rlrluEurso

Klasik Osmanlr MimariArkaalanrna Bir Yolcu luk

Esteti!inin

HARUN BATIRBAYGiL

Sunu9Tonfln n Yoroirc I 0 ijzerine'

Bu ulu coninedn,Bu tehlil btcoAt nedi,

8u yace kubbeYe bu kon,lil sisi nedn?

8u oydnltk pencete ne,lr,e,li bu po ok Etk,

Bu SoStlocok yarctnoVe bu guzel totz ne,li7

8u gijgun tava nedi,8u yetyuzu ne,ln,Bu yi)ksek kenet

'r'e bu yjce kiitk nedn?'R\ti t,rrthil).f Lrceftta.t[t,16, r6rt

^.l 'e.'.d-ro"1614.e dr rrsod- o-,:(:t !j-qor'. 1!r"'d, o q.relc-_

Ao. ," o e,e'e o a' o.qi oo.r soz e-i- (e-r"'r"d '' L .boe. o ,u. s'" r' a .a-di ler e silslenrnl5 bir cam n n L.r u !6Lrndan, kemer erinden ayd n k pencer€lerlnden 0rtaeaq'rnwite/os!na ndzire yaparcas na eerldeki gizernli iS ktan: o adanUstii ilslubundan, ynce kd5knnden sozeder Bu, b nbesyijz yrl k Aya Sofya'n n lremen yanrbai nda duran Su tanahmet Camisl ne drlril m0: edebi b r medhry€'dir

Di6ertaraftdn sir,daha der n bir bakSla ince endlqindeael!a Crkan batka semantlk 6ze lker de bar nd nr. Bu derin k; ls am dlsijnceye, yahut daha eok Tann nrn niie lklerin€ o an sonsuzindnEd - yayqrn deyisiyle tasavvlf veya suiil qe ve o uliurduiu kosul am. ar alirnda qe isen lnsan davran S ve kal plafina daya drr BLr vakada nsan davran SLndan sdz etiiiimizde; onun sanatkar oldrdk davran $ ndanive toplr-rmun onun b r sanatkar o arak davranr! ar iizerindeki beklentl er nden sdz ediyoruz demekt r Tabil, ayr ca bellrtmeye h e qerek yok, b! nite ik erln top umda bu_!rnuSu o qusa drr ve kirlt0rirnrin eereevesin eizer.

Pekl, Si rin ae k ve qortjniir olan n drs nda peslne du$il mesi gereken baika an amlar yokmud!r? Bir dideri snrinde sakl d r: 5 iI ayn zamanda Tanr'n n yarat c I qrna bir sayq drI Bu yorum_dd, iElnde yasadr0 m z evrenin bir metaforunLrn aktar d drgdrii rlr Canri, tiim yarat m i s sternin birmodei,birsemboiidLrBLr,blranlarnda,eskiea!larnmimetilyakaimoze ldin and rrr. Ancak, bu_

-tl rn o)totord lal^ap a^ lsLb rq lrla r)lalsaLu PLUp ue d eurq ppu LUElQeq rsr!l9LUpse,( u,rPllapasrio ouruu€i LitaLsau !etaere a^ iotou)ia] !a!aurazleLr 'Erlo odrl EU q !alrSlo 'rlaLLroob ')lesrapaepelL e rp LUer^p)l arun6 re nrro)1 rrLpellaLUlnb reure L!rlarQo a^ u liFa .lrq r)lalsaur ',el)leLUELu

-._5'.o1rq qdpEDoe -are.L'<10' --uo'e {.."- pLel-o - o on.1e'alJi -o jdpo' :-no_',rel r uraua uepu re aepie5 I Pdnr^v I pel)IPLU)I ) Ez urrsrel lPrP o rgrlJl sDp rrq lrleu.ralsrs ' lr9-rra5 a^ nLro) ) p qe]f,Jrr9 rorlrrurrr4, r q uepu seq ue'alllreur ll r-a es E lq b nolplf'rr95

lnp,bqrda - zos Lros I q as de] )l lrulsaquo rl e e a lLr .lp 5Pre ulre.re)lieuPsraQtp det l rrurprapuo'r luP]'.Ifif zos I p 5,r alrl're aere u )isL eu ! letsn dpsqe 3^ !e] dp]- )l nrun:nL]o r pau raTf deSue all ! q 3 nEnlzgsraural)l rp an :rrur)ILUO r p qElrl Srr b a!u'-du Pu q d^ ere Luer^$l urla r erp lErPsue^ra)i a^ qe)lueq a)ilal 'zl qap 'ellfll neres l ru r quo rrr-a5! nuQln zQs ra LU rat t)ldLsaLU rLq rleieLl )l rp ln usra5r riaalrrl a^ e5derV'P5srel uernllnlo il-elr ueurso a^ r! r. uru

