Kırda Değişimin Dinamikleri ve

Kalkınma Politikaları Bağlamında

Kır-Kent İlişkisinin Yeni Biçimlerinin

Değerlendirilmesi

EKREM AYALP, İzmir Kalkınma Ajansı

Program Yönetim Birim Başkanı

18.09.2019

1. Kır neresi, kırda kim var?

KÖY

KIRA İLİŞKİN GELENEKSEL ALGI- TARİF?

İÇİNE KAPALI

DIŞARISI İLE SINIRLI İLİŞKİ

DAYANIŞMACI TOPLUM

KENDİNE YETERLİ

DÜŞÜK NÜFUS

DÜŞÜK YOĞUNLUKLU İŞLEVLER

KENTSEL MERKEZLERDEN UZAK

ZAYIF ALTYAPI

2. Kıra ilişkin geçmiş kabuller?

DEĞİŞİM, DÖNÜŞÜM, İNTİBAK SÜREÇLERİ

KIRDA YAŞANAN DÖNÜŞÜMÜN ANA DİNAMİKLERİFARKLI BOYUTLARDA

FARKLI, ÇOĞUL VE HİBRİT KIRSALLIKLAR

KENT KIR

YIĞILMALAR COĞRAFYASI KENTSEL ALANLARDAN ARDA KALAN YERLER?

2. Kıra ilişkin geçmiş kabuller? KIRDA YAŞANAN DÖNÜŞÜMÜN ANA DİNAMİKLERİ

KENT KIR

YIĞILMALAR COĞRAFYASI

BİR ARAŞTIRMA NESNESİ OLARAK KIRSAL ALANLAR

KAVRAMSALLAŞTIRMATANIMLAR OLUŞTURMATİPOLOJİLER OLUŞTURMAGÖSTERGELER GELİŞTİRME

YENİ BİR TEMSİL ÇERÇEVESİ GELİŞTİRME

ANLAMAMÜDAHALE TASARLAMAOPERASYON SONUÇLARINI İZLEME

BİR SOSYO-MEKANSAL SÜREÇ OLARAK KENTLEŞME VE KIRSALDAKİ GELİŞMELERİ DENETLEMEK

3. Kırsal Alanı Doğru Biçimde AnlamakHALFACREE’NİN ÜÇLEMESİ

Nesnel Yer (Üretim ve tüketime yönelik mekânsal pratikler)

Temsili / İmgesel Yer (Mevzuat ve politika belgelerindeki tanımlar, edebiyatta/sinemada kır)

Deneyimlenen Yer (Gündelik yaşam pratikleri)

