İlhan selçuk - düşünüyorum Öyleyse vurun

8/9/2019 lhan Seluk - Dnyorum yleyse Vurun

1/147

DNYORUM YLEYSE VURUN

LHAN SELUK

(24. Basm)

:::::::::::::::::

DNYORUM, YLEYSE VURUN!..

Makedonya Kral Filipos, olu skender'in ne akllbir kii olacan ilk ne zaman sezmi?

Bir at varm, ylesine azlym ki kimse srtnabinemiyormu. Hayvan, btn binicilerini stndenatp benzetmi; kiminin kafasn, kiminin enesini, kimininkolunu, kiminin bacan krm. Hani u Amerikanfilmlerinde rodeo denilen zanaatn ustalarnizliyoruz ya; onlara benzer ne kadar Makedonya kovboyu

varsa azgn at bir kez deneyip derslerini almlar;topra pmler.

skender, atla binicilerini izlerken grm ki, hayvanglgesinden rkt iin azyor. Bunun zerineatn srtna atlayp gnee doru srm.

Arkaya den glgeyi grmediinden rkmemibeygir, durulmu, skender'in buyruuna girmi; herkesbu ie ap kalm.

Kral Filipos dnm:

-Benim ne akll bir olum var, demi, nl bilgeleriretmen olarak grevlendirip kendisine iyi bireitim vereyim.

O an en nl bilgesi Aristoteles olduundanKral Filipos'un emriyle skender'i yetitirmeye alm.skender byk yeteneklerini gelitirmi; ama"cihangirlik" tutkularna saplanm; dnyay avcununiine almaya alm; ordusunu ardna takm,gidebildiince gitmi; nne kim karsa ezmi gemi.

---

ou zaman yalnz at deil insanolu da kendiglgesinden korkup azgnlar.

Byle durumlarda en iyisi sanrm yzn gneekar dnmektir. nk kendi glgesinden korkanadam, gnee, bir baka deyile aydnla, (daha bakabir deyile geree) srtn dnen kimsedir.

rkp azgnlamas da bundandr.

---

Aristoteles'in skender'i olgun bir insan olarakyetitirebildii kansnda deilim.


2/147

Byk skender yaman bir sava, nl bir"cihangir" olabilir. Lisenin ilk snf edebiyat kitabndaAristoteles ile skender'e ilikin sylenceleri okumutuk.Anmsadma gre sava meydannda yatan llerarasnda dolaan skender, hocasna sorar:

-Aristo bu nedir?

Bilge yant verir:

-Zafer veya hi!..

Okul kitaplarnda Cengiz Han'dan Atilla'ya, skender'denSezar'a dein nice "cihangir"in neden ordularnnbana geip yer yuvarlan ele geirmeyealtklar anlatlmaz, ama insan okuldan ayrldktansonra merak edip kendisine sorabilir:

-Bu adamlar, niin koskoca ordularla lkeden

lkeye dolap dnyay ele geirmeye abalamlar?Bu sorunun yantn kurcaladka kiiolu bilinlenir;

her bir savan ardnda hangi nedenin yattnrenip anlar; savaln iyi bir ey olmadn alglar;ama i iten gemi olur.

---

Eflatun demi ki:

-Ancak krallar filozof ya da filozoflar kral olursadevletler mutlu olabilir.

Gnmz koullarnda pek akllca saylmasa dainsan dnmeye ynelten bir yan vardr bu szn;nk devlet ynetiminde dncenin, fikrin, mantnar basmasn istiyor Eflatun.

Oysa tarih boyunca devlet ynetimlerinde mantnpek az pay olmutur.

Descartes'n nl zdeyiini anmsayn:

-Dnyorum, yleyse varm.

Bu zdeyi ou yerde yle anlalm:

-Dnyorum, yleyse vurun.

amzda fikir zgrlne kar kanlar dabyle davranmyorlar m?

:::::::::::::::::

DALKAVUK VE SOYTARI

Dalkavuk Dou'nun rndr, soytar Bat'nn...

Her ikisi de eski alardan beri kurumsallamtr.


3/147

---

Kraln soytars sarayda zel yeri olan bir kiiliktir,tahtn yamacna konmutur, protokoln hem iindedirhem dnda...

Bir bakarsn ki soylu trenlerin en grkemli dakikasnda

soytar yerde yatp yuvarlanmaya balam,prenslerin, dklerin, baronlarn, kontlarn, nazrlarn,rektrlerin, kardinallerin krmz bayram balonu gibiiirilmi ciddiyetlerini sivri yergileriyle delerek ortalbirbirine katm, fkeleri, kahkahalar, fsltlar,kayglar soytarln sarmalna dolayp saray hals gibisalona yayvermi.

Soytar "evet efendimci" deildir.

Kimi zaman efendisini bile mizahn gergefinde inelemeyetkilerini benliinde duyabilir. Bat dnyasnn

hogr kuyusundan krkla ekebildii kadarncayergilerini bal bulunduu egemenin yzne kar syleyebilir.

Byle durumlarda kraln surat aslr bir an, amaaldrmaz grnr.

-Canm bir soytarnn sylediinin soytarlktangayr ne anlam olabilir ki?..

Soytar, zanaatnn koullarnda, kiilere ve olaylaraynelik yergileri glmeceye dntrp ta gediinekoymasn bilen kiidir.

Egemenlik gl halktan deil Tanr'dan kaynaklanankrallarn saraylarnda cins ev kpekleri gibi cinssoytarlarn bulunduunu tarihler yazarlar. yle birav kpeidir ki soytar, kraln evresindeki soylularkokularndan tanyp gln yanlarn ortaya karr,alayla kark, akayla bark biimde vurgular.

---

Dalkavuk Dou'ya zgdr.

Ne inesi vardr dalkavuun ne yergisi ne de eletirisi...Dalkavuun grevi ya "evet efendim" ya da"sepet efendim "le balanr.

Osmanl tarihinde bol bol dalkavukluk vardr da,soytarla ilikin kurumsallk oluamamtr. nksoytarlk Bat tarihinin hogr geleneiyle badar,dalkavukluk Dou tarihinin kt kafal egemenlerineyarar.

---

Soytar balonlar ineler.

Dalkavuk balonlar iirir.

Ne olursa olsun, ister bir yksek makamda otursun,


4/147

ister bir yarg kurumunda bulunsun, ister bilimadam klna brnsn, ister kalem erbabndan saylsndalkavuun soytardan besbeter olduunu tarihleryazarlar.

nk soytarnn zaman zaman efendisini uyardgrlmtr de dalkavuun iirdii balonlara tutunarak

ykselmek kimseye nasip olmamtr.

Hey gidi dalkavuk...

Sana soytar bile denemez, nk soytarlk seniniin rtbe saylr. Sen dalkavukluk iin belini krpikiye katlanrken, senin grntne bile katlanmakne byk ac...

:::::::::::::::::

GBEK ATMAK

Her yl sonuna doru basndan balayp toplumasrayan bir tartma balyor:

"-Bu ylbanda ekrana dansz kacak m?"

Ne demek bu?

Trkemizde kimi szckler belirli anlamlar kazandlar.Toplumun byk bir kesiminde "dansz"dediniz mi gbek atp gerdan titreten engi akla geliyor.

Televizyon yaynlarn "ciddi adamlar" dzenledikleri

iin tartmann boyutlar geniliyor, derinleiyor.Trkiye'nin devlet televizyonunda "gbek dans"sergilensin mi? Yoksa bu i geleneklerimize, greneklerimize,ulusal ahlakmza ters mi der? Yetime andakikuaklara kt rnek mi olur?

---

Oysa algl meyhanelerde, lks gazinolarda, o biimpavyonlarda, modern kulplerde, zengin dnlerindegbek atlyor. Hem gbei yalnz "oryantaldansz"ler atmyorlar ki! lkemize gelen Amerikaniadamlar, IMF yetkilileri, OECD denetileri, yabancNATO subaylar da gittikleri elence yerlerinde iki kadehiince aka gelip piste frlyorlar; balyorlar gbekatmaya...

Gazetelerin foto muhabirleri de ipak resim ekiyorlar.Ertesi gn birinci sayfalarda fotoraflarn gryoruz:

-lkemizin ekonomisini denetlemek zere Ankara'yagelen heyetin bakan Dr. Kildare dansznarsna uyup piste kt; sabaha kadar gbek att.ki ie raky bitiren Dr. Kildare, hesap pusulasngrnce; "Trkiye dnyann en ucuz lkesidir" dedi.

Ayrca Trk ekonomisinin doru yolda olduunusyleyen Dr. Kildare; "Yaknda keyi dneceksiniz"diye bir de mjde verdi.


5/147

Gbek dansn benimsemi bir toplumuz.Diyelim ki bir holdingin kzyla, komu holdinginolu Sheraton'da evleniyor; btn bykler gbekatmyorlar m?

---

Oysa "eskiden" byle deildi.

"Eskiden" derken cumhuriyetin ilk dnemini vurguluyorum.kinci Dnya Sava'nn sonuna dek bykkentlerin "sekin" gazinolarnda yabanc "artistler"alp sylemi, dans etmilerdir. stanbul'da, Ankara'da,zmir'de piyasay tutan -be gazinoda gbekoyunu hor grlrd. kinci Dnya Sava'ndan sonranl "oryantal dansz" Nana gbek dansn gazinosahnelerine kard. Ardndan nci Birol piyasaytuttu. Tara sermayesi byk kentlerin kebalarna

yerleiyor, elence piyasas canlanyordu. Anadolu'dagizli gizli "kar oynatan" erkeklik eilimi Trkiye'ninekonomi politiine egemen olunca "gbekdans" salgn balad. Gecenin bir vaktinde kafalardumanlannca ve rak ielerinin dibi grnnce gelsingbek oyunu... adam, yabanc diplomat, Amerikanaskeri-misyon efi doru piste...

bu kadarla da kalmad; lkemizdeki Amerikansivil ve askeri grevlilerinin eleri (karlar) bizimeski kula kesiklerden gbek dansn renmek iinders almaya baladlar.

Bir salgn ki sormayn...

---

Gbek dans insann iini gcklar.

Ya arabesk?

Ruhumuzun en ince tellerine can alc mzrabyladokunan bu mzik de neden horlanyor canm? Toplumbatan baa gbek dansyla donanp arabeskle sarmalanmadm? Gnde be vakit Ezan- Muhammedi'yien gl hoparlrlerden dinleyen bu toplum, on bevakit de arabeske kulak vermiyor mu? Toplumun ensaygn, en paral, en pullu kiileri gbek atmyor mu?

---

yleyse her yln. sonuna doru niin bu tartma:

-Televizyonda gbek atlacak m?

neminden tr m televizyonda ylda bir kezgbek atlyor? Yoksa gbek atmak ok ayp da yldabir kez hepimiz televizyonda bu ayb izleyip sonra

ekran 364 gn kapatyoruz?

Ben bu ii anlamyorum; byklerimizin mantna


6/147

aklm ermiyor.

:::::::::::::::::

FELCTA

iek adlar insann gnln aar. Leylak, ortanca,

akayk, gndzsefas, karanfil, gl, glhatmi,filbahar, kamelya, kasmpat, papatya, gelincik, aelya,lale, zambak, yldz iei diye saymaya baladn m,iinde ruhsal bir dnm balar. ster darack bir hcredebulun, ister dumanl bir kouta; ister karanlkbir gecede, ister yapkan sislerin ortasnda; dlemgc, devinime geer; gndzsefas gelir gznn nne,kasmpat alverir; meneke kokusu duyarsn, gelincikkrmzs kamatrr gzn, yldz iei serpilirevrene..

inden yinelediin szckler somutlar; daha nce

yaamn kapsayan iekler, renkleriyle, kokularyla,yapraklaryla belirginleirler.

Hayatn rnleridir dlemler.

Gelincikleri okuldan katn bir ilkyaz gn krlardaalglayp unutmamsn; hasta dostuna gl gtrmsn;yitik sokaklarda dolarken unutulmu birbahede yldz iekleri gzne arpm; sevdiine krmzkaranfil almsn bir ieklikten...

---

Felicitann hibir ans yoktu.

Soyut bir szcn armlar da felicitay sevmeyeyetmiyordu: Latince kkenli felicita; uzun, dingin,srekli, duraan mutluluu vurguluyordu.

Bir dost, yabanc bir lkeden yollamt; be santimapnda, on santim boyunda mumlu bir ktktfelicita; sylencelerini birlikte getirmiti: LatinAmerikasn'da yetien bu bitki dnyann her yerindeaarm; yeter ki kendisine iyi baklsn, horlanmasn, kkgrlmesin, azmsanmasn, sevildiini anlasn, duygunualglasn.

Gz tokmu felicitann...

Kck bir kap iinde bir parmak su felicitayayeter de artarm.

---Deirmi bir sigara tablasnn ortasna yerletirildi

felicita, masann stne kondu.

Yanndan getike gzm taklyor; mumdan ktk

insana souk bir rperti veriyordu. Sarma tanrdm,mine ieklerini sada solda grrdm; dahanceleri felicitayla birlikte hi yaamamtm. Masann


7/147

stnde duran mumlu ktk paras, yapmackzenginliklerin salonlarnda yvk partiler verirken yaklanbiimsiz orantlarda mumlara benziyordu.

Gnler, haftalar, aylar geiyordu.

Felicitada bir kmlt yok.

Darda frtnalar kopuyor, karlar yayor, sislerbasyor, dolu ve yamur birbirini kovalyordu; felicitasuskun, cansz, souk, lyd.

---

Bahar geldi.

Adn bilmediim aalarn tanmsz ieklerinebaktka felicitay dnyordum. Yemyeil oldutoprak; doann gc her yandan fkryordu. Souk

renkler, yerlerini scak renklere braktlar, yeilin,krmznn, sarnn her tr sarma dola olmu, evreyiboyamt.

