ihtiyaç modüler set

ÖĞRETMEN ADAYLARI İÇİNKAMU PERSONELİ SEÇME SINAVI

EĞİTİM BİLİMLERİGARANTİLİ MODÜLER SET

GELİŞİM PSİKOLOJİSİ

KONU ANLATIMI, KONU TARAMA TESTLERİ, DENEME SINAVLARI VESON SEKİZ YILIN KONULARA GÖRE YERLEŞTİRİLMİŞ ÇIKMIŞ SORULARI

ÖĞRETMEN ADAYLARI İÇİNKAMU PERSONELİ SEÇME SINAVI

EĞİTİM BİLİMLERİ GARANTİLİ MODÜLER SET

GELİŞİM PSİKOLOJİSİISBN 978-9944-287-45-6

YAZARLARKOMİSYON

İhtiyaç Yayıncılık, 2009

Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları İhtiyaç Yayıncılık, Dershanecilik, Turizm, Reklam, Otomotiv, İnşaat,

Organizasyon ve Ticaret Ltd. Şti.’ne aittir. Bu kuruluşun izni alınmadan tümü ya da herhangi bir bölümü mekanik,

elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

BU KİTAP T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI’NIN BANDROLÜ İLE SATILMAKTADIR.

Dizgiİhtiyaç Yayıncılık Dizgi Ekibi

Grafik/Tasarımİhtiyaç Yayıncılık Grafik/Tasarım Ekibi

BASKIErtem Matbaacılık 0 312 284 18 14

İHTİYAÇ YAYINCILIKİletişim Adresi: Yeni Ziraat Mah. 13. Sok. No: 24/16 Dışkapı/ANKARA

İrtibat Telefonu: 0 312 384 27 37 (4 pbx)Faks: 0 312 384 27 39

GSM: 0 505 938 14 76 (öğretmen hattı)Web: www.ihtiyacinne.com

E-posta: [email protected]

PB i

TAKDİM

Sevgili öğretmen adayları;Her bir bölümü uzman kişiler tarafından hazırlanan elinizdeki KPSS Eğitim Bilimleri Modüler Set uzun soluklu bir çalışmanın ürünüdür. Piyasada pek çok eğitim bilimleri kitabı mevcuttur ve hepsi birbirinden önemli ve değerli öğretim elemanları tarafından yazılmış ve siz sevgili öğrencilerimizin beğenisine sunulmuştur. Adaylarımıza bu geniş yelpazede en kalitelisini seçme imkanını sağla-mak önemli bir görevdir. Büyük bir özveri ve emeğin ürünü olan bu eseri de eminiz çok beğene-ceksiniz. Sonu mutlu bitecek bu önemli KPSS dönemecinde, siz değerli öğretmen adaylarımıza başarılar diliyoruz.

Kitabın İçeriği Hazırlanırken Dikkat Edilen Hususlar:KPSS sisteminin şablonuna uygun soruları rahatlıkla yapabileceğiniz duru ve akıcı bir anla-

tım kullanılmıştır.Kitabın hazırlanış aşamasında, konuların KPSS’de soru olarak gelme ağırlığına bakılmış ve

anlatılan konuların ağırlığı bu ölçüde belirlenmiştir.Yazar penceresinde; hangi alana nasıl ağırlık vermeniz gerektiği, hangi konuların ne derece

önemli olduğu, üzerinde durulması gereken önemli noktalar ve stratejiler yazar kadromuz tarafından sunulmuştur.Öğretmen adaylarımızın motivasyonlarını en üst seviyede tutmak adına konunun içinde çık-

mış KPSS sorularına yer verilerek dikkatler canlı tutulmuş ve konunun önemi çıkmış sorula-rın çözümüyle birlikte bir kez daha vurgulanmaya çalışılmıştır. Ayrıca bölüm sonunda çıkmış sorular pekiştirme amaçlı tekrar yer almıştır.Konu anlatımları uzun tutulmamış ve sık aralıklarla konu tarama testlerine yer verilmiştir.

Öğrenmede görsel uyarıcıların çok önemli olduğundan hareketle; karikatürler, resimler, grafi k-

ler özenle seçilmiş, düz metinlerin getirdiği boğucu anlatımın önüne geçilmeye çalışılmıştır.Kitabın sayfa görünümü onlarca seçenek arasından uzmanların yardımıyla seçilmiş ve pro-

fesyonel bir ajans ile bu konuda titizlikle çalışılmıştır. Konu anlatımları tamamlandıktan sonra bir adet deneme sınavı ve bütün KPSS soruları bö-

lümün sonunda yer almıştır. Kitaplarımız, önemli noktaların daha kolay öğrenilebilmesi için renklendirilmiştir.

Kitabın hazırlanmasında ve yayınlanmasında emeği geçen ve yayına hazırlayan BülentOKUTAN, Özcan ŞAHİN, Gökçen DEMİRCİ, Emel ÇEKİNMEZ, Zeynep BOLAT, Damla ÇAĞLAR, Sibel YAZICI, Suzan SÖNMEZ ve Hatice DEMİR’e teşekkürlerimizi bir borç biliyoruz.

İHTİYAÇ YAYINCILIK

ii iiiii iii

KİM NE DEDİ?

İhtiyaç Yayıncılık’ın piyasadaki önemli bir boşluğu dolduracağına, düşünme süreçlerini harekete geçireceğine ve bütün öğren-

cileri başarıya götüreceğine inanıyorum.

Muhittin OTLUCA / Emekli Öğretim Görevlisi

Bu kitapla çalışan herkesin başarılı olacağına inanıyorum.

Doç. Dr. Fatih TÖREMEN

Anlatımdaki akış ve duruluk çok fazla ön plana çıkmaktadır. Yazar kadrosunu çok iyi bildiğim bu ekip takdire şayan bir eser

oluşturmuştur.

Yrd. Doç. Dr. Akif SÖZER

Türkiye’nin bence yazılabilecek en iyi eğitim bilimleri kitabı... Fazla söze gerek yok.

Yrd. Doç. Dr. Kemal Oğuz ER

İhtiyaç Yayıncılık’ın ortaya koyduğu bu çalışmanın önemli bir boşluğu dolduracağını düşünüyorum.

Mehmet DEĞER / Öğretim Görevlisi

Başta değerli hocalarım olmak üzere, başarımda emeği geçen bütün İhtiyaç ailesi çalışanlarına çok teşekkür ederim.

Demet ERGEL

Matematik Öğretmenliği, 2008 Türkiye Birincisi

Piyasadaki kitaplar içerisinde KPSS adayları için en verimli olan İhtiyaç Yayıncılık’la sınava hazırlandım ve başardım. Konu anla-

tımlı modüler setleriyle, soru bankalarıyla, yaprak testleriyle, cep kitaplarıyla ve çek kopart testleriyle birbirinden farklı kaynakları KPSS

adaylarının hizmetine sunan İhtiyaç Yayıncılık’ın sınava hazırlanma sürecinde tek başına yeterli olduğunu düşünüyorum.

Ahmet Fırat ARSLAN

Felsefe Öğretmenliği, 2008 Türkiye Birincisi

Farklı soru tarzı, geniş içeriği ve özgün anlatımıyla İhtiyaç Yayıncılık’ın alanında en iyilerden olduğunu düşünüyorum. KPSS’ye

hazırlanırken öğrencilere tavsiyem İhtiyaç Yayıncılık’a güvenin...

Fazlı YAKIN

Türkçe Öğretmenliği, 2008 Türkiye Birincisi

İhtiyaç Yayıncılık’ı seçtim ve başardım. KPSS’ye hazırlanan tüm arkadaşlar için ihtiyacı öneriyorum. Anlatımı, özgün soruları ve

yazarlarıyla mükemmel bir kitap. Bu yayında emeği geçen herkese sonsuz teşekkürler…

Ceyda GÜLTEKİN

İlköğretim Matematik Öğretmenliği, 2007 Türkiye Birincisi

ii iiiii iii

PUSULA

Değerli Meslektaşlarım;

Hepimiz ortalama 17 yıllık bir öğrenim hayatından sonra öğretmen olma hakkını kazandık. Ancak ülkemizde öğretmenlik mesleğini yapabilmemiz için KPSS’yi geçmek zorundayız. Eğer özverili, sıkı ve disiplinli çalışır-sak bu sınavı çok rahat bir şekilde kazanabiliriz. Yeter ki kendimize güvenelim, başaracağımıza inanalım. Azmin elinden hiçbir şey kurtulamaz. Size azmin zaferini gösteren gerçek bir hikaye anlatmak istiyoruz.

Albert Duruer; çiftçi bir ailenin iki çocuğundan biridir. İki kardeşin de resme ilgisi vardır ve ikisi de Güzel Sa-natlar Fakültesi’ne gidip ressam olmak istemektedir. Ancak ailelerinin maddi durumu her iki çocuğu okutmak için yetersiz kalmaktadır. İki kardeş aralarında kura çekmeye karar verirler. Kura sonunda kazanan üniver-siteye gidecek, diğeri de çalışıp onun okul masrafl arını karşılayacaktır. Albert kazanır, üniversiteye gider ve çok ünlü bir ressam olur. Kardeşi de bir maden ocağında çalışarak onun okul masrafl arını karşılar.

Albert bir konferans sırasında kardeşine minnet duygularını ifade eder ve kardeşinin ressam olması için onu okutmak istediğini söyler. Kardeşi ise Albert’e “Bu imkansız! Yıllarca maden ocağında çalıştım, tüm parmak-larım kırıldı; artık ressam olamam” der. Albert kardeşinin bu sözleri karşısında çok duygulanır ve kardeşine duyduğu minnettarlığı dua eden eller yapıtında gösterir. İşte dua eden eller Albert’in kardeşinin elleridir.

Hikayeden anladığımız gibi başarı tek başına gerçekleşmez. Bunun için desteğe ihtiyacımız var. Biz İhtiyaç Ailesi olarak size bu desteği vermeye hazırız. Bunun karşılığında sizden dua eden eller gibi minnet ifaden eden bir tablo istemiyoruz. Sizden isteğimiz; KPSS’yi kazanmanız, ülkemizde öğretmenlik yaparak fi kren, ruhen ve bedenen sağlıklı; ülkemizin kalkınmasını sağlayacak bilgiye sahip bireyler yetiştirmenizdir.

Başarılı olmanız dileğiyle…

iv viv v

PUSULA

SINAV BİLGİLERİ VE STRATEJİLERİKamu Personeli Seçme Sınavı’na hazırlanan adayların önünde uzun bir yol vardır. Önlerinde bir harita olması eminiz onlara yardımcı olacaktır. Adayın hangi konuya, ne kadar çalışması gerektiği, eksikliklerinin nerelerde olduğunu bilmesi çok büyük bir avantajdır. Bu anlamda aşağıdaki veriler ve bilgiler öğretmen adaylarına ışık tutacaktır.

KPSS Soru Dağılımını, Yüzdelerini ve Soru Sayılarını Gösteren Tablo

ALAN Ana Bölüm Bölüm %Soru

Sayısı

EĞİTİM BİLİMLERİ

Eğitim PsikolojisiGelişim Psikolojisi 10

120

Öğrenme Psikolojisi 25Ölçme Değerlendirme 15

Program Geliştirme ve Öğrenme

Program Geliştirme 10Öğretim Yöntemleri 25

Rehberlik 15

GENEL KÜLTÜR

TarihOsmanlı Dönemi ve Yenileşme

Hareketleri10

60

Selçuklular ve Öncesi Dönem 10

İnkılap TarihiUlusal Kurtuluş Savaşı 15

Atatürk İlke ve İnkılapları 15Türkiye Coğrafyası Türkiye’nin Fiziki Özellikleri 5

Türkiye’nin Beşeri Özellikleri 5Türkiye’nin Ekonomik Özellikleri 20

Aktüel (Güncel)Konular

5

Yurttaşlık BilgisiHukuk Bilgileri 5

Anayasa 5İdare 5

GENEL YETENEK

Türkçe

Sözcük Bilgisi 5

60

Dil Bilgisi 10Anlatım Özellikleri 5

Okuduğunu Anlama 30

Matematik

Sayılarla İşlem Yapma 10Matematiksel İlişkilerden

Yararlanma10

Problem Çözme 20Temel Geometrik Bilgilerden

Yararlanma5

Grafi k-Tablo Okuma veYorumlama

5

Bugün geçerli olan KPSS puanı hesaplanmasında, birbirinden farklı üç soru alanının (eğitim bilimleri, genel kültür ve genel yetenek) toplam KPSS puanı üzerindeki ağırlıkları şu şekildedir:Eğitim Bilimleri 0,4Genel Yetenek 0,3Genel Kültür 0,3’tür.Yukarıda görüldüğü gibi eğitim bilimlerinin katsayısı daha yüksektir. Aynı zamanda MEB sınav puanları eşit olan iki adaydan atanma önceliğini, eğitim bilimleri puanı yüksek olan adaya tanımaktadır.

iv viv v

PUSULA

Adayların Cevapladıkları Soruların Aritmetik Ortalamalarını Gösteren TabloSORU SAYILARI ARİTMETİK ORTALAMA STANDART SAPMA ADAY SAYISI

GENEL YETENEK 60 34.712 11.393 531.973GENEL KÜLTÜR 60 28.002 11.705 530.198

EĞİTİM BİLİMLERİ 120 52.351 20.325 237.520

2008’nin ikinci atamasında M.E.B. tarafından yaklaşık 18.000 öğretmen alınmıştır. Bu atamaların branşlara göre dağılımı aşağıda verilmiştir.

2008-2 Atama Döneminde Atama Yapılacak Alanlar ile Başvuruya Esas Olacak Taban Puan ve Kontenjan Tablosu

Sıra No

Alan Kodu Alan Adı

Sınav Taban Puanı

İlk Atama Kontenjanı

Sözleşmeli Öğretmen Kontenjanı

Açıktan Atama

Kontenjanı

Kurumlar Arası Atama Kontenjanı

Milli Sporcu Toplam

1 2246 Almanca 70 29 1 30

2 2265 Beden Eğitimi 70 664 124 13 4 144 949

3 1119 Bilişim Teknolojileri 60 918 208 17 6 1159

4 1123 Biyoloji 80 77 24 2 1 104

5 1207 Coğrafya 70 86 34 2 1 123

6 4940 Denizcilik-1 50 10 1

7 1245 Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 50 530 141 10 4 685

8 4943 El Sanatları Teknolojisi-1 65 24 1 25

9 4944 El Sanatları Teknolojisi-2 65 24 1 25

10 4946 Elektrik-Elektronik Teknolojisi-2 85 29 1 30

11 1371 Felsefe 75 63 18 1 83

12 1386 Fen ve Teknoloji/Fen Bilgisi 85 918 106 17 6 1047

13 1390 Fizik 85 19 19

14 4951 Gazetecilik 55 4 4

15 4954 Giyim Üretim Teknolojisi 80 24 1 25

16 2647 Görme Engelliler Sınıfı Öğretmenliği 50 23 1 24

17 4957 Güzellik ve Saç Bakım Hizmetleri 55 5 5

18 4897 İHL Meslek Dersleri Arapça 50 44 7 1 52

19 1715 İlköğretim Matematik Öğretmenliği 80 734 93 13 5 845

20 1524 İngilizce 65 1207 281 23 8 1528

21 4899 İspanyolca 50 1 1

22 2651 İşitme Engelliler Sınıfı Öğretmenliği 60 27 2 1 30

23 4599 İtalyanca 50 3 3

24 4882 Japonca 60 1 1

25 1627 Kimya 90 14 1 15

26 2353 Matematik 85 87 30 2 1 120

27 1822 Müzik 50 386 120 8 3 517

28 4439 Okul Öncesi Öğretmenliği 70 676 319 13 5 1013

29 2368 Psikoloji 50 5 5

30 2838 Radyo-Televizyon 75 7 7

31 1894 Rehber Öğretmen 50 937 147 17 6 1107

32 1925 Resim İş/Resim/Görsel Sanatlar 65 318 71 7 2 398

33 4883 Rusça 55 3 3

34 1959 Sanat Tarihi 70 5 5

35 2403 Sınıf Öğretmenliği 75 5773 223 116 39 6161

36 2510 Sosyal Bilgiler 80 363 55 8 2 428

37 2036 Tarih 80 58 13 1 72

38 4900 Teknoloji ve Tasarım 50 218 117 5 1 341

39 4985 Tekstil Teknolojisi-3 65 19 19

40 1283 Türk Dili ve Edebiyatı/Dil ve Anlatım/Türk Edebiyatı

60 386 102 8 3 499

41 2143 Türkçe 80 397 37 8 3 445

42 4992 Yiyecek İçecek Hizmetleri 70 24 1 25

43 2632 Zihin Engelliler Sınıfı Öğretmenliği 50 60 26 1 87

TOPLAM 15.200 2.300 300 100 18.065NOT:a) İlk atamaya başvuracaklar 2007 ve 2008 yıllarında yapılan herhangi bir KPSS’ye girmiş, KPSSP10 puan türünden alanında belirlenen puan ve

üzerinde puana sahip olmak,b) Yaklaşık 18.000 kadronun, ilk atama, açıktan atama, kurumlar arası atama ve millî sporcuların sınavsız olarak Beden Eğitimi alanına atama biçim-

leriyle 15.744’ü kadrolu öğretmen ataması olarak, ilk defa ve yeniden (açıktan) görevlendirme biçimleriyle 2.449 pozisyona da sözleşmeli öğretmen görevlendirmesi olarak ataması yapılmıştır.

vi viivi vii

PUSULA

Öğretmen adayları tarafından merak edilen önemli bir diğer nokta da; “Kaç net yaparsam, kaç puan alırım?” ile ilgili bilgilerdir. Buna ilişkin veriler aşağıda yer almaktadır:

KAÇ NET YAPARSAM, KAÇ PUAN ALIRIM? (2008 KPSS’YE GÖRE)GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR EĞİTİM BİLİMLERİ PUAN

60 50,75 100 99,599

57,5 55 86,25 95,368

55 50,5 94,75 94,776

57,75 43,75 97,5 94,304

58,75 47,75 88,75 93,992

56,25 46,5 91,5 92,771

55 47 91,5 92,417

56,25 46,25 88,75 91,705

57,5 47,5 85 91,550

57,5 43,75 87,75 90,809

58,75 45 84,25 90,568

58,75 50 76,5 90,311

53 48 86,5 90,209

57,5 41,25 89,75 90,029

51,75 51,5 82,5 89,823

49 51,5 84 89,068

49,75 47,75 87,5 88,936

53,75 42 89,25 88,800

44 51,25 90 88,716

55 46,5 80,5 88,378

51,5 41,25 91,5 88,200

49,5 47,5 84 87,494

51 45,25 82,5 86,654

48,75 42,75 85 85,349

52,75 38,75 83 84,242

50,75 44,25 73,75 82,708

36 57,75 81,75 80,794

32,5 46,25 77,75 76,882 KAÇ NET YAPARSAM, KAÇ PUAN ALIRIM? (2007 KPSS’YE GÖRE)

GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR EĞİTİM BİLİMLERİ PUAN60 56,25 110,25 98,192

57,5 55 107,5 95,299

55,25 53,75 111,25 94,267

56,25 52,5 108,75 93,80957,5 51,75 107,5 93,661

53,75 53,75 109 93,207

57,5 53,75 102,75 93,033

55 51,5 109,25 92,818

53,75 51,25 108,75 91,86

55,75 51,5 105 91,75

57,5 50 102,5 91,057

55 49 107,5 90,954

53,75 50,5 106,25 90,621

56,25 47,75 106,25 90,554

51 51,25 105 90,197

55 51,25 100,25 89,593

47,75 52,75 109 89,537

56,25 43,75 109 89,486

46,5 57,5 103,75 89,465

49,5 51,25 107,5 89,188

53,75 50 102,5 89,078

52,75 47 107,75 88,847

58,75 46,75 96,5 88,014

49,25 48 108,75 87,85

53,75 46,25 100 86,328

41 50,25 103,75 82,910

48,75 39,5 99,5 80,1

54,25 31,75 78,5 72

vi viivi vii

PUSULA

Aşağıdaki tabloda bir öğretmen adayının KPSS sonucu görülmektedir. KPSS P10 puanı öğretmenlik ataması yapılması için referans

alınacak olan puan türüdür. Öğretmen adayının KPSS P10 puanı ile ataması yapılır.

ÖSYM 2008

Kamu Personel Seçme Sınavı Sonuçları T.C. Kimlik Numarası ***************

Adı ve Soyadı DEMET ERGELYabancı Dil

Öğrenim Durumu LİSANS Mezun olunan/olunacak program 3370 MATEMATİK ÖĞRETMENLİĞİ

Sınav Tarihi 28 Haziran - 29 Haziran 2008

TESTLERDEKİ DOĞRU VE YANLIŞ CEVAP SAYILARI Genel Yetenek Genel Kültür Yabancı Dil Eğitim Bilimleri

Doğru Yanlış Doğru Yanlış Doğru Yanlış Doğru Yanlış060 000 053 007 000 000 104 016

KPSS PUANLARI VE BAŞARI SIRALARI

Puan Adı KPSS Puanı

Başarı Sırası

Aday Sayısı

Puan Adı

KPSS Puanı

Başarı Sırası

Aday Sayısı

Puan Adı

KPSS Puanı

Başarı Sırası

Aday Sayısı

KPSSP1 097.936 32 530210 KPSSP2 097.296 52 530210 KPSSP3 096.660 90 530210

KPSSP10 099.599 3 237124

1. Öncelik 99.599 Puan 1. Sırada

Sevgili öğretmen adayları;

Sınavı kazanan öğrencilerimize; “Bu sınavdaki başarınızın sırrı nedir?” diye sorduğumuzda şöyle özetlemektedirler: “Son iki ayda

artık konu eksiğim kalmamıştı. Geri kalan süreçte ise testlere ve denemelere ağırlık verdim. En önemlisi sınava hazırlanırken

en başından KPSS’de çıkmış soruları analiz ederek çözmeye başladım.”

Sizler de aynı yöntemi kullanırsanız başarılı olma olasılığınız artacaktır.

Ayrıca bu ve benzeri sınavlarda başarılı olabilmek için motivasyonunuzu yüksek tutmak da çok önemlidir. Motivasyon kişileri belli faaliyetleri yapmaya yönelten ve insanların içinden gelen fi zyolojik, bilişsel ve duyuşsal boyutları olan bir enerjidir.

