ÌÎÄÓËÜ 1. ÑÎÐÎÍÇÎÍ ÑÝÄÂÈÉÍ ÏÅÐÔÎÊÀÐÒ · ãààð îðîîìîãò...

Á³ëýã 1

ÌÎÄÓËÜ 1. ÑÎÐÎÍÇÎÍ ÑÝÄÂÈÉÍÏÅÐÔÎÊÀÐÒ

1.1 Ñîðîíçîí îðîí

Øàëãàõ àñóóëò 1.1. Ýëåêòðîí äýâòðèéí öààñíû õàâòãàéä õóóäàñíû äýýä èðìýã ð³³ ÷èãëýí

õ°ä°ëí°. Ñîðîíçîí îðîí ì°í àäèë öààñíû õàâòãàéä áàðóóí òèéø ÷èãëýíý. Ýëåêòðîíä ³éë÷ëýõ

ñîðîíçîí õ³÷ õààøàà ÷èãëýõ âý?

(a) Õóóäàñíû äýýä èðìýã ð³³, (b) õóóäàñíû äîîä èðìýã ð³³, (c) õóóäàñíû ç³³í èðìýã ð³³, (d)

õóóäàñíû áàðóóí èðìýã ð³³, (e) õóóäàñíààñ äýýø, (f) õóóäàñ ðóó äîîø.

Õàðèóëò 1.1. ��

��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.2. Öýíýãò á°°ì ñîðîíçîí îðîíä ïåðïåíäèêóëÿðààð r ðàäèóñòàé òîéðãîîðõ°ä°ëí°.

(I) Èæèë õî¼ð á°°ì ñîðîíçîí îðîíB �ä ïåðïåíäèêóëÿð v õóðäòàéãààð íèñýí îðñîí á°ã°°ä íýã-ä³ãýýð á°°ì°°ñ í°ã°° íü èõ õóðäòàé áàéñàí. Íýãä³ãýýð á°°ìèéí õ°äë°õ òîéðãèéí ðàäèóñòàé

õî¼ðäóãààð á°°ìèéí ðàäèóñûã æèøèõýä (a) áàãà (b) èõ (c) õýìæýýãýýð èæèë. (II) Ñîðîí-

çîí îðíû õýìæýýã èõýñãýâ. Íýãä³ãýýð á°°ìèéí øèíý áà õóó÷èí ðàäèóñóóäûã äýýðõèéí àäèë

æèøíý ³³.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.3. Öààñíû õàâòãàéí äýýä òàë óðóó ÷èãëýñýí ã³éäýë á³õèé äàìæóóëàã÷

óòàñ áàéíà. Ýíý óòñàíä õóóäàñíû áàðóóí èðìýã ð³³ ÷èãëýñýí ñîðîíçîí õ³÷ ³éë÷èëíý. Ýíý

õ³÷èéã ³éë÷ëýã÷ ñîðîíçîí îðîí íü (a) öààñíû ç³³í èðìýã ð³³ ÷èãëýíý. (b) öààñíû õàâòãàé

äýýð ò³³íèé äîîä òàë ðóó ÷èãëýíý. (c) öààñíààñ äýýø ÷èãëýíý. (d) öààñ ðóó äîîø ÷èãëýíý.

1

2 Á�ËÝÃ 1. ÌÎÄÓËÜ 1. ÑÎÐÎÍÇÎÍ ÑÝÄÂÈÉÍ ÏÅÐÔÎÊÀÐÒ

Çóðàã 1.1: (a), (b) áà (c) ã³éäýëòýé æààçóó-

äûí (èðìýãýýñ íü ³ç³³ëñýí) àëèíä íü èõ

õ³÷íèé ìîìåíò ³éë÷ëýõ âý? Àëèíä íü ³éë÷-

ëýõ íèéò õ³÷ õàìãèéí èõ áàéõ âý?

Çóðàã 1.2: (1.5 �ð ñîðèë) Cîðîíçîí

îðîí õààíà õàìãèéí èõ áàéõ âý?


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.4. I. 1.1 �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí òýãø °íö°ãò æààçàíä ³éë÷ëýõ õ³÷íèé ìîìåí-

òûí óòãûã èõýýñ áàãà ðóó ýðýìáýë. Á³õ æààçíóóä èæèëõýí á°ã°°ä èæèë õýìæýýíèé ã³éäýëòýé

áîëíî.

II. 1.1 �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí òýãø °íö°ãò æààçàíä ³éë÷ëýõ íèéò õ³÷íèé óòãûã èõýýñ áàãà ðóó

ýðýìáýë.


��-

1.2 Ñîðîíçîí îðíû ³³ñã³³ð

Øàëãàõ àñóóëò 1.5. 1.2 �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí ã³éäýëòýé óòàñíû òîäîðõîé óðòòàé õýñãèéã

³³ñãýõ ñîðîíçîí îðíûã àâ÷ ³çüå. A, B, C öýã³³äýä ç°âõ°í çóðàã äýýðõ ds óðòûí ýëåìåíòýýð

ã³éõ ã³éäëèéí ³³ñãýõ ñîðîíçîí îðíû òîîí óòãûã èõýýñ áàãà ðóó ýðýìáýë.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.6. Ã³éäýëã³é ÷°ë°°ò ï³ðøèéã òààçíààñ ä³³æèëæýý. Óíòðààëãà äàðàõàä

ï³ðøíèé îðîîìãîîð ã³éäýë ã³éâ. (a) Áèå áèåäýý îéðòîæ õ°ä°ëí°. (b) Áèå áèåíýýñýý õîëäîæ

õ°ä°ëí°. (c) Á³ãä õ°äë°õã³é.

1.2. ÑÎÐÎÍÇÎÍ ÎÐÍÛ ��ÑÃ��Ð 3

Çóðàã 1.3: (1.7 �ð ñîðèë) Ã³éäýë-

òýé ãóðâàí óòñûã õ³ðýýëñýí ä°ð-

â°í áèò³³ ìóðóé.

Çóðàã 1.4: (1.7 �ð ñîðèë) Ã³éäýë-

òýé íýã óòñûã õ³ðýýëñýí õýä õýäýí

áèò³³ ìóðóé.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.7. 1.3 �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí a �ààñ d õ³ðòýëõ áèò³³ çàìààð àâñàí

∮B ·ds �

èéí õýìæýýã áàãààñ èõ ð³³ ýðýìáýë.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.8. 1.4 �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí a �ààñ d õ³ðòýëõ áèò³³ çàìààð àâñàí

∮B ·ds �

èéí õýìæýýã áàãààñ èõ ð³³ ýðýìáýë.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.9. Óðò íü ðàäèóñààñàà îëîí äàõèí áàéõ ñîëåíîèä àâ÷ ³çüå. Äàðààõ òî-

õèîëäëóóäûí àëü íü ñîëåíîèäûí äîòîðõ ñîðîíçîí îðíûã õàìãèéí èõýýð íýìýãä³³ëýõ âý? (a)

Íýãæ óðòàä íîîãäîõ îðîîäñûí òîîã °°ð÷ë°õã³éãýýð ñîëåíîèäûí óðòûã õî¼ð äàõèí èõýñãýõ

(b) Íýãæ óðòàä íîîãäîõ îðîîäñûí òîîã °°ð÷ë°õã³éãýýð ñîëåíîèäûí ðàäèóñûã õî¼ð äàõèí

áàãàñãàõ (c) ñîëåíîèäûí ãàäóóð ã³éäýë ã³éõ óòñààð íýìýëò äàâõàð îðîîõ.



��-

1.3 Ôàðàäåéí õóóëü

Øàëãàõ àñóóëò 1.10. Äóãóé õ³ðýýã íýãýí ò°ðëèéí ñîðîíçîí îðîíä îðóóëæ æààçíû íîð-

ìàëü ñîðîíçîí îðíû èíäóêöýä ïåðïåíäèêóëÿð áàéõààð áàéðëóóëàâ. Äàðààõ òîõèîëäëóóäûí

àëèíä íü æààçàíä ã³éäýë ³³ñýõã³é âý? (a) Æààçûã ýâäýõ (b) Æààçûã ñîðîíçîí îðîíä ïåðïåí-

äèêóëÿð òýíõëýãèéã òîéðîí ýðã³³ëýõ (c) Æààçûã ñîðîíçîí îðíû äàãóó õ°ä°ëã°õ (d) Æààçûã

ñîðîíçîí îðíîîñ õîëäóóëàõ.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.11. 1.5 �ð çóðàãò ç³³í òèéø ÷èãëýñýí ã³éäýëòýé äàìæóóëàã÷ äýýð óíàæ

áóé äóãàðèã öàãèðãèéã ³ç³³ëýâ. Öàãèðãààð ã³éõ ã³éäëèéí ÷èãèéã òîäîðõîéë. (a) Öàãèéí

ç³³íèé äàãóó (b) Öàãèéí ç³³íèé ýñðýã (c) Òýã (d) Òîäîðõîéëîõ áîëîìæã³é.


