ﺖﺤﺗ نﺎﯾﻮﺠﺸﻧاد ﯽﻣﺎﮐدﺎﺷ و ﯽﮔﺪﻧز ﺖﯿﻔﯿﮐ...

1394 زمستان/ چهارم، شماره پنجم سال/ 17دانشگاه اسالمی در فرهنگ

Culture in The Islamic University, 2016 (Winter) 17 , Vol. 5 , No.4

اثربخشی هوش معنوي بر کیفیت زندگی و شادکامی دانشجویان تحت

)ره(پوشش کمیته امداد امام خمینی 2 محمود نجفی؛ 1 اسماعیل سلیمانی

٤ علی شیخ االسالمی ؛ ٣ بشرپور سجاد

چکیده. هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی آموزش هوش معنوي بر کیفیت زندگی و شادکامی دانشجویان بود :هدفآزمون با گروه آزمون و پس روش تحقیق مطالعۀ حاضر آزمایشی با کارآزمایی بالینی است که با طرح پیش :روش

شهرستان اردبیل ) ره(کلیه دانشجویان پسر تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی جامعۀ آماري شامل. گواه انجام شدداراي میانگین پایین تر از نقطه برش در مقیاس کیفیت زندگی و (دانشجو 40بود که 1393- 94تحصیلی سال در

ده شامل پرسشنامۀابزارهاي مورد استفا. ندگیري تصادفی انتخاب شد از میان جامعۀ آماري به صورت نمونه) شادکامی

نشان ) MANCOVA(واریانس چندمتغیري کوآزمون تحلیل نتایج :ها یافته. بودکیفیت زندگی و مقیاس شادکامی عملکرد جسمانی، نقش جسمانی، درد بدنی، عملکرد آزمایش و گروه کنترل در دانشجویان داد که بین دو گروه

تفاوت معناداري وجود دارد مت روانی و شادکامیاجتماعی، نقش هیجانی، سالمت عمومی، سرزندگی، سال)001/0≤P( بعد از آموزش هوش معنوي کیفیت زندگی و شادکامی دانشجویان گروه آزمایش؛ بدین معنی که

براي ارتقاي کیفیت زندگی و شادکامی توان آموزش هوش معنوي میاز :گیري نتیجه. افزایش یافته است .استفاده کرد دانشجویان

.هوش معنوي، کیفیت زندگی، شادکامی، دانشجویان: کلیدي واژگان

07/08/94: ؛ تصویب نهایی 13/02/94: دریافت مقاله .

، خ صدا وسیما، دانشکده 2آذربایجان غربی، ارومیه، والفجر: آدرس)/ نویسنده مسئول(دانشگاه ارومیه، گروه علوم تربیتیشناسی رواناستادیار . 1 Email: [email protected] / 04433364500: نمابر/ ادبیات، گروه علوم تربیتی

.شناسی روان، گروه سمناندانشگاه شناسی رواناستادیار . 2

.گروه روان شناسی. گاه محقق اردبیلیدانشیار روان شناسی دانش. 3

.شناسی روان، گروه محقق اردبیلیدانشگاه شناسی رواناستادیار . 4

538 17در دانشگاه اسالمی فرهنگ

مقدمه) الفشناختی تغییر گستردة با آن، نوجوان در که است فرد زندگی از حساسی بسیار مقطع نوجوانی دوران

نوجوانان به ویژه نوجوان روان سالمت به توجه فقدان. )2003حسینی، موسوي و رضازاده، (روست و ساختاري روبهمنجر به )مثل دانشجویان تحت پوشش کمیته امداد امام یا بهزیستی و غیره(سرپرست یا بد سرپرست بی

شود و ظرفیت مولّد و ایمن بودن جوامع را می ایجاد اختالالت روانی با پیامدهایی طوالنی در دوران زندگیایی مسائل و شناسان، زمینۀ ها و همچنین اختالالت روانی نوجوان بنابر این، شناخت توانایی. دهد می کاهش

با توجه به ساختار جمعیتی . کند ریزي براي سیاستهاي مناسب، سالمت آنان در آینده را فراهم می برنامهاي دارد و ایران و جوان بودن جمعیت، توجه به بهبود کیفیت زندگی در نوجوانان ایرانی اهمیت ویژه

شناختی، نظیر رفتارهاي ترش بعدي اختالالت روانمشکالت سالمت روان به عنوان عامل خطري براي گسسالمت روان .)2007امامی و همکاران، (است مواد، افسردگی یا اختالالت روانی مصرف ضد اجتماعی، سوء

شناختی و نوجوان از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی، ظرفیت حفظ و دستیابی به کارکرد مطلوب رواناجتماعی و ط با میزان دستیابی فرد به سطحی از شایستگی در وظایفرفاهی است که به طور مستقیم مرتب

به طور کلی، بررسی مطالعات اپیدمیولوژیک پیرامون وضعیت . )2005 1سازمان بهداشت جهانی،(شناختی است روان شایع و علت عمده خودکشی، سه و مصرف مواد سوء افسردگی، که دهد می نشان نوجوانان سالمت روان

با توجه به اهمیت دوران .)2006 3؛ بریج، گلدستین و برنت،2006 2بروکمن و سود،(است نوجوانان در بین میر و مرگنوجوانی و اهمیت کیفیت زندگی در این برهه از دوران زندگی و مطالب اشاره شده، پژوهش حاضر با

پوشش کمیته بررسی اثربخشی آموزش هوش معنوي بر کیفیت زندگی و شادکامی دانشجویان تحت هدف .صورت گرفته است) ره(امداد امام خمینی

بیان مسئله) بدارند و قرار حقوقی سازمانهاي حمایت سرپرست یا بدسرپرست، تحت نوجوانان و جوانان بی بیشتر

کنند و سایر میاین گروه را تأمین ) فیزیولوژیک(این سازمانها بیشتر حمایتها و نیازهاي اولیه و اساسیسرپرست از منابع هدایت و از آنجا که نوجوانان بی .گیرد می فی آنان کمتر مورد توجه قرارنیازهاي عاط

رود که در معرض خطر بیشتري، از جمله مشکالت حمایت مهم؛ یعنی والدین محرومند، احتمال میان ستسرپر بی روي بر مطالعه یک نتایج .اجتماعی، فرهنگی، اعتقادي، تحصیلی و غیره قرار داشته باشند

1. World Health Organization 2. Brookman & Sood 3. Bridge, Goldstein & Brent

539 ... وش معنوي بر کیفیت زندگی و شادکامی دانشجویاناثربخشی ه

هاي خانه و معمولی هاي خانواده حمایت تحت که انیسرپرست بی داد نشان اریتره سالۀ جنگ 13-10 سازمانهاي حمایتی و تحت مراقبت نهادها که سرپرستانی با بی مقایسه در گیرند، می کوچک قرار گروهی

در مطالعۀ .)2005 1فشیا، ولف و(دارند کمتري عاطفی هاي ناراحتی و بهتر سازشی گیرند، مهارتهاي می قرارباالتري از مشکالت رفتاري و سطح سرپرست بی افراد که دادند نشان )2005(2و همکاران احمد دیگري،

.کنند می عاطفی و عملکرد ضعیف تحصیلی را نسبت به سایر افراد تجربه

اس هر فرهنگی بر اس. سرپرستی، کیفیت زندگی است یکی از متغیرهاي تحت تأثیر وضعیت بیکند براي افراد جامعۀ خود، اعم از کودکان و نوجوانان و بزرگساالن، معیارهاي خاص خود تالش می

در واقع؛ هدف هر جامعه این است که شرایطی را که سالمت اعضاي جامعه را . سالمت روانی فراهم کنددهد مانی را افزایش میکیفیت زندگی، رویکردي است که شاد. )1382فر، میالنی(کند، فراهم سازد تضمین می

برخی محققان، کیفیت . )2002 3سلیگمن،(نگر است شناسی مثبت اي در روان و در واقع؛ یک رویکرد مداخلهسالمت : زندگی را با رویکردي عینی تعریف کرده و موارد آشکار و مرتبط با معیارهاي زندگی، از جمله

ماعی، اقدامات شغلی یا دیگر عوامل ، ارتباطات اجت)ثروت، شرایط زندگی(جسمی، شرایط شخصیاز دیدگاه سازمان . )1391؛ به نقل از رستمی، 2006 4لیو،(اند اجتماعی و اقتصادي را با کیفیت زندگی معادل دانسته

بهداشت جهانی، مفهوم کیفیت زندگی، مفهومی فراگیر است که از سالمت فیزیکی، رشد شخصی، حاالت پذیرد و بر ادراك ط اجتماعی و روابط با نهادهاي برجسته محیط تأثیر میشناختی، سطح استقالل، رواب روان

اي است در بر گیرندة ابعاد عینی و ذهنی که در تعامل با در واقع؛ کیفیت زندگی گستره. فرد مبتنی استش افراد تحت پوش کیفیت زندگیاند که سطح پژوهشها نشان داده. )1388غفاري و امیدي، (یکدیگر قرار دارند

