətinin getdikcə pisləşməsifonunda baş tutacaq. Ölkədəiqtisadiyyatın bərpası olduqcaləng gedir. Bu hal investorlarıməyus etməkdədir. Analitiklərinfikrincə, əgər belə davamedərsə, funtun başının üzərinialan “qara buludlar” hələ dağıl-mayacaq.

Britaniya: Böhrandan sonra, seçkidən əvvəl

Daha bir seçki iyul ayındaYaponiyada olacaq. Buna görədə, hökumət seçki ərəfəsindəiqtisadiyyatı stimullaşdıran təd-birlərin görülməsi üçün MərkəziBanka təsir göstərməkcəhdlərini artırır. Bank ilknövbədə deflyasiyanın azaldıl-masına çalışacaq. Ekspertərinfikrincə, Yaponiya Milli Bankıhələ ki Monetar zəiflətməsiyasətinə getməyəcək.

Hazırda 1 dolların 90yenadan ucuz olması

Yaponiyaya “sərf etmir”. Bu haliqtisadiyyatın dirçəlməsinəəngəl törədir. İndiki dövrdəYenanın güclənməsi artmaqdaolan ixracata zərbə vura, idxalmallarının isə ucuzlaşmasınagətirib çıxara bilər. Ona görədə, istisna deyil ki, Yena lazımolduğundan çox güclənərsə,Yaponiya bankı da oyunaqoşula bilər.

Yaponiya: Yenanı zəiflətməli

FUNDAMENTAL ANALİZ İ q t i s a d i x ə r i t ə 11

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


EUR/USD Weekly

EUR/USD cütlüyündə 3 həftədir ki, qeyri-müəyyənlikdir. Nə “ayı”ların, nə də “buğa”larınqəti addımları yoxdur və bunun da öz səbəblərivar; “buludların” aşağı doğru kəsilməsi onlarınözünün “Buğa” rəngi ilə müşayiət olunur. Ammakəsilmə qətiyyətsiz idi. Kəsişmə yenicə baş ver-mişdi ki, növbəti iki şam yenidən “bulud”a daxiloldu. Lakin demək olar ki, indikatorun bütünxətləri aşağıya doğru yönəlib. “Ölü xaç” (1) hələdə aktuallığını saxlayır. Proqnozlaşdırırıq ki,vəziyyət aydınlaşana qədər flet müşahidə olu-nacaq. Satışlar keçən həftənin minimumuseçiləndən sonra güclənə bilər.

GBP/USD Weekly

Bütün xətlər aşağıya doğru yönəlib. 2 həftəəvvəl buludların kəsilməsi satıcıların bazaraaxını ilə müşayiət olundu. Orta müddətli perspektivdə istiqamət aşağıyadır.

İCHİMOKU Qrafik TexnikasıUSD/CHF Weekly

Hazırda “ölü xaç” (1), yuxarıda “ayı” buludları(2) və keçən həftənin “doji” fiquru müşahidəolunur. 1.07-1.09 arasında flet gözlənilir. Yabazara girməməyi, ya da qiymət buludlara yaxın-laşanda stopları “Çinkou Span A”dan yuxarıdayerləşdirməklə satmağı məsləhət görərdik.

USD/JPY Weekly

Qiymət “buga” kəsişməsinin yaxınlığında,Tenkan Sen və Kijun Sen arasındakıməngənədə “ilişib”. Ümumi “Ayı” əhvalışəraitində konsolidasiya gözləmək olar – bunu “buludlar” da təsdiqləyir.

TEXANALİZ12

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


vropa Birliyinin üzləşdiyiiqtisadi problemlərin hələki sonu görünmür. Avro

üzüaşağı yuvarlanmaqdadır.Yunanıstan, İslandiya, Por-tuqaliya və İspaniyanın maliyyəsferasındakı problemlər AvropaBirliyini çox pis vaxtda ya-xalayıb. Bəzi ekspertlər - on-ların arasında Corc Soros kiminəhənglər də var,- hətta Avropaiqtisadi məkanının sonunu proqnozlaşdırmağa başlayıblar.Bəs əslində nə baş verir?“Köhnə dünya” bir böhrandançıxıb, digərinə girməyəcək ki?

Ən zəif bənd

2009-cu ilin sonlarında Yuna-nıstanda PASOK (YunanıstanSosialist Partiyası) 300 yerlikparlamentdə 160 mandat qaza-naraq, hakimiyyətə gəldi. Buərəfədə Afinanın ən böyükproblemi büdcə kəsiri idi.Əvvəlki hökumət bu problemi“kəməri daha da bərk sıxmaq”(xərcləri ixtisar etmək) yolu iləçozməyə çalışırdı. Konkretolaraq, təhsil və sosial sferadaislahatlar planı hazırlanırdı.Daha açıq danışsaq, “plan”deyiləndə sosial xərclərinazaldılması nəzərdə tutulurdu.Əhali buna kütləvi tətillər keçir-məklə reaksiya verdi. Bu fondaGeorgios PapandreununSosialist Partiyası nəinki sosialxərcləri, hətta əməkhaqqıları daartırmaq kimi vədlər verərək,asanlıqla hakimiyyətə gəldi.Amma “artıracağıq” deməklə iş

bitmir. Vacib bir sualı cavab-landırmaq lazımdır: Nə ilə?Bütün bunlar ona gətirib çıxardıki, ötən ilin dekabrında üçaparıcı reytinq agentliyi Yu-nanıstanın kredit reytinqiniaşağı saldılar. Çünki büdcə

kəsiri artıq ÜDM-in 12,7 faizinəçatmışdı.Bu isə, Avrozonaölkələri üçün nəzərdə tutulan 3faizlik limitdən 4 dəfədən dəçox artıqdır! Ölkənin xariciborcları 300 milyard avroya çat-mışdı. Bu, ÜDM-in 120 faizideməkdir. Halbuki, “Sabitlik vəİnkişaf Paktı”na görə (Stabilityand Growth Pact – SGP) AB-yəüzv dövlətlərin xarici borcununmiqdarı ÜDM-in 60 faizinikeçməməlidir. Buna baxma-yaraq, “S&P” agentliyininhesablamalarına görə, 2012-ciilə qədər Yunanıstanın xariciborcu ÜDM-in 138 faizinə çata-caq. Ölkənin əmək naziri An-dreas Loverdosun bildiriyinəgörə, bu il işsizlərin sayı milyonnəfər olacaq. Bu isə əhalinin 22faizi deməkdir. Belə bir

vəziyyətdə Avropa Birliyi Yu-nanıstana kömək etməyəsadəcə, məhkum idi: ən azıbuna görə ki, onları eyni valyutabirləşdirir. Və əgər Yunanıstan“yıxılsa”, başqalarını da ardıncadartacaq. Ona görə də AvropaMərkəzi Bankı Yunanıstan üçünxüsusi antiböhran planı hazır-ladı. ƏDV-nin 2 faiz artırıl-masını nəzərdə tutan həminplan Yunanıstanın büdcəkəsirini 8,7 faizə qədər azalt-malıydı. Amma Yunanıstanınsosialist hökuməti bu planadodaq büzdü.

“Donuzlar”

Təklikdə götürəndə Yunanıs-tanın iqtisadiyyatı AB-nin iqti-sadiyyatının cəmi 1,9%-nəbərabərdir. Bu, kritik həcmsayıla bilməz. Amma problembundadır ki, Yunanıstan təkdeyil.

AB-nin maliyyə vəziyyəti dahapis olan dörd üzvünün - Por-tuqaliya, İrlandiya, Yunanıstan(Greese) və İspaniyanın(Spain) baş hərflərini yanaşıdüzəndə PİGS – “donuzlar”sözü alınır. İspaniyada vəziyyətsanki düzəlməkdə idi, amma iş-sizliyin iki dəfə artaraq 20 faizəçatması onun dirçəlməsinəimkan vermədi. Bu, son 12 ildəən yüksək işsizlik həddidir.

Portuqaliyada büdcə kəsiriÜDM-in 9,3%-i səviyyəsindədir,halbuki, Avrokomissiya cəmi8%-lik kəsir proqnozlaşdırırdı. “Donuzlar”ın hamısının xariciborcları ÜDM-in 70 faizlik həd-dini keçib. Bu isə artıq AB-ninümumi sabitliyi üçün risklisayıla bilər.

Qərbdə Günəş batırAvro haqqındakı bədbin

ssenarilər nə qədər əsaslıdır?

A

İCMAL Ay ı n m ö v z u s u 13

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

8


“Avro”nun sonu çatır?!

Almaniyanın MaliyyəAgentliyinin direktoru KarlHaynts Daube Yunanıstanlabağlı vəziyyəti təhlil edərkənbildirib ki, “Əgər Avropa Bir-liyinin üzvlərindən biri müflis-ləşərsə, bu, on illikavro-eksperimentin iflası deməkolacaq. Birlik isə dağılmaq təh-lükəsilə üzləşəcək”. Bu sözlərekspertləri xeyli narahat edib.“Karl Daubenin dedikləri başverənləri real qiymətləndirməküçün insanın gözünü açır”,- deyə “Westpac BankingCorp”un baş strateqi RiçardFranuloviç bildirib. Onun sözlərinə görə, Avropa Birliyininliderləri vəziyyətin faciəli olabiləcəyini anlayırlar. Buna görədə nəyin hesabına olursa-olsun, Yunanıstanın defoltunayol verməməyə çalışacaqlar:“Amma işlər yaxşı olana qədərlap pis olacaq”. Dünyanın ənməşhur valyuta spekulyantların-dan biri Corc Soros da Avronunperspektivindən bədgümandır.Onun fikrincə, “Əsl valyutanınəmələ gəlməsi üçün təkcəMərkəzi Bankın olması yetərlideyil, xəzinədarlıq da olmalıdır.Əgər hakimiyyətin siyasiqanadını yaratmadan vahid valyutaya keçilirsə, bu, arabanıatın qabağına qoşmaqdeməkdir. AB-nin üzvləriletargiya yuxusundan ayılaraq,inkişafı davam etdirəbilməsələr, onda Avronun fati-həsi oxunacaq”.Avronun çöküşünü proq-nozlaşdıranların arasındaFransanın məşhur “SocieteGenerale” bankı da var. Bankınekspertləri fikirlərini bu arqu-

mentlərlə əsaslandırırlar:* AB ölkələrinin böhranlı an-larda bir-birinə lazımıncakömək etmək üçün kifayətqədər iqtisadi resursları vəsiyasi iradəsi yoxdur;* Yunanıstan, İrlandiya, Por-tuqaliya və İspaniya AB-yə

üzvlük üçün hələ çox zəifdirlər;* Əgər bu ölkələr AB-nin üzvüolmasaydılar, asanlıqla öz millivalyutalarını devalvasiya edə,təkrar maliyyələşdirmə faizləriniazalda bilərdilər. Amma AB-yəüzvlük buna imkan vermir.

Dilemma

Bütün bu işlərdə bir vacibməqam da var. Artıq dediyimizkimi, Yunanıstan Avropa Bir-liyinin meyarlarını kobud şə-kildə pozub. Və əgər buna bax-mayaraq, AB onu xilas edərsə,belə çıxır ki, özünün sistemprinsiplərini və imzalananmüqavilələri şübhə altında qoyacaq. Bundan sonra başqaölkələr də həmin meyarlara bar-maqarası yanaşa bilərlər. Xilasetməsə isə...

Axı Avropa Birliyi özü nədeməkdir? Onun cəmi iki realdayağı var: biri sabit Avro, o birisabit fiskal siyasət. Avropanınayrı-ayrı ökələrinin ümumi valyutanın devalvasiya vəinfliyasiyasına nəzarət imkan-ları yoxur. Avropa MərkəziBankı (AMB) vahid monetarsiyasət həyata keçirir, ölkələr

isə öz iqtisadi siyasətlərinə kor-rektələr etməlidirlər. Ammahazırda məhz bu prinsip pozu-lub. Yunanıstan Avronunsayəsində bir müddət aşağı faizdərəcələrindən xeyir gördü,lakin xarici borcunu azaltmaqlabağlı öhdəliyini yerinə yetir-mədi. Əldə etdiyi vəsaitiəsassız şəkildə sağa-solaxərclədi. İndi onun xilasıyönündə addımlar atmaq AB-nin ciddi riskin altına girməsideməkdir.

Nə ola bilər?

Hazırda AB Yunanıstanavəziyyəti nizama salmaq üçünmartın ortalarına qədər vaxtverib. Ayın 16-na qədər Afinabüdcə kəsirinin ixtisarı pro-sesinə başlamalıdır. Fəqət yu-nanların bu müddət ərzindəciddi nəyəsə nail ola biləcəkləriinandırıcı görünmür. Bir sıraekspertlərin fikrincə, 2010-cu ilAvro üçün ən çətin il ola bilər.Hətta AB Yunanıstanın əlindənyapışaraq, dartıb bataqlıqdançıxmasına kömək etsə belə,Avronun eniş trendi davamedəcək. Çünki qarşıdakı aylarınbirində Portuqaliya və İspaniyada əlini AB-yə uzada bilər. Hərşeydən əlavə, bütün bunlarhəm də o deməkdir ki, AMByaxın aylarda faiz dərəcələriniqaldırmayacaq. “Yıxılan”ölkələrin ayağa qalxmasınaimkan yaratmaq üçün AB-ninAvronun zəifləməsinə imkanyaradacağı daha inanırıcıdır. “Dow Jones” agentliyininekspertləri də bu fikri bölüşürlərki, 2010-cu il Avro üçün eniş iliolacaq. Onlar ilin sonlarınadoğru Avronun 1,25-1,30 diapa-zonuna enəcəyini gözləyirlər.

8

İCMAL Ay ı n m ö v z u s u14

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


EURUSD

EURUSD-nin 2009.03.16 tarixindən başlayanartım trendi, nəhayət, 2009.12.07-də “uçurumunastanasına doğru ilk addımın atdı”. Prinsipetibarilə bu addımı ilin axırı iri və orta investor-ların gəlirlərini fiksasiyası etmələrilə də izahetmək olar. Amma hazırkı vəziyyət bununsadəcə fiksasiya olmadığını çox gözəl əks et-dirir. Əgər 2008-ci ilin sonlarından 2009-cu ilinsonlarına qədər olan impulsa diqqət yetirsək, buqiymətlər həmin impulsun 61,8%-i əks etdirir.Bu Fibonaççi səviyyəsinin kəsilməsi çox zamantrendin dönüşünün güclənə biləcəyindən xəbərverir. Lakin görünür, investorlar hələ də EURUSD-dən imtina etmək niyyətində deyillər.Hazırki diapazon 1.38-1.3850 və 1.35-1.3450arasındadır. Qiymət bu diapazondan yuxarıyaçıxarsa, 1.41-1.42, aşağıya enərsə, 1.30-1.20zonasına çata bilər. Əgər uzunmüddətli perspek-tivdən yanaşası olsaq, EURUSD-in 1.25-1.2350zonasına çatması qlobal böhranın II dalğasınıngüclənməsi məsələsini gündəmə gətirə bilər.Necə deyərlər, “Yaşayarıq, görərik”.