��-

Çóðàã 1.5: 1.11 �ð ñîðèë.

Øàëãàõ àñóóëò 1.12. Õóâüñàõ ã³éäëèéí ãåíåðàòîð äîòîð N îðîîäîñòîé îðîîìîã ýðãýëäýíý.

Äàðààõ òîõèîëäëóóäûí àëèíä íü îðîîìãèéí ö.õ.õ °ñ°õã³é áàéõ âý? (a) Îðîîìãèéí óòãûã

ýñýðã³³öýë áàãàòàé óòñààð ñîëèõ (b) îðîîìîã ìàø õóðäàí ýðãýõ (c) ñîðîíçîí îðíûã óëàì

õ³÷òýé áîëãîõ (d) îðîîäñûí òîîã íýìýãä³³ëýõ.

1.4. ÈÍÄÓÊÖËÝË 5

Çóðàã 1.6: RL õýëõýý. S2 óíòðààëãà aáàéðëàëä áàéõ ³åä õýëõýýíä áàòàðåé.

S1 óíòðààëãûã ò³ëõýæ õààõàä ã³éäýë

°ñ°æ óëìààð îðîîìîãò ã³éäëèéí °ñ°ë-

òèéã ñààòóóëàõ ö.õ.õ ³³ñíý. S2 óíò-

ðààëãà b áàéðëàëä î÷èõîä áàòàðåé õýë-õýýíä í°ë°°ë°õã³éãýýð ã³éäýë áóóðäàã.

Óíòðààëãà íýýãäýõã³é áàéõààð õèéãä-

ñýí òóë ã³éäýë òàñðàëòã³é óðñàíà.


��-

1.4 Èíäóêöëýë

Øàëãàõ àñóóëò 1.13. Òýã ýñýðã³³öýëòýé îðîîìãèéí ò°ãñã°ë³³äèéã a áà b ãýæ òýìäýãëýå.

Ýíý í°õö°ëä òîõèðîõ õàðèóëòûã îë. (a) Ã³éäýë òîãòìîë, a �ààñ b ð³³ ÷èãëýíý. (b) Ã³éäýë

òîãòìîë, b �ýýñ a ðóó ÷èãëýíý. (c) Ã³éäýë °ñ÷ a �ààñ b ð³³ ÷èãëýíý. (d) Ã³éäýë áóóð÷ a �ààñb ð³³ ÷èãëýíý. (e) Ã³éäýë °ñ÷ b �ýýñ a ðóó ÷èãëýíý. (f) Ã³éäýë áóóð÷ b �ýýñ a ðóó ÷èãëýíý.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.14. 1.6 �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí õýëõýýíèé S1 óíòðààëãà íýýëòòýé, S2 óíòðààëãàa áàéðëàëä áàéñàí ãýæ ³çüå. S1 óíòðààëãûã õààíà. (1) Ýíý ³åä õýëõýýíèé ÿìàð ýëåìåíò äýýðõõ³÷äëèéí óíàëò áàòàðåéí ö.õ.õ �òýé òýíöýõ âý? (a) ýñýðã³³öýë (b) îðîîìîã (c) îðîîìîã áà

ýñýðã³³öýë. (2) Óäààí õóãàöààíû äàðàà ÿìàð ýëåìåíò äýýðõ õ³÷äëèéí óíàëò íü áàòàðåéí

ö.õ.õ �òýé òýíöýõ âý? �ìí°õ õàðèóëòààñ ñîíãî.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.15. Ã³éäýëòýé óðò ñîëåíîèä àøèãëàí òóðøèëò õèéæ áàéíà ãýæ ³çüå. Ýíä

ñîðîíçîí ýíåðãèéí íÿãò ìàø èõ áàéõ øààðäëàãàòàé ãýæ òîîöâîë ýíåðãèéí íÿãòûã íýìýãä³³-

ëýõèéí òóëä ÿìàð òîõèðóóëãà õèéõ âý? (a) Ñîëåíîèäûí íýãæ óðòàä íîîãäîõ îðîîäñûí òîîã

íýìýãä³³ëýõ. (b) Ñîëåíîèäûí õ°íäë°í îãòëîëûã íýìýãä³³ëýõ. (c) Ñîëåíîèäûí íýãæ óðòàä

íîîãäîõ îðîîäñûí òîîã õýâýýð áàéëãàæ îðîîìãèéí óðòûã íýìýãä³³ëýõ. (d) Ñîëåíîèäîîð ã³éõ

ã³éäëèéã íýìýãä³³ëýõ.


Çóðàã 1.7: Õî¼ð îðîîìãèéí õ°íäë°í

îãòëîëûã õàðóóëñàí áàéäàë. Íýãä³ãýýð

îðîîìãèéí ³³ñãýñýí ñîðîíçîí îðíû èí-

äóêöèéí øóãàì õî¼ðäóãààð îðîîìãèéã

íýâòýðíý.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.16. 1.7 �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí õî¼ð îðîîìãèéí íýãä³ãýýð îðîîìãèéã õî¼ðäó-

ãààð îðîîìîãò îéðòóóëàâ. Èéì õ°ä°ëã°°íèé óëìààñ õî¼ð îðîîìãèéí õàðèëöàí èíäóêöëýë (a)

°ñí° (b) áóóðíà (c) °°ð÷ë°ãä°õã³é.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.17. (1) Õóãàöààíû òîäîðõîé ýãøèíä LC õýëõýýãýýð ã³éõ ã³éäýë õàìãèéí

èõ ³åä êîíäåíñàòîð äýýðõ õ³÷äýë ÿìàð áàéõ âý? (a) Îðîîìîã äýýðõ õ³÷äýëýýñ ÿëãààòàé. (b)

Òýãòýé òýíö³³. (c) Õàìãèéí èõ. (d) Òîäîðõîéëîõ áîëîìæã³é. (2) Õóãàöààíû òîäîðõîé ýãøèíä

LC õýëõýýíèé ã³éäýë òýã áîëîõ ³åä êîíäåíñàòîð äýýðõ õ³÷äýë ÿìàð áàéõ âý? �ìí°õ ä°ðâ°í

õóâèëáàðààñ õàðèóëò ñîíãîíî óó.


��-

1.5 Õóâüñàõ ã³éäëèéí õýëõýý

Øàëãàõ àñóóëò 1.18. Õ³÷äýëèéí ôàçîðûã ãóðâàí °°ð õóãàöààíä áàéãóóëñàí ãýæ ³çüå (1.8 �

ð çóðàã). (1) Çóðàãò ³ç³³ëñýí (a), (b), (c) ãýñýí ãóðâàí òîõèîëäëóóäûí àëèíä íü õ³÷äýëèéí

ýãøèí çóóðûí óòãà õàìãèéí èõ áàéõ âý? (2) �³íèé ýñðýãýýð äýýðõ òîõèîëäëóóäûí àëèíä íü

ýãøèí çóóðûí õ³÷äýëèéí óòãà õàìãèéí áàãà áàéõ âý?


��-

1.5. ÕÓÂÜÑÀÕ Ã�ÉÄËÈÉÍ ÕÝËÕÝÝ 7

Çóðàã 1.8: (1.18 �ð ñîðèë) Ãóðâàí °°ð õóãàöààíä õàðãàëçàõ õ³÷äýëèéí ôàçîðóóä.

Çóðàã 1.9: (1.20 �ð ñîðèë) Äàâ-

òàìæ ÿìàð áàéõ ³åä ÷èéäýí òîä

àñàõ âý? Çóðàã 1.10: 1.19 �ð ñîðèë.

Øàëãàõ àñóóëò 1.19. 1.10 �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí õóâüñàõ ã³éäëèéí õýëõýýã àâ÷ ³çüå. Õ³÷äý-

ëèéí äàëàéöûã °°ð÷ë°õã³éãýýð äàâòàìæèéã °°ð÷èëñ°í áîë àëü òîõèîëäîëä ÷èéäýí òîä àñàõ

âý? (a) �íä°ð äàâòàìæèä òîä àñíà. (b) Áàãà äàâòàìæèä òîä àñíà. (c) ßìàð ÷ äàâòàìæèä òîä

àñíà.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.20. Õóâüñàõ ã³éäëèéí õýëõýýíèé (1.9 �ð çóðàã) ³³ñã³³ðèéí õ³÷äýëèéí

äàëàéöûã òîãòìîë áàéëãàæ äàâòàìæèéã íü òîõèðóóëàâ. ×èéäýí ÿìàð ³åä õàìãèéí òîä àñàõ

âý? (a) �íä°ð äàâòàìæèä òîä àñíà. (b) Áàãà äàâòàìæèä òîä àñíà. (c) ßìàð ÷ äàâòàìæèä

ãýðýëòýëò èæèëõýí.