^a5 lulre LU uel Lr .lalrl Q nq a I Lre r5lo laznl e^ lnlln7n I sErE re del I nl

.unuoalpa rleup ra auraLlib l6l e ullde,(.^ LLlresel u u s LUel le&qe!ellnS Pp llelP 0 uosa^ rral^€rab Lplpua lsn ' ratratr nQnpunlnq ' !ua rasa seq l aq 'nunQnplo relJ LU rse! :ru sLle.rbol-rq dp]]t ltel rnsn o (uepur,. oq) upldelr)l Saquo .^ S rrb rrq laralsp.6 rra rlapu 5L ' qElr)'l

!lprLr ^el

rLUPrn)l

a^ )l t)jepLp eqep 1u sel)le,{ ep Es o rotr uelle!lE! uBpu seupu.r o lssa lepe)l !eu s se}snuEoq pape rass lraslQap epu sere 11, a zl!aro6ara16rq )lPpu reld-DI)l a^leulP)l)ls^ac

T n frob Falaq )lel nuo ( re^Lr ozgl ' otED Pp uL,r$ilapas 'eruos eqPC

r pal!.urre5 re IesaLU uei Sel raQap )ioi L 5l Lr€ rruario ue o epunu!nrnp laurlab aznlzfl etq€Sped uapaLUffq asalraq a^ a,(asraq !ppln rolered!r.r )lpre,(ese,( a5r :r Elrelunroslpr,es ap ral al)t I azo 3^ tstL bl lrrpldelrf !rara5r u rElurnro,{ !rrur.la LU lsu€p uuap errz T pu brr aq )io5rorprelle au rat ruarlo €̂ .turprel epu,rQero rpu W esseH uP o n)lo I q ' Llrsrb q uL UEU S'rLtlt!!€Lulab eqEpr q uralop rQ|prnllfruQp ausappl ut arn,( apLU 5 q I ur€ls s uap nq Lr LlPlar

lnLr nEnirolPredLul r ue&so el,( s Elios e,{v uala )laq Elr qes ap! sau s u 5l leuelluplas rulra ri!-p a^re) apas prios'ueu sirlgrrp y'.u q ')lere o:nuos 'np nq u len I Eurrrlse!l$lE lrs,,loddnJsrpz fl eulo! urQ€ualab aqqnrl ununtop a^ rp,(Ppur)!e] !ep ururs.ura la5,ue d r7a)!aur nlLrn )lpp-u sere rPlreur LU suEsauo! i I ,u$lrle^ )ir eded lpre o apuuel Ep Lr.rel ' )l I l qauap e]lEH

' p.rL qplELU o !'lilurrLU I q sBLUrEl)le rulrp lr I seLLrre! u.ral l$l .^ Aarobr q I l r)i ararap lros qr6lr,rsrgrourr/,/,ss.rj araTn )lpLU o erlesrped.rrq I un 3I p ralan Laurura)lnluqrb runuey i! l.zo- lseure ala ralLrrtrab a.( traaSpua ua rpp?rel ipelel apurra5arrs elir-terElrseur qepi a nlurot nto,( I q lerarrlla znsur"rQ ure fl$i alra uapau lornllfr)l )l I Es ' q O pel.o toetdep.ar pqop p p:eJo ro tP.'E1 rP,. d"08'-DPL.,o 'oreoioeo'p 'ue'e-.b-PLUeu.r r 5et uapzo6 n8:aanp !u.p auauop ua rp.zos ep r$intr pu uel urel'(r Epl ru sezur lqalaJDlolsrL,/rrs uaLraltsfr nu!Qt rol pa rnl rrq a^ uariQp e,(rze,( )iprPlp eplP)i rLrrF r.l urPlde}! ualaL!-alLtnLu'relzeq) reldetrri uaua1,(os nQnplo llp Puo Pp E,('ueldely rrLrqdlnrr,nSnp el)iLleqPr nQnploqqes b q epur)t)tpq laur rQa suzP^ lEr6olLq q b r)iu Lr,rrese^ P]lEtl I re del )l uur'lraFrp Bla/'uu,atareLt Lru,traqtYueo rEleL!rsue,( L u s,orn+lelrqrJi ap un sn ,{nrll^ !alalualqnur ' s lurauopp pqec'rLt)ie)t)tELtnul !plJpa 6 q epu l)ieq ralrasa a^ rrEelsn sues€uor LUauQp ua)lri rjlep,e/'- et 'ersruel u rata)ttrn ra! p 'Ppre )ln nrlol a^ ral6s QldElelleqjlprploLS€I'.rLqurbtres!nunsnp-ro L UEruso r tlpp-6e3 E rp reLU ul lq b zznrad 'oleupu.rLUV rEseA 'olpe led 'e oubl^ 'o! ebuPS ll)-r) a^ raanp )iuap euns,o+uararbuD uLU, suEsauauoU uell-'lL uresel (a891_ z6tl, u,u"u,1arr",