Felicita, soumu l yzn andran mumlu ktylemasann stnde susuyordu.

---

Sonra akl almaz bir ey oldu.

Bir sabah felicitann durgun yznde bir kmltyduyar gibi oldum.

Ve ertesi sabah hapishanenin demir parmaklklpenceresinden gnee uzanan bir el gibi kck biryeil yapran ucu souk mumu yarp gn na kt.

Felicita kendine geliyor, uyanyordu. Dnyannuzak yerlerinden tanan sylence gerek miydi? Felicitabilinleniyor muydu? Bir yaprak, bir yaprakt;ama doann bedenindeki gizli ve gizemli sonsuz gcvurguluyordu.

---

Artk felicita kendine geliyor, bilinleniyor, uyanyor,kck yapraklar doann nne geilemezgcn bana yanstan bildiriler gibi yeilleniyor.

Mutluyum; felicita mutluluk demek deil mi? Bildiimiek adlarnn yanna felicitay da yazdm.

:::::::::::::::::

MCAHT YAZAR

Mcahit, savaan kiiye denir; militan anlamna

gelir. Yeni kuaklar bu Osmanlca szc tanyorlar:nk gazetelerde sk sk geiyor; Afganl, ranl,Filistinli mcahitlerden sz alyor.


8/147

Ne yar ki mcahitlik yalnz elde silahla savamak`

kapsamnda kalmyor; kalem savan btn yaamndayeleyen yazarlar da vardr. Bu tipin en arpc rneiHseyin Cahit'tir. Geenlerde Hilmi Yceba'n birkitab elime geti; kapana gz attm; ne yazyor:

"Byk Mcahit Hseyin Cahit!.."

Gerekten Hseyin Cahit savakan (daha dorusukavgac) bir yazard; ama neyin kavgasn yapar d?Sanrm bu soruyu kendisi de yantlayamad.zgrlk iin savatn sylerdi de zgrl bir trlada anlamyla toplumsal tabanna oturtamad;soyutta kald; kaldka da hrnlat; hrnlatkakavgalat; taa 82 yanda lnceye dek...

Halil Nihat, Hseyin Cahit iin u dizeleri yazm:

"Deilsin bamuharrir, pehlivansn

Amandan anlamazsn bi amansn"

---

Hseyin Cahit, 1918'de ngilizlerin Malta'ya srdbir yazardr. ki kez stiklal Mahkemesi'ne verilmi,birincisinde kurtulmu, ikincisinde orum'asrgn edilmitir. 1954'te zamann iktidarnn imeklerinizerine ektiinden 80 yanda mahpushaneyegirmi ve gk dememitir.

nemli bir ldr bu.

Yazarlk yaamnda mcahitlie zenen kii kabadayolmaldr, klhanbeyi deil.

---

Kabaday ile klhanbeyi arasndaki ayrm nedir?

Klhanbeyi rtkan, irret, geveze, antajc, onabuna atan, bulak bir adamdr. Srtn glye dayaypgzne kestirdii kiinin stne yrr; ama kavgadailk tokad yedi mi nereden geldiini arpyalvarmaya balar; stne vardlar m, isteri nbetlerigeirip yerlerde debelenir.

Polis, kabaday ile klhanbeyi arasndaki ayrmiyi bilir; ikisine deiik biimde davranr.

---

"Mcahit yazar" tipi artk gemite kalmtr; nevar ki kimilerinin mcahit yazarla zendikleri grlyor.Adam kalemi eline ald m "namus, din, demokrasi,

zgrlk, vatan, millet" stne baba hindigibi kabara kabara yle bir deniyor ki satrlar tavuskuunun kuyruu gibi alyor. erii bo yaznn


9/147

iinde bbrlenmeden geilmiyor:

-Biz bamz bu yola koyduk. Namus erbabnnklc gibidir kalemimiz; ve balar secdeye varmamvatan hainlerinin bana Azrail kesilmek iinyemin ettik..

Breh, breh, breh...

Bu tr yazarlar, srtlarn zamann iktidarnadayadklarnda bsbtn azgnlarlar; paraya pulagarkolduklar iin de ileri itir.

---

Ama bunca sap savuran ve ona buna bulaankii mahkemeye de debilir; ark- felek piyangosundankendisine bir hapis cezas da kabilir; deil mi?

te o zaman bizim aslan mcahit kendisini balatmakiin almadk kap brakmaz, ayaklarna yzsrmedii "byk" kalmaz; tpk bir klhanbeyi gibiyerlerde debelenip isteri nbetleri geirir.

Taa ki birisi kendisini kurtarncaya kadar...

"Mcahit yazar" tipi oktan ald; Trkiye'deartk, fikir alannda kimin neyin nesi, kimin fesi olduuakla kavutu. Buna karn mcahitlie svananklhanbeyi ruhlara Babali'nin kelerinde bugnde rastlamak olasdr.

"Byk Mcahit Hseyin Cahit" kabaday idi;bugnklere bakyorum, hepsi klhanbeyi...

:::::::::::::::::

KONUMAK VE LETM

Kimi zaman arda, pazarda, yolda, sokakta kendikendine konuanlara rastlarz; yalca bir bey yada hanmn dudaklar kprdamaktadr; yanndan geerkensesini duyarsnz.

Tepki ne olur?

-Deli mi ne?

Konumak iin iki ya da daha ok kiiye gerekvardr; bu da konumadaki sosyal ierii vurgular."nsan konuan hayvandr" derken tekil insandan deil,oul anlamnda insandan sz ald belirgindir.Atalarmz "Hayvanlar koklaa koklaa, insanlarkonua konua anlarlar" demiyorlar m?

---

Ne var ki konumann her zaman anlamaya deil,anlamazla yol atn da izliyoruz; anlamaktanok anlamazlk iin konutuumuz oluyor.


10/147

Geleneksel tiyatroda bu yntem bir gldr oyunudur.

-Be adam sesini kes diyorum!..

-Bamdaki krmz fes mi diyorsun?

-Sen beni duymuyor musun?

-Pekala uyuyorum.

Tuluat sanatlarnn kullandklar bu yntemidnyay ynetenler de uygularlar. Szgelii stratejikfze konusundaki "sper" tartmalar aa yukarbyledir.

Diplomaside herkes, karsndaki bir ey sylediizaman dnr:

-Acaba kafasnn arkasnda yatan nedir?

Gnlk ar pazarlnda satc ile alc arasndakikarlkl syleme, gerek fiyata yaklamak iinolaand ve gereksiz abalarn rn deil midir?

---

nsann sylediiyle dndnn e olmamas,bir bakma diplomasidir; bir bakma pazarlk gereidir;bir bakma yalanclktr; bir bakma ustalktr.

Toplum dzenleri yozlatka evre ormanlar,insan hayvanlar; kendini koruma gds ya da

karsndakini kazklama drts artar. Eskiden "ii dbir olmak" erdemdi. imdi "safoluk" saylyor.Bizim Babali'de ok yaygndr; kurnaz olan susar,enayiler dklr:

-Bir-iki olta atp sustum; at azn inek nesivar nesi yoksa kustu.

Mesleimizde hepimiz ok kurnazlatk; ylesineustalatk ki her sylediimiz dndmzden gayr,her dndmz sylediimizden ayr oldu. Bu kurnazlk,yalnz meslek ilikilerinde kalmyor; dostluk,arkadalk ilikilerini de kapsyor; dil, artk baka biimdekullanlyor; itenlik aptallkla edeerli saylyor.

Konferans masasnda kendi devletinin karlarnkoruyan birer diplomata dndk.

nsanlarn konumalarnda itenliklerini yitirmeleriacaba ruh salnn bozulmasyla e anlaml deilmi? Genel ya da zel yaamda birbirinin ayankaydrp kar salamaya alanlarn topluluu olmak,btncl bir salgnn herkesin benliini rtmesineyol amayacak m?

rme kadn-erkek ilikilerine de yansdndasevgi olanakszlamaz m? Sen sylediin szn ardnasnyorsun; o syledii szn arkasna gizleniyer.


11/147

Romeo ile Julyet arasndaki iletiim, Hazreti sa'nnarmha gerilmesi gibi tarihsel dleme dnmedi mi?ki insan, konumalarnda ruhlarn hapishane duvarlarnrerek birbirlerini zgrce nasl sevebilirler?

Toplumsal dzende kiinin gelimesi salkl biryolda yrmyorsa konuma bile olanakszlayor ve

"insan konuan hayvandr" tanm, yerini "insanhayvandr" yargsna brakmak tehlikesiyle karlayor.

:::::::::::::::::

YAKMAK

Hitler'in Babakanl ele geiriinden drt buukay sonra, 1933 ylnn 10 mays akam, Berlin niversitesimeydannda kitaplarn yaklmas treni izlendi.Binlerce gen Nazi Partisi'nin ileri gelenlerindenGoebbels ve Gring'in gzetimi altnda meydanda ylm

kitaplarn stne ellerindeki mealeleri attlar;yirmi bin kadar kitap yakld.

"Kitap yakma treni" baka kentlere de srad; yukardanaaya doru emir ve kumanda zincirine greeylemler dzenleniyordu.

Hangi kitaplar yaklyordu? Thomas Mann, ErichMaria Remarque, Jack London, Sigmund Freud, EmileZola, Marcel Proust, H.G. Wells, Andre Gide, UptonSinclair, Albert Einstein, Stefan Zweig'danbalayarak dnya kltrne ve bilimine katkda bulunmune kadar yazar varsa, rnleri yok ediliyordu.

Gen Naziler bildiri yaymlamlard:

"-Geleceimizi sinsice tehlikeye sokan, ya da Almandncesinin, Alman ailesinin ve halkmzn iticiglerinin kaynan bozan kitaplar yaklmaldr."

Propaganda Bakan Dr. Goebbels, kitap yakanlarayeil k yakyordu:

"-Artk Alman halknn ruhu, kendi anlatmn yenidenbulabilir; bu alevler yalnz eski bir an sonunuaydnlatmakla kalmyor, ayn zamanda yeni biraa k tutuyor."

---

22 Eyll 1933'te karlan bir yasayla Dr. Goebbels'inbakanlnda ve emrinde bir "Kltr Odas" kurulmu;amac yle saptanmt:

"-Bir Alman kltr politikas izleyebilmek iin btnalanlardaki sanatlarn Alman hkmetinin nderliindebirleik rgt niteliine dntrlmesi gerekir."

Gzel sanatlarn her dalnda; mzik, tiyatro, basn,

edebiyat, radyo, film yaynlarnda sakncal kiileridlayan bir rgtlenme yryordu. Basn tam,anlamnda uaklam, kpeke bir yayn srecine girmiti.


12/147

1934 ylnda basnn ar dalkavukluu ylesinebunalm yaratt ki Dr. Goebbels yaknmaya balad:

-Basnn bugnk tekdzelii hkmetin ald nlemlersonucu deildir, bizim isteimiz bu deildi...

Propaganda Bakanl'yla Sinema Odas, btn yabanc

ve yerli filmleri denetliyorlar; tam anlamndasansr uyguluyorlard; bu nedenle kitap yaklmasgibi film yaklmasna gerek kalmyordu.

Ancak faizmin alabildiine salgnlat ve toplumhastalna dnt Almanya, bu lgnln faturasntarihte hibir ulusun grmedii kadar ar biimdedeyecek; kinci Dnya Sava'nda seferberedilen 5 milyon Almandan 3.5 milyonu yaamn yitirecekti.Sivil kesimdeki yitiklerin hesab bilinmiyordu.Almanya, ikiye blnecek; bugn bile sregelenhorlanma ve aalanma srecini yaayacakt. Koca

lke tam bir yangn yerine dnecek, alevler btnlkeyi yalayacakt.

1933 ylnda meydanlarda yaklan kitaplar intikamm alyorlard?

Uygarln rnlerini yakmak isteyenler, tarihte hepyanmlardr.

Filmleri, kitaplar, resimleri, iirleri, bilim yaptlarnortadan kaldrmak, yasaklamak, yok etmekle hibiryere varlamaz.

Ortaada insan yakarlard; amzda insan yakmasalarbile sanat ve fikir rnlerini yakmak hastalne yazk ki sryor.

:::::::::::::::::

"TARHN MSVEDDES"

Nerede olduunu imdi anmsayamyorum, biryerde okudum, houma gitti:

"-Gazete tarihin ilk msveddesidir."

Bu tanmlama ilk bakta houma gitmekle birlikte"msvedde" szcn yadrgadm; "msvedde" yerine"karalama" veya "taslak" denebilir; sanrm fikiro zaman yerli yerine daha iyi oturur.

---

Ne var ki dndke ilk bakta houma gidentanmlamada bana ters gelen bir yan olduunu da sezdim.nk gazeteyi edilgin bir ara gibi hi dnmemitim.Gerekte bir gazete, ann tandr; amagelecei youran gazetelere az da olsa rastlanabilir.

Gazete yazarln bu bakmdan nemsiyorum.


13/147

20'nci yzyln bu vaktinde, Trkiye gibi gmbrtlbir toplumda, yazarlk soluk kesici bir yaamntadn insana verebilir; yeter ki o insan ilevininhakkn versin.

---

Bir gazete yazar 24 saat yeryznn tm boyutlarndayaayabilir.

ranl askerle Hac mran nndedir gazete yazar;Ankara'da bankaclarn toplantsndadr; Portekizvurucu timiyle Lizbon'daki Trk Elilii'ndedir;Amerikan donanmasyla Nikaragua'ya gvde gsterisiyapmaktadr; kamyon ofrleriyle Santiago'da protestoyryne kmtr; Sri Lanka'da ayrlkatmalarn silah seslerini duymaktadr; Bat eria'daykselen gerilim iindedir; Londra Borsas'ndaAmerikan Dolar'nn trmann izler; Helsinki'de dnya

atletizm ampiyonasna hazrlanmaktadr; ad llerindegerilla savana katlr; Avam Kamaras'ndaidam cezasna ilikin oylamada boy gsterir; Trkiyemahpushanelerinde bir yatakta yatan kiiden birisidir.

