ii. osmanın hotin seferi

II. OSMAN'IN HOTN SEFER (1621)

Kadir KAZALAK*Dr. Tufan GNDZ**

XVII. yzyln balarndan itibaren Lehistan'n, Osmanl nffi-zu altnda bulunan Bodan' a mdahalelerde bulunmas LehistanKazaklan diye de adlandrlan Dniepr Kazaklannn Osmanl sahilkentlerine saldrmasnai gz yummas hatta desteklemesi, Osmanl-Lehistan ilikilerinde2 nemli bir gerginliin domasna neden 01-

* Gnkur. ATASE Bakanl,I. Asken Tarih Kurulu Bakan.** Gazi niversitesii. Sinop baskn iin bkz. Naima, Tarih (stanbul 1280),1111 17.2. Osmanl-lehistan ilikileri Sultan II. Bayezid zamannda (1481-1512) dostluk

erevesinde kurulmu idi. Osmanllar, Lehistan'a daima nem vermiler ve bunun net-icesi olarak Lehistan'da meydana gelen taht mcadelelerine zaman zaman mdahaleetmilerdir. 1572 de Lehistan kral III. Sigsmund'un lm zerine lehistan taht bokalnca, Ruslar frsat deerlendirip Lehistan zerine asker sevk etmi, buna karlkOsmanl Devleti de derhal harekete geerek Krm Han'na, Eflak ve BodanVoyvodalklarna haber gndererek snr boylarnda meydana gelen gelimeleri dikkatletakip etmelerini istemiti. Osmanllar, III. Sigsmund'un yerine -stanbul'da eli olarak tabulunmu olan- Bazloki Voyvoda'y uygun gryorlard. Hatta, Rusya ve Avusturya'nntesirinde olmayan Leh beylerinden birinin hkmdarl da Osmanllar iin makbulsaylabilirdi. Ne var ki, Fransa'nn tavassutu ile Hanri de Valois'in lehistan tahtnagemesi mmkn olunca, Osmanllar, Fransa ile dostluu gz nne alarak Hanri deValois'in hkmdarln desteklemiti. Bahsedilen kral bir mddet sonra yenidenFransa'ya dnnce (1574) taht yine bo kalm, Lehistan halk da hkmdar seimihususunda iki partiye ayrmt. Nihayet, Osmanl Devleti'nin de destekledii stvanBatori tahta geti (1575). Yeni Kral, Osmanl Devleti ile eskiden beri sregelen ahid-nameleri yeniledi. Osmanl Devleti ise Lehistan elilerine ve tccarlarna kolaylklarsalad. stvan Batori 'nin lm zerine, yeni kraln seilmesi esnasnda yine pek ok lkekral seimine mdahele etmeye alm fakat yine Osmanl Devleti'nin tasvibini alan JanZamoyeski kralolmutur. Bu da, ilk i olarak Osmanl Devleti ile dostluun devamndanyana politika izlemitir. Bu hususlarda baknz, .H. Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. ,k. II, (Ankara 1988) s. 166-173; Tayyip Gkbilgin, "Sokullu" islam Ansiklopedisi(A) Vll/595-605. Ayrca Osmanl-lehistan ilikilerine dair baz belgeler iin bkz. Nigar

130 KADR KAZALAK - TUFAN GNDZ

mutu3. te yandan, Krm Hanl ile Lehistan arasnda meydanagelen ekimeler de srp gidiyordu.

i. Ahmed zamannda (1603-1617) Osmanl Devleti ile Lehistanarasndaki gerginlii ortadan kaldrmak amac ile bir antlama im-zalanmsa4 da bu kalc olmam; Bosna valisi skender Paa'nnKazaklarn zerine yrmesi zerine, Leh Kral, Kazaklar hi-maye iin bakomutan Stanislas Zolkiyevski'yle bir ordu gnder-mi, ancak, iki taraf bir savaa tutumadan yeniden bar yaplm-tr5.

II. Osman tahta kt sralarda (1618), Osmanl Devleti ileLehistan arasndaki Kazaklar yznden doan gerginlik devam edi-yordu. Lehliler, Kazaklann Osmanl topraklarna saldrmalannagz yummalannn sebebi olarak Krm Hanl'nn da bunlarn top-raklarna akn dzenlemelerini gstermilerdir6. Bu yzden, Os-manl Sadrazarn, "benim devletli olum" diye hitap ettii? Krmhanna, Lehistan topraklarna akn dzenlernemesi iin tenbihte bu-lunmutu8 te Yandan, Lehistan Kral, Osmanllarn azletmi oldu-

Anafarta, Osmanl imparatorluu ile Lehistan (Poloya) Araslidaki Masebetlerle ilgiliTarihi Belgeler (Tarihsiz ve basmyeri belli deil)

3. Osmanl Devleti XVII. Yzyln balarn da gerek lke iinde gerekse d politikgelimelerde nemli sarsntlar geirmiti. Celali" syanlar (Bkz. Mustafa Akda, TrkHalkiiii Dirlik ve Dzelilik Kavgas, "Celali isyalar", Ankara 1973) Anadolu'nunbatan baa tahrip olmasna yol at gibi, Ordunun da byk lde ypranmasna sebepolmutu. stanbul'da Kapkulu 'nun hkmdarlara tesir etmeleri de devlet otoritesinin iyicezayflamasnda nemli bir rol oynamt. te yanda, ran ve Avusturya ile yaplansavalarda (1595-1618) eski devirlerdeki baarlarn tekrar edilememesi devletin presti-jinde anma meydana getirmiti. Bu durum, devletin d politika ilkelerinde mhim birtesir meydana getirmi, hkmdarlarn, eski prestijli gnleri (ki en ok zlenen dnemKanuni" Sultan Sleyman (1520-1566) devriydi) yeniden tesis edebilmeleri iin bykzaferler kazanma beklentisi glenmitir.

4. smail Hami Danimend, zall Osmanl Tarihi Kroolojisi, IIli 266-67;5. .H. Uzunarl, a.g.e., s 174.6. "...(Lehista) elisi gelb Karadeniz'de fesad eyleye Kazak ekiyas in /Ilua-

heze olundukta mezburlar muttasl fesad ve eaat ve levedlik eylediklerine muceb veillet-giih ve bfgiil taraflzdan vilayetlerie ak olduu ecilde bi'z-zarure bu kiiri ilti-yar ve fesadlarllda srar eylemilerdir dey cevap verdikde ... " Feridun Bey, Meat' s-Seiatili (stanbul ), il! 117.

