۱۳۹۶پاييز / سومشماره / ششم / سالکاربردي شناسيبوم

71

گز و حرا يمصب رودها المللیبینتاالب یطیمح ستیز يهاریسک يبندتیو اولو یابیارز

3یسولماز دشت و 2یتوکل ی، مرتض*1ی، غالمرضا سبزقبائ1آذريجعفر رایسم

)16/8/1396 پذیرش: تاریخ ؛18/6/1395 دریافت: (تاریخ

دهیکچ

ـ طر از هاآن تیو موجود تیاما امروزه امن هستند ياریبس یکیو اکولوژ يقتصادا يکارکردها وارزش يدارا یتاالب يهاستمیاکوس عوامـل مختلـف قی

ـ یمح سـت یز سکیر یابیو ارز يبندرتبه ،ییحاضر با هدف شناسا قیتحق رونیقرار گرفته است. از ا ریثأشدت تحت تبه یو انسان یعیطب امـل عو یط

ـ عوامـل تهد نیتـر مهـم یی. جهت شناسـا رفتیر استان هرمزگان صورت پذگز و حرا واقع د يرودها یالمللنیتاالب ب دیتهد ـ دی و از یاز روش دلف

يهـا ، قاچاق سوخت، حمـل و نقـل AHP جی. طبق نتادشاستفاده هاسکیر يبندتیاولو يبرا TOPSISو AHP ارهیچند مع يریگمیتصم يهاروش

کـه دهـد ی+) نشان مCJ( ینسب یکینزد زانیبراساس م TOPSISدست آمده از روش هب جیاول تا سوم قرار دارند. نتا يهادر رتبه ینفت یآلودگ و یآب

درصـد مخـاطرات در 6/8از لحاظ سطوح مخاطرات، یکل طوردارند. به ياول و دوم جا يها) در رتبه9154/0) و قاچاق سوخت (1( ینفت یآلودگ

درصـد مخـاطرات در 08/26درصد در رده قابل تحمـل و 43/30ر رده متوسط، درصد د 08/26درصد در رده قابل توجه، 6/8تحمل، رقابلیرده غ

ـ عوامـل تهد يامـدها یدر جهت کاهش اثرات و پ يزیرو برنامه یتیریمد يهاتیدست آمده اولوهب جیبا توجه به نتا نیقرار گرفتند. بنابرا یرده جزئ دی

.رندیقرار گ يمورد توجه جد ستیباید، مو عملکرد تاالب دارن ستیز طیبر مح يریناپذجبران راتیثکه تأ

ارزیابی ریسک ،ارهي چند معیریگمتصمی ،یالمللنرودهاي گز و حرا، تاالب بیمصب : يدیلک يهاهواژ

، ایرانبهبهان، بهبهان اءیاالنب خاتم یدانشگاه صنعت ستیز طیگروه مح .1

یران، امدرس، تهران تیدانشگاه ترب ا،یگروه جغراف. 2

، ایراناهواز ،یواحد اهواز، دانشگاه آزاد اسالم ست،یز طیگروه مح. 3

sabzghabaei@bkatu.ac.ir :یکیترونکال پست اتبات،کم مسئول :*

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 1

5:15

IRS

T o

n M

onda

y Ja

nuar

y 6t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.6.3

.71

]

۱۳۹۶پاييز / سوم/ شماره ششم / سالکاربردي شناسيبوم

72

مقدمه

محـیط منابع پذیرترینآسیب حال عین در و ینترمهم از هاتاالب

و تخریـب خطـر بـا همواره شوند کهمی محسوب جهان زیستی

درصـد از کـل 4ي سـاحلی هـا تـاالب انـد. بوده مواجه نابودي

هـاي جهـان را تشـکیل درصد از اقیـانوس 11مساحت زمین و

هند. بیش از یک سوم جمعیت جهان در این مناطق زندگی دمی

تـأمین درصد محصوالت شیالتی از ایـن منـاطق 90نند و کمی

کم جمعیت انسانی در سواحل، نزدیک به سـه ). ترا25ود (شمی

در حال حاضر فعالیت رواین). از 35( استبرابر مناطق داخلی

را آنهـا ي سـاحلی و مزایـاي هـا تـاالب هاي انسانی بسیاري از

گذشـته سـال 50 طـول ). در36مورد تهدید قرار داده اسـت (

سدسـازي، جمعیت، زهکشی، فشار علتبه مناطق این مساحت

و هـوایی و آب تغییـرات زایی،بیابان بیولوژیکی، حمله ،آلودگی

). در 15اسـت ( کـاهش یافتـه شـدت بـه نادرست هايسیاست

هاتاالب احیایی خود کاهش باعث سدسازي کشورها از بسیاري

بـه و دارنـد اکولـوژیکی بـاالیی يهـا ریسک هاتاالبود. شمی

وابسته جانوران و هیدرولوژیکی رژیم در تغییرات باعث سرعت

در تصـرف و دخـل هرگونـه )؛ لـذا 34وند (شمی آبی محیط به

بـر ناپـذیري جبـران صدمات اندتومی تاالب یک زیستی چرخه

طـور کلـی ). به37و 26( کند وارد آن جانوري و ساختار گیاهی

نبود اطالعات علمی درباره تولیدات تاالب و نداشتن آگاهی از

تر از منابع تاالبی شـده و توازن اکولوژیک آن سبب استفاده بیش

). بـا توجـه بـه 25و 16نـد ( کمـی روند تخریب آن را تشـدید

ي آبـی، هـا اکوسیستمزیست باالخص اهمیت حفاظت از محیط

شناسایی عوامل تخریب و تهدید آن بـه منظـور وضـع قـوانین

هـاي مناسـب در برخـورد بـا تخریـب مد و اتخاذ مکانیسمآکار

. بنـابراین بـه ابـزار و روشـی )4( اسـت کنندگان حائز اهمیـت

جهت دسترسی و آگاهی از شرایط تاالب بـراي طیـف وسـیعی

زیســت محیطــی. ارزیــابی ریســک هســتیماز اهــداف نیازمنــد

)Environmental Risk Assessment ( یی هــاروشیکــی از

هاي انسـانی و ناشی از فعالیت زیست محیطیاست که خطرات

امات مدیریتی متناسـب بـا بالیاي طبیعی و سطح مناسبی از اقد

تا رسـیدن بـه آنهاریسک، جهت کاهش خطرات و اثرات سوء

) و 7دهـد ( سطح قابل قبولی از ریسک را مورد ارزیابی قرار می

محسـوب هـا تـاالب منظـور مـدیریت بهینـه ابزاري مناسب بـه

در سراسـر جهـان هـا تـاالب اي براي ود. مطالعات گستردهشمی

هاي سـاختاري ر به بحث بر ویژگیصورت گرفته است که بیشت

اند، اما مطالعاتی که به ارزیابی ریسـک پرداخته آنهاو عملکردي

بـا روایـن بپردازنـد انـدك اسـت. از هاتاالبزیستی در محیط

برنامـه مـدیریت ارائـه و هاتاالبزیستی ارزیابی ریسک محیط

را تـا حـد هاریسکان شدت یا احتمال وقوع این تومیریسک

چنـد ي گیـر تصـمیم ي هـا روش). امروزه 26ان کاهش داد (امک

جهت ارزیـابی ریسـک در بسـیاري از مطالعـات مـورد معیاره

ي هـا روشگیـرد. بررسـی سـابقه اسـتفاده از استفاده قـرار مـی

دهـد کـه در ارزیابی ریسک نشان مـی چند معیارهي گیرتصمیم

ي دیگـر بـراي ارزیـابی هـا روشبه تنهـایی یـا بـا هاروشاین

ریسک در مـوارد مختلـف مـورد اسـتفاده قـرار گرفتـه اسـت.