در پژوهشی نشان دادند که )1390(ضیاییو شکیبابراي مثال، . تر از افراد عادي است روزي پایین مراکز شبانهآموزان سایر روزي بیشتر از دانش آموزان دختر مدارس شبانه افسردگی، اضطراب و افکار پارانویا در دانش

تري نسبت و سالمت روان پایین ت زندگیکیفیآموزان از نتایج پژوهش نشان داد که این دانش. مدارس بودبیش از یک پنجم )2010 5کوچکی و ایسیک،-چونر(طبق نتایج پژوهشی. آموزان مدارس عادي برخوردارند به دانش

)2009(6و همکاران ایزنبرگهمچنین . برند ها و نوجوانان، از حداقل، یک مشکل سالمت روانی رنج می بچهمانند (ریز دند که افسردگی، اضطراب و انزواي اجتماعی و اختالالت بروناي به این نتیجه رسی در مطالعه

.روزي بیشتر است در مراکز شبانه) بزهکاري، و رفتارهاي پرخاشگرانه

1. Wolff & Fesseha 2. Ahmad & et al. 3. Seligman 4. Liu 5. Cuner.Kucukkaya & Isik 6. Eisenberg & et al


گیرد، سرپرستی قرار می وضعیت بیدومین متغیر وابستۀ مورد بررسی در پژوهش حاضر که متأثر از شناسان افزایش شناسان و جامعه ی شادکامی توسط روانطی سالهاي اخیر، بررسی تجرب .است شادکامی

نگر، توجه خود را بر منابع بالقوة احساسهاي شناسی مثبت مند به حیطۀ روان شناسان عالقه روان. یافته استشادکامی عبارت است از مقدار ارزش مثبتی که یک فرد . اند مثبت، نظیر احساس شادکامی معطوف کرده

یکی، عوامل عاطفی که نمایانگر تجربۀ هیجانی : این سازه دو جنبه دارد. )2005 1ن هوون،و(براي خود قائل استشادي، سرخوشی، خشنودي و سایر هیجانهاي مثبتند و دیگري، ارزیابی شناختی رضایت از قلمروهاي

گی با این وجود، شادکامی نشانۀ فقدان افسرد. مختلف زندگی که بیانگر شادکامی و بهزیستی روانی استافراد . )2004 2و همکاران، استفن(دهنده وجود شماري از حالتهاي شناختی و هیجانی مثبت است نیست، بلکه نشان

هاي شوند تا اینکه خود را با رویداد هاي مثبت همراه می سازي مهارتهاي خود، بیشتر با رویداد شاد با ارزندهکنند؛ چون از ندة زندگی خود بهتر عمل میهاي مربوط به آی گیري آنها در تصمیم. منفی همراه کنند

جویند و از تحمل ابهام باالیی در هنگام امنیت سود می -راهبردهایی نظیر جستجوي اطالعات مرتبط با خطر اختالالت بررسی«با عنوان )1392(علم و همکاراندر مطالعۀ . )2004کار، (مواجهه با مشکالت برخوردارند

درصد بیشترین، »کرمان شهر متوسطه مقطع سرپرست و بی عادي زهوش،تی آموزان دانش شناختی روان

آن کمترین درصد و 9/51با سرپرست بی مدارس به مربوط) متوسط و خفیف سطح(شناختی اختالل روان

آموزان بر اساس نتایج این مطالعه، اکثر دانش. درصد بود 4/30با تیزهوش مدارس آموزان دانش به مربوط میزان، باالتر این و شناختی بودند روان اختالالت متوسط و خفیف هاي نشانه و ي عالیمدارا سرپرست بی

از سرپرست بی آموزان دانش نشان دادند که )2007(3و همکاران موسیسی. مطالعه بود مورد هاي گروه سایر از

با مقایسه در گروه این برخوردارند و سرپرست داراي گروه به بیشتري نسبت رفتاري و عاطفی اختالل

دهد که افراد این مطالعات نشان می .برخوردارند کمتري عاطفی و روانی جسمی، سالمت از سایر گروههااز میزان شادکامی پایینی برخودار بوده، نیازمند ) سرپرست یا بدسرپرست بی(روزي تحت پوشش مراکز شبانه

.باشند توجه بیشتر می

دانشجویان تحت پوشش کمیتۀ امداد فیت زندگی و شادکامیتواند بر کی هایی که می از جمله مداخلههاي جدید، به هوش معنوي یکی از سازه. تأثیر داشته باشد، هوش معنوي است) سرپرست و بدسرپرست بی(

اي از قابلیتهاي فرد در ارتباط با منابع معنوي و در بر دارندة نوع مؤثري از سازگاري و رفتار معناي مجموعهرا ... هاي مختلف شناختی، اخالقی، هیجانی بین فردي و که باالترین سطح رشد در حیطه حل مسئله است

هاي اطرافش و دستیابی به یکپارچگی درونی و بیرونی شود و فرد را در جهت هماهنگی با پدیده شامل می

1. Veenhoven 2. Stephen & et al 3. Musisi & et al


با سویی، از: دارد حیثیت دو یشناس روان در معنوي هوش ).2008، سهرابی، 2007غباري بناب، (کند یاري می

، ری دین مقایسه کرد و از سوي دیگشناس در روان ها دیگر سازه با را آن توان و می پیوند دارد معنویت یشناس رواق روان در را آن توان می و هیجانی است هوش و گذشت قدردانی،: هایی چون همتاي سازه

تعهدات، و آیینها مذهبی، ورهايبا که دهند می نشان تحقیقات .رونق است به رو امروزه که گذارد مثبت

و زناشویی رضایت روانی، و جسمی سالمت بهزیستی، بهتر، زندگی کیفیت بهبود مانند مثبت نتایج با کیفیت در تواند مذهبی می نگرش ).2001 1بولد و هیل، سی(اند مرتبط مثبت عملکرد کارایی و پایدار زندگی

و باورها سامانۀ دهندة ارائه و زندگی براي رهنمودهایی شامل مذهب زیرا باشد؛ مؤثر و شادکامی زندگی و غفرانی تحقیق نتایج. کنند متأثر شناختی افراد را روان زندگی ندتوان می ها ویژگی این که ارزشهاست

مؤثري نقش معنوي هوش که داد نشان زندگی کیفیت در معنوي هوش در رابطه با نقش )1390(همکاران

و دین به مربوط متغیرهاي ازاي دامنۀ گسترده با رابطۀ بهزیستی. دارد گیکیفیت زند بینی پیش در

دینی، باورهاي دینی، فعالیتهاي مذهبی، مراسم و تشریفات در حضور دین، به نگرش مانند معنویت،. است شده بررسی تجربۀ معنوي و معنوي بلوغ معنویت، دینی، تردید مذهبی، مقابلۀ دینی، گیري جهت بهتر خلق بیشتر، شادي و زندگی از با رضایت باال دینی اشتغال بین معناداري مثبت رابطۀ شهاپژوه اغلب

.اند داده دست به باالتر روحیۀ و

مواجه زیادي يهابا استرس یا بهزیستی و سایر مراکز،) ره(دانشجویان تحت پوشش کمیته امداد امام به تواند می که منبعی چنین شرایطی، در. اندازد می مخاطره به را شان جسمی و سالمت روانی که شوند می

ي ها تجربه به توجه در را آنها تواند می زیرا ؛)2011باقري، اکبرزاده و حاتمی، (معنویت است کند، کمک آنها از استفاده. دهد یاري زندگی غناي و درك ارزش و مسائل حل در آن کارگیري به و خود معنوي

حقیقت به و کنند اقدام معنوي نگرش با شیوة مشکالت حل براي تا سازد می قادر را هوش معنوي، آنها بهتر ندتوان میکارامدتر شده، و تر کنند، خالق شادي احساس افراد وقتی. کنند شادکامی رسیده، احساس

آیا : پاسخگویی به این سؤال صورت گرفت که هدف با حاضر با این توضیح، مطالعۀ. گیري کنند تصمیمتواند کیفیت زندگی و شادکامی دانشجویان تحت معنوي در مقایسه با گروه کنترل می آموزش هوش

را افزایش دهد؟) ره(پوشش کمیته امداد امام خمینی

1 . Seybold & Hill


مرور ادبیات) جکند و ظرفیت می تلفیق معنویت درونی هاي جنبه با را هوش بیرونی هاي جنبه معنوي هوش

استفاده کاربردي مورد شکلی به را معنویت دتوان می که اي گونه به کند؛ می ایجاد فرد اي در العاده خارق

براي جستجو و پرسیدن سؤاالت است انسان معنوي، ظرفیت کند هوش می بیان )2007(١یانگ. دهد قرارغایی دربارة معناي زندگی و به طور همزمان تجربۀ پیوند یکپارچه بین هر یک از ما و جهانی است که در

هوش معنوي با زندگی درونی ذهن و نفس و ارتباط آن با جهان )2003(2وگانبه گفتۀ . کنیم می آن زندگیرابطه دارد و ظرفیت فهم عمیق سؤاالت وجودي و بینش نسبت به سطوح چندگانۀ هوشیاري را شامل