7. Miineatii 's-Selatin, il! i17, 144.8. Miineatii's-Selatin, gsterilen yer.

II. OSMAN'IN HOTN SEFER (1621) 131

u Bodan Beyi Gratyani Gaspar' himaye ettii gibi O'na askervererek Osmanllar karsnda glendirmeye alm, buna kar-lk zi valisi skender Paa Gaspar'n ordusunu ar bir yenilgiyeuratm, pek ok Leh beyini de esir almt9

II. Osman'n Lehistan zerine sefere kmasnda skender Pa-a'nn bu gsterili galibiyetinin etkisi byk olmutur. Bununlabirlikte, Osmanl kronikleri onu Lehistan seferine veziri Ali Pa-a'nn ikna ettiini kaydederlerlO Padiah sefere bizzat katlmayarzuluyordu. Muhalifler, biraz da Lehistan' kmseyerek bu is-tee kar ktlar ve "bir serdarn ie el koymas ile" zaferin mm-kn olabileceini ne srdler. Ancak, mavereler sonunda Padi-ah'n sefere katlmasna karar verildi. Bylece son yirmibe yldanberi sren padiahlarn sefere katlmama gelenei de terk edilmioldu.

Sefere kmak padiahn zihninde o kadar ok yer etmiti kimuhtemel bir sava nlemek gayesi ile stanbul'a gelmi olan Le-histan elisi ehre sokulmad gibi grmeye bile gerek duyulma-dan Kk ekmece'den geri evrildi. Venedik elisinin raporla-rna gre Padiah, Kazaklarn, Osmanl lkesine saldrmasnn m-sebbibi olarak sadece Lehistan' gryordu ve onlar mutlaka ceza-landrmann gerekliliine inanyordu. Keza, ngiltere kralnn ara-buluculuk teklifi de hemen hemen ayn gerekelerle reddedil-dil3.

Vezir-i azam Ali Paa, sefer hazrlklarn yapmakla grevlen-dirildi . Ancak, o bir mddet sonra vefat edince yerine Hseyin Paa

9. "... alz yzyigirmi pare top ve bu kadar bin ykl araba ve sair zahireler ve mal-lar ki hesaba gelmezdi yama olundu bu toplulukta Lehlilerin yzden fazla naml beyleride vard. Kimi esir ve kimi katlolundu ... " Naima, i186; Katip elebi, Fezleke-i Tarih, 1/399.

10. "... Vezir-i azam Ali Paa padiah Leh seferine tahrik edip ... " Naima, 11/186;Fezleke, 1/403.

i I. Padiah huzurunda yaplan bir tartmada, Lehistan kralnn kmsenerek,Osmanl padiahna kar asla direnemeyecei yolundaki szlerin padiah tarafndan ilti-fat grmesi ilgintir. Bkz. Naima, il205.

iZ. Hammer, Osmanl Tarihi, (stanbul 1985), VIII/ ZOI.13. Hamme,-, VIII / ZOZ.


tayin olundu14 lkbaharda Lehistan zerine sefere klaca btnOsmanl lkesinde duyuruldu s.

Yenierilerin ve Tmarl sipahilerin bir an nce sefer hazrlk-larn tamamlayp stanbul yaknlarndaki Davutpaa Sahras'ndal6toplanmalar istenmitir. Anadolu ve Rumeli'ye gnderilen ferman-larda sava hazrlklarnn derhal yaplmas, asla ihmal edilmemesiJ7askerlerin toplanma mahallinde bizzat padiah tarafndan denetle-necei, bu yzden gelmezlik etmemeleri, ayet emirlere uyulmazsabu sefere gelmeyenlerin dirliklerinin ellerinden alnmakla kaln-mayp "haklarndan gelinecei" sk skya tenbih edilmitirs,

14. Fezleke, 1/403; Naima, II1186; Solakzade, Taril-i Solakzade, (stanbul 1298) III700; Peev, Tarih-i Peev (stanbul i283) III 375.

15. "... mera ve avuan ve hkMma ahkiim- vacibe gnderilmi idi kim nevruz-da orduya vaki olalar". Osmanl Devlet Dzenine Ait Metinler VI., ll. Osman AdnaYazlm Zafemame, Nereden: Yaar Ycel (Ankara 1983) s. 35. (Bundan sonraZafemame olarak ksaltlacaktr.) Ayrca bkz. Solakzade, n05. "naallalu Melik'l-Gaffar evvel balar- hoceste-i asarda bi-inayet-i celalet-meabm bizzat nevruz- flruzdaolan kffar- haksar zerine azm sefer-i nusret-asara tevecch-i Imayunumla azmet veasker-i islam- nusret-encamn atlar dman vilayetinde ayrlanmak tasmm ve niyetolunmala Rumili ve Anadolu caniblerinde olan beylerbeyileri ve sancakbeyileri veyenieri ve blk aalar ve blk halk kullarm ile ve sair kapum halk dergah- mual-lam mteferrikalar ve avular ve divan humayunum ve defter-i hakani ve maliye akird-leri ve oullar ve alay beyileri ve zema ve erbab- timar ve eri ba ve eri srclerive mtekaidn ve bi 'I-cmle birden bine ve binden yzbine varnca dirlik tasarruf eden-lerin cmlesi sefer-i mezbura me 'mur olman ( ...) imdiden dman yaraile kanun zrecebellerinizle hazr ve amade olub beyler beyin le haberlep (. ..) ruz- nevruzda mah-miye-i stanbul kurbnde olan ordu-y humayunuma mlhak olmanz babnda ferman-aliamm siidr olmutur ... " Ankara er'iyye Sicilieri (AS) No. 19, s. 250. Benzer birFermanda Anadolu'nun sol kolunda bulunan vilayetlere gnderilmitir. Bkz. Trabzoner'iyye Sicilieri (TS) No.1821, s. i16a-b. "Rum ve Erzurum ve Batum Eyaletlerindevaki kadlara hkm ki ... "

16. Solakzade'de ilk toplanlan yerin Halkal Pnar olduu belirtilmitir. Tarih,nO.

17. ".. bu sefer-i hunayunumu sair zamanlara kyas etmeyp ... "TS 1821, s. i16a."...Bu sefer-i humayunumu baka sefere bu zaman baka zamana kyas etmeyin ... " AS19, s.250.

