ictj - hakikat komisyonları ve hükümet dışı kurumlar elzem bir İlişki

8/6/2019 ICTJ - Hakikat Komisyonlar ve Hkmet D Kurumlar Elzem Bir liki

1/44

HAKKAT KOMSYONLARI VE HKMET DII KURUMLAR: ELZEM BR LK

Hakikat Komisyonlar ile balantl Hkmet D Kurulular iin Frati lkeleri


2/44

NSZ

Hakikat Komisyonlar, resmi olarak kabul edilmi, geici soruturma organlardrlar. Gemite

yaanm bask, atma, zulm ve sistematik insan haklar ihllalerini aa karmak amacyla

kurulurlar. Yarg sistemi dnda bir organ olup belli bir sre iin faaliyet gsterirler ve genel olarak

grev srelerinin sonunda bulgularna dair bir rapor yaynlayarak gelecekte yaplacak reformlar iinnerilerde bulunurlar. Hakikat Komisyonlar eitli isimlerle anlrlar ki bunlar arasnda: Kaybolan

nsanlar iin Ulusal Komisyon (Arjantin), Hakikat ve Uzlama iin Ulusal Komisyon (ili), Ulusal

Uzlama Komisyonu (Gana), Tarihsel Aklk iin Komisyon (Guetamala), Kabul, Hakikat ve Uzlama

Komisyonu (Dou Timor) ve Hakikat ve Uzlama Komisyonu (Peru, Sierra Leone ve Gney Afrika)1

Format zerine Not

Bu makale kronolojik olarak hakikat komisyonunun ncesi, komisyon dnemive komisyon sonras

gibi blme ayrlmtr. Bugne kadar kurulmu olan hakikat komisyonlarnn kronolojik olarak

byle bir ortaya k ve gelime ablonu vardr. Ancak bu tr kronolojik bir yaklam, hakikat

komisyonunu, doru ekilde uygulanmas iin halihazrda bir klavuz kitab ya da haritas olan,

nceden tanmlanm bir kurum olarak grme riskinide dourmaktadr. Tam tersine hakikat

komisyonu nceden tahmin edilemeyecek bir dizi faktrn olumas zerine kurulur. Kom isyon

zerine birden ok model vardr ve bunlardan bir ksm henz icat edilmeyi hatta tasavvur edilmeyi

beklemektedir. Bir dier tehlike ise srecin paralara blnmesidir nk dier hali ikarmak ve

birbiri ile geici anlamda ilikili grnmektedir. Ancak komisyon srecinin btnlkl grlmesi

esastr. rnein: bir yandan hakikat komisyonunun varaca sonular iin bir heves oluurken ayn

zamanda kuruluunun temel detaylar zerine allabilir.

Gnmzde hakikat komisyonlarnn artt gzlemlenmektedir. atma sonras imzalanan Bar

anlamalar, gemiin travmasnn stesinde gelebilmek amacyla hakikat komisyonlar kurulmasna

dair dzenlemelerde iermektedirler. Ciddi siyasi deiiklikleri (rejim deiiklii dzeyinde olmasalar

dahi) hzlandran seimlerden kan yeni hkmetler ve onunla birlikte sivil toplum rgtleri,

komisyonun kurulmas ile birlikte gemite yaanan kt muamelelerin tespit edileceini, uzlama

iin yeni biimlerin yaratlacan, madurlarn taleplerine kulak verileceini, ciddi kurumsal reformlar

iin neriler yaplacan ve bunlarn kendini daha demokratik ve effaf olarak niteleyen yeni

hkmet idaresi altnda ilerletileceini ifade ederek hakikat komisyonlar nermektedirler. Hatta

demokratik deiim taahhdnn olmad lkelerde (Birmanya gibi) dahi, aktivistler ve muhalefetpartileri hakikat komisyonu konusundaki isteklerini ifade etmektedirler. Bu makalenin yazld

dnemde Kongo, Endonozya, Kenya, Liberya, Fas, Paraguaya ve dnya dier pekok yerinde hakikat

komisyonlar zerine tartmalar yaplmaktayd.

Hakikat komisyonlar bu kadar popler olmalarna ramen, gemiin ac miras, kt muamele ve

idddetine yant olmak iin mevcut olan ok saydaki strateji btnleri iindeki mekanizmalardan

biridir. Bu stratejilere unlarda dahildir: faillerin cezai ynden yarglanmalar, madurlar ve hayatta

1Uzlama Komisyonlar zerine ok sayda yazl kaynak vardr. Gen el bilgi iin Baknz: Priscilla Hayner, Unspeakable Truths , New York:Routledge, 2001. Ayrca baknz: Neil J. Kritz (ed.), Transitional Justice: How Emerging Democracies Reckon with Former Regimes, Vols.IIII, Washington, D.C.: US Institute of Peace Press, 1995. Hakikat Komisyonlar zerine imdiye kadar yaplm en iyi analizler iinbaknz: Deborah Posel and Graeme Simpson (eds.), Commissioning the Past: Understanding South Africas Truth and ReconciliationCommission, Johannesburg: University of the Witwatersrand Press, 2002.


3/44

kalanlar iin tazmin programlar (tazminat dahil) oluturulmas, kurbanlarn hatralarn canl tutmak

veya gemi zerinden sosyal dilaog gelitirmek iin projelere katlmak, gemiteki kt

muamelelerden en fazla sorumlu olan kurumlarn (sklkla polis, ordu ve dier gvenlik kuvvetlerini

kapsar) en geni anlamda reforme edilmesine balamak.

Btn hakikat komisyonlar birbirinden farkldr ve hepside kendi ulusal koullarnn yansmalarntarlar. Hakikat Komisyonlar diye bir ilim yoktur ve olmamaldrda zaten. Hakikat Komisyonu

kurulmas iin Ulusal aktrlerin yani, madur dernekleri, demokratik liderler, hkmetd kurulular,

dini kurumlar ve dierleri tartmal ve akabinde kurulup kurulmamasna karar vermeli ve eer

kurulacaksa nasl olacana karar vermelidirler.

Hakikat Komisyonlarnn son yirmi yllk sre iindeki geliimleri, karlatrma iin nemli dersler

vermektedir. Hakikat komisyonlar birden fazla ekilde tasavvur edilebilir. Gemiin insan haklar

ihlalleri ile yzlemek iin benzer yollarn izlendii rneklerden karlacak dersler, bu yeni hakikat

komisyonunu savunanlara en iyi uygulamann ne olduunu grmede yardmc olabilir.

Hakikat Komisyonlar devlet tarafnda kurulmu, genelde resmi organlardr. Ancak hkmetd

kurulular ve madur dernekleri, bu organn kurulmasnda nc bir rol oynarlar ve baarlarda

hkmetd kurulularn katlm ile belirlenir. Evrensel anlamda Sivil toplumun hakikat

komisyonlarna tek bir yaklam yoktur. Bazlar desteklerken, bazlar eletirir hatta bazlarnn

komisyonlara kar yry gibi eylemler yaptda grlr. Ancak yinede hkmetd kurulular,

komisyonlarn hem kurulu hemde faaliyet sreleri boyunca en kilit konumlara sahiptirler. Sivil

toplum, komisyon hakkndaki ilk tartmalardan nerilerinin uygulanmas2 gibi aamalar ieren

btn srelere dahil olduu iin, hakikat komisyonlarnn en gerekli paras3 olarak ifade edilir.

Hakikat ifade etme anlamnda bir toplumsal talebin olduu ama hkmet yetkililerinin komisyonkurulmas iin siyasi bir niyet sergilemedii durumlarda, sivil toplum etmenleri resmi olmayanhakikat komisyonlar kurabilirler. rnein Uruguayda SERPAJ (Fundacin Servicio Paz y Justicia

Bar ve Adalete Hizmet Vakf) isimli kuruluun hazrlad rapor, hkmetin hazrlad ve ok azbilinen rapora gre daha kapsaml, eksiksiz ve daha geni olarak dalm bir rapordur4.Guetamalada Tarihsel Hafzann Toparlanmas Projesi kapsamnda hazrlanan Guatemala: NuncaMs (Bir daha Asla) isimli rapor resmi olarak kabul edilmesede, ierdii 6000den fazla madur veahit ifadesi sayesinde lkede kurulan resmi Hakikat Komisyonu, Tarihsel Aydnlatma Komisyonununilerleyen dnemdeki almalarnda ciddi bir etki yaratmtr.

Bu makalenin amac, siyasal gei dnemlerinde hkmet tarafndan kurulacak resmi HakikatKomisyonlarna katlmas muhtemel yada ihtimal dahilindeki hkmetd kurululara temel anlamdaklavuzluk etmek zere hazrlanmtr. Yine ayn zamanda Hakikat Komisyonlarnn kurulmasnnmuhtemel olduu yada kesin olduu lkelerdeki hkmetd kurululara dikkate alnmas gerekenlerile ilgili bir dizi fikir verip klavuz olma amac gdlmtr.

Bu makalenin hitap ettii alan hkmetd kurululardr nk bu makaleye katk sunanlar esasolarak hkmetd kurululardan gelmektedirler. Ama bu makale, madur gruplar, adalet veuzlama arayan dini kurumlar, komisyon kurulmas srecine dahil olan resmi devlet yetkilileri ve

hakikat komisyonlarnn kendileri gibidaha geni kesimleriinde kullanldr.

2Arjantin Kayplar Komisyonu Raporundan:nsan Haklar rgtlerinden aldmz ok deerli yardmlardan zellikle bahsetmek istiyoruz.Nunca Ms: The Report of the Argentine National Commission on theDisappeared, New York: Farrar Straus Giroux, 1986, s. 429.3Baknz: Priscilla Hayner, Unspeakable Truths , New York: Routledge, 2001, s. 34.4Baknz: D. A. Crocker, Truth Commissions, Transitional Justice and Civil Society, in Robert I. Rotberg and Dennis Thompson (eds.),

Truth v. Justice: The Moral Efficacy of Truth Commissions, South Africa and Beyond, Princeton: Princeton University Press, 2000.


4/44

Bu makale gemite hakikat komisyonlarnn (Gana, Peru, Sierra Leone, Gney Afrika) kurulmassrecine dahil olmu olanlar ile yakn dnemde hakikat komisyonlar (Kenya, Paraguay) ileilikilenmeyi hedefleyenler arasnda drt gn sren tartmalardan sonra ortaya kmtr. Drt Eskihakikat komisyonunun (Gana, Peru, Sierra Leone ve Dou Timor) ynetici ve personellerinin yansra

uluslararas kurulularn (ICTJ, Witness) temsilcileride tartmaya katlmtr. Bellagioda yaplan bukonferansa katlanlara genel olarak Hakikat Komisyonu kurulmasnn an meselesi olduu lkelerdekihkmetd kurulu temsilcisi arkadalarnza ne tr nerilerde bulunursunuz?sorusu sorulmutur.

Balk zerine Not

Bu makalenin ieriini oluturan konferans talyann Bellagio blgesindeki Rockelfeller Vakfnn

mlklerinin zerinde kurulu bulunan eski bir manastr olan Fratide gerekletirilmitir. Frati

personelinin cmertlikleri ve zenli ilgileri ile Fratinin Roberto Celli Ansna yaplan ktphanesinde

yaptklar tartmalar sayesinde katlmclar bu makaleyi biraraya getirme imkan yakalamtr.Katlmclar bu sre iinde bulunduklar mekandan etkilenmiler ve bu makalenin isminde mekandan

bahsedilmesinde anlamlardr.

Hkmetd Kurulular ve Sivil Toplum

Makale boyunca sivil toplum kavramgeni anlamda siyasal ve siyasal olmayan aktrleri (halka yakn

rgtler, dini gruplar, niversiteler vs. gibi)tanmlamak iin kullanlrken, Hkmetd kurulular ise

resmi olarak kurulan ve hem hkmet hemde kamuoyu tarafndan kabul edilen rgtleri tanmlamak

iin kullanlmtr5.