به يمعنو هوش. گیرد بر می در را خالق تکاملی زمینه یا نیرو، زندگی عنوان آگاهی از نفس، به. شود می

نفس و ذهن، بدن، زندگی، رشد ماده، حال در همیشه آگاهی شکل به شود و می هوشیاري ظاهر شکلبنابر این، هوش معنوي چیزي بیش از توانایی ذهنی فرد است و او را به ماورا و روح مرتبط . آید میروح در

بدین جهت خودآگاهی است؛ متعارف شناختی روان رشد از معنوي فراتر هوش این، عالوه بر. کند می. )1386غباري بناب و همکاران، (شود می شامل آگاهی از رابطه با موجود متعالی، افراد دیگر، زمین و همۀ موجودات

در زندگی، حس تقدس در مأموریت داشتن و معنا حس شامل معنوي هوش است معتقد )2005(3آمرام نظر طبق. )1390عسگري وزیري و زارعی، (شود می دنیا زندگی، درك متعادل از ارزش ماده و معتقد به بهتر شدن

مورد ارزشها و معناي زندگی به مربوط مسائل و مشکالت حل براي معنوي هوش )2004( 4ویگلزورث

آیا من در «یا » شود؟ می زندگی در تکامل من باعث من شغل آیا«همانند سؤالهایی و گیرد می قرار استفاده نظر از. )1386همکاران، و بناب به نقل از غباري(کند می را در ذهن ایجاد» هیم هستم؟شادي و آرامش روانی مردم س

و روزانه زندگى در مسئله حل جهت در معنوى انطباقى اطالعات کاربرد معنوى ، هوش)2000(5امونز: ستکرده ا پیشنهاد معنوى هوش وى به صورت ابتکارى، پنج مؤلفه را براى. است به هدف دستیابى فرایند

حالتهاى به ورود توانایى .2؛ )متعالى کردن آن و و مادى جسمانى دنیاى از گذشتن فرا(ظرفیت تعالى. 1

. 4حوادث و روابط زندگى روزانه با احساسى از تقدس؛ فعالیتها، آراستن توانایى. 3از هوشیارى؛ معنوى رفتار در درگیرى ظرفیت. 5مسائل زندگى؛ حل جهت در معنوى منابع از توانایى استفاده

...).و شفقت احساس فروتنى، بخشش، سپاسگزارى،(مآبانه فضیلت

درصدد »نگر مثبت شناسی روان رویکرد«با عنوان نوینش دیدگاه و شناسی روان علم شاخۀ جدید

اعتقاد اساسی در دیدگاه جدید . ی روانی استشناس شناختی به جاي آسیب بررسی ظرفیتها و قدرتهاي روان

1. Yang 2. Voaghan 3. Amram 4. Wigglesworth 5. Emmons


توانند به عنوان سپر، افراد را در برابر حوادث نامطلوب می گیري هاي مثبت قابل اندازه ست که ویژگیاین ااز اهداف این رویکرد، شناسایی و تعریف مفاهیمی . )2000 1میهالی، سیکسزنت و سیلگمن(خطرزا محافظت کنند

یکی از این . ی سالم کمک کندمندي آنها از یک زندگ است که به تأمین سالمتی و شادکامی افراد و بهرهیک مندي آنها از کیفیت زندگی به تأمین سالمتی و شادکامی در افراد و بهره. مفاهیم، کیفیت زندگی است

محققان، کیفیت زندگی را با رویکرد عینی از برخی ).2001 2همکاران، و هاگرتی(کند می زندگی سالم کمکسالمت جسمانی، شرایط شخصی : هاي زندگی از جملهتعریف کرده، موارد آشکار و مرتبط با معیار

با را اقتصادي شغلی یا دیگر عوامل اجتماعی و اقدامات اجتماعی، ، ارتباطات...)ثروت، شرایط زندگی و(

کیفیت که دارد وجود ذهنی مقابل این رویکرد، رویکرد در .)2006لیو، (اند دانسته زندگی معادل کیفیت

کیفیت ارزیابی در شناختی عوامل و بر گیرد می در نظر فرد رضایت یا شادي با مترادف را زندگی

وجود نگر کل رویکرد نام به جدیدي رویکرد و ذهنی، عینی رویکرد دو بین .)همان(دارد تأکید زندگی

چندبعدي و پیچیده همانند خود زندگی، مفهومی زندگی معتقدند کیفیت آن پردازان نظریه که دارد

حال در .)2008پیخ، و3 پیخ -مالکینا(گیرند می مؤلفۀ عینی و ذهنی را در نظر دو آن، هر یبررس است؛ لذا در

به و است پیشگیري علم متخصصان و عمدة سیاستمداران يها نگرانی از یکی حاضر، کیفیت زندگی .رود می تحقیقات به کار در سالمت وضعیت گیري اندازه براي عنوان شاخصی

یکی از روشهاي افزایش .شده، شادکامی است توجه آن به نگر مثبت شناسی روان در که سازة دیگريدر سالهاي اخیر استفاده از مذهب و . احساس شادکامی، توجه به بحثهاي دینی و ارضاي غریزة پرستش در آنان است

هاي بهداشتراهبردکنندگان توسط سیاستگذاران و تدوین ،ویژه اعتقادات اسالمیه ب ،اعتقادات دینیپیروي انسان از ارزشها و هنجارهاي . نیز مورد توجه قرار گرفته است نگر در سازمان بهداشت جهانی جامعه

یم، یگو وقتی از رفتارهاي مذهبی سخن می. داد قرار توجه دورتوان م دینی را در قالب رفتار مذهبی میقابل مشاهده، ارزیابی، کهت اس يواکنشهاي نسبتاً پایدار ها و منظور مجموعه باورها، عادات، عملکرد

؛گرفته است ان قرارشناس توجه روان کمتر مورددر این بین، رفتارهاي مذهبی .بینی باشد گیري و پیش اندازه ةدربار ،پزشکی چاپ شده شناسی و روان مجالت روان مقاالتی که در یک درصداي که کمتر از گونهه ب

اندیشمندانی که به نقش مذهب در سالمت روح و جسم اشاره اند البته بوده. پژوهشهاي مذهبی بوده استبعدها توسط ،مطرح شد 1951در سال 5امیل دورکهایمکه ابتدا توسط 4قدرت محافظتی مذهب. اند کردهلویس، مالتبی و (اعتقادات مذهبی مورد تأیید قرار گرفت اهمیت رفتارها و ،فرومو فرانکل، یونگ، جیمز، راش

1. Seligman & Csikszentmihalyi 2. Hagerty & et al 3. Malkina-Pykh 4. Religion’s Protective Power 5. E. Durkheim


هاي از ویژگی و شادکامی، احساس رضایت از زندگی آرامش روانی و ،شناسان نظر رواناز . )2005 1دي،وضعیت روانی افراد با ایمان و نمازخوان نیز حاکی از سالمت بررسی و اساسی در افراد سالم و بهنجار است

در آیه ،مثالعنوان ه ب. گذارند ه میآیات قرآن کریم نیز بر این نکته صح. روانی و احساس شادکامی استآنها به خدا ایمان ؛»تطمئن القلوب... اال بِذکرا ...االذین آمنو تطمئن قلوبِهم بِذکر» :سورة رعد آمده است 28

همچنین .گیرد، آگاه باشید که تنها یاد خدا آرامش بخش دلهاست آورده و دلهایشان به یاد خدا آرام میدرمان اند که به این نتیجه رسیده 1985ري پاکستان در سال علوم پزشکی اقبال الهو ةپزشکان دانشکد روان

. مؤثر بوده است درصد 78مطالعه مورد د نافله و ذکر آیات قرآنی در گروه نماز و تهج ۀوسیله افسردگی بنیز )1378(جلیلوند .ددنبهبودي نشان دا درصد 15، داري کرده بودند زنده شب مقایسه که صرفاًگروه اما در

نتیجه گرفت ،آموزان دبیرستانی شهر تهران بررسی تأثیر نماز بر اضطراب در دانش ةق خود درباردر تحقی. برند از اضطراب کمتري رنج می اند، د به تکالیف مذهبیخوانند و مقی آموزانی که نماز می آن دسته از دانش

مذهب را به عنوان ، ...و مز پردازان بزرگ جهان مانند فروید، یونگ، ویلیام جی بسیاري از نظریههمچنین .اند دهکرتلقی ) از جمله اعتیاد(عاملی مستحکم در مقابل آسیبهاي اجتماعی

مرور پیشینۀ تحقیق) دآموزان در پژوهشی نشان دادند که افسردگی، اضطراب و افکار پارانویا در دانش )1390(شکیبا و ضیایینتایج این پژوهش نشان داد که این . ر مدارس بودآموزان سای روزي بیشتر از دانش دختر مدارس شبانه

. آموزان مدارس عادي برخوردارند تري نسبت به دانش و سالمت روان پایین کیفیت زندگیآموزان از دانشها و نوجوانان از حداقل یک بیش از یک پنجم بچه )2010(ایسیکو کوچکی-چونرطبق نتایج پژوهش