18. "... asker-i cenab- celalet meabmhuzurumda yoklallSa gerekdir ... " AS 19, s.250. "evvel yoklama Istanbul kurbnde olan neferat bizzat celalet-mebm huzurunda herbiri vc/d-o vech ve c/en dman yaraile yoklallSa gerektir .Kapum kullar gayri tavaif-i asakir deildir. Evvelki neferat cmlesi mevcud bulunmak lazmdr ( ...) sefere gelmeyen-lertin isim ve resimleri ile tesbit edilip defterlerin stanbul'a gnderilmesi ... " AS 19, s.250. "...Ruz- hzrdan mukaddem mahruse-i Edirne'de ayr vakti hazr bulunup yoklama


Gen padiahn sefer hazrlklar srasnda Anadolu 'ya muh-kem tenbihler yapmas ve ilk yoklamann bizzat kendisi tarafndanyaplacann duyurulmas phesiz, onun, yenierilere ve sipahile-re olan gvensizliinden kaynaklanyordu. nk, her ne kadar Os-manl kronikleri sefer hazrlklarnn hemen tamamlanp askerlerinstanbul'u doldurduu nu yazyorsal9 da asker toplama iinin devletiepey megul ettii anlalmaktadr. Nitekim Anadolu'ya gnderilenfermanlar dorudan bu konu ile ilgili olup daha nce talep edilen as-kerlerin nevruz20 yaklam olduu halde henz toplanma mahallin-de bulunmad ve kendi ileri ile ilgilenerek seferi ciddiye alma-dklar sert bir dil ile eletirilmitir21. Fermandan anlaldna gre,yenieriler sefere gitmemek iin "stanbul'a gidiyoruz" diye evle-rinden kp, bir ka gn baka yerlerde dolap, daha sonra "sefer-den muaftutulduk" diye evlerine dnmekteydiler. Ferman ile bu hu-susun engellenmesi, bunlarn asla yenieri olmad ve yenieri s-fat ile gezdirilmeyecei bildirilmitir22

mukarrerdir ... " Topular Kiltibi. Abdulkadir (Kadr) Efendi Tarihi, (Metin-Tahlil) ..Sosyal Bilimler Enstits, Yenia Tarihi Anabilim Dal, Baslmam Doktora Tezi(stanbul, 1990). s.569. (Bundan sonra "Topular Katibi" olarak ksaltlacaktr).

19. "stanbul arlar cu-1 hUrUla doldu ..." Zaferniime, s.35; "...Her tarafdanleker-i zafer-eser fevc fevc gelb ordu-y huyuna maki oldular ... " Naima, IIli 77 .

20. Nevruz, milad takvime gre 21 Mart tarihine denk gelmekte olup Trkler ilk-baharn balangc saymaktaydlar. Nevruz, Trkler arasnda eitli elenceler ile kutlan-maktayd. Osmanl ordusunun sefere kmak zere toplanmas ise genellikle Nevruz'daolurdu .. Nevruz hakknda bkz. Abdulhaluk ay, Trk'n Ergenekon Bayram Nevruz( stanbul, 1993).

21. "Rumeli'nde kjfar- haksar zerine azm sefer(im) ma'ICI/Il ve bizzat cenab-celiilet-meiibm tevecch ve azmetime kasd ve niyetim olmala cmle memalik-imahrusemde viiki' mestur'l-esiimi yenieri ve yenieri kullarm eer korucu ve eer otu-rak ve ehl-i seferdir cmlesi ruz- nevruzda Asitane-i Saadetne gelb her biri odaklamulahazr olub ve evcud bulunup ehli sefer olanlarsz ve korucu ve oturak olanlar odalarmuhafazasda olmak babmda ... memiilik-i mahruseme eviimir-i erife irsal olunmuiken ve nevruz karib olup sefer zaman gelmi iken henz aife-i mezbureden bir ferderimeyb kendi kilr u kisb ve heva ve heveslerinde olduklar iin taife-i mezbfireyi malal-lerinde yoklayp dahi ... tfenk ve sair aletleri ile srp ve diz- nevruzda Asitane-iSaadetne getirip dahi odalarnda hazr etmek ve gelmeyenlerin mukaddema gnderileneviimir.i erife mucebince haklarndan gelinip ve emviii ve erzaklann mi,., iiin kabz olun-mak babllda ... " AS, 19/231.

22. "Baz yenieriler Asitane-i Saadet'e gideriz dey evlerinden kp, birka gnahar yerde gezinip muma-ileyh ol vilayete gittikde odabaardan icazet aldm ... deyevlerinde oturup kilr u kisblerinde kalanlar kat 'an yenieri deillerdir. Ma 'an yenieri


Padiah, Mahmud Paa'y stanbul muhafzl ile grevlendir-di. stanbul'dan gsterili bir ekilde ayrlarak dokuz gnlk biryolculuktan sonra 7 Cumadelahir' de (29 Nisan 1621) DavutpaaSahras'na geldi23. Buraya kadar Padiah'la beraber gelen eyhlerve alimler, Padiah'n seferinde Allah'n yardmn dilernek iin du-alar okuduktan sonra veda merasimi ile yeniden stanbul'a dnd-ler24.Davutpaa Sahras'nda sefer hazrlklar yeniden gzden gei-rildi. Cumadelahir'in 29 unda (24 Mays) gne tutulmas gerek-leti. Osmanllarda gne tutulmas ncesi ve sonras ile uursuz sa-yldndan, Padiahn byle bir gnde sefer iin hareket etmesidoru bulunmad gibi daha balangta bu savan uursuzluk ge-tirecei sylentisi yaylmaya balad25. Padiah bu sylentilere hialdrmayarak Halkal, Krkkilise, atalca, Silivri, Arapl Deresi,orlu, Kardran, Burgaz ve Hafza menzilleri zerinden Edirne'yevard26. Burada bir yandan sefer hazrlklarna devam edilirken di-er yandan halkn ikayetleri dinlenildi2? te yandan orduya katl-malar da devam ediyordu28. Gen Padiah'n Edirne'de bulunduusrada29Tunca Nehri'nin te yakasna hedefler dikilerek Yenieri-

namda gezinip fukaraya zulm ve ta' add olanlan sair reaya gibi bilip teklifleri abpasla yenieri nam/nda gezdirmeyp Asitane-i Saadetime arz eyleyesin ki ol makulelerinhaklardan geline ... " AS 19/231.