---

Cumhuriyetimizin kuruluunda gazete yazarlnnkendine zg bir yeri var.

Yunus Nadi, Falih Rfk, Ruen Eref, YakupKadri, Ali Kemal, Refik Halit, Refi Cevat, AhmetEmin, Mehmet Zekeriya, Necmettin Sadak, Sadri Ertem,

Aka Gndz, Ali Naci, Vala Nurettin, AbidinDaver, Peyami Safa ve benzeri eski dnemlerin nlgazete yazarlar idiler; dnya grleri deiikti;deerleri ayr ayr tartlmaldr; bunlarn arasnda UlusalBamszlk Sava'na ters dmek talihsizliineuram olanlar da vardr.

Ama her biri kendine gre yazard.

Gazete ayrmlarnda olduu gibi gazete yazarlndakullanlan klasik (belki de biraz kaba) llervardr. Yazarn kimi sosyalist, kimi kapitalist dnyagrn benimseyebilir; kk burjuva, byk burjuva,emeki eilimlerinde kalem sallayan yazarlar bulunabilir.ok renkli, ok yanar-sner, ok eitli birdnyada rotatifler uulduyor; kukusuz eitli gazeteve gazete vazar olacak.

---

Ne var ki Babali'nin son yllarnda btn bunlarndnda akl almaz bir dnm izleniyor.

Trkiye tarihinde gazete yazarnn btn morallleri ve ayp duygularn bir yana brakarak para

gcne bylesine baland ve iadamlarnn dorudandoruya hizmetine girdii bir dnemi anmsamakolas deil.


14/147

Holdingleen boyal basnmzda hibir kayg duymadan,hi utanmadan, kar ilikilerine gre yazabilenkalemlerin snr tanmazl, uzaya frlatlmuydularn ivmesini ayor.

Geceleri grgszln kulvarlarnda stakoz yartrp

ampanya patlattktan sonra ertesi sabah filancapatronun veya falanca holdingin karn savunmakinsann midesini bulandrmaz m, kendisine saygsnyok etmez mi?

Basn emekileri (hatta patronlar) bu sorunu dnmekzorundadrlar.

Ak konuaym:

nemli kelerdeki gazete yazarlarnn birer birerholding yazar kimliine brndn izledike

mesleimizi savunmaya ve yceltmeye artk gnlmelvermiyor.

Biz Babali'de kendi iimizde moral deerlerimizisavunamazsak bu gidile "tarihin msveddesi" deil,"msveddenin tarihi" olacaa benzeriz.

:::::::::::::::::

ACININ SARKACI

Kebapya girdim, masaya oturdum.

-Buyur abi.

-Bir buuk Adana.

-Acl m?

-Acl.

Seslendi:

-Bir buuk Adana, acl...

Geldi Adana acl, atalmn ucuyla azma atncagenzim yand, yreim kalkt.

nsann gnl, evreni kapsayan radar gibidir; soankeserken gzya dkersin ve acl kebap yerkengrtlandan gemez olur lokmalar.

Acdr, acl kebap.

---

Acnn kuyusu karanlktr gz gz grmemecesineve derindir, inersin inebildiince.

Acnn memeleri doludur...


15/147

Em emebildiince.

Ac, durmu saatin sarkacdr; sallanr gn aarrken;ve horozlar tmez olurlar vakitsiz ten horozasayglarndan.

Nasrlar acnn acs can kafesinde; yrekler

banazln dkm kalplarnda talar; kpekler dolarortalkta kaz admlaryla.

Kitabn yapra sonbahardr; sararm benziyle vururakln kapsn:

-Kim ooo?

-Ben... diyemezsin, "biz" diyemedikten sonrayalnzln acsnda kvranarak.

Gzyann elmasn deler sabahn ilk .

ter fabrikalarn ddkleri; bacalar savururemekinin kara soluunu, gklerin yedinci katna. Enaz cretin hesabnda klr banknotlar utancndan.

zgrln sirenlerini ala ala koar cankurtaranlar.Bilinsiz kalabalk yol verir ta arabasna. Ynlarbyr kadns erkeklerle erkeksi kadnlarnokluunda.

Dikerler acnn amdanna hakszln mumunu;clz aydnln glgesi drt duvara vurur.

---

Ac rpnr ana yreinin sallad beikte.

Uyusun da bysn yavrum.

Acnn hamur tahtasnda alan yufka, byypyrek olur incecik.

ncecikten bir kar yaar umutlara.

Gn aarrken utanmaz suratlarn makyaj balargnei aldatmak iin. Yrein at duyulmaz avuii kannca. Altndan akmaklarla onurunu yakarlarinsann; dumann savururlar havaya. En yksekfaizin orantsnda erdemler sfrlar. Yoksa zincirininhalkalar, gemi hangi limana demir atabilir? Yelkendenyoksunsa yrek, hangi kydan denize alabilir?Olumsuz utkunun altn izer sradan kiinin duyarszl;ama kaba parmaklar banknot sayarken parmak ular duyarldr.

---

Ve acnn duyarl uup gider akln gc egemenletike;savamn gds tm benlii sarp bencillii datnca.

---


16/147

Acl Adana bitti.

Dikildi bama garson:

-Abi tatl ister misin?

-sterim, ne var?

-Knefe var, hoaf var.

-Getir bir hoaf.

Knfe kenefle arm yapyor, hoaf eekle. Acne ki? Tatl yiyip tatl konuacaksn.

:::::::::::::::::

AVUKATLIK DEDN NE K

Avukatlk bol sirkeli, sar zeytinyal, krmz domatesli,yeil hyarl, gzyaartan soanl, ac biberli meslektir;btn meslekler gibi... Ycelerden ycedir,ccelerden ccedir; btn meslekler gibi... Avukatn daiyisi, kts, dorusu, arp bulunur; btn mesleklerdeolduu gibi... Kendini paraya satan ve de karlarnmaas olanlar, namusunu banknota dntrmektenkaanlar hep bir arada bulunur avukatlk mesleinde;btn mesleklerdeki gibi...

Kimi avukat vardr; holding danmanlnda smrdenpayn alp keyfeder; yasalarn boluklarndan yararlanpkat amak iin tek ayak zerinde krk dzen

kurar. Kimi avukat vardr, yoksulun biri kim vurduyagitmesin diye yemez imez, adaletin koridorlarnda voltaatmaktan ayakkablarn andrr ki yeri cennetliktir.

---

Ama yle de olsa, byle de olsa adaletin geni,avukat olmadan olumaz.

Nedir o gendeki ke?

Birinci ke: Yarg.

kinci ke: Savc.

nc ke: Avukat.

Yani?

Dava bir nokta deildir.

Bir dz izgi deildir.

Bir gendir.

Bir nokta, bir noktadr. Bir dz izgi iki nokta arasndakien ksa yoldur. Ama bir gen iin ke gerekir; kse iin de nokta...


17/147

Ya nc nokta olmazsa?

Dava, cimin karnnda bir nokta olur.

in'i Main'den Bohemya'ya, Patagonya'dan Begonya'yadein btn dnyada adaletin kesi bylece

oluur. Ama iki keli gen icat etmek iddiasndabirileri varsa, diyeceimiz yoktur.

Bylece avukatn ne denli gerekli bir kii olduu ortayakar. Gerekte keke davalar noktal ya da dz izgiliolsayd da iler uzamasayd, adna avukat denen adamba artmasayd...

Ne yaparsnz?

Dnyann adaleti byle kurulmu, Ruz-i maherdenasl kurulur? Bilemem. Avukatlar cennete mi gidecekler,

cehenneme mi? Sanrm u geici dnyada yaptklarilere gre her iki yana da serpilecekler.

Avukatn da her meslekte olduu gibi ustas vardr,acemisi vardr.

Ben de vaktiyle biraz avukatlk yapmtm. Sonrada otuz yl boyunca yazar olarak sank sandalyesine sreklioturduumdan, dava nedir, iddianame nedir, yargnedir, savc nedir rendim. ster sank sandalyesindegn grm olsun, ister avukatlk srasnda dirsek rtmbulunsun; bir usta eline iddianame ald m nereye bakar?

Bence usta avukat, iddianamenin sulama blmnedeil nce kantlar (deliller) blmne gz atan kiidir:Eer bir iddianamede kantlar blm fasafisoysa,sen istediin kadar sula, eninde sonunda davann dnpdolap noktalanaca yer kantlar blmnn sayfalardr.

genin nc kesi bilir bunu...

---

rk kant, rk anta benzer; ne kadar byktrenle alrsa alsn, kmeye mahkumdur.

:::::::::::::::::

OSMAN KKSAL

Ak renk gzleri, uuk salar, pembeye dnkyz rengi, yapl bedeniyle Osman Kksal, hemen gzearpan-serinkanl bir insand. ou asker kiide grlen"ihtiyat" payn gzeterek ve dnerek konuurdu.

Tam anlamyla yurtsever bir subayd. Durduuyerde duran adamlardan deildi; amzn ba dndrcdeiiminden uzakta yaayamazd.

Ve yaamad.


18/147

Kksal kendisine yeni bir ey sylendi mi duraksar,sigara paketini karr, kafasnda hemen birtartma kaps aard.

Son yllarda kendisini gremedim.

Kimbilir?

Belki sigaray brakmt.

---

Celal Bayar'n cumhurbakanl 27 Mays eylemiylenoktalanm; bir zgrlk devrimine yol almtr.Bu tarihsel olayda ankaya'daki Muhafz AlayKomutan Kurmay Albay Osman Kksal'dr. Kksaldaha sonra 27 Mays devriminin yrtme kurulu ilevinistlenen Milli Birlik Komitesi yesi olacaktr.

---1960 maysnn ortasnda Cumhurbakan Celal

Bayar'a yle bir mektup gelir:

"-Sayn Reisicumhurum, bu mektup elinize getiindeMuhafz Alay Kumandannz Osman Kksalile Milli Mdafaa Bakan Yaveri Adnan elikolu hkmetdarbesini eer yapmam iseler, ellerinizden perim."

Bayar, bir yandan mektubu grevlilere verip aratrmayaptrrken te yandan Kksal'n azn arar:

"-Kumandan, bizim alayn Halk Partililerin elinegetiine dair sylentiler artmaya balad, ne dersin?"

Kksal:

"-Efendim, byle bir bilgim yok. Ama karkzamanlarda ok eyler sylenir. Bunun amac alaybatan aa deitirip Kk'n savunmasn zayflatmaktr.Beni deitirip yerime kendi adamlarn getirmekisteyebilirler."

Cumhurbakanyla Muhafz Alay Komutan arasndageen bu konuma, lkenin zaten irazesindenktn vurgulamaktadr. Nitekim birka hafta sonra27 Mays gndeme girmi; olayn kiileri tarihinsayfalarna yazlmlardr.

Ama hangi sicille?

Zamann kum saati aktka duygular durulur; kinlerin,tepkilerin zehirleri uar; kiisel kavgalar bir yanabraklr; gemite yaananlarn dorusu erisiaranr. 22 yl sonra bugn 27 Mays devrimine dnksorulara daha serinkanllkla yant verilemez mi?

-Acaba yaanan olayn anlam neydi? Kiilerinetkinlikleri ne lde geerliydi?


19/147

ada insanln hzl yaamnda 27 Mays' gerekletirmiolanlarn eylemlerini evrensel bir lyevurmak gerekiyor. Kendi iimizdeki kk atmalar,kavgalar, ekimeler, kskanlklar; insanlarn veolaylarn tarih karsndaki konumunu deitirmez ki...

Eer seimle gelen bir iktidarn diktaya dnme

yolunda bask rejimini koyulatrmas sz konusuysa27 Mays eylemlerini tarih alklamak zorundadr. Biraskeri eylemi ada lleriyle zgrlk rejimineevirebilenler lrken de ycelirler.

nsan yaad srece yaptklaryla anlr. OsmanKksal 27 Mays devriminin anlamnda kiiliini pekitirmibir askerdir.

Hi kimse bu rtbeyi onun omuzlarndan skemez.

:::::::::::::::::

EGE'NN K YAKASI

Bykeli Semih Gnver'in "Anlar ve Portreler"adl yaz dizisi Cumhuriyet'te sryor. Sayn Gnver,10 Nisan 1983 gn Halikarnas Balks Cevat akir'in1973 temmuzunda kendisine yollad bir mektubuyaymlad. Halikarnas Balks (ya da ksacaBalk) btn yaamnda savunduu bir dnceyi bumektubunda da vurgulam; Ege uygarlnda "Atinallar,Spartallar ve Anadolu yonyas"n birbirindenkesinlikle ayrm:

"-Bunlar" diyor, "bir uvala sokmann anlam yoktur?"

Neden?

Halikarnas Balks'na gre Anadolu yonyas'nda"nsanlk tarihinde siftah olarak, her trl mitolojiketkiden tamamen arnm modern fennin"temelleri atlmtr. "Thales, Anaximen, Anaximander,Leuciprus, Heraclit, Anaxagore ve Democrite"bu temelleri atmlardr. Balk diyor ki:

"-Bugn Ay'a gidilebiliyorsa -Ay'a gitmek birfenni olaydr- bu adamlar sayesindedir. nk Socrat,Platon ve Aristotel'le Ay'a gidilmez, Lunatique(Ay'n evrelerine gre huy deitiren ya da dengesiz)olunur."

---

oumuz, Halikarnas Balks'nn sayd adlaryeterince deerlendiremeyiz; Thales'i veya Heraklitos'uokul kitaplarndan yle byle tanrz; amaretim dzenimizde Bat'nn klasik deer yarglar arbastndan, Sokrates'in, Aristotales'in, Eflatun'un(Platon) byklne inanrz. Cevat akir bunlar Atina

uygarln simgeleyen kiiler olarak vurguluyor;Anadolu'yu ayryor.