اي به این نتیجه رسیدند که در مطالعه )2009( ایزنبرگ و همکارانچنین هم. برند مشکل سالمت روانی رنج میدر ) مانند بزهکاري و رفتارهاي پرخاشگرانه(ریز افسردگی، اضطراب، انزواي اجتماعی و اختالالت برون

.روزي بیشتر است مراکز شبانه

مربوط) ف و متوسطسطح خفی(شناختی بیشترین درصد اختالل روان، )1392(و همکاران علمدر مطالعۀ

4/30با تیزهوش مدارس آموزان دانش به مربوط آن کمترین درصد و 9/51با سرپرست بی مدارس به و خفیف هاي نشانه و داراي عالیم سرپرست بی آموزان بر اساس نتایج این مطالعه، اکثر دانش. درصد بود

و موسیسی. ر گروههاي مورد مطالعه بودشناختی بودند و این میزان، باالتر از سای روان اختالالت متوسط، از اختالل عاطفی و رفتاري بیشتري نسبت به سرپرست بی آموزان نشان دادند که دانش )2007(2همکاران

1. Lewis, Maltby & Day 2. Musisi & et al.


گروه داراي سرپرست و نیز از سالمت جسمی، روانی و عاطفی کمتري در مقایسه با سایر گروهها سرپرست یا بی(روزي د تحت پوشش مراکز شبانهدهند که افرا این مطالعات نشان می .برخوردارند .از میزان شادکامی پایینی برخودار بوده، نیازمند توجه بیشترند) بدسرپرست

کیفیت بهبود مانند مثبت نتایج با تعهدات، و آیینها مذهبی، باورهاي که دهند می نشان تحقیقات

کارایی عملکرد و پایدار زندگی و زناشویی رضایت روانی، و جسمی سالمت بهزیستی، بهتر، زندگی

)2001بولد و هیل، سی(.اند مرتبط مثبت

در رابطه با نقش هوش معنوي در کیفیت زندگی نشان داد که )1390(همکارانو غفرانینتایج تحقیق از متغیرهاي اي رابطۀ بهزیستی با دامنۀ گسترده. بینی کیفیت زندگی دارد هوش معنوي نقش مؤثري در پیش

به دین و معنویت، مانند نگرش به دین، حضور در تشریفات و مراسم مذهبی، فعالیتهاي دینی، مربوط تجربه معنوي و معنوي بلوغ معنویت، دینی، تردید مذهبی، مقابله دینی، گیري دینی، جهت باورهاي

و گیزند از با رضایت باال دینی اشتغال بین معناداري مثبت رابطۀ پژوهشها غالب. است شده بررسی .اند داده دست به روحیۀ باالتر و بهتر، خلق بیشتر، شادي

مثبت صورت به دینداري مناسکی و اعتقادي ابعاددر پژوهشی نشان دادند )1393(محمدي و مزیديبه صورت دینداري پیامدي و اعتقادي ابعاد و کند می بینی پیش را شناختی هیجان تنظیم مثبت راهبردهاي

. ندنک می بینی ینداري به صورت مثبت راهبردهاي منفی تنظیم شناختی هیجان را پیشمنفی و بعد عاطفی دتأمین آن تبع به و هیجان شناختی تنظیم راهبردهاي دتوان می گیري کردند دینداري این محققان نتیجه

.باشد داشته پی در را روانی و کیفیت زندگی بهداشت

رابطه حوزة در گرفته انجام پژوهش 43 میان از هک دادند نشان خود پژوهش در) 2006(1ونگو ريو کالو مک، کوینگهمچنین . کردند پیدا را مثبتی ۀرابط آنها درصد 84 روانی، سالمت و مذهب بین

بررسی را روانی سالمت و مذهب بین ۀرابط که پژوهشی 850 میان از که کردند گزارش )2001(2الرسونپیدا روانی سالمت و مذهبی باورهاي به عمل بین را معناداري و مثبت ۀرابط آنها سوم دو کردند، می

.کرده بودند

افرادي که دچار ضایعۀ ) شادکامی(در بررسی رابطۀ معنویت و رضایت از زندگی )2005(3هرت بریلنخاعی شوکی شده بودند، نتیجه گرفت که ارتباط مثبت و معناداري بین رضایت از زندگی و فاکتورهاي

.ناختی ابزار کیفیت زندگی وجود داردش معنوي روان

1. Rew & Wong 2. Koenig, McCullough & Larson 3. Brill hart


به مبتال در بیماران مقابله واسطۀ با را زندگی کیفیت و معنویت بین ارتباط )2006(1و همکاران کندا

بهزیستی و مؤثر مقابله استفاده از طریق از معنویت بین که داد نشان نتایج. کردند بررسی سرطان

.دارد وجود مثبت رابطه عملکردي

عقاید که داراي چین در بیمارستانی پرستاران از نفر 130 روي بر پژوهشی )2009(2نیزکپینگ و

شان در این پژوهش رابطۀ بین بهزیستی معنوي این پرستاران با کیفیت زندگی. ماتریالیستی بودند، انجام داد .بردند می درصد از پرستاران از دردهاي جسمی و روانی رنج 90نتایج نشان داد . بررسی شد

.آموزش هوش معنوي بر کیفیت زندگی و شادکامی دانشجویان مؤثر است :فرضیه

روش) هـآزمون و با آزمون و پس روش پژوهش مطالعۀ حاضر، آزمایشی با کارآزمایی بالینی بود که با طرح پیش

.گروه گواه انجام شد

گیري جامعۀ آماري، نمونه و روش نمونه. 1

ساکن در مجتمع ) ره(شجویان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینیجامعۀ آماري پژوهش، کلیۀ دان). N=54: حجم جامعه مورد مطالعه(باشند می 1392-93روزي الغدیر شهرستان اردبیل در سال تحصیلی شبانه

، که در این پژوهش )1380دالور، (شود آزمودنی در نظر گرفته می 15در تحقیقات، آزمایشی براي هر گروه بنابر این، نمونه این . ها، در هر گروه یک نفر اضافه انتخاب شد گرفتن احتمال افت آزمودنی براي در نظر

روزي الغدیر ساکن در مجتمع شبانه) ره(دانشجوي تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی 32پژوهش شامل گروه آزمایش دانش در 16(شهرستان اردبیل بود که از میان جامعۀ آماري به صورت تصادفی انتخاب شدند

یکی از دانشجویان گروه کنترل بعد از چهار جلسه شرکت در پژوهش، به دالیل ). نفر در گروه کنترل 16و خانوادگی، مجتمع را ترك کرد و از گروه نمونۀ مورد پژوهش خارج شد و نمونه نهایی پژوهش حاضر به

.دانشجو تقلیل یافت 31

ابزار. 2پرسشنامه شامل برخی اطالعات دموگرافیک، نظیر سن، پایه این :ساخته پرسشنامۀ محقق) یک

.روزي و غیره است ترم قبل، مدت زمان حضور در خوابگاه شبانه/ تحصیلی، معدل سال

1. Canda & et al 2. Ke-Ping & Xin


است ) 1SF- 36(کیفیت زندگی ۀپرسشنام ،ابزار بررسی کیفیت زندگی :کیفیت زندگی ۀپرسشنام) دو ال است وؤس 36ن پرسشنامه داراي یا. ی شده استدر کشور آمریکا طراح 1992سال وارشربونکه توسط

هدف از طرح .شوند، اختصاص به سن، گروه یا بیماري خاصی ندارند ن سنجیده میآمفاهیمی که توسط ترکیب نمرات ازاین پرسشنامه، ارزیابی حالت سالمت از هر دو نظر وضعیت جسمانی و روانی است که

کار :براي مصارفی چون SF- 36 ۀپرسشنام. آید به دست می سالمت ةدهند تشکیل ۀگان هاي هشت حیطه کارایی خود را ثابت کرده ،بالینی، ارزیابی سیاستهاي بهداشتی و نیز تحقیقات و مطالعات جمعیت عمومی

عد سالمت ب :کند مختلف سالمت را ارزیابی می ۀهشت حیط وعبارت است 36این پرسشنامه داراي . استمحدودیت ایفاي نقش به دالیل جسمانی، محدودیت ایفاي نقش به دالیل ، عمومی، عملکرد جسمانی

االت ؤس ۀهم ).1384 منتظري و همکاران،(عاطفی، درد بدنی، عملکرد اجتماعی، انرژي و شادابی و سالمت روانیترین کیفیت و بیانگر پایین ،)صفر(ترین نمره در پرسشنامه پایین ؛شوند گذاري می نمره 100از صفر تا

اي که به منظور تعیین مطالعه در .است بیانگر باالترین کیفیت زندگی در هر حیطه، )100(باالترین نمرهبه 7/0ضریب آلفاي کرونباخ ،سال به باال انجام شد 15در شهر تهران در افراد SF-36پایایی پرسشنامه

در بیماران )1387سبزمکان و همکاران، :نقل از ؛1382(دهداريپایایی این پرسشنامه را ).1384 منتظري و همکاران،(دست آمد .به دست آورد 82/0با عمل جراحی قلب با آزمون همبستگی