KIRSAL ALAN

4. Kırın Kentleşmesi- Kentin TaşralaşmasıKIRIN SOSYAL, KÜLTÜREL, EKONOMİK VE YAPILAŞMA BİÇİMİ OLARAK KENTLEŞMESİ

KENT

KIRSALA ÖZGÜ FONKSİYONLARKIRSALA ÖZGÜ DÜZENLEMELER

MEGA TAŞRAPOLDEMOGRAFİK VE YAPILI ÇEVRE YIĞININA DÖNÜŞÜM

KENT KIR

GEÇERSİZ KIR-KENT AYRIMI

İSTANBUL İZMİR

4. Kırın Kentleşmesi- Kentin TaşralaşmasıKIRIN SOSYAL, KÜLTÜREL, EKONOMİK VE YAPILAŞMA BİÇİMİ OLARAK KENTLEŞMESİ

İSTANBUL İZMİR

4. Kırın Kentleşmesi- Kentin TaşralaşmasıKIRIN SOSYAL, KÜLTÜREL, EKONOMİK VE YAPILAŞMA BİÇİMİ OLARAK KENTLEŞMESİ

İSTANBUL İZMİR

4. Kırın Kentleşmesi- Kentin TaşralaşmasıKIRIN SOSYAL, KÜLTÜREL, EKONOMİK VE YAPILAŞMA BİÇİMİ OLARAK KENTLEŞMESİ

İSTANBUL İZMİR

4. Kırın Kentleşmesi- Kentin TaşralaşmasıKIRIN SOSYAL, KÜLTÜREL, EKONOMİK VE YAPILAŞMA BİÇİMİ OLARAK KENTLEŞMESİ

İSTANBUL İZMİR

4. Kırın Kentleşmesi- Kentin TaşralaşmasıKIRIN SOSYAL, KÜLTÜREL, EKONOMİK VE YAPILAŞMA BİÇİMİ OLARAK KENTLEŞMESİ

5. Gündemdeki «Kırsal»GÜNDEMİN ARKA PLANINDAKİ AKTÖR: «KIR»

KIR

GURME PROGRAMLARI

ŞEFLER

DİYETLER

ORGANİK/DOĞAL GIDALAR

YIKIMA UĞRAYAN DOĞAL ALANLAR

DOĞAL KAYNAKLARIN YOK EDİLMESİ

ORMAN YANGINI

SU KAYNAKLARI

HAFTASONU TATİL KAÇAMAK

ARAŞTIRMACILAR, PLANCILAR, SİYASA YAPICILAR?

ARAŞTIRMACILAR, PLANCILAR, SİYASA YAPICILAR

Sağlıklı, Besleyici, Erişilebilir, Adil Gıda:TARIMSAL VERİMLİLİK, GIDA EGEMENLİĞİ

Ekolojik Denge ve Değerlerin Korunması:TARIMIN ÇOK İŞLEVLİLİĞİ, MÜŞTEREKLER

Mekanda aşırı yığılmayı engellemek

Özgürlük olarak KIRSALDA YAŞAM

Yoksulluğun Bertarafı/Azaltılması

Yeni bir sosyo-mekansal kavramsallaştırma: ÇOĞUL-KIRSALLARI TİPİKLEŞTİRME

5. Gündemdeki «Kırsal»GÜNDEMİN ARKA PLANINDAKİ AKTÖR: «KIR»

KIRDA DEĞİŞİMİN ÖNDE GELEN DİNAMİKLERİ

Tarım-Gıda Sisteminin Örgütlenme Yapısında Dönüşüm

Ulaşım ve İletişim Olanaklarında Dramatik Artış

- Kentsel Yayılma- Kent Merkezinin Desantralizasyonu- Tek Odaklı Kentten Çok Odaklı Sınırsız Kente Geçiş- Kentleşen Hinterland

6. Kırda Ne Değişti?DÖNÜŞÜMÜ ANLAMAK: TARIM SEKTÖRÜ, KENTLEŞME SÜREÇLERİ, KÜRESEL DİNAMİKLER….

Gezegenin %3’lük yüzeyinin eli %75’ine değiyor!

6. Kırda Ne Değişti?GEZEGENİN (HİNTERLANDIN) KENTLEŞMESİ- PLANETARY URBANIZATION

6. Kırda Ne Değişti?DÖNÜŞÜMÜ ANLAMAK: TARIM SEKTÖRÜ, KENTLEŞME SÜREÇLERİ, KÜRESEL DİNAMİKLER….

Kimlik / Kültürel

coğrafyalar için zorluklar

Tüketimin mekanları; non-

places; operasyonel

peyzajlar; de-localisation

göreli uzam;

‘businessnetworks'

Yapılaşarak kentleşme

7. Kırsal Dönüşüme Yönelik Üst AnlatılarKIRSAL DÖNÜŞÜMÜ ANLAMAK: 3 ÜST-ANLATI

Tarım Merkezli Üst Anlatı

Kır-Kent Üst Anlatısı

Küreselleşme ve Ekonomik Rekabetçilik Üst Anlatısı

Kırsal alandaki dönüşümün özünde tarımda

meydana gelen dönüşümlere adapte olma eğilimi

vardır.

Kırsal alandaki dönüşümün özünde fiziki

uzaklıklara bağlı olarak kent ile etkileşimin niteliği

vardır.

Kırsal alandaki dönüşümün özünde olumsal

bağlılıkların dışında, farklı ilişkisel bağlılıklar

kurabilme imkanına dayalı küresel etkileşim

düzeninden yararlanma olanakları ve becerileri

vardır.