20/147

lk bakta koskoca Aristo'yu azmsamak insanaaykr geliyor. Ne var ki bu "bilgi"yi azmsayan yalnzBalk m? Bertrand Russell "BilimdenBeklediklerimiz" adl kitabnda Aristo'ya (ya da Aristoteles'e)ilikin olarak unlar sylyor:

"-Modern zamanlarn teki yenilikileri gibi

Darwin de Aristoteles'in otoritesi ile savama girmekzorunda kalmtr. Aristoteles'in insanla musallatpskll belalardan biri olduunu sylemek gerek. Bugnniversitelerin ounda mantk retimi hezeyanla(samalkla) doludur; bundan sorumlu olan da Aristoteles'tir."

Gerekten Atina uygarlnda gelien "biimselmantk" ou kt kafalnn 20'inci yzylda bile beyninikalpl fese evirir; dinamik mantn kurallarn renmekiin bu kalb krmakta glkle ekilir.

---

Ege'nin iki yakasnda iki dnce nasl olumu?Bir yanda bilgelik, bir yanda bilimsellik nasl ar basm?

Kukusuz bilgelii azmsamak da yanlgdr. Bilimselliinkurallarn yadsmadan saduyu ve sezgilerlegereklere yaklama yntemi tarih boyunca bykdeerler yaratmtr. Ortaa banazlnn ykl veUyan a'nn balamas, Bat'da her tr zgrlekaplarn almas demektir. Bu kaplar alrken Montaigne,Rabelais gibi bilge yazarlar yetiti. Ne rastlantdrki (belki rastlant deil) bu yazarlar Trke'yeaktaran Sabahattin Eybolu da bilimsellii benimsemekle

birlikte, bilge sezgileriyle "doru"lar yakalar, gereklereyaklard. Ege uygarlklarna dnk baknda Eybolu'nunHalikarnas Balks gibi dndn biliyoruz.

Cevat akir'in, Eybolu'nun ve arkadalarnnAnadolu topranda boy atm uygarlklar Ege'ninkar yakasndan ayrmalar ve zelliklerini aramalarbir balangtr. Her eyin kkenini eski Yunan'a balayanklasik Bat dncesinin nyarglarna karTrkiye'de bilimsel bir kar-tutuma gereksinme var.Bu kar-tutum ise salt bilgelikle yrmez; yeni kuaklarbilimsel yntemlerle iin dorusunu erisini ortayakoyacak alma ve abalara girimelidirler.

:::::::::::::::::

ROBOTLAR AI

retim srecinin belirli aamalarnda ii yerinerobot kullanlmas an yayoruz.

Kimi aydnn kafasnda bu yeni oluum kargaave kuku yaratmaktadr. yle ya, bir yeni dnya dnnki artk iiye gereksinme kalmayacaktr; birfabrika dleyin ki iinde canl yaratk almyor; traktr,

otomobili, kamyonu reten robotlardr. Bu fabrikadaartk patron-ii ilikisi yok; ne topluszlemene grev sz konusudur; cret kavgalar tarihin yapraklar


21/147

arasnda solmutur...

Peki, bu durumda emek - sermaye elikisi ne olacak?Bu eliki stne oturtulan kuramlar almayacak m?Smr edebiyat gemiin kitapln sslemeyecek mi?

---

Sanayilememi bir toplumda ve milyonlarca isizinortalkta dolat bir lkede bu gibi konularntartlmas belki aykr grnebilir; ama deildir.letiim ann younlamas btn dnyay i ieyaamaya zorluyor; feodalite, kapitalizm, sosyalizmgstergeleri lkelerde birbirine dolanp sarmallayor.

En geri lkelerin ordularnda, bilgisayarl silahlarkullanma hevesleri boy atarken, amz btnylekapsayan bir yaklamla gelecei dnmek kanlmazoluyor.

Peki, gelecek nasl olacak?

Biimsel mantn dlemlerine kendimizi kaptrrsak,gelecei yle tasarlayabiliriz:

Fabrikalarda milyonlarca robot alyor; fabrikasahiplerinin hibir derdi kalmam; retimi hzlandrpyavalatmak birer dmeye basmakla olasdr.

Ama bu arada halk ynlar ne yapyor? Sokaklardolduran insanlar nasl yaayacak? Fabrikalardasermaye sahibinin emirlerine gre alan robotlarn

rettikleri mallar kimlere satlacak?

Robotlar dnyasnda isizlikten komaya giren halkynlar bu geliimi sessiz ve boynu eik izleyeceklermi? Ya da robotlarn alt dnyadan paylarn isteyeceklermi? Ya bu ynlar fabrikalara ortak olmakeilimine kendilerini kaptrrlarsa? Robotlar dafabrikalardaki makinelerin birer paras veya uzantsdeil midir? Daha dorusu robotlar da birer makinedenbaka nedir?

---

Sanayide yeni gelimeler, emek - sermaye ilikisininzne dein bir deiimi gndeme getirmiyor;ama toplumsal sorunlarn yeni aamalarn hayata yanstyor.Nitekim robot ana girmi bulunan Japonya'dasendikaclar ii-iveren ilikilerini robotluretim dnyasnn gereklerine gre deerlendirmeyebrakmlardr.

1580'de Danzig'de alt para kuma birden dokuyanmakineyi icat eden kii, belediye bakannn emriylebodurulmu. nk bu makinenin bir sr iiyive sonuta aileyi isiz brakacandan korkulmu;

yeni buluun kullanlmasna 1765'te resmi izinkarlabilmi.


22/147

1580 ile 1765 arasnda yaklak 200 yl var. Baskmakineleri de Trkiye'ye yuvarlak hesap 250 ylsonra girebilmitir. Bilim ve teknolojide her yeni admnzorla ve gecikerek yrrle girmesi, kurulu dzenikorumaya alan tutucular direnie itmesi doaldr.

Robotlarn endstri retimine girmesi de korkulara,

kukulara, yanlglara yol aacaktr.

Ama yasa deimeyecektir.

---

Yasa nedir?

Gemiten gelecee doru insanlk deiimine baktmzdatoplumsal ilikilerin, "daha az smrye vedaha ok zgrle" doru dntn gryoruz;bilim ve teknolojinin ilerlemesi bu yasann hzlanmasn

pompalamtr.Gelecein dnyasnda robotlaryla birlikte fildii

kulesinde yalnzlaan patronlar grmek aptallktr. Patronlarda robotlar da retim ilikilerinin yasalarnabaldrlar ve o yasalardan bamszlamalar olanakszdr.

:::::::::::::::::

SZ Y GRYORUM

Yalanmaya balayan dostlar birbirleriyle karlancadestek atna giriirler:

- Seni iyi grdm.

- Ben de seni.

Gen iken kimse kimseye "seni iyi grdm" demez.Azrail'in yaam yollarna dedii maynlar arasndadolamaya balayan kuaklar arasnda byle szlergeerlidir. Bakarsn ki adamn gzlerinin feri kam,beti benzi umu, gbei bo buday uval gibisarkyor, gs hrldyor, ayakta zor duruyor.

Ne diyeceksin?

- Seni iyi grdm.

- Ben de seni.

---

Bu numara yalnz kiiler arasnda geerli olmaklakalmyor ki, yaamn neresine baksanz benzeri oyunsryor. Ekonomik gidiat inceleyen holding profesrne diyecek? Eski alarda kt haber getiren habercininkafasn uururlarm. Bu kuraln kaltmlar sryor.

- Durum nasl?


23/147

- ok iyi.

Kt desen kimsenin houna gitmez; bu kez senkt olup karsn.

Neme lazm...

unu bunu fkelendireceine, huyuna suyuna gidersin,yuvarlak laflar sylersin, en budalaca yaklam dabellidir:

- Efendim, Franszlarn bir zdeyii vardr; ktmser,yarsna kadar dolu arap bardana bakp "bubardak yarsna kadar bo" diye tutturan adamdr.Bizim durumumuz iyidir, hatta ok iyidir; 24 Ocakkararlaryla dze kyoruz.

Ekonomide bu yntemin yararlar sonsuzdur; holdingprofesrleri byle yapyorlar; paralar da cebe

atyorlar.lke darboazdan gemiyor mu?

Geiyor.

Ama kimi gazeteler ve dergileri ayorum; bir evrevar ki trlatm gibi...

Grgszlk, bayalk, sululuk, savurganlk, marklkgazetelerin, dergilerin sosyete kelerinden fkryor.Kerterizini yitirmi, pusulasn arm, yelkenleridatm sarho gemiciler gibi fotoraflara yalpa

vuran etkin bir toplum kesiminin varln naslyorumlayacaz?

- ok iyi yaptnz hanmefendi...

- Efkar dattnz beyefendi...

- Her ey yolundadr aam...

---

Bizim toplumun sosyete basnna yansyan, fsltgazetesini dolduran, halk ynlarna sergilenen birevresi var ki yaamlarnn yannda ne Dallas dizisipara eder ne de Flamingo Yolu..

Bunlar baya TV dizileridir; ama birer gstergedirler.

nsan olann amzda nasl yaayaca, elenecei,iecei, efkar dataca, yaamn tadn karacaartk belli deil midir? Ruhunun karanlk koridorlarndanbir trl kamayan aknlarn baya yaantlar hayat m?

---

Bu evreler bizi nasl gryor, bilemem; ama akasyleyeyim:


24/147

- Ben sizleri iyi gryorum.

:::::::::::::::::

SORU LE YANlT BR BTNDR

ocuk konumasn renirken bkmadan, usanmadan

soru sormay srdrd:

- Bu ne?

- Cici...

- Bu?

- Teyze...

- u?

- Aa...evresini tanmak iin sorar ocuk; yava yava

dnyay alglamaktadr. Boy atp serpilince, okula gidipabece'yi sknce ocuun sorular deiir:

- Metre ne demek?

- Belediyenin anlam nedir?

- Cumhuriyet neye denir?

ocuun sorular ocukluunun rndr; doal

karlanr; yetimesi, renmesi, eitilmesi iin sorularyantlanr; ocuun adamlamas, sorularla yantlardabtnleen bilgi ve bilin oluumuyla gerekleir.

Ne var ki soru - yant ikilisi ocuklua ilikin birsrete balayp bitmez.

nsanolu btn yaam boyunca sorar ve yantlar;ya da sormaya ve yantlamaya alr. Bu diyalektiksre tkenmez; kuaktan kuaa zincirleme srergider. nsanln birikimleri sonsuzlua uzanr. Sorularyantlandka, yantlarn yarataca yeni sorularnsreci balar.

Uygarlk byle kurulmutur; byle srmektedir.Her soru gerekte yant gibidir. Diyelim ki bir toplantdakonuuluyor. Voltaire'in ad geti. Orada bulunanlardanbirisi sordu:

- Voltaire de kim?

evredekiler az buuk okumu yazmlarsa, sorgucuyuayplarlar. nk biraz mrekkep yalam herkesinVoltaire'i tanmas gerekir. yleyse Voltaire'isoran, karsndakileri sorguya ekmek yerine kendisini

ele vermitir.

Ortaa engizisyon mahkemesi Galile'ye


25/147

sormutu:

-Syle bakalm Galile; evrenin merkezi dnyamdr, yoksa bir baka yldz m? Gne mi dnyannevresinde dnyor, yoksa dnya m gnein evresindedeviniyor?

Sorunun ierii, sorgucunun niteliini hem tariheyazd hem yobazln siciline...

---

Soru vardr, soran bytr; soru vardr, soranyalnz kltmez, alaltr.

Be yanda ocuk bahedeki bir iee yumukellerini uzatarak sorabilir:

- Bu ne?

- iek, gl...

Sorunun niteliiyle ocuun ya, bilgisi ve saflarasndaki uyum gzeldir. Ama kazk kadar herifinher sorusuna benzer hogr gsterilebilir mi? Byledurumlarda kocaman adamlarn olmadk sorular,ya gelimemilik kantdr ya kurnazlk yntemidir yada eskilerin "tecahl- arifane" dedikleri soydandr.Ne olursa olsun, sorularn nitelii, sorann kimlik belgesinioluturur. Soru sora sora koca adamlarn ufaldklar,kldkleri, bilgisizliin karanlna gmldklerive yok olduklar ok grlmtr.

---

Sorunun karsnda yant var.

Yant var, yantlayan kltr; yant var, yantlayanbytr, devletirir.

Kimi zaman soru bir yant ierir. Soruyla yantve yantlamayla sorgulama arasndaki btnlemedeyle bir gerek ortaya kar ki kimin sorduunu kiminyantladn bilemezsiniz; kim kime ne soruyor,neden soruyor ve neden sorduka klyor diye dnrsnz.

:::::::::::::::::

EVK ERENCAN'I YREiMiZE GMDK...

Mahpushanenin yedi adm boyunda, yedi admeninde beton avlusuna iki kap alyordu. Kapnn birisindenSabahattin Usta kyordu; tekinden evki Usta...

Biri fikir iisiydi, teki kol iisi, Sabahattin(Eybolu) evki'ye (Erencan) saygyla davranr, adylaarmaz, ksaca:

- Usta... diye seslenirdi.


26/147

evki Erencan, gr bykl, kara kal, yaz tenli,plak bal, dosdoru, dimdik, gllgsz, akyrekliydi;can arkadamd benim, dostumdu.

Sabahattin Eybolu'nun evki'ye kar duyarlsaygsnn z, binlerce yln deneyiminden dnleemein kaynamasndan oluan bilinti. evki Erencan'a

baktmzda insanla ocuk, aala yaprak, araplattn, bulutla gk, gnele glge bants birbiriniartrr; kardelik duygusunun duyarl emekiningzlerinde okunurdu. evki Usta'ya merhaba demek,sanki insanla merhaba demekti.

Sabahattin Eybolu durup dururken, nedenli nedensizbana evki Erencan' ka kez gstermitir:

-Bak ite Usta!..

