İktisada giriş unite11

8/4/2019 ktisada Giri unite11

1/14

247

BLACK320 C

Bugn kullanmda bulunmayan bin lira ile 1980 ylnda 3.5 kg et veya 2 kg

hamsi, 30 kg soan, 40 kg patates, 20 kg fleker, 4 kg ay alabilirdiniz.

Byklerinizden Bizim zamanmzda... diye bafllayan cmleleri mutlaka

duymuflsunuzdur. Aslnda bu konuflmalarda eflitli kuflaklar, geen ksa sre

ierisinde Trk Lirasnn bafldndrc bir hzla deer yitiriflini, hatrladklar

arpc rneklerle anlatrlar. Bir oumuzun hi tanyamad bir para ileyaplabilecekleri dflndnzde byklerinize hak vermemek mmkn grn-

myor. Bir arpc rnek de bizden: Fotorafta grlen lks villay satn alabilmek

iin 1980 ylnda ihtiya duyduunuz para ile bugn ancak yandaki fotorafta

grlen bir adet ampul satn alabiliyorsunuz. eflitli rneklerle ortaya koymaya

alfltmz bu durumun nedenini hi dflndnz m?

247

Mikro ktisattanMakro ktisataGeifl 11


2/14

Bafllarken

Kitabmzn bu nitesinden itibaren makro iktisad renmeye bafllyoruz. Makroiktisadn ieriini tamamladnz zaman yukardaki soruya ilave olarak, birekonomide neden kimi zaman daha zor ifl bulunabildii, toplumsal refahn birlt olarak lkede gereklefltirilen retim miktarnn neden kimi zaman azal-d, kimi zamansa arzulanandan hzl artt, ekonomilerin neden kimi zamankriz yaflad ve devletin bu konuda yapabilecekleri ile ilgili sorulara kolayca ce-vap verebileceksiniz. Bu sorularn tamam makro iktisatla ilgilidir. Bu ve dahasonraki nitelerde reneceklerinizle iinde yafladmz ortamda her gn yzy-ze kaldmz makro ekonomik olaylar daha kolay anlayacak ve bu olaylarn ne-den olduu politika deiflikliklerini daha kolay yorumlayabileceksiniz.

Birinci nitede ok ksa olarak mikro iktisat ve makro iktisat arasndaki ayr-ma deinilmiflti. Hatrlarsanz, mikro iktisat tek bir mala ait piyasann nasl a-lfltn ve bireysel karar alma birimlerinin (iflletmeler ve hanehalk) davranflla-

rn incelemekteydi. Bu birimlerin davranfllar hakknda yaplan baz varsaym-lar aracl ile piyasalarn nasl alflt, kaynaklarn nasl tahsis edildii gibihususlarda son derece yararl sonular elde etmifltik.

Makro iktisatta, mikro iktisadn aksine, byk dflnrz. Yani sadece belirlibir piyasadaki ekmek arzn ve talebini deil ekonomide retilen tm mal ve hiz-metlerin arz ve talebini, sadece CD fiyatlarn deil ekonomide satlan tm rn-lerin ortalama fiyatlarn, sadece Ahmet ve ailesinin tketimini deil ekonomide-ki tm ailelerin tketimini, sadece Tofafl otomobil fabrikasnn yatrmn deilekonomideki tm iflletmelerin yatrmlarn gz nne alrz. te yandan, makroiktisat sadece sz edilen bu tr byk lekli deiflkenleri belirleyen faktrleri de-il ayn zamanda bunlarn karfllkl iliflkilerini ve zaman ierisinde gsterdiklerideiflimin anlam ile de ilgilenir. Bir dier deyiflle, makro ekonomik analiz, ulusal

ekonominin makro deiflkenlerinin birbirlerini nasl etkilediini, bunlardan birksmnn dengeyi salarken nasl belirlendiini ele alr. lgilendii, tek tek mal vehizmet piyasalar deil, ekonominin tm dengesidir. Belli bir dnem iinde birekonomide denge milli gelir ve istihdam dzeyinin nasl belirlendii, yldan ylamilli gelir artfl hznn hangi koflullara bal olarak deifltii, fiyatlar genel dze-

yinin nasl ve neden dalgaland makro ekonomik analiz erevesi iinde gz-den geirilir.

Anahtar Kavramlar

Byk bunalm flsizlik Enflasyon

Toplam retim Konjonktr Devresel akm

Amalarmz

Bu niteyi tamamladnzda...1. Makro iktisadn douflunu ve geliflimini salayan temel faktrleri,2. Makro iktisadn ilgi alanna giren temel konular,3. Devletin izledii politikalarla makro ekonomik performans arasndaki iliflkiyi,4. Bir ekonomide makro adan rol alan baflrol oyuncular ve bunlarn oynadk-

lar rolleri,

... aklayabilmek iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.

248 Mikro kt isattan Makro kt isata Ge ifl


3/14

MAKRO KTSADIN KKENLER

Makro iktisadn douflunu ve geliflimini salayan temel faktrle-ri aklayabilmek

1930lu yllar boyunca yaflanan Byk Bunalmdnemindeki ekonomik olaylariktisatlar makro ekonomiyle ilgili konular zerinde durmaya ynlendirdi. 1920liyllara gelinceye dek dnya ekonomisinde ok byk sorunlarn yaflanmadnsylemek mmkndr. Bu dnemde ifl arayan herkes ok fazla zorlanmadan iflbulabilmifl, gelirler nemli lde artmfl ve fiyatlar nispeten istikrarl bir seyir iz-lemiflti. Ancak 1929un sonlarna doru ifller birden ters gitmeye bafllamflt. rne-in, ABDde 1929 ylnda 1.5 milyon kifli iflsiz iken 1933te iflsiz says on kat arta-rak yaklaflk 13 milyona ulaflmflt. te yandan ABD ekonomisi 1929da 103 mil-yar dolar deerinde yeni mal ve hizmet retmiflken bu rakam 1933te yaklaflk ya-

r yarya azalarak 55 milyar dolara dflmflt. Ekim 1929da yaflanan borsa k-fl sonucunda milyarlarca dolarlk kiflisel servet kaybedilmiflti.