Yüksek bir motivasyon için şu ayrıntılara dikkat etmeniz gerekir:Kendinizi başkalarıyla değil, kendinizle kıyaslayın,

“Ya kazanamazsam.” gibi gereksiz bir telaşa kapılmayın,

“Kesinlikle kazanırım.” rahatlığına kapılıp performansınızı da düşürmeyin,

Çevrenizden gelebilecek olumsuz kıyaslamaları dikkate almayın,

Yaşadığınız bir başarısızlığın kişiliğinizle değil, performansınızla ilgili olduğunu bilin,

Zayıf olunan derslere karşı “Temelim yok, bu dersi daha önce görmedim.” gibi bahaneler üreterek çalışmaktan

kaçınmayın,İyi bir çalışma ortamı oluşturun,

Dikkat toplama egzersizleri yapın (Ayağa kalkıp odanın içinde yürüyün, derin nefes alın v.b.),

Bir günün sonunda yaptığınız olumlu ve olumsuz tüm faaliyetleri değerlendirin.

viii ixviii ix

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER

SayfaTAKDİM ......................................................................................................................................... iKİM NE DEDİ? ............................................................................................................................. iiPUSULA ...................................................................................................................................... iii

GELİŞİM PSİKOLOJİSİ ............................................................................................................... 1GELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ ...............................................................................................................91. GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR ................................................................................................................ 9

1.1 Gelişim ............................................................................................................................................................ 91.2 Büyüme (Fiziksel Gelişim) ............................................................................................................................ 91.3 Olgunlaşma .................................................................................................................................................. 101.4 Deneyim ....................................................................................................................................................... 111.5 Öğrenme ....................................................................................................................................................... 111.6 Hazır Olma (Hazırbulunuşluk) ..................................................................................................................... 111.7 Gelişim Ödevleri (Gelişim Görevleri) ......................................................................................................... 131.8 Gelişim Alanı ................................................................................................................................................ 131.9 Dönem .......................................................................................................................................................... 131.10 Kritik Dönem ................................................................................................................................................. 13

2. GELİŞİME ETKİ EDEN FAKTÖRLER ..................................................................................................................... 14

2.1 Kalıtım ........................................................................................................................................................... 142.2 Çevre ............................................................................................................................................................. 152.3 Zaman ........................................................................................................................................................... 15

3. GELİŞİM İLKELERİ ................................................................................................................................................. 16

TEST 1 .......................................................................................................................................................21ÇIKMIŞ SORULAR ....................................................................................................................................32

FİZİKSEL VE PSİKOMOTOR GELİŞİM ....................................................................................................391. FİZİKSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ VE PSİKOMOTOR GELİŞİM ............................................................................ 39

1.1 Doğum Öncesi Dönem ................................................................................................................................ 391.2 Bebeklik (Süt) Dönemi ............................................................................................................................... 40

Bebeklik Döneminde Psikomotor Gelişim • ........................................................................................... 40Refl eksif Hareketler ............................................................................................................................. 40

Denetimsiz Genel Vücut Hareketleri .................................................................................................. 40

Bebeklik Dönemi Gelişim Ödevleri• ........................................................................................................ 411.3 Oyun (Okul Öncesi) Dönemi ....................................................................................................................... 41

Oyun Döneminde Psikomotor Gelişim• .................................................................................................. 41 Oyun Dönemi Gelişim Ödevleri• ............................................................................................................. 41

x xix xi

İÇİNDEKİLER

1.4 Okul (Çocukluk) Dönemi ............................................................................................................................. 44 Okul Döneminde Psikomotor Gelişim• ................................................................................................... 44 Okul Dönemi Gelişim Ödevleri• ............................................................................................................... 44

1.5 Ergenlik Dönemi ........................................................................................................................................... 44 Ergenlik Dönemi Gelişim Ödevleri• ........................................................................................................ 46

1.6 Genç (İlk)Yetişkinlik Dönemi ....................................................................................................................... 48Genç Yetişkinlik Dönemi Gelişim Ödevleri • .......................................................................................... 48

1.7 Orta Yaşlılık (Yetişkinlik) Dönemi ............................................................................................................... 48Orta Yaşlılık (Yetişkinlik) Dönemi Gelişim Ödevleri• ............................................................................. 48

1.8 Yaşlılık (İhtiyarlık) Dönemi .......................................................................................................................... 48Yaşlılık Dönemi Gelişim Ödevleri• ........................................................................................................... 48


ZİHİNSEL (BİLİŞSEL) GELİŞİM ................................................................................................................61ZİHİNSEL GELİŞİM KURAMLARI .............................................................................................................611. Piaget’in Zihinsel Gelişim Kuramı......................................................................................................................... 61

1.1 Piaget’in Zihinsel Gelişim Kuramı’nın Temel Kavramları ......................................................................... 61 1.1.1 Şema ..................................................................................................................................................... 61

1.1.2 Adaptasyon (Uyum Sağlama) ............................................................................................................... 62

Özümleme (Asimilasyon ya da Özümseme)• ................................................................................ 62

Uyma (Uyum Kurma / Akomodasyon)• .......................................................................................... 63

1.1.3 Dengeleme ............................................................................................................................................ 64

1.1.4 Örgütleme (Organizasyon) .................................................................................................................... 64

1.2 Piaget’e Göre Zihinsel Gelişimi Etkileyen Faktörler ................................................................................. 65Olgunlaşma• ............................................................................................................................................... 65

Deneyim (Yaşantı)• ..................................................................................................................................... 65

Sosyal Geçiş (Toplumsal Aktarma) • ........................................................................................................... 65

Dengelenme• .............................................................................................................................................. 65

1.3 Piaget’e Göre Zihinsel Gelişim Dönemleri ................................................................................................. 66Duyu (Sensori)-Hareket Dönemi • .............................................................................................................. 66

Ses Bulaşması .................................................................................................................................... 67

Devresel (Döngüsel, Döner) Tepkiler .................................................................................................. 67

Alışkanlıklar ........................................................................................................................................ 67

Nesne Devamlılığı (Nesne Sürekliliği ya da Nesne Kalıcılığı) ............................................................ 68

Ertelenmiş Taklitler .............................................................................................................................. 68

İşlem Öncesi Dönem• ................................................................................................................................. 68

Sembolik Fonksiyon (Kavramsal) Aşaması ........................................................................................ 68

Sezgisel Düşünme Aşaması ............................................................................................................... 69

x xix xi

İÇİNDEKİLER

Benmerkezci (Egosantrik) Düşünme ................................................................................................. 69

Paralel Oyunlar .................................................................................................................................. 69

Toplu Monolog .................................................................................................................................... 69

Özelden Özele Akıl Yürütme ............................................................................................................... 70

Odaklanma ve Odaktan Uzaklaşma ................................................................................................... 70

Canlandırmacılık (Animizm) ............................................................................................................... 71

Tek Özelliğe Göre Sınıfl ama ............................................................................................................... 72

Yapaycılık ............................................................................................................................................ 72

Yanlış Bağdaştırma ............................................................................................................................. 73

Kişi Sürekliliğini Kazanma ................................................................................................................... 73

Gerçek ile Hayal Olanı Ayıramama ..................................................................................................... 73

Somut İşlemler Dönemi• ............................................................................................................................. 73

Tersine Çevirebilme ............................................................................................................................ 75

Korunumu Kavrama ............................................................................................................................ 76

Soyut (Formel) İşlemler Dönemi• ................................................................................................................ 77

Tümdengelimsel Düşünme (Dedüksüyon) .......................................................................................... 77

Tümevarımsal Düşünme (Endüksüyon) .............................................................................................. 77

Hipotetik Düşünme Yeteneği ............................................................................................................... 77

Esnek Düşünme Yeteneği ................................................................................................................... 77

Andırma (Anoloji Yeteneği) ................................................................................................................. 77

Bütünleştirmeci Düşünme ................................................................................................................... 77

Ergen Benmerkezciliği ....................................................................................................................... 77

Hayali Seyirciler .................................................................................................................................. 77

Kişisel Efsane .................................................................................................................................... 78

2. Bruner’in Zihinsel Gelişim Kuramı ....................................................................................................................... 82

2.1 Bruner’e Göre Zihinsel Gelişim Dönemleri ............................................................................................... 82Eylemsel Dönem• ....................................................................................................................................... 82

İmgesel Dönem• ......................................................................................................................................... 82

Sembolik Dönem• ....................................................................................................................................... 82

3. Vygotsky’nin Zihinsel Gelişim Kuramı ................................................................................................................. 823.1 İşbirlikli Öğrenme ........................................................................................................................................ 823.2 Yakınsal Gelişim Alanı ................................................................................................................................ 823.3 İçsel Konuşma ............................................................................................................................................. 82

4. Gagne’nin Zihinsel Gelişim Kuramı ...................................................................................................................... 844.1 Gagne’nin Zihinsel Gelişim Aşamaları ....................................................................................................... 84

İşaret Öğrenme• ......................................................................................................................................... 84

Uyarıcı–Davranım İlişkisini Öğrenme• ........................................................................................................ 84

Zincirleme• .................................................................................................................................................. 84

Sözel Bağ Kurma• ...................................................................................................................................... 84

Ayırt Etmeyi Öğrenme• ............................................................................................................................... 84

xii xiiixii xiii

İÇİNDEKİLER

Kavram Öğrenme• ...................................................................................................................................... 84

İlke Öğrenme• ............................................................................................................................................. 84

Problem Çözme• ......................................................................................................................................... 84

4.2 Gagne’nin Öğrenme Hiyerarşisi ................................................................................................................. 85


DİL GELİŞİMİ ...........................................................................................................................................1031. DİLİ OLUŞTURAN ELEMENTLER (UNSURLAR YA DA BİRİMLER) ............................................................... 103

1.1 Ses (Fonem) ............................................................................................................................................... 1031.2 Sıra (Morfem) .............................................................................................................................................. 1031.3 Anlam (Semantik) ....................................................................................................................................... 1031.4 Söz Dizimi (Sentaks) .................................................................................................................................. 1031.5 Kullanım (Pragmatik) ................................................................................................................................. 103

2. DİL GELİŞİMİNİ AÇIKLAYAN KURAMLAR ....................................................................................................... 1042.1 Davranışçı Kuramcıların Dil Gelişimi Kuramı .......................................................................................... 1042.2 Sosyal Öğrenmeci Kuramcıların Dil Gelişimi Kuramı ............................................................................. 1042.3 Doğuştancı Kuramcıların (Psiko-Linguistik) Dil Gelişimi Kuramı ......................................................... 104

Dil Öğrenme Mekanizması • ..................................................................................................................... 104

2.4 Dil Gelişimine Dönemsel Yaklaşım Kuramı ............................................................................................. 1052.4.1 Agulama Dönemi ............................................................................................................................. 105

Ağlama Evresi • ........................................................................................................................... 105

Babıldama Evresi • ...................................................................................................................... 105

Çağıldama (Heceleme) Evresi • .................................................................................................. 106

2.4.2 Tek Sözcük Dönemi ......................................................................................................................... 106

Kavram Gelişimi• ......................................................................................................................... 106

Morgem • ..................................................................................................................................... 106

Alıcı ve İfade Edici Dil• ................................................................................................................ 106

2.4.3 Telgrafi k Konuşma Dönemi .............................................................................................................. 106

2.4.4 İlk Gramer Dönemi (Süreci) ............................................................................................................. 106

Aşırı Kurallaştırma • ..................................................................................................................... 107

Eksik Kurallaştırma• .................................................................................................................... 107

TEST 4 .....................................................................................................................................................111ÇIKMIŞ SORULAR ..................................................................................................................................114

KİŞİLİK GELİŞİMİ ....................................................................................................................................1171. ERİKSON’A GÖRE KİŞİLİK (PSİKOSOSYAL) GELİŞİMİ .................................................................................... 117

1.1 Psikososyal Gelişim Dönemleri ve Gelişimsel Karmaşalar ................................................................... 117

xii xiiixii xiii

İÇİNDEKİLER

1.1.1 Temel Güvene Karşı Güvensizlik .....................................................................................................117

Bowlby’nin Duygusal Bağlanma Kuramı• .....................................................................................118

Güvenli Bağlanma ................................................................................................................118

Güvensiz-Kaçınan Bağlanma .............................................................................................118

Güvensiz–Çelişkili (Kuşkulu) Bağlanma .............................................................................118

Ayrılık Kaygısı• .............................................................................................................................119

1.1.2 Özerkliğe Karşı Kuşku ve Utanç ......................................................................................................119

1.1.3 Girişimciliğe Karşı Suçluluk .............................................................................................................119

1.1.4 Çalışma ve Başarılı Olmaya Karşı Aşağılık Duygusu ......................................................................119

1.1.5 Kimliğe Karşı Kimlik veya Rol Karmaşası ....................................................................................... 121

Marcia’nın Kimlik Statüleri• .......................................................................................................... 121

Başarılı Kimlik ..................................................................................................................... 122

Engellenmiş Kimlik, Erken Bağlanma ya da İpotekli Kimlik ................................................ 122

Gecikmiş Kimlik, Bekleme ya da Moratoryum ..................................................................... 122

Dağınık Kimlik ya da Kargaşalı Kimlik ................................................................................ 122

1.1.6 Yakınlığa Karşı Uzaklık veya Yalıtılmışlık ....................................................................................... 123

1.1.7 Üretkenliğe Karşı Durgunluk ........................................................................................................... 123

1.1.8 Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk ........................................................................................... 124

2. PSİKANALİTİK KURAMA GÖRE KİŞİLİĞİN YAPISI VE GELİŞİMİ ..................................................................... 1272.1 Yapısal Kişilik Kuramına Göre Kişiliğin Oluşumu .................................................................................. 1272.2 Ego Savunma Mekanizmaları .................................................................................................................... 127

2.2.1 Ödünleme (Telafi ) ........................................................................................................................... 127

2.2.2 Yansıtma .......................................................................................................................................... 128

2.2.3 Yön (Yer) Değiştirme ....................................................................................................................... 128

2.2.4 Neden Bulma (Rasyonalize Etme veya Mantığa Bürüme) .............................................................. 128

2.2.5 Özdeşim Kurma (Özdeşleşme) ...................................................................................................... 128

2.2.6 Yüceltme ......................................................................................................................................... 128

2.2.7 Bastırma (Yoksayma) ..................................................................................................................... 128

2.2.8 Karşıt Tepki Oluşturma ................................................................................................................... 128

2.2.9 Gerileme .......................................................................................................................................... 129

2.2.10 Saplanma ....................................................................................................................................... 129

2.2.11 Hayal Kurma veya Düşlem (Fantazi) ............................................................................................... 129

2.2.12 İnkar (Yadsıma) ............................................................................................................................... 130

2.3 Freudun Topografi k Kuramı ...................................................................................................................... 1313. İNSANCIL YAKLAŞIMA GÖRE KİŞİLİK (BENLİK) GELİŞİMİ .............................................................................. 133

3.1 Rogers’ın Kişilik (Benlik) Gelişimi Kuramı .............................................................................................. 1333.1.1 Benlik Bilinci (Benlik Algısı ya da Benlik Tasarımı) ......................................................................... 133

3.1.2 İdeal Benlik Algısı ........................................................................................................................... 133

3.1.3 Benlik Saygısı (Özsaygı) ................................................................................................................ 133

3.2 Maslow’un Kişilik (Benlik) Gelişimi Kuramı ve Kendini Gerçekleştirme .............................................. 134

xiv xvxiv xv

İÇİNDEKİLER

4. ANNE BABA TUTUMLARI .................................................................................................................................... 135İtici Tutum (Reddedici)• ...................................................................................................................................... 135

Yetkinci Tutum (Mükemmeliyetçi)• ..................................................................................................................... 135

Aşırı Koruyucu Tutum• ....................................................................................................................................... 135

Aşırı Hoşgörülü ve Şımartıcı Tutum (İzin Verici)• ............................................................................................... 135

Tutarsız Tutum• .................................................................................................................................................. 136

Otoriter (Baskıcı) Tutum• .................................................................................................................................... 136

Demokratik Tutum• ............................................................................................................................................. 136


AHLAK (TÖREL) GELİŞİMİ .....................................................................................................................1571. PİAGET’E GÖRE AHLAK GELİŞİMİ .................................................................................................................. 157

1.1 Piaget’e Göre Ahlak Gelişimi Dönemleri.................................................................................................. 1571.1.1 Dışa Bağlı Dönem (Ahlaki Gerçekçilik Dönemi) .............................................................................. 157

1.1.2 Özerk Dönem (Karşılıklılık Dönemi) ............................................................................................... 158

2. KOHLBERG’E GÖRE AHLAK GELİŞİMİ .......................................................................................................... 1592.1 Kohlberg’e Göre Ahlak Gelişimi Dönemleri............................................................................................. 159

2.1.1 Gelenek Öncesi Düzey .................................................................................................................... 159

İtaat ve Ceza Eğilimi• .................................................................................................................. 160

Saf Çıkarcı Eğilim (Araçsal İlişkiler)• ........................................................................................... 160

2.1.2 Geleneksel Düzey ........................................................................................................................... 160

İyi Çocuk Eğilimi (Kişiler Arası Uyum) • ....................................................................................... 160

Kanun ve Düzen Eğilimi• ............................................................................................................. 161

2.1.3 Gelenek Sonrası Düzey ................................................................................................................... 161

Sosyal Anlaşmalara (Kontratlara) ve Yasalara Uyma Eğilimi• ..................................................... 161

Evrensel Ahlak İlkelerine Uyma Eğilimi• ...................................................................................... 161


CİNSEL GELİŞİM ....................................................................................................................................1791. CİNSEL KİMLİĞİN OLUŞUMUNU AÇIKLAYAN KURAMLAR .......................................................................... 179

1.1 Sosyal Öğrenmeci Kuramcılara Göre Cinsel Kimliğin Kazanılması ...................................................... 1791.1.1 Model Alma ..................................................................................................................................... 179

1.1.2 Taklit ............................................................................................................................................... 179

1.2 Bilişsel Yaklaşımcılara Göre Cinsel Kimliğin Kazanılması .................................................................... 1791.3 Psikanalitik (Psikoseksüel) Yaklaşıma Göre Cinsel Kimliğin Kazanılması .......................................... 179

1.3.1 Oral Dönem (0 – 1,5 Yaş) ................................................................................................................ 179

xiv xvxiv xv

İÇİNDEKİLER

1.3.2 Anal Dönem (1.5 – 3 Yaş) ............................................................................................................... 180

1.3.3 Fallik Dönem (3 – 6 Yaş) ................................................................................................................ 180

Oedipus Karmaşası• .................................................................................................................... 180

Elektra Karmaşası• ...................................................................................................................... 180

1.3.4 Latans (Gizil) Dönem (7 – 12 Yaş) ................................................................................................... 180

1.3.5 Genital Dönem (12 – 18 Yaş) .......................................................................................................... 180

TEST 7 .....................................................................................................................................................181

DENEME TESTİ .......................................................................................................................................185

KAYNAKLAR ...........................................................................................................................................195

KURAMCILAR .........................................................................................................................................197

SÖZLÜK ...................................................................................................................................................198

xvi PB

PB 1

GELİŞİMPSİKOLOJİSİ

2 32 3

YAZAR PENCERESİ

Değerli Öğrenci Arkadaşlarımız,

Gelişim psikolojisi dersi, günlük yaşamımızda bize her an lazım olan bilgileri içeren, yaşam ile iç içe bir derstir. Günlük yaşantımızdan kopuk olmaması bu dersi anlamamızı kolaylaştırmaktadır.

Gelişim psikolojisi dersini öğrenirken günlük yaşamınızı hatırlayarak, kendi örneklerinizi oluş-turmanız, öğrenmenizi kolaylaştıracaktır.

Bu kitapta diğer KPSS Eğitim Bilimleri kitaplarından farklı olarak, derslerle ilgili kavramların, literatürde geçen isimlerinin hemen hemen hepsi verilmiştir. Bu durum gelişim psikolojisi için de böyledir. Çünkü Türkiye‛de, gelişim psikolojisi kavramlarına, ortak bir bakış ve ortak bir isimlendirme henüz gelişmiş değildir. Bu nedenle bir kavram bazen altı farklı isim ile adlan-dırılabilmektedir. KPSS‛ye hazırlanan bir öğrenci bu isimlerin hepsini bilmek zorundadır. Zira kavramın içeriğini bilse de diğer adını bilmiyorsa soruyu çözmesi bazen mümkün olamamaktadır. Örneğin “ahlak gelişimi alanı”na “törel gelişim alanı” da denilmektedir. Bu bilgiye sahip olmayan bir öğrenci “ahlak gelişimi” alanını çok iyi bilse de, karşısına “törel gelişim” ismi çıktığında bocalama yaşayıp, sınav stresi ile soruyu çözemeyebilir. Bunun için önerimiz hem bu bölümdeki hem de diğer bölümlerdeki kavramların farklı isimlerini de dikkate almanızdır. Unutmamalıyız ki; KPSS bir “Maskeli Balo”dur ve kavramın hangi maskesi ile karşınıza çıkacağını önceden bi-lemezsiniz.

Bu sınav için üç önemli kuraldan bahsedebiliriz. Bu kurallardan birincisi soruyu okuduktan sonra doğru gelen seçeneği tereddütsüz işaretle, bilmediğin soru üzerinde çok düşünme, işaretlediğin hiçbir soruya tekrar dönüp bakma.

Gelişim psikoloji dersinden her sınavda 10 ile 13 arasında soru çıkmaktadır ve bu sorular birçok adayın, çok da zorlanmadan yapabildiği, standart sapması düşük sorulardır.

Türkiye‛nin geleceğini yönlendirecek siz sevgili öğretmen adaylarımıza sonsuz başarılar...