حلـه حفاظـت شـده منطقـه محیط زیسـتی ي هاریسکارزیابی

منـاطق یسـت یز طیمحـ سکیر تیریو مد یابیارز)، 10بوشهر (

ارهیـ چند مع يریگمیبا استفاده از روش تصم کیحساس اکولوژ

یسـت یز طیمحـ سـک یر یابیارز .)7ند (ادر منطقه حفاظت شده

و TOPSIS يهـا در همدان با استفاده از روش سونیریشاالب ت

EFMEA طیمحـ يهـا سـک یر یابیـ و ارز يبنـد با هدف رتبـه

ـ یسـت یز طیمحـ يهـا سکیر یابی)، ارز22( یستیز نیتـاالب ب

بـا یکیعملکـرد اکولـوژ يهـا شادگان براساس شاخص یالملل

ــتفاده از روش ــAHP )12اس ــارز نی) و همچن ــاطرات یابی مخ

روش از اسـتفاده بـا دنـا شـده منطقه حفاظـت یطیحم ستیز

سـک یر يبند) با هدف رتبهTOPSIS( ارهیمع چند يریگمیتصم

.کـرد اشـاره ) 24( هاسطوح مخاطرات آن نییشاخص و تع يها

ــ ــارز نیهمچن ــوژ ســکیر یابی ــاالب یکیاکول ــات Lowerيه

Burdekin ـ پا یبا هدف توسعه چارچوب يهـا پـروژه يبـرا داری

جـاد یا يبـرا ينـد یبه منظور ارائه فرا ایشمال استرال ياریآب یآت

ـ تهد هیکل یی)، شناسا29( یکیاکولوژ داریپا کردیرو وارده داتی

بــــر ینــــوع بــــه کــــه شــــده بــــر منــــاطق حفاظــــت

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 1

5:15

IRS

T o

n M

onda

y Ja

nuar

y 6t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.6.3

.71

]

...یالمللنيبتاالب یطيمح ستيز یهاسکير یبندتيو اولو یابيارز

73

ي گز و حراهاهمصب رودخان المللیبینحرا رود گز و تاالب حفاظت شدهموقعیت منطقه .1شکل

بـا گـذارد یمـ ریتوسط آنهـا تـأث شده ارائه خدمات و هاکارکرد

ــتفاده از ــاس ــاز کی ــدل ف ــا30( يم ــکیر یی)، شناس ــاس يه

ــا روش یبــرق آبــ يهــاپــروژه ــا روش AHPب و توســعه آن ب

TOPSIS فشـارها ياسـه یمقا زی) و آنال39( يفاز طیمح کیدر

استان خوزستان بـا اسـتفاده از يریگرمس يهاتاالب داتیو تهد

مطالعات هـم راسـتا بـا جمله ) ازRAPPAM )14 یشناسروش

ــتحق ــدف بررســی حاضــر اســت. قی ــا ه ــژوهش حاضــر ب . پ

مصب رودهاي گـز و المللیبینکننده تاالب ي تهدیدهاریسک

بـا آنهـا ین عوامل تهدیـد و تجزیـه و تحلیـل ترمهمحرا، تعیین

ــتفاده از ــاروشاس ــمیمي ه ــرتص ــه گی ــاره و ارائ ــد معی ي چن

مــدهاي ایــن عوامــل، راهکارهــاي مــدیریتی جهــت کــاهش پیا

صورت گرفت.

هاروشمواد و

مصـب المللـی بـین حرا رود گز و تاالب حفاظت شدهمنطقه

کیلـومتري 75رودهاي گـز و حـرا در اسـتان هرمزگـان و در

جنوب شرقی مینـاب، در سـاحل دریـاي عمـان در موقعیـت

عـرض شـمالی و º 2625´ 43"تـا º 2615´ 8"جغرافیـایی

"17 ´º 574 34" تا ´º 578 طـول شـرقی قـرار گرفتـه اسـت

هکتـار، 27827). مساحت منطقه حفاظـت شـده 5( )1ل (شک

هــاي کتــار و مسـاحت جنگــل ه 1500مسـاحت آبــی تـاالب

IRSمانگرو در محدوده تاالب با استفاده از تصـاویر مـاهواره

). پوشـش گیـاهی 11هکتار تعیین شده اسـت ( 773)، 2002(

درختـــان حـــرا ایـــن منطقـــه شـــامل تودهـــاي وســـیع از

)Avicennia marina و )، به همراه معدودي از درختان چنـدل

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 1

5:15

IRS

T o

n M

onda

y Ja

nuar

y 6t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.6.3

.71

]

۱۳۹۶پاييز / سوم/ شماره ششم / سالکاربردي شناسيبوم

74

Acacia , Tamarix)( هـایی نظیـر ي تنکـی از گـون هـا جنگـل

گونـه پرنـده شناسـایی 18. تاکنون در این تاالب حدود است

گونـه بـومی منطقـه و بقیـه مهـاجر 4شده که از ایـن تعـداد

آب تـاالب از نتـأمی ین منبـع تـر مهـم . هستندزمستان گذران

فـارس و وجـود چندشـاخه طریق دریـا و جـزر و مـد خلـیج

ــلی ــه فص ــترودخان ــیریک اس ــدر س ــاب و بن ــهر مین . دو ش

. در حـدود هسـتند هاي زیستی اطراف منطقـه بزرگترین کانون

ي هـا جنگـل پارچه روستاي کوچـک و بـزرگ در حاشـیه 20

ین ایــن روســتاها تــرمهـم حـراي ایــن منطقــه وجــود دارد. از

ان به کرتان، خرگوشی، گناري، مهرگـی، گارنـدهو، گـز، وتمی

). 1(د گزپیر و بازگرد اشاره کر

تـاالب محـیط زیسـتی این تحقیق با تمرکـز بـر شـرایط

زا ي گز و حرا و کلیه عوامل تنشهاهمصب رودخان المللیبین

هایی که باعث بر هم خـوردن تعـادل اکولـوژیکی و و استرس

ود شـ مـی ودیـت و بقـاي تـاالب به خطر افتادن موج همچنین

در ریسک ارزیابی انجام کلی، طورمورد بررسی قرار گرفت. به

دلفـی رویکـرد یـا روشـی .اسـت مرحله سه مطالعه شامل این

سیستماتیک در تحقیق براي اسـتخراج نظـرات از یـک گـروه

ال است. هوگارت ؤمتخصصان در مورد یک موضوع یا یک س

ـ 15تا 6) معتقد است 28( ال راي تکنیـک دلفـی ایـده عضـو ب

) اگـر از ترکیبـی از خبرگـان بـا 27زعـم کلیتـون ( است و بـه

عضـو کـافی 10تا 5هاي گوناگون استفاده شود بین تخصص

ترکیبـی از براسـاس نظر مـد ). در این مطالعـه پنـل 33است (

ي مـرتبط هانهاي گوناگون (از جمله ارگاخبرگان با تخصص

وامـع محلـی و ذینفعـان) طـور ج و محیط دانشگاهی و همـین

نفر استفاده شـد کـه 20الی 15ي به حجم هاهنتعیین و از نمو

نمـره 5تا 1طیف لیکرت از براساسدر آن اعضا به هر معیار

) کـه ایـن روش حـداقل دوبـار بــین 9اي اختصـاص دادنـد (

ریسـک تهدیـد 23حـدود درنهایـت د. شـ متخصصین انجـام

عنـوان بـه ي گز و حرا هاهانرودخ المللیبینکننده براي تاالب

دوم جهـت تجزیـه ریسک شاخص شناسایی شدند. در مرحله

در دو گـروه طبیعـی و هـا ریسـک بنـدي و تحلیـل و اولویـت

ــاروشاز زیســت محیطــی ــرتصــمیمي ه ــارهي گی ــد معی چن

)Multiple Criteria Decision Making :MCDM( )18 کـه ،(

و حـل معیارهـا از ديزیا تعداد یـراي ارزیابـان، بـن میـاز ای

ــائل ــد مس ــره، چن ــله مراتبــ متغی ــل سلس ــد تحلی یفراین

(Analytic Hierarchy Process) مـی کـار گسترده بـه صورتبه

گیرنـدگان تصمیم گروه به مدل این رود، مورد استفاده قرار گرفت.