MA əsasında təhlilGBPUSD

Uzun sürən geniş diapazonlu yan hərəkətdənsonra nəhayət, GBPUSD bu ilin fevral ayındadiapazondan çıxa bildi. 50 SMA və 14 SMA-nınkəsişməsi və aşağıya doğru yönəlməsi də“ayı”ların fəallaşmasına işarədir. Hazırda diqqətmərkəzində 1.53-1.54 müqavimətdir. Əgər“buğa”lar bu müqaviməti dəf edə bilməsələr,“ayı”ların qiyməti 1.5000-ə kimi endirəcəyini proqnozlaşdırmaq olar.

USDCHF

Dolların keçən ilin sonlarından aldığı dəstək“buğa”ların qiyməti 1.07-1.08 zonasına kimiqaldırmalarına səbəb oldu. Weekly, Monthlyqrafiklərində MA-lar bazarda hələ də “ayı” əh-valının hökm sürməsinə işarə edirlər. Daily-də“buğa”ların xeyrinə keçən ilin dekabrında olankəsişməni (14SMA>50SMA) misal gətirmək olar.Əgər “buğa”lar hazırkı səviyyələrindən yuxarıdamöhkəmlənə bilsələr, cütlüyün uzunmüddətliperspektivdə 1.14 ətraflarına artımını proq-nozlaşdırmaq olar. Əks təqdirdə 1.05-1.04, dahasonra isə həlledici qiymət kimi 1.000-a kimienişin qaçılmaz olduğunu düşünürük.

TEXANALİZ 15

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

8


USDJPY

Cütlüyə geniş aspektdən baxsaq, “Ayı”ları uzunmüddətli rallisi ona gətirib çıxardı ki, qiymətinhəlledici zonalara (80-82) düşməsinin qarşısını almaq üçün “buğa”lar əks-hücuma keçdilər. 93-91müqavimət zonalarına kimi məzənnəni qaldıran “buğa”lar, görünür, “ayı”ların yenidən öz trendlərinibərpa etməyə təhrik etdi. Hazırki vəziyyət qiymətin 85-87 və 91-93 diapazonunda Range-də ol-masını əks etdirir.

Uzunmüddətli perspektivdə 85-87 qiymətindən aşağıda USDJPY-nin 80-82-yə düşmək, 91-93qiymətlərindən yuxarıda isə 100.0-a qalxmaq ehtimalı var.

TEXANALİZ16 M A ə s a s ı n d a t ə h l i l

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

8


“Forex”lə yeni tanış olantreyderləri ən çox maraq-landıran sualın nə olduğunuhamı bilir: “Doğrudanmı, bu-rada real pul qazananlar var?Nə qədər qazanırlar? Necəqazanırlar? Bəs hanı onlar, ocənab qazananlar, niyə bizonları tanımırıq?”

Adətən “Forex” bazarında xid-mətlər göstərən şirkətlər müx-təlif səbəblərdən, o cümlədən,

böyük gəlirlər haqqındayaradılan mifləri dağıtmamaqüçün bu sualları dəqiq və bir-mənalı cavablandırmaqdançəkinir, soruşanları ümumi cavablarla “yola verirlər”. Bu isəbir çox hallarda yeni treyder-lərin şübhələrini daha da artırır:“Bir halda ki, qazananlar doğru-dan da var, niyə onları bizdəngizlədirlər? Bəlkə heç belələriyoxdur?”

Azərbaycanın Forex xid-mətləri bazarında daim yenilik-

lər gətirməsilə fərqlənən “İn-forex” şirkəti 3 ay əvvəl buməsələyə tamam fərqli biryanaşma ortaya qoydu. Şirkət“Strategiyaların açıq sınağı”

adlı layihə təşkil edərək, özünəvə sisteminə güvənən treyder-ləri açıq meydana dəvət etdi.Müsabiqə bütövlükdə yalnızreal hesablarda və real vaxtdakeçirilir; istəyən hər kəs işti-rakçıların bütün əməliyyatlarınıizləyə bilər; açılan əməliyyatlarımüsabiqə iştirakçılarının forum-dakı xüsusi bölmələrindəmüzakirə etmək mümkündür.Beləliklə, yeni başlayan treyder-ləri ən çox düşündürən sual av-tomatik olaraq, praktik şəkildə

həllini tapır. Siz “Forex”də necəqazanıldığınımı görməkistəyirsiniz? Buyurun, baxın!Özünüz daha yaxşı bacara-cağınızı düşünürsünz? Buyu-

run, qoşulun! Hər şey realdır!Bizim jurnal həm “Strate-giyaların açıq sınağı” layi-həsində baş verən maraqlıhadisələri, həm də “İnforex”indigər proyektlərini izləməkdədavam edəcək.

Hələlik isə Sizə yanvarayında müsabiqənin ənuğurlu nəticəsinə imza atantreyderlə - “Maximus”lamüsahibəni təqdim edirik.

Bu meydan, bu şeytan!”İnforex”in yeni layihəsi təzə başlayan treyderlərin ənçox verdikləri suala sözdə yox, əməldə aydınlıq gətirir

L a y i h ə 17

8

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


“İnforex” şirkətinin təşkiletdiyi “Strategiyaların açıq sı-nağı” müsabiqəsinin yanvarayındakı qalibi ilə tanış olun - Lətif Baxışov. Özünü belətəqdim etməyi lazım bildi: “24yaşım var. Azərbaycan Dövlətİqtisad Universitetininməzunuyam. Hazırda “Se-vimli” məktəbli jurnalındaicraçı direktor vəzifəsindəçalışıram. Subayam”.

- Forex-lə tanışlıq necə vənədən başladı?

- Forex haqqında ilk dəfə2003-cü ildə iqtisadiyyata dairdərsliklərdə oxumuşdum. Son-radan internetdə təsadüfənAzərbaycanda fəaliyyətgöstərən forex şirkətlərininbirinin saytına daxil oldum.Əvvəlcə demo hesabda qey-diyyatdan keçib, uzun müddətətrafdan bilgi toplamadan,sadəcə qiymət qrafikininmahiyyətini başa düməyəçalışırdım. Bir gün “İnforex”şirkətinin saytında “pulsuzseminar” sözlərinə rast gəldim.Seminara qeydiyyatdankeçdim. Çox keçmədi ki, semi-nara dəvət aldım və bir aylıqtəmənnasız məşğələlərdə işti-rak etdim. Bununla da mənimhəyatımda forex dönəmibaşladı.

- 500 dollarlıq mini-hesab aç-maqla, hər həftə təxminən 500dollar qazanc götürürsən…Yəni həftəyə 100%. Cibxərcliyiüçün pis deyil. Necədüşünürsən, sadəcə treyderliketməklə babat dolanmaqolarmı?

- Əvvəla deyim ki, həmin həftə500 yox, 700 dollar qazanc ələetmişdim. Amma bu, həmişəolmur. Bazarın hərəkət di-

namikasından çox şey aslıdır.Amma həftəlik 50%-lik artımmümkün ola bilər, məncə. 250dollar da həftəlik cibxərcliyiüçün pis sayılmaz. Bəli, treyderlik etməklə dolan-maq olar. Hətta aradaqazandığın pullarla Antalyadaistirahət etmək də mümkündür.

- Əməliyyat açmazdan qabaqvə açandan sonra nələredirsən? “Vudu” rituallarını çıx-maqla, təbii ki…

- Təbii ki, bir çox treyderler kimimən də əməliyyat açmazdanəvvəl istiqaməti müəyyənedirəm. Bazarı texniki analizedib, sistemimi hansı is-tiqamətə yönəldəcəyimi qərar-laşdırıram. Əməliyyatı açandansonra isə sadəcə bazar xəbər-lərini izəlyirəm.

- Əgər xüsusi əhəmiyyətlidövlət sirri deyilsə, ticarət sis-temin haqqında bilgi verəbilərsənmi?

- Əlbəttə, sirr deyil. Əvvəlcədənqeyd edim ki, mənim sistemim“martinqeyl” taktikası üzərindəqurulub. Ancaq bir fərq ondadırki, uzunmüddətli tətbiq etmirəm.Martinqeyl taktikası vasitəsiləqısa zamanda böyük gəlir əldə

etmək mümkündür. Ancaq risklitaktikadır. Bunun üçün gərəkböyük həcmdə də depozitin ola.Odur ki, mən bu taktika iləparalel olaraq trend və fiboxətlərindən istifadə edirəm.Bacardığım qədər risksiz ticarətaparıram.- Səncə, treyderə ən çox lazımolan 3 xüsusiyyət hansılardır?

- Fikrimcə, bu, hamıya məlum-dur. Səbr, özünə əminlik vətəlaşa yol verməmək.

- İndi isə əvvəlki sualı astar

üzünə çevirək: Bəs treyderəəsla lazım olmayan 3 xü-susiyyət hansılardır?

- Birinci növbədə tamah, səbir-sizlik və özünə inamsızlıq.

- Bəziləri treydinqi nəyə görəsəqumara, başqaları lotereyaya,digərləri at yarışına bənzədir…Necə fikirləşirsən, doğrudanmı,oxşarlıq var?

- Yəqin, kimsə deyə bilməz ki,sabahkı lotareyada filan rəqəm-lər çıxacaq və ya rəqibininəlindəki növbəti kartların 3 tuzolma ehtimalı var. Amma valyuta ticarətində daimiqazanc gətirən bir çox sistemlərmövcuddur. Ən azından ehtimalnəzəriyyəsinə əsaslanıb, uğurluticarət aparmaq mümkündür. Mən deyərdim ki, xeyr, treydinqbəxt oyunu deyil. Treydinq,ümumiyyətlə, oyun deyil. Bu,ticarətdir.

Maximus nəticə

“İn Forex”in dosyesi:

“Martinqeyl” - Təxminən 200 il əvvəl şövqlü oyunlarda (sonradan kazino-larda) tətbiq etmək üçün düşünülmüş sistemdir. Bir versiyaya görə, termininmüəllifi XX əsrin əvvələrində yaşamış və şövqlü oyunları araşdıran fransızriyaziyyatçısı Paul Pyer Levidir. Klassik martinqeylə əsasən, oyuna kiçikhesabla başlanılır, hər dəfə uduzandan sonra isə oyunçu hesabı elə artırır ki,qazanacağı təqdirdə bütün itkilərini kompensasiya edə və bir qədər xeyir götürəbilsin. Məsələn, həndəsi silsilə ilə: 1-2-4-8-16-32-64 və s. Uduşdan sonrayenidən minimal hesaba qayıtmaq lazımdır. Müasir birja strategiyalarında buşəkildə - yəni klassik martinqeyl demək olar ki, tətbiq olunmur.Jurnalımızın gələn sayında Martinqeyl sisteminin müasir modifikasiyaları vəonların Forex bazarında tətbiqi haqqında ətraflı yazı oxuya bilərsiniz.

MÜSAH İ B Ə Ay ı n q a l ı b i18

8

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


- Bir treyder kimi sənin üçün işprosesində ən çətin olan nədir?

- Tamahı boğmaq və səbretmək.

- Əməliyyat açmadan bir müd-dət qrafiki sakitcə izləyəbilirsənmi? Bu zaman nəsəetmək üçün əlin gicişmir ki?

- Lap əvvəllər sakitcə izləyəbilmirdim. Sonradan başadüşdüm ki, nə qədər çoxizləsəm, itirmək ehtimalım bir oqədər azalar. İndi isə bacardığım qədər əlimi dincsaxlayıram.

- Səncə, insanın ağlı və savadıilə treydinqdəki uğuru arasındabirbaşa əlaqə varmı? Yoxsa,treydinq daha çox incəsənətdir?Və heç də hər ağıllı adam kon-trabas çala bilmədiyi kimi,uğurlu treyder də ola bilməz?..

- Mən düşünürəm ki, insan nəqədər ağıllı, savadlı olsa, trey-dinqdə bir o qədər uğur əldəedər. Ağıllı adam kontrabasçala bilməsə də, kontrabasınsəsini çıxardacaq texnologiyaicad edə bilər. Amma kontrabasçalanın kontrabası qırılsa, onuyenidən bərpa etməyi sual al-tındadır. Ağıl treydinqdə ənvacib köməkçidir.

- Treydinqdə daim qazancgətirən “sehirli formul”ların, “fəl-səfə daşı”nın olduğuna inanır-sanmı?

- Təbii ki, hər bir sistemin qəlizdə olsa, məntiqə köklənən birəsası vardır. Bəli, inanıram.Hətta saatlarla qrafiklərə baxıbnəsə xüsusi bir qanunauyğun-

luq axtarmağa çalışıram.Tapası olsam, bunu səninlə dəbölüşərəm.

- Görək də… Gələcəkdə trey-dinqə həyatında hansı yeri ayır-mağı düşünürsən? Haçansa“Əlvida, ixtisas, xoş gəldiniz,

qrafiklər!..” demək ehtimalınvarmı?

- Mən artıq bunu etmişəm.

- Ümumiyyətlə, səncə, trey-dinqlə əlavə peşə kimi məşğulolmaq və bu zaman uğurqazanmaq mümkündürmü?

- Bəli.

- Əməliyyat açandan sonrapsixoloji gərginlik keçirirsənmi?

- Adətən böyük lotlarlaəməliyyat açanlar psixoljigərginliklər keçirirlər. Təbii, buzaman adrenalin itirmədənkeçinmək olmur.

- Əvvəlki sualla haradasa bağlıolan başqa bir məqam da var:Necə düşünürsən, həftədə100% nəticəni 500 dollarlıq

yox, məsələn, 50000 dollarlıqhesabda da göstərə bilərdinmi?

- Əgər mənim ehtiyatda 150000 dollarım olsaydı, bu,mümkün idi. Amma hesabedirəm ki, depozitin çoxluğuaylıq qazanc faizinə öz təsirini

gostərər. Mən 50000 dollarlıqdepozitdə həftədə 7-8 %qazanca iddia edərdim.

- Və sonda digər treyderlərə,xüsusilə də yeni başlayanlaranə demək istərdin? “Uşaqlar,möhkəm olun”dan başqa…

- Məncə günlərlə indikatorları,osillyatorları araşdırmaqdansa,ölkələrin iqtisadiyyatını araşdır-maq lazımdır. Misal üçün,Yaponiya ixaracatını hansı valyuta ilə aparır? Növbəti ay-larda hansı ölkələr arasındaiqtisadi sövdələşmələr nəzərdətutulur? Məncə buna dahaqlobal səviyyədə yanaşmaqlazımdır. Deyərdim ki, əziz yenibaşlayan treyderlər, itirməkdənqorxmayın! Tamahdan yanqaçın. Hər kəsə uğurlar arzu-layıram!