Kimbilir, belki de Sabahattin, dn'e dayanan

bilgelikle alnterine dayanan bilgeliin bir btn olduunuevki'nin kimliinde vurgulamak istiyordu.

Ve yedi adm boyunda, yedi adm eninde betonavluda iki bilge her sabah merhabalayorlard.

---

Sabahattin Eybolu'nu yllarca nce yitirdik.evki Erencan' 8 Aralk 1982 aramba gn Yarmca'danaldk. Ttniftlik srtlarnda gsterisiz birmezarla gmdk.

Kendisini yllardan beri arayp soramamtm.Dostlarla kararlatrmtk; bu pazar grmeye gidecektik;lm haberi geldi. Yaknlarnn anlattna grebu yl 1 Mays'ta hastalanm; kendisini toparlayamam;1 Mays'tan sonra da bir daha ie gidememi.

Erimi mum gibi...

Bizler evki'nin yaknlar ve dostlar bir ukurunbanda toplandk. Her ey bildiiniz gibi oldu. Cenazeprotokoln bozan yalnz kk ocuklard. ocuklarda gelmilerdi trene; ve daha lmn ne olduunualglamayan kk insancklar kouup ryorlar,anneleri, ablalar sesleniyorlard:

- Sus yavrum...

evki'nin tabutu ukura indirildi. Kazmalar krekleralmaya balad. Dostlar nce ukura kredilertopra, sonra kalann ste ydlar; emeki arkadalarmezarn ba yanna bir tutam iek koydular.

Krekler kazmalar alrken dnyordum; benimbildiim evki imdi dikiliverir:

- Durun ulan! der, zahmet etmeyin, verin u kreibakaym bana...


27/147

Avularna tkrp balar almaya, kendi mezarnkendisi kreyip doldurur.

---

Yaknlar dediler ki:

-ldkten sonra bedeninin tp fakltesine verilmesinidnyordu; ailenin yallar zlmesin diye vazgeti.

---

evki Erencan' 1982 aralk aynn souk, amagneli ve gzel bir gnnde yreimize gmdk.

Ttniftlik'ten stanbul'a dnerken dnyormm:Kim tanr Trkiye'de evki Usta'y?

Tm mrnce alnterinin damlalarn yaamnn

acl tespihine dizerek ekmi bu emekiyi gerekte herkesintanmas gerekir. nsan deeri, nle ya da protokollellmez; evki Erencan' Trkiye'nin alnteri tarihindeanacaz.

:::::::::::::::::

OCUKLA YELKOVAN

ocukluumda yaadm kentin byk meydansaatini izlemeye baylrdm. Bu eski saat kulesininkadranndaki yelkovan, dakika sonunda birdenbire atar;daha baka deyile 59 saniye durup son saniyede devinirdi .

Durup beklerdim.

Devinimsiz gibi duran koca saatin gerekte duraanolmadn gzlerimle grmek mi isterdim? Yoksayelkovann atlarndan zamann nasl attn saptamayam alrdm? Gizemli bir kavramd zaman;tanm gt. Zamanla insan arasndaki ilikilerdenbir ey anlalmyordu. evremdeki byklerdeneitli szler duyuyordum; skntl olduklarnda ofluyorlar,pufluyorlar, patlyorlard:

- Offf, zaman bir trl gemiyor...

Keyifli saatlerinde zaman unutuyorlar; sonra birdenbiretelalanyorlard:

- Ayy zaman ne abuk gemi!..

Saat kulesindeki kocaman yelkovan hep eit aralklarlaatyordu; ama kocaman adamlar zamann bazenabuk aktn, bazen durduunu sylyorlard.Hangisi doruyu vurguluyordu? Kentin kocaman saatkulesindeki akreple yelkovan m? Yoksa evremdekibykler mi?

---


28/147

Zaman saatlere ve insanlara gre deiiyor muydu?Eski kulenin yelkovan dile gelseydi, belki kendisinisavunurdu; ama yelkovan sessizdi; akrep konuamazd.

Akrep zaten yelkovandan ayryd; arbalyd; yerindenkmldadn gremiyordum. Yelkovan bazenyakalamak olasyd; bazen de sabrm tkeniyor, evremdeki

bir baka olayla ilgileniyordum; ve gzlerimikaydrdmda yelkovann yerini deitirmi olduunugrnce bozuluyordum. Eski saat kulesinin ilemelikadrannda yelkovan izlemek; zamanla aramda bir oyundu.

Yakalamak istiyordum zaman.

---

Aradan uzun yllar geti.

Bilmem ki ocukluumda bir sre yaadm kentin

eski saat kulesindeki akreple yelkovan zaman emberindebostan kuyusunun beygiri gibi yine dneniyorlar m?Yoksa eskiyip ie yaramaz m oldular? Kuyununsuyu bitti mi? Gzleri bal at ld m? Bostanparselleyip sattlar m? Sebzelerin yetitii ve tazetoprak kokusunun ykseldii yerlere beton apartmanlarm dikildi?

Hangi ehre ve lkeye gitsem, ocukluumun birkesitini yaadm o eski kentteki saatin altn hepdnmmdr. Zaman duygusunu o eski saatin kocamanyelkovan bilincime yazm.

Oysa zaman yakalamaya alan ocukluk enayiliininbir mr boyu srdn sonradan anladm.

- Ge kalyorum...

- Vakit kalmad...

- Zamanm yok...

Niin? Neye yetimek iin? Sen durduka duran,sen yrdke yryen, sen kotuka koan; hem senindnda hem senin iinde yaayan zamana kararesiz deil misin?

---

O ocukluk kentinin eski saat kulesindeki akrepleyelkovan aradan geen yllar boyunca hep altlarsa,kendi pabularn dama atmak iin rpndlar demektir.Zaman, akrebi ve yelkovan da sildi. Artkakreple yelkovan yok; saatlerin kadrannda krmzkl saylar birbiri ardna yanp snerek zamanbildiriyorlar; dakikalar aarak saniyeleri de vurguluyorlar.

Geenlerde byle bir saatin karsnda dndm:

Dakikann nasl getiini anlamak iin beklemeye gerekyoktu; saniyelerin nasl aktn krmz saylar sinirbozucu, korkutucu, rktc alarm iaretleri gibi


29/147

veriyorlard.

Zaman yakalamak iin eski saat kulesinin karsndadikilip duran ocuk meer bouna beklemi. Eskidenkprdamayan yelkovanlar, imdi krmz alarmiaretleri gibi yanp snen saniyelere dntler; byypyalanan ocuu kovalyorlar.

:::::::::::::::::

SIRASI MI?

Dostum terzi Rfk, her zaman tam daktilomunbana oturup yazya balayacam dakika telefon eder.

Yine yle oldu.

- Naslsn?

- yiyim.- Filanca'nn yazsn bugn okudun mu?

- Okudum.

- Ne dersin?

- Samalam...

- Bir ey yazacak msn?

- Bover yahu; adam bunad artk; zrvalyor,

yant vermeye deer mi?

Telefonu kapadktan sonra dndm.

Ke yazarl; yergi, eletiri, vurgulama iin birebirdir.Kiilerle uramaktan holanmam; ama kimizaman da bir kiinin kiiliini yermek ya da knamakgerekiyor. Ne var ki eletirilecek ya da yerilecekkii (szgelimi) devletin bir koltuunda oturmaktadr;yasalarla donanm, zrhlanm, kalemini biraz oynattnm...

- Buyur mahkemeye!

- Neden?

- Ceza Kanunu madde 159...

- Ne ilgisi var?

- Bal gibi var.

Gemiteki otuz yl bu yzden mahkemelere tanmaklageti. Sonunda beraat etsen de ile ekiyorsun.Zaten iktidar koltuklarnda oturanlar da ellerindeki

yetkileri Damokles'in klc gibi yazarn bannstnde sallandryorlar.


30/147

- En iyisi bu kiiler iktidar koltuundan dtlermi canlarna okumak deil mi?

---

Ama bu kez de bir baka kayg balyor:

- Yahu, dm adama vurulur mu?

Vurulmaz.

Gerekten hazret iktidar koltuundan eekten dmkarpuz gibi yuvarlanmtr. Nesini yazacaksn?Elinde yetki varken her tr ktl, eytanl, rezilliiyapan mel'un, artk zavalllamtr. Kprlerinaltndan ok su gemi, bu kez iktidar koltuklarnabaka birileri oturmutur. Denlerle uramak kabadaylasar m?

Peki ne yapmal?Bu herifin ne mel'un bir kii olduunu ne zaman,

nasl anlatmal derken adam lverir.

---

Cenaze trenleri, iekleri, elenkleri, namazlar,niyazlar, ilanlar, yazlar...

Hoca sorar:

- Merhumu nasl bilirsiniz?

- yi biliriz.

Sorarsn kendi kendine yitip gitmi olan dnerek:

- Ulan, bu ne yalan dolan? Oturup u adamnne mal olduunu yazsam m?

- Aman sakn ha!...

- Neden?..

ller hayrla anlr dinimizde...

---

Kimisi ihtiyarlar; bir aya ukurdadr, vurmakayp saylr; kimisi koltuktan dmtr, boynu bklmtr,vurmak ayp saylr; kimisi lr, krdrama badem gzl olur, vurmak ayp saylr.Peki, biz bu adamlarn ne mal olduklarn kamuoyunane zaman aklayacaz?

:::::::::::::::::

TANRIA PAZARLAMASI...

Bir zamanlarn "seks tanras" Brigitte Bardot,


31/147

gnn doldurunca beyazperdeden ayrlm; Fransa'nnAkdeniz kylarnda yksek duvarlarla evrili villasndayaamaya balamt.

Ne var ki sinema tanralarnn yakasn gazetecilermr billah brakmazlar. Bulvar basnnn foto"muhabirleri kadncazn grkemli konutunun evresinde

pusu kurmular, eski yldz tuzaa drmeyealmlard. Bardot'nun rlplak gnelenirkenresimlerini de yaymladlar:

- Brigitte Bardot'nun gsleri sarkt, yz burutu;ne oldum dememeli, ne olacam demeli...

Sradan insan iin doal bir ey, sinemann yaratttanralarda yadrganr. Yalanmak istemeyenseks tanras iin bir yol vardr: Kendi kendini ldrmek.

Zavall Marilyn Monroe yle yapt.

Ve hep gen kald.

---

Brigitte Bardot 47 yana girmi ve gazetecilerebir deme vererek demi ki:

"-imdiye dek kez evlendim. Bu da banabyk bir ders oldu. nk erkekler beni hep yanltand; hepsi beni bir tanra gibi grd."

Gerek sinemada; sanat eitli rollere kar, trl

klklara girer, her senaryoda bir baka kiiyi oynar.Kapitalist dnyann "Holivut pazarlamas"nda ise birkiinin mr boyu hep ayn kimlikte oynatlmas kimizaman byk i yapar. Marilyn Monroe bu trpazarlamaya gzel bir rnektir; Brigitte Bardot ikincibyk rnektir. zleyicinin gznde ve ruhunda birmitos gelitirilir ve yaam bu mitosun elikili ikilemindesrmeye balar. Brigitte Bardot dendiinde aklane gelir? Her dakikas cinsellie dnk, her saati erkek-kadnilikisiyle dolu bir kadn...

Acaba Bardot yle midir?

Sanat gcnden yoksun olan kimi oyuncular, patronlarnelinde bir pazarlama arac gibi piyasaya srlyorlar.Yllar sren propaganda yatrmyla oluturulanmitosun kahraman milyonlarn sevgilisidir.

Peki, "seks tanras" ya normal bir kadnsa? Beyazperdedeki kimliiyle gerekteki kimlii birbirine denkdmeyen kadncaz, ifte kimlik arasnda kalacaktr.Hangisidir hayatn gerei?

Yalnz stdyodaki ekimde deil, toplumsal yaamnher kesitinde mitosuna uygun davranlara zorlanmak

ne demektir?

Sradan insana tanra gerekiyorsa ve tanrann


32/147


33/147

yle bir ey ki insanca duyarlk duygulu bir insandaolmayabilir.

---

Byk tarihsel savalarda yzbinlerce kiinin lm

kalm yazgsn biimlendiren komutanlardan oununzel yaamlarnda duygulu olduklar saptanmtr.

Ne var ki bir asker, emriyle lme atlaca bakomutannduygulu deil, duyarl kii olmas iin duaetmelidir. nk "byk komutan" dmann neyapmak istediini yalnz aklyla deil, sezgilerininradarlaryla da kavrayabilendir.

Akln snrn aan alanlarda duygulu olmak ouzaman ie yaramaz; duyarllk geerlidir.

---Meyhanenin kesindeki masada rak iesinin dibini

bulan sarho...

Sigara dumannda yanklanan arabesk mzik sarhouniini czlatr. Duygularnn alacal kuyusundadervi gibi dner de dner sarho; yle bir sarmaldrki bu, ier duygulanrsn, duygulanr iersin.

Ama duyarl msn?

Sarho, cu zaman karsndakini bezdirir; nk

o sra kimseyle iletiim kuramaz. Alkol kubbelerinden n ten sesini gzel sanr. Duyguludur da karndakininduygularn lecek kadar duyarl deildir.

---

Yeilam'n sulu ve kanl melodramlarn izledikeduygulanp hngr hngr alayan kii de duyguludur.Salya smk mendiline sarldka kaba senaryolarntrajik kllerini yalayp yutar. Ne var ki Yeilamduygululuuna kendini kaptrm ynlarn duyarlklarne ldedir?

Duygululuk bir erdem.

Ama duyarsz duygululuk erdem midir?

---

Duygulu insan ou kez kendine dnktr.

Duyarl karsndakine...

"Bencilik"ten ve "bencillik"ten uzaklamak iinduyarllkla duygululuu btnletirmek gerekiyor. nsanlar

aras sevgi, iletiim sorunudar. Sevip duygulanmakgzeldir; ama kendine dnk duygululuk, sevgininkanlmaz gerei olan iletiimden kiiyi yoksun


34/147

brakr.