ERK

5 Baknz: Naomi Roht-Arriaza, Civil Society in Processes of Accountability, in M. Cherif Bassiouni (ed.), Post- Conflict Justice,

Transnational Publishers, 2002.


5/44

I. Hakikat Komisyonlarn ngrmekA. Genel AklamaB. Toplumsal Talebi Deerlendirmek

1. Grmeye balamak2. Toplumsal Talebi tanmlamak veya belirlemek3. Balant iin vizyon gelitirme

C. stiare ve birlii1. Mevcut nsiyatiflerin Tespiti ve Sinerjinin Belirlenmesi2. Komisyonun kurulua direk katlm3. Kurulu, vekalet yetkisi ve Komite yelerinin seimi4. stiare Mekanizmalarnn Gelitirilmesi ve Sivil Toplum Desteinin retimi5. Kilit Gruplarn Katlmnn Salanmas6. Cinsiyet Perspektifinin Entegrasyonu

D. letiim ve Bilgi1. Bilgi Kaynann Tespiti2. Bilgi Toplama Prosedrnn Uygulanmas3. Medya ile Sistematik likinin Gelitirilmesi

E. Komisyonun Uzun Sre in Tasarlanmas1. Dier Adalet Mekanizmalar ile Balant Salanmas2. Karlatrmal Mevzuatlarn ncelenmesi3. Yksek Beklentilerin Dengelenmesi4. Takip Edilecek lerin ngrlmesi

II. Hakikat Komisyonlar ile almakA. Genel AklamaB. likilerin Gelitirilmesi

1. likiler iin dikkate alnmas gereken zgnlkler2. Hkmet D Kurumlarn Katlm3. Bilgi Paylama Protokolleri ve Anlamalarnn Gelitirilmesi4. Katlmn Yeniden Stratejilendirilmesi

C. Bilgi1. Bilginin daresi2. Bilginin Yaygnlatrlmas

D. Problemlerin ngrlmesi1. Sivil Toplumun Glendirilmesi2. Kurumsal Kimlik ve Kaynak3. Personel G

E. Gelecein Tasarlanmas1. Paralanmadan Kanmak2. Sonu Raporunun Planlanmas

III. Komisyon Sonras DnemA. Raporlama ve Deerlendirme Komisyonu ile likilenme

1. Sonu Raporunun Yazlmas2. Kurbanlar ii Destek, Glendirme ve Savunmann Gelitirilmesi


6/44

3. Etkinin Deerlendirilmesi4. Hkmet D Kurumlarn Rolnn Deerlendirilmesi

B. Gelecee Bakmak1. Gelecek Hedeflerinin Uyumlatrlmas2. Kurumsal Reformlara Kayma3. alma AlanlarnnGelitirilmesi4. Uygulamalarn Takibi ve neriler

IV. Sonu

HAKKAT KOMSYONLARI VE HKMET DII KURULULAR: ELZEM BR LK

Hakikat Komisyonlar ile balantl Hkmet D Kurulular iin Frati lkeleri


7/44

I. HAKKAT KOMSYONLARINI NGRMEK

A. Genel AklamaHkmetd kurulular ve en genel anlam ile sivil toplum, Hakikat Komisyonu kurulmadan nce

kamuoyunu harekete geirerek, hakikat arama srecine katlmn salamak, Komisyonunun yetki

alann ve faaliyet yapsn gelitirmek veya arttrmak, Komisyonun hem ulusal hemde uluslarlararasalanda gvenilirlik ve meruiyetini salamak iin faaliyet gstermek gibi almalar yaparak hayati bir

rol oynayabilir. Bu tr katlm faaliyetleri mevzuatn tanzim edilip gelitirilmesi, toplumsal diyaloun

balatlmas, tm hakikat Komisyonu srecinin tanmlanp desteklenmesinide ierir.

B. Toplumsal Talebi Deerlendirmek1. Grmeye balamak

Bu makale Hakikat Komisyonunu kurulmasnn kesin yada ihtimal dahilinde olduu lkelerdeki

Hkmetd Kurululara ynelik olarak hazrlanmtr. Hkmetd kurulularn Neden Hakikat

Komisyonu? tartmasnda katalizr olmas ve aktif katlm salamas son derece nemlidir.

zelliklede Hakikat Komisyonunun belli bir talebi karlamak iin yant olup olmad? Yada daha

uygun alternatiflerin mevcut olup olmadna dair tartmalarda yerini mutlaka almaldr.

Yukardaki sorularn yantlar sreten etkilenmi olan toplumun, sosyal, tarihsel ve siyasal

dinamikleri ile yerel topluluun kendisi, toplumun geneli ve karar verme mekanizmasnn talepleri ile

kararlarna baldr. Hakikat Komisyonlar saysz toplumda ok nemli roller oynamtr.

Baarl bir Hakikat Komisyonu Oluumunusalayan faktrlere aadakiler dahildir:

Tehis Edilebilir Sosyal Talep: Madurlar ve Kamuoyunda etkili kilit isimler, HakikatKomisyonunun kuruluunu, gemite yaanan insan haklar ihlallerinin hesabnn verilmesi

iin sergilenen abann bir paras olarak grrler.

Siyasal rade: Hkmetin nemli isimlerinin Hakikat Komisyonunun kuruluunu ciddi olarakdesteklemesi.

zenle Hazrlanm Mevzuat: Etkin bir mevzuat yoluyla gemiin sk bir disiplin iindesoruturulmas.

Hazr Bilgi: Hkmetd kurulular ve dier kurumlarn, Komisyonun soruturmalarabalamas iin gvenilir bilgileri hazrlamas.

Yeterli Kaynak:Komisyonun grevini yapabilmesi iin yeterli oranda bte, personel ve diermesleki kapasiterelere sahip olmas.

Gei dnemi iinde hesap vermek iin bir ara durumunda olan Hakikat Komisyonu, aklk ve

mesuliyet noktalarnda yapt katklarn yansra ayn zamanda hukukun stnlnn

glenmesinede yardm eder. Hakikat Komisyonu kurulmasnn sebeplerinden birisi madurlarn

yaananlara sessiz kalnmamas ynndeki talebi olabilir. Buna gre gemiin aklanmas ile birlikte

toplumun daha demokratik ve istikrarl bir gelecek ina edeceine inanlr, baz dosyalar zerinden


8/44

soruturmalarn balatlmas arzu edilir, madurlarn kendi yaadklarn anlatmak iin gerek duyduu

platform ihtiyac giderilir, slah programlar ve geni lekli kurumsal reformlar iin zemin hazrlanm

olur veya gemi dnemde ilenmi sular kabul edilerek gemiin zerine temiz bir sayfa ekilir6.

Dier yandan bu ynde herhangi bir talep olmadnda yada madurlar, hkmetd kurulular ve

dier kesimler, komisyonun srece uygun bir yant olmadn dndklerinde veya ounlukla

devlet etmenlerinin srece hakim olduu ve sivil topluma ok az imkan tannd durumlarda Hakikat

Komisyonu kurmak mmkn olmayabilir.

Hkmetd kurulular bir hazrlk dnemi almas ile kamuoyunu, Hakikat Komisyonu srecini

sahiplenme, ekillendirme, savunma ve komisyonunun ilevsiz hale gelmesini nlemek iin eitip

harekete geirebilirler. Hakikat Komisyonu kurulmas kararnn kamuoyunda tartma yaplmadan

gerekletii durumlarda dahi hkmetd kurulular hala ciddi bi rol oynayabilir, birden fazla

etmenin dahil olduu ak ve temsiliyete dayal tartmalar balatmak yolu ile siyasal bir jesti ulusal

dzeyde gndemletirebilirler. rnein bu tr bir alma Demokratik Gelime iin Merkez (CDD)isimli kurum tarafndan Ganada gerekletirilmitir. Bu aamada balatlacak tartmalarn btn

toplumsal kesimlerin katlmn salayabilmesi iin deiik gruplar ve kesimleri tartmaya dahil

etmesi gerekir.

2. Toplumsal Talebi tanmlamak veya belirlemekSivil Toplum Kurulular, bir Hakikat Komisyonunun uygun olup olmad veya hangi biimi almas

gerektii zerine saha almasna dayal biraratrma gerekletirip toplumun nabzn lp, genel

fikrini almaya alabilir. Bu alma kamuoyu aratrmalar, alma atlyeleri, istiari tartma

toplantlar ve belli insan gruplar ile yaplan belli konulara odakl toplantlar yolu ile yaplabilir.

Hkmetd Kurulular ayrca kamuoyu faaliyetleri ve basn toplantlar dzenleyerek kararlar

gelitirebilir, madurlarda ve toplumun geri kalan kesimlerinde srece dair sahiplik hissini yaratabilir.

Bu faaliyet seferberlii, zellikle alan bu siyasal alanda yeni filizlenmeye balayan sivil toplum

rgtlerinin etkin olduu lkeler zelinde daha deerlidir. nk bu sayede halk hareketleri

canlanabilir ve sivil toplumun uyumlu ve hzl geliimi salanabilir. Dou Timor rnei gznne

getirildiinde, Endonozya devlet bakan Soehartonun siyasi hayatnn bitmesinin hemen akabinde,

ilk kez protesto ve bar yryleri yaplm, bylece siviller 25 yl akn sredir devam eden igal

boyunca ilk kez siyasal gsteriler yapma ans bulmulardr. Eer lke apndaki sivil toplum rgtleri

insanlar genel demokrasi talebi etrafnda harekete geiremiyorlarsa, o zaman onlar gei dnemi

adaleti ve hakikat komisyonlar konusunda eitmek ve srece dahil etmek konusundada zorluk

yaayacaklardr. Bu adan buaamadaki tartmann - Hkmetd Kurulularn Hakikat Komisyonu

ile ilikilenmesi sreci boyuncada olacak tartma deiik kesim ve karlar temsil edenve ieren

bir tartma olmas gerekir.

Hakikat Komisyonu ile likilenmenin Gerekeleri

Uzmanlk: Hkmetd kurulular Komisyona uzmanlar boyutu ile katk sunabilir.

6Hakikat Komisyonlarnn oluumunun sebeplerine ilikin tartmalar iin baknz: Alex Boraine, Janet Levy, and Ronel Scheffer (eds.),

Dealing with the Past, Cape Town: Institute for Democracy in South Africa, 1997.


9/44

Temsil: Hkmetd kurulular anahtar kesimlerin temsilini salayabilir (rn. Marjinallemisektrlerden madurlar).

Glendirme: Hkmetd kurulular zayf siyasal kurumlarn glendirilmesine yardmedebilir.

ki tarafl liki: Komisyon ile ilikilenme iki tarafl, birbirini glendiren bir ilikiye uzanabilir.

Ancak toplumun fikrini lme almasndan nce, genel anlamda gemite yaanan insan haklar

ihlalleri ve iddet ile yzleilmesini isteyen toplumun, gei dnemi adaleti konusunda eitilmesine

ihtiyaolabilir ki zellikle hakikat komisyonlar ve bunun yansra mevcut dier alternatiflerin neler

olduu bu eitim kapsamnda grlebilir. rnein Sierra Leoneda baz hkmetd kurulular

Hakikat Komisyonlarn Avrupa merkezci olduklar ve yerel kltrn nvelerini tamayan yumuak

bir seenek olarak grdkleri iin reddetmilerdir. Uluslararas Gei Dnemi Adaleti (ICTJ)

kurumunun, Saddam Hseyin rejiminin yklmasndan hemen sonra Irakta gerekletirdii biraratrmaya gre, halkn ciddi anlamda, yada intikam alma gibi cezalandrma esasl adalet

mekanizmalarn tercih ettii grlmtr.Gei dnemi adaletinin gemie kapsaml bir yaklam

olduu ve adaletin yerine gelmesinin birden fazla yoldan mmkn olabilecei ifade edilerek bu tr

bir alglama deitirilebilir. Ancak hem yerel karar makamlarnn hemde kamuoyunun dnemsel

durumlar hassaiyetle dikkate alnarak, Hakikat Komisyonlarnn ne verebilecei konusunda drst ve

ak davranmak gerekir.