MÜSAH İ B Ə Ay ı n q a l ı b i 19

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

8


I AddımForexdə nə vaxtsa öyrəndiyiniz ən vacib

dərslərdən biri trendi izləməkdir. Ona qarşı çıx-maq nəyə lazımdır? Trend sənin dostundur.Trendlə işləmək elə bil, axının istiqamətindəüzməyə bənzəyir. Bu, axına qarşı üzməkdənçox asandır. Qəbul edin bunu. Çətini sizin trendistiqamətində olub-olmadığınızı təyin etməkdir.Bunu etməyin ən asand yolu isə trend xəttləriçəkməkdir.Trend xəttlərini çəkmək asandır, lakin treyder-lərinin çoxu hələ də onları səhv çəkir. Bubölməni diqqətlə oxuyun və trend xəttlərinidüzgün çəkməyi öyrənin! II AddımArtan trend xəttini çəkmək

Uptrenddə trend xəttləri qrafikin aşağısındançəkilir. Şamların aşağı kölgələrinin mühümuclarını birləşdirən trend xətti çəkirik. Trend xəttiqiymətin qıra bilmədiyi dəstək xəttinə çevrilir vəqrafik yenidən bu xəttə doğru qayıtsa, onu testedib, əvvəlki istiqamətdə hərəkətini davam et-dirir. III AddımEnən trend xətti çəkmək

Downtrenddə trend xəttləri qrafikin yuxarısın-dan çəkilir. Şamların kölgələrinin mühüm maksi-

mumlarını birləşdirən trend xətti qurun. Bu,qiymətin sonrakə hərəkəti zamanı müqavimətxətti kimi çıxış edir. IV AddımÜmumi səhv # 1

Əgər qiymət trend xəttini kəsirsə, həmin trendxətti qüvvədən düşür. Əgər qrafik əvvəlki is-tiqamətini davam etdirirsə, şəkildə göstərildiyikimi, yeni trend xətti çəkilməlidir.

V AddımÜmumi səhv # 2

Əgər bir trend başa çataraq, digər trendlə

əvəzlənibsə, bu halda köhnə trend xəttindən

bütövlükdə imtina etməlisiniz, çünki o, daha

etibarlı deyil. Qiymət əvvəlki trend istiqamətində

hərəkətini bərpa etməyənə qədər köhnə trend

xəttini yenidən çəkməyə cəhd göstərməyin.

Qazanc xəttiBir trend xəttilə

qazanmağa doğru 10 addım

TAKTİKA20

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


VI AddımÜmumi səhv # 3

Bəzən yeni başlayanlar trend xəttlərini trendinəsas istiqamətinin ortasından çəkirlər. Bununlada bütün qaydaları pozurlar. Əgər çoxlu şam-ların kölgəsi trend xəttini kəsirsə, həmin xəttdəstək və müqavimət səviyyələrinin harada yer-ləşməsi barədə məlumat vermir.

VII AddımTrendin əhəmiyyətini müəyyən etmək

Trend xəttinin vacibliyi qiymətin onu neçə dəfətest etməsi və davamlığı ilə ölçülür. Qiymətin 8dəfə test etdiyi trend xətti qiymətin 3 dəfə testetdiyi trend xəttindən daha vacibdir. Eynilə, 3həftə davam edən trend 3 gün davam edəntrenddən daha önəmlidir.Bundan vacib məqam isə trendin daha ümid-verici, etibarlı olmasıdır. Amma unutmayın ki,güclü trend xəttinin kəsliməsi də daha böyükönəm daşıyır.

VIII Addım

Zaman intervalları Trend xəttlərini analiz et-məyin açarıdırTrend xəttləri çəkərkən həm böyük, həm də kiçikzaman miqyaslarındakı trendi müəyyən-ləşdirmək lazımdır. Əgər 4 saatlıq zaman inter-valında ticarət aparırsansa, həm 1 saatlıq, həm

də günlük qrafikdəki trendə baxmalısan. Əkshalda, məsələn, trendin aşağıya yönəldiyinizənn etdiyin halda, artan trendin korreksiyafazasına düşə bilərsən. Əgər zaman period-larını qarşılıqlı şəkildə diqqətlə təhlil etmədəntutaq ki, satış əməliyyatı açsan, onda qiymətdəstək xəttini yoxlayıb, Uptrenddə hərəkətinidavam etdirəndə məyus olacaqsan.Qısa perioddakı trendlərin analizi bazara yaxşıgiriş və çıxış siqnalları verə bilər.Bütün hallarda unutmayın: böyük zaman period-larını nəzərə almamaqla Siz özünüzü təhlükəlivəziyyətə salırsız.

IX AddımTrendin dəyişdiyini haradan bilmək olar?

Əgər trend xətti əhəmiyyətli dərəcədəkəsilibsə, demək, daha etibarlı deyil. Əgər trendxətti zəif, hiss olunmacaq dərəcədə kəsilib, lakinsonra hərəkət əvvəlki istiqamətdə davam edibsə, siz vəziyyəti təhlil etmək üçün sadəcə,yeni trend xətti çəkməlisiz. Bəs trendin qüvvədən düşdüyündən xəbər ver-mək üçün trend xətti nə qədər kəsilməlidir? Əf-suslar olsun, amma bunu nüəyyənləşdirməyinheç bir dəqiq qaydası yoxdur. Elə buna görə dətexniki analiz elmdən çox, incəsənətə yaxındır.Bəzi uzunmüddətli treyderlər trend xəttininkəsilməsini təyin etmək üçün 3% qaydasındanistifadə etməyi xoşlayırlar. Yəni qiymət trend xət-tini kəsəndən sonra əvvəlki hərəkətinin ən azı3%-i qədər əks istiqamətdə gedərsə, trend dön-müş sayılır. Qısamüddətli treyderlər 1% qay-dasını üstün tuturlar.Bütün hallarda son qərarı özünüz verməlisiniz.

X Addım

Həmişə Trend istiqamətində ticarət apar.Həmişə! Bu, Forexdə pul qazanmağın ən asanyoludur. Trendi tap, Trendlə ticarət apar,Trenddə ticarət apar!

TAKTİKA 21Trend xətt i i lə qazanmağın yol lar ı

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


Tez-tez soruşulan suallar-dan biri də budur: Uğurlutreyder olmaq üçün hansıpsioxoloji vəziyyət və psixiparametrlər lazımdır?Gəlin, aydınlaşdırmağaçalışaq. Treyder iş prosesi za-manı iki əsas hiss keçirir:Qorxu və Tamah. Treyderüçün 2 ən ciddi maneə də məhz

onlardır. Ona görə də, gəlin buiki hiss haqqında ətraflı danışaq.Qorxu – orqanizmin müəyyənhadisələrə verdiyi təbii reak-siyadır. Ticarətə gəlincə, pisnəticələriniz olanda peşmançılıqvə ümidsizlik növbəti əməliy-yatınıza keçə bilər; yaxud, dahada pis – uğursuzluqla müşayiətolunan qorxu o dərəcədə gücgələr ki, hətta növbəti əməliy-yatınızdan imtina edərsiniz.Amma “Merfi qanunları”ndadeyildiyi kimi, “imtina etdiyinizəməliyyat qorxu və ümidsizliyiyalnız artırır”.Demək, düzgün qorxmağı

öyrənmək lazımdır. Ammanecə?Problemin bir hissəsi onunlabağlıdır ki, Siz həyatakeçirdiyiniz hər bir əməliyyatıngəlirli olacağını gözləyirsiniz. Eləisə əvvəlcədən qəbul edin ki,

heç də hər əməliyyat gəlirliolmayacaq. Hər bir əməliy-yatın gəlirli olacağını gözləmək– məyusluğa doğru zəmanətlibir yoldur. Elə bir yol ki, trey-derin hisslərini iflic edən birqorxuya və ya ticarətdəntamam imtinaya gətirib çıxarır.Əvvəlcədən məntiqi gözlən-tilər müəyyən etməklə qorxunidarə edə və azalda bilərsiz. Tamah isə əks problem yaradır.Bir sıra gəlirli əməliyyatlardansonra treyderləin çoxuna eləgəlir ki, daha da aqressiv ol-maları üçün “təhlükəsizlikyastıqları” var. Bu halda get-

dikcə artan lovğalıq və əminlikhissindən özünüzü qoruyun –sonda bu, sizin adi vaxtlardaaçmayacağınız əməliyyatlar aç-mağınıza gətirib çıxaracaq. Heçvaxt bir qədər uğur qazan-mağı dahilik əlaməti kimi

qəbul etməyin.Uğurlu treyderlər qorxu vətamah hissini nəzarətdə saxlayabilirlər. Onlar, həmçinin, daxilisəsdən yox, sistematik kri-teriyalardan istifadə edirlər.Bilirlər ki, qorxu və tamahsonda onları düz yola çıxarmay-acaq. Başqa sözlə desək, yaxşıtreyderlər ancaq açmağa hazır-laşdıqları və ya hazırda açıqsaxladıqları əməliyyatları görür-lər. Qalan məsələlər onlarınbaxışları və fikirlərindən kə-nardır.

Başı əziləsi iki əjdaha P S İ XOA NA L İ Z22

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


oxları bu fikirdədir ki, yal-

nız qiymət barları

qrafikin gələcək

hərəkətindən xəbər verə bilər.

Adətən yeni başlayan treyderlər

dərslikdəki bütün indikatorları

sınaqdan keçirir və bir nəticə

hasil olmayanda bu işdən

imtina edərək, qrafik modellərə

keçirlər. Amma həmin treyderlər

çox faydalı indikator olan Sto-

xastiklə yaxından tanış olsalar,

yəqin ki, ayrı cür fikirləşərdilər.

Konkret olaraq, “Stoxastik

Osçilyatoru” deyəndə nə başa

düşürük? Bu sual çox sadə

görünə bilər, lakin cavab elə də

asan deyil. Termin təsadüfi də-

yişikliklərin sonsuz silsiləsini

ifadə edən riyazi hesablamanın

adından götürülüb. Stoxastik in-

dikatoru bazarın hər hansı

müddətdəki diapazonuna nis-

bətən hər qiymət barının necə

bağladığını ölçür. Bu, bütün növ

treyderlər üçün ciddi məlumat-

dır. Qısamüddətli treyderlər

bundan qiymətin birdəqiqəlik

qrafiklərdə necə hərəkət etdiyini

görmək üçün istifadə edirlər.

Uzunmüddətli treyderlər döv-

rləri müəyyənləşdirmək üçün

faydalanır - belə ki, həftəlik

Stoxastik bazarda qüvvələr

tarazalığını görməyə imkan

verir. Lakin bu dəyərli alət öz

sirlərini asanlıqla sizə açmaya-

caq, buna görə də, onunla dost

olmaq üçün bir qədər çalışmaq

lazımdır.

Stoxastikin parametrlərini dəy-

işərkən bir vacib məqamı

nəzərə almaq lazımdır: Siz onu

öz ticarət stilinizə uyğun kök-

ləməlisiniz. Məsələn, gün dax-

ilində ticarət aparan treyderlər

qiymətin çox da böyük olmayan

hərəkətlərini tutmağa çalışır və

buna görə də, Stoxastiki

qısamüddətli parametrlərlə kök-

ləməklə gəlir əldə edirlər. Digər

tərəfdən, uzunmüddətli para-

metrlərin tətbiq olunması trey-

derlərə səhv siqnallardan

qaçmağa imkan verir.

Treyderlərin çoxu Stoxastik

ekstremum səviyyəsinə

çatanda pis vəziyyətə düşür,

ona görə ki, trendin dönəcəyini

düşünürlər. Lakin bu, ciddi

səhvdir. Çox tez-tez qiymətin

dinamik hərəkəti məhz Stoxas-

tik ekstremumları kəsəndən

sonra baş verir. Bəs yanlış siq-

nallardan necə qaçmaq və

Stoxastikdən təyinatına uyğun

istifadə etmək olar?

Cavab belədir: Stoxastikin mo-

dellərini tanıyın!

Diapazonunun ortasında yer-

ləşən Stoxastik deyir ki, “Trend

- sizin dostunuzdur”. Bu zonada

Stoxastikin cəld xətti ləng

xəttdən aralananda qısamüd-

dətli trend istiqamətində impul-

sun gücləndiyini göstərir.

Dostunun nəbzini tut!..“Trend” adlı dostu yaxşı tanımaqda

Stoxastikin böyük köməyi dəyə bilər

Ç

M E T O D İ n d i k a t o r 23

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

8


Bu məlumatdan necə istifadə

edə bilərsiniz? İndikator dönənə

qədər artım trendində eniş za-

manı almağa, eniş trendində

artım zamanı satmağa çalışın.

Bu modelin effektiv metodların-

dan biri “1-2-3” hərəkətidir. Yəni

indikator öncə ekstremuma

çatır, sonra bir qədər geri çəkilir

və yenə ekstermumlar

zonasına hərəkət edir.

Stoxastik ifrat alış və ya ifrat

satış zonalarına girəndə cəld

xəttin ləng xəttdən aralan-

masını izləyin. Bu incə siqnal

tez-tez bazar dönməmişdən və

ya fletə girməmişdən qabaqkı

son sıçrayışdan xəbər verir. Bu

Elliotun Dalğa Təlimidəki V

dalğaya uyğun gəlir.

“İkiqat təpə”-lər və çökəkliklər

“Stoxastik” osillyatorunun

göstərdiyi effektiv model-

lərdəndir. Bu zaman divergen-

siya da çox yaxşı görünür.

Həmin modellər yarananda

səbrli olun və siqnalı təs-

diqləmək üçün indikatora

ekstremal səviyyələrdən

yetərincə uzaqlaşmağa imkan

verin. Stoxastikin “Meza” ad-

lanan siqnalı çox vaxt xüsusilə

faydalı olur. Belə ki, indikatorun

xətləri ekstremal zonada

kəsişəndən sonra, həmin zo-

nanı tərk edərək, əks is-

tiqamətdə hərəkətə başlayırsa,

bu zaman qiymət vacib müqav-

imət/dəstək səviyyəsindən

dönüş foralaşdırırsa, bazara

girmək üçün yaxşı siqnal verilir.

Əsas problem ondan ibarətdir

ki, siz bir indikatora əsaslan-

maqla hərəkətin nə qədər

davam edəcəyini deyə

bilməyəcəksiniz. Bunun üçün

Elliot dalğaları, Fibonaççi

səviyyələri kimi metodlardan is-

tifadə etmək məsləhədir.

M E T O D İ n d i k a t o r24

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

8

http://inforex.az/forum/viewforum.php?f=5


Siz bilirsinizmi ki, nəticənin80 faizini səbəblərin 20 faizidoğurur? Yəni:- Pulların 80 fazini insanların 20faizi qazanır;- Firmanın gəlirinin 80 faizinimüştərilərin 20 faizi verir;- Bir işin 80 faizi həmin işə sərfolunan vaxtın 20 faizi ərzindəgörülür;- İnternetə girənlərin 80 faizisaytların 20 faizinə baxır;- Konkret olaraq, sizin saytagələnlərin 80 faizi səhifələrinyalnız 20 faizinə nəzər salırlar;- Mühərrikdə yanan benzininenerjisinin 20 faizi maşınınhərəkətini 80 faiz təmin edir;- Yol qəzalarının 80 faizinisürücülərin 20 faizi törədirlər;- Uşaqların 20 faizi təhsil proqramını 80 faiz mənimsəyir;- Siz 80 faiz hallarda paltar-larınızın 20 faizini geyinirsiniz;- Səhvlərin 20 faizi itkilərin 80faizinə gətirib çıxarır...... STOP! Səhvlərdən və it-kilərdən söhbət düşdüsə,demək, bu 80/20 qanunauyğun-luğu nədirsə, onu Forexdə dətətbiq etmək olar. Amma öncəgörək, bu nədir...