'r riar.6 seurt 5P u p r)t nq u l saurL qe Lselue

el)lle uLurrelere r lEs's lurauo ep eqep'ulrrelrles u qel v 'rrllprplelFes lPLrElo ep PzLupur5edrzQl r rl .r zn,1-)io5 nq ueLera,( lqrb I l ! ' lereurlr SeE apursrr 6 ururqel )l !,.lellapas'epuPLUez u,(e'ngrDlra!olBzL-!eL!e!ElS)leqlllsl!L-Lln"Pselu!sllPLrnurnuoY l.robiqP ! euelprel, (upsur) Lr ,fri!/Ilorol, !ere o ,DI+orrl, esleuEs rrq ep!!P F-'q ue s a^ r pElleuJ.rnlsn o rurseLU

ar eup L L zel rrlnl nq'as nlnp o a! eil lLsrauol arrlln)l uapaN .rrp,uolrs o'0)l'sEroLl a^ rs

elsn t"pu,QeroreLUt{esseH!LrelJapes'uesLe5eleureEU}e}ielerELdel)lIllai LrraLu'(auap a^ u ralrasa .utsret uLulraiS lauo,( arr] l)l ununldol 'ap )l ur )l I q .razua€ -.lal

'ras l Lr-l )l

r q r LqptsElue a)arap uos pp epurOrplleq epurplQEq a.l'rl nrl ua rpazos Pp rElnl')ul0l epuero!,(e ;un6z9 !o5 ip,alrrorrrr! rrlosl! rqelr)i p pzel aLrraTr llreur l"l r p Lles apl6^o !P o el,0rv)aLtr..orlrpr)'aLS.o.e, J,e! . "o r-e'. o Lo'o,o rsri.o "o j - 3' '-0s

,rrpLr-rzr oqLLras 'q b QD! l3q ep rlzrl '61'releruos eqpp u , ibaH rBl\lEuV Tnr,n]Ab u prp rlaL

az q e re LUeu$t u )iB (ue)taur) eue,(eLU-Dlnunlop ap LUaLI '(3 ] )l) ua rqE nlrn)lop uraq u Q lerntr Pppr

]E

)1

6: !srL1rrl,.!!!itr:r\!\ _ !. r!:i

gine b r qozlem de Sedefkai n kitabrf n Semper'ln 19. Yijzyrlda one sijrdilir-ive Modernlst Bauhausrasyona izmlnln teme ogelerl olarak kabul goren, mlmarlnln iiq t€me ufsuruna dayanmas d r:Ma zeme, Tekno ojive AmaE.

Kitap, lpk Sinanrnkiqib, gbriini.iste kendh tarafndan yazrmamrlt r. Cofet eehbiadndab r m el ifi vardr. Ancak kanr odur ki, Sedefkai Cafer ee ebi'yi bir nrliel if o maktan eok yazrc ola_rak ku lanmstLr; rnilelifiie kend sldir Caferee ebi'nin Sedefkar'rn uzLrnstire yan nda ea rSarak gUveninive dostudunu kazanmrs o masylaq kitap bdyle bir kany pekistirir'

Solllik (Tas.wul) ve Sanatk.r Uzeiindeki Etkil€riTar hees ne qirmevellm;tasavvuf, islarnitop umlann hayata bakrs n ve yasam n b gimlen

diren en dnem i !nsurdut G azza i'rir Yorclon'n ve YothEtn Bnlili'ne (levhid) olan detin atkt ve inonctuiruna rasyone felsefeyi ve insan n kendinl, akl rerldly e doruk noktas na u armr! (050),r: lbnArabi taranndan da slst€rnletilri miltlr. erk i nokias olarak o aianiistr-i q!ze likte bir hipoteze daya r o an bu yone ilin, son tahLlLde toplumsa yasamL o umsLz etki ediii, giderek kitle eri somut ya-iama yabanc last rd ir ve kaderclLl!e s!rrlkledlqi s6y enebi ir.