VAKA ANALZ : SIERRA LEONEDEK HAKKAT KOMSYONUNUN KURULMASINDA HKMETDII

KURULULARIN ROL

Paul James-Allen

1999 ylnn ubat aynda, Sierra Leonedeki insan haklar topluluunun baz yeleri insan haklar

kurumlarnn oluturduu bir koalisyon olan nsan Haklar Ulusal Forumuda dahil olmak zere bir

kampanya balatarak, taraflara gelecekte yaplacak bar grmlerinin hakikat, adalet ve uzlama

komisyonu iermesini dikkate almalar arsnda bulunmulardr. Bu gr 1999 yl Nisan aynda

Freetown ehrinde yaplan Sivil Toplum Ulusal Bar Konferansnda tartlp kararlatrlmtr. Bu

tarihten bir ka ay sonra uluslararas uzmanlar ile yaplan almalarn akabinde, bilgi takas yapma,

sivil toplumun katksn ortaya karma, Komisyon oluturulurken Sierra leoneda yaayan insanlarn

seslerinin ve taleplerinin duyulmasn salamaya almak gibi sorumluluklar stlenen bir almaGrubu oluturulmutur.

lkenin eriilebilir yerlerinde blgesel istiare toplantlar yaplarak Hakikat ve Uzlama Komisyonu

zerine hazrlanan taslak tartlm ve lkenin drt siyasal blgesinde Blgesel alma Gruplar

kurulmutur. Bu almann bir sonucu olarak, Komisyonun oluumu, seme sreci ve faaliyet sresi

gibi sivil toplumun endie ifade ettii konular tartlarak bu konudaki neriler Hakikat ve Uzlama

Komisyonu yasasnn son haline eklenmitir. Hemen akabinde Dinler Aras Konsey ve nsan Haklar

Ulusal Forumu srasyla Danma Kurulu ve Seim Paneline dahil edilmilerdir. Danma Kurulu

yeden oluan bir organd ve Ulusal Komisyon yelii iin bavuranlardan son elemeye kalanlarn

belirlenmesinde Seim Koordinatrne yardmc oluyordu. Bunun yansra Seim Panelide bu


10/44

adaylar takip edip mlakatlarn yapyordu.

Sivil toplumun, srece yapt dier nemli katklar ise bilgi ve halkn eitimi noktalarndayd.

Komisyonun kurulma srecinden nce halka halihazrda bilgi datlm olmasna ramen,

hkmetd kurulular zellikle 2000 ylnn ubat ayndan itibaren bu konuda daha aktif almalar

yapm, atmann bir haritasnn karlmas, ihlaller zerine aratrmalar, uzlama iin gelenekselmetodlarn tespiti ve geleneksel liderlerin rolnn tespiti, savalarn art ve katlm, kadnlarn ve

ocuklarn korunmas ve bu anlayn tevik edilmesi gibi almalara katlmlardr.

3. Balant iin vizyon gelitirmeBir Hkmetd kurulu ile Hakikat Komisyonu arasndaki ilikinin her iki taraf iinde glendirici

olabilmesi iin, hkmetd kurulularn kendi kimlikleri ve bunun yansra komisyon kurulmadan

nce nerilen komisyonun kimliine dair net bir vizyon gelitirmeleri gerekir. Hkmetd birkurulu, komisyonu destekliyor bile olsa, kendisini ayr ve farkl bir role sahip olarak idrak etmelidir.

Hakikat Komisyonlar belli bir sre iin ve net olarak belirlenmi yetkiler etrafnda faaliyet yrten bir

organ iken, hkmetd kurulular birbirinden farkl ve geni boyutta faaliyetler gerekletiren,

hakikat komisyonlarnn grevlerini tamamlasndan sonra dahi faaliyette olacak kurululardr. Bu

yzden hkmetd kurulular, Komisyon srecine dair daha btnsel bir vizyona sahip olurlar ve

Komisyonun kanlmaz olarak yapmas gereken seicilikten kanmak durumunda kalrlar. rnein

siyasal , sulu. cinsel gibi iddet paradigmalar gelitirmek gibi. Hkmetd Kurulular Komisyon

ile ne kadar erkenden balant kurarlarsa ayn oranda bu ilikilenmenin daha yapc ve retken olmas

salanr.

Hkmetd kurulular, bu ilikiyi klavuz hedefler ve komisyonun amac tartmalar zerinden

gelitirmelidir. likilenme hedefi ve en genel anlam ile Komisyonun oluma hedefi ile birlikte ortaya

kan durum madurlarn sesinin duyulduu bir hakikat arama srecine dnebilir, gemiin

gaddarlklar yaymlanabilir veya gemie dair izin verilen yalanlar alan daraltlabilir7, oluturulan

tarihsel tefrika lkenin resmi tarihi iine eklenebilir, sorumluluk hissi oluturulmas ile birlikte hesap

verme sreci geniletilip bytlebilir, mahkemelerde grlecek hukuki davalar oluturulabilir,

gven oluturma yada iyiletirme ( sivil toplum rgtleri iinde, madurlar ve hkmet arasnda, sivil

toplum, hkmet, madurlar ve nerilen komisyon arasnda) salanabilir veya en genel anlam ile

demokratik hedeflerin ilerletilmesi yolu ile katlmc karar alma ve halkn karlarnn geni anlamdatemsili salanabilir. Hkmetd kurulularn kendi alma alanlar erevesinde bu amalar en iyi

nasl gerekletirebileceklerini, bunun yansra hakikat komisyonunun hedeflerinin onlarn

alanlarnda kapsamasn nasl bir ekil vererek salayabilecekleri zerine younlamas gerekir.

Komisyon kendisini nasl yaratp konumlandrmaktadr? Daha fazla ne yapabilir? Hkmetd

kurumlarn Komisyonunun almalarn destekleyip tamamlayc rol oynayabilmesi iin ne tr biz

zemin mevcuttur?

Baz hkmetd kurulular, hedefleri, tzkleri veya alma alanlarna bal olarak Hakikat

Komisyonu ile ilikilenmeyebilir. Baz Kurumlar ve ba yapan kesimler madurlarn ihtiyalarn

gidermede yeterli olmad iin yada bir dier sebepten yani ulusal kaynaklarn haksz bir ekilde

7Baknz:M. Ignatieff, Overview:Articles of Faith, 5Index on Censorship 110 (1996).


11/44

kurutulmas olarak grdkleriiin hakikat komisyonunu tasvip etmeyebilir. Bir dier kesimde belli bir

komisyonunun onlarn ihtiyacn karlamaktan uzak olduunu hissedebilir.

Bir dier ihtimalde hkmetd kurulularn, hatal olabilecek bir sreten kanmak

isteyebilecekleridir. Hakikat Komisyonu srecinin demokrasinin glendirilip derinletirilmesi

srecine katk sunmas beklenir. Ancak eer hkmetd kurulular bu konuda alnan siyasal

sorumluluun zayf olduuna inanrlarsa, bu durumda sre ile ne kadar yakndan

ilikilenebileceklerini dnmeye balarlar. Bu tr bir durum Endonozyadaki hkmetd kurulular

tarafndan tecrbe edilmitir. Bu kurulular hkmetinin nerdii hakikat komisyonunun, sadece

lafta kaldn, gemite yaananlara kar effaf ve ciddi bir yaklam olmayacan hissetmitir.

Hkmetd kurulularn ou, bir siyasal yandalk hissi yaratan veya yaratabilecek bir ortamdan

kanmak ister. Ancak zayf durumdaki bir komisyon ile yapc anlamda bir ilikilenmenin, olumsuz bir

siyasal niyeti tersine evirip lke apnda gl bir srece evirmeside szkonusu olabilir.

Herhangi bir tecrbesi olmadan veya ok az bir tecrbe ile lke apndaki siyasal bir srece dahilolacak hkmetd kurulularn dikkate almas gereken, verilen szlerin tutulup geree dnp

dnmedii deerlendirmek8 iin kendi kaynaklarn nasl en st seviyeye karabilecekleri

konusudur. Eer hkmetd kurulular, hkmete muhalefet eden bir alma sistemine

alknlarsa, bu durumun bir aresini bulup muhalefet etmekten ziyade nasl ilikilenebileceklerini

renme yoluna gitmelidirler9. Ayrca srece ne sunabileceklerini (dkman, aratrmada yardmclk

vs. gibi) tespit edip bunlar hangi zeminde sunabileceklerinide kararlatrmalar gerekir.

C. stiare ve birlii1. Mevcut nsiyatiflerin Tespiti ve Sinerjinin Belirlenmesi

Hakikat Komisyonlar sosyal ve siyasal boluklarda yaratlmazlar. Genelde Hakikat Komisyonlarnn

ciddi olarak nerildii lkelerde, insan haklar ve demokrasi eksenli hkmetd kurulular gelecee

ynelik plan ve stratejilere sahip olarak halihazrda varlklarn srdrmektedirler ve faaliyet

altyaplar yerli yerindedir10. Ancak Hakikat Komisyonlar, byk kaynaklar harekete geirip, hem

ulusal hemde uluslararas alanda ilgi ektikleri iin hkmetd kurulular bu sebeple ilgilerini

varolan gndemlerinden uzaklatrabilirler. Bunun hem olumlu hemde olumsuz etkileri olabilir.

Hkmetd kurulular bir yandan ncelikleri arka plan itildii iin bu durumdan rahatsz olurken

dier yandanda kendi gndemlerini Komisyonun almas ile entegre etmek iin Komisyon ile

irtibatlanabilirler. rnein Peru Hakikat ve Uzlama Komisyonu, cinsiyet sorunlarn almasna

entegre etmi, eitim ve iletiim stratejileri, mlakat ve ifade alanlar iin hazrlanm klavuz belgeler,

alma atlyeleri ve halk eitimi gibi almalarda bu konulara arpraz tema olarak son raporuna

(Austos 2003) kadar yer vermitir.

8Baknz: D. A. Crocker, Truth Commissions, Transitional Justice and Civil Society, in Robert I. Rotberg and Dennis Thompson (eds.),Truth v. Justice: The Moral Efficacy of Truth Commissions, South Africa and Beyond, Princeton: Princeton University Press, 2000.9Baknz : Jos Zalaquett, La reconstruccinde la unidad nacional y el legado de violaciones de los derechoshumanos, Perspectivas, Vol.

2, Nmero Especial, Santiago de Chile, 1999, pp. 385405.10

Bu durumun uzun sreli veya ykc i savalardan kan toplumlar yada sivil toplumun zayf olduu, demokrasi gelenei olmayanlkelerde gereklemesi neredeyse ihtimalddr.


12/44

Hkmetd kurulularn ncelikle yapmas gereken kendi nceliklerini belirleyip, Komisyonun koul

ve parametreleri belirlemesine olanak vermeden hakikat komisyonunu kendi belirledikleri

gndemlere sdrmaslardr. Mevcut olan hkmetd kurulularn insan haklar ihlallerini izleme ve

belgeleme, yasalar ve anayasay gelitirme, atmay zme, demokrasiyi gelitirme ve madurlarn

desteklenmesi gibi alanlara ynelmesi szkonusu olabilir. Bu aamada hkmetd kurulularn

Komisyonunun odakland alanlar analiz edip bu alanlarn kendi almalarna nasl dahil edileceini

tespit etmesi gerekir. Hkmetd kurulular balangta Komisyon ile dier etmenler arasnda

ncelikle arac rol oynayabilir ve eer vizyonlarn gelitirip, hedeflerini komisyon iinde grnr

klabilirlerse, sre ve sonuta kacak rnde glenmi olacaktr11. Ancak Hakikat Komisyonunun

ksa sreli ve siyasal bir sre olduu, soruturmann btn alanlar kapsamayaca bilinerek,

gereki beklentiler srekli olarak aklda tutulmaldr.