Tanış olun: Vilfredo Pareto(1848-1923) İtaliya alimi, iqti-sadçısı və sosioloqudur. Poli-tologiyadakı “Elitanəzəriyyəsi”ni yaradanlardanbiridir. Onun elmi ideyaları azdeyil, amma indi bizi konkretbiri maraqlandırır: 80/20 adıylatanınan “Pareto Prinsipi”. So-sioloji araşdırmalarının birindəo, üzə çıxarmışdı ki, İtaliyadagəlirlərin 80 faizi ailələrin 20faizinin payına düşür. Təəssüfki, Pareto bundan uzağa getmir.

Sonradan, 1941-ci ildə CozefCuran 80/20 prinsipinin dahageniş əhatəli olduğunu görür,onu ümumiləşdirir, qanun

halına salır və “Pareto Prinsipi”adını verir. İngilis Riçard Koxisə yazdığı kitabla bu araşdır-maları populyarlaşdırır və bütündünyaya yayır. Onun kitabı beləadlanırdı: “20/80 prinsipi: azsəy göstərməklə çox nəticəəldə etməyin yolları”. Bu, mümkündürmü?

Yaxşı nəticə əldə etməyinkökündə nə dayanır? Optimal-laşdırma! Bəs düzgün op-ti-mal-laş-dır-maq üçün nəlazımdır? Sərf olunan iş ilənəticənin arasındakı qarşılıqlıəlaqəni anlamaq. “80/20 prin-sipi” məhz belə bir əlaqənitəsvir edir. Demək, bunubiləndən sonra istənilən sis-temdə optimallaşdırmaaparmaq mümkündür. Tutalım,lap sadə bir misal gətirək.

* Kitabxanaya gələnlərin 80faizi kitabların 20 faizini oxuyurNə etmək olar? Ay sağ olun,

həmin 20 faiz kitabı müəyyən-ləşdirib, daha rahat yerlərə yığ-maq mümkündür. Və yaxud, geridə qalan 80 faizkitabın içində nahaq yerə tozlanan yaxşı kitablar varsa,oxuculara məsləhət görməkolar.

* Oxucuların 80 faizi bu jur-nalın 20 faizini oxuyur

Nə etmək olar? Həmin daha

çox oxunan 20 faizlik səhifələridaha yaxşı, anlaşıqlı etmək,qalan 80 faizi kimlərə necətəqdim etmək haqda düşün-mək.

* Zənglərin 80 faizi telefon-dakı adların 20 faizinə edilir

Nə etmək olar? Həmin çoxzəng vurulan nömrələri daharahat və əlçatan etmək, lazımgəlsə, əzbərləmək. Qalan 80faizin içində kimlərin olub-ol-madığını müəyyənləşdirmək,arada bir onları yada salmaq.

* Fikirlərinizin 80 faizini işlət-diyiniz sözlərin 20 faizi iləifadə edirsiniz

Nə etmək olar? Məsələn,həmin 20 faiz sözü nitqinizinəvvəlinə sala bilərsiniz ki, həm-söhbətinizin diqqəti yayın-mamış Sizi tam başa düşsün.

Bil , Böl !“80/20 prinsipi” işlərdə uğur

qazanmağa necə kömək edə bilər

FƏL SƏ FƏ 25

8

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


Bax, bütün bunlar əslində eləoptimizasiyasıdır ki, var.Sadəcə, məişət səviyyəsində.Əlbəttə, bu və digər nisbətləriaşkarlayandan sonra daha fay-dalı optimallaşdırma tətbiqetmək də mümkündür. Eynişeyi biznesdə də etməklədaha yaxşı nəticələrə nailolmaq mümkündür. Məsələn,1963-cü ildə IBM şirkətininmühəndisləri müəyyən et-mişdilər ki, kompüterin pro-sessoru iş vaxtının 80 faiziərzində proqramların 20 faiziilə işləyir. Məhz həmin 20 faizproqramları prosessor üçündaha da uyğunlaşdırmaqla IBMöz kompüterlərinin sürətliişləməsini təmin edə bilmişdi.“Apple”, “Microsoft” kiminəhənglər də daxil olmaqla,bütün böyük şirkətlərin bu prin-sipdən istifadə etdikləri bəllidir.Bəzi ekspertlərə görə,“Microsoft” məhz Pareto Prin-sipini tətbiq etməklə kütləniözünə çəkməyi bacarmışdı.Necə? Çox sadə: İnsanların 80faizi kompüterin 20 faiznəyindən qorxur? Bunumüəyyənləşdiririk, həmin 20faizi dəyişdiririk və insanların 80faizi artıq bizim müştərimizdir!

Bəs bütün bunları Forexdənecə tətbiq etmək olar? Əvvəlcə görək, 80/20 prinsipiözün Forexdə necə göstərir.

* Bazarın hərəkətinin 80 faizivaxtın 20 faizi ərzində başverir

Nəticə: Vaxtın 80 faizi ərzindəbazarın hərəkətinin cəmi 20faizi müşahidə olunur. Deməli,əgər Siz flet zamanı işləmək

istəmirsinizsə, həmin vaxtımüəyyənləşdirib, səbr etməyibacarmalısınız. Trenddəişləmək istəyənlər vaxtın 80faizi ərzində “hasarda oturmağı”(bazardan kənarda qalmağı)bacarmalıdırlar.

* Gəlirin 80 faizini doğru

əməliyyatların 20 faizi verir

Nəticə: Potensial əməliyyat-ların bir çoxundan imtina et-məklə siz elə də çox şeyitirməyəcəksiniz. Bunu bilməkSizə tələsmədən, həqiqətənfaydalı ola biləcək əməliyyatıgözləməkdə yardım edə bilər.

* İtkilərin 80 faizini yanlışəməliyyatların 20 faizi yaradır

Buna mən öz təcrübəmdədəfələrlə əmin olmuşam. Xırda“loss”lar heç vaxt treyderinhesabını müflis etmir. Demək,səhv açılmış əməliyyatı az it-kilərlə bağlamaqdan çəkinməklazım deyil. Onlar ziyanınuzağı 20 faizini yarada bilərlər.

* Bazarın hərəkətinin 80 faiz

səbəbi bu hərəkəti yaradanamillərin 20 faizinin təsirinəticəsində baş verir

Nəticə: ...Ona görə də funda-mental faktorlara əsaslanaraqproqnoz verməzdən əvvəl,hazırda məhz hansı 20 faiz fun-damental amillərin bazarda

daha çox təsür gücünə malikolduğunu müəyyənləşdirməklazımdır.

* Gəlirin 80 faizini treyderlərin20 faizi götürürlər

Nəticə: Özünüz çıxarın

Əlbəttə, Pareto PrinsipininForex bazarına tətbiqi variant-ları bunlarla məhdudlaşmır.Ən müxtəlif variantlar tapmaqmümkündür. Tutaq ki, belə:“Treyderlərin 80 faizi indikator-ların 20 faizindən istifadəedir”... Ya bəlkə belə: “Treyder80 faiz hallarda tanıdığı indika-torların 20 faizindən istifadəedir”. Əgər Sizin də beləmüşahidələriniz varsa, onları“İnforex”in forumunda müzakirəetmək çox maraqlı olardı.

FƏL S Ə FƏ 80 / 2 026

8

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


lk birjaların nə zaman,

harada və necə

yarandığı haqda dəqiq

bir şey söyləmək mümkün

deyil. Çünki bu ticarət institu-

tunun nə vaxt və harada

yaranması barədə ehtimallar

istər zaman, istərsə də

məkan baxımından çox

böyük miqyası əhatə edir. Axı

birjanın yaranması bir nəfərin

kəşfi deyil, ictimai prosesin

nəticəsidir. Onu konkret

insan, yaxud qrup yarat-

mayıb, ticarət münasi-

bətlərinin və maliyyə

alətlərinin inkişafı

nəticəsində bir növ özü-

özünə meydana gəlib. Lakin

konkretlik istəyənlərə bir-

jaların necə meydana çıx-

masının bəzi mərhələləri

haqda məlumat verə bilərik.

Tarixçilər iddia edirlər ki, ilkbirjalar XIV əsrin əvvəllərindəAvropa ticarət yollarınınkəsişməsində yerləşən flamand(holland) şəhəri Brüggedəyaranıb. Orta əsrlər şəhərininqızğın ticarət gedən məhəl-lələrində “borsa”, “boursa”,“boerse”, “beurs” sözlərini tez-tez eşitmək olardı. Avropanınbütün tacirləri məşhur şəhərintanınmış nəslindən olan Vander Börs adlı bir şəxsə məxsusböyük bir evi də belə ad-landırırdılar. 1309-cu ildənbaşlayaraq həmin evdə mütə-madi şəkildə tacirlərin görüşükeçirilməyə başladı. Onlar ordason xəbərləri öyrənir, işlərinimüzakiyə çıxarır və tricarət

sövdələşmələri bağlayırdılar.Beləcə, “borsa” sözü tez bir za-manda digərölkələrə dəyayılır, tacirlərinmeydanlarda,şəhərlərinmərkəziküçələrində,meyxanalarda,qəhvəxanalardavə karvansar-alarda keçiriləntoplantıları bucür adlanmağabaşlayır. Hərçənd, ingilis-lər vəamerikalılar“birja” sözününəvəzinə öz dil-lərində olan “ex-change” kəlməsindən istifadəedirlər. XVI əsrdə Lionda birja“Mübadilələr meydanı”,Marseldə “Loja” adlandırılırdı.Barselona və Valensiyada bir-jaya “Lonxa” deyirdilər. Cənubzonasında tacir yığıncaqlarıtez-tez açıq havada keçirilirdi.Lissabonda və İspaniyanınKadis şəhərində tacirlərin görüşyeri bu şəhərlərin mərkəziküçələri idi. Seviliyada tacirlərkilsənin pilləkənlərində,Genuyada Yeni Bazarda, Flo-rensiyada Bank Meydanındayığışırdılar. Venesiyada ticarətadamları bürkülü, isti binalarınyerinə Rialto körpüsününətrafındakı küçələri və “Tacir-lər Lociyaları” adlanan yeriüstün tuturdular. Marselli biri1685-ci ildə Avropa bazarınaümumi baxış keçirərkən qeyd

etmişdi ki, müxtəlif adlara bax-mayaraq, tacir yığıncaqlarınınmahiyyəti hər yerdə eynidir.Brüggedə birjaya bənzər nəsəyaranana qədər bütünAvropada mövsümi xarakterdaşıyan çoxlu yarmarkalar

keçirilirdi. Bundan əlavə, artıqorda alıcı və satıcılarıgörüşdürən işbazlar zümrəsiformalaşmağa başlamışdı. İn-diki brokerlərə nə qədər dəbənzəyir, deyilmi?XIII əsrdə olduqca maraqlıfenomen vardı: Fransanın Şam-pan və Bri şəhərlərində ildə 6dəfə keçirilən yarmarkalar. Həryarmarkanın 2 ay davam et-diyini nəzərə alsaq, bu rayondail boyu bütün Avropanın ticarətigedirdi. Yarmarkalarda tacirlərnəğd pul əvəzinə, XI əsrdəİtaliyada meydana gəlmiş vek-seldən gen-bol istifadə edirdilər.Tacirlərdən başqa,yarmarkalarda notariuslar vəkredit verən İtaliya bankirləri dəişləyirdilər.

Birjanın doğulduğu ev

8

TA R İ X 27

İ

Yeddi əsrin yeddi anıBirjaların tarixinə qısa səyahət

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


Əslində şimali Brügge birjayaad versə də, bu fəaliyyət növüdaha əvvəl Aralıq dənizi ətrafın-dakı ölkələrdə meydanagəlmişdi. İtaliya və İspaniyadakıilkin birjaların təsviri sonralarBrüggedə və Fransada baştutan tacir yığıncaqlarından elədə fərqlənmir. Hələ Qədim Ro-mada “Collegia Mercantorum”(Tacirlər Məşvərəti) adlı mün-təzəm keçirilən toplantılarolurdu. Brügge və ya Vene-siyadakı görüşlərəbənzər tacir toplantılarıbizim eranın II əsrindəİtaliyanın Ostiya li-manında təşkil edilirdi.Bu şəhərin salamatqalmış mozaikalarındaxüsusi əks olunmuş əc-nəbi gəmi sahibləri vətacirlərin görüş yerləringörmək mümkündür.

Orta əsrlərdəAvropada birjafəaliyyətinin yük-səlişinin ciddi iqtisadisəbəbləri var idi. Beləki, XII əsrdən başlayaraq, maldövriyyəsinin həcmi kəskin şək-ildə artmağa başladı. Bununsəbəbi izafi kənd təsərrüfatımallarının meydana gəlməsi idi.Avropada sənətkarlıq məh-sullarının istehsalı və ticarətmərkəzlərinə çevrilən yenişəhərlər yağışdan sonragöbələk kimi çoxalırdı. XII-XIVəsrlərdə Avropa kənddənşəhərə doğru qəti addım atdı.Bilavasitə istehlakdan əmtəəmübadiləsinə, natural ev təsər-rüfatından bazar iqtisadiyyatınakeçid baş verdi. Vaxt ötdükcətacirlərin narahat mübadiləticarətindən imtina edərək, pul

sisteminə keçməsi əvvəlİtaliyada, sonra bütün Avropadamaliyyə institutları və alətlərininmeydana gəlməsinə səbəboldu.