İhtiyaç YayıncılıkEğitim Bilimleri

Gelişim Psikolojisi Dersi Zümre Üyeleri

2 32 3

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008GELİŞİM PSİKOLOJİSİGELİŞİME GİRİŞGELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLARGelişimÖğrenmeOlgunlaşma 1 1 1 1 1Hazır Olma (Hazırbulunuşluk) 1Deneyim 1Büyüme (Fiziksel Gelişim) 1Gelişim AlanıDönem (Evre) 1Kritik Dönem 1 1 1 1 1Gelişim Ödevleri (Gelişim Görevleri) 1GELİŞİME ETKİ EDEN FAKTÖRLERKalıtımÇevre 1Zaman 1 1GELİŞİM İLKELERİ 1 1FİZİKSEL VE PSİKOMOTOR GELİŞİMFİZİKSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ VE PSİKOMOTOR GELİŞİMBebeklik (Süt) Dönemi Bebeklik Döneminde Psikomotor GelişimBebeklik Dönemi Gelişim ÖdevleriOyun (Okul Öncesi) DönemiOyun Döneminde Psikomotor Gelişim 1 1 1Oyun Dönemi Gelişim ÖdevleriOkul DönemiOkul Dönemi Gelişim ÖdevleriErgenlik Dönemi 1 4 2 1Ergenlik Dönemi Gelişim ÖdevleriGenç (İlk)Yetişkinlik DönemiGenç Yetişkinlik Dönemi Gelişim Ödevleri Orta Yaşlılık (Yetişkinlik) DönemiOrta Yaşlılık (Yetişkinlik) Dönemi Gelişim ÖdevleriYaşlılık (İhtiyarlık) DönemiYaşlılık Dönemi Gelişim Ödevleri ZİHİNSEL (BİLİŞSEL) GELİŞİM ZİHİNSEL GELİŞİME İLİŞKİN KURAMLAR Piaget’in Zihinsel Gelişim KuramıAdaptasyon (Uyum Sağlama) 1 1 1Nesne Devamlılığı (Nesne Sürekliliği ya da Nesne Kalıcılığı)

1

Korunum 1 2 1Tersine Çevrilebilirlik (Dönüşebilirlik) 1Özelden Özele Akıl Yürütme 1Tümevarımsal Düşünme 1Piaget’e Göre Zihinsel Gelişim Dönemleri 1Duyu (Sensori)-Hareket (Duyusal-Motor) Dönemi 1 1 1 1 1

KPSS SORULARININ YILLARA GÖRE DAĞILIMI

4 54 5

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008İşlem Öncesi Dönem 1 1 1 1Somut İşlemler Dönemi 1Soyut (Formel) İşlemler Dönemi 1 1 1Vygotsky’nin Zihinsel Gelişim Kuramı 1 1Gagne’nin Zihinsel Gelişim Kuramı 1DİL GELİŞİMİDİL GELİŞİMİNİ AÇIKLAYAN KURAMLARDoğuştancı Kuramcıların (Psiko-Lingustik) Dil Gelişimi Kuramı

1

Telgrafi k Konuşma Dönemi 1İlk Gramer SüreciAşırı Kurallaştırma 1KİŞİLİK (PSİKOSOSYAL) GELİŞİMİERİKSON’A GÖRE KİŞİLİK (PSİKO-SOSYAL) GELİŞİMİPsikososyal Gelişim Dönemleri ve Gelişimsel Karmaşalar

1

Temel Güvene Karşı Güvensizlik 1 1Özerkliğe Karşı Kuşku ve Utanç 1Girişimciliğe Karşı SuçlulukÇalışma ve Başarılı Olmaya Karşı Aşağılık Duygusu 2 1 1 1 1Kimliğe Karşı Kimlik veya Rol Karmaşası 1 1 1 1 1Yakınlığa Karşı Uzaklık veya Yalıtılmışlık 1Üreticiliğe Karşı Durgunluk 1 1Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk 1 1PSİKANALİTİK KURAMA GÖRE KİŞİLİĞİN YAPISI ve GELİŞİMİPsikanalitik Kurama Göre Kişiliği Oluşturan SistemlerEgo Savunma MekanizmalarıÖdünleme (Telafi )YansıtmaYön (Yer) Değiştirme 1 1Neden Bulma (Rasyonalize Etme veya Mantığa Bürü-me)Özdeşim Kurma (Özdeşleşme) 1YüceltmeBastırmaTepki OluşturmaGerileme 1SaplanmaHayal Kurma veya Düşlem (Fantazi)İNSANCIL YAKLAŞIMA GÖRE KİŞİLİK (BENLİK) GELİŞİMİRogers’ın Kişilik (Benlik) Gelişimi Kuramı


4 54 5

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008Maslow’un Kişilik (Benlik) Gelişimi Kuramı ve KendiniGerçekleştirme

1 1

Anne-Baba Tutumları 1İtici Tutum 1Yetkinci Tutum 1Aşırı Koruyucu Tutum 1Aşırı Hoşgörülü ve Şımartıcı TutumTutarsız TutumOtoriter TutumDemokratik TutumAHLAK (TÖREL) GELİŞİMİPİAGET’E GÖRE AHLAK GELİŞİMİ 1Piaget’e Göre Ahlak Gelişimi DönemleriDışa Bağlı Dönem (Ahlaki Gerçekçilik) 1Özerk Dönem (Karşılıklılık) 1KOHLBERG’E GÖRE AHLAK GELİŞİMİ 1Kohlberg’e Göre Ahlak Gelişimi DönemleriGelenek Öncesi Düzeyİtaat ve Ceza EğilimiSaf Çıkarcı Eğilim (Araçsal İlişkiler) 1 1Geleneksel Düzeyİyi Çocuk Eğilimi (Kişiler Arası Uyum) 1Kanun ve Düzen EğilimiGelenek Sonrası Düzey 1Sosyal Anlaşmalara ve Yasalara Uyma EğilimiEvrensel Ahlak İlkelerine Uyma Eğilimi 1 1

TOPLAM 12 15 12 13 14 11 13 12


6 76 7

GELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞBÖLÜM İÇERİĞİ

GELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ1. GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

1.1 Gelişim1.2 Büyüme (Fiziksel Gelişim)1.3 Olgunlaşma1.4 Deneyim1.5 Öğrenme1.6 Hazır Olma (Hazırbulunuşluk)1.7 Gelişim Ödevleri (Gelişim Görevleri)1.8 Gelişim Alanı1.9 Dönem 1.10 Kritik Dönem

2. GELİŞİME ETKİ EDEN FAKTÖRLER2.1 Çevre2.2 Kalıtım2.3 Zaman

3. GELİŞİM İLKELERİ

8 98 9

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

GELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ

Eğitim bilimlerinde bubölümle ilgili her yıl

ortalama

3

soru çıkmaktadır.



İnsanın gelişiminden söz edildiğinde döllenmeden baş-layarak, yaşamın sonuna kadar devam eden bedensel, bilişsel, dilsel, psikososyal, ahlaki ve cinsel yönleri olan sürekli ilerleme kaydeden, düzenli ve sistemli değişim akla gelmektedir. Gelişim kavramı ile gelişme kavramı zaman zaman birbirleri ile karıştırılan iki kavramdır. Ge-lişim bir süreçken, gelişme bir üründür. Örneğin; bilişsel gelişim bir süreçken bu sürecin sonunda ortaya çıkan hipotetik düşünebilme bir gelişme, diğer bir ifadeyle bir üründür.

İnsanın gelişim tablosunu çok iyi bilmek, gelişimin farklı alanlarda nasıl bir seyir izlediğini öğrenmek, bireye yar-dımda bulunmak açısından çok önemlidir. Her gelişim döneminin belli ihtiyaçları vardır. Bu ihtiyaçlar gerektiği biçimde ve gereken zamanda karşılanmalıdır. Aksi tak-dirde, bireyde daha sonra telafi edilmesi çok güç olan sorunlar meydana gelebilir. Bu nedenle gelişim psiko-lojisini bilmek bütün insanlar için, özellikle de eğitimciler için önemli görülmektedir.

1. GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

1.1 GelişimGelişim; olgunlaşma, yaşantı ve öğrenme sonucunda bireyde görülen, döllenmeden ölüme kadar devam eden düzenli ve sürekli değişiklikler olarak tanımlanabilir.

1.2 Büyüme (Fiziksel Gelişim)İnsan gelişiminin gözlenebilir yönüdür. Diğer bir deyişle

boy ve kilonun artarak farklılık göstermesine büyüme ya da fi ziksel gelişim denir. Büyüme bedenin hem dış hem de iç organlarında meydana gelir. Örneğin; bireyin dış organları olan kolları hem uzayıp hem ağırlaşırken, iç organı olan beyinin çapı da cm. olarak değişir ve de beyin ağırlaşır. Büyüme zaman zaman hızlanır, zaman zaman da yavaşlar. Örneğin; bebeklik ve çocukluk dö-nemlerinde hızlı olan büyüme okul çağında yavaşlar ve ergenlik döneminde tekrar hızlanır.

Bir yetişkin beyni, kadınlarda ortalama 1240 – erkek-lerde ise 1350 gram kadardır. Yeni doğan bir çocuğun beyni ortalama 350 gram, bir yaşındaki bir çocuğun beyni ortalama 1000 gram, yedi yaşındaki bir çocuğun beyni 1150 gram, 14 yaşındaki bir çocuğun ise 1200 gram civarındadır. Beynin tam olarak gelişmesi 24 ya-şına kadar devam etmektedir.

10 11

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

10 11


2008 KPSS

SORU...Fatma Hanım seneye okula başlayacak olan yeğeni Bertuğ’a bir hediye vermek ister. Çocuk giysileri satan bir mağazadan Bertuğ’un yaşını söyleyerek bir pan-tolon satın alır. Hediyesini yeğenine verdiğinde, uzun süredir görüşmemelerine karşın, satın aldığı panto-lonun yeğeninin bedenine tam olduğunu görür, çok sevinir. Yukarıdaki paragrafta gelişim psikolojisine özgü kavramlardan hangisine vurgu yapılmaktadır?

A) Büyüme B) OlgunlaşmaC) Öğrenme D) HazırbulunuşlukE) Kritik dönem

ÇÖZÜM...

Paragrafta vurgu yapılan gelişim psikolojisi kavramı büyümedir. Çünkü pantolonun Bertuğ’un bedenine tam olması onun bedenindeki boy, kilo, hacim artışına bağlı olarak gerçekleşmiştir. Gelişim sürecinde vücu-dun sadece boy, kilo, hacim olarak artması büyüme kavramıyla ifade edilir.

CEVAP: A

1.3 OlgunlaşmaOlgunlaşma kavramı, organizmanın temelindeki potan-siyel güçlerin, görev yapabilecek düzeye ulaşmasını ifa-de etmektedir. Bir başka yaklaşıma göre ise; olgunlaş-ma vücut organlarının kendilerinden beklenen görevleri yerine getirebilecek düzeye gelebilmesi için geçirdiği bir değişimdir. Ancak bu yaklaşıma göre öğrenmenin olgunlaşma üzerinde bir etkisi yoktur. Bu değişimde sa-dece kalıtım etkilidir. Örneğin; iki tekerlekli bir bisikleti sürebilmek için kol ve bacakların direksiyona ve pedal-lara ulaşabilecek kadar büyümesi ve nörolojik sistemin bisiklet sürmeyi sağlayacak kadar gelişmesi olgunlaş-ma ile ilgili değişimdir.

Olgunlaşma iki şeyle doğrudan ilişkilidir. Bunlar; fi ziksel gelişim ve zihinsel gelişimdir. Birey bir gelişimsel görevi yerine getirebilmek için fi ziksel ve zihinsel açıdan geliş-miş olmalıdır, yani olgunlaşmalıdır.

2005 KPSS

SORU...Aşağıdaki kavramlardan hangisi, gelişim psikolo-jisinde, türe özgü genetik yapı tarafından önce-den belirlenmiş bir plan dahilinde, yaşantılardan bağımsız olarak ortaya çıkan biyolojik gelişmele-re işaret etmek için kullanılır?

A) Doğuştan donanımB) GelişimC) Sosyalleşme D) Uyum kurma (akomodasyon)E) Olgunlaşma

ÇÖZÜM...

Bir yaklaşıma göre olgunlaşma, vücut organlarının kendilerinden beklenen görevleri yerine getirebilecek düzeye gelebilmesi için geçirdiği bir değişimdir. Bu söz konusu değişim, öğrenme ürünü olan yaşantılar-dan bağımsızdır (yani öğrenmenin olgunlaşma üze-rinde bir etkisi yoktur) ve bu değişimde sadece kalıtım etkilidir. Yukarıdaki soruda da yaşantılardan bağımsız olan bir etkiden söz ettiği için sorunun doğru cevabı E seçeneğindedir.

CEVAP: E

Not Alınız......................................

10 1110 11

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k


2006 KPSS

SORU...Olgunlaşma kavramı aşağıdaki süreçlerden han-gisini açıklamak için kullanılabilir?

A) Normlara uygun davranışların öğrenilmesi ve sergilenmesi

B) Genetik olarak belirlenen bir plan çerçevesinde yaşantılardan bağımsız olarak gerçekleşen bi-yolojik gelişmeler

C) Ergenlik döneminde başlayan ve genç yetişkin-lik çağına kadar süren cinsel değişmeler

D) Büyümeye eşlik eden öğrenilmiş davranış örün-tülerinin kazanılması

E) Yaşın ilerlemesi ile birlikte aşırı davranışların yerlerini yavaş yavaş ağırbaşlı davranışların al-ması

ÇÖZÜM...

Olgunlaşma bireylerin genetik miraslarının zaman içinde çevreden bağımsız olarak değişimini, gelişimini ifade eden bir kavramdır. Bu sorunun B seçeneğinde bunu ifade eden bir tanımlama yapılmıştır.

CEVAP: B

1.4 Deneyim Deneyim de gelişim için önemli bir başka temel kavram-dır. Deneyim, bireyin yaşantıları yolu ile kazandıklarını ifade etmektedir.

1.5 ÖğrenmeBireyin kısmen ya da tamamen yaşantılarından kaynak-lanan, tepki ve davranışlarında meydana gelen kalıcı izli değişmeye denir.Doğuştan gelen refl eksif davranışlar (gözkapaklarının kendiliğinden açılıp kapanması), içgüdüsel davranışlar (yeni doğan bir bebeğin emme davranışı) ve alkol, ilaç, hastalık vb. etkisiyle oluşan geçici davranışlar öğrenil-miş davranışlar değildir.

1.6 Hazır Olma (Hazırbulunuşluk)Hazır olma ya da hazırbulunuşluk kavramı olgunlaşma-dan daha geniş bir kavramdır. Gelişimin hem niceliksel hem de niteliksel yönüdür. Hazırbulunuşluk, bireyin herhangi bir organının, vazifesi olan işi yapabilecek ol-gunluk düzeyine gelmesinin yanı sıra; o iş için gerekli ön bilgi, beceri ve tutuma yani ön öğrenmeye de sa-hip olmasıdır. Örneğin; çarpma işlemini öğrenecek bir çocuğun hem çarpma işlemi kavrayabilecek bir zihinsel olgunluğa ulaşması, hem de bunun için gerekli olan sayma, toplama ve çıkarma ile ilgili bilgi ve becerilere sahip olması gerekir.

Hazırbulunuşlukla İlglili Örnek

Anne ben büyüdüm, olgunlaştım, gerekli ön bilgi ve becerileri de televiz-yondan sosyal öğrenme yoluyla, model alarak öğrendim. Şimdi kendimi evliliğe

hazır hissediyorum hem aşık da oldum ve artık evlenmek istiyorum.

18 1918 19


Gelişimle İlgili Temel Kavramları Gösteren Tablo

Gelişim: Olgunlaşma, öğrenme ve yaşantı sonucunda bireyde görülen, döllenmeden ölüme kadar devam eden dü-zenli ve sürekli değişikliklerdir. Örnek; canlının vücut hareketlerini kontrol altına alabilmesi ve bu yolla pratikleşmesi sürecine psikomotor gelişim denir.

Büyüme: Organizmanın fi ziksel gelişimindeki sayısal artışlardır. Örnek; bir kişinin boyunun uzaması, kilosunun art-ması, beyninin çapının artması, beyin ağırlığının artması gibi.

Olgunlaşma: Vücut organlarının kendilerinden beklenen görevleri yerine getirebilecek düzeye gelmesidir. Örnek; çocuğun yürümeye başlayacak kadar biyolojik gelişim sağlaması.

Deneyim: Bireyin yaşantı yoluyla kazandıklarıdır. Örnek; Çocuğun bisikleti belli sayı ve sürelerde kullanarak onunla yaşantı sağlaması

Öğrenme: Bireyin kısmen ya da tamamen yaşantılarından kaynaklanan, tepki ve davranışlarında meydana gelen kalıcı izli değişmelerdir. Örnek; çocuğun istenilen standartlara uygun olarak yazı yazması

Hazır Olma: Bireyin herhangi bir organının olgunlaşmasının yanı sıra, bireyin o görev için gerekli ön bilgi, beceri ve tutuma ve ön öğrenmeye de sahip olmasıdır. Örnek; çocuğun olgunlaşmasından sonra, kalem, kağıt nedir? Bunlar ne işe yarar? gibi bilgileri de edinip yazı yazacak duruma ulaşması ve amatörce de olsa yazı yazması.

Gelişim Alanı: Döllenmeden ölüme kadar geçen süreç içinde meydana gelen değişimler belli alanlarda gözlenir. Bu alana gelişim alanı denir. Örnek; sosyal kuralların öğrenilme süreci olan ahlak gelişimi alanı gibi.

Gelişim Ödevi: Her gelişim döneminde ve normal gelişim sürecinde bireyden gerçekleştirmesi beklenen görevlere gelişim ödevleri denir. Örnek; 0-2 yaş arası bebeğin yürümeyi öğrenmesi

Dönem: Belirli özelliklerin ön plana geçtiği gelişim aşamalarına dönem denir. Örnek; Piaget’nin 0-3 yaşı kapsadığını söylediği ilk bilişsel gelişim sürecine duyu-hareket dönemi denir.

Kritik Dönem: Gelişimde bazı becerilen kazanılması gereken dönemler vardır. Bu beceriler eğer o dönemde ka-zanılmazsa sonradan kazanılması çok zordur ya da imkansızdır. Örnek; bir ile birbuçuk yaşlarındaki bir bebek dili kullanmak için çevreden gerekli desteği alırsa dili kullanabilir. Eğer bu dönem geçtiyse daha sonraki dönemlerde dili kullanmayı öğrenirken güçlük yaşar.

Gelişimi Etkileyen Faktörler Gelişim İlkeleri

Kalıtım: Yaşamsal ve ruhsal kimi özelliklerin döllenme sırasında kadın ve erkeğin kromozomları yolu ile bir ku-şaktan ötekine geçmesidir. Çevre: Bir canlının ilişki kurduğu varlıkların ve nesneler-in tümüdür. Zaman: Meydana gelen olayları sıralamaya yarayan başı ve sonu olmayan soyut bir kavramdır.

Gelişim baştan ayağa, içten dışa doğrudur. Gelişimin hızı her yaşta aynı değildir.

Gelişim; kalıtım, çevre ve zamanın ortak etkileşimi so-nucunda olur. Gelişimde bireysel farklılıklar vardır. Gelişim süreklidir ve belli aşamalarla gerçekleşir. Gelişim genelden özele doğrudur. Gelişimde kritik dönemler vardır.

20 2120 21

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k


1. Ayşe Hanım, üç yaşındaki çocuğunun gelişimin-de bir yavaşlama olduğunu düşünerek, gelişim psikolojisi uzmanı Muhammed Bey’i aramış, ona çocuğunun boyunun doğumdan bir yaşına kadar 25 santimetre uzadığını ancak şimdi sadece sekiz santimetre uzadığını söyleyerek, bunun nedenini sormuştur.

Muhammed Bey’in bu soruya hangi gelişim psi-kolojisi ilkesi ile açıklama getirmesi beklenir?

A) Gelişim baştan ayağa, içten dışa doğrudur.

B) Gelişim hızı her yaşta aynı değildir.

C) Gelişimde bireysel farklılıklar vardır.

D) Gelişim süreklidir ve belli aşamalarla gerçekleşir.

E) Gelişim bir bütündür.

2. İlköğretim birinci sınıf öğrencisi Oktay’ın derslerin-deki başarısızlığı nedeniyle babası, öğretmeniyle görüşmüş, öğretmeni Oktay’ın gelişimsel bir soru-nun olmadığını, ancak derse karşı ilgisiz olduğunu söylemiştir.

Oktay’ın öğretmeninin üzerinde durduğu geli-şim psikolojisi kavramı aşağıdakilerden hangi-sidir?

A) Büyüme B) Olgunlaşma

C) Hazırbulunuşluk D) Kalıtım

E) Kritik dönem

3. I. Havighurst tarafından ortaya atılmıştır.

II. Bireyin gerçekleştirmesi gereken belli sorum-lulukları ifade eder.

III. Beklendiği zamanda gerçekleştirilemeyen so-rumlulukların daha sonra gerçekleştirilmesi mümkündür; ancak bireyde huzursuzluğa ne-den olur.

Yukarıda özellikleri verilen kavram aşağıdaki-lerden hangisidir?

A) Hazırbulunuşluk B) Gelişim

C) Olgunlaşma D) Gelişim ödevleri

E) Deneyim

4. Aşağıda gelişime ilişkin verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Gelişim döllenmeden başlayarak yaşamın so-nuna kadar devam eder.

B) Gelişim baştan ayağa doğrudur.

C) Gelişimde, önce olgunlaşma daha sonra büyü-me olur.

D) Gelişim kalıtım, çevre ve zamanın ortak etkile-şimi sonucunda oluşur.

E) Gelişim süreklidir ve belli aşamalarla gerçekleşir.

5. Daha önceki yıllarda doğa ve fen bilimleri ve de matematik bilimleri üzerinde çalışan insanlar ço-ğunlukta iken günümüzde sosyal bilimler ön plana çıkmaya başlamıştır. Bu durum gençlerin mesleki tercihleri üzerinde önemli etkiler yapmaktadır.

Yukarıdaki durumu gelişimi etkileyen faktörler-den hangisiyle açıklamak mümkündür?

A) Kalıtım B) Çevre

C) Tarihsel zaman D) Hazırbulunuşluk

E) Deneyim

GELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞTest

1

30 3130 31

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

61. Kangal köpekleri doğduktan sonraki ilk bir yıl içinde eğitim aldıklarında çok iyi çoban köpeği olabilmek-tedirler. Ancak bu eğitimin ne zaman verileceği çok önemlidir. Yani belli bir yaştan sonra bu köpeklere verilen eğitim, istenilen sonucu vermemektedir.

Kangal köpeklerinin bu durumu hangi gelişim psikolojisi ilkesi ile daha iyi açıklanabilir?

A) Gelişimde bireysel farklılıklar vardır.