مـدل این پذیرياز آزمون باشند گروهی که هر عضو دهدمی اجازه

). جهت اولویـت 32آن حل کنند ( کمک به را مسئله و کنند استفاده

ي اسـتخراج شـده از هـا ریسـک بندي و انجـام مقایسـات زوجـی

ي هـا هنامه تهیه و دادنظر کارشناسان، پرسش براساستکنیک دلفی،

شدند. انجـام مقایسـات Expert Choice11رافزانامه وارد نرمپرسش

ول جـد ) صـورت پـذیرفت ( 31کمیتی ساعتی ( 9مقیاس براساس

هاریسک پذیريدرجه مخاطره تعیین و بنديرتبه آخر مرحله ). در1

گرفت. صورت

در ایـن هـا ریسـک به دهیروش نمره و هاشاخص انتخاب

همچنـین و هـا شـاخص انواع و میزان تکـرار براساسپژوهش

، شامل سه شاخص شدت اثـر هاشاخصروش تعیین نمره این

و حساسـیت محـیط ) C2)، احتمال وقوع ریسک (C1ریسک (

الزم ،هـا ریسـک ارزیـابی منظـور . بهاست) C3پذیرنده ریسک (

از یک هر براي …) شدت و احتمال،( هاشاخص نمرات تا است

شود. استخراج هاریسک

کـم از خیلـی هاشاخصدهی به هر یک از این طیف امتیاز

طیف ساعتی انتخاب شده اسـت براساس) 9زیاد ( ) تا خیلی1(

ـ ر ردیف). د31( ) و در هـا ریسـک ( هـا ههاي این مـاتریس گزین

بنـدي رتبـه آنهـا براسـاس هـا هیی کـه گزینـ هاشاخص هانستو

شـده انتخاب يهاشاخص بین به اینکه نظر .وند، قرار داردشمی

مبادلـه امکـان تـاالب کننـده تهدیـد يهاریسک بنديرتبه براي

ش ، روچنـد معیـاره جبرانـی ارزیـابی هـاي مـدل گـروه روش

TOPSIS 38سـت ( هاهگزین بنديرتبه در نقص کمترین داراي .(

ــه TOPSIS ،mدر روش ــه ب ــیله گزین ــابی nوس ــاخص ارزی ش

ود. این تکنیک بر این مفهوم بنا شده که گزینه انتخابی بایدشمی

مثبـت (بهتـرین حالـت الایـده ین فاصـله را بـا راه حـل کمتر

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 1

5:15

IRS

T o

n M

onda

y Ja

nuar

y 6t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.6.3

.71

]

...یالمللنيبتاالب یطيمح ستيز یهاسکير یبندتيو اولو یابيارز

75

)31( کمیتی براي مقایسه زوجی معیارها 9. مقیاس 1جدول

توضیح تعریف امتیاز

قق هدف دو معیار اهمیت مساوي دارند.در تح ترجیح یکسان 1

.است jبیشتر از اًنسبت iدهد براي تحقق هدف اهمیتتجربه نشان می کمی مرجح 3

.است jبیشتر از iت دهد براي تحقق هدف اهمیتجربه نشان می خیلی مرجح 5

.است jخیلی بیشتر از iت دهد براي تحقق هدف اهمیتجربه نشان می خیلی زیاد مرجح 7

طور قطعی به اثبات رسیده است.به jنسبت به iر اهمیت خیلی بیشت مرجح کامالً 9

هاي میانه وجود دارد.هنگامی که حالت ترجیحات بینابین 2،4،6،8

+ممکن،

iA منفی (بدترین الایدهین فاصله را با راه حل بیشتر) و

+ممکن، حالتiA ) مراحـل انجـام تکنیـک 42) داشـته باشـد .(

TOPSIS :شامل

شـاخص و nگزینـه و m براسـاس هاهتشکیل ماتریس داد -1

:يگیرتصمیمنرمالیزه کردن ماتریس

[1] ij ij ijr x / (Sx ) for i , , m; j , , n 2 1 1

Wمقیاس) موزون با مفروض بودن بردار ایجاد ماتریس (بی -2

:معنوان ورودي به الگوریتبه

[2] Vij wjrij

:Ai)-(منفی الایدهو Ai)+(مثبت الایدهتعیین راه حل -3

* *1 nA {v , , v }, where

[3] *j i ij i ijv {max v if jÎJ ; min v if jÎJ ' }

A {v ', , vn '}, where 1

[4] v ' {mini vij if jÎJ ; maxi vij if jÎJ ' }

ال مثبـت و هـر گزینـه از ایـده ۀدست آوردن میزان فاصلبه -4

الایـده و تـا Si+مثبت را با نماد الایدهتا iمنفی (فاصله گزینه

:دهند)نشان می Si-منفی را با نماد

]5[ * ½ i j ijS [S v – v ] i , , m

21

[6] ½ i j ijS [S v ' – v ] i , , m

21

+(محاسبه میزان نزدیکی نسبی -5i(C هر ریسک )i(S الایـده با

+مثبت (هرچه مقدار iCتر باشد، رتبه باالتري نزدیک 1عدد ، به

:دهد)خود اختصاص میرا به

[7] * * *i i i i i C S' / S S' , C 0 1

پـذیري، پس از تعیین اولویـت ریسـک جهـت تعیـین مخـاطره

ند و شـو صـورت صـعودي بـه نزولـی مرتـب مـی ها بهریسک

) تعیین 9) و (8رابطه ( براساسي تعداد رده و طول رده هامؤلفه

:)استدر این رابطه بیانگر تعداد ریسک n. (شوندمی

[8] / log n 1 3 تعداد رده3

[9]

ها، اقدامات مدیریتی جهت بندي ریسکاز اولویت درنهایت پس

) مراحل انجـام پـژوهش را 2شکل ( ).22تعدیل آنها ارائه شد (

دهد.نشان می

نتایج و بحث

ج مقایسات زوجـی براسـاس هاي پژوهش، نتایتوجه به یافته با

دهد که در بین معیارهـاي دانش خبرگان و کارشناسان نشان می

بیولوژیکی، فیزیکوشـیمیایی، فرهنگـی، اجتمـاعی، اقتصـادي و

هاي طبیعی به ترتیب کاهش تـراکم پوشـش گیـاهی در ریسک

منطقه (که اغلب درختـان گـز و حـرا اسـت)، آلـودگی نفتـی،

هـا در ها و قـایق از، اسکراپ لنجاستفاده از اداوات صید غیرمج

محدوده و داخل تاالب، قاچاق سوخت و پدیده خشکسـالی و

AHP عنـوان هاي باالتري هستند و بـه تغییرات اقلیم داراي رتبه

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 1

5:15

IRS

T o

n M

onda

y Ja

nuar

y 6t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.6.3

.71

]

۱۳۹۶پاييز / سوم/ شماره ششم / سالکاربردي شناسيبوم

76

. مراحل انجام پژوهش2شکل

ترین ریسک منطقه شناسایی شدند. نگاه اجمـالی بـه نتـایج مهم

کننـده تـاالب اي تهدیـد هـ ترین ریسـک گواه این است که مهم

رودهاي گز و حرا در زیرگروه معیارهاي اقتصادي جاي دارنـد

طوري کـه قاچـاق سـوخت و ترددهـاي آبـی از زیـر معیـار به

انـد خـود اختصـاص داده هـاي اول و دوم را بـه اقتصادي رتبـه

).2ل (جدو

سه شاخص براساس) هاه(گزین هاریسک بنديرتبهمنظور به

) و حساسیت C2)، احتمال وقوع ریسک (C1شدت اثر ریسک (

TOPSIS)، بـا اسـتفاده از تکنیـک C3محیط پذیرنده ریسـک (

هـاي الایده) تشکیل و 3دار (جدول ماتریس نرمالیزه شده وزن

ــدول ــین (ج ــی تعی ــت و منف ــت) و 4مثب ــه درنهای ــديرتب بن

صـورت Excelافـزار ي تهدید کننـده تـاالب در نـرم هاریسک

پذیرفت.