)2001(آرگیلاین فهرست تجدیدنظر شده توسط :2فهرست شادکامی آکسفورد تجدیدنظر شده) سهشود و جمع یگذاري م اي ساخته شده است که به ترتیب از صفر تا سه نمره گزارة چهارگزینه 28با

این . است 87دهد و دامنه آن از صفر تا گانه، نمرة کل مقیاس را تشکیل می 28هاي هاي گزاره نمرهپرسشنامه از پنج عامل رضایت از زندگی، حرمت خود، بهزیستی فاعلی، رضایت خاطر و خلق مثبت تشکیل

آلفاي ). 2004کار، (شود انگلستان استفاده می از این آزمون به طور وسیع در. )1386پور و آگاه هریس، علی(شده استاز نظر روایی سازه نیز روشن شده . بود 8/0، برابر با )1999(بارتو آیزنککرونباخ این پرسشنامه در مطالعۀ

است که بر اساس تشخیص سه جزء فرضی شادکامی، همبستگی فهرست شادکامی آکسفورد با مقیاس و 57/0، 32/0، به ترتیب برابر با بکو فهرست افسردگی آرگیل، رضایت از زندگی 3برادبورنعاطفه

اي نشان دادند که آلفاي کرونباخ براي در مطالعه )1386(آگاه هریسو پور علی. )2004کار، (بوده است -52/0همبستگی پیرسون بین فهرست شادکامی آکسفورد با فهرست افسردگی . بود 91/0کل فهرست، برابر با

بود که -39/0و 45/0، -48/0به ترتیب برابر با EPQهاي برونگردي و نوروزگرایی و بک و زیرمقیاس

1. Short Form Health Survey 2. Oxford Happiness Inventory (OHI) 3. Bradburn


روایی همگرا و واگرایی فهرست شادکامی آکسفورد را تأیید کرد و نتایج نشان داد که فهرست شادکامی .گیري شادکامی در جامعۀ ایرانی از اعتبار و روایی مناسب برخوردار است آکسفورد براي اندازه

روش اجرا. 3سازي بعد از هماهنگی و کسب مجوز، با رعایت مالحظات اخالقی و بیان اهداف پژوهش، با آگاه

. دانشجویان و مسئوالن مربوطه و کسب اجازه از آنها، رضایت آنان براي شرکت در این پژوهش جلب شددر مرحلۀ بعد، به مدت .اجرا شد کیفیت زندگی و شادکامی آزمون سپس نمونۀ پژوهشی تعیین و ابتدا پیش

هشت جلسه با استفاده از برنامۀ هوش معنوي، به نمونۀ مورد پژوهش آموزش داده شد و پس از آن دوباره از و روش SPSSافزار سپس اطالعات حاصل، با نرم. آزمون به عمل آمد دو گروه آزمایشی و کنترل، پس

براي این پژوهش انتخاب 05/0ن، سطح معناداري در ضم. تحلیل واریانس چند متغیره، تجزیه و تحلیل شدهمچنین به دلیل مؤثر بودن مداخلۀ مورد مطالعه، مداخلۀ مورد نظر بعد از اتمام جلسات آموزشی روي . شد

.گروه کنترل اعمال شد تا اخالق پژوهشی رعایت شود آموزش هوش معنوي: شیوة مداخله. 4

لعۀ حاضر مورد استفاده قرار گرفت، در هشت جلسۀکه در مطا) متغیر مستقل(آموزش هوش معنويدر ضمن .آموزش داده شد) تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(یک و نیم ساعته در خوابگاه الغدیر

.بار تشکیل شد 3یا 2اي جلسات به صورت فشرده، هفته اهداف جلسه

اولهاي ختار کلی جلسات، تعریف و تبیین هوش معنوي و مؤلفهآزمون، آشنایی اعضا با همدیگر، آشنایی اعضا با سا اجراي پیش

.آرامی عضالنی و تنفس آرامی آن، آگاه شدن از استرسها و پاسخهاي استرس، آموش تن .آرامی بر روي دانشجویان آرامیدگی و تنفس هاي آن در بهتر کردن تعامالت روزمره، تمرین تن فواید هوش معنوي و مؤلفه دوم

سومکنندگان، آموزش تمرین ورود باط افکار و کیفیت زندگی، آموزش تمرین تصویرسازي ذهنی به شرکتتشریح ارت

.آرامی آرامی عضالنی و تنفس دانشجویان به حالتهاي معنوي در هوشیاري، تمرین تن .س، تمرین آرامیدگی عضالنیآموزش انواع سبکهاي مقابلۀ کارآمد، آموزش توانایی آراستن فعالیتهاي روزانه با احساسی از تقد چهارم

پنجماي مؤثر، آموزش و تمرین تصویرسازي ذهنی و خودالقایی، آموزش توانایی استفاده از منابع معنوي آموزش پاسخهاي مقابله

.در جهت حل مسائل زندگی روزمره، تمرین آرامیدگی عضالنی و تنفس آرامی

ششمبخشش، (مآبانه کنندگان به توانایی استفاده از رفتارهاي فضیلت آموزش روشهاي مدیریت خشم و استرس، آموزش شرکت

.آرامی ، تمرین آرامیدگی عضالنی و تنفس)سپاسگذاري و فزونی

هفتممآبانه در زندگی فردي مثبت، خودمختاري، آموزش و تمرین استفاده از رفتارهاي فضیلت ورزي، روابط میان آموزش جرأت

.آرامی ی و تنفسروزمره، تمرین آرامیدگی عضالن

هشتمبندي از جلسات آموزشی کنندگان در برنامه یک برنامه مدیریت شخصی و تسلط بر محیط، جمع آموزش و تمرین دادن به شرکت

.کنندگان آزمون از شرکت کنندگان در جلسات آموزشی، گرفتن پس آزمون و سپاسگذاري از شرکت قبل و جلسۀ آخر، گرفتن پس


ها یافته) وآزمون آزمون و پس هاي کیفیت زندگی و شادکامی در پیش میانگین و انحراف استاندارد مؤلفه: 1 جدول

گروههاي آزمایش و کنترل گروه کنترل گروه آموزش هوش معنوي کیفیت زندگی

M SD M SD 69/1 41/6 50/1 52/6 آزمونپیش عملکرد جسمانی

58/1 58/6 77/1 17/16 آزمونپس

93/1 11/6 79/1 29/6 آزمونیشپ نقش جسمانی 90/1 52/6 82/1 29/16 آزمونپس

59/1 05/6 46/1 82/6 آزمونپیش درد بدنی 78/1 94/5 69/1 11/16 آزمونپس

29/1 94/5 36/2 11/7 آزمونپیش عملکرد اجتماعی 74/1 82/6 39/1 05/16 آزمونپس

30/2 05/8 67/1 23/8 آزمونپیش نقش هیجانی 64/1 23/8 37/2 47/20 آزمونسپ

69/1 58/7 97/1 58/8 آزمونپیش سالمت عمومی 87/1 17/8 60/1 23/20 آزمونپس

77/1 82/7 07/2 94/7 آزمونپیش سرزندگی 45/2 82/7 76/1 35/20 آزمونپس

83/1 58/8 93/1 41/8 آزمونپیش سالمت روانی 54/2 47/8 50/1 17/20 آزمونپس

75/5 06/25 92/4 00/25 آزمونپیش میشادکا 28/4 09/33 40/5 75/62 آزمونپس

آزمون دانشجویان گروه پس) و انحراف معیار(شود، میانگین مشاهده می 1طور که در جدول همان: ، درد بدنی)82/1(29/16: ، نقش جسمانی)77/1(17/16: آموزش هوش معنوي در عملکرد جسمانی

: ، سالمت عمومی)37/2(47/20: ، نقش هیجانی)39/1(05/16: اجتماعی ، عملکرد)69/1(11/16. است) 40/5(75/62: و شادکامی) 50/1(17/20: ، سالمت روانی)76/1(35/20: ، سرزندگی)60/1(23/20

، نقش )58/1(58/6: دانشجویان گروه کنترل در عملکرد جسمانی) و انحراف معیار(همچنین میانگین : ، نقش هیجانی)74/1(82/6: ، عملکرد اجتماعی)78/1(94/5: درد بدنی، )90/1(52/6: جسمانی

و ) 54/2(47/8: ، سالمت روانی)45/2(82/7: ، سرزندگی)87/1(17/8: ، سالمت عمومی)64/1(23/8 .باشد می) 28/4(09/33: شادکامی

اي هیچ این آزمون بر. ها، نخست از آزمون لوین استفاده شد فرض همگنی واریانس براي بررسی پیشدهد کدام از متغیرها معنادار نبود، در نتیجه، استفاده از آزمونهاي پارامتریک بالمانع است که این نشان می

متفاوت نیست و ) گروه آزمایش و گروه کنترل(ها واریانس خطاي متغیرهاي مورد مطالعه در بین آزمودنیها، از آزمون باکس استفاده شد و کواریانسهمچنین براي بررسی فرض همگنی . ها با هم برابرند واریانس