Bölgenin performansını kırsallık derecesi/ erişilebilirlik ve ekonomik yeniden yapılanma düzeyi ile ilişkilendirir

OE, OU, AEK, AUK

Zenginleşen-Fakirleşen (Accumulation- Depletion)

FakirleşenOrtalama Altı

Ortalama ÜstüZenginleşen

Yapısal Tipler (Sadece Orta Düzeyde ve Ağırlıklı Kırsal Alanlar)

Tarımsal

Tüketimin Mekanı Olarak Kırsal Alan

Çeşitlenen Kırsal Alan (Güçlü İkincil Sektör)

Çeşitlenen Kırsal Alan (Güçlü Piyasa Hizmetleri)

EDORA KÜPÜ- 3 boyutlu analiz çerçevesiOE: Orta Düzeyde Erişilebilir OU: Orta Düzeyde UzakAEK: Ağırlıklı Erişilebilir Kırsal AUK: Ağırlıklı Uzak Kırsal

8. Kırsal Tipleştirme ArayışlarıEDORA KÜPÜ

8. Kırsal Tipleştirme ArayışlarıKIRSAL AĞ (RURAL WEB)

gerileme ilerleme

görece yüksek

tarım sektörüyle niceliksel bağlantı

görece düşük

Uzmanlaşmış tarımsal alanlar

Periferik alanlar

«masal ülkesi»

Parçalı Karakterli

alanlar

Yeni Kırsal alanlar

Banliyö

a) Tarımda özelleşmiş alanlar; yoğun, intensif ve büyük ölçekli tarım yapılan yerlerdir, diğer iktisadi sektörlerin buradaki tarım sektörü ile ilişkisi zayıftır.

b) Periferik alanlar; Bu alanlarda tarım tarihsel olarak önemli bir rol almamıştır ya da geçmişte belirli ölçüde kayda değer iken şimdilerde düşüşe geçmiştir. Ekstrem örneklerde, tarımdaki çözülme ile nüfus kaybı ve yoksunluk hali baskındır.

c) Yeni kırsal alanlar; çok-fonksiyonlu tarım pratiği görülmekte, bölgesel ekonomi ile çoğalan bir bütünleşme yaşanmaktadır (bio-çeşitlilik, çevresel değerlerin korunması, hizmetler ve yaşam kalitesinde artış, enerji üretimi). Çok-fonksiyonluluk işletme düzeyinde de gerçekleşir ve ürün çeşitlenmesini sağlayan işletme tipi gelişmektedir.

8. Kırsal Tipleştirme ArayışlarıKIRSAL AĞ (RURAL WEB)

gerileme ilerleme

görece yüksek

tarım sektörüyle niceliksel bağlantı

görece düşük

Uzmanlaşmış tarımsal alanlar

Periferik alanlar

«masal ülkesi»

Parçalı Karakterli

alanlar

Yeni Kırsal alanlar

Banliyö

d) Parçalı karakterli alanlar (segmented), tarımda ihtisaslaşmanın yanında eşit düzeyde önemli başka sektörler de gelişmektedir. Ancak burada işletme düzeyinde çok-işlevli yapı bulunmaz. Daha ziyade yan yana farklı mal ve hizmetlerde ihtisaslaşmalar gerçekleşir.

e) Yeni banliyöler, tarımın kan kaybetmekte, yakınlık avantajıyla kentsel ekonomiler ile bağlanabilen dağınık yerleşmeler oluşmaktadır.

f) Son bir kategori olarak ‘Masal Ülkesi’ (dreamland), ikincil konut yapılanmalarının yahut dönemsel olarak popülerlik kazanarak olağanüstü canlılık kazanan, mevsimsel yoğunluğun yaşandığı, kışları terk edilmiş yerlere dönüşen yerler, tatil yöreleridir.