) Cj+هد با توجه به امتیاز میزان نزدیکی نسـبی ( دمیشان نتایج ن

)، پدیـــده 91547/0)، قاچـــاق ســـوخت (1آلـــودگی نفتـــی (

)، تـردد لـنج، قـایق و 73779/0و تغییـرات اقلـیم ( خشکسالی

) و 58415/0گـذاري غیرعـادي ( )، رسـوب 68332/0شناورها (

ي اول تـا ششـم را هاه) رتب57375/0رویه و غیرمجاز (صید بی

ي بعـدي هـا هدر رتبـ هاریسکاند و سایر خود اختصاص دادههب

).5دارند (جدول جاي

ي هـا ریسـک پـذیري منظور تعیین درجه مخاطرهدرنهایت به

د. ش) استفاده 9) و (8مورد مطالعه، از روابط ( کننده تاالب تهدید

)، تعداد رده یـا =23n( هاریسکطبق این روابط با توجه به تعداد

رده غیرقابـل تحمـل، قابـل توجـه، متوسـط، 5به سطوح ریسک

ین کمتـر براسـاس بندي شد و طول رده قابل تحمل و جزئی طبقه

)، برابر 5ل ) (جدو1ین عدد ریسک (بیشترعدد ریسک (صفر) و

ــه اســت 2/0 ــاریســکک ــن اســاس در ه ــر ای ــف 5ب رده مختل

هـاي مـدیریتی از آن بهـره ان در اولویـت تومیشده و بنديطبقه

میـزان نزدیکـی براساسهد که به ترتیب دمینتایج نشان جست.

+نسبی (jC) در رده 9154/0)، قاچاق سوخت (1)، آلودگی نفتی (

انند تهدید بسیار جدي براي تاالب تومیو هستندغیرقابل تحمل

طـوري کـه اکوسیسـتم تـاالب و فـون و فلـور همحسوب شوند ب

پدیده همچنینند. ناپذیري کنمنطقه را دچار تنش و آسیب جبران

هـاي آبـی ) و حمل و نقـل 7377/0اقلیم (و تغییرات خشکسالی

).6توجه براي تاالب قرار دارند (جدول ) در رده قابل6833/0(

المللی مصب رودهاي گز و حـرا، طور کلی در تاالب بینبه

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 1

5:15

IRS

T o

n M

onda

y Ja

nuar

y 6t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.6.3

.71

]

...یالمللنيبتاالب یطيمح ستيز یهاسکير یبندتيو اولو یابيارز

77

المللی رودهاي گز و حرا کننده تاالب بین هاي تهدید. نتایج مقایسات زوجی ریسک2ل جدو

بندي اولویت

هاریسک

وزن نهایی

AHPدر

ندي باولویت

هاریسک

وزن

نسبی در

AHP

سطح چهارمسطح

سوم

سطح

دوم

سطح اول

(هدف)

کاهش تراکم پوشش گیاهی 028/0 9 027/0 11

یبیولوژیک

یحیط

ت مس

ي زیکها

س ری

حرا ي گز و

ی رودهانالملل

ب بیی تاال

ستط زی

حیک م

سی ری

ارزیاب

رویه دامچراي شدید و بی 01/0 18 009/0 19

آفات و بیماري گیاهی و جانوري 003/0 23 003/0 22

کاهش زادآوري آبزیان 018/0 14 017/0 14

ی آلودگی نفتی 151/0 3 106/0 3فیزیکوشیمیای

پساب صنعتی 02/0 13 014/0 16

آلودگی خاك و رسوبات 063/0 6 045/0 6

ادوات صید غیرمجاز 024/0 11 016/0 15

یفرهنگ

هاي فرسودهها و قایقرهاسازي لنج 004/0 22 002/0 23

گردشگري ناپایدار 007/0 20 004/0 21

افزایش روند توسعه شهري و روستایی 013/0 17 021/0 13

یجتماع

ا

تخلیه و دفع زباله 006/0 21 009/0 20

دسترسی آسان به منطقه 024/0 12 039/0 8

هاقایق ها واسکراب لنج 027/0 10 043/0 7

تردد وسایط نقلیه 009/0 19 014/0 17

سازيجاده 016/0 15 026/0 12

قاچاق سوخت 184/0 1 205/0 1

يصاد

اقت

رویهصید غیرمجاز و بی 069/0 5 077/0 4

ساخت و احداث اسکله 031/0 8 035/0 9

هاي موتوريها و قایقتردد لنج 168/0 2 188/0 2

و تغییرات اقلیم خشکسالیپدیده 073/0 4 057/0 5

گذاري غیرعاديرسوب 039/0 7 03/0 10 ریسکهاي طبیعی

فرسایش خاك 014/0 16 011/0 18

.باشدیم 05/0مطالعه نیدر ا يناسازگار بی. ضرباشدیم یزوج ساتیباشد که نشان دهنده صحت مقا 1/0کمتر از دیبا يناسازگار بیضر یزوج ساتیدر مقا

درصد مخاطرات در رده غیرقابل 6/8لحاظ سطوح مخاطرات، از

درصـد در رده 08/26درصد در رده قابـل توجـه، 6/8تحمل،

درصـد 08/26درصـد در رده قابـل تحمـل و 43/30متوسط،

.مخاطرات در رده جزئی قرار گرفتند

هـد کـه در شـرق دمـی هاي میدانی نشان ت و بررسیمطالعا

ــاالب اســتان هرمزگــان، در شــرق تنگــه هرمــز در موقعیــت ت

مصب رودهاي گز و حرا واقع در شهرستان سیریک، المللیبین

منبع مهم ایجاد آلودگی ناشی از صنایع مربوط به تعمیر، ساخت

ا هـ ها و لـنج که سرعت زیاد قایق طوريکامالً ملموس است؛ به

کشتی،قایق و نشت سـوخت آنهـا و همچنـین سـوانح سطح

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 1

5:15

IRS

T o

n M

onda

y Ja

nuar

y 6t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.6.3

.71

]

۱۳۹۶پاييز / سوم/ شماره ششم / سالکاربردي شناسيبوم

78

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 1

5:15

IRS

T o

n M

onda

y Ja

nuar

y 6t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.6.3

.71

]