Varl drn birllii kuram , dlqer deyiSle tevtrid; eder Tanr evreni yaraitr ise, bunu qerEekLe;tlr-mek lAin elinde kendisinden baska hie blr Sey o mad 6 teme dil!Unceslne dayanr. DolaysLya bi_zimle blr ikte Cevremizde olon hersey;adae ar, bu utlai su, yeryUzilndekl biitUn yaratrklar; ifsan ya_prsr o sun ya da olmasrn her tilr ri o uium, drne!in bina ar veya diier sanat eser eri; qercekte Tan_r taraf fdan kendisindei yarat lmEt r, o ha de dzrlnde gtireldlr, varollsu geredl sevilneyilak ederqilnkil hepsl Tanr'nLn bedene biirrinmii$ ha idlr ve Tann mUkemme dlr Dikkai ed I rse,ls aml bak STanr'y lerteln ifind€ goriir, dolayrsr lle O fier ?omo, herlerdedlr (omnlpresence). Sl2i qokten izl€'

rnez. Do ayrs yla sanaikar o ma ah ak miislurnan n kabine,yukarr kork!su b eiminde dei I de b r oz denetlm mekanlT-nrasr olarak y€r e!tlrl miii rr'

ilte bLr k sa ae I m, bizi en hayati soruya u ait r yor:E!er yegare yarat c Tanr ldlyse, Sanaikar da klm o uyor'

O, sadece Tanr'nLn iradp ve qlciln(in b r iemsicisldi o kadar Bu kabu , b r bii.l,ilk Sey gereek eltirmiqi ri,4l

lah otktyla nan maz eser er yaratrna yol!ndaki sanatkar niCine, EieI,le dzdeSleSm S o aganilstLr b r sabr ve doyumslz i5t r'ak zerketnr 51 r Do ay s y a, Osn]anl n n ve dlqeris anr ij ke erln n,lhi /oncolor qibi esnaf ve sanatkar kLrru_iLr!lar nda, tasavvuf lr z a yay arak taraflar b!.r multur. Ta-b be lrtmeye gerek yok, b r lokma blr h rka an atr i nda,talepsiz blr ya!amLi s0rdijrrilnres nde dogma ve inaf Elaryeterli iken herSey yol!nda qltmist r Bu baELamda, sanat-kdr kit e er taraf ndan hayranl k d!yu an eser qosterlpbirzat kendisnn yarattqn soyleyememis, qerl pandadLrrmus ve klm k kayb ra kal annr 5t rieijnkij top um, klii

sel ta epler e ortaya C kanlara iyi qdzler e bakmam $t rAyn ley dvgil llin de qeqerl o mustur. BUtijn bu ve benzerl neden er e isLar. sanatrve ml_

marlslnin bUyiik bir bd iirl]u, teme tan m gereqi, anonim ka m $trr Gene! olarak blLlnen €r ise yasoylentllere, ya da eok $UkilI klnci kaynaklara daya rd r

SonuClarGeriye ddneiim,yukar da e e a nan ba6 amda lnce end 6lnde S nan' n ve Sedelkai n kitap_

aryazmaan ya da yazd rma aanrn, zamanlar n n kirltijre b eimeni!ine keskin b r baska d r nlte_Llqi iat dri gdfli ijr.

Ayrdo rnak isiemii erdir, hem de son!na kadarDo ayrs yLa Sinan rn eser er nl ve deneylerin yazmakta tereddiltler ya5adrd vebirkaede

nemeden sonra baEan olab ldii anla! yor Ancak d ijmijne yak n tamarn b r I ste ortaya koyduiu sdylenebiir. Bu da mant k dr. Kanun'nin 6 ijmijnder sonra yazLm S o rnas da akrlcad i aksitakdlrde bdyle bir giriSirnin bedel o abiird.

Ayns Sedefkar eifdegeeer d r imzas n , metdford tav rla kiiab n n glrisinde fade ettllib eimde, yorumlara aerk kodlar elne sak ayarak b rakmak stedi0 s6y eneb lr

-!d,

rai

st:

ail

S rir

lqrili

-ltb l

EPUI

:rpr!