Byk Bunalm ncesi dnemde genifl lekli ekonomik sorunlarn incelen-mesinde iktisatlar, kimi zaman klasik modeller olarak da adlandrlan, mikroekonomik modelleri kullanmfllard. Hatta makro iktisat deyimi kinci Dnya Sa-vafl sonras dneme kadar kullanlan bir deyim bile deildi. rnein, klasik arzve talep analizine gre iflgcndeki arz fazlasnn cretleri aflaya ekerek, yenibir denge noktas oluflturaca ve bu nedenle uzun sren bir iflsizliin sz konu-su olamayaca kabul edilmekteydi.

Ancak, Byk Bunalm dnemi olarak adlandrlan 10 yl boyunca iflsizlik ol-duka yksek dzeylerde kalmfl ve bu kadar uzun sren bir yksek iflsizlik d-nemini aklayabilmekte klasik modellerin yetersiz kalmas makro iktisadn gelifli-mine nclk etmifltir.

ktisat tarihinin en nemli alflmalarndan birisi John Maynard Keynes tarafn-dan kaleme alnan ve 1936da yaynlanan stihdam, Faiz ve Parann Genel Teori-siisimli kitaptr. Keynes, piyasalarn ve bunlarn davranfllar ile ilgili bilgileri kul-lanarak karmaflk iktisadi olaylar aklamaya dnk bir teori gelifltirmiflti. Bu ne-denle makro iktisadn kkenleri byk lde Keynesin sz edilen kitabna da-yandrlr. Zira Keynes, klasik modellerin ne srd flekilde istihdamn fiyatlarve cretler tarafndan belirlendii grfln reddetmifl ve ekonomide retilen malve hizmetlere olan toplam talebin istihdam belirleyen temel faktr olduu gr-fln gelifltirmifltir. Keynes devletin eflitli politikalarla ekonomiye mdahale ede-bileceini, bylece retim ve istihdam hacmi zerinde etkili olabileceini savunu-

yordu. Bu grfl klasik modellerin kabul ettii braknz yapsnlar-braknz ge-sinler felsefesinin tamamen zdd olarak deerlendirilebilir. Keynesin yaklaflmzel sektr talebinin yetersiz kald bir dnemde, retimdeki ve istihdamdaki d-flfl nlemek iin devletin toplam talebi destekleyerek ekonomiye mdahale et-mesi gerektii fleklinde zetlenebilir.

Keynesin bu grflleri kinci Dnya Savaflndan sonra, zellikle 1950li yllar-da hem iktisatlar arasnda hem de devlet yneticileri arasnda artan bir flekildetaraftar bulmaya bafllamflt.Bu dnemde, devletin ekonomide belirli bir istihdamhacmini ve retim dzeyini gereklefltirme, retim ve istihdamda gzlenen dalga-lanmalar hafifletme gibi hedeflere ulaflabilmek iin elinde bulunan vergi ve har-cama miktar gibi aralar kullanabilecei inanc yaygnlaflmfltr. Bylece, makroiktisat, mikro iktisattan farkl kavramlar, konular ve analiz yntemiyle gndeme

gelmifl oldu.

249Makro kt isadn Kken ler i

Byk Bunalm: ok bykbir ekonomik daralmann veyksek iflsizliin yafland1929da bafllayan ve1930lar boyunca devameden dnemdir.

A M A

1


4/14

Byk Bunalmn yukarda ksaca zetlenen temel zellikleri esas alndnda, bunalm-dan kfln uzun srmesinin nedenlerini syleyebilir misiniz?

MAKRO KTSADIN LG ALANI

Makro iktisadn ilgi alanna giren temel konular aklayabilmek

Bir lke ekonomisinin salkl iflleyip ifllemediine iliflkin, dolaysyla makro ikti-sadn ilgi alanna giren temel gstergeden sz etmek mmkndr: flsizlik ora-n, enflasyon oran ve retim artfl oran. Her hkmet bu gstergeleri byk birdikkatle izlemek durumundadr. te yandan sz edilen bu gstergeler gnlkyaflantmz ok yakndan etkiledii iin toplumun byk bir blm de bu gs-

tergelerle ve bu gstergeleri etkileyebilmek amacyla izlenen politikalarla yakn-dan ilgilenmekte, zellikle iflsizlik ve enflasyon orann makul saylabilecek d-zeylerde tutmaya ve retim hacmini arttrmaya dnk politikalara byk ilgi gs-termektedir. Ancak dflk iflsizlik, dflk enflasyon ve hzl retim artfl son dere-ce ak seik hedefler niteliinde iken, bunlar her zaman gereklefltirmek mm-kn olmayabilir. Makro iktisad renmeye alflrken srekli aklmzda bulunma-s gereken bir gerei hemen belirtelim:

Hemen tm makro ekonomik olaylar birbirleriyle karfllkl iliflki ierisindedirler. Buolaylardan bir tanesinde salanacak bir iyileflme bir dier olayda flartlarn arlaflmasnaneden olabilir.

rnein, baz iktisatlar enflasyonla mcadele etmenin tek yolunun ekonomi-de retim artfln yavafllatmak ve iflsizlii arttrmak olduunu savunurlar. Bu ne-denle makro iktisat zt ynl iliflkilerle dolu bir alandr ve kitabnzn bundan son-raki nitelerinde bu ztlklarn yaps ortaya konmaya alfllacaktr.

flsizlik ve stihdam Dzeyiflsizlik szc tm lisanlardaki rktc szcklerden birisidir. flsiz bir insanmoralsiz hale gelir, prestij ve stat kaybna urar ve hatta ailesi paralanma tehdi-di altnda kalr. Bir an dflndkten sonra hepiniz alflma g ve isteinde olanherkesin bir ifle sahip olmas gerektii konusunda hemfikir olacaksnz. Ancakekonomik anlamda bu her zaman mmkn olamamaktadr.