B) Gelişim bir bütündür.

C) Gelişim süreklidir.

D) Gelişimde kritik dönemler vardır.

E) Gelişim nöbetleşe devam eder.

62. Bir bireyin cinsiyeti anne ve babasından gelen gen-ler tarafından belirlenir. Birey, cinsiyet özelliklerini nasıl kullanacağına ilişkin ipuçlarını sadece anne ve babasından almaz. Etrafındaki diğer insanlar da bu konuda etkin rol oynar.

Yukarıdaki açıklama gelişim psikolojisi ilkele-rinden hangisi ile ilgilidir?

A) Gelişim bir bütündür.

B) Gelişim kalıtım ve çevrenin ortak etkisi ile olur.

C) Gelişimde kritik dönemler vardır.

D) Gelişimde bireysel farklılıklar vardır.

E) Gelişim süreklidir.

63. Erikson’a göre, kişilik gelişimi doğumdan ölüme ka-dar belli aşamalarda gerçekleşmekte, her aşamada farklı bir kişilik karmaşası yaşanmaktadır.

Erikson’un kuramının temel alt yapısı olan bu önerme gelişim psikolojisi ilkelerinden hangisi-ne uygun bir önermedir?

A) Gelişim süreklidir ve belli aşamalarla gerçekleşir.

B) Gelişimde kritik dönemler vardır.

C) Gelişim bir bütündür.

D) Gelişimde bireysel farklılıklar vardır.

E) Gelişim kalıtım ve çevrenin ortak ürünüdür.

64. Hatice Hanım başka bir şehirde yaşayan ve bir yıl-dır görmediği yeğenine daha önceki yıl aldığı bir elbisenin benzerini almıştır. Ancak yeğenine aldığı elbise kısa gelmiştir.

Yukarıdaki paragrafta gelişim psikolojisine özgü kavramlardan hangisine değinilmektedir?

A) Olgunlaşma

B) Öğrenme

C) Kritik dönem

D) Hazırbulmuşluk

E) Büyüme

Test 1

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22B C D C C E A B D E B A C A E C C E A B C B

23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44A E D B C A C C C C E B B B D D D A E B A C45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64E D C D E B A B B D A E C E C E D B A E

Test1


32 33

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

32 33

ÇIKMIŞ SORULAR

GELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞÇIKMIŞ SORULAR

1. Gelişimsel açıdan olgunlaşmayı aşağıdakiler-den hangisi açıklar?

A) Toplumsal olayların ön yargısız biçimde ele alınma beceresinin kazanılması

B) Kişiliğin gelişmesi ve zenginleşmesiC) Ergenlik döneminde hızlı fi ziksel büyümenin

gözlenmesiD) Toplum tarafından kabul gören davranışların

öğrenilmesiE) Bedensel büyüme ve gelişmenin gerekli nöro-

lojik büyümelerle beraber tamamlanması2001 KMS

2. Zihinsel gelişim dikkate alındığında “kritik dö-nem” kavramı ile ilgili olarak aşağıdaki ifadeler-den hangisi doğru olur?

A) Cinsiyet ayrımının yapıldığı dönemB) Öğrenme üzerinde çevresel uyarıcıların en

çok etkili olduğu dönemC) Çocuk kimliğinden yetişkin kimliğine geçilen

dönemD) Soyut düşünmenin en üst düzeye ulaştığı dö-

nemE) Bireyin kendini işe yaramaz hissettiği dönem

2001 KMS

3. Yaşam sürecindeki gelişim sorunlarını aşağıda-ki ifadelerden hangisi en iyi şekilde açıklar?

A) Orta yaş döneminin gelişimsel sorunlarının yaşlılık döneminde de devam etmesi

B) Ergenlik döneminde gelişimsel sorunların ço-ğunun eğitimiyle ilgili olması

C) Yetişkinlik yıllarında psikolojik sorunların aza-lıp biyolojik sorunların artması

D) Çocukluk yıllarında ortaya çıkan gelişimsel so-runların, giderilmesi en zor olan sorunlar olması

E) Farklı dönemlerde farklı nitelikte gelişimsel so-runların olması

2001 KMS

4. Bir anne, iki yaşındaki oğluna 100’e kadar saymayı öğretmek istemekte; ancak bunu başaramamakta-dır.Bu başarısızlığın temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Fiziksel yoksunlukB) Kullanılan öğretme yöntemi yetersizliğiC) Genel uyarılmışlık haliD) Zeka düzeyiE) Öğrenmeye hazır olma düzeyi

2001 KMS

5. On üç aylık çocukla sık sık konuşulmalıdır. Bu dö-nem onun ilk sözcüğünü üretebilmesi için önemli bir dönemdir. Çocuğa çevresel uyarıcılar sıklıkla sunulmaz ise çocuk ileride konuşma ile ilgili sorun-lar yaşayabilir.Yukarıdaki açıklamada çocuğun dil gelişimi açı-sından aşağıdakilerden hangisinin önemi vur-gulanmaktadır?

A) Oyun B) Deneyim

C) Kritik dönem D) Zeka yaşı

E) Hazırbulunuşluk2002 KPSS

58 5958 59

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

ZİHİNSEL (BİLİŞSEL) GELİŞİM BÖLÜM İÇERİĞİ

ZİHİNSEL (BİLİŞSEL) GELİŞİMZİHİNSEL GELİŞİM KURAMLARI

1. Piaget’in Zihinsel Gelişim Kuramı1.1 Piaget’in Zihinsel Gelişim Kuramı’nın Temel Kavramları

1.1.1 Şema1.1.2 Adaptasyon (Uyum Sağlama)

Özümleme (Asimilasyon ya da Özümseme)• Uyma (Uyum Kurma / Akomodasyon)•

1.1.3 Dengeleme1.1.4 Örgütleme (Organizasyon)

1.2 Piaget’e Göre Zihinsel Gelişimi Etkileyen FaktörlerOlgunlaşma• Deneyim (Yaşantı)• Sosyal Geçiş (Toplumsal Aktarma)• Dengelenme•

1.3 Piaget’e Göre Zihinsel Gelişim DönemleriDuyu (Sensori)-Hareket Dönemi •

Ses Bulaşması Devresel (Döngüsel, Döner) Tepkiler Alışkanlıklar Nesne Devamlılığı (Nesne Sürekliliği ya da Nesne Kalıcılığı) Ertelenmiş Taklitler

İşlem Öncesi Dönem• Sembolik Fonksiyon (Kavramsal) Aşaması Sezgisel Düşünme Aşaması Benmerkezci (Egosantrik) Düşünme Paralel Oyunlar Toplu Monolog Özelden Özele Akıl Yürütme Odaklanma ve Odaktan Uzaklaşma Canlandırmacılık (Animizm) Tek Özelliğine Göre Sınıfl ama Yapaycılık Yanlış Bağdaştırma Kişi Sürekliliğini Kazanma Gerçek ile Hayal Olanı Ayıramama

Somut İşlemler Dönemi• Tersine Çevirebilme Korunumu Kavrama

Soyut (Formel) İşlemler Dönemi• Tümdengelimsel Düşünme (Dedüksüyon) Tümevarımsal Düşünme (Endüksüyon) Hipotetik Düşünme Yeteneği

60 61

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

60 61

ZİHİNSEL (BİLİŞSEL) GELİŞİM BÖLÜM İÇERİĞİ

Esnek Düşünme Yeteneği Andırma (Anoloji Yeteneği) Bütünleştirmeci Düşünme Ergen Benmerkezciliği Hayali Seyirciler Kişisel Efsane

2. Bruner’in Zihinsel Gelişim Kuramı2.1 Bruner’e Göre Zihinsel Gelişim Dönemleri

Eylemsel Dönem• İmgesel Dönem• Sembolik Dönem•

3. Vygotsky’nin Zihinsel Gelişim Kuramı3.1 İşbirlikli Öğrenme 3.2 Yakınsal Gelişim Alanı 3.3 İçsel Konuşma

4. Gagne’nin Zihinsel Gelişim Kuramı4.1 Gagne’nin Zihinsel Gelişim Aşamaları

İşaret Öğrenme• Uyarıcı-Davranım İlişkisini Öğrenme• Zincirleme• Sözel Bağ Kurma• Ayırt Etmeyi Öğrenme• Kavram Öğrenme• İlke Öğrenme• Problem Çözme •

4.2 Gagne’nin Öğrenme Hiyerarşisi

60 6160 61

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

ZİHİNSEL (BİLİŞSEL) GELİŞİM


ortalama

3-4




Zihin, her türlü bilinçlilik veya zeka biçimlerini anlatan genel bir terimdir. Zihin bazen zeka kavramı ile eş an-lamlı olarak kullanılmaktadır. Zeka; yeni bir duruma, bu durumun unsurları arasında varolan ilişkileri kavra-yarak uyum gösterme yetisi olarak tanımlanmaktadır. Diğer gelişimler gibi zihinsel gelişim de, çocuğun dış çevreye uyum sağlayabilmesi ve yaşam süreci içinde karşılaştığı durumlara çözüm bulup yön verebilmesi için gerekli bir gelişim sürecidir. Zihinsel gelişime kaynakla-rın bir kısmında zeka gelişimi ya da bilişsel gelişim de denilmektedir. Biliş kavramı ise; düşünme, öğrenme ve hatırlama süreçlerini içeren bir kavram olarak tanım-lanmaktadır.

ZİHİNSEL GELİŞİM KURAMLARIBu bölümde Piaget, Vygotsky, Bruner ve Gagne’nin zi-hinsel gelişim kuramları hakkında bilgiler özetlenecektir:

1. Piaget’in Zihinsel Gelişim KuramıPiaget, zihinsel gelişimle sistemli ve bilimsel olarak ilgilenen ilk araştırmacılardandır. Piaget bilişsel geli-şimin beynin ve sinir sisteminin olgunlaşması ve bire-yin çevreye uyum sağlaması sonunda ortaya çıktığını belirtmektedir. Piaget, zekayı, çevreye uyum sağlama becerisi olarak tanımlar ve ona göre “zeki insan”, içinde yaşadığı çevreye en iyi uyum sağlayan insandır.

Piaget çocuklar üzerinde yaptığı araştırmalar sonrasın-da, çocukların yetişkinlerden farklı, kendilerine özgü bir bilişsel yapı içinde olduklarını gözlemlemiş ve kuramını

oluşturmuştur. Piaget bu görüşünü ifade ettiği zamanlar-da, çocukların minyatür yetişkinler olduğu düşünülmek-te, onlardan yetişkinlerin yapabildiği her şeyi yapmaları beklenmekteydi.

Piaget’in bilişsel gelişim kuramın en önemli kavramları, şema, uyum sağlama (adaptasyon), özümseme (asimi-lasyon), uyum kurma (akomodasyon), dengeleme ve örgütlemedir. Bu kavramlar aşağıda özetlenmiştir.

1.1 Piaget’in Zihinsel Gelişim Kuramı’nın Temel Kavramları 1.1.1 ŞemaŞemalar en temel zihinsel yapılardır. Şema, çevreyle etkileşim sonucunda oluşan, organize olmuş, kolaylıkla tekrar edilebilen davranış ve düşünce kalıbı olarak ta-nımlanabilir. Şemalar balık tutmak gibi davranışsal veya balık tutmayı bilmek gibi bilişsel olabilir.

Bebeklerin doğuştan sahip oldukları emme ve yakala-ma refl eksleri ilk şemalarıdır. Bebekler bu şemalarını kullanarak yeni şemalar oluştururlar. Bebek bu şemayı kullanarak annesinin memesini, biberonu, emziği, kendi parmağını emer. Bu deneyimleri sonrasında farklı şe-malar geliştirir, onlara verdiği tepkileri değiştirir. Bebek-lerin yaşam deneyimleri artıkça refl eks düzeyindeki ba-sit şemaların yerini karmaşık şemalar alır. Örneğin; yeni doğan bir çocuk acıktığında annesinin parmağını uzun süre emerken, üç aylık bir çocuk süt gelmediğini fark et-tiğinde parmağını ağzından çıkararak yeni bir şey arar. Şema bir çerçevedir, şema bilgisayarda kayıtlı bir dos-yaya benzetilebilir. Birey deneyimler kazandıkça şema-larının içine yeni bilgiler eklenir. Şema içindeki bilgiler birbiri ile tutarlı bir bütün oluşturur. Örneğin; küçük bir çocuk için “top” şeması, yuvarlak olan ve zıplayan nes-neleri içerir, futbol topu, basketbol topu, pinpon topu hepsi bu şema içindedir. “Top” şemasına sahip bir çocuk ilk kez yumurta gördüğünde ona da “top” der ve zıpla-ması için yere atar. Yumurta kırıldığında çocuk şaşırır, şemaya uygun olmayan bir durumla karşılaşmış olur. Bu yeni durumu çözmek için özümseme ya da uyma yaparak yeni duruma uyum sağlar.

62 63

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

62 63


1.1.2 Adaptasyon (Uyum Sağlama)Adaptasyon veya uyum sağlama, organizmanın içinde yaşadığı ortamla daha etkin ve olumlu bir ilişkiye girme-si yani o ortama ayak uydurması, uyum sağlamasıdır. Adaptasyon süreci birbirini tamamlayan iki farklı sü-reç olan; özümleme (asimilasyon veya özümseme) ve uyma (akomodasyon) süreçlerinden oluşur.

Özümleme (Asimilasyon ya da Özümseme)•

Özümleme (asimilasyon ya da özümseme), bir nesne-nin veya bir olgunun var olan zihinsel şema / kategoriler içerisine yerleştirilmesi bu yolla sınıfl anması ve daha sonra da kullanılması olarak tanımlanır.

Her çocuk yeni bir nesneyle karşılaştığında ve onu kul-lanmaya başladığında, (bir gıdanın sindiriminde olduğu gibi) o nesneyi özümler, yani sindirip kendinden bir par-ça haline getirir. Çocuk yeni bir nesne ya da durumla karşılaştığında bu nesne ya da durumu daha önce ken-disinde var olan şemalarla anlamaya, açıklamaya çalı-şır. Yukarıdaki örnekte kırılan yumurtayı gören çocuk, yumurtaya “kırılan top” diyerek onu top şeması içine aldığında özümseme yapmış olur.

Kedinin dört ayaklı bir hayvan olduğunu bilen yani kedi ile ilgili bir şemaya sahip olan bir çocuk ilk defa gördüğü bütün dört ayaklı hayvanlara (köpek, at gibi) kedi der, yani özümler. Kısacası onları da eski şemalarının içine yerleştirerek sindirmeye, anlamlandırmaya çalışır.

Günlük yaşamda ilk kez karşılaşılan şeyleri, bilinen bir şeye benzeterek açıklama davranışı özümseme örne-ğidir. İlk kez künefe yiyen birisi, künefeyi ”peynirli ka-dayıf” diye özümser. Künefeyi kadayıf şeması içine alır. İlk karşılaştığında devekuşuna iri tavuk, kaplana büyük kedi demek de özümsemedir. Özümseme şema içinde bir değişikliğe neden olmadığı için şemanın ürettiği dav-ranış veya düşüncede değişiklik olmaz. Kaplan’a büyük kedi diyen çocuk, kediye yaptıklarını kaplana da (sev-me dokunma) yapmaya çalışır.

2007 KPSS

SORU...Dört yaşındaki Sevgi sokakta yürürken bir cüce gö-rür. Annesine dönerek “Şu çocuğa bak.” der. Annesi Sevgi’ye bazı yetişkinlerin böyle küçük olduklarını anlatmaya çalışır. Sevgi “Hayır anne, o bir çocuk.” di-yerek ısrar eder. Sevgi’nin cüce kişiyle ilgili bu tepkisi aşağıdaki-lerden hangisine örnek olabilir?

A) Organizasyon B) Uyum kurma (akomodasyon) C) Özümleme (asimilasyon) D) Nesne devamlılığı E) Korunum

ÇÖZÜM...

Bilişsel gelişimde, bireyin yeni karşılaştığı bir olayı, objeyi kendisinde daha önceden var olan bilişsel yapı (şema) içine alması ve bununla açıklaması “özümle-me (asimilasyon)” olarak tanımlanmaktadır. Sevgi’nin “çocuk” şemasına göre, çocuklar kısa boylu insanlar-dır. Sevgi cüce bir insanın da boyunun kısa olduğunu görmüş ve onun çocuk olduğunu düşünmüş, başka bir ifade ile kendinde var olan çocuk şeması içine yer-leştirmiştir.

CEVAP: C

Not Alınız......................................

80 8180 81

ZİHİNSEL (BİLİŞSEL) GELİŞİM Pi

aget

’in Z

ihin

sel G

eliş

im K

uram

ı’nı Ö

zetle

yen

Tabl

o

Piag

et’n

in T

emel

Kav

ram

ları

Piag

et’y

e G

öre

Zihi

nsel

Gel

işim

i Etk

ileye

n Fa

ktör

ler

Piag

et’e

Gör

e Zi

hins

el G

eliş

im D

önem

leri

Şem

a: O

rgan

izm

anın

çev

re il

e et

kile

şim

i son

ucun

da o

lu-

şan,

org

aniz

e ol

muş

, kol

aylık

la te

krar

edi

lebi

len

en te

mel

zi

hins

el y

apıla

rdır.

Örn

ek; a

nnes

inin

yap

tığı y

emeğ

i gör

en

çocu

k, “a

nnel

er y

emek

yap

ar” ş

emas

ı olu

ştur

muş

tur.

Olg

unla

şma:

İns

an o

rgan

izm

asın

da,

biyo

lojik

sis

tem

in

kend

i iç

inde

n ge

len

etke

nler

ned

eniy

le m

eyda

na g

elen

de

ğişm

eler

dir.

Duy

u-H

arek

et D

önem

i (0-

3 ya

ş)

Dev

rese

l Tep

ki

Ses

bul

aşm

ası

Alış

kanl

ıkla

r

Nes

ne d

evam

lılığ

ı

Erte

lenm

iş ta

klit

Ada

ptas

yon

(Uyu

m S

ağla

ma)

: Org

aniz

man

ın iç

inde

ya-

şadı

ğı o

rtam

la d

aha

etki

n ve

olu

mlu

bir

ilişk

iye

girm

esi

yani

bul

undu

ğu o

rtam

a uy

um s

ağla

mas

ıdır.

Örn

ek;

Bir

genc

in y

aşad

ığı ü

lked

en a

yrılı

p ba

şka

bir ü

lkey

e ün

iver

si-

te o

kum

ak iç

in g

itmes

i ve

bir

süre

son

ra o

ranı

n şa

rtlar

ına

da u

yum

sağ

lam

ası.

Den

eyim

: Nes

nele

rle d

oğru

dan

ilişk

i kur

mak

tır. O

rgan

iz-

man

ın y

aşan

tı yo

luyl

a ka

zand

ıkla

rıdır.

İşle

m Ö

nces

i Dön

em (3

-7 y

aş)

Ben

mer

kezc

i düş

ünce

Topl

u m

onol

og

Oda

klan

ma

ve o

dakt

an u

zakl

aşm

a

Can

land

ırmac

ılık

Tek

özel

liğin

e gö

re s

ınıfl

ama

Yapa

ycılı

k

Yanl

ış b

ağda

ştırm

a

Kiş

i sür

eklil

iğin

i kaz

anm

a

Özü

mse

me

(Özü

mle

me,

Asi

mila

syon

): B

ir ne

snen

in

veya

olg

unun

var

ola

n zi

hins

el ş

emal

ar iç

ine

yerle

ştiri

l-m

esid

ir. Ö

rnek

; Ayn

ı çoc

uk b

ir gü

n an

nesi

has

tala

ndığ

ı iç

in b

abas

ını y

emek

yap

arke

n gö

rdüğ

ünde

“bab

am

anne

m o

lmuş

der

.”

Sosy

al G

eçiş

: Ç

ocuğ

un a

nne

baba

dan,

ark

adaş

dan,

öğ

retm

ende

n kı

saca

sı s

osya

l çe

vred

en ö

ğren

dikl

erin

in

tüm

üdür

.

Som

ut İş

lem

ler D

önem

i (7-

11 y

aş)

Ters

ine

çevi

rebi

lme

Kor

unum

u ka

vram

a

Uym

a: D

eney

imle

r son

rası

nda

yeni

şem

alar

yar

atılm

ası

ya d

a ön

cede

n va

r ola

n şe

mal

arın

kap

sam

ve

nite

likle

ri-ni

n de

ğişt

irilm

esid

ir. Ö

rnek

; ann

eler

yem

ek y

apar

anc

ak

baba

lar d

a ye

mek

yap

abili

r.

Den

gele

me:

Org

aniz

man

ın k

arşı

laşt

ığı

her

yeni

nes

ne

ve o

layd

a da

ha ö

nce

özüm

ledi

kler

ini k

ulla

nara

k, d

urum

a uy

gun

bir d

avra

nış

düze

yine

eriş

mes

i sür

ecid

ir.

Soyu

t İşl

emle

r Dön

emi (

11 y

aş v

e üs

tü)

Tüm

deng

elim

sel d

üşün

me

Tüm

evar

ımsa

l düş

ünm

e

Hip

otet

ik d

üşün

me

Esn

ek d

üşün

me

And

ırma

Birl

eştir

mec

i düş

ünm

e

Erg

en b

enm

erke

zcili

ği

Hay

ali s

eyirc

i

Kiş

isel

efs

ane

Den

gele

me:

Org

aniz

man

ın y

eni

karş

ılaşt

ığı

duru

mla

, ke

ndin

de ö

nced

en v

ar o

lan

bilg

i ve

dene

yim

leri

aras

ında

de

nge

kurm

ak iç

in y

aptığ

ı zih

inse

l işl

emle

rdir.

Örg

ütle

me:

Zih

inde

var

ola

n dü

şünc

e ya

da

bilg

i par

ça-

ların

ın,

birb

irler

iyle

iliş

kile

ndiri

lere

k bü

tünl

eştir

ilmey

e ça

-lış

ılmas

ıdır.


86 8786 87

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

Test3



1. Anaokulunda öğretmen olan Aysun, öğrencilerini serbest oyun oynamaları için bıraktığı zamanlarda hepsinin bir arada oyun oynadığını düşünmektedir. Onların yanına yaklaşınca hepsinin bireysel oyun oynadığını fark etmiştir.

Buna göre, Aysun öğretmenin öğrencilerinin bu durumu aşağıdaki kavramlardan hangisi ile daha iyi açıklanabilir?