XIV əsrdə Avropada tacirlərincəmləşdiyi iki əsas rayon for-malaşdı. Bunlardan biri mərkəziVenesiya və Genuya olancənubi Aralıq dənizi zonası,digəri isə mərkəzi Brügge olanşimal zonası idi. İtaliya şəhərləriAvropanı qızıl sikkələrlə, əd-viyyatla, ipəklə təchiz edən şərq

ölkələrilə ticarətin sayəsindəönə çıxa bildilər. Brügge isəsənətkarlağın və istehsalıngücünə, əsasən də ingilis yu-nundan yüksək keyfiyyətlimahudun hazırlanmasıhesabına gücləndi. Bununlabelə, Brügge iri yükboşaltmaməntəqəsi, yerli holland ticarə-tinin mərkəzi olaraq qalırdı. XIII–XV əsrlərdə beynəlxalqticarət İtaliya tacirlərinin əlindəcəmlənmişdi. Brügge limanınayan alan gəmilər bir qaydaolaraq, Venesiya vəGenuyadan gəlirdilər. Hollandşəhərlərində kredit əməliyyat-larının peşəkarları da italyanlar

idi. Lakin XV əsrdə İtaliyanınözünün toxuculuq sənayesimeydana gəldi, Brügge isə iqti-sadi nüfuzunu itirdi və nəticədəİtaliya şəhərləri Avropa ticarə-tinin mərkəzinə çevrildilər.Papa desyatinləri və Şərqləgəlirli ticarət sayəsində İtaliyaşəhərlərinə axan böyük pulkütləsi müxtəlif kredit kontor-larında yerləşdirilirdi. Məhzbeynəlxalq ticarət və kapitalınmərkəzləşdiyi Şimali İtaliyakredit münasibətlərinin vətəninəçevrildi. Ona görə, elə indininözündə də bir çox maliyyə ter-minləri italyan mənşəlidir. “Sər-

rafların mübadiləni həyatakeçirdiyi skamya” və ya“dükan” mənasını verən“Banca” sözü kreditmüəssisələrinə aidedilməyə başladı və bumənası ilə bütün dünyayayayıldı. “Bankrot” terminidə italyan mənşəlidir:“Banca rotta” – “Qırıqskamya”. O vaxtlar qay-dalar sərt idi: əgər sərrafmüştərini aldatsa, vekseləgörə pul ödəməkdənimtina etsə, onunskamyasını sındırır,

özünü isə sürgün edirdilər.Venesiyanın “qızıl dövrü” XVyüzilliyə düşür. Şərq ölkələrilədemək olar ki, inhisara alınmışticarətdən əldə edilən yüksəkgəlirlər Venesiya tacirlərininbank hesablarına yerləşdirilirdi.XV əsrdə Rialto körpüsününyanındakı qalereyalarda artıqiki yüz il idi ki, “yazılı banklar”fəaliyyət göstərirdi; onlardan pulalmaq üçün sadəcə bankkitabında qeydiyyata düşməkkifayət idi. Nəğd pul isə İtaliyabanklarının zirzəmilərindəsaxlanılırdı.

Özü adından qədim...

İkibaşlı Avropa

TAR İ X B i r j a l a r n e c ə y a r a n ı b28

8 8

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


Venesiyalı Cirolamo Priulininyazdıqlarına görə, artıq XVIəsrin əvvəllərində Venesiya bir-jasında təşviş və ruhdan düşməmüşahidə olunurdu. Misirdənədviyyat gətirən gəmilərin sayıget-gedə azalmağa başladı.Uzun müddət venesiyalılarınqazanc mənbəyinə çevrilmişLevantiya ticarətinə sonqoyuldu. “İndi Portuqaliya ka-ravellalarının nə qədər ziyanvurduğunu hesablamaq olar.Onlar Hindistanın bütün ədviy-yatını öz əllərinəkeçirdilər. Bu səbəbdənSuriyaya ədviyyat gəti-rilməsinə də ehtiyacqalmadı. Əgər bu ka-ravellalar səfərlərinidavam etdirsələr,vəziyyət günü-gündəndaha da pisləşəcək”,–deyə Priuliningündəliyindən oxuyu-ruq.XVI əsrin sonlarındabaşlayan böyük coğrafikəşflər dövrü Avropa iqtisadiməkanını möhkəm silkələdi. Ve-nesiya mövqelərini itirdi,Pireney yarımadası və ŞimaliAvropa bir anda genişlənmişdünyanın mərkəzinə çevrildi.Kolumbun və Vasko da Qa-manın səyahətləri Avropaticarətində dönüşə səbəb oldu.Hindistanın, Amerikanın,mərkəzi və cənubi Afrikanın ek-zotik malları ilə aparılan ticarətbütünlüklə Portuqaliya ilə İs-paniyanın əlində cəmləndi.Lakin vaxt ötdükcə dünyanın obiri başına bahalı və uzunmüd-dətli səyahətləri həyata keçir-

mək üçün Şimali Avropa vəCənubi Almaniya tacirlərinin dəkapitalına ehtiyac yaranırdı.Amma bu mərhələ də uzunçəkmədi: XVI-cı əsrin sonlarınayaxın İspaniya və Por-tuqaliyanın keçmiş dəniz qüdrətindən əsər-əlamət qal-mamışdı. Onların yerini Hol-landiya və İngiltərə tutdu.

XVI əsrin əvvəllərində Avropaticarətinin mərkəzi Şeldaçayının sahilində yerləşən Hol-land şəhəri Antverpen idi. Bu

şəhər Brügge və Venesiyanınəzəmətli dövrlərindəki qədərəhəmiyyət qazanmışdı. CənubiAlmaniyadan Függerlərin nü-fuzlu ticarət evindən buragümüş gətirilir, istiot və digərədviyyatlara dəyişdirilirdi.Flandriya isə bu dövrdə inkişafetmiş sənaye rayonu rolunu oy-namaqda davam edirdi.Portuqaliyalılar Şimali Avropayaistiotu özləri daşıyırdılar; 10 is-tiot istehlakçısından 9-u eləqitənin şimalinda yerləşirdi.1501-ci ildə Hindistandan gələnilk portuqal gəmisinin birbaşaŞelda limanlarına yan almasıyla

Portuqaliya gəmiçiliyinin yük-səlişinin və Antverpenin çiçək-lənməsinin başlanğıcı qoyuldu.Antverpendə 1469-cu ildəfəaliyyətə başlayan birja o vaxt-lar digər şəhərlərdə tacirlərintoplaşdığı yerlərdən azfərqlənirdi. Antverpen tacir-lərinin əsas kəşfi taxıl ticarətisahəsində idi. İlk dəfə buradanümunə əsasında ticarət tətbiqolunmağa başladı: alıcıya malınbütün həcminin əvəzinə, onunhər hansı bir hissəsi təqdim olunurdu. Qalanını isə birbaşabirja anbarında və ya limandatəhvil verirdilər.Bunun ardınca birja ticarətində

mücərrədləşməyə doğrudaha bir addım atıldı:nəğd malın əvəzinə onunşərti işarəsi tətbiq olun-mağa başladı. Bununlabirja həm də əmtəə nü-munəsinin uyğunluğunazəmanət verən institutaçevrildi.Antverpendə gümüş vəgümüş qəpiklərin bol-luğuna baxmayaraq,çoxlu əməliyyatların hə-yata keçirilməsi üçün

nəğd pul çatışmırdı. Ona görədə tacirlər müəyyən vaxtərzində ödənməli olan borcöhdəliklərinin tətbiqinəbaşladılar. Həmçini artıq ilk vek-sellərdən istifadə olunurdu.Antverpen birjasında ticarətinhəcmi debitor və kreditorborclarını təsdiqləyən kağızlarınbazara çıxması nəticəsindədaha da atdı. Onlar qarşılıqlışəkildə ləğv olunana qədərbazarda dövr edirdilər. Sonralarbu proses İngiltərədə “klirinq”adını aldı.

“Yeni dünya”nın yeni düzümü

Mücərrədliyə ilk addımlar

TAR İ X B i r j a l a r n e c ə y a r a n ı b 29

8 8

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

İnForex 01 (01) fevral, 2010

Antverpen birjası öznailiyyətlərinə görə əcnəbi tacir-lərə və avropalıların əsrlər boyutoplanmış ticarət təcrübəsinəborcludur. Antverpen birjasındaişlərə əcnəbilər – almanlar, in-gilislər, fransızlar, lakin əsasəncənublular – italyanlar, por-tuqaliyalılar, ispanlar rəhbərlikedirdilər. Təsadüfi deyil ki,1531-ci ildə açılmış yeni birjabinası “bütün dillərdə danışantacirlərinin istifadəsi üçün”yazısı ilə bəzədilmişdi.Antverpendə ticarət XVI əsrinortalarında özünün piksəviyyəsinə çatdı. Buna səbəbAvropa iqtisadiyyatında ikiparalel prosesin getməsi idi. Birtərəfdən ispanların və por-tuqaliyalıların Amerika vəAfrikadakı mülklərindən əldə olunan iri qiymətli metallar par-tiyası böyük disbalans yaratdı.Avropada gümüş və qızılındəyəri kəskin şəkildə düşdü.Halbuki Avropa iqtisadiməkanından kənarda belə birhal müşahidə olunmurdu.Avropadan kənarda, əsasənAsiyada satışa çıxarılmış hərşeyi qızıl və gümüş qəpiklərəalmaq və Antverpen birjasındasatmaq kimi sadə ticarət strate-giyası son dərəcə gəlirli işəçevrilmişdi. Məhz 1553-cü ildəRusiya ilə belə bir ticarətaparmaq məqsədilə ingilis tacir-ləri ilk açıq səhmdarcəmiyyətlərindən biriniyaradıblar.Digər tərəfdən, ticarət ekspan-siyasını davam etdirmək vəyeni ekspedisiyalar təşkil etməküçün materiallara və sənayemallarına ehtiyac duyulurdu. İs-

panlar və portuqaliyalılargəmilər düzəltmək üçünBaltikyanı ölkələrdən böyükhəcmdə qətran və ağacalırdılar. Amerika ekspe-disiyaları Hollandiyadan, İn-giltərədən və Almaniyadangətirilən sənaye məhsullarına–qalın kətan, yüngül mahud,dəmir məmulatlara ehtiyacduyurdular. Pireney yarı-madasından olan bu tələbat Şi-mali Avropada görünməmişsənaye sıçrayışına səbəb oldu.Bu, birja ticarəti də daxil ol-maqla, yetişən qlobal dəyişiklik-

lərin səbəblərindən biri idi.Beləcə, asanlıqla əldə olunmuşbol Amerika qızılı İspaniya vəPortuqaliyanı məhv etdi.Ticarətə əsaslanan çiçəklənməistehsalı arxa plana keçirdi. Şi-mali Avropada kapitalizmədoğru mühüm bir addım atıldığıvaxtda mütləq monarxiyaidarəçiliyinə malik Pireney yarı-madasında feodalizm möhkəm-lənirdi.

XVI əsrdə yüksələn hollandvə ingilis sənayesi əhalini kəndhəyatından uzaqlaşdırırdı.Sürətlə böyüyən şəhərlər xariciərzaq idxalından asılı vəziyyətədüşməyə başladı. Şəhərmühitində yeni təfəkkürün for-malaşması gedirdi. Şəhərin

mərkəzi artıq kilsə yox, limanvə birja sayılırdı. 1517-ci ildəMartin Lüter tərəfindənyandırılmış Reformasiyahərəkatının alovu MərkəziAvropa şəhərlərinin çoxundayayılmağa başladı.Şəxsi azadlıq və humanizmideyalarının irəli sürülməsi fo-nunda ictimai şüurun liberallaş-ması başladı. Burada başqa birvacib nüans da var: Avropamədəniyyətinin əsasını təşkiledən xristianlıq sələmçiliyiqadağan edirdi. Ona görə də,uzun müddət ərzində Avropadakredit münasibətlərinin inkişafıyalnız rəsmi kilsə qadağasınıntəsir etmədiyi yəhudilərinarasında olmuşdu. Sərt katolikqaydalarından uzaqlaşmağınnəticəsində Şimali Avropadabiznesin inkişafı irəliyə doğruböyük bir sıçrayış etdi. Kreditvə sığorta mexanizmləriyarandı. 1543-cü ildə isəMüqəddəs Roma İmperiyasınınhökmdarı V Karlın xüsusigöstərişilə faiz səhmlərinə olanqadağa aradan qaldırıldı.XVI əsrin II yarısı Avropadahəm dini, həm siyasi, həm dəiqtisadi sferalarda “Köhnə” və“Yeni” arasındakı qarşıdurmalarciddi gərginliyə səbəb oldu.Nəticədə Antverpen Avropaticarətindəki aparıcı mövqeyiniitirdi. 1572-ci ildə Hollandiyamüstəqillik uğrunda İspanmonarxiyasına qarşımüharibəyə başlandı. Nəticədəölkənin şimal əyalətləridünyada ilk dəfə yaradılmışburjua respublikalasınaçevrildilər. Dünya ticarətininmərkəzi Antverpendən şimaldayerləşən Amsterdama keçirildi. Məhz Amsterdamda birja işininhəqiqi sıçrayışı baş verdi.Amma bu haqda növbəti say-larımızda oxuyacaqsınız.

Amerika qızılının

Avropa “qızdırma”sı

Kapitalizm belə yarandı

TAR İ X B i r j a l a r n e c ə y a r a n ı b30

8

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


Larri Vilyams (Larry Williams)təxminən 40 illik təcrübəyəmalik uğurlu treyder, bir sırakitabların müəllifi, bir çox texnikianaliz proqramlarına daxiledilmiş məşhur “Williams”texniki indikatorununyaradıcısıdır. Vilyams güclü intizama malikolan sistem treyderidir və digərtreyderlərdən fərqli olaraq,hesab edir ki, psixoloji faktorheç də uğurlu ticarətin həlledicielementi deyil. Karyerasının erkən dövrlərindəLarri Vilyams illik 11000% gəlir-lik nümayiş etdirərək, RobbinsDünya Kuboku Çempionatında(Robbins World Cup Champi-onship) qalib gəlib. O, bu günəqədər də həm aktiv ticarətaparır, həm tədqiqatlarınıdavam etdirir, həm də semi-narlar keçirir.

- Siz necə və nə vaxt ticarətəbaşlamısınız?- Mən maliyyə bazarlarına ilkdəfə 1962-ci ildə diqqət ye-tirdim, 1966-cı ildə isə artıqaktiv ticarət aparırdım. Mənəvvəlcə elə bilirdim ki, oradaasan pullar qazanmaq olacaq.Bir tərəfdən, bu, həqiqətən dəbelədir - əgər qərarlarınızdoğrudursa. Lakin uduzandahər şey elə də asan görünmür.Bazarlar ilk dəfə mənim diqqə-timi cəlb edəndə kollecdə oxuyurdum və jurnalistika

sənətinə yiyələnirdim.Hərçənd, təhsilə incəsənətkursundan başlamışdım.Mən həmişə hesab etmişəm ki,əvvəlki incəsənət məşğələlərimtreydinqdə mənə kömək olub.Orada qazandığım vərdişlər ilkillərdə mənə istənilən xırdalığa,çalarlara diqqət yetirməkdəyardım edirdi. Bu, qrafikləridaha yaxşı görmək üçün lazımidi.

- O vaxt hansı ticarət metod-ları məşhur idi?- Əsasən Dəyişən OrtaGöstərici (Moving Average) vəTrend xətlərindən istifadə ol-unurdu. Bu metod RiçardDonçianın (Richard Donchian)kitabında geniş təsvir olun-muşdu. Sonra biz onunla dost-laşdıq. Həmçinin Dann vəHarqitin (Dunn and Hargitt)işləri də məşhur idi. Bir çoxkitablar zaman silsilələrinə vəqrafik modellərə həsr olun-muşdu, məsələn Vilyam Dan-niqanın “Zərbə metodu”(William Dunnigan’s “thrustmethod”). Mənim dostum olandaha bir müəllif - Co Qrenvil(Joe Granville) o vaxtın genişməzmunlu kitabını yazmışdı.Lakin heç kim bu günki kimiciddi testlər aparmırdı, hər şeyümumi təhlilə və hafizəyəəsaslanırdı.

- Siz lap əvvəldən uğurqazanırdınız?- Yox. Əvvəldə mən ümumikapitalımın yarısını itirdim vəbu, məni ölümünə qorxutdu.Ona görə də kitab oxumağıdayandırdım və tədqiq edəbiləcəyim hər şeyi özüm öyrən-məyə başladım. Və mən hələdə öyrənirəm. İlk uğursuzluğumbir kitaba görə oldu; halbuki,orada yazılan proqrama riayətetsəm, mütləq pulqazanacağımı vəd edirdi.