alflma ve gelir salama kararnda olan bireylerin, hizmetlerinden yararlan-mak zere alfltrlmalarna istihdam denmektedir. Buradaki alfltrma szczorla deil, gnll alflma anlamn taflmaktadr. Bir ekonomide alflanlarla iflarayanlarn toplam iflgcn oluflturur. flgc rakamna varmak iin dier biryol, alflabilir yafltaki nfustan bedenen ve zihnen yetersiz olanlarla cari crethaddinde alflmak istemeyenlerin toplamn kartmaktr. Burada iflsizlik kavram-nn ak bir tanmn yapmak gerekmektedir. Cari cret haddinde alflma ve gelirsalama isteinde olmayanlarn durumu iflsizlikolarak nitelenebilir mi? Bu soru-ya olumlu cevap vermek gtr. nk iktisat biliminde yalnzca alflma isteineve yeteneine sahip olup, cari cret haddi ile alflma saatlerini kabul ettii haldeifl bulamayan kimseye iflsiz denir.

250 Makro kt isadn lg i A lan

A M A

2

D K K A T

stihdam: alflma ve gelirsalama kararnda olanbireylerin, hizmetlerindenyararlanlmak zerealfltrlmasdr.

flsizlik oran: Toplamiflgc ierisinde iflsizolanlarn yzdesidir.

SIRA S ZDE

1


5/14

fiphesiz yaps ve nedeni ne olursa olsun iflsizliin tamamen ortadan kaldr-labileceini syleyemiyoruz. rnein, iflsizliin bir blm geici olabilir. Bu ne-denle iflsizliin trlerini ortaya koymak gerekir. flsizlik trleri; ksmi ve yaygn,geici ve srekli olmak zere eflitli bakmlardan tasnif edilebilir. Olumsuz etkisien az iflsizlik tr, ksmi ve geici olan friksiyonel (arzi) iflsizlik olup, yer ve mes-lek deifltirme srasnda belirir. Geici fakat yaygn iflsizlik trlerinden en tipikolan ikisi, konjonktrel ve mevsimlik iflsizliktir. Konjonktrel iflsizlik, iktisadiyaflamda zaman zaman beliren daralmalarn yaratt iflsizliktir. Tarmsal yapl l-kelerde en ok rastlanlan iflsizlik tr mevsimlik iflsizliktir. Ksmi fakat srekliolan bafllca iki iflsizlik tr, blge veya sektr iflsizlii ile teknolojik iflsizlik ola-rak bilinir. Belli bir sektrn veya blgenin ekici bir alan olmaktan kmas, oblge veya sektrde retimi daraltr ve dolaysyla iflsizlik yaratr. Uzun sre emekyoun retim metodu uygulanmfl bir alanda sermaye youn tekniklere geilme-si, kullanlan emein bir ksmn gereksiz hale getirir ve teknolojik iflsizlik doar.

Yapsal sorunlar ve srekli durgunluk hem yaygn, hem de srekli iflsizlik trleri-nin ortaya kmasna yol aar. Ekonominin btn sektrleri ile toplu ve devamlolarak durgun bir dzeyde kald dnemlerde yapsal iflsizlikbelirir. Geliflmiflbir ekonominin eflitli nedenlerden dolay ekonomik durgunluk ierisine girmesibyk kitleleri iflsiz ve gelirsiz brakmfl olabilir. Bu tr iflsizlie srekli durgunlu-un yaratt iflsizlik ad verilmektedir.

Bu iflsizlik trlerinden baflka bir de gizli iflsizlik denilen durum vardr. Belli birretim kolunda istihdam edilenlerden bir ksm faaliyetten ekildii zaman retimhacminde bir daralma meydana gelmiyorsa, faaliyetten alnan kimseler ad geenretim kolunda gizli iflsiz durumunda idiler demektir. Geliflmekte olan lkelerinounda, zellikle tarmsal retim alannda gizli iflsizlik hayli yaygndr.

EnflasyonBasnda ve televizyon kanallarnda hemen her gn sz getii iin herkes enf-lasyon szc hakknda bir fikir sahibidir. Enflasyon ekonomideki tm fiyatlar-da grlen genel artfltr. Ancak tek bir maln fiyatndaki artfl ile tm mallarn fi-yatlarnn (fiyatlar genel dzeyi) artmasn birbirinden ayrmak gerekir. Mikro ikti-sattan hatrlayacanz gibi, tek bir maln fiyat o maln arz ve talebindeki dalga-lanmalarla birlikte artabilir veya azalabilir. Eer tek bir maln fiyatnda bir artflvarsa bunu enflasyon olarak deerlendirmek doru deildir. Bir ekonomideki malve hizmetlerin byk bir blmnn fiyatlar, yani ortalama fiyat dzeyi artarsaenflasyon ortaya kar.

Fiyatlar genel dzeyiteorik olarak ekonomideki btn mal ve hizmet fiyat-

larnn belli bir dnemdeki tartl ortalamasn gstermektedir. Fiyatlar genel dze-yi bir indeksle belirtilir. Bunun iin nce herhangi bir yln fiyat dzeyi temel ka-bul edilip 100 ile gsterilir. Sonra dier yllara ait dzeyler basit bir orant hesabile bu 100 deerine gre deerlendirilir. Bylece eflitli yllardaki fiyat dzeyleri-nin, temel yln fiyat seviyesine gre yzde ka alalp ykseldii aklanmfl olur.Temel yl gelifligzel seilmez, seim srasnda eflitli ekonomik, siyasal ve sosyalolaylar ve etkiler dikkate alnr.