A) Paralel oyun B) Eşli oyun

C) Canlandırmacılık D) Toplu monolog

E) Egosantrizm

2. Yandaki binada oturan arkadaşına tek başına giden, onunla oynadıktan sonra evin yolunu bulamayacağını düşündüğü için arkadaşının annesinden yardım isteyen Melis’in bu davranı-şı aşağıdaki kavramlardan hangisi ile açıklana-bilir?

A) Korunum B) Tersine çevirememe

C) Nesne devamlılığı D) Devresel tepki

E) Uyum kurma

3. Elifsu babasının ona aldığı Gülben Bebek’in karnı-na tesadüfen dokunmuş ve Gülben Bebek’in şarkı söylediğini fark etmiştir. Elifsu, birkaç gün boyunca Gülben Bebek’in karnına dokunmuş, bebeğin pilini bitirmiştir.

Elifsu’nun sürekli olarak bebeğin karnına do-kunarak şarkı söylemesini sağlaması aşağıdaki kavramlardan hangisi ile açıklanır?

A) Alışkanlık B) Döngüsel tepki

C) Nesne devamlılığı D) Canlandırmacılık

E) Yapaycılık

4. Piaget’e tarafından “Yeni bir duruma, bu durumun unsurları arasında var olan ilişkileri kavrayarak uyum gösterme yetisi” olarak tanımlanan gelişim kavramı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Özümleme B) Biliş C) Zeka

D) Şema E) Uyma

5. Aşağıdaki kuramcılardan hangisi zihinsel geli-şim konusuna doğrudan katkı sağlamamıştır?

A) Piaget B) Vygotsky C) Bruner

D) Gagne E) Köhler

6. Zihninde timsah şeması bulunan bir çocuk, gördü-ğü kertenkeleye “küçük timsah” demiştir.

Yukarıdaki örnek Piaget’nin zihinsel gelişim ku-ramına göre hangi kavram ile açıklanabilir?

A) Özümleme B) Ayırt etme

C) Örgütleme D) Uyumsama

E) Pekiştireç

7. Kel insanların saçlarının olmadığını bilen Akif, saç-larını kazıtan amcasına da kel demiştir. Bir sonraki görüşünde amcasının uzayan saçlarını gören Akif, her saçı olmayanın kel olmadığını öğrenmiştir.

Akif’in kel olanlarla olmayanları ayırt etmeyi öğrenmesi Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıkla-nabilir?

A) Şema B) Özümleme C) Uyumsama

D) Dengeleme E) Örgütleme

94 9594 95

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k


49. Ozan’ın belgeselde gördüğü bufaloyu “büyük inek” olarak tanımlaması, Piaget’nin bilişsel ge-lişim kuramına göre aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?

A) Şema B) Özümleme

C) Olgunlaşma D) Uyumsama

E) Dengeleme

50. Ozan’ın o günden sonra inek ve bufaloyu ayırt edebilmesi, Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?

A) Şema B) Özümleme

C) Olgunlaşma D) Uyumsama

E) Dengeleme

51. Rüveyda mutfakta annesine yardım ederken bir cam bardağı yere düşürmüş ve bardak kırılmıştır. Rüveyda bu deneyiminden sonra cisimleri yere dü-şürmemek için çok daha fazla dikkat etmeye baş-lamştır.

Piaget’in bilişsel gelişim kuramına göre, “Rüveyda’nın bu çıkarımda bulunabilmesini sayga-lan düşünme yetisi” ile “Rüveyda’nın içinde bulun-duğu bilişsel gelişim dönemi” aşağıdaki seçenek-lerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Kendi deneyimlerine bağlı olarak zihinsel iş-lemler yaptığı için duyu hareket dönemindedir.

B) Sezgisel ayırt etmeyi kullandığı için işlem ön-cesi dönemdedir.

C) Esnek düşünebildiğinden soyut işlemler döne-mindedir.

D) Tümevarımsal düşünebildiğinden somut iş-lemler dönemindedir.

E) Hipotetik düşündüğünden soyut işlemler döne-mindendir.

Test 3

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26A B B C E A C D E B C D E C D D B C B A E E C C A A

27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51

A E D D C E E D C E B A B B A D C D E C A B B D D

Test3

96 97

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

96 97

ÇIKMIŞ SORULAR


ÇIKMIŞ SORULAR

1. Piaget’e göre, somut işlemler dönemi 7-11 yaş, so-yut işlemler dönemi ise 12 yaş ve sonrasıdır.Buna göre, aşağıdaki öğretmen davranışların-dan hangisi, ilköğretim üçüncü sınıf düzeyine uygun değildir?

A) Uzay yolculuğunu anlatmak için, öğrenciler-den, kendilerini sınıf yerine bir uzay kapsülün-deymiş gibi düşünmelerini istemek

B) Paraları tanırken, kullanılmakta olan metal ve kağıt paralarla nelerin satın alınabileceğini göstermek

C) Mikropların dokunmakla nasıl bulaştığını gös-termek için, eline tebeşir tozu sürüp öğrencile-riyle tokalaşmak

D) Caddede karşıdan karşıya güvenli geçişi öğ-retmek için, bu eylemi drama ile canlandırmak

E) Dünyanın, ekseni etrafında döndüğünü öğret-mek için, içinden şiş geçirilmiş portakaldan ya-rarlanmak

2001 KMS

2. Somut işlemler dönemindeki öğrenciler için en etkili öğrenme yolu aşağıdakilerden hangisi-dir?

A) Problem çözerek öğrenme B) Ezberleyerek öğrenmeC) Yaparak yaşayarak öğrenmeD) Not alarak öğrenme E) Tartışma gruplarıyla öğrenme

2001 KMS

3. Somut işlemler dönemindeki bir çocuğa aynı bü-yüklükte iki bardağa eşit miktarda su doldurulmuş ve hangisinde daha fazla su olduğu sorulmuştur. Çocuktan, “ikisinde de aynı” yanıtı alındıktan son-ra, onun gözü önünde, bardaklardan birindeki su üç bardağa paylaştırılmıştır.Bu çocuğun “Bu üç bardakta mı yoksa diğer bar-dakta mı daha çok su var?” sorusuna, aşağıdaki yanıtlardan hangisini vermesi beklenir, neden?

A) “Hiç fark etmez” der, çünkü dönüştürme işlemi-ni henüz başaramaz.

B) “Sürahideki su çok” der, çünkü sayı boyutuna bağımlılık vardır.

C) “İkisinde de aynı” der, çünkü miktar korunumu-nu kazanmıştır.

D) “Bardaklardaki su çok” der, çünkü görelilik ilke-sini henüz öğrenmemiştir.

E) “İkisinde de aynı” der, çünkü nesnelerin de-vamlılığı kavramını kazanmıştır.

2001 KMS

4. Okul öncesi dönemde olan Abidin ile birinci sı-nıfta olan ablası bilişsel gelişim açısından han-gi dönemlerdedirler?

Abidin Abidin’in ablasıA) Duyusal devinim Somut işlemler B) Soyut işlemler İşlem öncesiC) Duyusal devinim Soyut işlemlerD) İşlem öncesi Somut işlemler E) Somut işlemler Soyut işlemler

2002 KPSS

114 115114 115

KİŞİLİK GELİŞİMİBÖLÜM İÇERİĞİ

KİŞİLİK GELİŞİMİ1. ERİKSON’A GÖRE KİŞİLİK (PSİKOSOSYAL) GELİŞİMİ

1.1 Psikososyal Gelişim Dönemleri ve Gelişimsel Karmaşalar1.1.1 Temel Güvene Karşı Güvensizlik

Bowlby’nin Duygusal Bağlanma Kuramı• Güvenli Bağlanma Güvensiz-Kaçınan Bağlanma Güvensiz–Çelişkili (Kuşkulu) Bağlanma

Ayrılık Kaygısı• 1.1.2 Özerkliğe Karşı Kuşku ve Utanç 1.1.3 Girişimciliğe Karşı Suçluluk 1.1.4 Çalışma ve Başarılı Olmaya Karşı Aşağılık Duygusu 1.1.5 Kimliğe Karşı Kimlik veya Rol Karmaşası

Marcia’nın Kimlik Statüleri• Başarılı Kimlik Engellenmiş Kimlik, Erken Bağlanma ya da İpotekli Kimlik Dağınık Kimlik ya da Kargaşalı Kimlik Gecikmiş Kimlik, Bekleme ya da Moratoryom

1.1.6 Yakınlığa Karşı Uzaklık veya Yalıtılmışlık 1.1.7 Üretkenliğe Karşı Durgunluk 1.1.8 Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk

2. PSİKANALİTİK KURAMA GÖRE KİŞİLİĞİN YAPISI VE GELİŞİMİ2.1 Yapısal Kişilek Kuramına Göre Kişiliğin Oluşumu2.2 Ego Savunma Mekanizmaları

2.2.1 Ödünleme (Telafi ) 2.2.2 Yansıtma 2.2.3 Yön (Yer) Değiştirme 2.2.4 Neden Bulma (Rasyonalize Etme veya Mantığa Bürüme) 2.2.5 Özdeşim Kurma (Özdeşleşme) 2.2.6 Yüceltme 2.2.7 Bastırma (Yoksayma) 2.2.8 Karşıt Tepki Oluşturma 2.2.9 Gerileme2.2.10 Saplanma 2.2.11 Hayal Kurma veya Düşlem (Fantazi)2.2.12 İnkar (Yadsıma)

2.3 Freud’un Topografi k Kuramı

3. İNSANCIL YAKLAŞIMA GÖRE KİŞİLİK (BENLİK) GELİŞİMİ3.1 Rogers’ın Kişilik (Benlik) Gelişimi Kuramı

3.1.1 Benlik Bilinci (Benlik Algısı ya da Benlik Tasarımı) 3.1.2 İdeal Benlik Algısı 3.1.3 Benlik Saygısı (Öz saygı)

3.2 Maslow’un Kişilik (Benlik) Gelişimi Kuramı ve Kendini Gerçekleştirme

116 117116 117

4. ANNE BABA TUTUMLARIİtici Tutum (Reddedici) ●Yetkinci Tutum (Mükemmelliyetçi) ●Aşırı Koruyucu Tutum ●Aşırı Hoşgörülü ve Şımartıcı Tutum (İzin verici) ●Tutarsız Tutum ●Otoriter (Baskıcı) Tutum ●Demokratik Tutum ●

KİŞİLİK GELİŞİMİBÖLÜM İÇERİĞİ

116 117116 117

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

KİŞİLİK GELİŞİMİ


ortalama

3




Kişilik, bir insanı başkalarından ayıran bilişsel, duygusal ve davranışsal özelliklerin tümü olarak tanımlanmak-tadır. Bir bireyin kendine özgü bu özelliklerini bilmek onunla kurulacak iletişimi kolaylaştıracaktır. Bu nedenle de bireyin kişilik özelliklerini ve kişilik gelişimini bilmek önemlidir.

1. ERİKSON’A GÖRE KİŞİLİK (PSİKOSOSYAL) GELİŞİMİErikson da diğer birçok kuramcı gibi kişilik gelişimini belirli dönemlere ayırarak inceler. Erikson’un kura-mına göre sosyal çevre içinde yer alan kimseler yani anne baba, öğretmenler ve arkadaşlar çocuğun psiko-sosyal gelişimi için önemli ve gerekli bir rol oynarlar. Kişilik gelişiminde sosyal çevreye verdiği önemin yanı sıra, biyolojik temelli doğuştan getirilen bazı özelliklerin de üzerinde duran Erikson, epigenetik bir temelle kişilik gelişimini açıklamaktadır. Epigenetik açıklamaya göre; kişiliği oluşturan benlik gelişimi anne karnındaki bebe-ğin gelişimine benzemektedir. Doğum öncesi dönemde bebeğin organlarının belirli zaman dilimleri içinde olu-şup şekillenmesi gibi, kişilik gelişimi de belirli zaman dilimleri içinde aşamalı bir oluşum (epigenesis) içinde biçimlenir.

Erikson’a göre birey yaşamı boyunca, gelişim dönemle-rinin her birinde farklı bir çatışma ya da karmaşa durumu ile yüz yüze gelir. Erikson bu çatışma ya da karmaşala-ra “psikososyal kriz” olarak bakmaktadır. Bu karmaşalar kişinin yaşamında kişilik gelişimi açısından krıtik dö-nemler olarak kabul edilebilir. Bu dönemlerde yaşanan

karmaşalar kişiliğe yeni bir özellik kazandırarak, kişiliğin güçlenmesini ve böylece bir sonraki gelişim döneminin rahatlıkla atlatılmasını sağlarlar. Unutulmamalıdır ki bi-reyin gelişmesi ve olgunlaşması için çevresel koşulların da uygun olması gerekir.

Erikson Kişilik gelişimini 8 adımda incelemiştir.

Erikson K - 8

1.1 Psikososyal Gelişim Dönemleri ve Gelişimsel Karmaşalar/KrizlerErikson’a göre insan hayatı kişilik gelişimi açısından sekiz döneme ayrılabilir. Erikson’un kuramında her dö-nem o dönemde çözülmesi gereken problem ve olası durumlarla ifade edilmiştir. Genellikle gelişim kuramcıla-rının kuramları ergenlik ile biter ve ergenlik ile birlikte bi-reylerin yetişkin özelliklerine sahip oldukları ifade edilir. Erikson ise insanın hayatının tümünü içeren bir gelişim kuramı ortaya atmıştır.

1.1.1 Temel Güvene Karşı Güvensizlik (0-2 Yaş)Bebeklik dönemine denk gelen bu dönemde anne bebe-ğini yeterince besler, sevgi ve ilgi gösterir, onu korursa kısacası bebeği ile gerektiği gibi ilgilenirse bebek kendi-ni güvende ve rahat hissedecektir. Bu sayede bebekte temel güven duygusunun çekirdeği oluşmuş olacaktır. Ancak tersi söz konusu olursa bu sağlıksız ilişki güven-sizlik duygularının tohumlarının atılmasına neden ola-caktır.

Not Alınız......................................

118 119

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

118 119


2006 KPSS

SORU...İki yaşındaki Neva, annesi gözünün önünden kaybol-duğunda huzursuzluk, gerginlik, ağlama ve benzeri tepkiler vermektedir.Neva’nın bu türden tepkiler göstermesinin nedeni aşağıdakilerden hangisi olabilir?

A) Nesne devamlılığı kavramını kazanmamış ol-ması

B) Bu yaşlarda görülen benmerkezci düşünme bi-çimine sahip olması

C) Kayıtsız bağlanma stiline sahip olmasıD) Bu yaşlardaki çocuklarda benzer durumlar-

da ortaya çıkan ayrılık kaygısını yaşamasıE) Bu yaşlarda gerçeklik ilkesinden çok, haz ilkesi-

ne göre davranması

ÇÖZÜM...

İki üç yaşlarında bebeklerin büyük bir çoğunluğu anneleri yanlarından uzaklaştığında “ayrılık kaygı-sı” göstergesi olarak ağlamaya başlarlar. Neva’nın annesi gözden kaybolduğunda gösterdiği huzursuz-luk, gerginlik, ağlama vb tepkiler de ayrılık kaygısına örnektir. Bu nedenle cevap D seçeneğidir. Sorunun çeldiricisi A seçeneği olmakla birlikte iki yaşındaki bir çocuk duyu hareket döneminin temel kazanımların-dan olan nesne sürekliliğini çok daha önceki aylarda kazanmış olmaktadır.

CEVAP: D

Bowlby’nin Duygusal Bağlanma Kuramı•

Bowlby’nin geliştirdiği duygusal bağlanma kuramına çalışmaları ile katkı getiren Ainsworth’e göre duygusal bağlanmanın üç örüntüsü vardır. Bunlar:

Güvenli BağlanmaGüvenli bağlanma, bebeğin bağlandığı bireye güveni-nin esas olduğu, sağlıklı duygusal bağlanmadır. Güven-

li bağlanmada özellikle bağlanılan kimsenin bağlanan bireye zaman içinde çeşitli sorumluluklar vermesi ve yabancı ortamları tanıması konusunda onu cesaretlen-dirmesi ile bu bağlılık sağlıklı bir şekilde devam edip gidecektir. Bu tür bağlanmada güven esas olduğu için birey bağlandığı kişi ile zaman zaman ayrı kalabilmekte çünkü onun zamanı geldiğinde tekrar geri döneceğini bilmektedir.

Güvensiz-Kaçınan BağlanmaGüvensiz-kaçınan bağlanma ki, bu tür bağlanma gös-teren bebekler dışarıdan gözlemlendiğinde oldukça ba-ğımsız görünürler. Bu tür bebekler anneleri onları terk ettiğinde bir sorun yaşamazlar ve anneleri ortamda ol-madığı için tepki göstermezler. Anneleri tekrar ortama girdiğinde de bir tepki göstermezler ve onunla gitme eğilimi de göstermezler.

Güvensiz-Çelişkili BağlanmaGüvensiz-çelişkili (kuşkulu) bağlanma da ise, özellikle yabancı ortamlarda bu tür bağlanma gösteren bebekler bağlandıkları kişiye sımsıkı sarılırlar, ayrılmak istemez-ler. Bağlandıkları kimse bulunulan mekandan ayrıldığın-da aşırı endişelenirler döndüğünde ise çelişkili tepkiler verirler ya ona sarılırlar ya da onu iterler, onunla olmayı kabul etmezler.

B

owlb

y’ni

n D

uygu

sal B

ağla

nma

Türle

ri

Kuşkulu

Kaçınan

Güvenli Bağlanma

Güvensiz Bağlanma

126 127126 127


Erikson’un Kişilik (Psikososyal) Gelişim Dönemlerini Gösteren Tablo1. Dönem

Temel Güvene Karşı Güvensizlik (0-2 yaş)Bir buçuk yaşında olan Ertuğrul’un annesi onun te-

mel fi zyolojik ihtiyaçlarının hepsini karşılaşmıştır.

Ona gerekli yakın ilgiliyi göstermiştir.

Olumlu Durum: Temel ihtiyaçları karşılanan ve gerekli ilgiyi gören Ertuğrul, bu dönemi sorunsuz

olarak atlatarak temel güven duygusunu kazanabilecektir.

Olumsuz Durum: Bir buçuk yaşında olan Ertuğrul’un ihtiyaçları karşılanmasaydı ve gerekli ilgiyi

görmeseydi Ertuğrul temel güven duygusunu kazanamayacaktı.

2. DönemÖzerkliğe Karşı Utanç ve Kuşku (2-4 yaş)Üç yaşında olan Feyzullah kendi başına koşmak,

dilediği gibi yalnız başına oynamak istemektedir.

Olumlu Durum: Ebeveynleri gerekli önlemleri alarak Feyzullah’ın istediği davranışları

yapmasına yardım etmişlerdir. Bu durum Feyzullah’ın özerklik duygusunun gelişmesine katkı

sağlamıştır.

Olumsuz Durum: Ebeveynleri bu istekleri görmezden gelip Feyzullah’ın bağımsız hareket et-mesine engel olsalardı Feyzullah yapmak istediği davranışlar konusunda deneyim elde ede-meyecek ve söz konusu davranışları gerektiğinde istenilen şekilde yapamayacak, bu nedenle utanç ve kuşku duyacaktı.

3. DönemGirişimciliğe Karşı Suçluluk (4-6 yaş)Beş yaşındaki Ümit annesine “anne ben nere-

den geldim, beni nereden aldınız?” gibi sorular

sormaktadır.

Olumlu Durum: Ümit’in annesi sorularına makul bir dille açıklamalar yaparsa Ümit’in girişimcilik

duygusunun gelişmesine katkı sağlayacaktır.

Olumsuz Durum: Ümit’in annesi şayet Ümit’in sorularını cevaplamayarak ya da “Nereden bu-

luyorsun bu soruları?”, “Çok ayıp” gibi tepkiler veriyorsa Ümit’in suçluluk duygusu yaşamasına

neden olacaktır.

4. DönemÇalışkanlığa Karşı Aşağılık (6-12 yaş)Üçüncü sınıfta okuyan Semiha derslerine

çok çalışmasına rağmen sınavlarda başarısız

olmuştur.

Olumlu Durum: Öğretmeni Semiha’ya “Diğer derslerinde de başarılısın, biraz daha gayret ed-

ersen senin ileride çok başarılı bir öğrenci olacağına inanıyorum.” diyerek başarı duygusunu

yaşamasına katkı sağlamıştır.

Olumsuz Durum: Semiha’nın öğretmeni: “Senin zaten öbür derslerin de çok iyi değil, çalışıyorsun

ama yapamıyorsun.” demiştir ve Semiha’nın yetersizlik duygusu yaşamasına neden olmuştur.

5. DönemKimlik Bunalımına Karşı Rol Karmaşası (12-18 yaş)Lise son sınıfta olan Emel mezun olduktan sonra

beden eğitimi öğretmeni olmak istemektedir.

Emel’in annesi de avukat olması için ona baskı

yapmaktadır.

Olumlu Durum: Emel şayet kendi istemiş olduğu beden eğitimi bölümünü seçerse kendisi için

uygun kimlik durumuna ulaşmış olur.

Olumsuz Durum: Emel kendi istediği bölümle annesinin istediği bölüm arasında kararsızlığa

düşer, hangi bölümü seçeceğine dair karar veremezse kimlik kazanımına dair rol karmaşası

yaşayacaktır.

6. DönemYakınlığa Karşı Uzaklık (18-30 yaş)29 yaşında olan Suzan Öğretmen çalışmaya

başladıktan sonra uygun bir eş adayı aramaya

başlamıştır.

Olumlu Durum: Suzan Öğretmen okulun ilk günü bir arkadaş ortamında aradığı özelliklere

sahip olan Fatih Bey’le tanışmış ve bir müddet sonra Fatih Bey’le evlilik planları yapmaya

başlamışlardır.

Olumsuz Durum: Suzan Öğretmen istediği özelliklerde bir eş adayı bulamamış, tanıştığı

kişiler de Suzan öğretmeni hayal kırıklığına uğratmıştır. Bu olaylar sonucunda Suzan Öğretmen

karamsarlık duygusu yaşamaya başlamış ve insanlardan uzak durmayı yeğlemiştir.

7. DönemÜretkenliğe Karşı Durgunluk (30-60 yaş)Tuğba Öğretmen özel bir dershanede öğretmenlik

yapmaktadır.