Ne makinenin duyarl ne bencilliin duygululuu.nsanca sevginin insanlar arasnda gereklemesiiin duyarl duygulara gerek var.

:::::::::::::::::

YAAR KEMAL'N CANINA OKUYACAIM

Yaar Kemal'e Mondial del Duca dl Paris'tetrenle verildi.

Hrriyet gazetesi, olay sekiz stun manetten gstermekgibi gzel bir i yapt. Televizyonumuz (ne alasey!..) haberi kamuoyuna duyurdu.

Yaar Kemal'i dllendiren jrinin te ikisi FranszAkademisi yelerinden oluuyor. Fransz Akademisi,

tutucu (muhafazakar) bir kurumdur. Del Ducajrisinin yeleri arasnda Maurice Schuman, EdgareFaure gibi politikaclar da vardr. Edgare Faure, Generalde Gaulle dneminde Pompidou'nun kabinesindebakanlk yapmtr. Maurice Schuman ise Chaban Delmashkmetinde Dileri Bakanl'n stlenmitir.Bizim kz altnda buza arayanlarmz unu bilsinlerki Yaar Kemal'e dl verenlerin ounluu Franszburjuvasnn politika ve kltrn simgeleyen kiilerdir.Byle bir kurulun bizim Yaar'a dl vermesi nedemek?

Yaar Kemal'in dl almasna ok sevindim.

stelik keyiflendim.

Bu Yaar Kemal, Adana'da ortaokulda benimleayn snfta okuduunu syleyip tekine berikine vnr,durur; imdi ben de Mondial del Duca dlnalm gibi iiniyorum.

Hem Yaar Kemal kyldr; Trkiye'de ky,kyly, "ky romanlar"n knayp yererek burjuvakltrnn fiyakasn yapmak isteyenler de eksik deildir.Bizim Yaar Kemal'e Fransz burjuvasnn verdiideerin anlam ve nemi de bylece bakalayor.

Bizim burjuvamz grgszdr.

Sanayi devrimini gerekletiremeyen toplumdaburjuvann grgszl doaldr. Bat burjuvas sanatnve kltrn retmi; endstri devriminin koullarnyaratm; siyasal demokrasinin temellerini atmtr;Bat imdi ekonomik demokrasiye geiin gebeliiniyaamaktadr.

Bizde ise parababalarnn besledii kimileri, hemBatllk taslamakta hem de sanatmza, emekimize,

iimize, sendikacmza durmadan svmektedir.

---


35/147

Sinemada, iirde, romanda ya da sanatn tekidallarnda Trkiye'de parlayan kiilere kar bizim egemenevrelerimizde dmanln az kpryor; bunakarlk Bat'da bizim yerin dibine batrdmz sanatlargklere karyorlar.

Peki, ne yapacaz?

Bizim parababalarnn ne yapacaklarn bilemem;ama ben ne yapacam biliyorum. Hele Gceli (Adana'daYaar Kemal'i byle de arrlar) bir gelsin;bizim gazeteye admn attnda yakalayp koca gvdesinisilkeleyeceim:

- Ulan, Anadolu'nun tezekli kynden kmsn;deli danalar gibi oradan oraya dolanmsn; arzuhalcilik,su bekilii, kundurac rakl yapmsn;imdi Mitterrand'n zel konuu olup Fransa'ya gidersin;

Fransz Akademisi'nin "Saygdeer" yelerindendl alrsn, stelik Trkiye'de "Sakncal YazarlarSendikas"na yesin. Bamza bela msn ulan? Sendehi "memleket, millet sevgisi" yok mu? Niye kylykenkylln bilmedin, yerinde oturmadn?Yoksa Nobel dln de alp tepemize mi kacaksn?

Hele gelsin Yaar Kemal, grr gnn...

:::::::::::::::::

GECELER VE GNDZLER

Yl 1956.

Dolmu adnda bir mizah dergisi ynetiyordum.O dnemin btn hzl yazarlar ve karikatrcleri dergidealyorlard. Byle bir derginin siyasal, toplumsalyergiler toplamas doal deil midir?

Doaldr.

Ne var ki bu yergilere fkelenen siyasal iktidarkadmz kesti. O yllarda zmit Fabrikas Ankara'nnbuyruklarna gre dergilere ve gazetelere kat veriyordu.

Bu ilerde yetkili bakan da Emin Kalafat't.

Kalkp Ankara'ya gittim; bakanla grmek iinzel kaleme bavurdum. Grme dileim gerekleti,belirli saatte Emin Kalafat'n yanna girdim.

Bakan gzlklerinin ardndan beni szyordu.Derdimi anlattm; bize her ay "tahsis edilen" kadkestiklerini syledim.

Kalafat:

"-Siz" dedi, "Nasl bir politika izliyorsunuz?Muhalif misiniz. muvafk msnz?"


36/147

ardm:

"-Biz" dedim, "tarafszz."

Emin Kalafat alayl bir glckle bana bakt, yine sordu:

"-Az m tarafszsnz, ok mu tarafszsnz"

Alay ediyordu.

Anlamaz grndm.

"-Biz mizah dergisiyiz, byle bir yayn organnnilevi eletiridir, yergidir."

Konuma bitmiti.

---

Kat vermediler bizim dergiye, karaborsadan almayabaladk; hem kat pahalya geliyordu hem deyasa dna kyorduk.

1957 seimlerini bir burun farkyla Adnan Mendereskazanmt. Ama nasl? Adnan Bey'in sonradansyledii bir sz seim akamndaki ruhsal durumunuaklar. Menderes demiti ki:

"-Allah bir daha bana o geceyi yaatmasn."

Adnan Menderes'in yitirecei bir seim deil miydi?Ancak kimi zaman insanolu mantn yitiriyor;

iktidar hrs kiinin saduyusunu kr ve sar ediyor.

Seim bitmiti; Dolmu'ta "muhalefetimizi" srdryorduk.Her hafta kapak konusu Adnan Menderes'ti.Ne var ki dergiyi piyasaya karamyorduk.Biz, dergileri datma vermeden polis basmevindenalp gidiyordu. Bir, iki, ... Baktm ki i yrmeyecek;stanbul Basn Savcs Hicabi Din'e bavurdum.O zaman Adliye Sirkeci'deki Byk Postane binasndayd.

Savcya dedim ki:

"-Eer bu hafta da toplatacaksanz, dergiyi karmayalm."

Hicabi Din anlayl bir tutumla beni dinledi;sonra dosta bir yaklamla:

"-Bak, lhan Seluk" dedi, "Sen akll bir delikanlyabenziyorsun. Seim bitti. Kazanan kazand.Artk bir sre 'Beyefendi'nin karikatrn yaymlamayn."

O ses imdi bile kulamda yanklanyor:

"-Beyefendi'nin karikatrn yaymlamayn."

Hicabi Din'in odasndan ktm. Kapdaki levhayabir gz attm: Siyah zerine sar yaldzla "stanbulBasn Savcs" diye yazyordu.


37/147

Kendi kendime dndm:

-Neden Hukuk Fakltesi'nde okumutum?

---

Hicabi Din ile Emin Kalafat ne oldular? Bilmiyorum."Beyefendi"nin (Adnan Bey'in) bana gelenibiliyorum. Adamcaz keke 1957 seimlerini yitirseymide kurtulsaym.

nk "Allah bana bir daha o geceyiyaatmasn" dedii geceden bin beter geceler yaad.

:::::::::::::::::

NOBEL EDEBYAT DL

Bu yl Nobel Edebiyat dl, Kolombiyal yazarGabriel Garcia Marquez'e verildi. sve Akademisiaklamasnda yazarn u niteliklerini vurgulam:

-Gerek ile gereksty, bir anakarann yaamnve elikilerini yanstan, zengin bir d dnyasndabirletiren roman ve yklerinden tr dle hakkazanmtr.

Marquez 54 yandaym; yaamnn byk blmsrgnde gemi; nce Paris'te, spanya'da, sonraMeksika'da yaam, BBC'nin yorumuna gre yazar,"siyasal konularla yakndan ilgilendii, dikta ynetimlerine

kar olduu iin Kolombiya bask ynetimininkendisini tutuklamasndan ekiniyor"mu.

Trk okuru Marquez'i ok iyi tanyor; evirilerielden ele dolayor.

---

1967 ylnda Guatemalal romanc Miguel AngelAsturias, 1971'de ilili ozan Pablo Neruda, Nobel Edebiyatdl'n almlard. Marquez, dl kazanannc Gney Amerikal edebiyat oluyor.

lgin br rastlant saylabilir mi? Bilemem; sanatda kendi lkelerindeki bask ynetimlerince dlanmkiilerdir. de srgnlerde yaamlardr.Asturias'n "Sayn Bakan" adl yaptnda diktannac gerekleri yanstlr. Marquez de "Bakan BabamznSonbahar"n yazmtr. Gney Amerika'dakiaskeri bakanlk dzenlerinin rnleridir bunlar. sanat da Yankee'lerin kompradorlarla birlikte yoksulhalk nasl smrdklerini anlatmlardr. GneyAmerika'da geerli vahi kapitalizmin maskesini sanatngizemli elleriyle indirmilerdir.

ili, Kolombiya, Guatemala; bakr, kahve, pamukzerine dayal tek rnl ekonomileriyle tipik birerGney Amerika toplumudurlar. Buralarda yoksullukla


38/147

zenginlik elikisi alabildiine vurgulanr veAmerikan kkenli askeri darbeler birbirini izler.

Szn burasnda kiinin aklna yle bir soru gelebilir:Acaba Nobel Edebiyat dl niin Asturias,Neruda, Marquez gibi adamlara veriliyor? Nobel jrisikomnistlerden mi oluuyor? Yoksa iin iinde bir

baka bit yenii mi var?

Nobel Edebiyat dl'nn kimi zaman Churchillgibi savalyla n yapm bir politikacya verilmesiou kiiyi artmtr. Yine Nobel Bar dl'nnbtn dnyada "nsan Kasab" diye anlan srailBabakan Menahem Begin'e verilmesi tepki yaratmtr.Geri Begin bu dl Camp David anlamasnimzalad iin Enver Sedat'la paylamtr; amane olursa olsun seimin doru olduu sylenemez.

Nobel dlleri stne ok eletiri yazs yazlm;

kitaplar yaymlanmtr. Btn bunlara karn Nobeldl'n alan kii tm dnyada tannr, bilinir. imdiyeryznde ou kii Kolombiya'y kimin ynettiinibilmez de "Marquez" dediniz mi hemen yantlar:

- Haaa, u Nobel'i kazanan yazar deil mi?

Yeryznde halklar, uluslar, lkeler byle tannr;sevilir; onurlanr.

---

Biz Trkiye'den baktmzda Marquez'in Kolombiya'ya,

Astruias'n Guatemala'ya, Neruda'nn ili'yektlk etmi birer "vatan haini" olduklar aklmznucundan gemez; oysa bunlar kendi ynetimlerincesevilmeyen, dlanan, horlanan, ikenceden geirileninsanlardr.

Ne yapalm ki yazarn gc, bask ynetimlerininad politikalarn ayor.

Bat dnyasnn liberal burjuvas da az gelimilkelerin, tu kaka ettikleri sanatlar barna baspdllendiriyor.

:::::::::::::::::

BR EVRMEN OLSAM

Padiah 5'inci Mehmet Reat, Merutiyet ilkelerinezenle sayg gstermi bir sultand. Paytak yry,iman gvdesi, sarkk byklar, beyaz sakalylasevimli ve kalender bir grn vard. ttihat veTerakki iktidarnn sultan, tm mrnde bir tek gazeteciylekonumu.

Saray Bamabeyincisi Ltfi Simavi Bey'in anlattklarna

baklrsa "melek gibi bir ihtiyar"m SultanReat; evresine kar ok iyi davranrm, kimi zaman"bir padiaha yakmayacak kadar alakgnllym."


39/147

Yaamnda konutuu tek gazeteci bir ngilizmi.Sultan ile gazeteci arasnda evirmenlii BamabeyinciLtfi Simavi Bey yapm.

---

Konuma srasnda ngiliz gazeteci padiahn dkndurumuna bakarak Ltfi Simavi Bey'e demi ki:

"-Dorusu Hametli Sultan'n bu kadar ihtiyarolduunu bilmiyordum..."

Mehmet Reat meraklanm:

"-Ne diyor?"

evirmen ne desin:

"-Sizi umduundan gen bulduunu sylyorefendimiz."

Sultan ngilize bakm:

"-ok kr bu kefere gibi km deilim."

Ltfi Simavi bu kez konumay ilgiyle izleyen ngilizgazeteciye dnm:

"-Sultan sizin kadar gen olmadn, devletilerinden yprandn sylyor."

---

evirmenlik bir sanattr.

Kimi yabanc lkelerin niversitelerinde eviri krslerivardr. Bir dilden bir dile roman, yk, denemeaktarmak kolay m? iirde eviri ise olanaksz saylabilir.Bir dilde sylenen iir bir baka dile evrilincebir baka iir olur.

Osmanlcadan Trkeye eviriler de son yllardaoald. Sayn Sadk Deniz'in "Bugnn Diliyle Divaniiri" adnda 480 sayfalk bir yapt var. te oradansetiim Nabi'den bir drtlk:

Ayb- fukara eder alal-fevr zuhur

Mestur kalr hayli zaman ayb- kibar

Pinhan olamaz az ise de, bahye-i kef

Puide kalr hezar ak-i destar

Sadk Deniz, Nabi'yi yle Trkeletirmi:

Yoksulun ayb hemen kar ortaya

rtl kalr uzun sre ayb kibarn


40/147

Saklanamaz az olsa da pabutaki yrtk

Binlerce yrt sakl kalr sarn.