و در نتیجه، ) =BOX 560/3و =901/0Fو =P 782/0(نتایج نشان داد که مقدار باکس معنادار نیست .ها برقرار است فرض تفاوت بین کوواریانس پیش


اي ه نتایج شاخصهاي اعتباري آزمون معناداري تحلیل کوواریانس چند متغیري بر روي مؤلفه: 2 جدول کیفیت زندگی و شادکامی

df P Etaخطا dfفرضیه F مقدار نام آزمون منبع

گروه

955/0 000/0 00/18 00/5 05/76 955/0 اثر پیالیی 955/0 000/0 00/18 00/5 05/76 045/0 المبدا ویلکز 955/0 000/0 00/18 00/5 05/76 12/21 اثر هتلینگ

955/0 000/0 00/18 00/5 05/76 12/21 ترین ریشه خطا بزرگ

دهد که سطوح معناداري همۀ آزمونها قابلیت استفاده از تحلیل کوواریانس چند نشان می 3نتایج جدول دهد که در بین دو گروه آموزش هوش معنوي و گروه کنترل این نتایج نشان می. شمارد متغیري را مجاز می

هاي براي تشخیص اینکه کدام مؤلفه. دار وجود داردحداقل از نظر یکی از متغیرهاي وابسته تفاوت معناکیفیت زندگی و متغیر شادکامی نسبت به گروه کنترل متفاوت است، از تحلیل کوواریانس چند متغیره

)3جدول .(استفاده شده است

هاي کیفیت زندگی و بر روي مؤلفه) MANCOVA(نتایج آزمون تحلیل کوواریانس چند متغیره: 3 جدول امی گروه آزمایش و کنترلشادک

SS df MS F p Eta متغیر وابسته منبع

گروه

898/0 000/0 54/172 19/458 2 39/916 عملکرد جسمانی 879/0 000/0 62/141 81/475 2 62/951 نقش جسمانی

910/0 000/0 51/196 83/509 2 67/1019 درد بدنی 910/0 000/0 04/198 64/477 2 28/955 عملکرد اجتماعی

900/0 000/0 17/176 16/735 2 32/1470 نقش هیجانی 937/0 000/0 44/289 60/661 2 20/1323 سالمت عمومی

913/0 000/0 60/203 41/775 2 82/1550 سرزندگی 910/0 000/0 01/197 12/749 2 25/1498 سالمت روانی

871/0 000/0 53/148 17/8851 1 17/8851 شادکامی

شود، بین دانشجویان گروههاي آزمایش و کنترل، در عملکرد مالحظه می 3طور که در جدول همانجسمانی، نقش جسمانی، درد بدنی، عملکرد اجتماعی، نقش هیجانی، سالمت عمومی، سرزندگی، سالمت

به عبارت دیگر؛ میانگین عملکرد . وجود دارد) P≥001/0(روانی و شادکامی، تفاوت معناداري در سطح جسمانی، نقش جسمانی، درد بدنی، عملکرد اجتماعی، نقش هیجانی، سالمت عمومی، سرزندگی، سالمت

.روانی و شادکامی گروه آزمایش و کنترل متفاوت است


گیري بحث و نتیجه) زبررسی اثربخشی آموزش هوش معنوي بر کیفیت زندگی و شادکامی هدف از انجام این پژوهش،

نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیري نشان داد . بود) ره(میته امداد امام خمینیدانشجویان تحت پوشش کعملکرد جسمانی، نقش جسمانی، درد بدنی، تحت پوشش و گروه کنترل، در دانشجویان که بین دو گروه

تفاوت معناداري عملکرد اجتماعی، نقش هیجانی، سالمت عمومی، سرزندگی، سالمت روانی و شادکامیگروه آزمایش، بعد از آموزش هوش و شادکامی؛ بدین معنی که کیفیت زندگی )P ≥ 001/0(ردوجود دا

؛ لویس)2003(همکارانبال و با نتایج تحقیق نتایج به دست آمده از پژوهش حاضر. معنوي افزایش یافته استهمسو )2005(احمد و همکاران و )2006(؛ مازلکو و کوبالنسکی)2005(؛ موکرجی و برون)2005(و همکاران

خشنودي بیشتري از زندگی دارند، افراد داراي گرایش باالي مذهبی،، )1991(الیسونطبق نتایج مطالعۀ . استاجتماعی منفی -روانی واکنشهاي ،زاي زندگی شادمانی بیشتري دارند و در مواجهه با رویدادهاي رنج

رابطۀ بین «در پژوهش خود با عنوان )2003(نو همکارا بال. )1392عینی میرزاوند، : نقل از(دهد کمتري را نشان مینشان دادند که سطوح باالي مذهبی بودن با عزت نفس باال و عملکرد » شناختی با مذهب سازگاري روان

ۀمقاله در زمین 300به بیش از )1392عینی میرزاوند، نقل از ؛ 1991(آندره پولو لوین. شناختی بهتر مرتبط است روانهمبستگی باالیی با سالمت ،مذهبی ۀین مذهب و سالمتی اشاره کردند و نشان دادند که توسعپیوستگی ب

نشان داده شد )2005(مازلکو و کوبالنسکیدر مطالعۀ . روان، معاشرت، رفاقت، تعهد و الزام و عبادت داشته استتر از زنان و در مردان قوي که فعالیتهاي مذهبی با سالمت و بهزیستی بهتر در افراد مرتبط است و این رابطه

بینی کنندة سالمت و بهزیستی فعالیتهاي مذهبی در بین مردان، پیش. اي تأثیرپذیر است هاي فرقه از وابستگیهمچنین در میان زنان، هم فعالیت مذهبی عمومی و هم تجربیات معنوي، سالمت و . آنان بوده است

نشان داده شد که هم مذهب و هم )2005(برونو کرجیمودر پژوهش . کند بینی می بهزیستی آنان را پیشجنسیت، نقش مهمی در درجۀ شادکامی دارد و سطوح پایین رفتارهاي مذهبی، شادکامی را کاهش

نشان )2005(و همکاران لویس. دهد همچنین مذهبی بودن زنان، سطوح شادکامی آنان را افزایش می. دهد میمذهبی درونی باال و مقابلۀ مثبت مذهبی با نمرات باالي پرسشنامۀ گیري دادند که بین نمرات باالي جهت

شادکامی آکسفورد رابطۀ معنادار وجود دارد؛ به این معنی که وقتی مذهبی بودن با شادکامی رابطه دارد، با .شناختی نیز رابطه دارد بهزیستی روان

شناسی است که رسالت اي از روان شناسی دینی شاخه روانتوان گفت در تبیین نتایج مطالعۀ حاضر میپیچیدگی عصر حاضر باعث شده انسان . باشد سالمت روان انسان می بررسی نقش مذهب در هستی و ،آن

ترین اختالالتی است اضطراب یکی از شایع .طور مداوم در برابر نامالیمات از خود سازگاري نشان دهده بهاي مؤثر براي افزایش استعداد و ظرفیت انسان براي ز شیوهکند و یکی ا ها بروز می که در مقابل ناسازگاري

همواره ایمان و اعتقاد مذهبی داراي اهمیت بوده و راه،در این . عنصر دین است ،برخورد با این نامالیمات


اي دیرینه در بین پیروان مذاهب سابقه عنوان نیروي مافوق طبیعت، ه درمان مبتنی بر ایمان به خداوند ببسیاري از فرهنگها افزون بر درمان .مذهبی یاد کرد ۀتوان به مقابل داشته است که از آن می گوناگون

الرسون و (.هاي بدنی و روانی انسان دارند اي براي مقابله با بیماري یافته روشهاي سازمان پزشکی کالسیک، )1380 نیا، شاکري :نقل از ؛1988 همکاران،

یا مذهب. بخشد این، به زیستن و مردن انسان معنا می بنابر ؛شود تواند موجب ایجاد معنا مذهب مینوعی یبه افراد مذهب معنویت .دهد شود و خوشبینی افراد را افزایش می موجب امیدواري می معنویت

یافتگی کنترل شخصی را تواند کاهش خدایی دارد و می ۀبخشد که ریش مدي میاحساس کنترل و کاراکند که بر تجویز می افراد تر براي نوعی سبک زندگی سالم ،مذهب .)1988 همکاران، پارگامنت و(جبران کند

اي از هنجارهاي اجتماعی مثبت است مجموعه ،مذهب .ثیر مثبت داردأت یو بهداشت روان جسمی سالمتنوعی احساس ،مذهب .شود پشتیبانی و پذیرش از سوي دیگران می یید،أکه اطاعت از آن موجب ت

معتقد است )1991(برگین ).1991 برگین و پینی،(دارد یشناخت یر روانأثتردید ت یدهد که ب ی به شخص میفراطبیع :داردشناختی افراد مدهاي مناسب بر وضعیت رواناتأثیرات مثبت و پی ذیل، علله که تفکر مذهبی ب