Olumlu Durum:Tuğba Öğretmen işini mutlu bir şekilde yerine getirmekte ve gerek aile hayatına

gerek iş yaşamında olsun üreticilik işlevini yerine getirmektedir.

Olumsuz Durum: Çalıştığı dershanede işine son verilen Tuğba Öğretmen başka dershanelerde

iş aramasına rağmen bulamamıştır. Üreticilik işlevini yerine getiremediğinden dolayı iş ve aile

yaşamında sıkıntılar yaşamış, içine kapanmış ve durgunluğun, tekdüzeliğin hakim olduğu bir

yaşam sürmeye başlamıştır.

8. DönemBenlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk (60 yaş ve sonrası)60 yaşına gelen Ömer Bey emekli olmuş,

çocuklarını evlendirmiş, Antalya’dan yazlık almayı

düşünmekte ve hayatının geri kalanını Antalya’da

geçirmek istemektedir.

Olumlu Durum: Antalya’da yazlık alarak buraya yerleşen Ömer Bey bir sabah eşiyle yaptığı

konuşmada: “Hanım çok güzel bir hayatımız oldu, çok güzel işler yaptık” demiştir. Ömer Bey

yaptıklarından hoşnuttur, olumlu benlik bütünlüğü geliştirmiştir.

Olumsuz Durum: 60 yaşındaki Ömer Bey istemeyerek çalıştığı işinden sonunda emekli olmuş

“Keşke bu işte çalışmasaydım, hayatımı boşa yaşadım ama artık çok geç” diye düşünerek um-

utsuzluk duygusu yaşamaktadır.

132 133132 133


Psikanalitik Kurama Göre Kişiliğin Yapılanması İle İlgili Kavramları Gösteren Tablo

Kişiliği Etkileyen Üç Temel YapıTopografi k Kişilik Kuramının Temel

Kavramİd : İçgüdüler gibi kalıtımla gelen bütün dürtü ve arzuları kapsamaktadır. Zevk ilkesine göre hareket eder. Ego: Kişiliğin mantıklı düşünebilen ve gerçekçi değerlendirme yapabilen bölümüdür. İd ile süper ego-nun çatışan isteklerini uzlaştırmaya çalışır. Gerçeklik ilkesine göre hareket eder. Süper Ego: Bireye aile ve toplum tarafından aktarılan değerleri, ahlaki kuralları ve gelenekleri temsil eder.

Bilinç: Farkında olunan algı, düşünce, duygu ve davranışların bulunduğu alandır.

Bilinç Öncesi: Kısmen farkında olunan algı, dü-şünce, duygu ve davra-nışların bulunduğu bilinç alanıdır.

Bilinç Dışı: Farkında olun-ması çok güç veya imkan-sız olan algı, düşünce, duygu ve davranışların bu-lunduğu bilinç alanıdır.

Savunma MekanizmalariÖdünleme: Engellenen ve doyurulmayan istek ve davranışların yarattığı tedirginliği onların yerine geçe-bilecek diğer istek ve davranışlarla giderme şeklinde işleyen mekanizmadır. Örnek: Çok çirkin olan Tuba Hanım kabul görmek için akademik kariyer yapmıştır. Yansıtma: Bireyin sahip olduğu düşünce ve duygularını başkalarına yüklemesidir. Örnek: Feyzullah okuldaki arkadaşlarının hiçbirini sevmemektedir. Ancak; sorulduğunda onların kendisini sevmediklerini söylemektedir. Yer (Yön) Değiştirme: Çeşitli engellemeler karşısında, bu engellemelere sebep olan kişiye türlü neden-lerle öfkesini gösteremeyen kişinin intikamını egemenlik kurabileceği başka birinden veya bir eşyadan almasıdır. Örnek: Evde annesi ile tartışan Suzan Öğretmen, okulda öğrencilerine bağırmaktadır. Neden Bulma (Rasyonalize Etme): Bireyin yapmış olduğu kabul edilmeyecek bir davranışı çeşitli bahaneler bularak haklı göstermeye çalışmasıdır. Örnek; matematik sınavında başarısız olan Bülent bunun nedenini sınav ortamına bağlamıştır. Özdeşim Kurma (Özdeşleşme): Bireyin kendi özelliklerini beğenmediği durumlarda, istediği özelliklere sahip başkalarının özelliklerini üstlenerek o kişinin başarılarını da aynı biçimde paylaşmasıdır. Örnek: Basketbol oynamayı çok seven; ancak boyu kısa olduğu için okul takımına seçilemeyen Ümit, okul bas-ketbol takımının kazanmış olduğu başarıları basketbol takımının oyuncuları ile birlikte abartılı şekilde kutlamıştır. Yüceltme: Bastırılmış güdü ve duyguların sosyal açıdan kabul edilebilir kanallara yönlendirilmesidir. Örnek: Kavga etmeyi çok seven Gökçen, kavganın toplum tarafından kabul gören bir davranış olmaması nedeniyle başarılı bir boksör olmuştur. Bastırma (Yok sayma): Uygun görülmeyen istek, duygu, düşünce ve anıların bilinçten uzaklaştırılması bastırmadır. Örnek: Dişçiden çok korkan Emel, bu korkusu yüzünden dişçi ile olan randevusunu unutmuştur. Karşı Tepki Geliştirme: Bir isteği ya da güdüyü olduğunun tam karşıtı gibi algılama ve açığa vurmadır. Örnek: Zeynep Öğretmen öğrencilerini hiç sevmemekte; ancak onları gördüğünde çok seviyormuş gibi davranmaktadır. Gerileme: İnsanın erişmiş olduğu gelişim düzeyine göre daha ilkel olan davranış basamaklarına dön-mesidir. Örnek: Yeni kardeşi olan Fırat anne ve babasının kardeşi ile daha fazla ilgilenmesinden dolayı bebeksi davranışlar yapmaya başlamıştır. Saplanma (Fiksasyon): Gelişimin herhangi bir noktasında takılıp kalınması, dürtülerin bir noktada ka-larak o noktadan ileri gidememesi durumudur. Örnek: Bebekken yeterince ilgi ve bakım göremeyen Rıza parmağını emmektedir. Hayal Kurma (Düşlem): İnsanın arzu ve isteklerini gerçekleştiremediği iç ya da dış nedenlerle ihtiyaç ve güdülerinin doyumsuz kaldığı zaman hayal kurarak doyum sağlamaya çalışmasıdır. Örnek: Yakışıklı olmayan ve kızlar tarafından beğenilmeyen Hüseyin güzel kızlarla sevgili olduğunu hayal etmektedir. Yadsıma (İnkar): Bireyin acı verici ya da varlığını tehdit edici bir gerçeği kabul etmeyi reddetmesi duru-mudur. Örnek: Eşini trafi k kazasında kaybeden Ayşe Hanım eşinin ölümünü kabullenemeyip “Biliyorum o yaşıyor, bir gün gelecek.” diyerek her akşam eşinin sevdiği yemekleri yaparak evin penceresinde eşini beklemektedir.

148 149

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

148 149

KİŞİLİK GELİŞİMİÇIKMIŞ SORULAR

1. İki yaşındaki bir çocuk salıncakta yardımsız tek ba-şına sallanmak istemekte, kendisini tutmaya çalı-şan annesinin ellerini itmektedir.Çocuğun bu davranışı aşağıdaki hangi gelişim-sel özellikle açıklanabilir?

A) Yatkınlık B) ÖzerklikC) Üretkenlik D) ÖzdeşimE) Merak

2001 KMS

2. Bir öğretmen, sınıf arkadaşları kadar hızlı yazama-yan öğrencisine, “Senin de yakında çok hızlı ya-zabileceğini biliyorum. Matematik işlemlerinde çok başarılısın. Bunu da yapabilirsin.” demiştir.Öğretmen bu sözleriyle Erikson’un psikososyal gelişim kuramına göre hangi gelişimsel soruna (kriz) çözüm bulmaya çalışmaktadır?

A) Üretkenliğe karşı durgunluk B) Kimliğe karşı rol karmaşasıC) Özerkliğe karşı utanç ve kuşkuD) Girişkenliğe karşı suçlulukE) Başarıya karşı aşağılık duygusu

2001 KMS

3. Bir öğretmen, sınıf arkadaşlarına göre uzun boylu ve kilolu olduğu için çekici olmayan bir yedinci sınıf öğrencisini, “Dev adam, gel buraya!” diye çağırmak-tadır.Öğretmenin bu davranışı gelişim psikolojisi açı-sından neden sakıncalıdır?

A) Bireysel farklılıkların, öğrenciyi incitebilecek şekilde kullanılması

B) Ergenlikte ortaya çıkan bedensel farklılıklara dikkat çekmesi

C) Öğrenciye beslenen olumlu duyguları iletmek-te yetersiz kalması

D) Öğrencilerin özellikleriyle yakından ilgilendiğini göstermesi

E) Okul başarısını etkilemeyen bir özellikle ilgili olması

2001 KMS

4. Bir sınıf öğretmeni okuldaki tüm kutlamalarda, bü-tün öğrencilerine aktif roller vermiştir. Öğrencilere ilgi ve yeteneklerine göre, koro üyeliği, sunuculuk, drama, halkoyunları ve şiir okuma konularında gö-rev vermiştir.Öğretmenin bu tutumunun gelişim psikolojisi açısından sağlayacağı en önemli yarar aşağıda-kilerden hangisidir?

A) Çocukların onaylanma, tanınma, başarma ge-reksinimlerinin doyurulması

B) Çocukların kendi liderlerini belirlemelerinde olanak sağlaması

C) Çocuklar arasında en çok tercih edilen etkinliği belirlemesi

D) Çocuklar arasında dayanışmanın güçlendiril-mesi

E) Çocukların, eğlenmelerinin sağlanması2001 KMS

ÇIKMIŞ SORULAR

154 155154 155

AHLAK (TÖREL) GELİŞİMİBÖLÜM İÇERİĞİ

AHLAK (TÖREL) GELİŞİMİ1. PİAGET’E GÖRE AHLAK GELİŞİMİ

1.1 Piaget’e Göre Ahlak Gelişimi Dönemleri1.1.1 Dışa Bağlı Dönem (Ahlaki Gerçekçilik Dönemi)1.1.2 Özerk Dönem ( Karşılıklılık Dönemi)

2. KOHLBERG’E GÖRE AHLAK GELİŞİMİ2.1 Kohlberg’e Göre Ahlak Gelişimi Dönemleri

2.1.1 Gelenek Öncesi Düzeyİtaat ve Ceza Eğilimi• Saf Çıkarcı Eğilim (Araçsal İlişkiler)•

2.1.2 Geleneksel Düzeyİyi Çocuk Eğilimi (Kişiler Arası Uyum) • Kanun ve Düzen Eğilimi•

2.1.3 Gelenek Sonrası DüzeySosyal Anlaşmalara (Kontratlara) ve Yasalara Uyma Eğilimi• Evrensel Ahlak İlkelerine Uyma Eğilimi•

156 157156 157

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

AHLAK (TÖREL) GELİŞİMİ


ortalama

1




Ahlak, belli bir toplumun, belli bir dönemde bireysel ve toplumsal davranışlarını düzenleyen kuralların bütünü olarak tanımlanmaktadır. Herhangi bir toplumun birey-lerinin davranışları üzerinde toplumsal yasalar, normlar önemli bir etkiye sahiptir. Bu sebeple insanın davranı-şını toplumsal beklentilerden arındırarak anlamlandıra-mazsınız. Bir başka deyişle, toplumun önerdiği davra-nış kuralları bireyin davranışlarını yönlendiren önemli unsurlardandır. Bu da ahlaki kurallara uyum sürecinde bireyin nasıl bir gelişim izlediğini önemli kılmaktadır.

1. PİAGET’E GÖRE AHLAK GELİŞİMİPiaget’e göre ahlak gelişimi bilişsel gelişime paralellik göstererek, birbirlerinden farklı nitelikler taşıyan ve hi-yerarşik bir sıra izleyen dönemler içinde ortaya çıkmak-tadır.

Çocukların düşünce biçimlerini her yönü ile inceleyen Piaget, çocukların doğru ve yanlışa ilişkin yargılarının yaşlarına bağlı olarak değiştiğini gözlemlemiştir. Aynı şekilde kuralların yorumlanış biçimleri de yaşlara göre değişiklikler göstermektedir. Yaşa bağlı değişikliklere çocukların oyun oynarken kuralları uygulayış biçimle-ri örnek olarak verilebilir. Çocuklar yedi yaşına kadar başka çocuklardan izleyerek öğrendikleri oyunlar oyna-makta, bu arada ne anlama geldiğinin farkına varmadan kurallara uygun davranışları da taklit etmektedirler. Yedi ile on yaş arasındakiler ise, oyunlarda kuralların ne an-lama geldiğini kavramaya başlamaktadırlar. Bu yaş gru-bundaki çocuklar çoğunlukla oyunun kurallarına, kural olduğu için hiç sorgulamadan uygun davranmaktadırlar.

On yaşlarından sonra ise çocuklar, kuralların durumsal gereksinimlere uygun olarak konulduğunu ve koşullar değişirse kuralların da değişebileceğini anlamaktadırlar.

Piaget’e göre on yaşlarına kadar çocuklar, oyunların dı-şında gerçek yaşamda karşı karşıya kaldıkları kurallara da sorgulamadan uygun davranabilirler. Ancak kural koyan kişiler çevrede olmadığında, kuralları çiğneyebi-lirler.

10-11 yaşlarından sonra ise çocuklar kuralların niçin ko-nulması gerektiğini anlamaya başlamaktadırlar.

Yine Piaget’e göre davranışların “iyi” ya da “kötü”; “doğ-ru” ya da “yanlış” olarak nitelendirilebilmesi için davra-nışın altında yatan niyetin de dikkate alınması gerekir. Ancak çocuklar on yaşına gelinceye kadar davranışın arkasındaki niyeti göz önüne alarak karar veremezler. Onlar için sadece yapılan yanlış davranış vardır ve bu davranış ceza gerektirir. Piaget ahlaki gelişimin iki dö-nemde şekillendiğini ileri sürmektedir.

1.1 Piaget’e Göre Ahlak Gelişimi DönemleriPiaget’in, çocukların yaşlarına bağlı olarak, yargılama sistemlerinde ortaya çıkan değişmelere ilişkin gözlem-leri, onu daha sistemli bir araştırma yaparak, ahlak ge-lişimi dönemlerini belirlemeye yöneltmiştir. Bu dönem-leri belirlerken belli bir yaşa kadar ahlak gelişiminden söz edilemeyeceğini söyleyerek; ahlak gelişimini dört, beş yaşlarından başlatmıştır. Dört ve beş yaşlarından önceki dönemlere ise ahlak öncesi dönem demiştir. Bu dönem hariç tutulacak olursa Piaget’ye göre ahlaki ge-lişim Dışa Bağlı Dönem (Ahlaki Gerçekçilik Dönemi) ve Özerk Dönem (Karşılıklılık) olarak iki döneme ayrılarak incelenebilir. Bu dönemler aşağıda özetlenmiştir.

1.1.1 Dışa Bağlı Dönem (Ahlaki Gerçekçilik Dönemi ya da Töresel Gerçekçilik)Ahlak gelişiminde on yaşına kadar olan dönem, dışa bağlı dönem olarak kabul edilmektedir. Bu dönemde ço-cuklar ahlaki yargıları açısından başkalarına bağımlıdır-lar. Yetişkinler tarafından konulan kuralları sorgulama-dan kabul ederler. Dönemin sonuna kadar çocuklar için, işlenen bir suçun büyüklüğü, suça bağlı olarak ortaya

158 159

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

158 159


çıkan fi ziksel sonuçla belirlenir. Sonuçta daha fazla fi -ziksel zarara yol açan suçlar, daha az fi ziksel zarara yol açan suçlara göre daha kötüdür. Örneğin; küçük ancak çok kıymetli bir vazo kıran bir çocuk bunun için daha kü-çük bir ceza beklerken, kocaman bir cam kırdığında çok daha büyük bir ceza alacağını düşünür. Bu dönemde çocuklar empatik düşünemedikleri için davranışların ar-kasındaki niyetleri de göz önüne alamazlar. Ayrıca kural koyucu yokken ve özellikle koyulan kurallar fi zyolojik ih-tiyaçlarla ilgiliyse, ceza alacaklarını bilmelerine rağmen bu kuralları ihlal ederler.

1.1.2 Özerk Dönem (Karşılıklılık Dönemi ya da Töre-sel Görecilik) 11 yaş ve üstüne çıkıldıkça çocukların yaptıkları değer-lendirmeler “görelilik” kazanmaya başlamaktadır. İçinde bulunulan koşulları dikkate alarak değerlendirmeler ya-pan çocukların, ahlaki yargıları ve kuralları uygulayışları esneklik göstermektedir. Bu döneme geçen çocuklar, başkalarının değerlendirmelerinden çok kendi yaptıkları değerlendirmeye uygun davranmaya başlarlar. Bir dav-ranışın iyi ya da kötü olduğuna karar verirken davranı-şın altında yatan niyeti de dikkate alırlar. Sonuç olarak Piaget, ahlaki gelişim ile bilişsel gelişim arasında bir paralellik kurarak; soyut işlemler dönemine doğru ilerle-dikçe, çocukların dışa bağlı dönemden, özerk döneme doğru geçtiklerini ifade etmiştir.

Not Alınız.....................................

2007 KPSS

SORU...Özgür, annelerine sürpriz bir doğum günü pastası yapmak isterken on yaşındaki ağabeyinin mutfağı çok fazla kirlettiğine, on dört yaşındaki ablasının ise, an-nesinin misafi rler için yaptığı pastadan gizlice yerken buzdolabının önüne küçük bir parça düşürdüğü-ne tanık olur. Özgür, gelişimsel açıdan Piaget’in öngördüğü “ahlaki gerçekçilik” döneminde bulunduğuna göre, kardeşlerinin ne ölçüde kabahatli olduğu konu-sunda nasıl bir yargıya varması beklenir?

A) Mutfağı kirlettikleri için her ikisini de eşit ölçüde kabahatli bulması

B) Mutfağı daha fazla kirlettiği için ağabeyini daha çok kabahatli bulması

C) Ağabeyinin iyi niyetini dikkate alarak onu daha az kabahatli görmesi

D) Hangi kardeşiyle daha iyi geçiniyorsa onun daha az kabahatli olduğunu söylemesi

E) Ablasını bir yetişkin olarak gördüğü için onun mutfağı kirletmesini normal karşılayıp ağabeyini daha çok kabahatli bulması

ÇÖZÜM...

Piaget’e göre; ahlak gelişiminde 10 yaşına kadar olan dönem “ahlaki gerçekçilik dönemi (dışa bağlı dönem)” olarak kabul edilmektedir. Bu dönemdeki birey için so-nuçta daha fazla fi ziksel zarara yol açan suçlar, daha az fi ziksel zarara yol açan suçlara göre daha kötüdür. Davranışın arkasındaki niyet göz önüne alınmaz. Bu nedenle Özgür’ün sonuçta mutfağı daha fazla kirletti-ği için ağabeyini daha kabahatli bulması beklenir.

CEVAP: B

164 165164 165

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

Test6


1. “Belli bir dönemde, bir toplumdaki insanların, birey-sel ve toplumsal davranışlarını düzenleyen kuralla-rın bütünüdür.”

Yukarıdaki tanım aşağıdaki kavramlardan han-gisine aittir?

A) Tören B) Kararname C) Muhtıra

D) Ahlak E) Talimat

2. I. Ahlak gelişimi birbirlerinden farklı nitelikler ta-şıyan ve hiyerarşik bir sıra izleyen dönemler-den oluşur.

II. Çocuklar on yaşlarına kadar, yaşamda karşı karşıya kaldıkları kuralları sorgulamadan kabul ederler.

III. Davranışların “iyi” ya da “kötü” olarak nitelendi-rilebilmesi için davranışın altında yatan niyetin dikkate alınması gerekir.

Yukarıda verilen özelliklerden hangisi ya da hangileri Piaget’nin ahlaki gelişim kuramının özelliklerindendir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III

3. Dokuz yaşındaki Sinem’e iki ayrı senaryo okutul-muştur. Birinci senaryo çocukları aç olduğu için üç tane ekmek çalan bir baba, ikinci senaryo ise heyecan aradığı için bir tane ekmek çalan genç ile ilgilidir.

Piaget’in ahlaki gelişim kuramına göre, Sinem’in nasıl bir tepki vermesi beklenir?

A) İkisinin de eşit derecede suçlu olduklarını söy-ler.

B) Babanın daha çok sayıda ekmek çaldığı için, daha suçlu olduğunu söyler.

C) İkisinin de suçsuz olduğunu söyler.

D) Gencin niyeti kötü olduğu için daha suçlu oldu-ğunu söyler.

E) Bu konuda yorum yapamayacağını söyler.

4. Suçu ne olursa olsun, bir insana ölüm cezası ve-rilemeyeceğini savunan bir bireyin, Kohlberg’in ahlaki gelişim dönemlerinden hangisinde oldu-ğu söylenebilir?

A) İtaat ve ceza B) Saf çıkarcı

C) Kanun düzen D) Sosyal anlaşmalar

E) Evrensel ahlak

5. Berna, ablasını kendisine model almakta, onun kıyafetlerini giymek istemektedir. Ancak ablası Berna’nın elbiselerini giymesine izin vermemek-tedir. Berna’nın ablası arkadaşları ile bir aylığına tatile gidince, Berna her gün ablasının elbiselerini giyerek dolaşmıştır.

Berna’nın bu davranışı, Kohlberg’e göre Berna’nın hangi ahlaki gelişim evresinde oldu-ğunun göstergesidir?

A) Dışa bağlı dönem B) İtaat ve ceza

C) Saf çıkarcı D) Kanun düzen

E) İyi çocuk olma


172 173172 173

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k


42. Bazı belediye başkanları, seçim öncesi dönemde, yasak olmasına rağmen, oy almak için gecekondu yapımına izin vermekte, gecekondu sahiplerine “Sen bize oy ver, biz de senin evine tapu verelim.” demektedirler.

Belediye başkanlarının bu davranışı Kohlberg’in hangi ahlaki gelişim döneminde gözlemlenir?