8. Kırsal Tipleştirme ArayışlarıFONKSİYONEL KENTSEL ALAN İLE İLİŞKİSİNE GÖRE TİPLEŞTİRMEFonksiyonel Kentsel Alanın (FKA) İçindeki Kırsal Alan

Fonksiyonel Kentsel Alanın Dışında Fakat Yakın Çeperindeki Kırsal Alan

Fonksiyonel Kentsel Alandan Uzak Kırsal Alan

TİP ZORLUKLAR OLANAKLARFonksiyonel Kentsel Alanın (FKA) İçindeki Kırsal Alan

- Geleceğini tayin etme gücünde azalma- Kentsel merkezlerde yoğunlaşan aktiviteler- Kırsal kimliğin kaybı

- Görece istikrarlı bir gelecek- Kentsel alanların negatifliklierinden sakınırken olanaklarını elde etme potansiyeli

Fonksiyonel Kentsel Alanın Dışında Fakat Yakın Çeperindeki Kırsal Alan

- Yerel yerleşik nüfus ile yeni yerleşmeciler arasında çatışmalar- Bazı firmalar için çok uzak, bazıları için çok yakın

- Yüksek bir yaşam kalitesi arayışındaki üst gelir grubu hanehalkını çekme potansiyeli- Gelişmiş hizmetlere ve kent kültürüne görece kolay erişim- Ulaşıma kolay erişim

Fonksiyonel Kentsel Alandan Uzak Kırsal Alan

- Ani büyümelere ya da ani iflaslara konu olan çok özelleşmiş ekonomiler- Yerleşmeler arasında sınırlı bağlantı ve uzak mesafeler- Kişi başına düşen hizmet harcamalarının yüksekliği

- Doğal kaynak temelli ürünlerin üretiminde mutlak avantaj- Kentsel alanlara erişim arayan ancak gün aşırı erişimigerekmeyen firmalar için çekici- Firmalar ve bireyler için doğal ve çevresel estetik olanakları

Kırsal Bölge Tiplerine Göre Zorluklar

Kır - Kent İlişkisinin TürleriK-K İlişki Tipi Anahtar kelimeler/kilit önemde meseleler

Ev - İşyeri ilişkisi İstihdam, erişilebilirlik, konut sunumu, ulaşım, emek piyasası

Merkezi Alan İlişkisi Doğal çevre, eğitim, ticaret, sağlık, kültürel etkinlikler

Ağ İlişkisi Gelişme koridorları boyunca bağlantılar, sınırsız kent, çok-odaklı gelişme

Tüketim İlişkisi Rekreasyon, gıda üretimi, atık bertarafı

Sosyal Aktivite İlişkisi Peyzaj/kültür mirası, açık alan

Altyapı İlişkisi Yollar, tren yolları, telekominikasyon altyapısı, boru hattı

Kaynak İlişkisi Doğal miras, enerji, su

(+) (-)

(i) Tematik K-

K İşbirliği

(ii) Jenerik K-

K İşbirliği

(iii) Örgütlenmiş

Yakınlığı Teşvik Eden

(a) Kentleşme (kır-kent göç ilişkileri)

Kuzey Avrupa'daki nüfusu yoğun bölgelerde, bazı "Yeni Üye Ülkelerde" ve Akdeniz Bölgesinde hala önemli bir konu.

Nüfusun azalması, yaşlanması ve cinsiyet dağılımında dengesizlik

Kamu sektörünün istihdam yaratıcı şekilde kırsal alanlarda yer seçmesi

√ √

(b) Kente iş amaçlı geliş-dönüşler ve Tersine Kentleşme

Kente iş amaçlı gidiş-dönüşlerde daha uzun mesafeler katedilmesi,

evden çalışma ile kente iş amaçlı gidiş-dönüşlerin bir karmasının ortaya çıkması. Merkez Avrupa'da ve Batı

Avrupa'da baskın eğilim tersine göç.

Kente iş amaçlı gidiş-dönüşlerin kırsal toplulukları yeniden canlandırması. Erişilebilir olan kırsal toplulukların ve kırsal ekonomilerin yeniden canlandırılması potansiyeli.

Kırsalda artan konut fiyatları, azalan perakendecilik ve hizmetler sektörü

Yatırım yapılarak ya da daha

iyi koordinasyonla banliyö ulaşımının düzenlenmesi

√

(a) "Merkezi Yer" tüketici ilişkileri

Kente iş amaçlı gidiş-dönüşlerin "Merkezi Yerler" hiyerarşisini bozması,

artan mobilitenin mekansal yayılmayı arttırması. İnternet üzerinden alışverişteki artış.