��-


Øàëãàõ àñóóëò 1.21. 1.10 �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí õóâüñàõ ã³éäëèéí õýëõýýã àâ÷ ³çüå. Õ³÷-

äýëèéí äàëàéöûã òîãòìîë áàéëãàæ äàâòàìæèéã °°ð÷èëñ°í áîë àëü òîõèîëäîëä ÷èéäýí òîä

àñàõ âý? (a) �íä°ð äàâòàìæèä òîä àñíà. (b) Áàãà äàâòàìæèä òîä àñíà. (c) ßìàð ÷ äàâòàìæèä

òîä àñíà.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.22. 1.11 �ð çóðãèéí (a), (b), (c) çóðãèéí àëèíä íü XL > XC , XL = XC ,

XL < XC õàðãàëçàõûã ³ç³³ë.

Çóðàã 1.11: (1.22 �ð ñîðèë) Ôàçûí äèàãðàììóóäûã èíäóêöèò ýñýðã³³öë³³äèéí õàìààðàëä õàðãàë-

çóóëíà óó.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.23. Õóâüñàõ ã³éäëèéí RLC õýëõýýíèé ³³ñã³³ðèéí õ³÷äýëèéí äàëàéö

òîãòìîë. Õ³÷äýëèéí äàâòàìæ ω1 ³åä õýëõýýíä áàãòààìæèò ÷àíàð äàâàìãàéëæ ôàçûí °íö°ã

−10◦, õ³÷äýëèéí äàâòàìæ ω2 ³åä õýëõýýíä èíäóêöèò ÷àíàð äàâàìãàéëæ ôàçûí °íö°ã +10◦

áàéâ. Äàâòàìæ ÿìàð áàéõàä õýëõýýíèé ÷àäàë õàìãèéí èõ áàéõ âý? (a) ω1 äàâòàìæèä (b) ω2

äàâòàìæèä (c) äýýðõ äàâòàìæóóäûí àëü àëèíä íü õàìãèéí èõ áàéíà.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.24. Õóâüñàõ ã³éäëèéí öóâàà õîëáîãäñîí õýëõýýíä ðåçîíàíñ ³³ññýí ³åä

á³ðýí ýñýðã³³öýë ÿìàð áàéõ âý? (a)R �ýýñ èõ (b)R �ýýñ áàãà (c)R �òýé òýíö³³ (d) òîäîðõîéëîõ

áîëîìæã³é.

1.6. ÖÀÕÈËÃÀÀÍ ÑÎÐÎÍÇÎÍ ÄÎËÃÈÎÍ 9


��-

1.6 Öàõèëãààí ñîðîíçîí äîëãèîí

Øàëãàõ àñóóëò 1.25. RC õýëõýýíèé êîíäåíñàòîðò öýíýã àëäàëò ³³ñýâ. Êîíäåíñàòîðûí

õàâòàñíóóäûí õîîðîíäîõ öýíýã àëäàëòûí ³åä (a) äàìæóóëëûí ã³éäýë áàéõ ÷ øèëæèëòèéí

ã³éäýë áàéõã³é. (b) Øèëæèëòèéí ã³éäýë áàéõ ÷ äàìæóóëëûí ã³éäýë áàéõã³é. (c) Äàìæóóë-

ëûí áîëîí øèëæèëòèéí ã³éäëèéí àëü àëü íü áàéíà. (d) Äàìæóóëàë áîëîí øèëæèëòèéí

ã³éäëèéí àëü àëü íü áàéõã³é.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.26. 1.12b �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí öàõèëãààí îðíû õ³÷ëýã áîëîí ñîðîíçîí

îðíû èíäóêöèéí ñèíóñëýã äîëãèîíóóäûí ôàçûí ç°ð³³ íü ÿìàð áàéõ âý? (a) 180◦ (b) 90◦ (c)0 (d) òîäîðõîéëîõ áîëîìæã³é.

Çóðàã 1.12: (a) x ÷èãëýëä c õóðäòàé òàðæ áóé öàõèëãààí ñîðîíçîí äîëãèîí. Öàõèëãààí îðíû

õ³÷ëýã y òýíõëýãèéí äàãóó õàìãèéí èõ óòãàà, ñîðîíçîí îðíû èíäóêö z òýíõëýãèéí äàãóó õàìãèéíèõ óòãàà àâàõ àãøèíä äîëãèîíûã òîäîðõîéëñîí áîëíî. Ýäãýýð íü ç°âõ°í x áà t �ýýñ õàìààðíà. (b)x òýíõëýãèéí äàãóó c õóðäòàé òàðõàæ áóé ñèíóñëýã öàõèëãààí ñîðîíçîí äîëãèîí.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.27. Öàõèëãààí ñîðîíçîí äîëãèîí −y ÷èãëýëä òàðõàíà. Ýíý ýãøèíä îã-

òîðãóéí ýíý öýãò öàõèëãààí îðíû õ³÷ëýã íü +x ÷èãëýëä ÷èãëýäýã áîë ñîðîíçîí èíäóêö ÿìàð÷èãëýëä áàéõ âý? (a) −x ÷èãëýëä (b) +y ÷èãëýëä (c) +z ÷èãëýëä (d) −z ÷èãëýëä.


Çóðàã 1.13: Õàãàñ äîëãèîíû

àíòåí íü õóâüñàõ õ³÷äýëèéí

³³ñã³³ðò õîëáîãäñîí õîñ ìå-

òàëë ñàâààíóóäààñ òîãòäîã.

Äàìæóóëàã÷ààð äýýø ÷èãëý-

ñýí ã³éäýë ã³éõ ³åä õóãà-

öààíû äóðûí àãøèí äàõü

E, B âåêòîðóóäûí ÷èãëýëèéã

³ç³³ëæýý. Öàõèëãààí îðíû

õ³÷íèé øóãàìóóä íü äèïîëü

³³ñãýí ýðýìáýëýãäýíý.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.28. 1.13 �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí àíòåíûã ðàäèî ñòàíöûí ³³ñã³³ð ãýæ òîîöâîë

ñóóðèí ðàäèîã õààíà áàéðëóóëàõ íü òîõèðîìæòîé âý? (a) Õóóäàñíû äàãóó äýýðýýñ äîîø (b)

Õóóäàñíû äàãóó ç³³íýýñ áàðóóí òèéø (c) Õóóäñàíä ïåðïåíäèêóëÿð.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.29. Èõýíõ àéë °ðõ³³ä ìèêðî äîëãèîíû çóóõàíä õîîë õèéäýã. Ìèêðî äîë-

ãèîíû äàâòàìæ 1010Ãö îð÷èì áîë ìèêðî äîëãèîíû óðò ÿìàð ýðýìáýòýé áàéõ âý? (a) êèëîìåòð

(b) ìåòð (c) ñàíòèìåòð (d) ìèêðîìåòð.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 1.30. Ðàäèî äîëãèîíû äàâòàìæ 105Ãö îð÷èì á°ã°°ä ýíý íü 103Ãö äàâòàìæ-òàé äóóã ç°°ä°ã. Ðàäèî äîëãèîíû óðò íü ÿìàð ýðýìáýòýé áàéõ âý? (a) êèëîìåòð (b) ìåòð (c)

ñàíòèìåòð (d) ìèêðîìåòð.


��-

Á³ëýã 2

ÌÎÄÓËÜ 2. ÎÏÒÈÊ ÑÝÄÂÈÉÍÏÅÐÔÎÊÀÐÒ

2.1 Ãýðëèéí ì°í ÷àíàð, ãåîìåòð îïòèêèéí õóóëèóä

Øàëãàõ àñóóëò 2.1. Êèíî ³çýæ áàéõ ³åä æ³æèã÷èí òîëèíä õàðæ áàéõàä æ³æèã÷íèé öàðàé

òîëèíû ýãö óðäààñ õàðàãääàã. Êèíî çóðàã àâ÷ áàéõ ³åä æ³æèã÷èí òîëèíä þó õàðàõ âý? (a)

�°ðèéíõ°° öàðàé (b) òàíû öàðàé (c) íàéðóóëàã÷èéí öàðàé (d) êèíî êàìåð (e) òîäîðõîéëîõ

áîëîìæã³é.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 2.2. 2.1b �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí (1) öàöðàã ãàäàðãóóä òóññàí áîë ä°ðâ°í óëààí

øóãàìûí àëü íü îéñîí öàöðàã, àëü íü õóãàðñàí öàöðàã áîëîõûã òîäîðõîéë.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 2.3. Õóãàðëûí èëòãýã÷ íü 1.3 áàéõ îð÷èíä òàðõàõ ãýðýë 1.2 õóãàðëûí

èëòãýã÷òýé îð÷èíä íýâòðýâ. Òóññàí, õóãàðñàí öàöðàãóóäûí õàðüöààã îë. (a) Íîðìàëü ðóó

îéðòîæ õóãàðíà. (b) ìóðóéõã³é (c) íîðìàëèàñ õîëäîæ õóãàðíà.