---

Diplomaside, edebiyatta, alm-satm ilerindeki evirinindnda bir de gnlk yaamda eviri sanatvar. Bu eviri dilden dile deil ayn dilde gereklidir.Szgelii iki kalpl kyafetli dost sokakta karlayor:

- Ooooo beyefendi, bu ne gzel tesadf...

- Vaay, efendim sayglar...

Konuma byle balyor; ama acaba sylenen szlergerek dnceleri yanstyor mu? Kimbilir, belkide bu iki kii iten ie yle dnyorlar:

- Ulan namussuz alak, bugn seni grdm; artkilerim ters gidecek demektir.

- Vaaay eek herif nereden ktn karma?

Bir evirmen olsa da ayn dilden konumalar gerekanlamlarna dntrse, toplumsal yaam altstolur; insanlar birbirine girer.

:::::::::::::::::

LORCAN'IN BALKONU

1939 nisannda spanya Meclisi'nde durum:

SACI PARTLER:

C.E.A.L. (zerk Sac spanyol)Konfederasyonu ... 86

Renovaciton Espanola ... 11

Gelenekiler ... 8

Katalan Birlik Partisi ... 12

Agraryenler (Tarmclar) ... 13

Bamsz Monaristler ... 2

Milliyetiler ... 1

Sac Bamszlar ... 9

MERKEZ PARTLER

Muhafazakar Cumhuriyetiler ... 3

Radikaller ... 6


41/147

lericiler ... 6

Portella Valadares Merkez Partisi ... 14

Liberal Demokratlar ... 1

Federalistler ... 1

SOLCU PARTLER:

Cumhuriyeti Birlik ... 37

Cumhuriyeti Sol ... 80

Sosyalistler ... 90

Katalan Solu ... 38

Sendikalistler ... 2

Komnistler ... 16

Bamsz Solcular ... 8

Bask Milliyetileri ... 9

---

1982 ekiminde spanya Meclisi'nde durum:

PSOE (spanyol Sosyalist i Partisi) ... 201

Halk Birlik ... 105

UCD (Demokratik Merkez Birlii) ... 11

CIU (Katalanya Birlik Partisi) ... 12

PNV (Ulusal Bask Partisi) ... 8

PCE (spanya Komnist Partisi) ... 5

UCD-AP (Basklar Koalisyonu) ... 2

CDS (Demokratik ve Sosyal Merkez Birlii ... 2

HB (Baskl, Ayrlk Radikaller) ... 2

Euskadibo Eskerra (Bask Solu) ... 1

ERC (Esquearra Republicana Catalana) ... 1

---

Her iki tablo zerinde uzun uzun dnmelidirinsan olan kii...

1939'da ( Sava'tan sonra) spanya'nn dkm yleydi:

Be yz bin ev yerle bir edilmi, 2 milyon mahkum,


42/147

183 kent yklm, 500 bin srgn, 1 milyon l...

Ve 40 yllk Franco diktas...

40 yllk faizim.

Ne ie yarad?

---

Federico Garcia Lorca, spanya'nn ve insanlnbyk airidir. Faistler, Lorca'y (hibir siyasal eylemegirmemesine karn) 1936'da kuruna dizdiler.Lorca'nn "Hoakaln" adl iirini A. Kadir ile AfarTimuin Trkeye evirdiler:

lrsem

Ak brakn balkonu.

ocuk portakal yer.

(Balkonumdan grrm onu.)

Orak ekin bier.

(Balkonumdan duyarm onu.)

lrsem

Ak brakn balkonu.

Aktr Lorca'nn balkonu; gryor portakal yiyenocuu, duyuyor ekin bien renberi ve 1982 seimlerindehalkn uultusunu...

:::::::::::::::::

VRGLLERN OKLUUNA ALDANMAYIN

Herkes yaamnda zledii eyleri grmek ister.Kimisi byyen kzna bakp dua eder:

- Mrvvetini grmeden lmeyeyim.

"An" ile "sre" arasndaki bantnn krdmndendoan bir yanlgdr bu yaklam...

nk anaya babaya ok parlak gelen gm telli,beyaz duvakl dnden sonra kar-kocann derin mutsuzluayuvarlanmas da olas deil midir? O sradaana ya da baba dnyadan ayrlp evrene karmsakime ne? Bilinsizlikle yaayan kii ocuun"mrvvetini" grmtr ya; bu ona yeter.

Gerekte "bencil" bir yaklamdr "mrvvet"zlemi; "benci" felsefenin mantndan doar.

Eski masallarda ya da Holivut filmlerindeki "mutluson"larla trplenip krletirilmi insan mant,


43/147

evrenin sonsuz srelerden olutuunu unutur.

Gereki ozan ne demi:

"Ayrlk yaklayor her gn biraz daha

gzelim, dnya elveda,

ve merhaba

kainat."

---

nsan ksack yaamnda her eyi gremez; amabakmak ile grmek, grmek ile anlamak, anlamak ilealglamak arasnda, ayrmlar renebilir.

Bu renimle balar mutluluk...

"pt beni: -Bunlar kainat gibi gerekdudaklardr" dedi.

-Bu tr senin icadn deil, salarndan uan bahardrdedi.

"-ster gkyznde seyret, ister gzlerimde:Krler onlar grmese de, yldzlar vardr. "- dedi."

nsan ksack yaamnda ok eyi gremez; amaher eyi anlayp alglayabilir.

Fransz Devrimi'ni kim grd?

O devrimin iinde yaayan kuaklar m?

Sanmyorum.

Yaanan an ile sre; doru ile gerek arasndakiizgiyi de ierir. An' yaarken srecin bilincindeysengerekten yayorsun demektir; gerei bilipde doruyu seersen, tam anlamnda insansn demektir.

Bu, mutluluun da tanmdr.

---

Namk Kemal, ulus iin zledii mutluluu grmedenlrse mezar tana "Vatan mahzun, benmahzun" diye yazlmasn istemiti. Oysa insanlnakyla insann yaam sreci arasnda ayrm vardr.Kimi insan, mutluluu sanda ya da kasaya kilitleyipsaklanacak bir ey sanr. Olur mu yle ey? nsandakika dakika, saat saat, gn gn yaar; mutlulukya da mutsuzluk saydmz srelerin yelkovandurmadan dner.

Zaman bir noktada durdurulabilseydi o noktadamutlu olanlarn tm sonsuzlua dek mutlu ve mutsuzolanlarn tm sonsuzlua dek mutsuz olacaklard.


44/147

yi ki byle bir noktalama olanakszdr.

---

Grmek...

Ama neyi grmek?

Eer insann gr ksack mr srecinin tesindekiufuklar da kapsyorsa, o insan her eyi gryordemektir. Byle bir gr, insanln ve Trkiye'ningeleceini grmekle e anlamldr ve yaam-tesibir deer tar.

Namk Kemal'in yaklam ise yurtseverlik zlemiyleiine dlm bir yanlgdr.

Kimse insann, lkenin, toplumun geleceine nokta

koyamaz; bu balamda virgllerin okluuna bakpmutsuzlua kaplmak ise ada insana yakmaz.

:::::::::::::::::

ABDLHAK HAMT BEY DEVRMLER DNEBLR MYD?

Okul sralarnda Namk Kemal nasl tantlr? Liseyibitirmi bir yurttaa sorun:

- Namk Kemal kimdir?

- "Vatan ve hrriyet" airidir.

Az ok mrekkep yalam ya da zellikle edebiyatamerak sarm yal kuan belleine Namk Kemal'inkimi dizeleri yazlmtr; belki de kaznmtr:

Ne mmkn zulm ile bidad ile imha-y hrriyet

al idraki kaldr, muktedirsen ademiyetten

Ya da:

Muini zalimin dnyada erbab- denaettir

Kpektir zevk alan sayyad- biinsafa hizmetten

Namk Kemal'in iirlerini bize ortaokulda Trkeretmenimiz Zlfikar Orta sevdirmiti; ocuklukanlarmzda silinmez izleri vardr Namk Kemal'in;ama aradan ok uzun bir sre gemesine karn bugnbile Namk Kemal'in hayatn yaad toplumsalortama oturtan doru drst bir inceleme yoktur.

Yalnz Namk Kemal'in mi?

ou edebiyat adamna ilikin yeterli yapt arasanz

tarasanz bulamazsnz.

---


45/147

Namk Kemal yaad dnemde ezilmi, horlanm,dlanm, srlm, hapsedilmi; devlet dmansaylmtr.

Yalnz iirlerinden tr m?

Hayr. Namk Kemal gazetelere yazlar yazm,toplumsal ve siyasal eletiriler yapmtr.

Ksaca ve kimi maddelerini zetlersek bu eletirileru odaklarda toplanr:

1) Yoksul halka yklenen vergiler ardr, vergiyntemleri adaletsizdir. 2) Yabanclara verilen ekonomikayrcalklar lkenin zararnadr. 3) Yurtta ayrcalklevreler vardr ve toplumsal adaletsizliin kaynaolmaktadrlar. 4) Tanzimat ynetiminin yabancdevletlere uyduluk politikas utan vericidir. 5) Batl

egemenler yurt ekonomisini kskaca almlardr. 6) Dalm-satm Yunanistan'dan bile aadadr. 7) zgrlklerinenmektedir.

Namk Kemal diyor ki:

"-Ayetle, hikmetle, icma (byklerin sz birlii)ile, tecrbe ile, ibretle msbettir ki insan iin nehasl olursa (retilirse) say (emek) ile olur. nsan neyevasl olursa (ularsa) say (emek) ile olur.

---

Gerekte bugnden dne bakldnda Namk Kemal'infikirlerinin bir btnlk ve tutarlk iinde olduunusylemeye olanak yoktur; ama elikili biimdede olsa bir dnen kafa o dneme gre yeni istekler,zlemler dile getirmi; zamann egemenlerini tedirginetmi; bu tutumunun faturasn da demitir.

Ozan diyor ki:

Halimizce grmedik biz iltifat

Olmadk ikbale asla aina

Nezd-i devlette bilinmez kadrimiz.

ki yzyllk Batllama srecinde yazarlarla,ozanlarla, sanatlarla devlet ynetiminin btnletiitek dnem Atatrk'n sal zamandr.

ylesine ki Atatrk devrimleri kimi yazarn veozann dncelerini de amt. Devletin yazarlar veozanlar stne basks, geriye deil, ileriye doru iticig oluturuyordu.

Devrimleri yadsyan ve iine sindiremeyen yazara,

ozana adal retip benimsetiyordu devlet...

Mehmet Akif'in, Abdlhak Hamit'in, Yahya Kemal'in


46/147

yazlarnda deil, dlerinde bile Atatrk devrimlerinigremeyiz.

Evet, byle bir sreci de yaad Trkiye...

:::::::::::::::::

P

Hazreti mer demi ki:

"-Eeini nce bala, sonra Tanr'ya emanet et."

- Eei balamak iin gerekli olan ne?

- p.

Ama yalnz hayvanlar balamak iin mi kullanlrip? Ya insanlar? nsan grnmnde hayvanlar?

Uzun kulakllar, kam kuyruklular? Gl grdklerininkarsnda yerlere kapanp diz kenler:

- Sayn bym ben, size balym... diyenler.

Onlarn ipi yok mu?

karlarnn ipleriyle birbirine bal deil midirinsanlar? nsancklar? pe un serenler, ipe sapa gelmeyenler,ipini kranlar, ipin ucunu karanlar, ip cambazlar,ipten kazktan kurtulmular, ipsizler...

Ve ipiyle vnp duranlar:

"pimle kuam

Atmla uam..."

Yaam ipleyenler; iplemeyenler; ipin ucunu bakasnneline verenler...

---

Marilyn Monroe kendi kendisini ldrmeden gn nce bir dostuna demi ki:

"-Yaam ne tuhaf? nsan tam ipi gslediian, bakyor ki yar yeniden balam."

lme dek byle srer.

Balk an iple rer, tm kumalar iple dokunur,rmcek an iple yapar, ev kadn amarnipe serer, kuklac kuklalarn iplere balayp oynatr,cambaz ipin stnde kazanr ekmek parasn...

Ve szde dostlar; yneticilere t verirler:

- Aman ipleri elinizde tutun.

Her insann tutabilecei ve tutamayaca ipler vardr.


47/147

Doann sonsuzluunda ve toplumun karmaklndabin, milyon, milyar, trilyon ip var. Hangisinielinde tutacaksn?

Geri Hazreti mer:

"-Eeini nce bala, sonra Tanr'ya emanet

et" demi.

Ama alak gnll bir t bu.

Bir toplumun iinde her insan bir eek saysan,hepsini bir aaca balayacak kadar ipi nerede bulacaksn?Balanan eek ipini zemez; ama Tanr insanaiki el - on parmakla bir akl vermi.

nsan ipini zer.

nsan ipin ucunu karmamal; ama kendi ipinin

ucunu... Bakalarnn iplerini de elinde tutmayaheveslendin mi, ipin ucunu karma tehlikesine dersin.

Kiiolunun hrsna son yoktur; sanrsn ki toplumunbireylerini milyonlarca iple kendine balayabilirsin.Ne var ki byle bir d ancak uykuda grlebilir.Bunun iin ne bakasnn ipini elde tutmayaynelmeli...

Ne de bakalarnn ipini ekmeye...

Eski bir zdeyi diyor ki:

- Aslacaksan ngiliz sicimiyle asl.

Oysa toplumun en gzel geleceini, dirliini vedinginliini dokumak iin ne daraacnn ipine gerekvar ne ngiliz sicimine ne Amerikan urganna...

:::::::::::::::::

P CAMBAZI GEVEK PTE YRYEMEZ...

Eskiden Anadolu'nun yoksul kasabalarna ilkyazlabirlikte gezginci cambazlarn akn balard.

O dnemlerde ne sinema yaygnd ne de televizyonvard. Gezginci tiyatro kumpanyalar bile bykekasabalar yeler; ky azman ilelere uramazlard.