Enflasyon parann deerinin azalmas ile sonulanmaktadr. Bir para biriminindeeri bununla satn alnabilecek mal ve hizmet miktar ile llmekte ve satnalnabilecek miktar da o mal veya hizmetin fiyat tarafndan belirlenmektedir. Eerfiyatlar ykselirse bir lirann deeri nceki duruma gre daha dflk olacaktr. Pa-

rann deerindeki bu dflfl deerlendirebilmek iin hiperenflasyon denilen ve

251Makro kt isadn lg i A lan

Konjonktrel iflsizlik:retim hacminde zamanzaman ortaya kandaralmalarn yarattiflsizliktir.

Yapsal iflsizlik: Ekonomininbtn sektrleri ile toplu vedevaml olarak durgun birdzeyde kald dnemlerdeortaya kan iflsizliktir.

Enflasyon: Bir ekonomidefiyatlar genel dzeyindeortaya kan artfltr.

Fiyatlar genel dzeyi: Mal

ve hizmet fiyatlarnn belirlibir dnemdeki tartlortalamasn gsterenindeks deeridir.


6/14

fiyatlarn ok hzl artt dnemleri ifade eden bir ortam dflnmek yararl olur.Hiperenflasyon dnemleri nadiren yaflanan dnemlerdir. rnein Birinci Dn-ya Savafl sonrasnda Almanyada yaflanan hiperenflasyonda 1921-1924 yllar ara-snda fiyatlar yzde 30 milyar kat artmflt. Yakn zamanlarda, 1984 ylnda Boliv-yada yaflanan bir dier hiperenflasyonda ise haftalk fiyat artfl yzde 300e ulafl-mflt. Bu tr ortamlar nadiren yaflanmasna karfln iktisatlar lml bir enflasyonunmaliyetlerini ve sonularn deerlendirebilmek iin uzun yllardan beri ok say-da arafltrma yrtmfllerdir. Bu arafltrmalarda cevaplandrlmaya alfllan sorulararasnda Enflasyondan kim kazanr, kim kaybeder?, Enflasyon topluma hangimaliyetleri ykler?, Enflasyonun nedeni nedir? ve Enflasyonu durdurmann eniyi yolu nedir? gibi sorular yer almaktadr.

Trkiyede yllara greenflasyon orannn ve ifl-

sizlik orannn seyrinigsteren yandaki grafiidikkatlice inceleyiniz. Bugrafie gre 1993-2002dneminde enflasyon veiflsizlik arasnda ne trbir iliflki kurabiliyorsu-nuz? Bu iliflkinin nedenisizce ne olabilir?

retim Artfl OranBir ekonominin performansnn nasl olduunu ve lkedeki genel ekonomik ko-flullarn durumunu deerlendirmede kullanlan temel gstergelerden birisi de l-kenin toplam retim miktar, daha doru bir deyiflle bu miktarda bir nceki d-neme gre meydana gelen deiflim orandr. Toplam retimbir ekonomide be-lirli bir dnemde retilen mal ve hizmetlerin toplam miktardr. Ekonominin szedilen mal ve hizmet retme kapasitesindeki artfl ise ekonomik byme olarakadlandrlmaktadr. te yandan ekonomik bymeyi lkenin retim imkanlarnngenifllemesi fleklinde de tanmlamak mmkndr. Buna gre ekonomik byme,lkenin retim imkanlar erisinin dfla doru kaymas olarak deerlendirilebilir.

retim imkanlar erisi ile ilgili olarak kitabnzn ikinci nitesini gzden geiriniz.

lkenin refah dzeyinde genel bir artfl ifade ettii iin ekonomilerin mmknolan en yksek hzda bymesi arzu edilir. Ancak tm lkeler her zaman yksekbir hzda bymek yerine, ekonominin performansnda ksa dnemli dalgalanma-lar yaflarlar. Bir dier deyiflle lkedeki retim hacmi kimi zaman hzla artarken, ki-mi zaman azalma srecine girmektedir. retim hacmindeki bu artfl ve azalfl flek-lindeki dalgalanmalar konjonktrolarak bilinmektedir. Ekonomide daha az malveya hizmetin retildii, bir dier deyiflle toplam retimin azald dnemler da-ralma(resesyon) dnemleri olarak adlandrlmakta ve bu dnemlerde retim k-sld iin iflsizlik artmakta, dolaysyla ortalama yaflam standard dflmektedir.te yandan toplam retim miktarnn hzla artt, ekonomide daha fazla mal vehizmetin retildii dnemler canlanmadnemleri olarak adlandrlmaktadr. Bu

dnemlerde retim artt iin iflsizlik azalmakta, dolaysyla ortalama yaflam stan-

252 Makro kt isadn lg i A lan

Hiperenflasyon: Fiyatlargenel dzeyindeki ok hzl

artfllarn yaflanddnemdir.

130

120110

100

90

80

7060

50

10

9

8

7

6

5

4

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Yllar

Enflasyonflsizlik

Enflasyon

flsizlik oran

Toplam retim: Birekonomide belirli birdnemde retilen mal vehizmet miktardr.

Ekonomik byme:Ekonominin mal ve hizmetretme kapasitesindekiartfltr.

D K K A T

Konjonktr: retimhacminde ksa dnemlidalgalanmalardr.

Daralma: Ekonomide toplamretimin azald dnemdir.

Daralma: Ekonomide toplamretimin azald dnemdir.

Canlanma: Ekonomidetoplam retimin arttdnemdir.

SIRA S ZDE

2


7/14

dard ykselmektedir. Toplam retimin uzun dnemdeki seyri gz nne alnd-nda ekonomilerin fiekil 11.1de gsterildii gibi bir dalgalanma eilimi ierisin-de olduklar grlmektedir. flte makro iktisatta sz konusu dalgalanmalarn naslyumuflatlabilecei ve ekonominin uzun dnemdeki byme orannn nasl artt-rlabilecei sorunu ile ilgileniriz.

DEVLET VE MAKRO EKONOM

Devletin izledii politikalarla makro ekonomik performans ara-

sndaki iliflkiyi aklayabilmek

Kitabmzn ilerleyen blmlerinde de greceiniz gibi, makro iktisattaki tartflma-larn byk bir ksm ekonomiyi etkilemede devletin rol zerinedir.