��-

11

12 Á�ËÝÃ 2. ÌÎÄÓËÜ 2. ÎÏÒÈÊ ÑÝÄÂÈÉÍ ÏÅÐÔÎÊÀÐÒ

Çóðàã 2.1: (a) Àãààð � øèëíèé çààã äýýð òàøóó òóññàí ãýðëèéí öàöðàãèéí õóãàðëûã υ1 < υ2áàéõ òóë õóãàðñàí öàöðàã íü íîðìàëü ðóó îéðòîíî. (b) Ñ³³í øîîä ãýðýë òóñàõàä áëîêä õî¼ð óäàà

õóãàð÷ ãàð÷ èðæ áóéã ³ç³³ëæýý.

Øàëãàõ àñóóëò 2.4. Ôîòî çóðãèéí àïïàðàòàä ãýðëèéã õóãàëæ ëèíçýýð õàëüñàí äýýð ä³ð-

ñèéã ³³ñãýíý. Áèåýñ ãàðñàí ãýðëèéí á³õ °íã° èæèëõýí õýìæýýãýýð õóãàðàõ òîõèîëäîëä ôîòî

õàëüñàíä ñàéí ä³ðñ ³³ñíý. Èéìä ?? �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí ìàòåðèàëóóäààñ àëü ìàòåðèàëààð

ëèíç õèéâýë ñàéí áàéõ âý? (a) òèòýì øèë (b) àêðèëèê (c) õàéëñàí êâàðö (d) òîäîðõîéëîõ

áîëîìæã³é.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 2.5. 2.2 �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí øèëýí ïðèçìèéí ç³³í òàëààñ òàâàí öàöðàã îðæ

áàéíà.

i) Òýäãýýðýýñ õýä íü äîòîîä á³ðýí îéëòîä îðæ áàéíà âý? (a) 1 (b) 2 (c) 3 (d) 4 (e) 5.

ii) 2.2 �ð çóðàãò áàéãàà ïðèçìèéã íîìûí õàâòãàé äýýð ýðã³³ëñýí ãýæ ò°ñ°°ëüå. Öàöðàãóóäûã

á³ãäèéã íü äîòîîä á³ðýí îéëòîä îðóóëàõûí òóëä ïðèçìèéã ÿàæ ýðã³³ëýõ âý? (a) öàãèéí

ç³³íèé äàãóó (b) öàãèéí ç³³íèé ýñðýã.


��-

2.2 Ä³ðñ áàéãóóëàõ

Øàëãàõ àñóóëò 2.6. Òà òîëèíîîñ îéðîëöîîãîîð 2ì îð÷èì çàéä çîãñîæ áàéíà. Òîëèíû ãà-

2.2. Ä�ÐÑ ÁÀÉÃÓÓËÀÕ 13

Çóðàã 2.2: (2.5 �ð ñîðèë) Ïðèçìèéí ç³³í òàëààñ ïàðàëëåëü áóñ ãýðëèéí òàâàí öàöðàã íýâòðýõ.

äàðãóóä óñíû äóñëóóä áàéãàà áîë ýíý ³íýí ³³? Õóäàë óó? Òà °°ðèéíõ°° ä³ðñ áà ä³ðñèéã íýãýí

çýðýã ôîêóñëàí õàðæ ÷àäíà.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 2.7. Ãàë àñààõûí òóëä ìîäíû çîðãîäñóóäûí äîîðõ öààñàí äýýð íàðíû ãýð-

ëèéã îéëãîí òóñãàíà. Ýíä ÿìàð òîëü íü õàìãèéí ñàéí òîõèðîõ âý? (a) Õàâòãàé (b) õîòãîð (c)

ã³äãýð.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 2.8. 2.3 �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí òîëèíä ³³ññýí ä³ðñèéã àâ÷ ³çüå. Ýíý ä³ðñ íü

ÿìàð òîëèíä ³³ññýí ÿìàð ä³ðñ âý?

(a) Õîòãîð òîëèíä ³³ññýí áîäèò ä³ðñ

(b) Õîòãîð òîëèíä ³³ññýí øóóä ä³ðñ

(c) Ã³äãýð òîëèíä ³³ññýí áîäèò ä³ðñ

(d) Ã³äãýð òîëèíä ³³ññýí õóóðìàã ä³ðñ.


��-


Çóðàã 2.3: (2.8 �ð ñîðèë) Ýíä ÿìàð ò°ðëèéí òîëèéã ³ç³³ëñýí áý?

Øàëãàõ àñóóëò 2.9. 2.4 �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí O öýãò áàéãàà áèåèéã ìàø õîëîîñ áàðóóí òèéø

õóãàëàã÷ ãàäàðãóóä òóëòàë õ°ä°ëã°â°ë I öýãò ³³ñýõ ä³ðñ ÿàæ øèëæèõ âý?

(a) Ä³ðñ ÿìàãò ãàäàðãûí áàðóóí òàëä áàéíà.

(b) Ä³ðñ ÿìàãò ãàäàðãûí ç³³í òàëä áàéíà

(c) Ä³ðñ ãàäàðãûí ç³³í òàëààñ ýõëýõ õ°äë°õ áà ÿìàð íýãýí O öýãèéí áàéðëàëààñ ýõëýí ãà-

äàðãûí áàðóóí òàëä øèëæèíý.

(d) Ä³ðñ ãàäàðãûí áàðóóí òàëààñ õ°ä°ëæ ýõëýýä ÿìàð íýãýí O öýãèéí áàéðëàëààñ ýõëýí

ãàäàðãûí ç³³í òàëä øèëæèíý.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 2.10. 2.5 �ð çóðàãò O öýãò áàéãàà áèåèéã áàðóóí òèéø n1 õóãàðëûí èëò-

ãýã÷òýé îð÷èíä øèëæ³³ëáýë ä³ðñ ³³ñýõ öýã áîëîõ I öýã íü õýðõýí øèëæèõ âý?(a) Ä³ðñ ³ðãýëæ O öýãò áà ãàäàðãûí õîîðîíä áàéõ áà ãàäàðãàä O öýã òýé çýðýã õ³ðíý.

(b) Ä³ðñ ãàäàðãà ðóó ààæóóõàí øèëæèõ áà ýöýñò íü O öýã I öýãèéã äàéð÷ °íã°ðí°.(c) Ä³ðñ ãàäàðãà ðóó ä°õñ°°ð ãàäàðãûí áàðóóí òàëä ãàðíà.


��-

2.2. Ä�ÐÑ ÁÀÉÃÓÓËÀÕ 15

Çóðàã 2.4: Á°ìá°ë°ã ãàäàðãóóä õóãàðëààð ä³ðñ áàéãóóëàõ. Ãîë îïòèê òýíõëýã äýýð áàéðëàñàí áèå

O �îîñ áàãà °íöã°°ð ñàðíèñàí öàöðàã á°ìá°ë°ã ãàäàðãóóä õóãàð÷ I öýãò öóãëàíà.

Çóðàã 2.5: Áèå õààíà ÷ áàéðëàñàí õóãàëàã÷ õàâò-

ãàé ãàäàðãóóä ³³ññýí õóóðìàã ä³ðñ íü èæèë áàé-

íà. Á³õ öàöðàãèéã ïàðàêñèàë ãýæ ò°ñ°°ëí°.

Øàëãàõ àñóóëò 2.11. Öîíõíû øèëíèé ôîêóñûí çàé ÿìàð áàéõ âý? (a) òýã (b) õÿçãààðã³é

(c) øèëíèé çóçààíòàé èæèë (d) òîäîðõîéëîõ áîëîìæã³é.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 2.12. Çóðãèéí àïïàðàòûã ýíãèéí öóãëóóëàã÷ ëèíçýýð ä³ðñèéã ôîêóñëàí

CCD äýëãýö äýýð áóóëãàõààð çàãâàð÷èëæ áîëíî. Àïïàðàò òîäîðõîé çàéä áàéãàà áèåòèéã

ôîêóñëàñàí áàéâ. Áèå àïïàðàò ðóó îéðòîõîä ä³ðñèéã ôîêóñëàõûí òóëä ëèíçèéã ÿàæ õ°ä°ëã°õ

âý?