A) Saf çıkarcı B) İyi çocuk

C) Kanun ve düzen D) İtaat ve ceza

E) Sosyal anlaşmalara uyma

43. Tüm canlıların yaşama hakkına sahip olduğuna inandığı için hayvan haklarını savunan Emel Hanım’ın Kohlberg’in ahlaki gelişim düzeylerin-den hangisinde olduğu söylenebilir?

A) İtaat ve ceza

B) Saf çıkarcı

C) İyi çocuk olma

D) Sosyal anlaşmalara uyma

E) Evrensel ahlak ilkelerine uyum

44. Bir lise öğretmeni sınıf kurallarını öğrencileriyle bir-likte belirlemenin daha verimli olduğunu, bu kuralla-rın öğrencilerin yararına olduğunu, gerektiğinde bu kuralları öğrencilerle birlikte değiştirebileceklerini söylemiştir.

Öğretmenin bu tutumu Kohlberg’in hangi ahlaki gelişim evresinde olduğuna kanıt olabilir?

A) Saf çıkarcı B) İyi çocuk

C) Kanun ve düzen D) İtaat ve ceza


45. Öğretmenleri tarafından sevilmek ve onaylanmak isteyen bir okul müdürü, öğretmen veli ya da öğret-men öğrenci çatışmalarında öğretmen haksız bile olsa hep öğretmenleri desteklemekte, “Öğretmeni-nin dostu öğretmendir, veli ve öğrencinin lafı değil öğretmenin sözü her zaman doğrudur, asıl olan meslektaş dayanışmasıdır.” diyerek kendini savun-maktadır.

Kohlberg’e göre, okul müdürü, hangi ahlaki ge-lişim dönemine uygun bir davranış sergilemek-tedir?

A) İyi çocuk olma B) İtaat ve ceza

C) Saf çıkarcı D) Kanun ve düzen


Test 6

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23D E B E B C E C D C D A D B C C E C A B B C A24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45B D A C B B C A C C D E A E B E B C A E E A

Test6

174 175

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

174 175

ÇIKMIŞ SORULAR

AHLAK (TÖREL) GELİŞİMİÇIKMIŞ SORULAR

1. Amacı ne olursa olsun savaş her koşulda yanlıştır ve insanlara zarar verir. Savaş yerine iletişime da-yalı çözümler bulunmalıdır.Bu yorumu yapan birey Kohlberg’in ahlak geli-şimi kuramına göre aşağıdaki evrelerin hangi-sindedir?

A) Yasalara uyma B) Saf çıkarcı eğilimC) Evrensel ahlak ilkeleri D) İtaatE) Ceza

2002 KPSS

2. Farklı yaşlardaki üç çocuk, televizyondaki haber-lerde izledikleri bir “silahlı çatışma” olayına farklı tepkilerde bulunmuşlardır. 16 yaşındaki büyük kar-deş olayın toplumsal düzeni nasıl bozduğuyla, 10 yaşındaki ortanca kardeş çatışmayı gerçekleştiren-lerin nasıl kötü işler yaptığıyla, 5 yaşındaki en kü-çük kardeş ise saldırının ne kadar büyük bir yıkıma neden olduğuyla ilgili sözler söylemişlerdir.Çocukların tepkilerindeki farklılık aşağıdakiler-den hangisiyle açıklanabilir?

A) Yaşantılarının öznelliğine B) Kişisel özelliklerinin etkilerineC) Genetik özelliklerinin etkilerineD) Duygusal özelliklerinin etkilerineE) Ahlak gelişimi düzeylerine

2003 KPSS

3. Acil yardım sağlanırken cinsiyet, meslek, statü, ya-kınlık derecesi gibi özelliklere dikkat edilmeksizin önceliğin, yaşamı en çok tehlike altında olana veril-mesi gerekir.Bu görüş Kohlberg’in ahlak gelişimi kuramına göre aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?

A) Gelenek sonrası düzey B) İyi çocuk olma eğilimiC) Gelenek öncesi düzeyD) Kanun ve düzen eğilimiE) Geleneksel düzey

2005 KPSS

4. Eğer birisi sizi dolandırmamışsa sizin onu dolandır-manız doğru olamaz.Bu görüş Kohlberg’in ahlak gelişimi kuramına göre hangi ahlak gelişimi eğiliminin bir göster-gesidir?

A) Sosyal yasalara ve anlaşmalara uyma B) Saf çıkarcıC) Evrensel ahlak ilkeleriD) Kanun ve düzenE) İtaat ve ceza

2005 KPSS

5. Ahmet Bey kendisinden borç para isteyen arkada-şının bu isteğini yerine getirmiştir. Eşinin “Neden borç verdin, bizim başkalarına borç verecek kadar paramız yok.” demesi üzerine, eşine “Bir gün be-nim de ihtiyacım olursa o da bana verir.” demiştir.Arkadaşına borç verme gerekçesi dikkate alın-dığında Ahmet Bey, Kohlberg’in kuramına göre ahlak gelişiminin hangi dönemindedir?

A) Amaca yönelik araçsal ilişkiler eğilimiB) İtaat ve ceza eğilimiC) Toplum düzenini koruma eğilimiD) İyi çocuk eğilimiE) Evrensel ahlak ilkeleri eğilimi

2006 KPSS

174 175174 175

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

ÇIKMIŞ SORULAR

6. Özgür, annelerine sürpriz bir doğum günü pastası yapmak isterken on yaşındaki ağabeyinin mutfağı çok fazla kirlettiğine, on dört yaşındaki ablasının ise, annesinin misafi rler için yaptığı pastadan gizli-ce yerken buzdolabının önüne küçük bir parça dü-şürdüğüne tanık olur. Özgür, gelişimsel açıdan Piaget’in öngördü-ğü “ahlaki gerçekçilik” döneminde bulunduğuna göre, kardeşlerinin ne ölçüde kabahatli olduğu konusunda nasıl bir yargıya varması beklenir?

A) Mutfağı kirlettikleri için her ikisini de eşit ölçüde kabahatli bulması

B) Mutfağı daha fazla kirlettiği için ağabeyini daha çok kabahatli bulması

C) Ağabeyinin iyi niyetini dikkate alarak onu daha az kabahatli görmesi

D) Hangi kardeşiyle daha iyi geçiniyorsa onun daha az kabahatli olduğunu söylemesi

E) Ablasını bir yetişkin olarak gördüğü için onun mutfağı kirletmesini normal karşılayıp ağabe-yini daha çok kabahatli bulması

2007 KPSS

7. Bir iş yerinde ilk yardım kursuna çağrılan per-sonelin bu kursa karşı verdikleri aşağıdaki tepkilerden hangisi, Kohlberg’in ahlaki gelişim kuramına göre gelenek ötesi düzeydeki bir geli-şimi yansıtmaktadır?

A) Kursa gideceğim; çünkü bu sayede bir hayat

kurtarırsam kahraman olacağım. B) Aslında kursa gitmek istemiyorum; ama git-

mezsem uyarı alacağım için gideceğim. C) Bu kursa gitmek istememiştim; ama beni ça-

ğırdıkları için zorunluyum. D) İlk yardım öğrenmek umurumda değil; arka-

daşlarımın hepsi gittiği için ben de gideceğim. E) Bu kursa gideceğim; çünkü öğreneceklerim

sayesinde bir insanın yaşama şansını artırabi-lirim.

2007 KPSS

8. İnsan gelişimine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Ahlak gelişimi, bilişsel gelişim tamamlandıktan sonra başlar.

B) Yetişkinlikte psikolojik sorunlar azalır, biyolojik sorunlar artar.

C) Dil gelişimi ile bilişsel gelişim arasında nöbet-leşe bir ilişki vardır.

D) Psikomotor gelişim bedensel gelişimden ba-ğımsız oluşur.

E) Üst düzey ahlaki davranışlar soyut düşünmeyi gerektirir, ancak tersi doğru değildir.

2008 KPSS

9. Bir hasta bakıcı, hastalara bir yandan “Sıranızı bek-leyin içeride hasta var!” deyip bekleyenleri doktorla görüştürmemekte, diğer yandan da, fark ettirme-den tanıdıklarını öncelikle muayene ettirmeye ça-lışmaktadır.

Bu hasta bakıcının tanıdıklarına ayrıcalık gös-termesi, Kohlberg’in ahlaki gelişim evrelerin-den hangisinde olduğunu gösterir?

A) İtaat ve ceza eğilimiB) Saf çıkarcı eğilimC) İyi çocuk eğilimiD) Toplumsal anlaşmaE) Evrensel ahlak ilkeleri

2008 KPSS

Çıkmış

Sorular

1 2 3 4 5 6 7 8 9C E A B A B E E C

176 177176 177

CİNSEL GELİŞİM1. CİNSEL KİMLİĞİN OLUŞUMUNU AÇIKLAYAN KURAMLAR

1.1 Sosyal Öğrenmeci Kuramcılara Göre Cinsel Kimliğin Kazanılması1.1.1 Model Alma 1.1.2 Taklit

1.2 Bilişsel Yaklaşımcılara Göre Cinsel Kimliğin Kazanılması1.3 Psikanalitik (Psikoseksüel) Yaklaşıma Göre Cinsel Kimliğin Kazanılması

1.3.1 Oral Dönem (0 – 1,5 Yaş)1.3.2 Anal Dönem (1.5 – 3 Yaş) 1.3.3 Fallik Dönem (3 – 6 Yaş)

Oedipus Karmaşası• Elektra Karmaşası•

1.3.4 Latans (Gizil) Dönem (7 – 12 Yaş)1.3.5 Genital Dönem (12 – 18 Yaş)

CİNSEL GELİŞİMBÖLÜM İÇERİĞİ

178 179178 179

CİNSEL GELİŞİM

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

Eğitim bilimlerinde bubölümle ilgili henüzsoru çıkmamıştır.

CİNSEL GELİŞİM

Cinsel gelişim süreci, bireyin kadın ya da erkek olmak konusundaki algısı, kadın ya da erkek sosyal rollerini bilmesidir. Ayrıca yeri ve zamanı geldiğinde bu rolleri uygulayabilmesi, başkalarının cinsiyetlerini tanıması için geçirdiği süreçtir. Bireyin kendi cinsel kimliğine iliş-kin değerlendirmesi, onun bütün hayatını etkileyen ve davranışlarını yönlendiren önemli bir değerlendirmedir.

1. CİNSEL KİMLİĞİN OLUŞUMUNU AÇIKLAYAN KURAMLARCinsel gelişim bir boyut itibarı ile biyolojik, bir boyut iti-barı ile sosyal bir süreçtir.

Biyolojik olarak cinsiyet, kromozomlarla ilgili bir konu-dur. Eğer bireyde XX kromozomu mevcutsa dişi, XY kromozomu mevcutsa erkek olmaktadır.

Sosyal boyutu itibarı ile cinsel gelişim her iki cinse ait sosyal cinsiyet rollerinin bilinmesi ile ilgilidir. “Cinsiyet rolü”, bireyin kendi kimliğini kadın ya da erkek olarak algılayıp, cinsiyetinin gerektirdiği toplumsal davranışla-rı göstermesidir. Bireyin sağlıklı ve toplumla uyumlu bir yaşam sürdürebilmesi için cinsiyet rolüne uygun bir kim-liğe sahip olması gerekmektedir. Cinsiyet rollerinin nasıl kazanıldığı konusunda farklı görüşler bulunmaktadır.

1.1 Sosyal Öğrenmeci Kuramcılara Göre Cin-sel Kimliğin KazanılmasıBu yaklaşıma göre bireylerin cinsiyetlerine uygun rol ve davranışları kazanmaları iki aşamalı bir süreç şeklinde gerçekleşmektedir.

1.1.1 Model Almaİlk aşamada çocuk kendisi ile aynı cinsiyetten olan bir yetişkini kendisine model olarak seçip onunla özdeş-leşmektedir.

1.1.2 Taklitİkinci aşamada ise modelin davranışlarına uygun dav-ranışları taklit ederek bu yolla cinsiyetine uygun davra-nışları öğrenmektedir. Bu modele göre cinsiyet rollerini öğrenme süreci ailede başlamaktadır. Çocuklar, cinsi-yet rollerine uygun davranışları ilk önce anne babalarını model alarak ve bu davranışları aile içinde taklit ederek öğrenmektedirler. Yapılan doğru davranışlar çevre tara-fından da pekiştirilince davranışın sıklığı artarak devam eder hale gelmektedir.

1.2 Bilişsel Yaklaşımcılara Göre Cinsel Kimli-ğin KazanılmasıBilişsel yaklaşıma göre ise, cinsiyet rolleri çocukların belirli bilişsel gelişim aşamalarından geçmeleri ile bera-ber kazanılmaktadır. Yani cinsel gelişim, bilişsel gelişim-le paralellik gösterir. Bu aşamalı öğrenmede, çocuklar öncelikle kendi cinsel kimliklerini, sonra başkalarının cinsel kimliğini ve daha sonra da kız ve erkeklerden beklenen sosyal rolleri yani davranışları ve cinsel tu-tumları öğrenirler. Bilişsel kurama göre, ancak bundan sonra cinsiyete uygun bilinçli davranışlar sergilenmeye başlanır.

1.3 Psikanalitik (Psikoseksüel) Yaklaşıma Göre Cinsel Kimliğin KazanılmasıFreud, bireyin kişilik gelişimine de önemli etkileri oldu-ğunu iddia ettiği cinsel gelişimin, beş farklı döneme ay-rılarak incelenebileceğini söyler. Bu dönemler:

1.3.1 Oral DönemBu dönem 0-18 aylar arasındaki süreyi kapsar. Bu dö-nemde bebeğin hayatta kalabilmek için beslenmesi, bakılması çok önemlidir. Bebek bu dönemde gerek-sinmelerinin karşılanması için annesine bağımlıdır. Bu dönemin temel aktivitesi anneyi ve diğer nesneleri emmedir. Bu dönemde bebek dış dünyayı ağzı ile tanı-makta ve ağız, duyuların ve cinsel uyarılmanın odağın-da yer almaktadır. Oral kelimesi de Latince’de ağız ve ağız bölgesi anlamına gelmektedir. Bu dönemde ağzın, dudakların ve yutağın yeterince uyarılması ve dişlerin gelişmesi ile ısırma, çiğneme ve yutma faaliyetleri de

180 181

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

180 181

CİNSEL GELİŞİM

gelişir. Emme ihtiyacı hayatın daha sonraki yıllarında da devam eder. Freud’a göre, memeden erken ya da geç ayrılan bireyler ağızdan zevk alma türüne saplanma ge-liştirebilir (Fiksasyon). Bu bireyler yetişkin olduklarında diğer insanlardan daha fazla sigara içme, içki kullanma, yemek yeme ve aşırı bağlanma gibi özellikler göstere-bilirler.

1.3.2 Anal Dönem18 ay ile 3 yaş arasındaki süreyi kapsayan dönemdir. Anüs Latince’de bağırsağın dışa açılan kısmını anlat-mak için kullanılan bir kelimedir. Freud’a göre bu döne-min en önemli yaşantıları tuvalet kontrolü ile ilgili yaşan-tılardır. Çocuk bu dönemde dışkılamanın fi zyolojik bir gerilimi azalttığını ve bu durumdan haz almayı öğrenir. Anne babanın tuvalet eğitimi konusundaki aşırı baskıcı ve zorlayıcı tutumları bazen çocukların bu döneme sap-lanıp kalmalarına yol açabilir. Bu durumda çocuklar dış-kılamaktan zevk alma yerine dışkıyı tutmaya, ebeveyne isyan etmeye başlayabilirler. Freud’a göre, çocukken titiz bir tuvalet eğitimi alan bireyler cimri, aşırı düzenli, inatçı, sürekli kendini denetim altında tutan bireyler ola-rak gelişebilir. Tuvalet eğitimi son derece gevşek olan bireyler ise vurdumduymaz, dağınık ve düzensiz birey-ler olabilirler.

1.3.3 Fallik Dönem3 ile 6 yaşlar arasını kapsayan bir dönemdir. Bu dö-nemde cinsel ve saldırgan duygular ön plana daha çok çıkmaktadır. Yine bu dönemdeki çocuklar kendi beden-lerini bilinçli olarak tanımak istemektedirler. Bu nedenle cinsel organları ile oynama ve bundan haz alma sıklıkla görülür. Kızlar ve erkekler arasındaki farklılıkları merak etmeye ve öğrenmeye başlamaktadırlar. Bu dönemin en önemli özelliği çocukta cinsel kimliğin oluşmaya başlamasıdır. Bu nedenle de kendi cinsiyetine uygun ebeveyni taklit etme sıklıkla görülür. Ayrıca Freud bu dönemde, aynı cinsten olan ebeveyne karşı düşmanlık duygularının beslenmesi anlamında kullandığı oedipus karmaşasından söz etmektedir.

Oedipus Karmaşası• Freud bu karmaşaya bağlı olarak üç beş yaşlarındaki erkek çocukların annelerine cinsel bir istek duyduklarını ve bu nedenle annelerini babalarından kıskandıklarını belirtmektedir.

Freud daha çok oedipus karmaşası üstünde durmuştur. Ona göre bu karmaşa beş yaşına kadar sürmekte ve daha sonra ortadan kalkmakta ya da bastırılarak ileriki yıllarda kişiliği etkileyen bir unsur olarak taşınmaktadır. Freud’un bu görüşü daha sonraki yıllarda çok yoğun bir eleştiriye uğramıştır.

Elektra Karmaşası•

Oedipus karmaşasının kız çocuklarındaki karşılığı ise elektra karmaşasıdır ve kız çocuklarının babalarına cinsel bir istek duymaları ile ilgili bir karmaşadır.

Freud’a göre bireyin hayatına yön veren fallik dönemin de içinde bulunduğu ilk üç dönemdir. Freud bu üç döne-min insanın hem cinsel gelişimini hem de kişilik gelişimi-ni çok büyük ölçüde etkilediğini, daha sonraki dönemle-rin birey üzerinde bu denli bir etkiye sahip olmadıklarını ileri sürmektedir.

1.3.4 Latans (Gizil) DönemOrtalama olarak 6 ile 12 yaşlar arasını kapsar. Bu dö-nemde hem kız hem de erkek çocuklarında cinsel dür-tüler durgunluk kazanmaktadır. Fallik dönemin tersine örtülü dönemdeki kız ve erkek çocuklar hemcinslerine yakınlık göstermeye başlarlar ve hızla sosyalleşirler. Özellikle okula başlama ile birlikte enerji daha çok aka-demik etkinliklere kaymaya başlar. Freud’a göre davra-nışın kaynağı olan cinsellik ve saldırganlık kökenli ener-jiler; bu dönemde öğrenme, merak, araştırma ve insan-larla iyi ilişkiler kurmada kullanılır. Ayrıca bu dönemde aynı cins ebeveynle ve diğer yetişkinlerle özdeşleşme de önem kazanmaktadır.

1.3.5 Genital DönemFreud 12-18 yaşlar arasında genital döneme geçildiği-ni belirtmektedir. Bu dönemde fi zyolojik yapıda görülen değişmeler, örtülü dönemde sakin kalan dürtülerin ye-niden canlanmasına neden olur. Bu nedenle özellikle cinsel dürtülerden kaynaklanan çatışmalar tekrar ortaya çıkar. Ergenliği de içine alan genital dönemde genç, kar-şılaştığı çatışmalara çözüm bulabilirse sağlıklı bir yetiş-kin olarak bu dönemi atlatabilir ve karşı cinsle gerekli olumlu ilişkileri kurabilir.

180 181180 181

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

CİNSEL GELİŞİM

CİNSEL GELİŞİM

1. Cinsiyet rollerini öğrenme süreci ailede başlamak-tadır. Çocuklar cinsiyet rollerine uygun davranışları ilk önce anne - babalarını model alarak ve bu dav-ranışları aile içinde taklit ederek öğrenmektedirler.

Cinsel kimliğin kazanılmasını yukarıdaki şekildeaçıklayan kuram aşağıdakilerden hangisidir?

A) İnsancıl kuram

B) Sosyal bilişçi kuram

C) Davranışçı kuram

D) Yapısalcı kuram

E) Psikanalitik kuram

2. I. Kendi cinsel kimliğini öğrenir.

II. Cinsel tutumları öğrenir.

III. Başkalarının cinsel kimliklerini öğrenir.

IV. Cinsiyetine uygun bilinçli davranışlar sergiler.

Yukarıda bilişsel yaklaşımcılara göre cinsel kimliğin kazanılma aşamaları verilmiştir.

Bu aşamaların doğru sıralaması aşağıdaki seçe-neklerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) I - II - III - IV B) IV - II - III - I

C) I - IV - III - II D) IV - III - II - I

E) I - III - II - IV

3. Aşağıda adı verilen kuramcılardan hangisi cinsel gelişimi açıklamak için çalışmalar yapmıştır?

A) Bruner B) Chomsky

C) Gagne D) Freud

E) Pavlov

4. I. Dış dünya ağız yoluyla tanınmaya çalışılır.

II. Bu dönemde cinsellik ikinci plana atılırken, akademik etkinlikler ön plana çıkar.

III. Cinsel karmaşaların yaşandığı bir dönemdir.

IV. Gizil dönem olarak da bilinir.

Yukarıdakilerden hangileri latent dönemin özel-liklerindendir?

A) I ve III B) I ve II C) II ve IV

D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

5. 28 yaşındaki Berna Hanım’ın aşırı titiz ve dü-zenli olması, hiçbir eşyasını atmayıp biriktirme-si, psikanalitik yaklaşıma göre, hangi döneme saplanıp kaldığını gösterir?

A) Oral dönem B) Anal dönem

C) Fallik dönem D) Gizil dönem

E) Genital dönem

6. Dört yaşındaki Orhan, annesini çok kıskanmakta, ne zaman annesi ile babası yan yana gelse, baba-sını itmekte, anne babasının arasına girip oturmak-tadır.

Orhan’ın bu davranışı psikanalitik yaklaşımına göre hangi kavramla açıklanabilir?

A) Fiksasyon B) Oedipus karmaşası

C) Elektra karmaşası D) Örtülü dönem

E) Latent çatışma

7. Psikanalitik yaklaşıma göre, tuvalet eğitimi son derece gevşek bir bireyin ilerleyen yaşlarda hangi davranışı sergilemesi beklenir?