Afladaki blm okumadan nce, devletin ekonomideki amalarnn neler olmas gerek-tii konusunda kendi dflncelerinizi bir liste olarak hazrlaynz.

Devletin makro ekonomiyi etkileyebilmek amacyla kullanabilecei arasz konusudur: Maliye politikas, para politikas ve arz ynl politikalar.

Maliye PolitikasDevletin ekonomiyi etkileme yollarndan bir tanesi toplad vergiler ve yaptharcamalar, yani maliye politikasaracl ile ortaya kmaktadr. Devlet hane-halk ve iflletmelerden vergi toplamakta ve bu flekilde toplad fonlar silahlardanpark yapmna, emekli maafllarndan otoyol yapmna kadar deiflen bir skaladaharcamaktadr. Sz konusu vergilerin ve harcamalarn bykl ve bileflimi eko-nomi zerinde nemli etkilere sahiptir.

Daha nce de sz edildii gibi, Keynesin 1930larda gndeme getirdii temelgrfl maliye politikasnn retimdeki ve istihdamdaki dalgalanmalar istikrara ka-vuflturabilmek amacyla kullanlabileceidir. Keynese gre ekonomiyi durgunluk-tan karabilmek iin devlet vergileri azaltmal ve/veya harcamalarn arttrmaldr(genifllemeci maliye politikas). Aksine enflasyonist bir dnemde, devlet enflasyon

253Devlet ve Makro Ekonomi

fiekil 11.1

Konjonktr Dalgalamalar:Konjonktr dalgalanmalar ekono-minin uzun dnem byme eilimi-ni gsteren doru etrafndaki retimartfl ve azalfllardr. fiekle gre herdaralma dnemini bir canlanmadnemi, her canlanma dnemini debir daralma dnemi takip etmekte-dir. rnein canlanma bir noktadaen st dzeye kmakta (tepe) ve bu

noktadan sonra daralma bafllamak-tadr. Yine daralma bir noktayakadar devam etmekte (dip) ve bunokta dan sonra canlanmabafllamaktadr. Kimi zamanekonominin daralmadancanlanmaya geifli U dnfl olarakadlandrlmaktadr.

Yllk retim

Uzun DnemEilim Dorusu

Zaman

Daralma

Canlanma

A M A

3

Maliye politikas: Devletintoplad vergiler ve yaptharcamalarla ilgili poli-tikasdr.

SIRA S ZDE

3


8/14

orann dflrebilmek iin vergileri arttrmal ve/veya harcamalarn ksmaldr (da-raltc maliye politikas). Bu srecin nasl alflacan ve nlemlerin nasl alnmasgerektiini nite 15de ayrntl olarak ele alacaz.

Para PolitikasDevletin kontrol edebilecei deiflkenler sadece vergiler ve kamu harcamalar de-ildir, bunlarn yan sra devlet merkez bankas aracl ile ekonomideki para mik-tarn da etkileyebilir. Para politikasnn ekonomi zerindeki etkileri ve istikrarsalamadaki rol makro iktisatta en ok tartfllan konular arasnda yer almaktadr.Ancak gnmzde birok iktisat ekonomideki para miktarnn fiyatlar genel d-zeyini, faiz oranlarn ve dviz kurunu etkilediini, iflsizlik ve retim zerinde etki-lerinin bulunduunu kabul etmektedir. Tartflmalarn temeli para politikasnn etki-lerini nasl gsterdii ve sz konusu etkilerin bykl ile ilgilidir. Para politikasile ilgili ayrntl aklamalarmz nite 17 ve 18de ortaya koyacaz.

Arz Ynl PolitikalarBirok iktisat para ve maliye politikalar aracl ile devletin konjonktr dalga-lanmalarn yumuflatabilecei konusunda flphe duymaktadr. Bunlara gre devlettoplam retimi arttrc politikalar zerinde younlaflmal ve ekonomik bymeyihzlandrc politikalar izlemelidir. Bymeyi zendirici arz ynl politikalarnzerinde durduu konulardan birisi ve en nemlisi lkedeki vergi sistemidir. Bu-na gre vergi sistemi, vergi oranlar dflrlerek alflma isteini, tasarruflar veyatrmlar teflvik edecek flekilde reforma tabi tutulmaldr.

MAKRO EKONOMNN BLEfiENLER

Bir ekonomide makro adan rol alan baflrol oyuncular ve bunla-

rin oynadklar rolleri aklayabilmek

Makro iktisat ekonomideki drt grubun davranfllar zerinde durmaktadr: Hane-halklar ve iflletmeler(zel sektr), devlet (kamu sektr) ve dier lkeler(ulusla-raras sektr). Bu drt grup ok eflitli biimlerde birbirleriyle karfllkl iliflki ie-risindedirler. Bu iliflkilerin bir ou da gelirin elde edilmesi ve harcanmas bile-flenlerini iermektedir. Makro ekonomide yer alan drt birim arasndaki karfllklekonomik iliflkileri grebilmenin en kolay yolu, bu birimlerin her biri tarafndanelde edilen geliri ve yaplan harcamalar gsteren devresel akm diyagramdr.Bu anlamda basit bir akfl diyagram fiekil 11.2de gsterilmektedir.

254 Makro Ekonomin in B i leflen ler i

Para politikas: Merkezbankasnn ekonomidekipara miktarn kontroledebilmek amacyla aldnlemlerdir.

Arz ynl politikalar:Devletin toplam talebiarttrmak yerine retimiarttrmaya dnkpolitikalardr.

A M A 4

Devresel akmdiyagram: Ekonomideki hersektr tarafndan eldeedilen geliri ve yaplanharcamalar gsterendiyagramdr.