Cambazlar alak gnllydler; her yerde gsteriyaparlard. Souk k gecelerini pinekleyerek geiren,gnesiz gnleri saya saya bitiremeyen kasaba halkiin cambaz, yeeren doayla birlikte yazn habercisisaylrd. Kasabaya gelen cambaz, kumpanyannreklamn yapmak iin iki insan boyunda tahta ayaklartakar, stne upuzun bir krmz pantolon geirir,eline bir boru alp sokak sokak dolamaya balard.

ocuklar cambazn ardnda grltl lklar ve dinmeyenglmeleriyle sevinli bir kalabalk olutururlard.


48/147


49/147

gidiyordu ya da tahta ayaklarnn stnde ykseliyordu;ama ayaklarn topraa bast zaman senin benimgibi bir kimse oluveriyordu.

---

Ben cambazlar severim; ocukluumdan bu yana

nice cambaz grdm; bilirim ki ne cambaz hepip stnde kalabilir ne de ip hep gergin durabilir; hercambaz eninde sonunda ayaklarn topraa basacaktr.

:::::::::::::::::

GECEYARISI VE AFAK...

Be yl nce bir gz mevsimi Ege niversitesi TpFakltesi hastanesinde iki ay yatmtm.

nsan hastane ya da hapisane kouuna isteiyle

girmez; hayatn zorlamasyla der; bir gn nce kaymdiye sabrszlanr. Ben de byle duygular iindeyayor, geceleri Bornova'nn klarna bakarak salmakavuabilecek miyim diye dnyordum.

eker Bayram da yaklayordu.

Yaam srdke, nerede olursanz olun, bayramveya ylba gibi gnler gelir sizi bulur; evrenizde kimlervarsa onlarla birlikte sevincinizi paylarsnz. Hastaneya da mapushane gibi yerlere zg takvim yoktur.Btn toplum iin tek bir takvimin yapra hersabah p tenekesine atlr; saatlerin duygusuz tkrts,

her insann yrek atlar gibi zamann aknvurgular.

Hastanede iki kiilik bir odada yatyordum; bayramgelmi atmt; arifeden bir gn nce yaknmzabir komu gelmiti. On on drt yalarnda grnecekkadar elimsiz, mavi gzl, saz benizli, samansal bir kzd komumuz; bbreklerinden hastayd,ar olduu syleniyordu.

---

Bayram sabah erken uyandm.

Hemire geldi, bayramlatk, oday temizleyen grevliylebayramlatk, koridora knca rastlatmzkomularla bayramlarken gzm yeni gelen samansal kzn odasna kayd.

Kap akt.

Kasketli ve yal bir kii yatan yannda oturuyordu.imde bir heves uyand; gideyim, hem gemiolsun diyeyim hem bayramlaaym.

Daldm ak kapdan ieri:

- Merhaba!


50/147

Yatan yanndaki iskemlede yar bklm oturmuadam dorulup bakt.

Ben de ona baktm.

Beyaz sakall, kk avurtlu, akr gzl adam

sanki bin yandayd. Konumad; ama yzndeki anlamyeterliydi. Bir saniyenin onda birinde akan ruhsalnseziyle yataa baktm.

Ve grdm.

Saman sal, mavi gzl, saz benizli gmen kzartk yaamyordu.

Yzgeri ktm odadan; syleyeceim her sznhibir ey syleyemeyeceini anlamak iin lnn yanbandaoturan adamn yzne ikinci kez bakmak gereksizdi.

Bayramn herkes iin bayram olamayacan yenidenrenmitim.

---

Ylba da herkes iin ylba deildir ya da herkesiin ayr ylbadr.

Biliyorum ki bayram ya da ylba gnlerinde karamsarlktanuzak veya elenceli yazlar yaymlamakBabali'de kuraldr; hem de iyi bir kuraldr. nkinsanlarn lmleri, hastalklar, mahpusluklar da doal

saylmal; hayatn zmlenebilecek sorunlarn gslemek,aresizliklerini soylu bir davranla sineyeekmek ada insann mant olmaldr.

Ama hakszlklarn ve basklarn younlap arlatdnyamzda ortaklaa yaanan anlaml gnlerisalt yapay bir neeyle geitirmek zorunda deiliz;nemli gnler nemli sorunlar da anmsatmal.

Dn bugne balayan gece yars, eski yldanyeni yla geerken, elimdeki kadehi, dnyann neresindeolursa olsun insanln aydnl iin emek veura veren tandm ve tanmadm dostlar onurunakaldrdm; Trkiyemizin her yanna serpilmi sevgilive yrekli arkadalarm andm.

Biliyordum ki ylba hepimiz iin ayn ylba deildi;deiik koullardaydk.

Ama duygularmzn btn uzaklklar aarak aynanda kesitiini bilmek mutluluunu paylaabilirdik.Geceyars, yeni yla girerken bir sre sonra afanskeceini ve sabah olacan hepimiz biliyorduk,biliyoruz.

:::::::::::::::::

GERKEN...


51/147

- Sen nerelisin?

- Bursa'da domuum, ama babam Yanyaldr.

- Ya sen?

- Kerkk'ten gmz, Elaz'a yerlemiiz.

- Sen?

- stanbul'a Pritine'den gelmiiz, ben Kadkylym.

- Sen?

- Antalyalym, ailem Girit'in Kandiyas'ndanayrlmak zorunda kalm.

- Sen?

- Annem Gebzeli, babam Dzceli, bykbabamDastan'da domu.

- Sen?

- Badat dtkten sonra bizimkiler Adana'yatanmlar, ben doma byme Ceyhanlym.

- Sen?

- Dedemin babasn Osmanl Devleti Cebelilbnan'agrevle yollam, dedem ve babam orada domular,

ben zmirliyim.

- Sen?

- Anam Tatar Trklerinden, babam Bulgaristangmeni, ben Eskiehirliyim...

- Sen?

- Bizimkiler kodral olduklarn syler, gzlerimiEdirne'de atm.

Osmanl mparatorluu geen yzyl iinde, ykanaykana eken kuma gibi savaa savaa daraldka,serhat kaplarnda yaayan Trkler dayanamaypAnadolu'ya gmler.

G mesleimiz deil mi?

Tarih kitaplarndaki krmz g yollar kol kolbilincimize kaznm. Sen kalk Orta Asya'dan Anadolu'yagel, Anadolu'dan kalk Balkanlara, Adalara,Arabistan llerine...

Ne serven?...

---


52/147

Ama serven bitmemi ki...

- Olun nerede?

- Almanya'da...

- Neden?

- almaya gitti...

- Ka yl oldu?

- Sekiz.

- Ya senin kz?

- Hollanda'da.

- Ne yapyor?

- Fabrikada ii.

- Dnecek mi?

- Bilinmez.

- Amcaolundan haber?

- Selam var.

- Nerede?

- Belika'da.- yi mi?

- Ne de olsa gurbet...

- Kk olan?

- Kat...

- Niin

- Siyasi...

- Baldz?

- Fransa'da.

- i?

- Konfeksiyon.

Dardaki 1.5 milyon gurbeti, Anadolu'da 1.5milyon ev ve aile demektir.

Her mahallemizde bir damn stne gurbet kuutnemi.


53/147

---

G bu kadarla kalyor mu?

Bir de i g var.

Her byk kentin yarsndan ou gecekondu.

stanbul'un, Ankara'nn, zmir'in ve teki bykkentlerin epevre kyden genlerle kuatlmas, geleneimizeuygun bir grenek oluturuyor.

Kimse tedirgin olmasn, tarihimiz gle balam,hayatmz gle sryor.

Evliya elebi dnde Hazreti Muhammed'i grm,aknlktan dili srm "efaat ya Resulallah"diyecei yerde "Seyahat ya Resulallah" demi, tmmrnce ordan oraya dolam durmu. Biz de Evliya

elebi'nin torunlar deil miyiz? Evvel ve ahir gmenliimizulusal karakterimizdir.

Ne var ki gmek var, gmek var...

Asya'dan nasya'ya, serhatten Anadolu'ya, Anadolu'danAvrupa'ya, kyden kente gmek bir ey deilde en kk bir depremde evimiz bamza gmyor mu?

te o zaman gmen millet olduumuzu ac acanlyoruz.

:::::::::::::::::

KALK AYAA

Sradan hastalk nemli deil; ama ar hastalkhem vurgunu yiyeni hem evresini sarsar.

Sevdiin biri yataa dt m dostluk ilikilerigleir; yapaylar. Hastay grmeye gitmeli mi? Doktorasorarsan bilinen yant verecektir:

- Alaturkalk etmeyin, hastann dinlenmesi gerekiyor;akaya gelmez bu i...

Uygarca, akllca davranp gitmedin mi hasta alnabilir;iyileti mi gnlnde ters duygular olumaya balar:

- lyorduk da gelmedin...

Diyelim hastay grmeye gittin; kolonya ya daiek alp odann kapsn tklattn; gemi olsun dediktensonra ne konuacaksn? Gereklerden kaacaksn:

- Domuz gibisin maallah...

- Bu kez de lmedin, sana bir ey olmaz; ulan

senin Azrail'le anlaman m var?

---


54/147

Hastann durumu da zordur.

Eer Aziz Nesin gibi birisine piyango vurursa,yand gitti. nk kuyruu dik tutmak iin elindenne gelirse yapmaya alacaktr; bu i hastalktan dabeterdir. Dost evresi bir yana, toplumun gzleri stndedir;

hasta yreinde kopan frtnalar, kukular,sorular, duygular, istenciyle rd kat kabuunardna saklayarak dnya tiyatrosunun en zor rollerindenbirini stlenecektir.

- Ho ho... Korkuttum hepinizi deil mi?

- Ha yle, kymetimi bilin biraz...

- te altm abaladm; herkes gibi en sonundada ben de hastalanabildim...

- Destur! lmedik ulan...Geni evre-mizah yazarndan hasta deinde de

mizah bekleyecektir; toplumcu yazardan kabadaylk;ozandan airane bir tutum ve davran.

Aziz Nesin'de bu niteliklerin de bulunduundandurumu daha da kt. Hastalanmak bir ey deil,omzundaki bu yk adamn canna okur.

---

Aziz'i hastanede grmeye gitmedim. Gazetelerde

okuduklarma baklrsa, sa yan tutmuyor, ama kuyruudik tutuyor; hem iir yazyor hem mizah yapyor.

Demi ki:

- Bundan byle sol elimle yazarm.

Yazar m yazar.

Aziz kuyruu dik tutmay becerebildiine gre iyileecekdemektir. nk yaam, bir mr boyu srentiyatrodur; insan dnyaya gelir; kiiliini oluturur;sonra bu oluumun yrngesinden ayrlamaz; kiiliiningerektirdii tutum ve davrann dna kamaz.Aziz Nesin olduu gibi deil, herkesin olmasnistedii gibi olmak zorundadr; seim olana yoktur;bir baka seenek yaratamayacak kadar toplumsallamtr;zgr deildir artk; hastayken bile Aziz Nesingibi yaayacaktr.

---

Be yl nce bir yrek vurgunu yznden Ege TpFakltesi Hastanesi'nde yatyordum. yileme srecinegirince eksik olmasnlar, gelen gidenler oald. Bir

gn yal-bal (stelik ar-bal) eitimciler, retmenler"gemi olsun"a gelmilerdi. Biz "ciddi"konular zerinde konuurken kapdan Aziz Nesin


55/147

ieri girdi; bard:

- Kalk ayaa bakaym!..

Sevincimden mi, verilen emre uymak iin mi nedenbilmem, yatan stnde ayaa kalktm. Yal baleitimciler biraz aknlkla olan bitene bakyorlard,

glmeye baladk.

imdi zamann bekliyorum -daha o zamangelmedi- Aziz kendisini biraz daha kalafata eksin,hastaneye varp odasna girerken baracam:

- Kalk bakaym!..

Hele kalkmasn, grr gnn...

:::::::::::::::::

SZE DE IKABLR!...Milli Piyango'dan bilet alan kiinin "byk ikramiye

kazanma ans nedir?"

Milyonda bir mi?

evremde ou kiinin Milli Piyango bileti aldnizliyorum. Sokakta, arda, pazarda Milli Piyangokasketi giymi satclarn yanndan geerken batan karcbir ses insann bilinaltn gdklyor:

- Size de kabilir!

---

Oysa evremizde Milli Piyango talihlisinden dahaok gnlk yaamn talihsizi var.

Her Tanrnn gn amorti vuran vurana... Gazetelerdeneler okuyoruz. Sokakta yryen adamn banadrdnc kattan saks dm... Kaldrmda komusuylayarenlik eden kadna frenleri patlayan taksibindirmi... Ev sahibi sinirlenip kiracsn ldresiyedvm... Uykulu srcnn kulland kamyon gecekonduyagirip be kiiyi ezmi... Televizyon izlerkenbirden fenalap hastaneye kaldrlm... Kars iin ilerigeri konuan mahalle arkadan bakla dorayp karakolateslim olmu... Aslsz ihbarlarla tutuklandktan yl sonra aklanm... st geitin merdivenlerindekalp krizi geirmi...

nsann bu gibi durumlarda gidecei yer neresidir?lkyardm merkezi mi? Mahalle karakolu mu? Emniyetmdrl m? Tutuklu kouu mu? Mahpushaneranzas m? Hastane yata m? Nbeti mahkeme mi?Yaamn kanlmaz piyangosunda byle bir"ikramiye" -Allah gstermesin- size de kabilir ya

da amorti vurabilir.

---


56/147

Otuz yldan beri devlet hizmetinde alan bir yargarkadamla konuuyordum. Gece gndz demedenalyor, akamlar da evde bo durmuyormu;yzlerce dosya arasnda rpnyormu; ilerin arlsalkl karar

İlhan selçuk - düşünüyorum Öyleyse vurun

Documents