2. Komisyonun kurulua direk katlm

Sivil toplumun sesinin Komisyonun tasarlanmas, izlenmesi ve performansnn arttrlmassrelerinde duyulmasn salamak iin hazrlk sreci boyunca Hkmetd kurulularn lobi ve

temsil roln iyi oynamalar ok nemlidir. Bylece srecin herhangi bir siyasal hedefin

gereklemesini salamaktan uzaklap, lkenin tmnn sahip kt bir srece dnmesi

salanabilir.

Hkmetd Kurulularn hazrlk srecinde tespit etttii ve katlmay arzu ettii insiyatifler:

Komisyonun oluumunu salayan mevzuatn yazlmasna dahiliyet yada yazma yardmcolmak.

Hakikat Komisyonu mevzuatnn gelitirilmesi iin lobi almas (yetki alan, seim sreci vs.gibi).

lke genelindeki etmenleri biraraya toplayarak uluslararas alandaki en iyi rnekleritartmak.

Komisyonun kurulmasna uzanacak hazrlk konferanslarnn dzenlenmesi. Komisyon yelerinin eitimi veya komisyonun gelecekteki yelerinin eitimlerinin

dzenlenmesi (st dzey yneticilerde dahil).

Madurlar Komisyon karsna kmaya hazrlamak iin danma servisleri vermek. Hakikat Komisyonunu ileyecek medyaya eitim verilmesi. Halk ve siyasal aktrlerin eitilmesi. Hakikat Komisyonlarna alternatif dier modellerin aratrlmas.

11 Gney Afrikadaki bir hkmetd kurulu unu ifade etmektedir: Eer atmalarn zm ile ilgili alan hkmetd kurulular

Hakikat ve Uzlama Komisyonunun kavramlatrlmas srecine dahil olsalard daha dengeli bir tablo oluurdu. Hakikat ve Uzlama

Komisyonununun faaliyete getiini grdmzde artk ok geti. Baknz: H. van der Merwe, P. Dewhirst, B. Hamber, Non-Governmental Associations and the Truth and Reconciliation Commission: An Impact Assessment, Politikon 26:1 (1999).


13/44

Komisyon iin konsltasyon yapabilecek mekanizmalarn gelitirilmesi. Gelecekteki Hakikat Komisyonlar ile ibirliinin bir ablonunun oluturulmas.

Gney Afrikada, Hakikat Komisyonu tartmasnn bandan itibaren Hkmetd kurulular - Dr. AlexBrainenin bakan olduu Gei Dnemi iinde Adalet isimli kurumda dahil olmak zere bir dizi

konferans ve alma atlyesi yoluyla, halkla ve siyasal partiler ile brlikte altlar. Sivil toplumun

oynad bu rol zellikle nemliydi nk meclis yelerinin Komisyon yasasn yapma yetkisini ksmi

olarak kaldrmtr ki bu durumun Afrika Ulusal Kongresi ile Ulusal Parti arasndaki hassas dengelere

bal koalisyonu rahatsz etmesi ihtimal dahilindeydi12. Hkmetd kurululardan biri Hakikat ve

Uzlama Komisyonunun kuruluunu salayan yasann taslan hazrlarken dier hkmetd

kurulularda parlamentodan geme srecinde ieriine etkide bulunmaya devam ettiler (bilhassa af

ileminin kamera karsndan ziyade halkn karsnda olacana dair dzenleme). Ganada ise 12

maddeden oluan deklerasyonun tasla hkmet yeleri, sivil toplum ve dier ilgili taraflar

(madurlar, siyasal ve dini gruplar) tarafndan bir konferansta yazlmtr ve bu taslak daha sonra

Gana hkmetinin daha nce hazrlam olduu orijinal mevzuat tadil eden ve Ulusal Uzlama

Komisyonunun kuruluunun temelini atan mevzuata dnmtr.

Ancak hkmetd kurulularnn gr ve faaliyetlerinin yapc deiikliklere sebep olacann

garantisi yoktur. rnein Guatemalada kurulan Tarihsel Aydnlatma iin Komisyonu yaratan

anlamann pekok maddesi, sivil toplumun nceden itibaren kar kt maddeleri ieriyordu ve bu

dzenlemelerden biride sonu raporunda sorumlularnisimlerinin yer verilmesine dair yasakt.

VAKA ANALZ: GNEY AFRKA RNENDE HKMETDII KURULULAR

VE KOMSYON YELERNN SEM SREC

Gney Afrikadaki hkmetd kurulular Hakikat ve Uzlama Komisyonunun oluumunu salayan

mevzuatn yazlmas gibi nemli bir rolde yer alrken, ayn zamanda komisyon yelerinin seilmesi

srecinin adil ve katlmc olmasn salamak iin aktif bir almaya girmi, adaylar iin isim

nerilerinde bulunmu, adaylarn gemiini aratrm ve mlakat srasnda sorulmas gereken

sorular iin neriler yapmlardr. Komisyonun kurulmas iin hazrlanan mevzuat, komisyon

yelerinin insan haklarna ciddi anlamda bal olmalar ve yksek dzeyde siyasi ilikilerinin

bulunmamas gerektiini belirtip, adaylarn bakan tarafndan tayin edilmesini belirtiyordu ancak

bunun dnda bu konuda bakaca bir dzenleme yoktu. Hkmetd kurululardan oluan bir

koalisyon, adaylarn seim srecine dair bir dzenleme hazrlayp Adalet Bakan Dullah Omara

sundu. Hkmetd kurululardan yaplan bu neri neredeyse tm haliyle kabul edildi ve bylece

Gney Afrikadaki Komisyon yesi seimleri ciddi oranda halkn ve sivil toplumun katlm ile

gerekletirildi.

lkedeki btn rgtler, siyasal partiler, kliseler, sivil toplum rgtleri ve bireyler komisyon yelii

iin potansiyel adaylar nermeye davet edildi. Toplam 299 kii iin neri yapld ve bir seim

komitesi tarafndan bunlar arasndan son elemeye kalanlar, halka ak yollardan yaplan mlakatlar

12Baknz: H. van der Merwe, P. Dewhirst, B. Hamber, Non-Governmental Associations and the Truth and Reconciliation Commission:

An Impact Assessment, Politikon 26:1 (1999).


14/44

sonras (yzyze veya medya araclyla) belirlendi ki bylece halkn sreci direk takip etmeside

salanm oldu. Bu aamada, baz hkmetd kurulular, bamsz bir ekilde tm adaylarn

portresini hazrlayarak, onlarn komisyon yeliine uygunluklarn deerlendiriyordu. Daha sonra

seim komitesi son elemeye kalanlardan 25 kiilik bir liste hazrlayarak, kabinesi ile grp son karar

vermesi iin Devlet Bakan NelsonMandelaya sundu.

Bakan Mandela bu listeden 15 kiiyi komisyon yesi olarak seti ve ayrca seim srecine dah il

olmayan iki kii daha komisyona eklendi. Komisyon bakanlna Bapiskopos Desmond Tutu

getirilirken, yardmclnada Dr. Alex Boraine getirildi. Seilen listenin rk ve cinsiyet konusunda

dengeli olmasna dikkate edildi. Komisyonun 17 yesinden 7 tanesi kadnd. 7 komisyon yesi

siyahlardan, 6 tanesi beyazlardan, 2 tanesi melezlerden, 2 taneside Hindistan kkenlilerden

oluuyordu.

3. Kurulu, vekalet alan ve Komite yelerinin seimi Kurulma Yolu: Komisyonun kurulma yolu etkinliine etki ederken ayn zamanda srece dair

siyasal sorumluluun derecesinide gsterir. Baarl bir gei dnemi adaletinin effat,

siyasal sorumluluk ve kamusal tartma boyutlarn tamas gerekir. Eer herkesi dahil eden,

ak bir komisyon kurulmas arzu ediliyorsa, bu prensiplerin tm bize komisyonun st

makamlarda belirlenmesi yerine ak bir karar verme sreci sonrasnda (Kongre veya

parlamento yoluyla) belirlenmesini nermektedir. Ancak zaman sknts veya hukuki

zorluklar ynnden Kongre veya parlamento sreci bazen mmkn yada nerilir olmayabilir.

Bu tr durumlarda hkmetd kurulular, ulusal dzeyde tartma balatlmas yoluyla

halkn katlmn tevik ederek srecin effaf ve katlmc olmasn salamaya alabilirler.

Vekalet Belgesi: Bu belge, Komisyonun nasl alaca, soruturmasnn hukuki ve siyasalboyutlar ile hangi noktalara eriildiini tanmlayarak, komisyonun varl asndan en gerekli

belge zellii tamaktadr. Genel anlamda, Komisyonlar soruturma yetkisi anlamnda geni

bir faaliyet alanna ( mahkemeyedavet etme, arama ve msadere ile tank koruma ) sahip

olduklarnda daha rahat alr ve soruturmay geniletirler13.

Hkmetd kurulularn sosyal taleplerin belirlenmesi, anahtar zellikteki kesimler ile

istiare ve uluslararas alanda en iyi rneklerin incelenmesi yoluyla, bu alanlardaKomisyonunun vekalet yetkisine etki etmesi gerekir. Sosyal talebin belirlenip tanmlanmas,

hedef, amalar ve nihai kavramsal hedeflerin ortaya kmas ile birlikte komisyon tarafndan

kabul edilebilecek hedefler netlemeye balar ve hkmetd kurulular bu grn

tercman olabilir. Elbette Hkmetd kurulularn, Komisyonun vekalet belgesi ile

bandan itibaren uzlama iinde olmas daha deerlidir. rnein Guatemaladaki komisyon

hakikat soruturmalarn tamamlandktan sonra baz hkmetd kurulular komisyon

13 Baknz: Priscilla Hayner , Unspeakable Truths, New York: Routledge, 2001, Appendix 1, Chart 8: What Works Best?,pp. 335336.Hayner komisyonun soruturma sahas ile ilgili olarak vekalet belgesi veya yetki alannn daraltlmasnn gerekli ve daha uygunolabileceinisyler.


15/44

zerine bask kurarak vekalet yetkisini amasn ve sorumlularn isimlerini aklamasn

istemilerdir14.

Komisyon yelerinin seimi: Komisyon yeleri, hakikat komisyonunun kamuoyu karsndakiyzleridirler ve komisyonun gvenilirlik ile meruiyetini gelitirmek gibi nemli bir rolleri

vardr. Hkmetd kurulular sklkla komisyon yelerinin seilme srecinin belirlenmesine

dahildir. Hatta baz renklerde komisyon yelerinide seerler. Dou Timordaki Kabul,

Hakikat ve Uzlama Komisyonunun yedi yesinden altsnn ok gl sivil toplum ve

hkmetd kurulu gemileri vard. Gney Afrikada ise hkmetd kurulular komisyon

yelerinin seilme srecini dizayn etmi, ayn zamanda tm sre boyunca ciddi bir halk ve

sivil toplum dahiliyetinin salanmasna etkide bulunmulardr.

Hkmetd kurulularn ideal bir profile sahip olan komisyon yelerine ve ideal bir seim

srecine nem vermeleri gerekir. Hakikat komisyonlar madurlara yneliktirler ama bir

btn olarak ulusa ve toplumada yneliktir. Komisyon yelerinin hkmetler, gvenlikmakamlar, siyasal partiler ve madurlar ile konumas, onlarla konuurken ayn zamanda

onlar dinlemeyide bilmelidir. Komisyon yelerinin lkede ciddi derecede sayg gren

insanlar olmas nemlidir ancak standartlarn ok yksek tutulmas durumunda aday bulma

konusunda sorun yaanabilir. Ayn zamanda ulusal temsilde nemlidir. Bir lkede yeteri

oranda standartlara uygun komisyon yesi aday yoksa bu durumda ulusal temsilide

salamak zere baz zelliklerden (akademik ehliyet gibi) feraat edilebilir.

Komisyon yelerinin seiminde byk lde toplumu temsil etme zelliine dikkat

edilmelidir. Aksi durumda sadece siyasal parti yada etnik kkenlerine dayal olarak seilen

komisyon ylerinin olduu bir tablo ile karlalabilir.