9/14

Makro Ekonomin in B i leflen ler i

fiimdi bu devresel akm diyagramn adm adm inceleyelim. Hanehalklar, ifl-letmeler ve devlet iin alflmakta, alflmalarnn karfllnda cret elde etmekte-dirler. Hanehalklarnn devletten ve iflletmelerden elde edebilecekleri tek gelir c-ret deildir. cretin yan sra hanehalklar iflletmelerden faiz, kr pay ve kira ge-liri de elde edebilirler. te yandan hanehalklar devletten cret dflnda faiz vetransfer demelerifleklinde de gelir elde edebilmektedirler. Hanehalklar eldeettikleri geliri iflletmeler tarafndan retilmifl olan mal ve hizmetleri satn alarak vedevlete vergi deyerek harcamaktadrlar.

flletmeler hanehalklarna, devlete mal ve hizmet satarak gelir elde etmekte vehanehalklarna cret, faiz ve kr pay, devlete de vergi deyerek bu gelirleriniharcamaktadrlar. Benzer flekilde devlet hanehalklar ve iflletmelerden vergi topla-yarak gelir elde etmekte ve harcama yapmaktadr. Devlet iflletmelerden mal vehizmet satn almakta, hanehalklarna ise cret, faiz ve transfer demesi fleklindedemelerde bulunmaktadr.

Son olarak hanehalklar gelirlerinin bir ksmn dier lkeler tarafndan retil-mifl olan mal ve hizmetlere harcarken (ithalat harcamalar), dier lkelerde yafla-yan hanehalklar da yerli iflletmeler tarafndan retilen mal ve hizmetleri satn al-

maktadrlar (ihracat geliri).

fiekil 11.2de verilen devresel akm diyagramnda, hanehalklar elde ettikleri gelirin ta-mamn harcamazlarsa durum sizce ne olur?

Yukardaki basit devresel akm diyagramnn ortaya koyduu nemli bir ger-ei vurgulamak gerekir: Ekonomide birisinin yapt harcama mutlaka bir baflka-snn gelirini oluflturmaktadr. rnein, IBMden bir kiflisel bilgisayar satn alrsa-nz IBMe demede bulunursunuz ve IBM gelir elde eder. IBM devlete vergi der-se IBM demede bulunmufl ve devlet gelir elde etmifl olur.

Herkesin harcamas bir baflkasnn gelirini oluflturur. Ekonomideki her ifllemin mutlaka

iki taraf vardr.

fiekil 11.2

Mal ve Hizmetlerin DevreselAkm: Hanehalklar firmalardan

ve devletten gelir elde etmekte,buna karfllk firmalardan(yabanclar da dahil) mal vehizmet satn almakta, devletevergi demektedirler. Firmalarhanehalklarna ve devlete

yaptklar mal ve hizmetsatflndan gelir elde ederken,hanehalklarna cret, kr, faizve rant, devlete de vergidemesinde bulunurlar. Devletise firmalardan vehanehalklarndan vergi olarakgelir elde etmektehanehalklarna ve firmalara malve hizmetlerinin karfllndademede bulunmaktadr. te

yandan devlet, hanehalklarnafaiz demesi yapmakta vetransfer demesi aktarmaktadr.Son olarak dier lkelerde

yaflayanlar da yurtiinderetilen mal ve hizmetleri satnalmaktadrlar.

thalat

hracat

Mal ve Hizmet Almlar

Devlet

Mal veHizmetAlmlar Vergiler

Vergiler

cret, faizve transferdemeleri

Hane HalkFirmalar

cret, faiz, krpay ve kira demeleri

Transfer demeleri:Devletin mal, hizmet veyaiflgc karfll olmaksznhanehalklarna yaptdemelerdir.

D K K A T

255

SIRA S ZDE

4


10/14

zetMakro iktisadn douflunu ve gelifliminin ardnda

yatan temel faktrleri aklayabilmek

Mikro iktisat tek bir mala iliflkin piyasann nasl a-

lfltn ve bireysel karar alma birimlerinin davra-

nfllarn incelerken, makro iktisat bu piyasalarn ve

karar birimlerinin btnn ele alr. rnein, eko-

nomideki tm birimlerin tketim harcamalarnn,

lkede retilen tm mal ve hizmetlerin ortalama fi-

yatlarnn, ekonomideki toplam retim dzeyinin

nasl belirlendii ve neden deifltii makro iktisa-

dn ilgi alanna girer.

Makro iktisat 1930larda yaflanan Byk Bunalmn

aklanabilmesi abalar sonucu domufltur.

Bu konuda bafllang olarak Keynesin 1936 tarihliGenel Teori isimli kitabn kabul etmek yaygn bir

grfltr.

Makro iktisadn ilgi alanna giren temel konular

aklayabilmek

Makro iktisadn temel konular bir ekonomide top-

lam retim hacminin belirlenmesi ve deiflmesi, fi-

yatlar genel dzeyinin belirlenmesi ve deiflmesi,

iflsizlik dzeyinin belirlenmesi ve deiflmesi fleklin-

de sralanabilir.

lkedeki retim hacminde gzlenen dalgalanma-lar konjonktr dalgalanmalar olarak adlandrlr-

ken, devlet tarafndan izlenen politikalar bu dalga-

lanmalarn mmkn olduunca yumuflatlmasn

hedeflemektedir.

Bu srete iflsizlik orann ve enflasyon orann

makul dzeylerde tutabilmek de hedefler arasnda

saylmaldr.

Devletin izledii politalarla makro ekonomik per-

formans arasndaki iliflkiyi aklayabilmek Devletin makro ekonomiyi etkilemek amac ile

kullanabilecei aralar; maliye politikas, para po-

litikas ve arz ynl politikalar bafllklar altnda

toplanabilir.

Bunlardan maliye politikas, devletin vergi toplama

ve harcama yapma kararlar; para politikas, mer-

kez bankasnn lkedeki para miktarn kontrol et-

meye dnk kararlar; arz ynl politikalar ise dev-

letin temel olarak retimi arttrmaya dnk kararla-

r ile ilgilidir.