Özellikle iletişim araçlarına ve özel araca sahip olan hanehalki için yeni satınalabilirlik olanakları.

Geleneksel yerel ticaretin zayıflaması,

Merkez-çevre ilişkisinin azalması.

Sosyal girişimlere kırsalda kişisel hizmetlerin sağlanmasında rol vermek

√ √ ?

(b) Kırsal alanlardaki KOBİ'ler ile yakınındaki kentler arasında malların ve kişisel hizmetlerin değiş tokuşu

Anaakım küreselleşme, yerel ötesi ağlar, uzayan gıda tedarik zincirleri ve azınlıkların yeniden iskan ettirilmesi, kısa tedarik zincirleri vb. Hizmetler sektöründe yükseliş. Hub'lar etrafında gelişen lojistik.

Yeniden yerelleşme, kısa tedarik zincirleri, nişler, nitelikli üretim vb. olguların kırsaldaki üreticiler için katma değeri üretmesi. Hizmet sektöründeki artışın ulaşım giderlerindeki dezavantajı azaltması.

Küreselleşme, yerel ötesi ağlar vb.nin yakındaki kentlerle ilişkileri aşındırması- katma değeri yerelliklerin elinde tutamaması. Lojistik merkezlerin nadiren kırsalda olması.

Kırsal alandaki ve kentsel alandaki KOBİler arasında ilişki kurma/eşleştirme hizmetleri sunulması

? √ √

(c) Kırsal alan ile buralara yakın kentler arasında bilgi ve yenilikçiliğin yayılması

Teknolojik iletişim olanaklarının iyileşmesi.

Bilgiye internet kanalıyla erişimde artış. Kırsal alanlar AR-GE kapasitesi bakımından zayıftır.İletişim, ulaşım vb. küresel enformasyon kaynaklarına ikincil erişim.

K-K İş ağları aracılığıyla teknik bilginin ve piyasa bilgisinin yayılmasını sağlamak

√ √

Müdahale Biçimleri

1. DemografikBağlantılar

2. Ekonomik İşlemler ve Yenilikçilik Aktiviteleri

EtkileşimTipi

Alt Tip Temel Güncel Eğilimler

Kırsal Etki Kır-Kent (K-K) İşbirliğine Dayalı

Uygun Müdahale Örnekleri

9. Kır-Kent Etkileşiminde Müdahale Örnekleri (Copus, 2013)

(+) (-)

(i) Tematik K-

K İşbirliği

(ii) Jenerik K-

K İşbirliği

(iii) Örgütlenmiş

Yakınlığı Teşvik Eden

(a) Temel kentsel kamusal hizmetlerin kırsal hanehalkına ve işletmelere ulaştırılması. Ayrıca kırsal alanların temel kentsel kamusal hizmet noktalarına erişimi.!?

(Özelleştirme ile ilişkilenen) verimlilik ve maliyet etkinliğinin öne çıkması. Diğer taraftan, yenilikçi sevkiyat/taşıma çözümleri.

Yeni bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanan hizmet yöntemlerinin yüzyüze gerçekleşmeye olan gereksinimi azaltması.

Ölçek ekonomisini sağlamak, kentsel odaklarda daha da merkezileşmek demek.

Kırsal alanda yenilikçi hizmet sunumu olanakları (toplum temelli, bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanan vb.)

√ √ ?

(b) Kırsal alanda toplu taşıma hizmetlerinin varlığı.

(Özelleştirme ile ilişkilenen) verimlilik ve maliyet etkinliğinin öne çıkması. Kentsel alanların dışında kamusal toplu taşıma hizmetlerinde genel olarak azalma.

Özel araç sahibi hanehalkının ve bireylerin daha fazla mobilite kazanması, daha fazla iş olanağı, alışveriş ve eğlence-dinlence seçeneklerine sahip olması.

Özel araç sahibi olmayan hanehalkı ve bireyler düşük yaşam kalitesine ve olanaklardan dışlanmaya maruz kalır.

Daha iyi K-K ilişkilerini garanti altına almak için stratejik toplu taşıma planlaması yapmak

√

(a) Kentte yaşayan nüfusun kırsal kesime eğlence-dinlence ve rekrasyon kullanımları amaçlı erişimi.