23. Zafername, 40,42; Naima, ILLI 87; Fezleke, 11404; Solakzade'de Cumadelahi-re'nin i2. Gn (4 Mays) geldii kayltldr.(s.700).

24. Solakzade, 701.25. "Yiirmi dokuzuncu gn ksuftan evvel ve sonra birka gne dek eyyam- nus-

hattan madud olup selh-i ehr gn bile nush olup hususan ksuf ola bir kQre uru' itmekkat'an tecviz oluam iken gaj1et ile Davut Paa menziliiden glp byle bir sefer-iazmete mebde-i tevecch olmas na-mnasip idi ..." Naima, 111177.Zaferme, 40-42.

26. Kroniklerde Edirne'ye yar tarihi farkl kaydedilmitir. Zafername'de Recepaynn 13. gn (s. 43); Solakzade, s.701; Fezleke, 1/404; Naima, 111188'de Recep aynn10. gn, Peevf'de Cemaziyelahir'in 26. Gn (II1376); Topular Katibi'ne gre ise Re-cep aynn balarnda Edirne'de olmak gerekiyor. nk, O, Recep aynn 4. gn RegaipKandili'ne tesadf ettiini ye orduda bu gecenin ihyas iin sabahlara dek ibadet yapld-n kaydediyor (s.578). Padiahn ota Namazgah Sahras'nda ukurtepe adl menzile ku-ruldu. Topular Katibi, s. 575. Buna mukabil Solakzade, Otan Sarayoyas'na kurulduu-nu kaydediyor (s. 701).

27. Solakztlde, s. 70 i.28. Zafername, s. 49; Fezleke, 1/404; Naima, IIli 88, Solakzade, s. 701; Topular

Katibi, s .579.29. Topular Katibi "Edirne'de 32 gn oturak ferman oldu" diye yazyorsa da

(s. 576) dier tarihlere nazaran bu kadar kalnmad anlalmaktadr. Zaten ayn mellif

II. OSMAN'N HOTiN SEFERi (1621) 135

lerin tfek atlarnn imtihan edilmesine karar verildi. Yenierilerinat yarmalarndan sonra topular ve cebeciler top atlarnda ken-dilerini gsterdiler. Bu yarmalar srasnda baarl olanlara bazhediyeler verildi30

Tunca nehri 24 Recep'de (14 Haziran) geildi. Arapl Balkamve Yenice-i Kzl Aa menzilleri zerinden3! Yanbolu menzilineulald32 Bu esnada iddetli yamurlarn yamas ordunun ilerleyi-ini olduka zorlatrnt. Ordu Yanbolu'da konaklad srada K-rm Ham'mn33 kendi askerleri ile Lehistan ilerine akna gittii ha-beri geldi. Haberciler yanlarnda bir de esir getirmilerdi. Esir he-men sorgulanarak Lehistan'n askeri durumu hakknda bilgi edinil-di34 Yanbolu menzilinde iken sipahiler Aa kapsna gelip zahire veulfife talep ettiler.

aban'n birinci gn (21 Haziran) 60 para Kazak aykasmnAhyolu iskelesini yaktklar haberi geldi35 Bu arada Osmanl ordu-su Balkanlar geerken bataklk alanlarda byk skntlar ekmek-teydi. ok sayda hayvan telef olduu gibi padiahn otam ekendeveler bile yer yer ie yaramadndan daha nce Safev hkm-dar tarafndan Osmanl padiahna hediye olarak gnderilen ve se-fere getirilen filler otan tanmasnda kuIlamld36 Bataklk alan-larda toplarn hareket edememesi yznden orduda byk izdihamyaand. Padiah bu duruma nce iddetli bir kzgnlk gsterdiysede sadece Top Arabaclar Aas'm deitirmekle yetindi37

Selanik beyi olan Abdlkerim Paa (Hac Key) daha ncedenLehistan'n durumu ve Lehlilerin tutumu hakknda haberler almak

Recep aynn sonlarnda gldn de kaydetmektedir (s. 579) ki yaklak olarak 20-25gn kalnd anlalmaktadr.

30. Zafername, s. 47-49; Fezleke, 11404;Naima, IIli 88; Topular Katibi, s577.31. Topular Katibi, s. 579.32. Zafername. s. 49; FeZeke. 1/404; Naima, WL88. Bunlar Yanbolu'ya var tarihin

26 Recep olarak bildirirken Topular Katibi'nde 3 aban olarak kaytldr (s.579).33. ".. ve Tatar Ha caiplerine kaptcba tayi oluup otuz-krk bi Tarar askeri

ile Leh seferine e'mur olmu idi .." Topular Katibi, s. 564, 578.34. FeZeke. 11404;Naima, 11/188.35. Fedeke. 11404;Naima, 11189.36. Zafername. s 70, 71; Fezleke, 11404;Naima, W189.37. Topular Katibi, s. 581.


iin snr boylarna gnderilmiti. 8 aban'da (28 Haziran) ondanLehistan ile ilgili haberler ve sorgulanmak zere esirler geldi. Pa-diah, Abdlkerim Paa'ya iltifatlar edip yeniden Lehistan zerineakna gitmesi iin haber gnderdi38 Bu arada Lehistan ilerine ak-na gnderilmi olan vezir-i azarnn delibas Durmu'da biri keiolmak zere 9 esir gndermiti. Bunlardan biri islamiyeti benimse-di, dierleri ise sorgulandktan sonra ldrld39. 21 aban' da (11Temmuz) getirilen esirlerden ise Lehlilerin taburlar hakknda bilgi-ler elde edildi40