Bir ekonomide makro adan rol alan baflrol oyun-

cular ve bunlarn oynadklar rolleri aklayabilmek

Makro ekonomik karar birimlerinin karfllkl olarak

birbirleriyle olan iliflkileri devresel akm diyagram

erevesinde incelenebilir.

Hanehalklar, iflletmeler, devlet ve dier lkeler ola-

rak sralanan bu birimlerin gelir ve harcamalar kar-

fllkl olarak eflleflmektedir.

Her grubun harcamas dier grup veya gruplarn

gelirini olufltururken, bu durum ekonomik ifllemle-

rin ift tarafl niteliini yanstmaktadr.

256 zet

A M A

1

A M A

2

A M A

3

A M A

4


11/14

Kendimizi Snayalm1. Afladakilerden hangisi makro iktisadn ilgi alannagirmez?

a. Firmaya kar maksimizasyonu salayan retim mik-

tarnn belirlenmesi

b. Enflasyon orann en aza indirebilmek iin katla-

nlmas gereken iflsizlik oran

c. Ekonomik faaliyet hacminde bir dipten dierine

geen ortalama srenin belirlenmesi

d. Uzun dnemde enflasyonu dflrmeye dnk pa-

ra politikalarnn retim zerindeki etkisi

e. Sosyal refah maksimum klacak uzun dnem eko-

nomik byme orannn belirlenmesi

2. Afladakilerden hangisi Byk Bunalm dnemindeyaflanan iktisadi olgulardan biridir?

a. Enflasyon orannn aflr boyutlara ulaflmas

b. Faiz oranlarnn hzla artmas

c. Borsadaki kfl sonucu kiflisel servetlerin

yitirilmesi

d. flsizlik orannn minimum dzeye inmesi

e. retimin deerinde beklenenden daha hzl bir ar-

tfl gerekleflmesi

3. Klasik modellerde, bir ekonomide uzun sreli bir ifl-

sizliin ortaya kamayacak olmasnn temel nedeni afla-dakilerden hangisi ile tamolarak ifade edilebilir?

a. Devletin ekonomiye mdahale ederek iflsizliin

artmasna engel olmas

b. Ekonominin srekli canlanma aflamasnda kalmas

c. flilerin yksek cret dzeyinde dinlenmeye daha

fazla vakit ayrmalar

d. Merkez bankasnn ekonomiye sk sk mdahale

ederek faiz oranlarnda belirsizlik yaratmas

e. cretlerin azalma ve artma ynnde esnek olmas

4. Keynesin gelifltirdii ekonomik modelde, bir ekono-

mide istihdam belirleyen temel faktr afladakilerden

hangisidir?

a. cret dzeyi

b. Toplam talep

c. Fiyatlar genel dzeyi

d. Verimlilik

e. Para miktar

5. Bir kiflinin iflsiz saylabilmesi iin afladaki zellikler-den hangisi gerekli deildir?

a. flsizlik yardm almyor olmas

b. ktisaden faal yafl grubuna dahil olmas

c. fl arad halde bulamamas

d. Ekonomide mevcut cret dzeyine raz olmas

e. alflma g ve isteinde olmas

6. Bir retim kolunda istihdam edilenlerden bir ksmretim faaliyetinden ekildii halde retim dflmyorsa,

bu sektrde geerli olan iflsizlik tr afladakilerden

hangisidir?

a. Konjonktrel iflsizlik

b. Geici iflsizlik

c. Gizli iflsizlikd. Mevsimlik iflsizlik

e. Ksmi iflsizlik

7. Aflagdaki tabloda 1998-2002 dneminde Trkiyedefiyatlar genel dzeyine iliflkin indeks deerleri yer almak-

tadr. Buna gre sz konusu dnemde parann deeri na-

sl bir deiflim gstermifltir?

a. Artmfltr.

b. 2001e kadar artmfl, sonra azalmfltr.

c. 2000e kadar azalmfl,sonra artmfltr.

d. Azalmfltr.

e. Sabit kalmfltr.

8. Bir nceki soruda verilen tablo esas alndnda, Tr-

kiye ekonomisinin 1998-2002 dneminde iinde bulun-duu durumu deerlendirmek iin afladaki deyimlerden

hangisini kullanmak uygun olur?

a. Deflasyonist ortam

b. Dezenflasyonist ortam

c. Stagflasyon ortam

d. Hiperenflasyon ortam

e. Enflasyonist ortam

257Kendimizi Snayalm

Fiyat ndeksi

Yllar (1995=100)

1998 100

1999 180

2000 358

2001 609

2002 1029


12/14

9. I. CanlanmaII. Dip

III. Tepe

IV. Daralma

Yukarda verilen bir konjonktr dalgalanmasnn aflamala-

r afladakilerden hangisinde doru olarak sralanmfltr?

a. II-I-III-IV

b. IV-III-I-II

c. II-III-I-IV

d. III-I-IV-II

e. I-IV-III-II

10.Afladaki kararlardan hangisi maliye politikas kapsa-mnda alnan nlemlerden biridir?

a. Merkez bankasnn dviz kurunu sabitlemesib. Devletin sorunlu bankalara el koyarak mevduat

toplamalarn yasaklamas

c. Devlet tarafndan piyasa faizlerine mdahale edi-

lerek tasarrufunun enflasyona karfl korunmas

d. Devletin kurumlar vergisi orann %50den %25e

dflrmesi

e. Devletin ithalata miktar snrlamas getirmesi

Yaflamn inden

Uygulanan Kavramlar:

Fiyatlar genel dzeyi, enflasyon

Trkiyede bundan 25 yl ncesinde 1 milyon lira vererek

fotorafta grlen lks eve sahip olabilirdiniz. Oysa bu-

gn 1 milyon lira ile ancak bu evin bir odasna taklabile-

cek bir ampul satn alabiliyorsunuz. Byle bir durumun

ortaya kmasnn bir tek sebebi vardr: Enflasyon. lke-

deki fiyatlar genel dzeyinin her yl nemli lde artma-

s, bir dier deyiflle parann satn alma gcnn her yl

byk miktarda aflnmas, biroumuza komik gelen bu

durumun ortaya kmasna neden olmaktadr. Nitekim

1980 ylnda 100 olan fiyatlar genel indeksi 2002 yl sonuitibariyle yaklaflk 8,952,300 deerine ulaflmfltr. Sz edi-

len 1980-2002 dneminde Trkiyede yllk ortalama enf-

lasyon oran % 65 civarndadr. Afladaki grafikte sz

edilen dnemde Trkiyede enflasyon orann yllara gre

seyri ve ortalama enflasyon oran grlmektedir.