Artan özel araç sahipliği- artan günübirlik turizm faaliyetleri. Artbölge'de turizm ve eğlence-dinlencede azalma - "tatil" eğiliminin yurtdışına yönelmesi.

Kırsal ekonomi ve emek piyasasının kentli ziyaretçilerin yaptıkları harcamalardan gelir elde etmesinin kırsal kültürün ve kırsal çevrenin korunmasına motivasyon sağlaması.!?

Ziyaretçi-turist sayısı fazla ise çevresel değerler tahrip olur.

Kırsaldaki eğlence-dinlence ve rekreasyon hizmetlerinin kentsel alanda pazarlama ve tanıtımını yapmak

√ ?

(b) Kırsal alanların su kaynağı, karbon azaltımı ve atık arıtma amaçlı kullanımı.

Karbon azaltımına artan ilgi. Artan çöp hacmi ile eş zamanlı biçimde atık tasviyesine yönelik katılaşan kurallar.

Kırda istihdam olanaklarının zenginleşmesi. Ormancılık alanında yapılan yatırımların kırsal çevreyi iyileştirebilmesi.

Çevresel riskler ve kayıplar √ √

(c) Kırsal alanların yenilenebilir enerji üretimi için kullanımı.

Piyasa dalgalanmaları yüzünden kısa vadeli riskler, fakat uzun erimde yüksek potansiyel.

Kırsaldaki işletmelerin ucuz enerjiye

erişim potansiyeli, altyapı şebekesindeki iyileştirmeler, kırsaldaki arazi sahipleri için gelir olanakları ve bazı kırsal istihdam olanakları.

Arazi kullanım kararlarında çatışmalar, çevresel risk potansiyeli. 'Dışarlıklı mülkiyet' yerelde yaşayanlara çok düşük fayda sağlar. Turizm ve eğlence-dinlence sektörlerinde olumsuz etki yaratır.

√ ?

3. Kamusal Hizmetlerin Dağıtımı

4. Olanaklar ve Doğal Kaynaklardan Elde Edilen Metaların Değiş-Tokuşu

Kentsel kamusal hizmet sağlayıcıları ile kırsal arazi sahipleri/planlama otoriteleri arasında stratejik işbirlikleri kurmak

EtkileşimTipi

Alt Tip Temel Güncel Eğilimler

Kırsal Etki Kır-Kent (K-K) İşbirliğine Dayalı

Uygun Müdahale Örnekleri

Müdahale Biçimleri

Kır-Kent (K-K) İşbirliğine Dayalı

Uygun Müdahale Örnekleri

Kamu sektörünün istihdam yaratıcı şekilde kırsal alanlarda yer seçmesiYatırım yapılarak ya da daha iyi koordinasyonla banliyö ulaşımının düzenlenmesi

Sosyal girişimlere kırsalda kişisel hizmetlerin sağlanmasında rol vermek

Kır-Kent (K-K) İşbirliğine Dayalı

Uygun Müdahale Örnekleri

Kırsal alanda yenilikçi hizmet sunumu olanakları (toplum temelli, bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanan vb.)Daha iyi K-K ilişkilerini garanti altına almak için stratejik toplu taşıma planlaması yapmakKentsel kamusal hizmet sağlayıcıları ile kırsal arazi sahipleri/planlama otoriteleri arasında stratejik işbirlikleri kurmak

9. Kır-Kent Etkileşiminde Müdahale Örnekleri

Ekolojik SermayeBeşeri SermayeSosyal SermayeEkonomik SermayeKültürel SermayeYapılı Çevre Sermayesi

«Territorial» Sermaye

10. Kır-Kent Etkileşiminde Müdahale Ölçekleri

MÜDAHALE

MAKRO-DÜZEY; yaygın, farklılaşmanın mekansal örüntüsünün sistematiğine uygun

MİKRO-DÜZEY; yerelleşmiş, bölgenin sermayesinin [territorial capital] mekansal olmayan unsurlarına karşılık olarak

TEŞEKKÜRLER

EKREM AYALP, Program Yönetim Birim Başkanı

18.09.2019