Amma deyəsən, bazar bu kitabıoxumamışdı, çünki heç nə alın-madı. Bu, həm yaxşı, həm dəpis təcrübə idi. Pis idi ona görəki, pullarımı itirdim, lakin bu,məni bazarı öyrənməyə vadaretdi.

- Bazara yanaşmanızı dəy-işəndən sonra hansı müddətəpullarınızı qaytardınız? Və nəvaxt mütəmadi gəlir əldə et-məyə başladınız?- Ticarətdə hər hansı bir uğuranail olana qədər 3 il keçdi.Ümumilikdə uğurla işləməyəbaşlamaq üçün isə illər tələb ol-undu. Hələ ondan sonra da çoxşeyi öyrənmək lazım idi.Məsələn, kapitalın idarəedilməsi, əməliyyatın həcmi,bazara girmək texnikaları...Bütün bunları müfəssəl öyrən-məyənə qədər mən milyonlarqazanmağa başlamadım.

- Sizin praktikanızda ən yad-daqalan hadisə nə olub?- O qədər çox hadisə baş veribki... Sadəcə birini seçməkmümkün deyil. Yəqin, RobbinsDünya Kuboku Çempionatın-dakı qalibiyyətim daha yad-daqalan hadisə olub. Real vaxtrejimində 10000$ - ı1.100.000$-a çevirməyim həy-atımı dəyişdi. Heç vaxt unut-mayacağam ki, Hans Naysı(Hans Nice) ticarətdə yarış-mağa çağıranda, o, necə etirazelədi. Mən bunu gözləmirdim!Əfsus, bu, mənim qabiliyyətimgözəl nümayişi və onun ticarətsisteminin ifşası olardı. Ümumiyyətlə, işini, sevmədik-ləri müdirlərini tərk edib trey-dinqdə karyera quran insanlardaha çox yadımda qalır.

8

MÜSAH İ B Ə C a n l ı ə f s a n ə 31

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

10000$ -ı 1.100.000$-a çevirən adam


- Sizcə, bazarda öyrəndik-lərinizdən hansı daha davacibdir?- Buna cavab vermək asandeyil. Amma mən belə bir qay-danı seçərdim: nə qədər ki,kiçikdirlər, itkilərini azalt. Gəlirsizə xətər yetirməz, itkilər isəqorxuludur və treyderlər onlarıidarə etməyi öyrənməlidirlər.Treydinq – itkilərin idarə olun-ması biznesidir. Əgər siz onlarıidarə edə bilmirsinizsə, uduza-caqsınız.

- Necə hesab edirsiniz, insantreydinqdən gəliri hesabınayaşaya bilərmi? Sizcə, digərsənətlərdəki kimi, burada dahər kəsi pul qazanmağa öyrət-mək olarmı?- Mən istənilən adamı öyrədəbilərəm, lakin hamısı bu işləməşğul ola bilməyəcək. Yaxşıaşbaz istənilən adama suflehazırlamağı öyrədə bilər. Lakinhər kəs onu hazırlaya bilmir.Bəzi insanlar sadəcə həd-dindən artıq emosionaldır,digərləri fikirlərini bir yerə cəm-ləyə bilmir, üçüncülər isə ağıl-sızdır (hər halda, bazaramünasibətdə). Mən buna heçbir əlac edə bilmərəm.

- İllər ərzində siz fyuçers trey-deri kimi tanınmısınız. 2003-cüildə isə aksiyalar barədə kitabnəşr etdirdiniz. İndi aksiyalaticarətəmi keçmisiniz? Sizi bukitabı yazmağa nə sövq etdi?- Mən bir neçə il əvvəl ak-siyalarla ticarətə başladım.1996-cı ildə yaxşı nəticəgöstərən mexaniki ticarət sis-temini işləyib hazırladım. Mənbu informasiyanı bölüşmək,tədqiqatlarımı elan etmək,göstərmək istəyirdim ki, funda-mental qaydalara əsaslanan in-vestisiya metodu mövcuddur.Bu, istənilən insanın asanlıqlagörə biləcəyi bir işdir.

- Geniş yayılmış fikrə görə,

fundamental treydinq və sis-temli treydinq iki müxtəlifüsuldur. Bəs siz necə, sistemliüsulunuzda fundamentalgöstəricilərdən istifadəedirsiniz?- Münasib fundamentalvəziyyəti müəyyən edən kimitexniki analizə müraciətedirəm. Giriş nöqtəsinimüəyyən etmək üçün pattern-ləri, trendləri və digər faktorlarıgözdən keçirirəm. Bazara gir-mək üçün mənə aydın başa

düşülən vəziyyət lazımdır.Bazar fundamental faktorlaragörə hərəkət edir, qrafiklər vədigər texniki indikatorlar isəsadəcə, hərəkətin başlandığınıgöstərirlər.

- Buna aid hər hansı bir nü-munə göstərə bilərsiniz?- Məsələn, Bondların 18 günlükorta dəyişən göstəricisi (18MA)iki gün əvvəlkindən yuxarıqalxsa, bu, mənə ondan xəbərverir ki, faiz dərəcələri düşübvə mən S&P, yaxud DAX in-dekslərini ala bilərəm.

- Treydinq haqqında hansıdaha vacib kitabları oxu-musunuz?- Mənim ən sevdiyim əsərMaks Günterin “Sürix aksiom-ları”dır (Zurich Axioms by MaxGunther). Mən bazar haqqındaolan kitabların çoxunu oxu-muşam və düşünürəm ki, bu,spekulyantın ən yaxşı kitabıdır.Hər səhifə müdrikliklə doludurvə çox yaxşı yazılıb. Orda necəpul qazanmaq haqqında yox,pul qazanmaq incəsənətindənsöhbət gedir. Kitab o dərəcədəxoşuma gəlir ki, hətta ona haqqqazandırmağa çalışıram.

- “Must read” siyahısındandaha nələri məsləhət görə bilər-

siz?- Əlbəttə, özümün bütünkitablarımı! Zarafat edirəm! :)Tom Demarkdan (Tom DeMark)nə isə. Artıq uzun illərdir ki, o,mənim yaxın dostumdur.

- Özünüzün əsas ticarət üsu-lunuzu necə formalaşdırdınız?- Mən özümü “şərti treyder”(“conditional trader”) kimi təsviredirəm. Bununla deməkistəyirəm ki, bazarı hərəkətəgətirəcək şərait axtarıram,

böyük pulların nə etdiyinə, faizdərəcələrinin özünü necəaparmasına və s. baxıram,sonra bütün bunlara texnikianalizi tətbiq edirəm. Lakin hərşey müəyyən şəraitdən,vəziyyətdən başlayır. Məntexniki indikatorların aludəsideyiləm. Mən əminəm ki, on-ların çoxu lazımsızdır, bəziləriisə açıq-aşkar aldatmacadır,məsələn Qann və Elliott.

- Bəs sizin “Darlings of theDow” necə?.. Nə üçün birdənbu istiqamətdə axtarışlarabaşladınız?- “Dou sevimliləri” – “Dow30”un fundamental nöqteyi-nəzərdən ən yaxşı və ucuz 5aksiyasıdır. Onları tapandabircə düzgün vaxtda almaqqalır. Bu fikir “Dogs of theDow”-nu gözdən keçirdəndənsonra yaranıb. “Dogs of theDow”-un ideyası yaxşı idi, lakinəməliyyata daxil olma vaxtınındüzgün təyin edilə bilməməsionun çatışmayan cəhəti idi. Vədüşünürəm ki, səhmlərinseçilmə metodu da yaxşı de-yildi. O, sadəcə gəlirliyəəsaslanırdı, halbuki dəyərimüəyyən etməyin daha yaxşımetodları var.

MÜSAH İ B Ə C a n l ı ə f s a n ə32

8 8

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Treydinq – itkilərin idarəolunması biznesidir

30


- Siz bu 5 aksiyanı necəmüəyyən edirsiniz?- Mən kitabımda da qeyd et-diyim bir sıra məqamlarıgözdən keçirirəm. Buraya ROI,P/E, sales-to-employee, ehti-yatların azalması və s. aiddir.

- Əgər düzgün başa düşdümsə,siz fundamental faktorlarasöykənərək hansı aktivlərləticarət aparmağı müəyyən-ləşdirir, sonra giriş siqnalıüçün texniki analizə müraciətedirsiniz. Əməliyyatlaraçıldıqdan sonra fundamentalfaktorların əhəmiyyəti varmı,yoxsa çıxış strategiyası sadəcə,texniki məsələdir?- Əla sualdır. Bəli, hər şeyinhəmişə mənası var. Əgərvəziyyət dəyişirsə, mən dədəyişməliyəm. Spekulyant hərşeyi nəzərə almalıdır. Əkshalda prosesdən kənarda qala-caq.

- Daha hansı prinsiplər vəticarət ideyalarından istifadəedirsiniz?- Mən adətən bilmək istəyirəmki, bazarda ifrat qiymətləndirməvar, ya yox. Məndə valyuta vəya məsələn, qarğıdalının,kakaonun, misin, qızılın realdəyərindən aşağı və yayuxarıya doğru uzaqlaşmasınımüəyyənləşdirən formul var.Mən həmçinin aktual girişnöqtələrini aşkarlamaq üçünxüsusi qiymət patternlərinə vətrend indikatorlarına da diqqətyetirirəm.

- Görünür, siz bu formul və yabir neçə dəfə qeyd etdiyinizpatternlər barədə fikirlərinizioxucularımızla bölüşməkistəmirsiniz?- Sizin onları öyrənməyə 4saatınız var? Bu, sadəcə for-mul deyil. Əgər sizin çəkicinizvarsa, bu, o demək deyil ki, evtikə biləcəksiniz. Bircə onudemək kifayətdir ki, kommer-siya treyderlərinin ümumiəməliyyatlarnı götürürəm,sonra son X ildə həftəlik

alışların və satışların faizlərinəbaxıram. Qısaca desək, bumənim göstəricilərə tətbiq et-diyim %R-dir.

- Siz sistemli treydersiniz?- Bəli, mən 100% mexanikitreyderəm və bunu daöyrədirəm.

- Bu, o deməkdirmi ki, siz,sadəcə ekranın qarşısındaəyləşib siqnal gözləyirsiniz,yoxsa bütün günü ticarətaparmaq üçün pattern ax-tarırsınız?- Günlük treyder kimi kompüteralışa və ya satışa siqnalverəndə əməliyyat açıram. Otu-

rub gözlərini qrafikə zilləyərək,nə etməyi fikirləşməyə ehtiyacyoxdur.

- Siz özünüzü “şərti” treyderhesab edirsiniz, lakin sonradeyirsiz ki, sistemli treyder-siniz. Bu, o mənanı verirmi ki,fundamental və texniki ticarətibirləşdirməyə çalışırsınız?- Tamamilə doğrudur. Hətta olabilər ki, gələcəkdə qısamüd-dətli, günlük treyderlər üçünfundamental analizi sistemiminbir hissəsi edim.

- “Ayırıcı xətt” haradan keçir?- O yoxdur. Ümumiyyətlə yox-dur.

- Vaxtilə Siz demişdiniz ki,qrafik keçmişdə baş verən hərşeyi əks etdirir. Bəs gələcəyənecə baxa bilərik?- Mən beləmi demişəm? Yəqin,cavan vaxtlarımda olub... Bizgələcəyi görmürük, biz,sadəcə, vəziyyətə uyğun fun-damental faktorlara əsaslanantəkliflər hazırlaya bilərik. Qrafikbazarın harada olduğunugöstərir. Mənsə onun harahərəkət edəcəyini bilməliyəm.Bazarları şərait hərəkətə gətirir,qrafiklər yox. Onlar mənim

baxdığım sonuncu faktordur.

- Qrafiklərə diqqət yetir-məmişdən əvvəl nəyə nəzər ye-tirirsiz?- Mən qızılın qiyməti, faizdərəcələri və ticarət işti-rakçılarının hərəkəti kimi birsıra fundamental faktorlarabaxıram.

- Siz riskləri necə idarəedirsiniz?- Hər şey “stop-loss”dan isti-fadə olunmasından başlanır.“Stop-loss”umun həcmihesabımdakı pulun hansısafaizidir. Bazarda məniməməliyyatlarımın həcmi ekviva-

lent pay və ya risklərin formu-luna əsaslanır.

- Siz səhv əməliyyat açdığınızınecə müəyyən edirsiniz?- Bu, asan işdir. Mən bazarınöz mövqelərimə qarşı əvvəl-cədən təyin olunmuş həcmdəhərəkət etməsinə imkanverirəm. Kapitalımı qoruyuramvə bundan yol verə biləcəyimriskin səviyyəsini müəyyənetmək üçün başlanğıc nöqtəsikimi istifadə edirəm. Əgər buməbləği itirirəmsə, demək,bazar mənə əməliyyatı bağla-maq lazım olduğunu bildirir. Bu,onun tərəfindən çox nəzakətliaddımdır!

- Sizin əməliyyatların ortamüddəti nə qədərdir?- Mən qısamüddətli treyderəm.Ona görə də mənim əməliyyat-larımın müddəti 2-3 gündür.Bəzən set-up ticarət aparıram,hansı ki, 5 gündən 60 günəkimi çəkə bilər. Bu zaman inter-valı (time frame) başqa işi olanvə bazarın hər hərəkətiniizləməyə vaxtı çatmayan insanüçün lazımdır. Mən eləəməliyyatlar axtarıram ki, eləbil ovçu maral axtarır.

MÜSAH İ B Ə C a n l ı ə f s a n ə 33

8

8

...Mən elə əməliyyatlar axtarıram ki,elə bil ovçu maral axtarır...

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

30


- Siz Trailing Stop və ya TakeProfitdən istifadə edirsiniz?- Hər ikisindən. Siz heç dəhəmişə qarşınıza məqsəd qoy-duğunuz gəlirə çata bilmirsiniz,ona görə də, trailing–stopvacibdir. Buna baxmayaraq,trailing-stopu nə vaxt və haradaqoymağı da bilmək lazımdır.Çox yaxın qoysanız, tez bir za-manda “stop” işə dişə bilər.Mən bunun baş verməsiniistəmirəm.

- Bəs siz necə əmin olursunuzki, bu, baş verməyəcək?- Bazar özü bizə uzaq stopunnə vaxt yaxın ilə əvəz olun-masını göstərəcək. Bu, qiymətgəlirlik xəttini keçəndən sonrabaş verir. Stopu yaxınlaşdır-mağın tam zamanıdır.

- Hər əməliyyatda kapitalın nəqədərilə risk edirsiniz?- İndi təqribən 5 % ilə. Cavanolanda bu rəqəm xeyli çox idi.Amma hətta 5% də kifayətqədər yüksək risk faizidir. Lakin

vaxt var idi, 30% risklə ticarətaparırdım. Dəlisov vaxtlar idi.