؛)دچیزي که بتوان براي آن زیست و براي آن مر(سازد معنا براي زندگی فراهم می. 1 .آورد امید و خوشبینی را فراهم می. 2 .ندکدهد که احساس عدم کنترل شخص را جبران به افراد احساس کنترل توسط خداوند را می. 3 ؛آورد راه و روش زندگی بهتر را براي فرد فراهم می .4 )1378 وي،خسر(.انگیزد حمایتهاي اجتماعی را برمی ،کند که خود میهنجارهاي مثبت اجتماعی ایجاد .5

به طور کلی، در پژوهشهاي مختلف بین مذهب و سالمت روانی افراد، همبستگی معناداري به دست تواند موجبات شادي، بهزیستی و سالمت روانی بهتر افراد را آمده و نشان داده شده است که مذهب می

رپرست کمتر پرداخته شده سرپرست یا بد س فراهم کند؛ اما به نقش و اهمیت این متغیر در دانشجویان بیدانشجویان بر کیفیت زندگی و شادکامی در مجموع، این مطالعه نشان داد که آموزش هوش معنوي . است

به طور معناداري مؤثر بوده و سبب افزایش و بهبود این این ) ره(تحت پوشش کمیته امداد امام خمینیبراي ارتقاي کیفیت توان آموزش هوش معنوي می نتیجه گرفت که از توان بنابر این، می. متغیرها شده است .استفاده کرد )ره(دانشجویان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی زندگی و شادکامی

محدودیتها و پیشنهادها

پژوهش حاضر با محدودیتهایی از جمله عدم دسترسی به نمونۀ بیشتر در گروه نمونه به علت محدود به دختران آن در تعمیم نتایج ؛ لذا پسر انجام شده استدانشجویان ر روي فقط ببودن مراکز مورد مطالعه،

مختص بودن نمونه به شهر اردبیل است که ،پژوهشاین محدودیتهاي دیگر از . بایست احتیاط کرد می


عدم توجه به متغیرهایی نظیر وضعیت تحصیلی . سازد با محدودیت مواجه می هاسایر شهر بهها را تعمیم یافته .استدیگر محدودیتهاي این پژوهش از دانشجویان، لدین و وضعیت اقتصادي وا

پژوهشی با نمونه ؛ در این راستا پژوهشهاي دیگري در شهرهاي مختلف انجام گیردشود پیشنهاد میشود پیشنهاد میو در نهایت اینکه، بر اساس نتایج پژوهش حاضر، دشودختر انجام دانشجویان

به دانشجویان هوش معنويان و متخصصان تعلیم و تربیت، از راه آموزش معلماندرکاران، دست، ضمن ارتقاي کیفیت زندگی و شادکامی، کمک کنند تا یادگیرندگان یا بدسرپرست سرپرست بی

.تري باشند و از زندگی مناسبی برخوردار شوند موفق


منابع .39- 56): 8(2 ش ،دانشگاه اسالمیفصلنامه .»از با اضطرابنم ۀبررسی رابط«). 1378(جلیلوند، محمد امین -

): 8(2، ش فصلنامه دانشگاه اسالمی .»بررسی تأثیر نماز بر اختالالت روانی دانشجویان«). 1387(خسروي، زهره -36-25.

.، چ چهارمرشد: تهران. مبانی نظري و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی). 1380(دالور، علی -

بررسی اثربخشی درمان مبتنی بر بهبود کیفیت زندگی بر رضایت زناشویی و بهزیستی ). 1391(مریمرستمی، -

.دانشگاه محقق اردبیلی: اردبیل. نامه کارشناسی ارشد پایان. شناختی زوجین ناسازگار روان

سبزمکان، لیال؛ سید محمدمهدي هزاوئی، کتایون ربیعی، حسن جهانی هاشمی و محسن میرمحمد -بر افسردگی و کیفیت زندگی بیماران با عمل PRECEDEتأثیر مداخلۀ آموزشی بر اساس الگوي «). 1387(صادقی

.75-84: 1، سال هشتم، ش فصلنامه پایش. »جراحی تعویض عروق کرونر

، ش تربیتی پیوند -ۀ آموزشیمانماه. »تأثیر باورهاي مذهبی بر سالمت روانی انسان«). 1380(نیا، ایرج شاکري -257: 374.

آموزان تحت سرپرستی مراکز مقایسۀ سالمت روان دختران دانش«). 1390(شکیبا، منصور و مریم ضیایی -

، ش مجله علوم پزشکی زاهدان .»آموز دبیرستان دانشگاه در شهر شیراز روزي بهزیستی با دختران دانش شبانه14)2 :(60 -56.

بر تأکید با کار محیط در آن نقش و يمعنو هوش«). 1390(علی و حسن زارعی متین وزیري، عسگري -

.91-116): 3( 1اسالم و پژوهش هاي مدیریتی، ش . »دینی هاي آموزه

شناختی روان اختالالت بررسی«). 1392(زاده ماهانی اهللا آبادي و کاظم نعمت علم، مهین؛ وحید یزدي فیض -

مجله دانشگاه علوم . »1389 در سال کرمان شهر متوسطه مقطع سرپرست و بی عادي تیزهوش، آموزان دانش .571-582): 7( 12، ش پزشکی رفسنجان

. »ها اعتبار و روایی فهرست شادکامی آکسفورد در ایرانی«). 1386(پور، احمد و مژگان آگاه هریس علی - .287-298): 12( 3، ش شناسان ایرانی فصلنامه روان

شناختی و امید به آگاهی بر بهزیستی روان اثربخشی آموزش هوش معنوي و ذهن). 1392(عینی میرزاوند، مجتبی -

.دانشگاه محقق اردبیلی. شناسی نامه کارشناسی ارشد روان پایان. HIVزندگی در بیماران

اندیشۀ نوین . »هوش معنوي«). 1386(غباري بناب، باقر؛ محمد سلیمی، لیال سلیمانی و ثنا نوري مقدم - .125-147): 10( 3، ش دینی

.تهران، شیرازه. شاخص توسعۀ اجتماعی: کیفیت زندگی). 1388(يامید. و ر. غفاري، غ -

اولین همایش . »بررسی نقش هوش معنوي در کیفیت زندگی دانشجویان«). 1390(غفرانی، فاطمه و همکاران - .اردیبهشت 14و 13، ملی بهداشت روانی دانشجویان دانشگاه آزاد اسالمی واحد قوچان


فرهنگ . »شناختی هیجان دانشجویان تنظیم راهبردهاي بینی پیش در ريدیندا نقش«). 1393(محمدي و مزیدي - .605-620): 4(4، ش در دانشگاه اسالمی

تعیین پایایی و روایی گونه فارسی پرسشنامه «). 1384(نیا سادات وحدانی منتظري، علی؛ آزیتا گشتاسبی و مریم -

36-SF« )49-56، 5، ش پایش). ترجمه.

.قومس، چ پنجم: تهران. بهداشت روانی). 1382(فر، بهروز میالنی -- Aeeni Mirzavand, M. (1392). Spiritual Intelligence and Mindfulness

Training on Psychological Well-being and Life Expectancy of Patients with HIV. Master's Thesis in Psychology. University of Ardabil.

- Ahmad, A.; J. Qahar, A. Siddiq, A. Majeed, J. Rasheed, F. Jabar & et al. (2005). “A 2-year Follow-Up of Orphans' Competence, Socioemotional Problems and Posttraumatic Stress Symptoms in Traditional Foster Care and Orphanages in Iraqi Kurdistan”. Child Care Health Dev, 31 (2): 203-15.

- Alam, M.; V. Yazdi Faizabad & K. Nemantallahzade (2013). “Psychological Disorders Gifted Students, Orphans Normal and High School in 2009”. Kerman University of Medical Sciences, 12 (7): 571-582.

- Alipour, A. & M. Aghah Harris (2007). “Reliability and Validity of the Oxford Happiness Index in Iran”. Iranian Psychology, 3 (12): 287-298.

- Amram, Joseph Yosi (2005). Intelligence beyond IQ: The Contribution Emotion and Spiritual Intelligences to Effective Business Leadrship. Institute of Tranpersonal Psychology.

- Argyle, M. (2001). The Psychology of Happiness. London: Rutledge. - Askari Vaziri, A. & H. Zarei Matin (1390). “Spiritual Intelligence and its

Role in the Workplace with an Emphasis on Religious Teachings”. Islam va Pazhuheshhaye Modiriyati, 1 (3): 91-116.

- Bagheri, F.; F. Akbarizadeh & H.R. Hatami (2011). “The Relationship between Spiritual Intelligence and Happiness on the Nurse Steffs of the Fatemeh Zahra Hospital and Bentolhoda Institute of Boushehr City”. Iranian South Medical Journal, 14 (4): 256-263. [Persian]

- Ball, J.; L. Armistead & B. Austin (2003). “The Relationship between Religiosity and Adjustment among African-American, Female, Urban Adolescents”. Journal of Adolescence, 26(4): 431-446.

- Bridge, J.A.; T.R. Goldstein & D.A. Brent (2006). “Adolescent Suicide and Suicidal Behavior”. J. Child Psychol Psychiatr, 47: 372-94.