Yanbolu menzilinden hareketle, Saray Sahras, Karinabat Sah-ras, Ilca, anigir Kprs, Sulu Ky ve Kpr Ky menzille-ri geilerek Devne menziline vanld. Yolculuk esnasnda, Karinabatsahrasnda iken anigirlerin yoklamas yapld. Bunlarn bir bl-mnn bulunmad anlalnca ulfifeleri kesilmek suretiyle ceza-landnld41 Burada birka gn konakladktan sonra, 16 aban'da (6Temmuz) Uzun Ali ayn adl menzile ulald42 Askerlerin yollar-da kalmayp menzile ulamalar ve bu esnada etrafa zarar vermeme-leri hususunda emirler kanld. Etrafa adamlar gnderilerek kat'itenbihler yapld. te yandan, Vezir-i azam Hseyin Paa yz kadaradam ile gizlice ordunun arasna girip irtikap ile i grenleri ve as-kerler arasnda bozgunculuk yapanlar tespit ettirip ibret iin boyun-lann vurdurdu43

Osmanl ordusu 22 aban'da (12 Temmuz) sak menzilinevardM. Buras Tuna nehrinin kenarnda bir yer olup karya gee-

38. Zafemame, s.51; Naima, Il/189; Fez/eke, 1/405.39. Zafemame, s.52; Naima, Il/189; Fez/eke, 11405.40. Naima, 11/189; Fedeke, 11405;Zafername'de bu esirlerin Devne'de iken geldii

kaytldr (s. 52).41. Topu/ar Katibi, s. 579, 580; Peevf'de bu yoklamann Ahrky yaknlarnda

yapld kaytldr (Il/376).42. Topu/ar Katibi burasn Arabaclar ayr, var tarihini ise 24 aban olarak

kaydetmektedir. Buraya gelinceye kadar kat edilen menziller ise srayla Yemili, Armutlu,Kumal, Karasu ve Baba Kazas'dr. Topu/ar Katibi, s. 581.

43. Zafername, s. 52-54.44. Zafername, 56; Fez/eke, 11405;Naima, 11/189; Peevi, Il/376; Topu/ar Katibi,

s.582.


bilmek iin yapmna balanlan kprler henz tamamlanmamt.Padiah'n ota nehrin kenarna kuruldu. Otan yaknndaki yk-seke bir tepenin zerine glgelik yaplarak padiahn taht konul-du. Padiah bu tepenin zerinden btn orduyu grebilme imkannasahip idi. Gen Padiah kpr almalarn da bizzat takip ediyor,zaman zaman Tuna nehrinin te yakasna geerek durumu kontrolediyordu45. Padiah gndz kpr yaknndaki otanda kalyor, ge-ce olunca orduyu daha iyi grebilecei ykseke tepenin zerinekurulmu olan tahtna kyordu46. 27 aban'da (17 Temmuz) (Nai-ma'da 26 aban'da) kapkuluna bahi karld. Hazinenin nneglgelikler kuruldu. Padiah ve devlet erkan protokol srasna greyerlerini aldlar . Yenieriler odalar ile gelip biner ake bahilerinialdlar47. Daha sonra ayn usul ile Alt blk halkn da bahileriverildi48.4-5 gn sren bahi datm srasnda kapkulunun padi-ahn nnden birer birer gemeleri bir tr yoklama idi. ByleceGen Padiah ordu zerindeki otoritesini de bu ekilde hissettirmioluyordu. Bununla birlikte, orduya ge katldklar gerekesiyle ka-pkulu askerlerinden bazlarna sefer harlklar verilmedi; onlar dasava srasnda gevek davranarak padiahtan bir nevi intikam almoldular49

Kapkuluna bahi datld srada z Beylerbeyisi HseyinPaa'dan haberci gelip; Kazaklarn 18 para ayka ile z tarafla-rna geldikleri bunlarla yaplan savata bir aykann batrlp dier-lerinin ele geirildiini bildirdi50.

Ramazan aynn balarnda ele geirilen bir esirden LehistanKral'nn olunun (kaynaklarda kralolu) 40.000 kadar askerle

45. Fezleke, 1/409; Naima, II/l90; Zafemome, s.56.46. "(Otaarn) biri cisr ne kurulup gndzlerde anda oran ve gice kab-,

askerde karar ederlerdi. OL etr-i humayu/lLlIl havalisinde depe zre bir kasr-, bala veiide kurulmu bir taht-, rao zre oturup gn gibi her canibe azar endaz olurlard".Naima, II/190. Metin hemen hemen ayn ifadelerde Zafemome, s.56'da.

47. "8'er altm ve /lLsf guru bi aka olur diilip ... " Topular Katibi, s.584.48. Fezleke. 1/405; Naima, il190.49. Solakzade, 111705.50. Zafemome, s.58-59; Naima, i190; Fezleke. 11405'te 8 gemi diye katldr.

Ancak bu tashih hatas olmaldr.


Turla Suyu'nu (Dniepr) geerek Bodan snrna konduu ve taburkurduu haberi geldi51 Ayn ayn iinde sak Kprs tamamlan-d. Osmanl ordusu beylerinin idaresinde kprden alayalay geti-ler. Padiah, kprden askerlerin geiini de hemen bir tr yokla-maya dndrd. nce Rumeli Beylerbeyisi Hasan Paa askeri ilegeti. Sonra Anadolu Beylerbeyisi Hasan Paa, Nasuh Paa Keth-das Vezir Mustafa Paa olu Tayyar, Urfa Beyi ile geti. PadiahTayyar'n askerlerini beendi ve ona Halep beylerbeyliini verdi.nk, Halep valisi henz orduya iltihak etmemiti. Dier Paalarda ayn ekilde kprden geip askerlerini padiaha gsterdiler. Buekilde Bodan topraklarna geilmi oldu52 Kprden sefer yerinegeenlere izin verilmesi ancak ordudan geri dnenlere asla msaadeedilmemesi emri verildi53 Padiah sakc menziline bir hisar yapl-masn emretti ve derhal hisar hazrlklarna giriildi54.