- Ticarət ideyalarınızı necə testedirsiniz?- Mən ideyalarımı yaratmaq,test və tətbiq etmək üçün Ge-nesis proqram təminatından is-tifadə edirəm. Bu soft – lapnağıldır. Mənim heç bir proqramlaşdırma təcrübəmyoxdur, amma DAX-la bayram-lardan əvvəl, bayramlardansonra nə baş verdiyini, faizdərəcələri artanda özünü necəapardığını və ümumiyyətlə fikir-ləşdiyiniz hər şeyi aydınlaşdırabilərəm – həm də heç bir xü-susi kompüter bilikləri olmadan.Öncə ideya yaranır. İdeyakiminləsə söhbət əsnasında,kitab oxuyan zaman, amma

adətən bazarı müşahidəedərkən meydana gəlir. Mənbazarları çox izləyirəm... Şənbəgecəsi üçün əla əyləncədir.- Psixoloji faktor nə dərəcədəvacibdir?- Bu baxımdan insanların ço-xundan fərqlənirəm. Əslindəfikirləşirəm ki, o, elə də vacibdeyil. Əgər sizin yaxşı sistemi-niz varsa, təfəkkür tərzi prob-lem deyil. Əlbəttə, əgər treyderhəddindən artıq risk etmirsə.Mexaniki sistemli treyderin və-zifəsi yalnız orderlər yer-ləşdirməkdədir. Ticarət vaxtıpsixoloji problemləri olan insan-ların yaxşı sistemi və yatexnikası yoxdur. Problembeyində deyil, problem sizinticarət vaxtı fikir içində ol-mağınızdadır.

- Maraqlıdır... Treyderlərin90%-i hesab edir ki,psixologiya çox vacib faktor-dur. Onların hamısı yanılırlar?Yaxud, onların probleminədədir?..- Mən bunu bax, belə təsəvvüredirəm: treydinq haqqında han-

sısa anlaşılmaz söhbətlər tez-tez eşidilir. Əsasən də nəelədiklərini bilməyən insanlarbu haqda çox danışırlar. Bazaronların ağıllarını çaşdırıb. Əgərsiz oyunun qaydalarını və hərşeyin necə işlədiyinibilirsinizsə, sizi nə dəli edəbilər? Siz ona görə uduzmur-sunuz ki, ananız sizi uşaq vaxtıdöyürdü, ona görə uduzur-sunuz ki, düzgün qərar ver-mirsiniz. Doğru qərar sizi azadedəcək!

- Özünüzün tipik iş gününüzütəsvir edə bilərsinizmi?- Adətən mən səhər saat 5-dəyuxudan durur, Karib dənizindəüzür, yaxud qaçışla məşğuloluram. Sonra bazarda nə başverdiyini yoxlayır və e-maillə

brokerimə əmrlər göndərirəm.Mənim hələ də bazarlarınaçılışını müşahidə etməkxoşuma gəlir. Sonra poçtumuyoxlayıram, tədqiqatlarımla vəbiznesimlə məşğul oluram.Gündə 1-2 dəfə məzənnələrəbaxa bilərəm. Lakin bunu tez-tez etmirəm – bir halda ki,əməliyyatım artıq açıqdır, stopvə çıxış nöqtələri yerləşdirilib,daha belə vəziyyətdə mən nəedə bilərəm? Müşahidə köməkeləmir, üstəlik, digər işlərdənxeyli yayındırır.

- Sizin seminarlar kifayətqədər məşhurdur. Onlardaqeyri-adi nə var ki?- Zənnimcə, mən planetdəyeganə insanam ki, “real vaxt”rejimində milyon dollarla ticarətaparır və gəlirin 20%-ni ca-maata paylayıram. Mən Avs-traliyadakı seminarımı təzəcəbitirmişəm - orada iki günə$40000 qazandım. Tələbələrheyran qalmışdılar və şad idilərki, həyatlarında ilk dəfə belə birseminarda pul qazanıblar.Bunu tətbiq etməyə başlayan-dan sonra iyirmidən bir qədərartıq ticarət sessiyası ərzindətəxminən $950 000 pulqazandım və demək olar ki,onun $200 000-nı camaatapayladım. Onlar bilirlər ki, məndürüstəm, həqiqətən ticarətaparıram və kimliyi bilinməyənbir boşboğaz deyiləm. Lakindaha vacibi budur ki, mən çoxşey öyrədirəm. Mən bazarlarınnecə işlədiyini başa salır, me-xaniki sistemlərimi bölüşürəm.Mən insanlara hər şeyin necəbaş verdiyini göstərirəm.Nəhayət, ticarət meydanlarınınişləmə məntiqini anlayanda on-ların sifətlərinin necə işıqsaçdığını görmək mənə xoş-dur! Onların bir çoxu sonradantreydinq müsabiqələrində qalibgəliblər, milyonlarla dollarqazandılar və hedc-fondlarıidarə etməyə başladılar.Tələbələrimin uğur qazandığınıgörəndə çox sevinirəm!

MÜSAH İ B Ə C a n l ı ə f s a n ə34

8 8

...Əgər sizin yaxşı sisteminiz varsa,təfəkkür tərzi problem deyil...

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

30


- Seminarlarınızda baş vermişhər hansı bir maraqlı hadi-sədən danışın..- Daha yadda qalanı 80 nəfərlikzalın qarşısında 1 günlükticarət sessiyasında 150 000$-dan çox qazanmağım oldu. İn-sanlar mənim necə pulqazanmağımı görməyə gəlirlər.Mən onları bununla təəc-cübləndirirəm ki, onların bir iləqazana biləcəklərini bir neçəgünə qazanıram... Həmin anonların üzlərinə baxmaq nəqədər də maraqlıdır!

- Sizin ən pis tələbəniz kimolub və niyə?- Hmm.. Tələbənin pis ol-masında müəllimin də günahıola bilər. Amma mənə bir ilə300-dən çox e-mail göndərənbir oğlan var idi ki, adı bu “qarasiyahı”nın əvvəlində idi. Onunilk sualı beləydi: “10 günlükorta dəyişən göstəricidə(10MA) neçə gün var?” Olabilər, o, yaxşı oğlandır, ammabazar haqqında heç nə an-lamır.

- Doğrudurmu ki, sizin qızınızda uğurlu ticarət aparır?- Bəli, doğrudur. Mən onu evdəöyrədirdim. O, aktrisa karyerasıqurmağa çalışır. Yəqin, siz onu“Species”, “Dawson’s Creek”,“Lassie”, “The Station Agent”,“Halloween 20” və bir sıra digərfilmlərdə və teleşoularda gör-müsünüz. Mən ona bazarıöyrətdim və o, real ticarətdə$10.000 -ı $110 000-a çevirdi.O, ticarətə 1999-cu ilin əvvəl-lərində, 16 yaşında başlayıb vəticarət ona çox maraqlı gəldi.

- Siz hesab edirsinizmi ki,istənilən adam uğurlu ticarətaparmaq potensialına ma-likdir?- Hmm... Ola bilər hə, ola biləryox. Mənim rastıma bütün kapi-talını itirən ağıllı insanlar da,birdən milyoner olan, ammaağlı ilə fərqlənməyən adamlarda çıxırdı. Siz heç vaxtayaqqabını geyinməmiş onun

yaraşdığını söyləyəbilməzsiniz. Treydinqdə dəbelədir.

- Təzə treyderlər adətən hansıtipik səhvləri buraxırdılar?- Mənim gördüyüm tipiksəhvlərdən biri budur ki, insançox tez-tez əməliyyat açır və yahər əməliyyatla həddindən çoxrisk edir. Amma bundan daciddi problem var. Çoxlarıbazarın necə işləməsi barədəbiliyə və anlayışa malik ol-madan ticarətə başlayır, həmintərzdə də davam edirlər.Belələrinin hər şeyini itirməsitəəccüblü deyil.

- Sizin hedc-fondun gəlirliyi nəqədərdir?- Təqribən 18% illik.

- Yəqin ki, siz bu illərdə yaxşıvarlanmısınız. Təqaüdə çıxmaqhaqqında düşünmürsünüz ki?- Mən bunu heç vaxt edə

bilməyəcəyəm. Pul qazanmaqson dərəcə maraqlıdır və üstə-lik, o qədər də çətin deyil.Amma iş cədvəlimi bir qədəryüngülləşdirə bilərəm.

- Ticarət sizi xoşbəxt edirmi?- Həm də necə! Lakin bazarhaqqında yeni biliklər əldəedəndə daha da xoşbəxt olu-ram. Bu, hələ də çox maraqlıprosesdir.

- Ümumiyyətlə, bu bizneshaqqında nə fikirləşirsiniz?- Bu, mənim həyatımdır. Həryerdə olduğu kimi, burada dapis insanlar var. Mən bazarı vəonun mənim üçün etdiklərinisevirəm. Lakin bu biznes şarla-tanlarla doludur. Onlar ticarətaparmır, digər treyderləri al-dadırlar. Əlbəttə, bu, bütün in-dustriyaya pis təsir göstərir.

- İllər ötdükcə treydinq necədəyişib?- Kompyuterlər əvvəlkinənəzərən tədqiqatları daha yaxşıaparmağa imkan yaratmaqla,treydinqi kökündən dəyişdirib.İnternet, elektron ticarət, CNBCkimi telekanallar – bütün bunlaristənilən insana bazara gir-məyə şərait yaratdı.

- Treydinq gələcəkdə hansı is-tiqamətdə dəyişə bilər?- Fikirləşirəm, elektron treydinqdaha da inkişaf edəcək, lakinoyun qaydaları əvvəlki kimiqalacaq: insan emosiyaları iləqarışdırılmış şərait və səbəboyunu. Mən hesab edirəm ki,bazar əsasən fundamentalgöstəricilərə nəzərən Anöqtəsindən B nöqtəsinəhərəkət edir. Belə deyək, qoybu, “at” olsun, insanemosiyaları və təsadüfləri isə“yol” hesab edək. Bu “yol” çox“çala-çuxurlu” ola bilər. Bu min-

valla bazar elə bazar olaraqqalacaq, amma bizim mühitdəyişəcək.

- Marafon qaçışı, arxeologiya,siyasət də daxil olmaqla, Sizhəyatda çox şeylə məşğul ol-musunuz. Gələcəkdə sizdəndaha nə gözləmək olar?- Bazarı daha dərindən dərketmək və daha çox tədqiqataparmaq. Əsas məqsədimbudur. Lakin dəyişikliklər vəsürprizlər də gözləyə bilərsiniz!Mən dünya ilə ayaqlaşmaq,daha çox şey bilmək üçünöyrənirəm, yaxşı insan olmağaçalışıram. Aktiv həyatdanxoşum gəlir, özümü yoxlamağısevirəm. Ona görə də, ümid-varam ki, siz məni elə orda -əsas həyati maraqlarımdatapacaqsınız.

30MÜSAH İ B Ə C a n l ı ə f s a n ə 35

8

...Çoxları bazarın necə işləməsibarədə biliyə və anlayışa malik

olmadan ticarətə başlayır...

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


Strategiya ondan ibarətdir ki,əgər dönüş nöqtələrinə nəzərəntrendi müəyyən etmək meto-duna əsasən trend müsbət-dirsə, 3 şamın orta dəyişənminimumundan almaq (3 SMAlow) və 3 şamın orta dəyişənmaksimumunda orderi bağla-maq lazımdır.Satış siqnalı üçün eynivəziyyətin tam əksi olmalıdır.Bu, o deməkdir ki, siz 3 şamınorta dəyişən maksimumundasatacaq və 3 şamın orta də-yişən minimumunda orderibağlayacaqsınız. Səbəbsiz yerəyalnız satış üçün siqnallarıqəbul etmək ağılsızlıq olar.Ciddi səbəb o ola bilərdi ki,bizim “titrəyiş nöqtələri”nənəzərən dönüş sistemimiztrendin aşağı dönəcəyinə işarəetsin; yalnız onda maksimumda

satıb minimumda orderi bağla-maq olar.İndi bütün bu deyilənləri izah et-məyə çalışaq. Aşağıdakı şə-kildə 3 şamın orta dəyişəngöstəricisinin “titrəyiş xətti”ndəyerləşdiyi göstərilib. Qrafikdətrendin istiqamətinin dəyişdiyinöqtələr qeydə alınıb, ona görədə, biz trendin dönüşünüizləyərək minimumlardakıalışlardan maksimumlardakısatışlara keçirik.

Qrafikdə həmçinin 3 şamınmaksimum və minimumlarındangiriş nöqtələri də qeyd olunub.Oyun bu yolla davam edir:Trend yuxarı doğru is-tiqamətlənir, ona görə də biz 3şamın orta dəyişən minimu-munda alırıq və 3 şamın ortadəyişən maksimumunda gəliri

fiksasiya edirik. Sonra qiymətinyenidən 3 şamın orta dəyişənminimumuna enməsini gözləyirik.Əgər 3 şamın orta dəyişən mi-nimumu trendin dəyişəcəyinəsiqnal verirsə, həmin əməliyyatıburaxmaq lazımdır. Trendinaşağı ya doğru dönüşünü gözləmək və 3 şamın orta də-

yişən maksimumundan satmaq,sonra 3 şamın orta dəyişənminimumunda gəliri fiksasiya

etmək lazımdır.Konfutsi, yəqin ki çartist idi. O,bir dəfə demişdi ki, “Bir şəkilmin sözdən yaxşıdır”.

Şəkildə trendin bütün dönüşnöqtələri qeyd olunub, ona görədə, alış və satış üçün giriş-çıxışları axtararaq, ticarətəbaşlamaq olar. Qrafikdə birsaatlıq şamlar göstərilir, lakinkonsepsiya 5 dəqiqəlikdən 240dəqiqəliyə qədər bütün zamanintervallarında işləyəcək.

Bir, iki, üç! Getdik!..L a r r i V i l y a m s ı n S t r a t e g i y a s ıLarri Vilyams qısamüddətlitreydinqin simvolu sayılabilər. O, hər il valyutaticarətində yüzlərlə, minlərləfaiz qazanmağın mümkünolduğunu sübut edən birşəxsdir. Larri Vilyams bir ilə

kapitalını 10000$-dan 1 170000$-a qədər artıra bilməsi iləbütün dünyada məşhurlaşıb.“İn Forex” sizə dünyacaməşhur treyderin strate-giyalarından biri ilə tanış ol-mağı təklif edir.