- Brill Hart, B. (2005). “A Study of Spirituality and Life Satisfaction among Persons with Spinal Cord Injury”. Rehabil Nurs, 30 (1): 31-34.

- Brookman, R.R. & A. A. Sood (2006). “Disorders of Mood and Anxiety in Adolescents”. Adolesc Med Clin, 17: 79-95.

- Canada, A., Parker, P., Moor, J., Basen-Engquis, K., Ramondetta, L, & Cohen, L. (2006). Active coping mediates the association between religion/ spirituality and quality of life in ovarian cancer. Gynecologic Oncology, 101(1): 102-107.


- Car, A. (2004). Positive Psychology, the Science of Happiness and Human Strengths. New York: Brunner- Routledge Ltd, 3: 132-138.

- Chan, W. (2007). “Emotional Intelligence and Components of Burnout among Chinese Secondary School Teachers in Hong Kong”. Teaching and Teacher Education, 22(8): 10541042.

- Cuner-Kucukkaya, P. & I. Isik (2010). “Predictors of Psychiatric Symptom Scores in a Sample of Turkish High School Students”. Nurs Health Sci, 12 (4): 429-36.

- Delaware, A. (2001). Theoretical and Practical Research in the Humanities and Social Sciences. Tehran: Roshd, Fourth Edition.

- Eisenberg, N.; A. Cumberlan, T.L. Spinrad, R.A. Fabes, S.A. Shepard, M. Reiser, B.C. Murphy, S.H. Losoya & I.K. Guthrie (2009). “The Relations of Regulation and Emotionality to Children's Externalizing and Internalizing Problem Behavior”. Child Development, 72 (2): 11-34.

- Emami, H.; M. Ghazinour, H. Rezaeishiraz & J. Richter (2007). “Mental Health of Adolescents in Tehran, Iran”. J. Adolescent Health, 41: 571-6. [Farsi]

- Emmons, R.A. (2000). “Is Spirituality Intelligence? Motivation, Cognition, and the Psychology of Ultimate Concern”. The International Journal for the Psychology of Religion, 10 (1): 3-26.

- Eysenck, H.J. (1999). “Dimensions of Personality: Criteria for Taxonomic Paradigm”. Journal of Personality and Individual Differences, 12: 773-790.

- Ghaffari, GH. & R. Omidi (2009). Quality of Life: Social Development Index. Tehran, Press headband.

- Ghobari Bonab, B.; M. Salimi, L. Soliemani & S. Nouri Moghaddam (2007). “Spiritual Intelligence”. Biker Religious, Published by the Supreme Leader's Representative in Universities, 3 (10): 125-147.

- Ghobari Bonab, Bagher (2007). Psychological Counseling and Therapy Approach to Spirituality. Tehran. (First Edition) Published by the Arvan.

- Ghofrani, F. & et al. (1390). “Spiritual Intelligence Study in the Quality of Student life”. The First National Conference on Mental Health of Students of Islamic Azad University, Quchan, 13 and 14 Ordibehesht.

- Hagerty, M.R.; R.A Cummins, A.L. Ferriss, K. Land, A.C. Michalos, M. Peterson, A. Sharpe, J. Sirgy & J. Vogel (2001). “Quality of Life Indexes for National Policy: Review and Agenda for Research”. Social Indicators Research, 55 (1): 1-96.

- Hosseini, S.H.; S.E. Mousavi & H. Rezazadeh (2003). “Assessment of Mental Health in Students of Junior High Schools in Sari City of IRAN”. Quarterly J Fundament Mental Health, 6(19 & 20): 92-9. [Farsi]

- Jalilvand, M.A. (1999). “The Relationship between Prayers with Anxiety”. Journal of Islamic University, 2 (8): 39-56.

- Ke-Ping, Yang & Xin Juan Wu (2009) “Spiritual Intelligence of Nurses in Two Chinese Social Systems: A Cross Sectional Comparison Study”. Journal of Nursing Research, 17 (3): 189-198.


- Khosravi, Z. (2008). “The Effect of Prayer on Mental Disorders”. Journal of Islamic University, 2 (8): 25-36.

- Koenig, H.G.; M.E. McCullough & D.B. Larson (2001). Handbook of Religion and Health. New York: Oxford University Press.

- Lewis, C.A.; J. Maltby & L. Day (2005). “Religious Orientation, Religious Coping and Happiness among UK Adults”. Personality and Individual Differences, 38: 1193-1202.

- Liu, L. (2006). “Quality of Life as a Social Representation in China: A Qualitative Study”. Social Indicators Research, 75: 217-240.

- Malkina-Pykh, I.G. & Y.Q.A. Pykh (2008). “Quality-of-Life Indicators at Different Scales: Theoretical Background”. Ecological Indicators, 8: 854-862.

- Maselko. J. & L. Kubzansky (2006). “Gender Differences in Religious Practices, Spiritual Experiences and Health: Results from the US General Social Survey”. Social Science & Medicine, 62: 2848-2860.

- Milanifar, B. (2003). Mental Health. Tehran: Ghomes, Fifth Edition. - Mohammadi, A. & G. Mazidi (2014). “The Role of Religiosity in

Predicting Students' Cognitive Emotion Regulation Strategies”. Culture at the Islamic University, 4 (4): 605-620.

- Montazeri, A., Goshtasbi, A., Vahdaneea. M. S. (1384). Reliability and validity of Persian questionnaire 36-SF (translation). Monitoring, 5, 56-49.

- Mookerjee, R. & K. Beron (2005). “Gender, Religion and Happiness”. The Journal of Socio-Economics, 34: 674-685.

- Musisi, S.; E. Kinyanda, N. Nakasujja & J. Nakigudde (2007). “A Comparison of the Behavioral and Emotional Disorders of Primary School-Going Orphans and Nonorphans in Uganda”. African Health Sci, 7(4): 202-13.

- Pargament, K.I.; J. Kenddell, W. Hathaway, N. Grenvengoed, J. Newman & W. Jones (1988). “Religion and Problem-Solving Process: Three Styles of Coping”. Journal for the Scientaic Study of Religion, 27: 90-104.

- Rew, L. & Y.J. Wong (2006). A Systematic Review of Associations among Religiosity/Spirituality and Adolescent Health Attitudes and Behaviours.

- Rostami, M. (2012). Examine the Effects of Marital Satisfaction Bbased on the Quality of Life and Psychological Well-being Iincompatible Couples. Master's Thesis. Ardabili Mohaghagh University.

- Sabzmakan, L.; S.M.M. Hzavyy, K. Rabie, H. Jahani Hashemi & M. Mir Mohammad Sadeghi (2008). “The Effect of an Educational Intervention on the Pattern (PRECEDE) on Depression and Quality of Life in Patients with Coronary Artery Replacement Surgery”. Quarterly Monitoring, 8 (1): 75-84.

- Seligman, M.E.P. & M. Csikszentmihalyi (2000). “Positive Psychology: An Introduction”. American Psychologist, 55: 5-14.

- Seligman, M.E.P. (2002). “Positive Psychology: An Introduction”. Am Psychol, 55: 5-14.


- Seybold, K.S. & P.C. Hill (2001). “The Role of Religion and Spirituality in Mental and Physical Health”. Current Directions in Psychological Scince, Vol. 10: 21-24.

- Shakerinia, I. (2001). “The Impact of Religious Beliefs on Mental Health”. Pedagogical Resource Monthly Magazine, Issue 257: 374.

- Shakiba, M. & M. Ziaee (2011). “Compare Mental Health Centers Welfare Boarding School Students under the Supervision of a Girls High School Students in Shiraz University”. Journal of Medical Sciences, 14 (2): 60-56.

- Sohrabi, F. (2008). “Principles of Spiritual Intelligence”. Journal of Mental Health, in the First year, the First issue.

- Stephen, J.P., A. Linley, J. Harwood, C.A. Lewis & P. Mc Collam (2004). “Rapid Assessment of Well-being: The Short Depression-Happiness Scale (SDHS). Psychology and Psychotherapy: Theory”. Research and Practice, 77: 463-478.

- Veenhoven, R. (2005). “Advances in Understanding Happiness”. Revue Quebecoise de Psychologie, 18: 29-74.

- Voaghan, F. (2003). “What is Spiritual Intelligence?”. Journal of Humanistic Psychology, Vol. 42, N. 2.

- Wolff, P.H. & G. Fesseha (2005). “The Orphans of Eritrea: What are the Choices?”. Am J. Orthopsychiatr, 75: 475-84.

- World Health Organization (2005). Child and Adolescent Mental Health Policies and Plans. Mental Health Policy and Service Guidance Package. Geneva, WHO.

- Yang, Ke-Ping & Xiu-Ying Maou (2007). “A Study of Nurses Spiritual Intelligence: A Cross-Sectional questionnaire survey”. International Journal of Mursing Studies, 44: 999-1010.

ﺖﺤﺗ نﺎﯾﻮﺠﺸﻧاد ﯽﻣﺎﮐدﺎﺷ و ﯽﮔﺪﻧز ﺖﯿﻔﯿﮐ...

Documents