(a) Ëèíçèéã CCD äýëãýöýýñ õîëäóóëàõ (b) ç³³í òèéø (c) ëèíçèéã CCD äýëãýö ð³³ îéðòóóëàõ.


Çóðàã 2.6: 2.3 �ð àñóóëò.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 2.13. Õî¼ð àÿëàã÷ °ä°ð ãàë ãàðãàõûã õ³ñ÷ýý. Íýã àÿëàã÷ íü îéðûí õàðàëãàí,

í°ã°° íü õîëûí õàðàëãàí þìñàíæ. Àëèíûõ íü øèëýýð íàðíû ãýðëèéã öààñàí äýýð ôîêóñëàæ

ãàë ãàðãàõ âý?

(a) Àëü àëü íü áîëíî.

(b) îéðûí õàðàëãàíû øèëýýð.

(c) õîëûí õàðàëãàíû øèëýýð.


��-

2.3 Ãýðëèéí èíòåðôåðåíö

Øàëãàõ àñóóëò 2.14. 2.6 �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí S1 áà S2 ãýðëèéí ³³ñã³³ðýýñ òóñ á³ð λ = 400íìäîëãèîí óðòòàé ãýðýë öàöàðíà. Ãýðýë OX òýíõëýãèéí äàãóó òàðõäàã áîë P öýãò íèéëáýð

ãýðëèéí äîëãèîí ÿìàð áàéõ âý?

(a) õàìãèéí èõ (b) õàìãèéí áàãà (c) àëü íü ÷ áàéæ áîëíî

(d) õóãàöààíààñ õàìààð÷ °°ð÷ë°ãä°í°.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 2.15. Îãòîðãóéí íýã öýãò óóëçñàí ãýðëèéí äîëãèîíû óðòûí ÿëãàâàð 6.6ìêì

á°ã°°ä ýíý íü õóãàöààíààñ õàìààðäàãã³é. Ýíý öýãò .............

(a) õàìãèéí èõ ãýðýëòýëò ìóæ (b) ãýðýëòýëò ààæèì íýìýãäýíý

(c) õàìãèéí èõ áàðààí ìóæ (d) ãýðýëòýëò ³å ³å °°ð÷ë°ãä°í°


��-

2.3. ÃÝÐËÈÉÍ ÈÍÒÅÐÔÅÐÅÍÖ 17

Øàëãàõ àñóóëò 2.16. ßìàð °íãèéí ãýðëèéí èíòåðôåðåíöèéí çóðâàñûí °ðã°í õàìãèéí èõ

áàéõ âý? (a) íèë ÿãààí (b) õ°õ (c) íîãîîí (d) óëààí.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 2.17. ßìàð òîõèîëäîëä õîñ í³õíèé èíòåðôåðåíöèéí õî¼ð çóðâàñûí õîî-

ðîíäîõ çàé èõñýõ âý?

(a) ãýðëèéí äîëãèîíû óðò áóóðàõ (b) í³õíýýñ äýëãýö õ³ðòýëõ çàé áóóðàõ

(c) í³õíèé õîîðîíäîõ çàé áóóðàõ (d) ýíý ñèñòåìèéã óñàíä õèéõýä.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 2.18. ßìàð ó÷ðààñ Þíãèéí õîñ í³õíèé òóðøèëòàíä ìîíîõðîìàòèê ãýðýë

àøèãëàäàã âý? Ìîíîõðîìàòèê ãýðëèéã öàãààí ãýðëýýð ñîëèáîë èíòåðôåðåíöèéí çóðàã õýðõýí

°°ð÷ë°ãä°õ âý?


��-

Øàëãàõ àñóóëò 2.19. Áîðîî îðñíû äàðàà àâòîìàøèíû çîãñîîë äýýð òîãòñîí øàëáààãíû

óñàí äýýðõ òîñíû ³å îëîí °íã°°ð ãýðýëòýí õàðàãääàã. Òîñîí ³åèéí çóçààíûã òà õýðõýí òîäîð-

õîéëîõ âý?

(a) Ýíý íü ³çýãäýõ ãýðëèéí äîëãèîíû óðòààñ îëîí äàõèí áàãà.

(b) �çýãäýõ ãýðëèéí äîëãèîíòîé èæèë ýðýìáèéí çóçààíòàé.

(c) �çýãäýõ ãýðëèéí äîëãèîíû óðòààñ îëîí äàõèí èõ.

(d) �çýãäýõ ãýðëèéí äîëãèîíû óðòòàé îéðîëöîî.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 2.20. Ñàéí ÷àíàðûí êàìåðûí ëèíçèéã íèìãýí ³åýð á³ðäýã øàëòãààíûã

òàéëáàðëà.


Çóðàã 2.7: 2.4 �ð àñóóëò.


��-

2.4 Ãýðëèéí äèôðàêö áà òóéëøðàë

Øàëãàõ àñóóëò 2.21. 2.7 �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí çàâñðûí °ðã°íèéã õî¼ð äàõèí áóóðóóëñàí ãýæ

³çüå. Äýëãýö äýýðõ ãîëûí öàéâàð çóðâàñûí °ðã°í õýðõýí °°ð÷ë°ãä°õ âý?

(a) °ðã°ñí° (b) õýâýýð ³ëäýíý (c) íàðèéñàíà.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 2.22. Ìóóðûí í³äíèé õ³³õýí õàðààã áîñîî çàâãàð ãýæ ³çýæ áîëäîã. Ø°-

íèéí öàãò ìóóð äàðààõ ãýðë³³äèéí àëèíûã íü ñàéí õàðæ ÷àäàõ âý?

(a) Õîë ÿâàà àâòîìàøèíû õîëûí ãýðýë

(b) Àëñàä ÿâàà óñàí îíãîöíû áîñîî ÷èãëýëä çààãëàãäñàí áàãö ãýðýë.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 2.23. Òåëåñêîï äóðàíãààð õîñ îäûã àæèãëàõ ÿâöàä õî¼óëàíã íü àæèãëàõàä

ò³âýãòýé áàéñàí ãýæ ³çüå. Îääûí °íã°íèé ÿëãàðëûã ñàéæðóóëàõûí òóëä ø³³ëò³³ð àøèãëà-

ñàí áîë àü °íãèéí ø³³ëò³³ð ñàéí òîõèðîõ âý?

(a) öýíõýð (b) íîãîîí (c) øàð (d) óëààí


��-

2.4. ÃÝÐËÈÉÍ ÄÈÔÐÀÊÖ ÁÀ ÒÓÉËØÐÀË 19

Øàëãàõ àñóóëò 2.24. d òîðûí òîãòìîë á³õèé äèôðàêöûí òîðîí äýýð 350íì äîëãèîíû

óðòòàé õýò ÿãààí òóÿà òóñàæ L çàéä áàéðëàõ äýëãýö äýýð èíòåðôåðåíöèéí çóðàã ³³ñãýâ.

Èíòåðôåðåíöèéí ìàêñèìóìûí θ öàéâàð °íö°ã èõ ãýæ ³çüå. Äýëãýö äýýðõ öàéâàð çóðâàñóó-

äûí áàéðëàëûã ³çãýýð òýìäýãëýå. Îäîî 700íì óðòòàé óëààí ãýðýë àøèãëàí äèôðàêöûí çóðàã

³³ñãýå. Äàðààõ òîõèîëäëóóäûí àëèíä íü äèôðàêöûí öàéâàð çóðâàñóóä äýëãýö äýýðõ àíõíû

áàéðëàëä ³ëäýõ âý?

(a) Äýëãýö òîðûí õîîðîíäîõ çàéã 2L áîëãîõ (b) Äýëãýö òîðûí õîîðîíäîõ çàéã L/2 áîëãîõ(c) 2d òîðûí òîãòìîë á³õèé äèôðàêöûí òîð ñîíãîõ (d) d/2 òîðûí òîãòìîë á³õèé äèô-

ðàêöûí òîð ñîíãîõ.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 2.25. Õîîðîíäîî 1ñì çàéä áàéðëàõ ïàðàëëåëü ìåòàëë óòñóóä àøèãëàí ìèê-

ðîäîëãèîíû òóéëøðóóëàã÷ õèéäýã. Ýíý òóéëøðóóëàã÷ààð íýâòýð÷ ãàðàõ äîëãèîíû öàõèëãààí

îðíû õ³÷ëýãèéí âåêòîð òóéëøóóëàã÷èä ïàðàëëùëü ýñâýë ïðåïåíäèêóëÿð áàéõûí àëü íü áî-

ëîõûã òîäîðõîéë.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 2.26. Òà ìàø îëîí ãýðýë °ëã°ñ°í, òîñîëæ °íã°ëñ°í øàëòàé õîíãèëîîð ÿâæ

áàéíà ãýæ ³çüå. Òà øàëàí äýýð ãýðýë á³ðèéí ä³ðñèéã õàðæ ÷àäàõ áà íàðíû øèë ç³³õýä çàðèì

ä³ðñ õàðàãäàõã³é áîëíî.