Son olarak, elbette madurlar merkeze alan Hakikat Komisyonu sreci nemlidir ama

madurlarn komisyon yelerinin seimine ok yakndan dahil olmalaryla birlikte ortaya

kabilecek muhtemel problemlerde vardr. rnein eermadur gruplar komisyon yelerini

direk seerse, bu seilen yenin tarafsz olmad algsn oluturabilir. Bu durum doru

olmasa dahi bu deerlendirme geerli olarak kabul edilebilir ve komisyonunun gvenilirlii ile

meruiyetine zarar verebilir.

4. stiare Mekanizmalarnn Gelitirilmesi ve Sivil Toplum Desteinin retimiHkmetd kurulular, Hakikat Komisyonu iin hazrlanrken ve harekete geerken, mevcut

olan siyasal alan en iyi nasl kullanabilecekleri zerine kafa yormaldrlar. Srece tek bana

dahil olmak isteyen kurulularn, kaynaklar ve dar alma imkanlar kstl olacaktr, bylece

elde edecekleri sonularda snrl olacaktr. Bu sebeple hkmetd kurulularn hangi ekilde

alrlarsa srece daha fazla etki yapp, komisyonu glendirebileceklerini (ayn zamanda

komisyonda sivil toplumu glendirecektir) gvenceye almak iin sivil toplumun kaynaklarn

14Baknz: D. A. Crocker, Truth Commissions, Transitional Justice and Civil Society, in Robert I. Rotberg and Dennis Thompson (eds.),

Truth v. Justice: The Moral Efficacy of Truth Commissions, South Africa and Beyond, Princeton:Princeton University Press, 2000.


16/44

tespit edip birletirmesi, bu yolla hkmetd kurulularn gven ve vasflarnda gelitirmesi

gerekir.

Hkmetd kurulularn ok ynl karlarn temsil etmek, etki derecesini hem halka

hemde komisyona iletebilmek iin kurulular aras bir balant hattnn olmas son derece

nemlidir. yi ynelilecek bir istiare sreci ile birlikte verimlilik ve etki oran arttrlabilir,

bylece daha nce Hakikat Komisyonu tartma srecine olumlu anlamda katlmam olan

hkmetd kurulular cesaretlendirilerek srece katlmalar salanabilir. Geni ve adil bir

katlm ieren ve sosyal aktrleri ieren bir koalisyon oluumu ba zellii tayan bir

hkmetd kuruluun ne kt durumlarda dahi ile birlikte hkmetd kurulular g

konumuna gelip, srecin iinde mutlaka olmas gereken aktrlerden biri olduklarn

gsterebilirler. Pratik anlamda bu koalisyon bilgilerin takas edilmesi, lobi konusunda

danmanlk ile fon vermek gibi imkanlar sunabilir, buna ek olarak bir iliki kanal yaratarak

kolalisyona katlan tm kesimlere eitli destekler sunabilir. Hkmetd kurulularn kendi

arasnda geni ve adil bir toplumsal katlm salamak iin istiareler yapmas, ncelikli sosyaltalepleri tespit etmesi, daha sonrasndada komisyon srecindeki ilikinin idare edilmesine

ciddi bir katk sunacaktr.

Bu istiare resmi bir koalisyon zerinden yada bir alma grubu araclyla (rnein Ganada

ki Ulusal Uzlama iin Sivil Toplum Koalisyonu gibi) veya resmi olmayan b ir koalisyon

zerinden (Sierra Leonedeki nsan Haklar Ulusal Forumu gibi) , bir yada biden fazla

konferans araclyla yada deiik kesimlerin temsilcilerini ortak bir platformda biraraya

getirebilecek herhangi baka bir mekanizma yoluyla yaplabilir.

Ancak benzer btn almalarda olduu gibi, bu koalisyonlarn effaf olmas, tm konularda

bir akla sahip olmas, hkmetd kurulularn srecin bandan itibaren koalisyonunun

idaresi, liderlik ve karar verme noktalar zerine stratejilerinin olmas gerekir. rnein Gney

Afrikadaki baz kurulular Gei Dnemi iinde Adalet isimli kurumun kolaylatrd baz

faaliyetlerin daha katlmc ve effaf olabileceini ifade etmilerdir15. Kk boyutlu

kurulularn daha byk kurulular tarafndan hakimiyet altna alnmamas iin zen

gsterilmelidir. Koalisyon toplantlar byk ve kendini belli eden kurulularn kendi bana

kararlar ald, dierlerininde sadece alnan bu kararlar tasdik ettii toplantlara

dnmemeli, herkesin adil oranda katk sunmasnn imkan salanmaldr. Bir dier risk ise,

gei dnemi adaleti ve Hakikat Komisyonu konusunda net bir odaklar olmayan kurulularn

arada kaynayacada ifade edilir16. Katlmc kurulularn hepsinin farkl bir alma gndemi

vardr (rnein sosyal haklara, bireysel haklara dair alan rgtler olabilir. Bunun yansra

meslek rgtleri ve emek rgtleride olabilir) ve bunun sonucunda farkl sonu ve

kavramlatrmalara varlabilir. Dzenli strateji toplantlar ve sklkla yaplacak istiare

toplantlar ile farkl seslerin srecin tmne katlm salanabilir.

15 Gei sreci iinde Adalet isimli rgt tarafndan olanakl klnan sre ou hkmetd kurulu tarafndan yeteri kadar e ffat

bulunmamtr. Bazlar bir ksrdng iinde brakldklarn ifade etmilerdir. rnein: gr bildirmek iin yeteri oranda imkanverilmemesi, dzenli geri rapor almamalar yada gelimelerden biraraya gelmeyene kadar haberdar olmamak gibi. Baknz: H. van derMerwe, P. Dewhirst, B. Hamber, Non-GovernmentalAssociations and the Truth and Reconciliation Commission: An Impact Assessment,Politikon 26:1 (1999), p. 61.16

Bir hkmetd kurulu temsilcisinin ifadesi : Hkmetd kurulular koalisyonunun toplantlarna katldk ancak zel bir rol almadk.Bizim katkmz daha ok dierleri tarafndan taslak halinde hazrlanm olan ortak sunumlar desteklemekti. Baknz: Van der Merwe, P.Dewhirst, B. Hamber, Non-GovernmentalAssociations and the Truth and Reconciliation Commission: An Impact Assessment, Politikon26:1 (1999)


17/44

VAKA ANALZ: GANA RNENDE HKMETDII KURULULARIN HAKKAT KOMSYONU

LE LKLER

Franklin Oduro

1992 ile 2002 yllar arasnda Ganada yaananak demokratikleme srecine ramen ancak

2001 ylnda demokratik yollardan seilen hkmetin gemite yaananlar inceleyip ulusal

apta uzlama salama konusundaki arzusunu ifade etmesi ile bilikte gei dnemi adaleti

iin srecin n almtr. Bunun hemen akabinde Ganadaki hkmetd kurulular ite ve

dta istiareler yaparak kendi rollerini tespit etmeye altlar.

Gana Demokratik Gelime iin Merkez (CDD) isimli kurulu, hkmetin deklere ettii bu

siyasal gndemin, halkn katlm ile lke genelinde bir srece dnmesinin nemli olduunu

dnyordu. CDD, hkmetin srecin ve Gei Dnemi Adalet mekanizmalarnn avantajlar

ve dezavantajlar konusunda yeteri oranda bilgi sahibi olmadn, hkmetd kurulularnverecei eitim ve bilgilerden faydalanabileceini dnyordu. CDD bunun akabinde halkla

ve sivil toplum ile istiareler gerekletirmeye balad ve srecin sonunda Ulusal Uzlama iin

Sivil Toplum Koalisyonu dodu ki bukoalisyonda yaklak 25 hkmetd kurulu ve anayasal

organlar vard. Bu koalisyonun kordinasyonu CDD tarafndan yrtld ve kuruluundan

sonra resmi hakikat komisyonu olan Ulusal Uzlama Komisyonu ile ilikilenmitir.

Ulusal Uzlama iin Sivil Toplum Koalisyonu, gei dnemi adaletini temel alan

erevesinde gelitirmek iin nemli bir rol oynamtr. Bu alanlar: kavramlatrma, kamuoyu

ve mevzurat eksenli istiareler ve medya alan. erevenin kavramsallatrlmas anlamnda

koalisyon deneysel ve karlatrmal aratrma yapm, gei dnemi adaleti zerine ikignlk bir konferans toplam ve bu konferans sonucunda sivil toplumun hazrlad 12

maddeden oluan ve hkmetin ulusal uzlamaya nasl yaklamas gerektiini ieren bir

deklerasyon yaynlanmtr. Bu deklarasyon lkede kurulan Komisyonun mevzuatnn

temelini oluturmu, daha nce hkmetin hazrlam olduu tasla yeniden dzenlemitir.

Hkmetd kurulular lke apnda gerekletirdii istiare ve bilgi kampanyalar ile halk

ulusal aptaki bu sre ile ilikilendirmilerdir ki bu almalara taslak mevzuatn ulusal

gazetelerde yaynlanmas, yerel otoriteler, fikir liderleri ve anahtar zellikteki taraflar

toplumun srece katk sunmasn salamak iin harekete geirmilerdir. Koalisyona yaplan

neri zelliindeki sunumlar toplanm ve bir mzekkere ile ulusal parlamentoyasunulmutur. Yasama organlar ile istiare lobi yaplm, kapal kaplar ardnda yasay

hazrlamakla sorumlu parlamentonun ilgili komisyon yeleri ile sivil toplum rgtlerinden

nemli isimler biraraya getirilmitir. Koalisyon tm sre boyunca hkmet, siyasi partiler,

insan haklar rgtleri, yerel otoriteler ve kamuoyunun geni kesimlerini bilinli olarak ,

uygun ve kabul edilebilecek bir ereve dahilinde biraraya getirip herkesin dahil olduu bir

sre yaratmaya zen gstermitir.

Gana tecrbesinden karlabilecek dersler unlardr: hkmetd kurulularn etkisini

arttracak ve tek bir ses karma esas etrafnda belli oda olan bir kolalisyon oluumuna

duyulan ihtiya, deneysel aratrma yolu ile politikalara karar verenlerinbilgilendirilmesi,kamuoyunun tepkisinin hissedilmesi, mmkn seeneklerin etkisinin


18/44

deerlendirilmesi,tm yurttalarnn sesinin sre iinde duyulmasn salamak, ulusal ve

uluslararas boyutta istiarelerin tad deer.

5. Kilit Gruplarn Katlmnn SalanmasKomisyon srecine sadece insan haklar rgtleri ve madur gruplar deil dier halka yakn

kurulularn (zellikle cinisyet esasl rgtler), mesleki rgtler, akademik kurumlar

(niversiteler ve aratrma birimleri dahil olmak zere ), siyasal aktrler ve vatandalarn

katlmlarda salanmaldr. Ancak resmi olmayan gruplar ile marjinalletirilmi gruplarn,

ortada katlm ve temsil noktasnda ciddi bir siyasal sorumluluk olmasna ramen, resmi

kurumsal sre iinde gzden karlabilecekleri byk bir ihtimal dahilindedir. Baarl bir

komisyon, ayn anda hem gemie hemde gelecee bakabilen, gemie bakarak daha iyi bir

gelecek ina etme fikrine erimeyi baarabilen bir yapdr. Bylece komisyon, hkmetd

kurulularn zerinde alt zel gruplara ynelik ayrmc zellikteki sosyal paradigmay

deitirme potansiyelinide bnyesinde tamaldr.