...یالمللنيبتاالب یطيمح ستيز یهاسکير یبندتيو اولو یابيارز

79

رودهاي گز و حرا المللیبینتاالب منفی هاي مثبت والایده. 4جدول

C3 C2 C1

0/11908 0/11547 02999/0 J+

0/03969 0/02566 11997/0 J-

آنهاو شناورها و تعمیر و اسکراپ هالنجاست. تردد دریایی

ود. عالوه بـر شمیاعث ایجاد آلودگی نفتی در این محدوده ب

از بیشـتر ي شـرق اسـتان کـه هـا تـاالب ین معضل ترمهمآن

در اینکـه خصوص گیرد و بهقسمت غربی استان، صورت می

بسیار مشـهود مسئلهرودهاي گز و حرا این المللیبینتاالب

بوده و پیامدهاي بسیاري در پی داشته، اشتغال برخی افراد در

که این امر در زمان بارگیري و استه قاچاق سوخت منطقه ب

سـو از یک هاتاالبتعقیب و گریز و تخلیه مواد در همچنین

تر تا محل تخلیـه ها براي رسیدن سریعو سرعت لنج یا قایق

ي هاجنگلنند که تهدید جدي براي کمیهایی ایجاد خسارت

رود. شــمار مــیمنـدان و ذخــایر غــذایی بـه مـانگرو، زیســت

دست آمـده در ابتـداي خـورآذینی در کنـار نتایج به راساسب

بوده و هرچه به بیشتراسکله میزان آلودگی نفتی بر رسوبات

ود، چـرا شمیرویم از بار آلودگی کاسته سمت دریا پیش می

رویـم، رسـوبات، شـنی و که هرچه به سمت دریا پـیش مـی

طور درو همین استسمت خور ریزتر و رسی تر و بهدرشت

دارنـد و تـأثیر کمتـر هاي دریایی اوایل خور امواج و جریان

همچنـین ). 20( استدر این نواحی محسوس بیشترآلودگی

هـاي هد در خور آذینی میزان هیدروکربندمیمطالعات نشان

بیشـتر ) ppm 637/4نفتی در آب دریا در تابستان (با میانگین

ـ ) است. ولی در نppm 37/1از زمستان (با میانگین ي هـا همون

از بهار (بـا بیشتر) ppm9054 رسوب در زمستان (با میانگین

که این امر حـاکی از ورود مـواد است) ppm7909 میانگین

نفتی از تعمیرات و تردد لنج یا قاچاق گازوئیل در این منطقه

ي هاهاي دیگر نتایج آنالیز شیمیایی نمون). درمطالعه17است (

ظـت آرسـینیک و جیـوه در رسوب نشان داد که میـانگین غل

. اسـت ppm 270/0و ppm 28/5بندر سـیریک بـه ترتیـب

شدگی آرسینیک و جیوه کـه در سـیریک میانگین فاکتور غنی

محاسـبه شـده ppm 93/1 و ppm 77/16بـه ترتیـب معـادل

شـدگی غنـی شدگی شدید آرسینیک و دهنده غنیاست، نشان

اي این عناصـر در رسـوبات اندك جیوه و نیز منشأ غیرپوسته

هاي نفتی) هاي صنعتی و آلودگیمنطقه (که منشأ آن فاضالب

در سـیریک و هـا ه. در بررسی درجـه آلـودگی ایسـتگا است

) حــاکی از ppm 43/0و ppm 46/0 ترتیــبجاســک (بــه

). 6ي سـیریک در منطقـه اسـت ( هـا هایسـتگا بیشـتر آلودگی

هت واگـذاري در هاي آماده جبا توجه به زیرساخت همچنین

) و نظـر 2ش میگو در شهرستان سیریک (ربخش صنعت پرو

هـا در هاي پرورش میگوي ایـران مجتمـع در سیستم اینکهبه

آنهـا انـد و بـا ي حـرا واقـع شـده هـا جنگلکنار خوریات و

هـاي گیـرد. ورود پسـاب خوبی صـورت مـی تبادالت آبی به

ت هـاي سـاحلی و خوریـا مزارع پرورش میگو به داخل آب

را در مدت زمـان طـوالنی کـه در هااکوسیستماند این تومی

را بـه آنهـا برنـد تغییـر داده و شرایط الیگوتروفی به سر مـی

ي هـا پسابند. مطالعاتی که در مورد کحالت یوتروفی تبدیل

ــل و ــت دو عام ــورت گرف ــزاس ص ــو در تگ ــزارع میگ م

ین عوامل آلـوده ترمهم عنوانبهکه هاپسابخصوصیت مهم

د عبارت است از: باال بودن میزان شمطرح هاپسابکننده در

5BOD و مواد معلق، که هر دو عامل براي موجـودات آبـزي

). عالوه بر موارد گفته شده تردد 19( هستندمضر و خطرناك

ها بر پوشش گیـاهی منطقـه اثـر منفـی در پـی و قایق هالنج

در مـوارد گفتـه شـده دیگـر نظیـر داشته است. این معضـل

خصوص در تـاالب گـز و حـرا شرق استان نیز بهي هاتاالب

خصـوص درختـان چنـدل (اغلـب در کنـاره اتکاي درختان بـه

هـاي آزاد هسـتند) را از بـین خورهاي اصلی و در تماس با آب

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 1

5:15

IRS

T o

n M

onda

y Ja

nuar

y 6t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.6.3

.71

]

۱۳۹۶پاييز / سوم/ شماره ششم / سالکاربردي شناسيبوم

80

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 1

5:15

IRS

T o

n M

onda

y Ja

nuar

y 6t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.6.3

.71

]

...یالمللنيبتاالب یطيمح ستيز یهاسکير یبندتيو اولو یابيارز

81

المللی رودهاي گز و حراکننده تاالب بین هاي تهدیدپذیري ریسک. درجه مخاطره6جدول

jC تعریف و حدود رده ریسک

غیرقابل تحمل آلودگی نفتی 1

)Intolerable(

8/0-1

0/91547 قاچاق سوخت

)Significantقابل توجه ( و تغییرات اقلیم خشکسالیپدیده 0/73779

هاي موتوريو قایق هالنجتردد 0/68332 8/0 -6/0

گذاري غیرعاديرسوب 0/58415

)Intermediateمتوسط (

4/0- 6/0

رویه و غیرمجازصید بی 0/57375

ادوات صید غیرمجاز 0/52552

کاهش تراکم پوشش گیاهی 0/47447

و شناورها هالنجاسکراب 0/42886

وباتآلودگی خاك و رس 0/42294

کاهش زادآوري آبزیان 0/36870

)Tolerableقابل تحمل (

2/0- 4/0

وجود و ساخت اسکله 0/31812

افزایش روند توسعه شهري و روستایی 0/31667

تردد وسایل نقلیه 0/27846

رویه دامچراي شدید و بی 0/27463

تخلیه و دفع زباله 0/26220

سازيي واحدهاي لنجهاپساب 0/21497

ي فرسودههالنجها و رهاسازي قایق 0/19006

)Inconsiderableجزئی (

0- 2/0

فرسایش خاك 0/15845

ناپایدار گردشگري 0/12870

سازيجاده 0/11962

0/ .09589 دسترسی آسان به منطقه

هاي گیاهی و جانوريآفات و بیماري 0

ود. عالوه بر مورد یاد شده از شمیدرختان برده و سبب افتادگی

پوشش گیاهی به ویژه درختـان مـانگرو را در جمله عواملی که

اشت نادرست و بیقرار داده برد تأثیرمحدوده این تاالب تحت

از حد و غیراصولی ي درختان و چراي بیشهاهرویه از سرشاخ

. استدام

بندر و اسکله صیادي رتبـه 22استان هرمزگان با دارا بودن

خود اختصـاص هاي ساحلی بهاول صید آبزیان را در بین استان

داده است. در آمارهاي منتشره سازمان شیالت ایران، میزان صید

هزار تن در سال و تعداد 188هاي هرمزگان یان در آبانواع آبز

فرونـد و 400شناورهاي صیادي آن نیز بیش از چهـار هـزار و

هـزار نفـر عنـوان شـده اسـت. طبـق 30صیادان نیز نزدیک به

، 1386شره از وضعیت صید استان هرمزگان در سال تگزارش من

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 1

5:15

IRS

T o

n M

onda

y Ja

nuar

y 6t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.6.3

.71

]