258 Yaflamn inden

160140120

10080

6040

20

0

1980198219841986198819821990199219821994199619982000


13/14

Baflvurabileceimiz KaynaklarParasz, . (2000). ktisada Girifl. Bursa: Ezgi, s. 207-219.

Paya, M. (1997). Makro ktisat. stanbul: Filiz, s. 1-13.

Uluatam, . (1980). Makro ktisat (4. Bask). Ankara: S

Yayn, s. 3-14

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. a Ayrntl bilgi iin Makro ktisadn lgi Alan

konusuna baknz.

2. c Ayrntl bilgi iin Makro ktisadn Kkenleri

konusuna baknz.

3. e Ayrntl bilgi iin Makro ktisadn Kkenleri

konusuna baknz..4. b Ayrntl bilgi iin Makro ktisadn Kkenleri

konusuna baknz.

5. a Ayrntl bilgi iin flsizlik ve stihdam Dzeyi

konusuna baknz.

6. c Ayrntl bilgi iin flsizlik ve stihdam Dzeyi

konusuna baknz.

7. d Ayrntl bilgi iin Enflasyon konusuna baknz.

8. e Ayrntl bilgi iin Enflasyon konusuna baknz.

9. a Ayrntl bilgi iin retim Artfl Oran konusuna

baknz.

10. d Ayrntl bilgi iin Devlet ve Makro Ekonomikonusuna baknz.

Sra Sizde Yant AnahtarSra Sizde 1

Bunalmdan kfln gecikmesinin nedeni, klasik iktisat te-

orisinin nerileri sonucu devletin ekonomiye mdahale-

den kanmasdr. Dnemin koflullar ierisinde geerli

olan iktisat felsefesi devletin ekonomiye her trl mda-

halesine karfl kmakta, piyasalarn kendi i dinamikleri

ile iflsizlik sorunun kendiliinden zleceini savunmak-

tayd. Klasik iktisatlar Say Kanunuolarak bilinen ve her

arz kendi talebini yaratr fleklinde ifade edilen yasann

geerliliine ve ekoniminin kendiliinden dengeye gele-

rek tam istihdamn srekliliine inanyorlard. Mikro ikti-

sat derslerinizden rekabet koflullarnn ifllemesi sonucu

piyasadaki arz veya talep fazlasnn kendiliinden orta-

dan kalkaca ve denge fiyat dzeyi ve miktarnn deifl-meyeceini hatrlaynz. Rekabet koflullarndan bir sapma,

rnein fiyatlarn dflmemesi gibi, bu mekanizmann a-

lflmasna engel olmakta ve arzulanan bir fiyat dzeyinde

dengenin salanabilmesi iin dflardan mdahale gerekli

olmaktadr.

Sra Sizde 2

Grafie gre 1993-2002 yllarn kapsayan dnemde Tr-

kiyede enflasyon ve iflsizlik arasnda ters ynl bir iliflki-

nin varl net olarak grlmektedir. Bir dier deyiflle enf-

lasyonun azald dnemlerde iflsizlik oran artmakta, enf-lasyonun hzland dnemlerde iflsizlik oran dflmekte-

dir. Bu durum bize enflasyonla mcadelenin iflsizlik cin-

sinden bir maliyeti olduunu gstermektedir. Buna gre

en azndan ksa dnemde, iflsizlii dflk tutabilmek iin

yksek enflasyona, enflasyonu dflrebilmek iin de yk-

sek bir iflsizlie katlanmak durumunda olduumuz ortaya

kmaktadr.

Sra Sizde 3

Hazrlayacanz listede yer almas gereken grevler ara-

snda afladaki temel ekonomik grevlerin bulunmas

gerekmektedir.

1. Tam istihdamn salanmas (arayan herkesin bir ifl bu-

labilmesi)

2. Fiyat istikrarnn salanmas (fiyatlardaki deiflkenliin

minimum olmas)

3. demeler dengesinin salanmas (dviz gelirleri ile

giderlerinin dengeli olmas)

4. Hzl bir ekonomik bymenin salanmas

259Baflvurabileceimiz Kaynaklar - Kendimizi Snayalm Yant Anahtar - Sra Sizde Yant Anahtar


14/14

Sra Sizde 4

Gelir ve harcama akmndan bu tr sznt olmas mm-

kndr. Hanehalklarnn elde ettii gelirlerden bir ksmn

harcamamas tasarruf yapmas anlamna gelir. Bu nedenle

tasarruflar gelir-harcama akmndan bir sznt olarak ka-

bul edebiliriz. Yaplan bu tasarruflarn finansal sistem ie-

risinde deerlendirilmesini (rnein bankaya yatrlmas

gibi) bekleyebiliriz. Finansal sistem ise kendisine yatrlan

bu tasarruflar iflletmelere kredi vererek deerlendirecek

ve kredi alan iflletme ise yatrm yapacaktr. Ksaca gelir-

harcama akmndan szntlar (tasarruf gibi) olabilecei gi-

bi, akma ilaveler (yatrm gibi) de olabilmektedir. Daha

sonraki nitelerde ele alacamz gibi bu sznt ve ilavele-

rin birbirine (bizim rneimizde yatrmlarn tasarruflara)

eflit olmas ekonominin denge kofluludur.

260 Sra Sizde Yant Anahtar

İktisada giriş unite11

Documents