Ramazann 5'inde (24 Temmuz) Kapudan Halil Paa padiahnhuzuruna kt. Karadeniz'de Kazak aykalar ile savatn 5 paraaykay batrp 18 parasn elde ettiini ve 200 kadar esir getirdi-ini bildirdi. Padiah bundan memnun olarak Kapudan Paa'ya ikikat hilat giydirdi. orbaclar ve Tersane ReisIeri de hilat giydi. As-keri enlikler yapld55. sak Kprsnn banda 18 gn kalnd.Bu esnada askeri mhimmatn eksikleri giderilmeye alld. Ra-mazan'n 10. Gn (29 Temmuz) ordu sak'dan gerek Yenikymenziline kondu56 Burada iken Kefe Beylerbeyi'sinin gnderdii300 kadar esir orduya ulat. Ramazan'n B'nde (l Austos) K-rm Han'ndan mektup geldi. Han, Padiah'a balln bildirdiktensonra, 50.000 asker ile z Suyu'nu getiklerini, dman taburlar-nn yaknlarnda m bulumasnn, yoksa Padiah'n ordusuna katl-masnn m uygun grleceini sormaktayd. Cevapta bu hususun

51. Fezleke, 11405;Naima, 11/190.52. Fezleke, 11406;Naima, ILLI90, Zafer.53. "...birfert kprden gemeyip icazet yoktur. Ve lakin gerden gelenlere izimlir.

Geip seferlerine gidp gayriye izin yoktur." Topular Katibi, s. 583,592.54. Naima, 11/191; Topular Kaibi, s.583.55. Fezleke, 11406; Naima, 11/191; Zafemame, s.77. Topular Kaibi'nde 400 esir

geldii kaydedilmektedir. s. 583.56. Naima, IIli 92.


kendisine brakld ve serbeste hareket edebilecei bildirildi57Yine ayn gn yenierilere ulfife karld58

20 Ramazan'da (8 Austos) Tataran (Tutrakan) adl menzileulald59 Burada, Diyarbekir Beylerbeyi'si Dilaver Paa -ki sakkprsnden Bodan topraklarna geildii sralarda Osmanl ordu-suna katlmt60- ordusu ile Padiah'n nnden geti. Askerlerininou atl olup, iyi giyimli ve zrhlydlar. Bunu takiben Eflak Beyide 6000 kadar askeri ile Padiah' selamlad61

24 Ramazan'da (12 Austos) ele geirilen iki esirden, dma-nn Hotin Kalesi nlerinde siperler kazd ve burada elli-altm binkadar tfekli asker bulunduu, KralOlu'nun da yetimek zere ol-duu bilgileri edinildi. Esirler, Kazaklarn bir blmnn z ze-rine yrdn anlatnca Abdlkadir Paa (Hac Bey) bir miktarasker ile z muhafazasna gnderildi62 Bu esnada Erde! HakimiBetlen Gabor'dan mektup geldi. O, Avusturya mparatorunun Le-histan'a yardm maksadyla asker gnderdiini haber alnca, gidenaskerlerin arkalarndan yetiip tamamn kltan geirdiini, bunla-rn bayraklarn ve kellelerini gnderdiini bildiriyordu63

Ordu, Deirmen Kurb adl menzilde iken Ramazan bayramkutland64 Burada Krm Han'nn, veziri Mirza Beyaracl ile

57. Naima, ILIL92; Zafername'de 150000 asker olarak kaytldr. Ancak bu sayabartldr (s.80).

58. Naima, 11/192, Zafemame, s.8l.59. Zafername, s. 82; Naima, ILIL93;FeZeke, I/406.60. Topular Katibi, s. 586. Keza, bu esnada Karaman Beylerbeyi'si de katlmt.

Bkz. Ayn yer.61. Zafername, s.85.62. Zafername, s. 85-86; Naima, IlI193; Fezleke, I/406-407.63. Zafername, s. 87; Naima, ILI192; Fezleke, I/407. Mektupla birlikte bahsedilen

balar ve sancaklar orduya ulamtr.64. "...Deirme Kurb am mezile niizl-i hmayun buyurulur ve sabah 'iyd-i

erfdir dey ol gice orduy- hmayunda ida itdirb sabah nhlet olumakda feragat veher kes levazat-I 'iyde mukayyed olmulard ( ...) /ume vzera-y aliali ve cumhur-erbab- diva kau- kadm-i Osma ve ayi-i met-i haka iizre yollu yollanncapadiah- alem-penah dest-i erjleri bU.\"eylediler ( ...) bayram ta'am ( ...) yeni/p (. ..)mr-i devlet-i padiahiye sealar diilp ... " Zafername, s. 88/91; Naima, IILI92; Fezleke,1/407 Bayram, Peev'ye gre Varba adl menzilde (s, 376), Topular Katibi'ne gre iseYa menzilinde (s. 586) iken kutlanmtr.


Lehistan ilerine akn yapma istei uygun grlerek kendisine izin-name gnderildi. Elilerine ise hilatler giydirildi65. Keza, AhskaBeylerbeyisi ile Silistre Beylerbeyisi Abdlkadir Paa (Hac Key)ve Badan Vayvadas askerleri ile Padiah'n nnden getiler.

evval'in altnc gn (24 Austos) Bodanere adl menzilekonuldu. Burada "yenieriterin yarsnn Jimr ettii" dedikodu suyaylnca Padiah yarmar Guru bahi verilecei bahanesi ile b-tn Yenierileri birer birer huzurundan geirdi66. Bu yoklama zatentrl bahanelerle sefere gelmek istemeyen yenierilerin ve ocakaalarnn gnllerinin krlmasna vesile oldu67. te yandan Ba-dan voyvodasnn kprlerin yaplmasnda ve zahire tedariklerindeihmal davrand, orduyu karlamakta geciktii, onun bu hareketle-ri ile Leh tarafna yardmc olduu dedikodu su knca grevindenazledilip; Badan Voyvodal stefan'a verildi68 ki gn sonra Ko-cana (Naima'da Kotan imlas ile) adl menzile varld. Buradaiken, Krm Han Turla suyunu geen Kazaklar uykuda basp binkadarn imha ettii ve byk bir savan srmekte olduu haberinignderip birka top istedi. am askerleri, lbasanf Hasan Paa veAydn Beyi bir miktar asker ve 25 aded top ile yardma gnderildi.Ne var ki bunlar ulaamadan Kazaklar haber aldlar ve byk tabu-ra katlar69

evval'in . Gn (29 Austos) daha nce erkez Hasan Paaile Eflak voyvodasnn evvelce, Badan zerine yamaya gelen Lehaskerleri ile savann getii ve Lehlilerin malup edildii yerdengeerken bir ksm Leh askerinin buradaki dalk yerdeki maara-lardan birinin iine gizlendii fark edildi. Ordu zerine varnca a-tma kt. Gen Osman'n emriyle maarann iine duman verildi.Bu suretle maaradakiler saf d brakldlar. Keza, ayn blgeden

65. Zafemame, 5.90; Naima, II/194; Fezleke, 1/407.66. Zafemame, s. 91; Fezleke, 11407;Naima, II/194.67. Naima, II/l93, Peev, 11/376. "Bu yoklama'dan ocak zabitlerinin hatr krld"

Naima, II/l94; "Yoklama ekli vaki olmala ol tiifenin kemal-i inkiraf- kulCtbune baisoldu" Peevf, 11/376.