A) Anne babaya aşırı bağlanması

B) Cimri ve inatçı olması

C) Vurdumduymaz ve dağınık olması

D) Sürekli kendini denetim altında tutması

E) Aşırı titiz olması

Test7

182 183182 183

Fark

lı K

uram

lara

Gör

e G

eliş

im D

önem

lerin

in K

arşı

laşt

ırılm

ası

Fizi

ksel

Gel

işim

D

önem

leri

Dil

Gel

işim

Dön

emle

ri

Bru

ner’

e G

öre

Zihi

nsel

Gel

işim

Dön

emle

ri

Piag

et’y

e G

öre

Zihi

nsel

Gel

işim

Dön

emle

ri

Erik

son’

a G

öre

Kiş

ilik

Gel

işim

Dön

emle

ri

Piag

et’e

Gör

e A

hlak

Gel

işim

D

önem

leri

Koh

berg

’e G

öre

Ahl

ak G

eliş

im

Dön

emle

ri

Freu

ad’a

Gör

e C

inse

l Gel

işim

Dön

emle

ri

1. 0

-2 Y

aş B

ebek

lik

Dön

emi

1. A

gula

ma

Dön

emi

Ağl

ama

–B

abıld

ama

–Ç

ağıld

ama

–2.

Tek

Söz

cük

Dön

emi

3. T

elgr

afi k

Kon

uşm

a D

önem

i

1. E

ylem

sel

Dön

em1.

Duy

u H

arek

et

Dön

emi

1. T

emel

Güv

ene

Kar

şı G

üven

-si

zlik

Ahl

ak Ö

nces

i Dö-

nem

1. G

elen

ek Ö

nces

i D

önem

İtaat

ve

Cez

a E

ğilim

i

1. O

ral D

önem

2. 2

-6 Y

aş O

yun

Dön

emi

4. İl

k G

ram

er D

önem

i2.

İmge

sel

Dön

em2.

İşle

mse

l Dön

em2.

Öze

rkliğ

e K

arşı

K

uşku

ve

Uta

nç3.

Giri

şim

ciliğ

e K

arşı

Suç

lulu

k

Ahl

ak Ö

nces

i Dö-

nem

1. G

elen

ek Ö

nces

i D

önem

İtaat

ve

Cez

a E

ğilim

i

2. A

nal D

önem

3. F

allik

Dön

em

3. 2

-6 Y

aş O

kul D

önem

i2.

İmge

sel

Dön

em3.

Som

ut İş

lem

ler

Dön

emi

4. Ç

alış

ma

ve B

a-şa

rılı O

lmay

a K

arşı

Aşa

ğılık

D

uygu

su

1. D

ışa

Bağ

ılı D

ö-ne

m(A

hlak

i Ger

çekl

ik)

1. G

elen

ek Ö

nces

i D

önem

Saf

çık

arcı

– eğ

ilim

4. L

atan

s (G

izil)

D

önem

4. 1

2-18

Yaş

Erg

enlik

D

önem

i3.

Sem

bolik

D

önem

4. S

oyut

İşle

mle

r D

önem

i5.

Kim

lik

Kaz

anm

aya

Kar

şı K

imlik

B

ocal

amas

ı

2. Ö

zerk

Dön

em

(Kar

şılık

lılık

)2.

Gel

enek

sel

Dön

emİy

i Çoc

uk

–E

ğilim

i

5. G

enita

l Dön

em

5. 1

8-30

Yaş

Gen

ç Ye

tiş-

kinl

ik D

önem

i6.

Yak

ınlığ

a K

arşı

U

zakl

ık2.

Gel

enek

sel

Dön

emK

anun

ve

Dü-

–ze

n E

ğilim

i

6. 3

0-60

Yaş

Yet

işki

nlik

D

önem

i 7.

Üre

tken

liğe

Kar

şı D

ur-

gunl

uk

3. G

elen

ek S

onra

sı

Dön

emS

osya

l Anl

aş-

–m

alar

a U

yum

E

ğilim

i

7. 6

0 Ya

ş ve

Son

rası

Ya

şlılı

k D

önem

i8.

Ben

lik B

ütün

-lü

ğüne

Kar

şı

Um

utsu

zluk

3. G

elen

ek S

onra

sı

Dön

emE

vren

sel A

hlak

–

İlkel

eri E

ğilim

i

Test6

184 185184 185

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

GELİŞİM PSİKOLOJİSİDENEME TESTİ

1. Gurbetçi bir ailenin çocuğu olan Mert, Almanya’da doğmuş, 17 yaşındayken ailesiyle birlikte Türkiye’ye kesin dönüş yapmıştır; ancak Mert, hiçbir zaman Türkçe’yi Almanca kadar iyi konuşamamıştır.

Yukarıdaki durumun nedeni aşağıdaki gelişim kavramlarından hangisiyle açıklanabilir?

A) Gelişim B) Büyüme

C) Kritik dönem D) Hazırbulunuşluk

E) Olgunlaşma

2. Bireyin ilk kez karşılaştığı bir durum ile ilgili davranış kalıbı oluşturması, aşağıdaki bilişsel gelişim kavramlarından hangisiyle açıklanır?

A) Özümleme B) Uyumsama

C) Akomadasyon D) Örgütleme

E) Şema

3. Aşağıda adı verilen kuramcılardan hangisi dil gelişimini açıklamak için çalışmalar yapmıştır?

A) Bruner B) Chomsky

C) Gagne D) Freud

E) Pavlov

4. Problem çözerken bilinmeyenleri “X” ve “Y” gibi sembollerle ifade edebilen bir kişi, Bruner’e göre hangi zihinsel gelişim dönemindedir?

A) Soyut işlemler B) Eylemsel dönem

C) İmgesel dönem D) Somut işlemler

E) Sembolik dönem

5. Bir binada çıkan yangının etrafında toplanan kala-balık, içerde bulunanların kurtarılması için itfaiyeyi beklemektedir. Bu sırada 17 yaşındaki Ünal, “Bana bir şey olmaz.” diye düşünerek, yanan binaya gir-miş ve insanları kurtararak beklediği gibi büyük al-kış almıştır ve o gün bütün kanalların ana haber bültenlerine çıkmıştır.

Ünal’ın kendisine bir şey olmayacağını düşüne-rek, kendisini bu denli tehlikenin içine atması, içinde bulunduğu dönemin hangi özelliği ile açıklanabilir?

A) Benmerkezcilik B) Hayali seyirci

C) Soyut düşünce D) Kişisel efsane

E) Formel işlem

6. Öğrencilerinin ilgi ve yeteneklerinin farkında olan Neslihan Öğretmen, öğrencilerini ilgi alanlarına uy-gun etkinliklere yönlendirmektedir.

Yukarıdaki örnekte Neslihan Öğretmen, öğrenci-lerin Erikson’a göre hangi psikososyal karmaşa-yı başarıyla atlatmalarına yardımcı olmaktadır?

A) Temel güvene karşı güvensizlik

B) Özerkliğe karşı kuşku ve utanç

C) Başarıya karşı aşağılık duygusu

D) Girişimciliğe karşı suçluluk duygusu

E) Kimliğe karşı rol karmaşası

DENEME TESTİ

194 195194 195

İhti

yaç

Ya

yın

cılı

k

49. Geleneksel psikanalitik kurama ilişkin aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Kişiliğin üç sisteminden biri olan ego, id ile sü-peregonun çatışmalarında arabuluculuk yapan sistemdir.

B) Savunma mekanizmaları id ile ego arasındaki gerilimi azaltmak için süperego tarafından kul-lanılan davranış örüntüleridir.

C) Davranışlarımızı yönlendiren güçlerin bir kısmı bilinçaltında depolanır.

D) Nasreddin Hoca’nın eşekten düşünce zaten inecektim demesi neden bulma savunma me-kanizmasına örnek olarak verilebilir.

E) Cinsiyet farklılıklarının fark edilmesi fallik dö-nemde gerçekleşir.

50. “Komşu oğlu mühendisliği kazandı, sen üç yıldır dershaneye gidiyorsun bir yeri kazanamadın. Za-ten hiç bir işi doğru dürüst yapamıyorsun.” diyerek oğlunu azarlayan bir baba hangi anne baba tu-tumunu benimsemiş olabilir?

A) İtici tutum

B) Yetkinci tutum

C) Tutarsız tutum

D) Otoriter tutum

E) Aşırı hoşgörülü tutum

Test 6

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25C E B E D C D D E B D D C D D E D D E B A B D A A26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50C B D E E E C A C C B E A B D A A C E D C D E B B

DENEME TESTİ

194 195194 195

KAYNAKLAR

KAYNAKLAR

Acun, S. ve Erten, G. B. (1995), Çocuk Gelişimi, İstanbul: Esin Yayınevi.Açıkgöz, K. Ü. (2003), Aktif Öğrenme, İzmir: Eğitim Dünyası Yayınları.Alaylıoğlu, R. ve Oğuzkan, A. F. (1976), Ansiklopedik Eğitim Sözlüğü, İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.Arı, R., Üre, Ö., Yılmaz, H. (1997), Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi, Konya: Mikro Basım-Yayın-Dağıtım.Aydın, B. (2005), Çocuk ve Ergen Gelişimi, İstanbul: Atlas Yayın DağıtımAydın, B. ve Arkadaşları (2005), Gelişim ve Öğrenme, Ankara: Nobel Yayın DağıtımAnkaray, A. (1997). Eğitim Psikolojisine Giriş, Ankara: Turhan Kitabevi Atkınson, A. L., Atkınson, R. C., Hılgard, E. R. (1995), Psikolojiye Giriş, İstanbul: Sosyal Yayınları.Bacanlı, H. (1998), Eğitim Psikolojisi, İstanbul: Alkım Yayınevi.Bacanlı, H. (Editör) (2003), KPSS Eğitim Bilimleri, Ankara: Nobel Yayınları.Topbaş, S. S. (Editör) (2005), Dil ve Kavram Gelişimi, Ankara: Kök Yayıncılık. Başal, H. A. (2003), Gelişim ve Psikoloji, İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.Bayhan, P. S. ve Artan, İ. (2004), Çocuk Gelişimi ve Eğitimi, İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.Baymur. F. (1994), Genel Psikoloji, İstanbul: İnkılap Kitabevi.Bıyıklı, L. (1971), Piaget’ye Göre 0-2 Yaş Arası Zeka Gelişimi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi,

Cilt: 4 (Sayı: 1-4), 249.Bilgin, M. (2002), Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi, Ankara: Pegem A Yayıncılık.Binbaşıoğlu, C. (1990), Gelişim Psikolojisi, Ankara: Kadıoğlu Matbaası.Can, G. (Editör) (2001), Gelişim ve Öğrenme, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.Cüceloğlu, D. (1993), İnsan ve Davranışı, İstanbul: Remzi Kitabevi.Özkalp, E. (Editör) (2002), Davranış Bilimleri, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.Doğan, M. (1996), Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: İz Yayıncılık.Erden, M. ve Akman, Y. (1997), Eğitim Psikolojisi, Ankara: Arkadaş Yayınevi.Ersanlı, K., Uzman, E. ve Arkadaşları (2005), Gelişim ve Öğrenme, İstanbul: Lisans Yayıncılık Ersevim, İ. (1997), Freud ve Psikanalizin Temel İlkeleri, İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.Erkuş, A. (1997), Psikoloji Terimleri Sözlüğü, Ankara: Doruk Yayınları.Geçtan, E. (1978), Çağdaş İnsanda Normal Dışı Davranışlar, Ankara: Ank. Üniv. Basımevi.Geçtan, E. (1981), Psikanaliz ve Sonrası, İstanbul: Hür Yayınları.Günce, G. (1973), Çocukta Zihinsel Gelişim, Ankara: Baylan Matbaası.Gürün, O. A. (1997), Psikoloji Sözlüğü, İstanbul: İnkılap Kitabevi.G. R. Tharp, ve R. Gallimore, (1988), Rousing Minds To Life: Teaching, Learning, And Schooling İn Social Con-

text, New York: Cambridge University Press.Hançerlioğlu, O. (1993), Ruhbilim Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.Hançerlioğlu, O. (1993), Toplumbilim Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.İnanç, B. Y., Bilgin, M., Atıcı, M. K. (2005), Gelişim Psikolojisi, Adana: Nobel Kitabevi. Kazancı, O. (1989), Eğitim Psikolojisi, Ankara: Kazancı Kitap Ticaret.Kızıltepe, Z. (2004), Öğretişim, İstanbul: Merteks Ticaret.Kulaksızoğlu, A. (1999) Ergen Psikolojisi, İstanbul: Remzi Kitabevi Küçükkaragöz, H. (2002), Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi, Ankara: Pegem A Yayıncılık.Koç, M., Yavuzer, Y., Demir, Z., Çalışkan, M. (2001), Gelişim ve Öğrenme, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.Lamp, M. E. ve Campos, J. J. (1982), Development in infıcany, U.S.A.: Random House.Mutlu, E. (1995), İletişim Sözlüğü, Ankara: Ark Yayınevi.

196 PB

KAYNAKLAR

Morgan, C. T. (1999), Psikolojiye Giriş, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.Öner, D. ve Acar, M. (1993), Sosyal Bilimler Sözlüğü, İstanbul: Ağaç Yayıncılık.Özbay, Y. (2004), Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi, Ankara: Öğreti Yayınları. Pamukçu, N., (1994), “Çocuğunuzu Tanıyor Musunuz? Adım adım gelişim”, Yaşadıkça Eğitim 32.Selçuk, Z. (1997), Eğitim Psikolojisi, Ankara: Pegem Yayınları.Selçuk, Z. (2000), Gelişim Öğrenme, Ankara: Nobel Yayınları.Senemoğlu, N. (2003), Gelişim, Öğrenme ve Öğretim, Ankara: Gazi Kitabevi.Şemin, R., (1972), Zekanın Değerlendirilmesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.Sümbül, A M. (2001) KMS Eğitim Bilimleri Öğretmen Adayları İçin, Ankara: Nobel Yayınları.Songar, A. (1981), Temel Psikiyatri, İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.Tan, Ş. (Editör) (2004), KPSS Eğitim Bilimleri, Ankara: Empati.Temel, F.2. ve Aksay, A.B., (2005) Ergen ve Gelişimi, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım Ülgen, G. (1995), Eğitim Psikolojisi, Ankara: Bilim Yayınları.Yeşilyaprak, B. (Editör) (2006), Eğitim Psikolojisi, Ankara: Pegem Yayınları.Yıldırım, İ. ve Arkadaşları (2008), Eğitim Psikolojisi, Ankara : Anı Yayıncılık Yüksel, G. (2003), Öğretmen Adayları İçin KPSS, Ankara: Asil Yayın Dağıtım.Zanden, V. ve Pace, A. J., (1983), Educational Psychology, New York: Random House.

PB 197

KURAM, YAKLAŞIM-BİLİM ADAMI EŞLEMESİ

HAVIGHURST GELİŞİM GÖREVLERİCHOMSKY PSİKOLİNGUİSTİK DİL ÖĞRENME

GESEL DİL ÖĞRENME – SOSYAL ÖĞRENMEAINSWORTH BAĞLANMA TÜRLERİ – KİŞİLİK KURAMI

BOWBLY BAĞLANMA – DUYGUSAL BAĞLANMA KURAMIVYGOTSKY ZİHİNSEL GELİŞİM KURAMI – İŞBİRLİKLİ ÖĞRENME

PIAGET ZİHİNSEL GELİŞİM – BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMIERIKSON PSİKOSOSYAL GELİŞİM – PSİKOSOSYAL GELİŞİM KURAMIFREUD PSİKOSEKSÜEL GELİŞİM – PSİKANALİTİK KURAM

KOHLBERG AHLAK GELİŞİMİ EVRELERİ – AHLAK GELİŞİMİ KURAMIROGERS BENLİK KAVRAMI – İNSANCIL KURAMMASLOW GÜDÜLERİN HİYERARŞİSİ – İNSANCIL KURAM

SELİGMAN ÖĞRENİLMİŞ ÇARESİZLİK – ÖĞRENME KURAMINEİSSER BİLİŞ – BİLGİ İŞLEME KURAMIKÖHLER İÇGÖRÜSEL ÖĞRENME – GESTALT KURAMI

WERTHEIMMER ÜRETİCİ DÜŞÜNME – GESTALT

BANDURASOSYAL ÖĞRENME – SOSYAL BİLİŞÇİ KURAM – İŞBİRLİKLİ

ÖĞRENMETOLMAN GİZİL ÖĞRENME – İŞARET GESTALTSKINNER EDİMSEL KOŞULLANMA – DAVRANIŞÇI KURAM

THORNDIKE BAĞLAŞIMCILIK – DAVRANIŞÇI KURAMGUTHRIE BİTİŞİKLİK YASASI – DAVRANIŞÇI KURAMWATSON EN SON VE EN SIK İLKESİ – DAVRANIŞÇI KURAMPAVLOV KLASİK KOŞULLANMA – DAVRANIŞÇI KURAMPARSON MESLEKİ REHBERLİK – MESLEKİ REHBERLİK KURAMITYLER PROGRAM GELİŞTİRME MODELİTABA TÜMEVARIMSAL KURAM – PROGRAM GELİŞTİRME KURAMI

BRUNERBULUŞ YOLU İLE ÖĞRETİM STRATEJİSİ – SARMAL

PROGRAMLAMA YAKLAŞIMIAUSUBEL SUNUŞ YOLU İLE ÖĞRETİM STRATEJİSİ, ANLAMLI ÖĞRENME

DEWEY

ARAŞTIRMA VE İNCELEME YOLUYLA ÖĞRENME STRATEJİSİ – İLERLEMECİLİK EĞİTİM FELSEFESİ – PROBLEM

ÇÖZME YÖNTEMİ – İŞBİRLİĞİNE DAYALI ÖĞRENME – YAPILANDIRMACILIK

GAGNE BİLGİYİ İŞLEME KURAMI – ÖĞRENME MODELİGLASSER TEMEL ÖĞRETİM MODELİ

SKINNERPROGRAMLI ÖĞRETİM – DOĞRUSAL PROGRAMLAMA

YAKLAŞIMI LEWIN, DEUTSCH, SLAVIN,

KAGAN VE SHARANİŞBİRLİĞİNE DAYALI ÖĞRENME

CARROLL OKULDA ÖĞRENME MODELİBLOOM TAM ÖĞRENME MODELİ – HEDEFLERİN AŞAMALI SINIFLAMASI

GARDNER ÇOKLU ZEKA KURAMI

198 199198 199

GELİŞİM PSİKOLOJİSİNE İLİŞKİN KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ

GELİŞİM PSİKOLOJİSİNE İLİŞKİN KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ

Animizm (Canlandırma) Cansız nesnelere canlıymış gibi davranmaktır.Bastırma Bilincin kabul etmediği veya edemeyeceği arzuların, bilinçaltına itilmesi durumudur.Büyüme Vücudun boy ve kilo artışını ifade eden kavramdır. Yani fi ziki olarak organizmanın

geçirmiş olduğu değişim “büyüme” olarak tanımlanabilir.Dengeleme Bireyin yeni karşılaştığı bir durumla, kendisinde önceden varolan bilgi ve deneyimleri

arasında denge kurmak için yaptığı zihinsel işlemlerdir.Ergenlik Biyolojik, psikolojik, zihinsel ve sosyal açıdan gelişimin ve olgunlaşmanın gerçekleştiği,

çocukluktan yetişkinliğe geçilen dönemdir.Gelişim Organizmanın döllenmeden başlayarak belli aşamalarda geçirmiş olduğu değişimdir.Hazırbulunuşluk Organizmanın bir davranışı yerine getirebilecek düzeye gelmiş olmasıdır. Öğrencinin

ilgi, ihtiyaç ve düzeyi (Örneğin, öğrenme + olgunlaşma)Kalıtım Organizmanın anne ve babasından getirmiş olduğu özellikleri ve yetenekleri içeren

kavramdır.Korunum Nesnenin uzaydaki şekli ve biçimi değişse bile miktar ve ağırlığının aynı kalacağı

ilkesidir.Kritik Dönem Belli becerilerin ilgili dönemde kazanılmadığı zaman daha sonraki dönemlerde

kazanılmasının çok zor ya da imkansız olduğunu açıklayan kavramdır.Oedipus Karmaşası Erkek çocuklarının babalarını bir rakip olarak görüp, annelerine yaklaşmaları ve sevgi

göstermeleridir.Olgunlaşma Vücut organlarının kendisinden beklenen fonksiyonu yerine getirebilecek düzeye

gelmesidir.Ödünleme Engellenen ve doğrulamayan istek ve davranışların yarattığı tedirginliği onların yerine

geçebilecek, diğer istek ve davranışlarla gidermedir.Öğrenme Tekrar ya da yaşantı sonucu davranışlarımızda meydana gelen, bir süre devam eden

davranış değişikliğidir.Örgütleme Zihindeki düşünce ya da bilgi parçalarını birbirinden bağımsız halde bırakılmayarak

birey tarafından sürekli olarak ilişkilendirilmeye, bütünleştirilmeye çalışılmasıdır.Özümleme Bir nesnenin veya bir olgunun var olan zihinsel kategoriler içerisine yerleştirilmesi ve bu

yolla sınıfl anması ve daha sonrada kullanılmasıdır.Rasyonelize Etme Bireyin yapmış olduğu kabul edilemeyecek bir davranışı çeşitli bahaneler bularak haklı

göstermeye çalışmasıdır.Şema Örgütlenmiş düşünce ve davranış örüntüsü olarak tanımlanabilir.Uyma Yeni şemalar yaratarak ya da önceden varolan şemaların kapsam ve nitelikleri

değiştirerek yeni edinilen deneyimlerin gereklerine uygun davranmak, uyum kurmaktır.Yadsıma Benlik için tehlikeli olarak algılanan ve sıkıntı doğurabilecek bir gerçeği yok saymak,

görmemek olarak tanımlanabilen bir savunma mekanizmasıdır.Yansıtma Bireyin kendi eksikliklerinin ve hatalarının suçun ya da sorumluluğunu başkalarına

yükleyerek rahatlamaya çalışmasıdır.Yer Değiştirme Bir dürtü veya duygunun asıl nesnesinden başka bir nesneye yöneltilmesi olarak

tanımlanabilir.Zeka Bireyin çevreye uyum sağlayabilme yeteneği olarak tanımlanabilir.

ihtiyaç modüler set

Entertainment & Humor

yata ayn deildir

ka net yaparsam

km ne ded

ka puan alirim

iten da dorudur

mutfa kirlettikleri

anadolu niversitesi

morpa kltr