۱۳۹۶پاييز / سوم/ شماره ششم / سالکاربردي شناسيبوم

82

اسـتفاده غیرقانونی با کامالًفروند شناور به صورت 2457تعداد

از ادوات غیراستاندارد مانند تور ترال و تورهاي نامرئی و اکثـراً

14256در فصول ممنوعه به صید آبزیان فعالیت داشته و میـزان

درصـد افـزایش 5، 1385اند که نسبت بـه سـال تن صید کرده

در مناطق يادیص نیچنخارج فصل و هم دیص). 2داشته است (

است که روز به روز سبب کاهش یمهم اریممنوعه، دو عامل بس

شـت یامـر بـر مع نیـ و ا هشـد دیکاهش صـ جهیو در نت انیآبز

تـرین اصـلی داشته اسـت. یسوئ ریتأث یمحل ادانیاز ص ياریبس

صـورت قـانونی زیـر نظـر اتحادیـه کـار مشکل صیادانی که به

ي غیرمعمـول و هـا هنند این است که برخی افـراد بـه شـیو کمی

که ایـن شـیوه طورينند. بهکمیرا صید نادرست آبزیان دریایی

روب) معروف است باعـث نام ترال (کف هغیرقانونی صید که ب

زي شـده زي و حتـی کـف زي، میـان از بین رفتن آبزیان سـطح

ي صید از جملـه هاهاست. کاهش ذخایر دریایی و افزایش هزین

آور نرخ سوخت، یخ، ادوات و تجهیزات صیادي افزایش سرسام

سـازد. ها و غیره، فشار مضاعفی را بر صیادان وارد مـی و شنارو

یی چـون اسـکله هـا هدر محدوده شرق استان در اسکل همچنین

تیاب، کالهـی، کرگـان، اسـکله صـدور شـن و ماسـه مینـاب،

سـازي در )، جـاده 13کوهستک، بنـدر سـیریک و خـورآذینی (

در محدوده خـور آذینـی و تیـاب مینـاب، حفاظت شدهمنطقه

سـازي و افـزایش سـازي و لـنج ي متعدد کشتیهاهگاوجود کار

طوري که در منطقه افزایش ساخت توسعه شهري و روستایی، به

هاي روسـتایی باعـث تغییـر حـریم تـاالب شـده اسـت. و ساز

احداث مـزارع پـرورش میگـو در محـدوده و اطـراف همچنین

انداز اکوسیسـتم ي استان نیز از دیگر عوامل تغییر چشمهاتاالب

البی است.تا

درصـد کـاهش 70هاي اخیر با استان هرمزگان نیز در سال

خــود اســتان کشــور، ردیــف آخــر را بــه 31بارنــدگی در بــین

و کـاهش بارنـدگی، خشکسالیاختصاص داده است. عالوه بر

ي هـا ریسـک گذاري غیرعادي یکی دیگـر از فرسایش و رسوب

ي گـز و خصوص تاالب رودهاي استان بههاتاالبتهدید کننده

. طوفان شن روان در منطقـه سـیریک و جاسـک (بـه استحرا

طـور سـاخت و خانه گابریک و همـین دعلت احداث سد بر رو

فارس، سبب افزایش رسوبسازهاي کشورهاي عربی در خلیج

طـور بـه جهـت فرسـایش گذاري غیرعادي شده است و همین

پذیري منطقه) یکی از علل خشکیدگی حراي منطقه است. ایـن

ها بـا حمـل مقـدار قابـل تـوجهی شـن باعـث خفگـی فانطو

را در پی دارد. آنهاي هوایی مانگروها شده و نابودي هاهریش

ي اسـتان هـا تـاالب بـر ) 3( کـار نتایج مطالعه اسفنده و دانـه

ي هـا که همانند پژوهش حاضر، آلـودگی دهدهرمزگان، نشان می

ــت ــی، فعالی ــانفت ــی، ه ــاي آب ــنعتی، تردده ــاورزي و ص ي کش

ین تـر یه از پوشش گیـاهی، از مهـم روصیدغیرمجاز و برداشت بی

عوامل تهدید کننده در این مناطق هستند. همچنین طبق مطالعـات

ی شادگان الملل) بر تاالب بین12ي (محمد ی و ملکبلوچ رحیمی

ي گرمسـیري اسـتان هـا ) بـر تـاالب 14و سبزقبایی و همکـاران (

هـاي کـاربري زیسـتگاه خوزستان، تغییرات فیزیکی ماننـد تغییـر

سدسـازي، ماننـد تـاالب کننـده تأمین آب رژیم در تغییر طبیعی،

و تـاالب درون بـه هـا ی از تخلیه انواع فاضالبناش آب آلودگی

یع اکتشاف صنا تاالب، بیولوژیکی تولیدات از رویهبی برداريبهره

تـرین ي نفت و همچنین وقوع پدیدة خشکسالی مهـم بردارو بهره

. مطالعه مکونـدي هستند هاین تاالبا در کننده تهدید هايریسک

) در شمال کشور نشـان داد آلـودگی آب تـاالب 23و همکاران (

ین عوامل بارزتر تاالب شدن غنی و صنعتی هايناشی از فاضالب

ی نتـایج مطالعـات مشـابه در عبـارت .بهتهدید تاالب انزلی هسـتند

ضر حاکی از آن است ي تاالبی همانند این مطالعه حاهااکوسیستم

یـژه تـاالبی در معـرض وهاي طبیعی و بهکه بسیاري از اکوسیستم

طیف وسیعی از عوامل تنش و تهدیـد بـوده و نیازمنـد مـدیریت

.هستندصحیح در جهت کاهش اثرات و نیل به توسعه پایدار

و يپـژوهش هماننـد روش کـار جـوز نیدر ا یکل طوربه

يو بـرا یدلف کیاز تکن اهسکیر یی)، جهت شناسا10( یعیشف

ــاولو ــدتی ــعوامــل تهد يبن اســتفاده شــد و AHPاز روش دی

شـاخص 4) کـه از 22و همکـاران ( يبرخالف مطالعه مکونـد

ـ اسـتفاده کردنـد؛ در ا يبندرتبه يبرا مطالعـه ماننـد مطالعـه نی

سـه ) 12( يمحمـد و ملـک یبلـوچ یمی) و رح8( دمنشجاه

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 1

5:15

IRS

T o

n M

onda

y Ja

nuar

y 6t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.6.3

.71

]

...یالمللنيبتاالب یطيمح ستيز یهاسکير یبندتيو اولو یابيارز

83

) رنـده یپذ طیمح تیشاخص (شدت اثر، احتمال وقوع و حساس

TOPSIS کیبا تکن هاسکیر يبندو رتبه لیو تحل هیجهت تجز

و عـاملی نتایج تحقیقی جبل درنهایتمورد استفاده قرار گرفت.

وانت) نشان داد که می23و همکاران ( يمکوند و) 9( همکاران

ریسک عوامل ،چند معیاره گیريتصمیم هايبا استفاده از روش

با گیريتصمیم ساختار یک در که صورت بدین. کرد ارزیابی را

ـ و مختلـف هايریسک ها،جاي گزینههي چندگانه، بمعیارها هب

ریسک ارزیابی هايشاخص نیز گیريتصمیم هايشاخص جاي

.گیرندب قرار... و وقوع احتمال و اثر شدت مانند

گیرينتیجه

براسـاس هـا ریسـک گیـري نـدازه ا ریسـک، ارزیـابی از هـدف

.اسـت وقـوع احتمـال و تأثیر میزان قبیل از مختلف يهاشاخص

مناسـب خطـرات ارزیابی براي ریسک ارزیابی ي موجودهاروش

در يگیـر تصـمیم و مـدیریت جهـت در آنهـا نتـایج و است بوده

قـرار اسـتفاده مـورد خطـر کـاهش پیامـدهاي و کنترل خصوص

ر ایـن موضـوع اسـت کـه گگرفت. مطالعه حاضر نیز بیان خواهد

از جملـه آنهـا لودگی آب، خاك و رسـوبات و کـاهش کیفیـت آ

هاي نفتی و صنعتی، تغییرات گسترده در کـاربري اراضـی آلودگی

رویـه از منـابع بـرداري بـی تاالبی و تعرض به حریم تاالب، بهـره

رویـه بیي حرا و صید هاهاز سرشاخ رویهبیتاالبی، مانند استفاده

ین عوامـل تـر مهممداوم هايخشکسالی همچنینو غیراصولی و

مصب رودهـاي گـز و حـرا المللیبینفشار و تهدید براي تاالب

باالیی ریسک میزان تهدیدات این تجمعی ند. آثارشومحسوب می

فاحش تغییر که دچار نحوي کرده به تاالب از این ناحیه متوجه را

زودي شـاهد بـه رونـد ایـن ادامـه بـا و شـده شرایط زیسـتگاهی

دمات شدید غیرقابل جبران بر آن خـواهیم بـود. از تغییرات و ص

رسد مناطق تاالبی استان هرمزگـان نیـز در حـال طرفی به نظر می

اي که مسئلهین ترمهمحاضر تحت تعارضات شدیدي قرار دارند.