(a) Òàíòàé îéð (b) Òàíààñ îë (c) äóíäàæ çàéä áàéðëàõ ä³ðñí³³äèéí àëü íü àëãà

áîëîõ âý?


��-

Á³ëýã 3

ÌÎÄÓËÜ 3. ÀÒÎÌÛÍ ÔÈÇÈÊÑÝÄÂÈÉÍ ÏÅÐÔÎÊÀÐÒ

3.1 Êâàíò ôèçèê

Øàëãàõ àñóóëò 3.1. �äýø ãàäàà çîãñîæ áàéõ ³åä ä°ðâ°í ò°ðëèéí öàõèëãààí ñîðîíçîí

öàöàðãàëò áèäýí äýýð òóñíà. Ãóäàìæíû ãýðëèéí øàð ãýðýë, ðàäèî ñòàíöûí ÀÌ äîëãèîí,

ðàäèî ñòàíöûí FM äîëãèîí, õîëáîîíû ñèñòåìèéí ìèêðî äîëãèîí. Ýíý ò°ðëèéí äîëãèîíóóäûã

ôîòîíû ýíåðãèéã áàãààñ íü èõ ð³³ áàéðëóóëæ áè÷.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 3.2. 3.1 �ð çóðãèéí íýã ìóðóéã àâ÷ ³çüå. Òóñàõ ãýðëèéí ýð÷èì õýâýýðýý

áîëîâ÷ äàâòàìæèéã °ñã°í° ãýæ ³çüå. 3.1 �ð çóðàã äàõü õààõ ïîòåíöèàë (à) õýâýýðýý (b) áàðóóí

òèéø (ñ) ç³³í òèéø øèëæèíý.


��-

Çóðàã 3.1: Ôîòî öàõèëãààí ã³éäëèéã

ïîòåíöèàëûí ÿëãàâðààñ õàìààðóóëàí

õî¼ð °°ð ýð÷èìòýé ãýðëèéí õóâüä ³ç³³-

ëýâ. Ã³éäýë ýð÷ìýýñ õàìààðàí èõñýõ áî-

ëîâ÷ ã³éäýë õàíàõ óòãà íü ∆V �èéí èõ

óòãàä õàðãàëçàíà. Õ³÷äýëèéí õýìæýý

−∆Vs �òýé òýíö³³ ýñâýë èë³³ ñ°ð°ã óò-ãàòàé áàéâàë ã³éäýë òýã áîëíî. ∆Vs íüõààõ ïîòåíöèàë áîëíî.

21

22 Á�ËÝÃ 3. ÌÎÄÓËÜ 3. ÀÒÎÌÛÍ ÔÈÇÈÊ ÑÝÄÂÈÉÍ ÏÅÐÔÎÊÀÐÒ

Çóðàã 3.2: Ôîòîýëåêòðîíû Kmax áà

òóññàí ãýðëèéí äàâòàìæèéí õàìààð-

ëûí ãðàôèêèéã ôîòî öàõèëãààíû

³çýãäëèéí òóðøëàãààð ³ç³³ëñýí.

Òóõàéí ìåòàëëûí õóâüä òîäîðõîé õÿç-

ãààðûí äàâòàìæààñ áàãà äàâòàìæòàé

ôîòîíóóä íü ìåòàëëààñ ýëåêòðîíûã

ñóãàëæ ÷àäàõã³é.

Øàëãàõ àñóóëò 3.3. Êëàññèê ôèçèêò Kmax áà f �èéã 3.2 �ð çóðàã øèã çóðàõ ñàíàà áàéíà

ãýæ ³çüå. Ãýðëèéí äîëãèîëîã çàãâàð àøèãëàâàë ýíý ãðàôèê ÿìàð áàéõ âý?


��-

Øàëãàõ àñóóëò 3.4. Òîäîðõîé θ °íöãèéí õóâüä λ′ − λ0 =h

mec(1− cos θ) òýãøèòãýë àëèâàà

äîëãèîíû õóâüä èæèëõýí Êîìïòîíû øèëæèëòèéã °ãí°. �³í äýýð ³íäýñëýí äàðààõ öàöàðãàë-

òóóäûí õóâüä àëü òîõèîëäîëä ñàðíèëûí òóõàéí °íöãèéí õóâüä øèëæèëòèéí õóâü íü õàìãèéí

èõ áàéõûã òîäîðõîéë. (à) Ðàäèî äîëãèîí (b) áè÷èë äîëãèîí (c) ³çýãäýõ ãýðýë (d) ðåíòãåí

òóÿà


��-

Øàëãàõ àñóóëò 3.5. Ýëåêòðîí áà ïðîòîí èæèë Äå � Áðîéëûí äîëãèîíòîé áàéõààð ðåëÿòèâ

áóñ õóðäààð õ°ä°ëí°. Õî¼ð á°°ìèéí õóâüä àëü õýìæèãäýõ³³í³³ä àäèëõàí áàéõ âý? (a) Õóðä

(b) êèíåòèê ýíåðãè (c) èìïóëüñ (d) äàâòàìæ.


��-

3.2. ÊÂÀÍÒ ÌÅÕÀÍÈÊ 23

Øàëãàõ àñóóëò 3.6. Äîëãèîíû áàãöòàé èæèë æèøýý áîëãîæ çàì äýýð îñîë áîëîõ ³åèéí

�àâòîìàøèíû áàãö� àâ÷ ³çüå. Ôàçûí õóðäûã îñîë áîëñîí ãàçðûã íýâòýð÷ ãàðàõ íýã ìàøèíû

õóðäòàé ç³éðëýå. Á³ëèéí õóðä ìàøèíû áàãöûí °ìí°õ õóðä ãýæ îéëãî¼. Ìàøèíû áàãöûí

õóâüä á³ëèéí õóðä õóâüä (à) ôàçûí õóðäòàé òýíö³³ (b) ôàçûí õóðäààñ áàãà (c) ôàçûí õóð-

äààñ èõ.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 3.7. Á°°ìèéí êîîðäèíàòûã x = 0 ãýæ òîäîðõîéëñîí áà x ÷èãëýëä òýã òî-

äîðõîéã³é õýìæýýòýé. Ýíý êîîðäèíàòûí òîäîðõîéã³é õýìæýý y òýíõëýãèéí äàãóóõ õóðäíû

òîäîðõîé õýìæýýíä í°ë°°ë°õ ³³? (à) Í°ë°°ë°õã³é (b) õÿçãààðã³é òîäîðõîéã³é áîëíî (c) Òî-

äîðõîéã³éí õýìæýý òýã áàéíà.


��-

3.2 Êâàíò ìåõàíèê

Øàëãàõ àñóóëò 3.8. ×°ë°°ò á°°ìèéí (ψ(x) = Aeikx òýãøèòãýë) äîëãèîí ôóíêöèéã àâ÷

³çüå. Òóõàéí ýãøèíä x �èéí ÿìàð óòãóóä õàìãèéí ìàãàäëàëòàé áàéõ âý? (a) x = 0 (b) x �èéíáàãà óòãóóä (c) x �èéí èõ óòãóóä (d) x òýíõëýãèéí õààíà ÷ áàéíà.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 3.9. Èæèëõýí í³õýíä òóñ òóñäàà çàíãàëàãäñàí ýëåêòðîí, ïðîòîí áà àëüôà

á°°ìèéã (ãåëèéí ö°ì) àâ÷ ³çüå. (1) Àëü á°°ìèéí ³íäñýí ò°ë°âèéí ýíåðãè õàìãèéí èõ áàéõ

âý? (a) ýëåêòðîí (b) ïðîòîí (c) àëüôà á°°ì (d) á³ãäèéíõ íü ³íäñýí ò°ë°âèéí ýíåðãè èæèë.

(2) �íäñýí ò°ë°âò áàéõäàà àëü á°°ìèéí äîëãèîíû óðò õàìãèéí óðò áàéõ âý? (a) Ýëåêòðîí

(b) ïðîòîí (c) àëüôà (d) á³õ á°°ìèéí äîëãèîíû óðòóóä èæèë.