!,!6, Ln(tqi! ,,lil r :iii!,riqi F f:.!.nr:t.i.t rrii riuuDrr LrtL !i:rr:{r r:rrrLrJ -:!:{r',r!ir r l,tFr:LeInr r:ta]

rrnrtrr:1.,,.i.!,ir')Lr:i ilflr ri t+.rlip:, i:rur:Lri,'EE i,l1,,.1,:Ltt:t:):..r)r;,,,,rr',,r;,riiri,rri,rr:rut):t.:rrL]fL:]!}rr.r!r:ix.,i:)'Jtrr.!is:Inqrrg:9nj

r!!L,,r.. Nlr ::np'! :! , lL !L n.lll.ir rril ii,!r,:tr fr i,; i{ :ir JLr:r1. J,.t r:t{ :,::isili,,i i_rr': 1.1rtr)': !:r!f!!r:r,r.tr1D:rrrP,Fnrtr:rlrf,.iu,:,r,tr,Pf{rLrfi:lnDrtlr9IP:r:.

l. ir:.:r lrlr.r 'i,P|Lr: r u )irfrLrL !lrrt:rr,.trrr!irrrrrrirrg:r:Jt:a1u6DltrJ:.]Lr:N:Li:rai

r tri rr9 trrg) rt r r I r:, ,rt.r rlfiirr ltrrlrit. :r:inrr: Lrlrf rPi :r:Pi JU -Pj qrr :rrnrt.oq

tr l .,r:r'i:i!i ri: ir, r,.rrl rrf!!:ir rrr-i !L:i r.ti..i,: f,iirtl qrrtr lrprrDftrTl]:.r9:r:L i,r Lri ir _n rtri l,:rnailptrq n.r r rLrj r17 :,t!i:i i,r \tritr uriLr irtnr,! !:!!rr rJr:: -r:o

rt rr L!) i!:r:ri !rr.q [rl].tulur r:rtr: riirt:rl lll:rr fr-trq:iuur::i riD:iT-,. o+r D: i li ,.trf,tli6!a r1!)!t rLr {i .LIi f 1 tr:L,r: ir,ri ,rt,rN' ,,,,r,,::i(i,r,i,)n.,il

ir,1. rurLrli: r'- rLirr. !f)ir9 rrr:i|H: r)i:r rr:[ti Dj ] Lrrrs)1r,9 D!1,tr:: i rLrrrr!r:t

.LL rr r -.. jf| .;!r, ]: rirrfrqrqri1llP?r]1rrr: ,jr. : . iI:, r.,a rr:r1|DtrDr)rii,rlrprir:\

gOi,t,:r.:ltl,"f,.1-1,,.,'rl!,rirnr.i.CUr.?ratl!!r5!it!ir1trpDt:uLr:rq!,li::,pr11l tr. iLPrPii!rtuN. rrrj it.:rn

:r::r:j lit:LL:i!:i:ri ! i:,!1r[nu]!: nL r)rrnrrirlrr eri l:l:H iL.urirr. n:: ]1 I r)::!rrF: rt r)L .r:r:rl:a

jFi :r trlL : :f trr:L:rrn r 't! ! i o -: !!, r:f nr r.::rr! : r, r $r trru, , n: ,)L. i a1 i 'li i4 Irn:r9:r-i::r:: rs ,,! L::trrrts:Mi ! r:jq 1rd , r :J:,LtllL !d !., ,|r-i:rr-

Lr r 6pt:rp9 { r.trn raa:1,f:rti!:,r1::t:i,r:l\Li.G!!r .3ui,,t!?p!I.,I g.r:a rrf rrri ?I )Lrr '1rirrarlriL:.Lo rr)rm )u r)r'u.trLrr_urr\! i

[rl]O\uql

! pralul1r aq rQ prLtC)tad rre uert u )t( | BU|Q !e^ unun n)to )ttreur& r q ( LUae urnrnl a^ u d srpSfur nrn)t uppL ]ErEt t.,\ap a^ uarDs lal re rEU u e,{ reaeq ra ar.ns unzn er s ue,( uLu raBauzrq Lu- 1.Lrgl LU dpl a^ LU rpspl pQn rotErpdL!t'e,( retdel a^ E lrrp qnlore^ u!re dE+)t )tEreouoS

ra r ld qes are^ r q zrs-dr)ier ppz tu Q r-DU!rur etl r-D Eurs t-D5 an}ta €lua u-DlLsEl r.^.p,tnnnq un)i3ldo] lP lrEteLUto S LUral-s96 u larpsar rtEUr)t 5 rSrpl aLr ri ra!ap )t qa ra,{ unurnldot 'rsf.un3f le lr.relpLUlo Srurz.s ap r)i€Sr q nunQnp o elep ere eLUS e: anl)lal alli 'e zp] eqep ap )i aq lepe)l )leu.rlere,( ralris.apq unu-n ol !a5rab urueu-rlol l.rp)l pueurez ' s ru ,l lpll.rp Sn o )ll ppeu-r.rp,( eun o,( )lla ui !rueLulel ,(6lq )lere o ru.repe )iatsaL!'s rLr.rq l Fap u5r rp eu q n Lrn e)etrLrnp zu etr'€p s )lreFnuos