Katlmc bir Hakikat Komisyonunun Hazrlk Srecinde grlerini alabilecei kesimler:

nsan Haklar rgtleri atmalarn zm zerine alan rgtler Madur Destek Kurumlar Akl Sal Kurumlar Emek rgtleri Cinsiyet Haklar rgtleri Akademik ve Aratrma Kurumlar Dini Kurumlar

6. Cinsiyet Perspektifinin Entegrasyonuok aktr ki kadnlarn grlerini ve seslerini iermeyen hibir Hakikat Komisyonu soruturmas

tamamlanm bir soruturma deildir. Ancak kadnlar pekok komisyona kendilerinden ziyade

ocuklarnn yaadklarna ilikin ifade vermilerdir. Gney Afrikada Komisyona ifade veren kadn

says erkek saysndan fazladr (% 53.3 kadn, % 44.7 erkek). Ancak bu kadn ifadelerinin ou

erkekler hakknda olmutur. Bunun muhtemel iki sebebi olabilir: Birincisi bu kadnlar dier insanlar

yani ocuklarn nemsemeyi ve kendi yaadklarnda onlara dayal olarak ifade etmeyi

renmilerdir. kincisi ise kadnlar kendi yaadklar zellikle cinsel iddet - zerine eitlisebeplerden dolay konumakta zorlanabilirler. Hkmetd kurulularn tecrbeleri, komisyona


19/44

cinsel iddet madurlar ile alma konusunda yardmc olabilir, hakikat komisyonunun uygun klavuz

belgeler ve protokoller gelitirerek personelini bu ynde eitmesi, ilk bakta tespit edilemeyecek bu

durum zerine farkndalk yaratlmas salanabilir. Buna kurumsal iddet ile devletd sahada

yaanm ayrmclk ve iddette dahildir.

atmann ortaya kmasna sebep olan tarihsel, sosyal ve siyasal koullarn (zelliklede kadnlarn

yaad tecrbeler boyutuyla) tespit edilmesi iin Hakikat Komisyonunun hakikat ararken

yaklamnnn adli olmaktan ziyade sistemik olmas, atmadan dolay ortaya km yaanm

tecrbe ve rneklerini geni olarak analiz etmesi gerekir. Bu btnsel yaklam, cinsiyet perspektifin

entegrasyonunu salamak iin, komisyon yeleri ve personelinin seimi ile belirlenmesi, vekalet

yetkisi, durumalarn dzenlenmesi ve eitim gibi srelerin tmne etki yapabilir.

Komisyon yeleri ve personelinin seimi ile belirlenmesi: Komisyon yelerinin seimi vepersonelin belirlenip ie alnmasnda cinsiyet eitliinin gzetilmesi gerekir. Gemi

Komisyon rneklerinde, Komisyonda kadn ylerin bulunmasnn, halka ak durumalarsrasnda kadn madurlara destek ve rahatlk veren bir ortam yaratt gzlemlenmitir.

Ancak komisyonda cinsiyet dengesinin olmas demek, Komisyonun kadnlarn yaad insan

haklar ihlallerine yeterli bir yant olaca anlamna gelmez. Bu sebeple Komisyona alnacak

yelerin cinsiyet yaklamnn ne olduu greve gelmelerinden nce incelenmelidir.

Yetki Alan:Komisyonlarn, yetki alannn tanm yaparken, cinsiyete dayal iddetin kurumsalboyutlarnnda aratrlmasna olan ihtiyacn farknda olmas gerekir. Gemi komisyonlar

ldrme, kayp, gzlatnda ikence, karma ve haksz gzalt gibi ihlallere eilirken,

kadnlarn byk oranda maduriyetine sebep olan zorunlu g, geimi salayan kiilerden

yoksun braklma ve zorla srlme gibi ihlaller ihmal edilmitir. nsan haklar ihlallerinin en

ac verici yan sadece ihlalin kendisine direk maruz kalmak olmayabilir. Ondanda tesi bu

ihlalin iinde yer ald, uygulanan politikann erevesi ile bir dizi toplumsal davran daha

inciltici sonulara sebep olabilir.

Durumalar: Belli durumalar zerinden cinsiyet ile ilgili ihlallerin ilenmesi, cinsel iddetefazlasyla odaklanmak anlamna gelebilecei gibi, kadnn atma srecindeki farkl rolleri

ile tecrbelerini farkedip ortaya karmada baarsz bir sonuca varlmasnada neden olur.

Btn komisyonlarn, eer tercih ederlerse kadnlarn kamera karsnda ifade vermelerinin

imkanlarn salamas gerekir ancak ondanda tesi komisyonun durumalarda madurlara

gven veren, yaadklar kt muameleyi rahata ifade edebilecekleri oturakl bir zemin

yaratlmas yoluyla kadnlarn durumalara katlp szl ifade vermelerini salamas daha

nemlidir.

Eitim: Komisyon yeleri ile komisyon iin alan personelin eitimi kapsaml ve sreklidevam eden bir eitim olmaldr. Komisyon kurulmadan nce yaplacak bir eitim almas,

komisyon almalarna sonradan dahil olacak personelin eitimden yoksun olmasna sebep

olacak, ayrca cinsiyet konusunun komisyonun tm alma alanlarna yaylmas

gereklemeyip arka plana debilir.


20/44

Hem Gney Afrikada hemde Peruda cinsiyet haklar rgtleri ve aktivistler, kadnn atma

srecindeki tecrbelerine daha gze arpan bir ilgi gsterilmesini salama konusunda baarl

olmulardr. Gney Afrikada, hkmetd kurulularn temsilcileri Hakikat Komisyonu

personeli ile alma atlyelerine katlm ve kadnlar dahil eden tutumlarn gelitirilmesini

zendirmeye almlardr. Hkmetd kurulularn bu abalar sonucu, cinsiyet temal halka

ak durumalar dzenlenmi, cinsiyet hassasiyeti gzetilerek ifade alnmas protokolleri

hazrlanm ve son raporun bir blm cinsiyet konusuna ayrlmtr. Bu abalara ynelik

eletiride cinsiyet yaklamnn Hakikat ve Uzlama Komisyonunun almasnn tmne

yaylmad, sadece belli alanlar ile snrlanarak yapld eklindeydi. Bu tasviri yaklam ile

kadnlar dahada marjinalletirilerek bilinen kalplara sdrlmtr (ac eken anne gibi).

Medyann yaklamda bu paradigmay teyit ediyor, erkekler zerine younlaarak onlar

zerinden iddete dair yklerden bahsediyorlar ancak kadnlarn karlat sistematik

ayrmcla dair konulara yer vermiyorlard.

Peru Hakikat ve Uzlama Komisyonu (CVR) ise cinsiyet konusunu Linea de Gnero (CinsiyetHatt) isimli zel olarak dzenlenmi bir program erevesinde ele almtr. Bu program ile

birlikte cinsiyet mesellerinin nemi Komisyonun almasresi boyunca arttrlmtr. Linea de

Gnero komisyon yeleri,grmeleri yapanlar ile direk grmenin yansra eitim belgeleri

ve iletiim stratejileri gelitirmi, soruturma yapanlara neriler yapp, grme yapanlara ise

klavuz belgeler datm, alma atlyeleri dzenlemi, halka ynelik eitim materyalleri

hazrlam, hakikat ve uzlama komisyonunun blgesel temsilciliklerinde cinsiyet alma

gruplar oluturmu ve bylece cinsiyet merkezli sorunlara ilikin olarak geni lekte bilgi

paylam salanmtr. Bu insiyatifler sayesinde cinsiyet yaklam bir ka ynden komisyonun

almasna entegre edilmi, ayn zamanda zel bir alan iinde deerlendirilmitir. Komisyonun

2003 ylnn Austos aynda yaynlad sonu raporundacinsiyet sorunu bir konu bal olarak

raporun btn tartma blmlerinde yani siyasal tarih, kurumsal durumalar, bireysel insan

haklar ihlalleri gibi blmlerinde yer alm, bunun yansra tanzim ve reform iin nerilerde de

konuya yer verilmitir. Yine bunlarn yansra raporun kadna ynelik cinsel iddet ve iddet

ve cinsiyet eitlii gibi iki ayr blm zellikle cinsiyet sorununa eilmitir 17. Perudaki

Komisyonun bu alandaki almas olaanst bir alma zellii tarken yinede ounlukla

cinsel taciz ve tecavze younlamtr. Peruda bu alanda alan akademisyenler zorunlu g

ve geimi salayan kiilerden yoksun braklmann kadnlar iin ciddi sorunlar olduundan

bahsederken, bu konulara cinsel iddete oranladaha az nem verildiini belirtmektedir.

D. letiim ve BilgiHkmetd kurulular nemli bir bilgi kayna olabilirler. Eer hkmetd kurulular bilgi

toplamak isterlerse yada elde edilmi bilgileri Komisyon ile paylamak isterlerse, ncelikle bu

bilgiyi paylama konusunda kendilerini ne kadar rahat hissettiklerini dikkate almallar. Byle

bir durumda Komisyon ile tmyle yardmlaarak, komisyonun baarl olmasna yadmc

olmak ile bu belgeler zerindeki kontroln (ve elbette gizlilii hakkn) kaybetme arasnda

bir amaz yaayacaklardr. Bu durumda hkmetd kurulularn dier lkelerdeki kurumlar

17 Raporun VI. ve VII. Ciltleri


21/44

ile bu durumu nasl dengeleyebilecekleri zerine grmesi uygun bir yol olabilir. Bu ilk

aamadaki sorunlar aldktan sonra hkmetd kurulular, etkili bir bilgi paylama modeli

uygulayabilmek iin muhtemelen bilgiyi nereden alabilecekleri ve topladklar bilgiyi nasl

organize edeceklerine dair iki operasyonel sorunun yantn bulmaya alacaklardr.

1. Bilgi Kaynann TespitiGemiteki Hakikat Komisyonlar, hkmetd kurulular tarafndan toplanan bilgileri, arka

plan bilgisi, bir sonraki hakikat komisyonu soruturmalar iin bir teyit bilgisi, hatta son rapor

iin bir referans noktas olarak deerlendirmek gibi farkl ekillerde kullanmlardr. rnein

Arjantinde CONADEP isimli komisyonun tespit ettii 9000 lmn sadece te biri

komisyonun kendi bana toplad ifadeler zerinden tesipt edilmitir. Bu durum baka bir

amala toplanm bilgilerin, izin alnmadan bir baka amala kullanldn gstermektedir.

Bylece komisyon almasna katlmay arzu etmeyen insanlar, baka bir amala verdikleri

bilginin kamu ile paylaldn grmlerdir. Bu sebeple komisyonun bilgiyi herkese ak birrapora dahil etmeden nce, bilginin kaynan gerekirse raporunda belirtmesi gerekir.

Hkmetd kurulular tarafndan toplanan bilgiler atmann kapsam, soruturmann

younlaabilecei alanlar ve soruturma olanaklar iin kullanlabilir. Bunun bir rnei

ilideki Rettig Komisyonu tarafndan gerekletirilmiti. Komisyon, Vicari de la Solidarad

isimli rgt tarafndan kayplar zerine toplanan bilgileri soruturmasnn balang noktas

olarak kullanm, btn aileler ile tek tek grerek herbir kayp olaynn teyidini almaya

almtr. Hakikat komisyonu iin kullanl olabilecek bilgiler aadaki kaynaklarda dahil

ok eitli kaynaklardan elde edilebilir:

nsan Haklar bilgi ve belge merkezleri ve bu merkezlerdeki dosyalar Madur dernekleri ve bireylerden elde edilen bilgilerle hazrlanm dosyalar Srgnde yaayan bireyler ve gruplar ile onlarn toplad dosyalar Gemi dnem Hakikat Komisyonlar ve soruturma komisyonlarnn almalar Mahkeme kaytlar ve tutanaklar stihbarat rgtlerinin kaytlar Meslek Organlarnn (hukuki, tbbi, medya ve akademik) kaytlar Mze ve Ulusal Arivler Uluslararas Kurumlar ve Yabanc Hkmetler Yerel ve Uluslararas Bilgi Edinme Yasalar erevesinde elde edilecek belgeler

Bu kaynaklarn kullanma hazr veya kullanl olmas, atmann tarihine ve komisyonunun

soruturma methoduna bal olarak deiir. Guetamalada ki Tarihsel Aydnlatma iin

Komisyon, Amerika Birleik Devletlerinin istihbarat rgt CIA tarafndan verilen gizlilii

kaldrlm belgelerden nemli oranda bilgi elde etmitir. Kenyada ise hkmetd kurulular,

etli medya kurulularnda (zellikle bir tanesinde herhangi bir yerde yaynlanm bir

katliamla ilgili ok nemli bilgiler bulunmutur) nemli bilgi ve belgelere ulamlardr.