��-


Çóðàã 3.3: L óðòòàé íýã õýìæýýñò

í³õýíä áàéãàà á°°ìèéí ýíåðãèéí

ò³âøíèé äèàãðàìì. Õàìãèéí áàãà

ýíåðãè E1 = h2/8mL2.

Øàëãàõ àñóóëò 3.10. Á°°ì L óðòòàé í³õýíä áàéâ. Í³õíèé óðòûã 2L áîëãîæ èõýñãýâ. 3.3 �ð

çóðàãò ³ç³³ëñýí ýíåðãèéí ò³âøí³³ä õýðõýí °°ð÷ë°ãä°õ âý? (a) Õýâýýðýý áàéíà. (b) Òýäãýýðèéí

õîîðîíäûí çàé èõýñíý. (c) Òýäãýýðèéí õîîðîíäûí çàé îéðòîíî.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 3.11. Àëü íü êâàíò÷èëàãäñàí ýíåðãèéí ò³âøèíòýé âý? (a) Òàëñò äàõü àòîì

(b) óñò°ð°ã÷èéí àòîì äàõü ýëåêòðîí áà ïðîòîí (c) õ³íä àòîìûí ö°ì äýõ ïðîòîí (d) äýýðõ

á³ãä (e) àëü íü ÷ áèø.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 3.12. Äàðààõ í°õö°ë³³äèéí àëü íü á°°ì ïîòåíöèàë ñààäûã íýâòðýõ ìà-

ãàäëàëä í°ë°°ë°õ âý? (Íýãýýñ èë³³ õàðèóëò áàéæ áîëíî.) (a) Ñààäûí °ðã°íèéã áàãàñãàõ (b)

Ñààäûí °ðã°íèéã èõýñãýõ (c) Ñààäûí °íäðèéã áàãàñãàõ (d) Ñààäûí °íäðèéã èõýñãýõ (e) Òóñ÷

áàéãàà á°°ìèéí êèíåòèê ýíåðãèéã áàãàñãàõ (f) Òóñ÷ áàéãàà á°°ìèéí êèíåòèê ýíåðãèéã èõýñ-

ãýõ.


��-

3.3 Àòîìûí Ôèçèê

Øàëãàõ àñóóëò 3.13. �íäñýí ò°ë°âò îðøèõ óñò°ð°ã÷èéí àòîìûã òóñ á³ð íü 10.5ýÂ ýíåðãè-

òýé îëîí ôîòîíîîð °ä°°â. ßìàð ïðîöåññ ÿâàãäàõ âý? (a) Àòîì èõ ýíåðãèòýé ç°âø°°ð°ãäñ°í

ò°ë°â ð³³ °ä°°ãä°í°.(b) Àòîì èîí÷ëîãäîíî.(c) Ôîòîíóóä àòîìààð íýâòðýí ãàð÷ õàðèëöàí

³éë÷ëýõã³é.

3.3. ÀÒÎÌÛÍ ÔÈÇÈÊ 25


��-

Øàëãàõ àñóóëò 3.14. Óñò°ð°ã÷èéí àòîì n = 3 ò°ë°â°°ñ n = 2 ò°ë°â ð³³ øèëæñýí. Äàðàà

íü n = 2 ò°ë°â°°ñ n = 1 ò°ë°â ð³³ øèëæèëò õèéñýí. Àëü øèëæèëòýä äîëãèîíû óðò èõòýé

ôîòîí öàöðàõ âý? (a) Íýãä³ãýýð (b) Õî¼ðäóãààð (c) õî¼ð øèëæèëòèéí ôîòîíû äîëãèîíû

óðòóóä èæèë òóë õî¼ð øèëæèëò õî¼óëàà áèø.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 3.15. Óñò°ð°ã÷èéí n = 4 ò³âøèíä õýäýí áîëîìæèò äýä á³ðõ³³ë áàéõ âý?

(à)5 (b)4 (d)3 (d)2 (e)1


��-

Øàëãàõ àñóóëò 3.16. Õýðýâ ãîë êâàíò òîî n = 5 áîë (a) l �èéí (b)me �èéí õýäýí áîëîìæèò

óòãà áàéõ âý?


��-

Øàëãàõ àñóóëò 3.17. Ðåíòãåí õîîëîéä ìåòàëëûí áàéã ì°ðã°õ ýëåêòðîíû ýíåðãèéã èõýñãý-

âýë òîäîðõîéëîã÷ ðåíòãåí òóÿàíû äîëãèîíû óðò (a) èõýñíý (b) áóóðíà (c) �°ð÷ë°ãä°õã³é


��-

Øàëãàõ àñóóëò 3.18. �íýí ³³ Õóäàë óó? Ðåíòãåí òóÿàíû ñïåêòðò òîäîðõîéëîã÷ ðåíòãåí

òóÿà áàéõã³é ³åä òàñðàëòã³é ñïåêòðèéã íü õàðóóëæ áîëäîã.



��-

3.4 Ìîëåêóë áà õàòóó áèå

Øàëãàõ àñóóëò 3.19. Äàðààõ àòîì, ìîëåêóëûí àòîìóóäûí õîîðîíä áà ìîëåêóëóóäûí õîî-

ðîíä ÿìàð õîëáîî ³³ñýõ âý? Èîíû, êîâàëåíò, Âàí-äåð-Âààëüñûí, óñò°ð°ã÷èéí õîëáîîñóóäààñ

ñîíãî. (a) Êðèïòîíû àòîì (b) êàëè áà õëîðûí àòîì (c) ôòîðò óñò°ð°ã÷ (HF ) (d) ãèïîõëîð(ClO−) �ûí õëîð áà õ³÷èëò°ð°ã÷èéí àòîì.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 3.20. Èæèë õî¼ð àòîìò õèé öàõèëãààí ñîðîíçîí äîëãèîíûã øèíãýýíý. Íýã-

ä³ãýýð ìîëåêóë J = 0 ýðãýëòèéí ò°ë°â°°ñ J = 1 ò°ë°â ð³³, õî¼ðäóãààð ìîëåêóë J = 2ò°ë°â°°ñ J = 3 ò°ë°â ð³³ øèëæèíý. �ä°°ãäñ°í õî¼ðäóãààð ìîëåêóëûí ôîòîíû äàâòàìæèéã

íýãä³ãýýð ìîëåêóëûí ôîòîíû äàâòàìæèä õàðüöóóëñàí õàðüöàà (a) 1 (b) 2 (c) 3 (d) 4 (e)

òîäîðõîéëîõ áîëîìæã³é.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 3.21. Õî¼ð àòîìò ìîëåêóëààñ òîãòîõ õèé íü öàõèëãààí ñîðîíçîí öàöðàãèéã

øèíãýýâ. Íýãä³ãýýð ìîëåêóë υ = 0 õýëáýëçëèéí ò°ë°â°°ñ υ = 1 ò°ë°âò, õî¼ðäóãààð ìîëåêóë

υ = 2 ò°ë°â°°ñ υ = 3 ò°ë°âò øèëæñýí. Õî¼ðäóãààð ìîëåêóëûã °ä°°ñ°í ôîòîíû äàâòàìæ áà

íýãä³ãýýð ìîëåêóëûã °ä°°ñ°í ôîòîíû äàâòàìæèéí õàðüöààãîë. (a) 1 (b) 2 (c) 3 (d) 4


��-

Øàëãàõ àñóóëò 3.22. Äîîðõ õ³ñíýãòýä °ã°ãäñ°í ìàòåðèàëóóäûí °ã°ãäëèéã àøèãëàí äàì-

æóóëàã÷, õàãàñ äàìæóóëàã÷, òóñãààðëàã÷èéí àëü íü áîëîõûã òîäîðõîéëíî óó.