انـد تهدیـد نمایـد، تومـی ي ارزشـمند را هـا اکوسیستمبقاي این

طق است، به ویژه هاي نامتناجس در جوار این منااستقرار کاربري

کـه اسـت هـاي سـاحلی آنکه عمده مناطق تاالبی استان اکوتـون

داراي حساسیت باالتري بوده و به شدت از طریق جریانات آبـی

هـا هوند. گسترش انواع توسعه در باالدست این محدودشمیمتأثر

ــدون ــرب ــت درنظ ــایین دس ــت و پ ــات باالدس ــرفتن ارتباط گ

همچنـین اي جریان ماده و انرژي، و انقطاع کریدوره هااکوسیستم

هاي نفتی که به جهت حمل و نقـل نفوذ آلودگی (به ویژه آلودگی

افتـد)، بـه ایـن منـاطق، دریایی و معضل قاچاق سوخت اتفاق می

ویـژه ي تحـت حفاظـت بـه هـا هشرایط نامناسبی را براي زیسـتگا

استان فـراهم آورده کـه در صـورت ادامـه، المللیبیني هاتاالب

درنهایـت هـد. دمیقرار تأثیرشان را تحت و ثمربخشی آنها بقاي

مالحظـات گـرفتن درنظـر به منظور رفع مخاطرات مذکور، لزوم

آلـی، هـاي آلودگی کاهش در هماهنگ مدیریت محیطی و زیست

ي و مدیریت تاالب، آموزش کارشناسـان، ریزبرنامهاصالح فرایند

ي اثرگذار و اثرپـذیر هاهان و مدیران تاالب، تشویق گروریزبرنامه

منظور مشارکت در امر حفاظت، کاهش مشکالت معیشتی بهرهبه

ــزایش ظرفیــت ــاالب و و اف ــرداران ت ــی ب ــاي نظــارتی و اجرای ه

ي مربوطه در حفاظت از تاالب ضـروري بـه نظـر مـی اهانسازم

از طریـق زیسـت محیطـی طـور کلـی مـدیریت ریسـک به رسد.

و فراینـدي خطـی و ایسـتا پـذیرد فرایندي سنجیده، صورت مـی

مـدیریت . دراسـت اي نیست، برعکس فراینـدي پویـا و چرخـه

یـا و شناسـایی از بیشـتر محوري موضوع محیطی ریسک زیست

خطـر عامل معرض در گرفتن قرار میزان ضررهاي ارزیابی، تعیین

محیطـی زیسـت ریسک است. مدیریت محیطی آسیب زیست یا

از کسـب شـده يهـا هداد از ادهاستف با که جانبه چند است تالشی

آیـد. لـذا در مـی اجـرا بـه مختلـف يهـا هدیدگا و شماربی منابع

فرامـرزي محیطـی زیسـت مدیریت ریسک روي پیش مشکالت

نیازهـاي تلفیـق بـه قادر که دارد نیاز ییهاروشیا روش به و بوده

ایـن در و باشـد جامعـه عمـوم نیازهـاي بـا نهادهـا و هـا سازمان

حل مقتضی را ارائه نماید. راه ندبتوا خصوص

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 1

5:15

IRS

T o

n M

onda

y Ja

nuar

y 6t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.6.3

.71

]

۱۳۹۶پاييز / سوم/ شماره ششم / سالکاربردي شناسيبوم

84

استفاده مورد منابع

. خالصه گـزارش سـند توسـعه زیسـت محیطـی اسـتان هرمزگـان، کمیتـه 1387زیست استان هرمزگان. اداره کل حفاظت محیط .1

ص. 46، اداره کل زیست محیطیي ریزبرنامه

، استان هرمزگان. پژوهشکده اکولوژي خلـیج 1386ال . گزارش وضعیت صید آبزیان در س1394اداره کل شیالت استان هرمزگان. .2

ص. 82، فارس و دریاي عمان

. IBAو Med Wetي هـا روشي اسـتان هرمزگـان بـا تلفیـق هاتاالباي مقایسه -. بررسی تطبیقی1393کار. ا. دانه و اسفنده، س. .3

. ص 10 ،خرداد ماه 26-25. کرج. هاتاالبدومین همایش ملی مدیریت و مهندسی

هـاي زیسـتی و . توانمنـدي 1385 و ف حاضـري. ز. حسـینی ، علمیر. م. زاده،ح. عطیمزاده، ، ج. سرهنگح. نژاد پاریزي، م.رانای .4

..89-100): 39(32 شناسیمجله محیط .سیاهکوه اردکان (یزد) حفاظت شدهتنگناهاي موجود در منطقه

رانـی در ي فیزیکی، واقعی و مجازي براي اجـراي فعالیـت قـایق . تعیین ظرفیت بردها1392پرورش، ح.، ا. پرورش و ز. پرورش. .5

. 85-92): 13(4 شناسی اقیانوسحرا رود گز. المللیبینتاالب

شناختی و آلودگی هاي رسوب. بررسی ویژگی1388پور. آبادي، ز.، ب. دهرآزما، ح. قاسمی، م. مرتضوي و ب. تقیپوررحیم نجف .6

مجله پژوهشی علوم پایه ( نگاري و رسوب شناسیهاي چینهوهشپژبه آرسنیک و جیوه. رسوبات سطحی بنادر سیریک و جاسک

.47- 64): 2(25 )فهاندانشگاه اص

چنـد يگیـر تصـمیم روش از اسـتفاده بـا اکولوژیـک حساس مناطق زیستی محیط ریسک مدیریت و . ارزیابی1387ش. قربان،جان .7

اسالمی، واحد آزاد دانشگاه زیست، مدیریت محیط رشته ارشدکارشناسی نامهایانپ. موند شده حفاظت موردي، منطقه مطالعه معیاره،

.ص 110 ،تحقیقات اهواز و علوم

هـاي مـدل براسـاس شیمبار شهرسـتان مسجدسـلیمان حفاظت شدهمحیطی منطقه . مدیریت ریسک زیست1393جاهدمنش، پ. .8

زیست. دانشگاه آزاد اسالمی، واحـد علـوم و تحقیقـات یریت محیطارشد رشته مد نامه کارشناسی. پایانچند معیارهي گیرتصمیم

.ص 132 ،اهواز

نشریه ي چند شاخصه. گیرتصمیمریسک پروژه با استفاده از فرایند بنديرتبه. 1386فر و ع. لنگرودي. رضاییآ. عاملی، م. ح.، جبل .9

.863-871): 7(41 دانشکده فنی

حلـه بوشـهر بـا اسـتفاده از فراینـد حفاظت شدهمنطقه محیط زیستیي هاریسکلیل . تجزیه و تح1388جوزي، ع. و م. شفیعی. .10

.21-36): 3(4 هاي مجله علوم و فنون دریاییپژوهش). AHPتحلیل سلسله مراتبی (

.ص 108، هرمزگان طبیعی منابع کل اداره ن.استان هرمزگا در مانگرو يهاجنگل توسعه و مدیریت . طرح1384کار، ا. دانه.11

ي هـا شاخص براساسشادگان المللیبینتاالب محیط زیستیي هاریسک. ارزیابی 1392می بلوچی، ل. و ب. ملک محمدي. رحی.12

.101-112): 1(39 شناسیمحیطعملکرد اکولوژیکی.