68. Zafemame, 92-93, Fezleke, 1/407. Naima, II/194.408.69. Zafename, 94, Naima, 194 Fezleke, .

------~-- ~j

Il. OSMAN'IN HOTN SEFER (1621) 141

geerken 200 kadar Kazak askerinin, Prut nehrinin te yakasndaki(ormanlk) meelik blgeden, ateine maruz kaldlar. Bu blgeyeyoun top ve tfek at yapldysa da kazaklar aalar kendilerinesiper ettiklerinden fazlaca tesirli olamad. Bunun zerine, sekbanlarte yakaya geirildi ve gs gse muharebe yntemi ile Kazak-lar blgeden atld. Yine bu esnada Padiah atmalar yakndan ta-kip edebilecei bir yere glgelikler kurdurup atmalarda baarlolanlara atiyeler verdi70 Hseyin Paa'nn da karya gemesindensonra dman akamn karanlndan da istifade ederek geri ekil-d'71 .

12 evval' de (30 Austos) Kazaklarn ok fazla arap itikle-rinden derin bir uykuda olduklan haberi geldi. Bunun zerine kuv-vetlerin bir blm bunlarn zerine gnderildi. Ancak Kazaklarnerken haber alnmas yznden bu gece basknndan tam bir baarelde edilmedi72

3 gn sonra (2 Eyll), ordu Hotin Kalesi'nin nndeki dalkblgeye kondu73 Kale'nin dibinde bir kpr ve karsnda bir Pa-lanka vard. Leh taburu Kalenin hemen yanna yerlemiti. Kaleninalt tarafndan geen Turla (Dniepr) nehri kenarnda da Kazak Tabu-ru konmutu. Osmanl Ordusu Hotin nlerine geldii srada Kazak-lar henz tabura girmediinden derhal bunlar zerine hcum edildi.Kazaklar byk bir hezimetten ancak tabura girerek kurtuldular. Pa-diah yine sava yakndan takip edebilecei noktaya adrn kur-durmutu74 Bu arada Krm Han Canbek Giray, Padiahn huzu-runa kt ve iltifat grd75

evval'in 17. Gn (4 Eyll) Turla suyu zerine kk aplkpr yaplmas emredildi. Eflak Voyvodas kpr yapmn stlen-di. "Yarn yrytr diye" btn orduya bilgi verildi76 Bundan

70. Zafemame, 96-100; Naima, 195; Fezleke, 1.408,409.71. Topular Katibi, s. 587.72. Zafernfime, 104.73. Zafemome, 107, Naima, 11.195, Fezleke, 1/409.74. Naima, 11196; Fezleke, 409; Zafemome, 126,127.75. Naima, 196. Fezleke, 409; Topular Katibi, s.588.76. Naima, 2/196.


sonra balayan youn atmalara Lehistan'n yardmna gelenAvusturya askeri de eklendi. Osmanl ordusu her iki kuvvete karstnlk elde etmiken askerlerin yamaya dalmas yznden kesinzafere ulaamad. Lehliler Osmanl ordusunu geri pskrttler.Bundan sonra sulh yaplana kadar geen gn iinde youn savalarcereyan etti. Osmanl Ordusu pek ok defa Lehistan askerleri zeri-ne yry yaptysa da, onlar, bir trl yerinden oynatamad. teyandan, Osmanl Devleti'ne ve Knm Han'na bal askerler Le-histan ilerine akna gnderiliyordu. Peev'ye gre: her gn drderbeer asker drt bir yana gidip bir o kadar geri dnyordu77

Savan uzun srmesi, Osmanl devlet adamlar arasnda da ya-va yava skntlarn domasna yol at. Sevva1'in 25'inde (l2 Ey-ll) Yenieri Aas azledilip yerine Ali Aa yenieri aas oldu. K-rm Han'nn ocuklarndan Kantemir Mirza'ya gsterdii baarla-ra karlk zi eyaleti tevcih olundu78 Ancak, en nemli deiiklikOsmanl vezaretinde oldu. Budin Beylerbeyisi Karaka MehmedPaa zvornik Beyi ile birlikte Osmanl ordusuna katlmt. Ordu-nun drdnc hcumunda (Osmanl Ordusu 6 kez byk hcum de-nemi, ancak hi birinde tam bir baar elde edememitir) bulun-mu, buradaki baarlar derhal dikkati ekmi, daha nceki hreti,etrafta vezaret yolunun ald sylentisini yaymaya balamt.Karaka Mehmet Paa dman taburlarna girdii srada ehid 01-du79 Osmanl karargahnda Hseyin Paa'nn, Karaka Paa'nn ve-zir olacan kskand bu yzden ona gerekli askeri destei verme-yip bile bile lme gnderdii dedikodu su yaylnca, Padiah, H-seyin Paa'y azlederek yerine Diyarbekir Beylerbeyisi Dilaver Pa-a'y tayin ettigo.Hseyin Paa ikinci vezirlie indirilerek, Turla su-

77. Peevf, 11/337.78. Naima, II/198.79. Topu/ar Kiitibi, s.597.80. "Akbet Hseyin Paa, Karaka Paa'y nansbdan korktuundan mala/siz

uratt. Ve kendisi uramayp bir sayedar drahta iltica etti dey saadetli Padiah mezburiaz etti ... " Peevf, 11/378; Bununla birlikte, Peevf; Padiahn, Sipahilerin de grevleriniyapmadndan ve Karaka Paa'nn ehid olmasna sebeb olduklar yolunda dndnve bu yzden onlar incitecek szler sarfettiini, sipahilerin de buna gcendiklerini kayd-eder (II1378). Ayrca bkz. Naima, II1208; Fez/eke, I/41O.