��-

Á³ëýã 4

ÌÎÄÓËÜ 4. Ö�ÌÈÉÍ ÔÈÇÈÊÑÝÄÂÈÉÍ ÏÅÐÔÎÊÀÐÒ

4.1 Ö°ìèéí á³òýö

Øàëãàõ àñóóëò 4.1. (i) 12Ñ, 13N, 14O ö°ì³³äýä àëü ò°ðëèéí á°°ìèéí òîî íü èæèë áàéíà

âý? (ii) 12N, 13N, 14N ö°ì³³äýä àëü ò°ðëèéí á°°ìèéí òîî íü èæèë áàéíà âý? (iii) 14C, 14N, 14O

ö°ì³³äýä àëü ò°ðëèéí á°°ìèéí òîî íü èæèë áàéíà âý? ãýäãèéã òóñ òóñ òîäîðõîéëæ àñóóëòûí

àðä ïðîòîí áîë (a) íåéòðîí áîë (b) íóêëîí áîë (c) ãýæ îíîî.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 4.2. Áîëäûã ò°ð°õ °ä°ð íü ò³³íèé áèåä àãóóëàãäàõ 5.01 °ä°ð õàãàñ çàäðà-

ëûí ³å á³õèé 210Bi äýýæíèé èäýâõèéã õýìæèõýä 1.000 ìêÊè áàéñàí. Áîëäûí äàðààãèéí ò°ð-

ñ°í °ä°ð áîëîõîä ýíý äýýæíèé èäýâõ ÿìàð áîëñîí áàéõ âý? (a)1.000ìêÊè (b) 0 (c) ∼0.2ìêÊè(d) ∼0.01ìêÊè (e) ∼ 10−22 ìêÊè.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 4.3. 15772 Hf àëüôà çàäðàëààñ ³³ññýí îõèí ö°ìèéã îë. (à)

15372 Hf (b)

15370 Yb (c)

15770 Yb.


��-

27

28 Á�ËÝÃ 4. ÌÎÄÓËÜ 4. Ö�ÌÈÉÍ ÔÈÇÈÊ ÑÝÄÂÈÉÍ ÏÅÐÔÎÊÀÐÒ

Øàëãàõ àñóóëò 4.4. 18472 Hf �èéí áåòà çàäðàëààð ³³ññýí îõèí ö°ìèéã îë.

(à) 18372 Hf (b)

18373 Ta (c)

18473 Ta.


��-

4.2 Ö°ìèéí ôèçèêèéí õýðýãëýý

Øàëãàõ àñóóëò 4.5. Ö°ì õóâààãäàëä îðîõ ³åä ³³ññýí õî¼ð îõèí ö°ì íü öàöðàã èäýâõòýé

áîë òýä ÿìàð ïðîöåññîîð çàäðàõ ìàãàäëàë °íä°ð âý? (a) àëüôà çàäðàë (b) áåòà çàäðàë (e−)(c) áåòà çàäðàë (e+)


��-

Øàëãàõ àñóóëò 4.6. Àëü íü ö°ìèéí õóâààãäàõ óðâàëûí òýãøèòãýë âý?

(a) 10n + 235

92 U→ 14054 Xe + 94

38Sr + 2(10n)(b) 1

0n + 23592 U→ 132

50 Sn + 10142 Mo + 3(10n)

(c) 01n + 23994 Pu→ 137

53 I + 9741Nb + 3(10n)


��-

Øàëãàõ àñóóëò 4.7. Í°õ°í ³ðæ³³ëãèéí èòãýëö³³ð K �èéí óòãûã áóóðóóëàõûí òóëä òà þó

õèéõ âý? (a) óäèðäëàãûí ñàâààã ãîëîìò óðóó ã³í øóðãóóëíà ýñâýë (b) óäèðäëàãûí ñàâààã

ãîëîìòîîñ õîëäóóëæ ãàðãàíà.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 4.8. Îäíû ãîëîìòîä íýãäýõ óðâàëä óñò°ð°ã÷èéí ö°ì íèéëæ áàéíà. Óñò°-

ð°ã÷ øàâõàãäàõûí õýðýýð ãåëèéí ö°ìèéí íýãäýë ÿâàãäàíà. Õýðýâ õàíãàëòòàé ìàññ á³õèé áîë

ãåëè õýðýãëýãäýýä äóóñàõàä àðàé õ³íä ö°ì³³äèéí íýãäýë ÿâàãäàíà. Èæèëõýí A á³õèé õî¼ð

ö°ìèéí íýãäýõ óðâàëûã àâ÷ ³çüå. Ýíý óðâàë íü ýêçîòåðì áàéõûí òóëä �èéí äàðààõ óòãóóäààñ

àëü íü áîëîìæã³é âý? (a) 12 (b) 20 (c) 28 (d) 24

4.3. ÝÃÝË Á��ÌÈÉÍ ÔÈÇÈÊ ÁÀ ÑÀÍÑÀÐ ÑÓÄËÀË 29


��-

4.3 Ýãýë á°°ìèéí ôèçèê áà ñàíñàð ñóäëàë

Øàëãàõ àñóóëò 4.9. 4.1a áà 4.1b �ð çóðãèéí 4.1a �ð çóðàã äýýðõ õýñã³³äèéã àæèãëàæ, ãàäíû

ñîðîíçîí îðîí õààøàà ÷èãëýñýí áîëîõûã îë. (a) çóðãèéí õàâòãàé ðóó (b) çóðãèéí õàâòãàéãààñ

ãàäàãø (c) òîäîðõîéëîõ áîëîìæã³é.

Çóðàã 4.1: (a) Õàð òóãàëãàí õóóäñûã ç³³í òàëààñ íü 300ÌýÂ ãàììà öàöðàãààð ì°ðã°õ°ä ³³ññýí

ýëåêòðîí � ïîçèòðîíû õîñûí õ°°ñò êàìåð äàõü ì°ðèéí çóðàã. (b) Õîñ ³³ñýõòýé õîëáîîòîé ³çýãäýë.

Ïîçèòðîí íü äýýøýý, ýëåêòðîí íü äîîøîî ãàäíû ñîðîíçîí îðíû ³éë÷ëýëýýð õàçàéñàí áàéíà.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 4.10. (i) n → τ+ + τ− + µ+ + µ− áà (ii) n → p + τ− çàäðàëóóäûã àâ÷

³çüå. Çàäðàë òóñ á³ðò àëü õàäãàëàãäàõ õóóëèóä ç°ð÷èãä°æ áàéíà âý? (a) ýíåðãè (b) öýíýã (c)

áàðèîíû òîî (d) èìïóëüñèéí ìîìåíò õàäãàëàãäàõ õóóëü (e) õàäãàëàãäàõ õóóëü íü àëãà.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 4.11. π0 → µ−+e+ +νµ çàäðàëûí õóâüä àëü õàäãàëàãäàõ õóóëü ç°ð÷èãä°æáàéíà âý? (a) ýíåðãè (b) èìïóëüñèéí ìîìåíò (c) öàõèëãààí öýíýã (d) áàðèîíû òîî (e) ýëåêò-

ðîíû ëåïòîíû òîî (f) ìþîíû ëåïòîíû òîî (g) òàóãèéí ëåïòîíû òîî (h) õàäãàëàãäàõ õóóëü íü

àëãà.

30 Á�ËÝÃ 4. ÌÎÄÓËÜ 4. Ö�ÌÈÉÍ ÔÈÇÈÊ ÑÝÄÂÈÉÍ ÏÅÐÔÎÊÀÐÒ


��-

Øàëãàõ àñóóëò 4.12. Íåéòðîí íü n→ p+e− ãýæ çàäðàõ ¼ñòîé ãýæ ³çüå. Ýíý çàäðàë íü àëü

õàäãàëàãäàõ õóóëèéã ç°ð÷èæ áàéíà âý? (a) ýíåðãè (b) èìïóëüñèéí ìîìåíò (c) öàõèëãààí öýíýã

(d) áàðèîíû òîî (e) ýëåêòðîíû ëåïòîíû òîî (f) ìþîíû ëåïòîíû òîî (g) òàóãèéí ëåïòîíû òîî

(h) õàäãàëàãäàõ õóóëü íü àëãà.


��-

Øàëãàõ àñóóëò 4.13. 4.2 �ð çóðàãò ³ç³³ëñýí òîîëëûí ñèñòåìèéã àøèãëàí ýø êâàðê çàãâàð

äàõü ãóðâàí êâàðêèéí õóâüä íàéìòûí çàìûí äèàãðàììûã áàéãóóë.


��-

Çóðàã 4.2: (a) Õàãàñ 1/2 ñïèíòýé íàéìàí áàðèîíû çóðãààëæèí íàéìòûí çàìûí á³òýö. Ýíýõ³³

õà÷èí ÷àíàð � öýíýãèéí ãðàôèêò íàëóó òýíõëýãèéí äàãóó öýíýãèéí òîî Q, õýâòýý òýíõëýãèéíäàãóó õà÷èí ÷àíàð S �èéã àâñàí. (b) Òýã ñïèíòýé åñ°í ìåçîíû íàéìòûí çàìûí á³òýö.

Øàëãàõ àñóóëò 4.14. ∆++ ìýò õîñ öýíýãòýé áàðèîí îðøèí áàéäàã. �íýí ýñâýë õóäàë: Õîñ

öýíýãòýé ìåçîí áàñ îðøèæ áîëíî.


��-

ÌÎÄÓËÜ 1. ÑÎÐÎÍÇÎÍ ÑÝÄÂÈÉÍ ÏÅÐÔÎÊÀÐÒ · ãààð îðîîìîãò...

Documents