Medya kurumlar zellikle ihlallere dair fotoraf tarz delillerin elde edilmesinde son derece

faydal yerlerdir. Yine tbbi kurumlar, lm ve otopsi raporlar ve dier belgelerin

bulunabilecei kurumlardr. Perudaki Komisyon, polis, askeri kaynaklar ve gizlilii kaldrlm


22/44

belgeleri almalarnda geni bir ekilde kullanrken, mahkemelerdeki belgeleri yeterince

kullanamamlardr nk lkedeki adalet sistemi devam eden davalarn dosyalarnn

incelenmesine olanak vermedii gibi komisyonunun yksek mahkeme ile ilikilerinin srekli

dosta olduunu sylemek zordur.

2. Bilgi Toplama Prosedrnn UygulanmasHkmetd kurulularn bilgileri toplarken ve hakikat komisyonu ile paylarken, bu

bilgilerin komisyon tarafndan etkili olarak nasl kullanlacann bilincinde olmas gerekir.

rnein komisyon bir bilgi bankas oluturacaksa elde edilen bilgileri bu bilgi bankas iin

kullanmak ne kadar kolay olacaktr? Basit bir kataloglama sistemi bilginin sebep ve eit

esasl olarak, ksa bir aklama ile dizgilenmesi - komisyonun bu bilgileri anlayp ileride

kuraca bilgi bankasna girmesini salayabilir.

En geni manada ise hkmetd kurulularn verdii bilgilerin ne kadar kullanl olaca,komisyonun bilgileri nasl seip harmanlayacana baldr. Yakn dnem komisyonlarnn

pekou olduka teferrutal bilgi toplama ve bilgiyi kullanma teknikleri kullanmaktadr. Bu

yzden dardan toplanm bilgilerin eklenmesi ciddi anlamda emek ve zaman gerektirebilir.

Genel olarak hkmetd kurulular, komisyonunun faaliyete gemesinden nce hassas

zellikteki bilgi ve belgeleri toplayp , yokedilmesini veya kaybolmasn nleyebilir18. nemli

bilgiler (gvenlik kaytlar ve gizli devlet belgeleri gibi) muhtemelen hkmetd kurulularn

ulaamayaca bilgilerdir ancak yinede bu kurulularn bu tr bilgilere ulamak iin

ellerindeki imkanlar sonuna kadar kullanmas gerekir. Ancak yerli ve yabanc hkmetlerin

sahip olduu belgeler, insan haklar ihlalleri konusunda etkili deliller durumunda olabilirler ve

vatandalarn (yabanc lke vatandalarda dahil) Bilgi Edinme Yasalar erevesinde bu bilgi

ve belgelere erimesi mmkn olabilir.

Amerika Birleik Devletlerinin etkin olduu lkelerde bulunan hkmetd kurulular bu

lkenin Ulusal Gvenlik Arivinede bavurabilir. Amerika Birleik Devletlerinin bakenti

Washingtondaki George Washington niversitesinde kurulu bir hkmetd kurulu

ABDnin yabanc lkelerde dahil olduu eylemlerde dahil olmak zere, devlet belgeleri

zerindeki gizlilii kaldrmak iin almalar yrtmektedir.

3. Medya ile Sistematik likinin GelitirilmesiMedyann toplumun genelinde bir tartma balatmak iin nemli bir ara olduu inkar

edilemez. Peki yazl ve grsel medya, baars garantili olmayan bir komisyon srecini nasl

ileyecektir? Gney Afrikada Hakikat ve Uzlama Komisyonu sreci o kadar youndu ki bu

sayede yazl basnn srekli olarak ileyecei haberler eksik olmuyordu. Ayrca haftada bir

saat yayn yapan ve yaklak bir milyon izleyici kitlesi olan bir televizyon programda

komisyonun almalarn iliyordu. Ancak eer medya Komisyonunun almaya balad

tarihten itibaren srece dahil olmam ise, komiyonun almalar devam ederken haberler

yapmas zorlaabilir. Bu sebeple hkmetd kurulularn hazrlk dnemi iinde medya ile

18Baknz: Louis Bickford, The Archival Imperative,Human Rights Quarterly 21:4 (1999).


23/44

irtibatlanp onlar harekete geirmesi, hatta gerekirse srece dair eitmesi gerekir. Ayrca

haberlerin adil ve yeteri oranda bilgi verici olmasn salamaldr.

Medyann srecin bandan itibaren katlmn salayabilmek iin, bir hkmetd kurulu ve

koalisyon, kendisini, komisyon ve bununla balantl olarak komisyonunun almasna

eletirelde bakabilen, uluslararas anlamda rnek tekil eden dier modelleride hakknda

bilgisi olan bir bilgi alma merkezi haline dntrebilir. Bunun iin gei dnemi adaleti

zerine eitimler (bir seminer, konferans or kaynak materyaller hazrlama yolu ile)

dzenlenebilecei gibi, gazetecilerin takdir edecei dier yntemlerde kullanlabilir. Bu

yntemlere daha fazla aratrma iin irtibat bilgileri salamak, brifing zelli inde belgeler

hazrlamak dahildir. Ganadaki hkmetd kurulular, bu yntemlerin bileiminden oluan

bir strateji ile medyann Ulusal Uzlama Komisyonu srecini takibe almasn salamlardr.

Daha etkili ve baarl bir medya stratejisi gelitirmek iin, hkmetd kurulularn kendi

kapasitelerini ve kabiliyetlerini, bu tr bir ihtiyaca cevap verecek ekilde, bilgi sahibi personel

ve kaynak yaratma ynlerindende gelitirmeleri gerekebilir. Bu kapasite gelitirmealmasna, basn aklamas yazma teknii, gazetecilerin kullanabilecei bilgiyi tespit etme

(alnt, olay vs. gibi) ve medya mensuplar ile olumlu ilikiler kurma zerine basit eitim

seminerleride eklenebilir.

Bu tr ilikilenme yntemlerinin, medya altyapsnn hala gelimedii yada medyann insan

haklar ihlallerine kar sessiz kaldnn dnlp medyaya ihtiyatl yaklald toplumlarda

uygulanmas durumunda baz sorunlar yaratmas szkonusu olabilir19. Buna ek olarak medya

ile irtibatlanma hkmetd kurulularn tekbana zerine ald bir sorumluluk olmaldr.

Komisyonun kendiside d dnyaya alma ve kamunun bilgilendirilmesi ve eitilmesi

faaliyetine aktif olarak katlmaldr. Daha kk lekli medya organlar yerel toplum

gazeteleri, geleneksel iletiim kanallar zerinden mesajn, medya altyaps olmayan veya

zor ulalan alanlara iletilmesi salanabilir.

HKMETDII KURULULAR, MEDYA VE HAKKAT KOMSYONLARI : GANA TECRBES

George Sarpong

Ganada, Dazeteciler Derneinin, Sivil Toplum Koalisyonuna dahil edilmesi ile birlikte,

hkmetd kurulular medyay bandan itibaren Ulusal Uzlama Komisyonusrecine dahil

etmilerdir. Koalisyon gazeteciler iin eitim seminerleri dzenlemi, Hakikat Komisyonunun

ilenmesi zerine adna Akosombo Ruhu denilen etik ilkeler gelitirmi ve medyann bu

ilkelere bal kalmasn garanti altna almaya almtr.

Akosombo Ruhu: Ulusal Uzlama Srecine dair Medya Haberleri iin Klavuz lkeler

Gana Gazeteciler Derneinin, Ulusal stiare Komitesi tarafndan hazrlanan Akosombo Ruhu,

Ulusal Uzlama Komisyonu almalarnn yersiz haberler ile ilenmesi durumunda ortaya

19Baknz:Andrew Kuper and Jocelyn Kuper, Serving a New Democracy: Must the Media Speak Softly?Learning from South Africa,

International Journal of Public Opinion Research 13:4 (2003).


24/44

kabilecek paralayc yan ve atmay hem toplum hemde lke dzeyinde gelitireceine

dair kayglardan yola klarak hazrlanmtr. Dzenleyici bir kod olarak hazrlanm olan bu

tedbirler, medya ile hakikat komisyonu ilikisindeki anahtar konular aadaki balklar

zerinden dzenlemektedir: Ulusal Uzlama Sreci, Ulusal Uzlama Sreci ve Medyann

Durumu, Ulusal Uzlama Sreci ve Medya Takipileri, Medyann Rol ve Duruu. En sonbalk

ile ilgili olarak medya kendisi kendine bir rol biebilir veya Ulusal Uzlama Komisyonu ile

ilikilendiinde bu rol seebilir ki bu roller unlar olabilir:bilgi salayc, izleyici, savunucu,

kolaylatrc, rehber, sivil eitimci. Gana Gazeteciler Derneinin Etik Kurallar iin klavuz

ilkeler, unlardr: sahipten nce okuyucu (medya organn sahibinin karndan nce

kamuoyunun kar), partiden nce ulus (parti taraftarl pozisyonunun belirlenmesi ve

ulusun karlar ile dengelenmesi) ve kardan nce meslek. Bu belgenin son ksm ise yledir:

Akosombo Ruhu, medya alanlar arasnda Gana halkna vefa iin yaplan anlamadr ve

mesleimizin tutarl ve saygdeer etik ilkeleri erevesinde, ulusal lekteki birbirini anlama,

uzlama ve iyilemesrecine hizmet eder.

Ancak Gana tecrbesinde bir ka dezavanatajl durumda yaanmtr. lk olarak medyann

komisyon srecine eletirel ve sorumsuz yaklat eklinde eklinde bir korku gelimitir.

yleki medya etii adeta tekrar hatrlatlarak kaliteli medya haberleri talebi

gndemletirilmitir. Hkmetd kurulular medyann srece otomatik olarak ilgi

duyacan, yaplmas gereken en nemli iin onlar etik haberler yapma noktasnda

cesaretlendirmek olduuna inanyordu. Taki Ulusal Medya Komisyonunun (NMC) izleme

projesi, medyann komisyon srecini ok fazla ilemediini tespit edene kadar. Bu farkndalk

Sivil Toplum Koalisyonuna iki nemli ders veriyordu. Birincisi Komisyon almas

kendiliinden medyann ilgisini ekmiyordu. Bu yzden hem kolalisyonun hemde hakikat

komisyonunun bir strateji gelitirip medyann ilgisini ekmesi gerekiyordu. kincisihkmetd kurulularn medya haberlerini nicelik ve nitelik ynnden izlemesi ve ilginin

kaybolduunu farkettikleri anda harekete gemeleri gerekiyordu. Gana rneinde Ulusal

Medya Komisyonunun (NMC) alarm zilini erkenden almas ile hkmetd kurulular

harekete gemitir ve buda medya ile iyi ilikilerin olmasnn srece nasl yardm

edebileceini aka gstermitir. Ulusal Medya Komisyonunun (NMC) bulgular

yaynlandktan hemen sonra, NMC, Gana Gazeteciler Dernei ve sivil toplum koalisyonu

temsilcileri, hem resmi hemde gayr- resmi yollardan medya organlarnn ynetici ve

editrleri (ou ilk ilikilenme dneminde yeralmlardr) ile irtibata gemi, bir sonraki

izleme dnemi raporu medyann komisyona ilgisinin arttn gstermitir.