T E X N İ K A36

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


ünyanın tanınmış trey-derlərini ortabab in-vestorlardan

fərqləndirən nədir? Bəlkə həminortabab investor əfsanəvi trey-derlərin uğur tarixin və onlarınistifadə etdiyi sistemləri öyrən-məlidir? Ən bacarıqlı treyder-lərin hansı ümumi cəhəti var ki,başqaları da onu tətbiq edəbilər?Bu sualları cavablandırmamış-dan əvvəl, gəlin, ən uğurlu vəəfsanəvi treyderlərin birneçəsini yada salaq: Nikolas Darvas. 36 000 $-ı18 aya 2 000 000 $-a çevirib Ed Seikot. 5 000 $-dan 12ilə 15 000 000 $ əldə edib Cessi Livermor. 1900-cu il-lərin əvvəllərində treydinq yoluilə böyük var-dövlət sahibinəçevrilib Riçard Dennis. 100 dollar-dan 200 000 000 $ qazanıb Corc Soros. Əlavə təqdi-mata ehtiyac yoxdur.Bu siyahıya bir sıra digər trey-derlərin də adlarını əlavə etməkolar. Nəticələr olduqcaheyrətləndiricidir. Bəs onlarbelə parlaq nəticələri necə əldəediblər?Bir neçə amil var ki, uğurlu trey-derlərin çoxunda müşahidə ol-unur:

Onların qeyd-şərtsiz riayətetdikləri sistemləri var; Onların çoxu trend üzrəişləyirlər; Əksəriyyəti orta və uzunmüd-dətli investisiyalara maraqgöstərir; Onlar qorxu və ya tamah hissetmirlər; Onlar son dərəcə intizamlı vəsistemlərinə 100 % sadiqdirlər; Onların ticarəti tamamiləplanlaşdırılıb və baş verə

biləcək bütün ssenarilərə əvvəl-cədən hazırdırlar; Onlar bilirlər ki, sistemin pisdövrləri də olur, yaxşı dövrləridə; Onlar itkiləri mümkün qədərtez bağlayır, gəlirin isə art-masına imkan verirlər; Onların sistemi fərdi xarakterdaşıyır.

Bu bəndlərin bir neçəsi məntiqisəslənir və çoxları bunlarlarazılaşacaq. Lakin reallıqdaorta səviyyəli investor özünütamamilə başqa cür aparır. Birçox investorlar son 3 ildə “bar-maqlarını yandırıb”, bəzilərihətta var-dövlətlərini itirib.Həmin “adi” investorlarıngerçək həyatda müşahidəedilən davranışı belə olur:

Səhv əməliyyatlar vaxtındabağlanmayıb; Qısamüddətli investisiyalarqiymətin artacağı ümidilə lazımolduğundan çox saxlanılır; Brokerlərin və Analitiklərininməsləhətlərinə qulaq asırlar; Tanışlarının tanışı tərəfindənməsləhət görülən “qaynar” ak-siyalara investisiya yatırırlar; Heç bir plana malik deyillər; Kapitalın idarə olunmasınafikir vermirlər; Özlərinin fərdi üslubunauyğun olmayan ticarət stil-lərindən istifadə edirlər Qorxunun və tamahın əsirinəçevrilirlər.Orta səviyyəli investorlaryuxarıda qeyd olunanlardan nənəticə çıxara və sadalanansəhvlərdən necə qaça bilər? Ənuğurlu treyderlərin bəzilərindənəxz ediləsi bir neçə faydalıməqama baxaq: Hər bir investor fərdi xü-susiyyətlərə malikdir. Bəzi in-

vestorlar çox aqressiv ticarətstilinə malikdirlər və tez-tezticarət aparırlar. Bəziləri ak-siyaları üstun tuturlar. Digərləriopsionlara investisiya yatırır.Digərləri daha az səy göstər-mək istəyir... İnvestor öz profi-lini anlamalı və fərdi xüsusiyyə-tinə uyğun stil seçməlidir;

Ticarət əvvəlcədən tamamiləplanlaşdırılmalıdır. İnsanlarhərəkətlərinin çoxunu əvvəl-cədən planlaşdırırlar -məsələn, məzuniyyətə çıxmaq,köçmək və s. Bəs investisiyayatıranda necə, plana ma-likdilərmi? İnvestor hadisələrininkişafının bütün mümkün sse-narilərinə qarşı hazır olmağakömək edəcək sistemə malikolmalıdır. O, əvvəlcədən nəvaxt və nə qədər alacağını, nəvaxt bazarı tərk edəcəyinibilməlidir.

Ticarət sisteminin ən vacibamili kapitalın idarə olun-masıdır. Təəccübləndiniz? İn-vestorların və treyderlərin çoxuvaxtlarının böyük hissəsini qəlizbir sistem yaratmağa sərfedirlər. Lakin bazara düzgüngiriş strategiyası ticarət siste-minə yalnız 15 % müvəffəqiyyətəlavə edir!

Ticarət Sisteminin cavab ver-məli olduğu ən vacib sualbudur: Nə qədər investisiyayatırmaq və eyni zamandaneçə pozisiya saxlamaqlazımdır.

Onlar nəyi bilirlərƏn böyük investorların uğurunun sirri nədədir?..

D

Tom Meyer

MASTER -K LAS S 37

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844


“İnforex” şirkətinin müştərisi olmayan oxucularımızdan testin bütün suallarına hamıdanqabaq düzgün cavab göndərən 10 nəfər real hesabla təltif olunacaq! Tələsin!

“İnforex” şirkətinin müştərisi olan oxucularımız isə biliklərini bir daha sınaya bilərlər.

T e x n i k i a n a l i z d ə n t e s t1.Şəkildə punktirlə göstərilən nə xəttidir?

a) Dəstək b) Müqavimət

c) Artım trendid) Diapazon

2.Qiymət qrafiki hansı fiquru əmələ gətirib?

c) “Bayraq”d) Tərsinə “Baş və çiyinlər”

3.Qrafikdə punktirlə hansı xətt göstərilib?

a) Müqavimət b) Diapazon

c) Eniş trendid) Dəstək

a) “Üçqat təpə”b) “V”-şəkilli dönüş

4.Şəkildəki qiymət qrafiki hansı fiquru əmələ gətirib?

c) Tərsinə “baş və çiyinlər”d) “Üçbucaq”

a) “Üçqat dib”b) “Baş və çiyinlər”

5.Şəkildəki qiymət qrafiki hansı fiquru əmələ gətirib?

a) “Kəpənək”b) “Baş və çiyinlər”

c) “İkiqat dib”d) “Bayraq”

6. Şəkildə qiymət qrafikinin və Dəyişən OrtaGöstəricinin hərəkəti təsvir olunub. Hansı nöqtədəsatış siqnalı verilir?

c) “C” nöqtəsindəd) “D” nöqtəsində

a) “A” nöqtəsində b) “B” nöqtəsində

7. Texniki analiz metodları nəyə xidmət etməlidir?

a) İstiqamətli hərəkətin olub-olmadığınımüəyyənləşdirməyə b) Trendin istiqamətini müəyyənləşdirməyəc) Trendin gücünü müəyyənləşdirməyəd) Trendin müddətini müəyyənləşdirməyə

8. Artım trend zamanı trend xətti hansınöqtələrdən çəkilməlidir?a) Bir neçə ardıcıl maksimumdanb) Bir neçə ardıcıl minimumdanc) Sessiyaların bağlanış nöqtələrindənd) Üfiqi hərəkət zonasından

MÜSAB İQƏ38 Ö z ü n ü s ı n a

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

30


9. “Baş və çiyinlər” fiquru formalaşandan sonrabazarda adətən nə baş verir?

a) Artım trendi istiqamətini dəyşirb) Konsolidasiyac) Trend “fasilə” götürürd) Eniş trendi güclənir

10. Trend indikatorları nəyi müəyyənləşdirməyəimkan verir?a) Trendin mümkün dönüş nöqtələrinib) Trendin zəiflədiyi zonaları c) Trendin mövcudluğunu və istiqamətinid) Deyilənlərin hamısını

11. Aşağıdakı halların hansında Dəyişən OrtaGöstərici alış siqnalı verir?

a) Qiymət Dəyişən Orta Göstəricidənyuxarıda olandab) Dəyişən Orta Göstəricidən aşağıdaolanda c) Qiymət Dəyişən Orta Göstəricini aşağıdanyuxarıya doğru kəsəndə d) Qiymət Dəyişən Orta Göstəricini yuxarı-dan aşağıya doğru kəsəndə

12. Texniki analiz bunlardan hansını öyrənir?

a) Şirkətlərin fəaliyyəti haqqında məxfi infor-masiyalarıb) Əməliyyatların vaxtını və həcminic) Maliyyə alətlərinin gəlirlik göstəricisinid) Bazar iştirakçılarının psixologiyasını

13. Təsəvvür edin ki, Dəyişən Orta Göstəricilər bir-birilə kəsişərək, qiymətdən yuxarıda bu şəkildəsıralanıblar: MA (18) – yuxarıda, MA (9) – ortada,MA (4) – aşağıda. Bu düzülüş hansı siqnalı verir?

a) Alışb) Satış

c) Neytrald) Heç biri

14. Osillyatorlarla bağlı deyilən fikirlərdənhansı düzdür?

a) Osillyatorlar qabaqlayıcı siqnal verir b) Osillyatorlar trendin başlanğıcı, zəifləməsivə sonu haqqında xəbərdarlıq edirc) Osillyatorlar üfiqi hərəkət zamanı daha ef-fektiv olurlard) Hamısı düzdür

15. Bunlardan hansı müqavimət səviyyəsi rolunu oynayır?I. Enən trend xəttiII. Artan trend xəttiIII. Qiymət diapazonunun aşağı sərhədi IV. Qiymət diapazonunun yuxarı sərhədiV. “Baş və çiyinlər” fiqurunda “boyun” xəttiVI. Tərsinə “Baş və çiyinlər” fiqurunda “boyun” xətti

a) I, III və Vb) I, IV və VI

c) II, III və Vd) II, IV və VI

16. Bu xətlərdən hansı dəstək səviyyəsi rolunu oynayır?I. Enən trend xəttiII. Artan trend xəttiIII. Qiymət diapazonunun aşağı sərhədi IV. Qiymət diapazonunun yuxarı sərhədiV. “Baş və çiyinlər” fiqurunda “boyun” xəttiVI. Tərsinə “Baş və çiyinlər” fiqurunda “boyun” xətti

a) I, III və Vb) I, IV və VI

c) II, III və Vd) II, IV və VI

17. Texniki analiz hansı ilkin postulatlara əsaslanır?I. Qiymət daim təkrarlanan modellər əmələ gətirirII. Bazarın hərəkəti ətalət üzrə gedirIII. Bütün informasiyalar artıq qiymətdə əksini tapıbIV. Maliyyə alətlərinin obyektiv qiymətləri mövcuddur

a) I, II və IIIb) I, III və IV

c) II, III və IVd) Hamısı düzdür

18. Aşağıdakı əlamətlərin hansı üfiqi hərəkət üçün xarak-terik deyil?I. Qiymətin hər bir yeni artım cəhdi təxminən eyni səviyyədəbaşa çatırII. Hər bir eniş əvvəlkilərlə eyni səviyyədə başa çatır.III. Hər yeni eniş əvvəlki minimumu təzələyirIV. Hər yeni artım əvvəlki maksimumu təzələyir

a) I və IIb) III

c) I и IVd) III və IV

19. Aşağıdakı vəziyyətlərdən hansı eniş trendinin davamedəcəyinə işarə verir?I. Yuxarıya meyilli “tikan”II. Aşağıya meyilli “tikan”III. Yuxarıya meyilli “üçbucaq”IV. Aşağıya meyilli “üçbucaq”

a) I və IIIb) I və IV

c) II və IIId) II və IV

20. RSI bu siqnallardan hansını verəndə artım trendiningedişində qiymətin enişi gözlənilə bilər?

a) RSI “buğa” divergensiyası formalaşdıranda b) RSI 70%-lik zonaya daxil olandac) RSI 30 faizlik zonaya daxil olanda d) RSI 50% səviyyəsinə çatanda

MÜSAB İQƏ 39Ö z ü n ü s ı n a

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

“Birja spekulyantının xatirələri” Edvin Lefevr

öyükspekulyantCessi Liver-morun bio-qrafiyası

Edvin Lefevrin təqdi-matında hələ 1923-cüildə işıq üzü görsə də,bu günə qədər birja vəbirja oyunları barədəən yaxşı kitablardanbiri hesab olunur. Bukitaba olan bitməyəntələbatın səbəbi də-yişkən bazarın dərinanalizi və əsrlər boyudəyişməyən insanpsixologiyasınınustalıqla təhlilidir.Əsərdə qeyd olunanhadisələr bugünkü realvalyuta bazarında başverənlərdən fərqlən-

mir. Bu kitabın dərin-liyini və müdrikliyinidərk edən oxucularbazara və özlərinətamam fərqli gözləbaxmağa başlayırlar.Əsərin “ölməzliyi”ninsirrlərindən biri dəbudur.

“Böy ü k b i r j a s p e k u l y a n t ı n ı n

h ə y a t ı v ə ö l ümü ”

R i ç a r d S m i t t e n

B fsanəvi CessiLivermorbarədə daha

bir maraqlı kitab. XXəsrin əvvəllərinin ən

uğurlu spekulyantıolan Livermor birjayaassistent kimiişləməyə gələndəcibində 5 $-ı olan biroğlan idi, lakin tarixin

ən varlı birjaticarətsinə çevirlidi.Kitab son dərəcə in-sanidir – bu, təkcəgəlir əldə etməkbarədə quru hesabatdeyil, yoxsulluğun vəzənginliyin bütüncəhətlərini, şəxsi mü-nasibətlərdə və işdəkiproblemlərdə onlarınyaratdığı çətinlikləritəsvir edən bir tər-cümeyi-haldır.Hekayətin mərkəzindəvarlanan birjaspekulyantını gözləyənqarışıq hadisələrintəsviri yer alır. Bununlayanaşı, oxucu Liver-moru əfsanəyə çevirənbirja oyunlarının qay-daları barədə dəməlumat alacaq.

Ə

Birjada necə oynamalı və udmalıAleksandr Elder

exniki analizinəsas prinsiplərivə qalibinpsixologiyası,fond bazarında

pul qazanmağın yollarıvə kapitalın idarə olun-ması... Elder birjadakı

uğurunun sirrlərini istəryeni başlayan treyder,istərsə də tərcübəlispekulyant üçün eynidərəcədə qiymətli olan“Birjada necə oyna-malı və udmalı”kitabında açıqlayır.Müəllif bazarın pro-qnozlaşdırılması vəbirja iştirakçılarınınpsixologiyası barədəbaxışlarını paylaşaraq,sübut etməyə çalışırki, hər şey yalnız trey-derin özündən asılıdır.Və uğur əldə etməyinməlum qaydalarındanistifadə edənlərqazanacaqlar.

T“Birja sirrləri. Qısamüddətli

ticarətin yüksək effektli strategiyaları”

Linda Raşke, Larri Konnorsu kitab treydin-qlə məşğul olanvə ya treydinqlə

məşğul olmağı plan-laşdıranlar üçün əlavəsaitdir. Birinci sirr:treyderə riskinsəviyyəsini və deməli,itkiləri də azaltmağıöyrənmək vacibdir. İkinci sirr: treyderəgəlirləri artırmaq va-sitəsini tapmaqlazımdır. Nəhayət,üçüncü sirr – sabitlik:bir treyderin yalnız birstrategiyası ola bilər.

Həmin bir strategiyanıisə siz müəlliflərintəqdim etdikləri faydalıstrategiyaların arasın-dan seçə bilərsiniz.

B


30KLAS S İKA40 O x u z a l ı

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

"in forex" jurnalinin ilk sayi

Documents