اي خلیج فارس و دریاي عمان. ي ماهوارههاه. تصاویر و نقش1394سازمان بنادر و دریانوري. .13

ي گرمسیري هاتاالباي فشارها و تهدیدات . آنالیز مقایسه1391ا. خراسانی و م. کرمی. ري، ب. ریاضی، ن.ر.، م. منو سبزقبایی، غ..14

.55-68): 2(4 اکوبیولوژي تاالبي استان خوزستان). هاتاالب(مطالعه موردي: RAPPAM شناسیبا استفاده از روش

ارشد محیط نامه کارشناسیالمللی. پایان بین يهاتاالب ولوژیکیاک امنیت سنجش ابزار . ساخت و اعتباریابی1394پور، ف. صالحی.15

ص. 57 ،االنبیاء بهبهانزیست، ارزیابی و آمایش سرزمین. دانشگاه صنعتی خاتم

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 1

5:15

IRS

T o

n M

onda

y Ja

nuar

y 6t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.6.3

.71

]

...یالمللنيبتاالب یطيمح ستيز یهاسکير یبندتيو اولو یابيارز

85

هـا و راهکارهـا. کنفرانس مدیریت چـالش .ها و راهکارها، چالشهاتاالب. مدیریت 1392، م.، م. بشیري و ف. حقیقی. رشعبداله.16

ص. 10 ،ماهدي 5 ،شیراز

جهـت تقلیـل و زیسـت محیطـی راهکار مـدیریت ارائهي نفتی در خورآذینی و هاه. بررسی میران آالیند1390قدوسی بهبهانی، آ. .17

.ص 128 ،زیست، دانشگاه آزاد اسالمی، واحد بندرعباس ارشد، رشته مدیریت محیط نامه کارشناسیپایش آن. پایان

.113-125): 2(2 شهرنشریه آرمان. چند معیارهي گیرتصمیمهاي شناسی مدل. روش1388مرادي، ا. و م، اخترکاوان. محمد.18

ي تکثیر و پرورش میگو بر سواحل جنـوب هاهکارگا هايفعالیتناشی از زیست محیطی. بررسی اثرات متقابل 1391مرتضوي، م. .19

.ص 98، عمان، بندرعباسفارس و دریاي کشور. مؤسسه تحقیقات شیالت ایران، پژوهشکده اکولوژي خلیج

جهـت تقلیـل و زیسـت محیطـی برنامه مدیریت ارائه) در خور تیاب و TPHsي نفتی (هاه. بررسی میزان آالیند1389معظمی، آ. .20

.ص 130 ،زیست، دانشگاه آزاد اسالمی، واحد بندرعباس نامه کارشناسی ارشد، رشته مدیریت محیطپایش اثرات. پایان

و TOPSISي هـا روش از اسـتفاده بـا هـا تـاالب محـیط زیسـتی ریسـک . ارزیـابی 1394و ب. لرستانی. مکوندي، ر.، س. آستانی.21

EFMEA .85-98): 11(6 زیست محیط هايپژوهش.

EFMEAو TOPSISي هـا روشبا استفاده از هاتاالب محیط زیستی. ارزیابی ریسک 1391مکوندي، ر.، س. آستانی و ز. انوشه. .22

فصلنامه علمی پژوهشی اکوبیولوژي تاالب. دانشگاه آزاد اسالمی واحد اهـواز سو در استان همدان). شیرین (مطالعه موردي: تاالب

3)12 :(40-25 .

EFMEAو SAWي هـا روشبـا اسـتفاده از هاتاالب محیط زیستی. ارزیابی ریسک 1392مکوندي، ر.، س. آستانی و م. چراغی. .23

-74): 17(5 اهواز واحد اسالمی آزاد دانشگاه ،تاالب اکوبیولوژي پژوهشی علمی فصلنامه .انزلی) المللیبین(مطالعه موردي: تاالب

61.

روش از اسـتفاده بـا دنـا حفاظـت شـده منطقـه زیست محیطی مخاطرات . ارزیابی1395حسینی، س. ف. و س. س. دشتی. ملک.24

.41-56): 3(14 محیطی علوم فصلنامه). TOPSIS( چند معیاره يگیرتصمیم

25. Barbier, E. B. 2013. Valuing ecosystem services for Coastal Wetland Protection and Restoration, Progress and Challenges, Department of Economics and Finance, University of Wyoming, 1000 E, University Ave., Laramie.

26. Bertzky, M. and S. Stoll-Kleemann. 2009. Multi-level discrepancies with sharing data on protected areas: What we have and what we need for the global village. Journal of Environmental Management 90(1): 8-24.

27. Clayton, M. J. 1997. Delphi: A technique to harness expert opinion for critical decision-making tasks in education. Educational Psychology 17(4): 373-384.

28. Hogarth, R. M. 1978. A note on aggregating opinions. Organizational Behavior and Human Performance 21(1): 40-46.

29. Kellett, B. M., T. Walse and K. L. Baristow. 2005. Ecological risk assessment for the wetlands of the lower burdekin. CSIRO Land and Water Technical Report 26/05:34.

30. Prato, T. 2012. Increasing resilience of natural protected areas to future climate change: A fuzzy adaptive management approach. Ecological Modelling 242(1): 46-53.

31. Saaty, T. L. 1980. The analytic hierarchy process: Planning, priority setting, resource allocation. McGrawhill, New York, NY, 437 p.

32. Saaty, T. L. and L. G. Vargas. 1991. Prediction, Projection and Forecasting. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, 251 p.

33. Somerville, J. A. 2008. Effective use of the Delphi Process in research: Its characteristics, strengths and limitations. Unpublished doctoral dissertation, Oregon State University, Corvallis, OR.

34. Tian, K., J. Liu, D. Xiao, J. Sun, M. Lu and Y. Huang. 2015. Ecological effects of dam impoundment on closed and half-closed wetlands in China. Wetland 35: 889-898.

35. United Nations Environment Programme (UNEP). 2006. Marine and Coastal Ecosystems and Human Well-Being: A Synthesis Report Based on the Findings of the Millennium Ecosystem Assessment; UNEP: Nairobi, Kenya.

36. Valiela, I., E. Kinney, J. Culbertson, E. Peacock and S. Smith. 2009. Global Losses of Mangroves and Salt Marshes.

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 1

5:15

IRS

T o

n M

onda

y Ja

nuar

y 6t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.6.3

.71

]

۱۳۹۶پاييز / سوم/ شماره ششم / سالکاربردي شناسيبوم

86

PP. 109-142, In: Duarte, C. M. (Eds.), Global Loss of Coastal Habitats: Rates, Causes and Consequences, Fundación BBVA: Bilbao, Spain.

37. Van Teijlingen, E., E. Pitchforth, C. Bishop and E. Russell. 2006. Delphi method and nominal group technique in family planning and reproductive health research. Journal of Family Planning and Reproductive Health Care 32(4): 249-252.

38. Zanakis, S. H., A. Solomon, N. Wishart and S. Dublish. 1998. Multi-attribute decision making a simulation comparison of selection methods. Operational Research 107: 507-529.

39. Zhang, Sh., B. Sun, L. Yan and Ch. Wang. 2013. Risk identification on hydropower project using the IAHP and extension of TOPSIS methods under interval-valued fuzzy environment. Natural Hazards 65(1): 359-373.

Dow

nloa

ded

from

ijae

.iut.a

c.ir

at 1

5:15

IRS

T o

n M

onda

y Ja

nuar

y 6t

h 20

20

[ D

OI:

10.2

9252

/ijae

.6.3

.71

]