yunun te yakasndaki askerlere Serdar tayin oldu. Bu deiiklik es-nasnda Baki Paa defterdar, YusuP Paa Erzurum Beylerbeyi veSleyman Paa da Diyarbekir Beylerbeyi oldu. Padiahn, devleterkan arasnda deiiklikler yapmas onun brokratlara ne denlihkmetmeye altnn bir gstergesi olarak dnlebilir.

te yandan, Lehlilere kar istedii baary bir trl elde ede-meyen padiah, devlet adamlann toplayarak onlar aka savankazanlmas yolunda gayret etmemekle sulanm ve ii ciddiye al-mazlarsa bu kale feth oluncaya kadar burada kalnaca sert bir s-lup ile bildirmitir81. Ardndan, 30 gn daha Hotin nnde kalnaca- askere duyuruldu. Krm Han'nn ikinci veliaht (Nureddin Sul-tan) Lehistan ilerine akna gnderildi. Pek ok ehir yama edildi.O kadar ok esir elde edildi ki Osmanl ordusunda esir gayet ucuzasatlr oldu82.

Lehistan ilerine yaplan aknlar bu lkenin geni lde tahripolmasna sebep olduu gibi, Lehistan'da da ktlk ba gstermesine,lkede pahalln artmasna, halkn ve askerlerin acz iine dme-sine yol at. Lehistan tarafndan gelen eliler sulh talep ettiler. 9Ekim 1621' de Kanuni Sultan Sleyman zamanndaki artlar zerineantlama yaplarak savaa son verildi83

Hotin Seferi, Padiahn prestijini arttrmak gayesiyle klan birsefer olmakla, daha balangta pek ok sorunlar douraca ortayakmt. Evvela, askerler byle bir savaa gitmeye gnll davran-mamlard. Devlet erkan ise padiahn sefere katlmasn uygungrmemiler, seferin balamasnn gne tutulmasna tesadf etme-sini ise uursuzluk saymlardr. Devlet erkannn padiaha tesir

8l . "...bi' I-cmle feth ve teshir aksa-y muradUlndr lazm gelirse ihzar- ze/air idpklamak dahi kat/mda caizdir. yle bilip ona gre takayyd edesiz ... " Naima, 1I1202;Fezleke, I1/4.

82. Fezleke, II/4; Naima, I1/203.83. Burada yaplan antlamaya gre: Hotin, Bodana'a braklacak, Lehistan,

Kazaklarn Osmanl topraklarna saldrmasn nleyecek, Lehistan'n, Osmanl Devletinedaha nceden demekte olduu vergiyi vermeye devam edeceklerdi. Naima, II/203-204;Peev, Il/379; Topular Katibi, s. 599,600. Hotin Seferinin ksa bir tasviri iin ayrca bkz.Hezihi Aykut, Hasan Bey Zade Tarihi, . Edebiyat Fakltesi Yenia Tarihi Krss,Baslman Doktora Tezi, (stanbul 1980), s. 399-341.


edemeyii sava srasnda da ortaya km, Gen Padiah, devleterkan arasnda grev deiikliklerini cesaretle yapabilmitir. As-kerlerin gnlszlne gelince, onlar daha sefer hazrlklar esna-snda bir savaa gitmeyi ilerine sindirememilerdir. Padiahn sksk yoklama yapmasn ise krgnlk vesilesi yapmlardr84. Bunakarlk onlar Hotin Kalesi nlerinde kaytsz, ciddiyetsiz ve asker-lik mesleinin niteliklerinden yoksun bir kimlik iinde savamlar;bu da fethi n gn be gn gecikmesine hatta zaman zaman ordununbaarszlna ve pek ok zayiat verilmesine neden olmutur85. Se-fer, ordu ile padiahn arasnn almasnda nemli bir rol oyna-m86, belirgin bir dmanln domasna neden olmutur. Btnbunlar Gen Padiahn reformlara nereden balamas gerektii hu-susunda nemli bir tecrbe olmu87, Yenierilere ve devlet erkannakar giriecei kkl reformlarn daha sefer esnasnda ekillenme-sini salanmtr.

Hotin Seferi stanbul'da byk bir zafer olarak takdim edilmive Gen Padiah halkn, ordunun ve brokratlarn gznde KanuniSultan Sleyman gibi muzaffer bir hkmdar olarak gsterilmeyeallmtr. Buna karn brokratlar ve ordu, gen padiahn tasar-lad reform planlarn nceden rendiinden ksa bir sre sonraonu tahttan indirmilerdi. Bylece Osmanl Savalar tarihi iindenemsiz bir yere sahip olan Hotin Seferi, sonulan itibariyle Os-manl Sultan iin zntyle anlan bir baka olayn sebebini tekiletmitir.

84. "Padiah sefer in'ammevcud bulan kapkullara emr-i erifteri ile virilbsonra gelenler inamdan mahrum oldular. OL sebepten cenk emrinde bahi almayan kuldman ile cenk etmede terahi ve ar sava eylediler ... " Solakzade, lInOS.

85. "Sava cidalin ocuk oyununa dnderdiler." Solakzade, 111705.86. "Lakin kal'a ve tabur teshiri kabil ve mmkn olmayp askerin ihmal/erinden

lusul- amal nasib olnad. Ona binaen Padiah- ecaat-evsajn askerden inhiraj olupi sanbul' avasl olduklarndan lfehasl olmayp ... " Solakzade, 1111703.

87. Kapkulu'nun krgnlklarnn sebeplerinin banda. Gen Osman'n onlara karbiraz serte tavr taknmas geliyordu. Mesela tebdil-i kyafet kyor, Meyhanelerde veyauygunsuz vaziyette yakalad yenierileri bizzat kendisi cezalandryordu. Bu hususuntafsili iin bkz. Yenieri Solak Hseyin Tugf, bretma, Nereden, Mithat Sertolu,Bel/een XI.(1947), s.491.514.

00000001000000020000000300000004000000050000000600000007000000080000000900000010000000110000001200000013000000140000001500000016

ii. osmanın hotin seferi

Documents