E. Komisyonun Uzun Sre in TasarlanmasKomisyonun almasnn muhtemel sresi ve bunun en genel anlamda insan haklar,

hesaplama ve demokrasinin kurumsallatrlmas stratejik hedeflerinin iine nasl

sdrlaca, hkmetd kurulularn srecin bandan itibaren zerinde kafa yormas

gereken bir durumdur. Baz durumlarda sivil toplumun, hakikat komisyonlarnn kurulmas

srecindeki etkisi olduka fazladrve bu etkiye dayal olarak kurulular mevcut seenekler ve


25/44

hakikat komisyonu modeli zerine yeterince bilgilendirilmi olmay salayabilir ve bununla

birlikte srece dairnerilerini uygun ekilde yapabilirler.

1. Dier Adalet Mekanizmalar ile Balant SalanmasHakikat Komisyonunun, gemiin ac mirasna yant olmak iin mevcut olan stratejilerden

birisi olduundan daha nce bahsedilmiti. Hakikat Komisyonunun planlanma ve ilikilenme

aamalarnn erken dnemlerinde , planlanan hakikat komisyonunun dier gei dnemi

adalet stratejilerini hangi ekillerde desteklediine ve onlarla uyumuna bakmak nemlidir.

Bu noktada kilit konumdaki aktrler (siyasetiler yada bar mzakerecileri) dier stratejilerin

mevcut kapsam dahilinde uygun olmadn ifade etseler dahi, hkmetd kurulularn bu

seenekleri tartmas nem arzeder. rnein hkmetd kurulularn, nerilen hakikat

komisyonunun aadaki sreler ile nasl bir tamamlama, glendirme ve etkileim iinde

olacan sorgulamas gerekir:

Gemiin Faillerinin Soruturulmas: Peruda olduu gibi, Hakikat Komisyonu bir birimkurarak kilit durumdaki baz davalarn soruturulmas iin Basavcya verilmesi

yoluna gidecekmidir? Eer hakikat komisyonunun bulgularna dayal olarak hukuki

davalar almas niyeti varsa ortaya normal kanun yolu sorunu kabilir (rnein

cevap hakk tanmadan sorumlarn isimlerinin deifre edilmesi). Bunun yansra

soruturma nnde engellerde olabilir (af durumu yada yasann getirdii

snrlamalar gibi)

Gemiin Kt Muameleleri iin Tazminat: Tazminatlar alacak kiiler hakikatkomisyonu srecindemi belirlenecektir? Eer yleyse ortaya nasl sonular

kacaktr?20 Belirlenecek tazminatlarn makul olup olmadnn tespit edilmeside

nemlidir. Gney Afrikadaki Hakikatve Uzlama Komisyonunun tazminat verilmesi

ynndeki nerisi byk oranda yerine getirilmemi, bu uygulama uluslararas

alanda eletirilmi, ulusal lekte ise Hakikat ve Uzlama Komisyonu srecine dair

dkrkl yaratmtr21.

Kurumsal Reform: Komisyon, kt muameleden sorumlu kurumlarn nemli orandareformuna nasl bir katk sunacaktr? Sonu raporunda bu konuya dair neriler

olacakmdr? Komisyon ihlallerin kurumsal boyutu ieren durumalarda

yapacakmdr? Ciddi bir sorun olan, hacmi byk orandaki nsan haklar ihlallerinde

kurumsal sorumluluun incelenmesi, reform yaplacak alanlarn hangileri olduunu

tespit etmek iin nemlidir. Gemiteki baz komisyonlar bunu tematik durumalar

yolu sorgulam, ayrca baz son raporlarda buna dair blmlere yerverilmitir.

An: Madurlarn anlar ile ilgili ne yaplacaktr? Komisyon anlatrmaya katkdabulunacakmdr? Nasl? Aynen Arjantindeki insan haklar altsekreterliinin yapt

gibi komisyon belgeleri gvenli bir yerde saklanacakmdr?

20 rnein Ganada Ulusal Uzlama Komisyonunun tazminat alacak insanlar belirleyeceine dair oluan intiba sebebiyle, insanlarn

maduriyetlerini abarttklar gzlemlenmitir.21

Baknz: Amnesty International and Human Rights Watch, Truth and Justice: Unfinished Business in South Africa, AmnestyInternational, 2003, AFR 53/001 2003.


26/44

Uzlama22: Komisyonun isminde uzlama kelimesinin olup olmamasna bakmadan23,hkmetd kurulularn bu kavrama dikkat ekmesi ve komisyonun hangi yol ve

ekillerde uzlama konusuna katk sunacan soruturmalar gerekir. Pek ok gei

dnemi adalet srecinin temel hedefi uzlamadr. Ayn zamanda kamuoyunun

uzlamann ulusal kapsamda ne anlama geldiinin aklanmasna dair beklentisi iyi

idare edilmeli, somut sreler araclyla daha te anlamda uzlamalarnda bireyler

arasnda veya ulusal boyutta uygulanacaaklanmaldr.

2. Karlatrmal Mevzuatlarn ncelenmesiBtn Hakikat Komisyonlar kendine mahsus yaplardr. Ancak karlatrmal tecrbelerin

farknda olmak sreci zenginletirip, gemite yaplan hatalardan ders alma imkan

yaratabilir. Hazrlk sreci boyunca, Hkmetd kurulular, hem kendilerini hemde

dierlerini sre hakknda aratrma yolu ile bilgilendirmeli, mmknse mevzuatlar

karlatran almalar, sonu raporlarn, kullanlan halk eitim materyallerini veya hakikatkomisyonlar zerine yazlanlar incelemelidirler. Bu tr aratrmalar sayesinde hkmetd

kurulularn dier hakikat ve uzlama komisyonlarnn sosyal etkiyi arttrma noktasnda

(bunun sebebi siyasal olabilir, mesela siyasal canlln eksiklii yada siyasal nceliklerdeki

deiim yada bte sknts gibi daha pragmatik bir sebep olabilir) neden baarsz

kaldklarn tespit etme anslar doar. Srecin banda potasiyel risk tayan alanlar tespit

edildikten sonra bunlardan kanmak iin strateji gelitirebilirler.

3. Yksek Beklentilerin DengelenmesiHkmetd kurulularn farknda olmas gereken bir dier konuda Hakikat Komisyonlarnn

kurulmas ile birlikte halkta oluan beklentilerdir. Eer komisyonun vekaleti geni bir alan

kapsyorsa, yada komisyon siyasal aktrler ve dierleri tarafndan ulusun her trl derdine

are olarak sunulmusa, bu aamada hkmetd kurulularn, komisyonunun kapasitesi ve

yapabilecekleri zerine kamuoyunda daha gereki beklentilerin olumasna yardmc olmas

gerekir. Bu aamada rnek olarak en iyi uygulama zelliindeki uluslararas rneklere

bavurulabilir. rnein baz Gney Afrikallar hakikat ve uzlama komisyonunun

almasndan ortaya kan uzlama konusunda nceden daha az abartl ifadeler

kullanlmas gerektii iddiasnda bulunmaktadr.

4. Takip Edilecek lerin ngrlmesiHkmetd kurulularn, hakikat komisyonunun takip etme srecine bandan itibaren dahil

olmas gerekir. Ortak problemlerden birisi hakikat komisyonunun nerilerinin

uygulanmamasdr. nerilerin uygulanmamas sonucu nerileri sz olarak alglayan

madurlar yabanclatrlmaktadr. Bu szlerin tutulmamas ile birlikte madurlar, tm sre

hakknda olumsuz dnmeye balarlar. Bu adan merkezi bir takip brsounun kurulmas ,

22Baz lkelerde bu kavram halnn altna sprp unutmak anlamna gelsede, bu makaleyi hazrlayanlar bu kavramzengin bir ulusal

diyalog ve hesap sorma sreci olarak alglamaktadr.23

Yukarda da ifade ettiimiz gibi ou komisyonun isminde bu cmle yoktu. rnein Guetemaladaki Komisyonun ad TarihselAydnlatma Komisyonudur.


27/44

konunun tahkik edilip doru kanallara ynlendirilmesi, kaynak salanmas ve uygulama iin

gereklidir. Hkmetd kurulularn, komisyonun kuruluunu salayan mevzuatta bamsz

bir kamu kurumunun oluturulup srecin takibinden sorumlu olmasn salayan bir

dzenlemenin yeralmasn garanti altna almakiin bandan itibaren lobi yapmalar gerekir.

Bu tr bir sorumluluu alabilecek kurumlara rnek olarak Ombdusmanlk makam ile

Bamsz nsan Haklar Komisyonu gsterilebilir.

Hkmetd kurulularn, komisyonunun kendini nasl konumlandrd ve halkn komisyonu

nasl algladna dair deerlendirme yapmak iin olduka iyi bir konumlar vardr.

Hkmetd kurulularn bu bak perspektifini kullanarak madurlarn ihtiyalarn

deerlendirip, komisyonun onlarn bulunduu alana nasl bir etkide bulunaca kararna

varmalar mmkn olabilir. Bu almaya komisyon ile ilikilenme veya komisyonun

kapasitesini gelitirmek iin almakta dahildir. Gney Afrikadaki Hakikat ve Uzlama

Komisyonunun, sivil toplum kurulular ile hayatta kalanlar iin yapsal bir grup oluturma

konusunda almamasnn akabinde, madurlarn yer ald halka yakn eitli kurumlarkurulmutur. Madurlarn kendi kendilerine rgtlenmelerinin getirdii bir risk ise, hakikat

komisyonunun - ve doal olarak hkmetin ifade edilen ve grlen ihtiyalar karlama

konusunda yetersiz kaldna dair uzun sren bir kzgnlk ve huzursuzluk halinin ortamda

hakimiyet srmeye balamasdr.

Hkmetd kurulularn, komisyonun yaklamnn, onlarn alanna olumlu mu yoksa

olumsuz etkileri olacanda deerlendirmesi gerekir. rnein akl sal rgtleri,

komisyonunun psikolojik iyiletirmeyi gndemine alp tevik etmesi ile birlikte madurlarn

onlarn sunduu hizmetlere daha fazla karlk vermeye baladn grebilir. Ancak yine ayn

rgtler, komisyona verilen ifadeler srasnda yada gemite yaanan gaddarlklarn

kamuoyuna aklanmasndan sonra, bu yaananlardan dolay post travmatik stres bozukluu

yaayan baka madurlarn olduunu ve bylece hizmet vermeleri gereken madur saysnn

arttnda grebilirler.

II. HAKKAT KOMSYONLARI LE ALIMAKA. Genel Aklama

Hkmetd kurulular, bilgiye ulaabildikleri, aratrma yetenekleri, komisyonunun

inceleyebilecei kilit zellikte davalar ve durumlar belirleme becerileri, madurlar ve en

genel anlam ile sivil toplum kurulular ile olan balantlar, kamuoyunu harekete geirerek

siyasal bask yaratma yetenekleri sebebiyle komisyon karsnda ok deerli bir konuma

ulaabilirler. Bu avantajlar sayesinde, hkmetd kurulular komisyonun grev sreci

boyunca, medya ile ilikilenme, medya teknikleri ile kaynaklar retip datmn salama,

madurlar ile birlikte alma, bilgi toplama ve yayma gibi birden fazla faaliyete katlabilirler.

Hkmetd kurulular, bu faaliyetlerin uygulanmas esnasnda, iliki gelitirme, bilgiyi

ileme, sorunlar nceden tahmin etme ve gelecei ngrme gibi durumlar ile yzyze

gelebilir.

Hkmetd kurulular, srecin bu aamasnn, komisyonunun greve balama srecinden daha zor olduunu hissedebilirler, nk komisyon artk resmi bir organa dnmtr.


28/44

Taraflar arasnda ncesinden, yani hazrlk srecinde bir ortak alma ilikisi yoksa, bu

durumda sen ben alglamasnn domas ve akabinde ortak hedefin arada kaynamas

riskide vardr. Bir alma ilikisi oluturmak elbette iki ynl bir sretir: hkmetd

kurulular, komisyon ile aralarndaki i ilikisini kolaylatrmak iin alrken, komisyonunda

hkmetd kurulularla ciddi ve gereki bir ibirlii kurmak istediini gstermesi,

hissettirmesi gerekir. rnein Dou Timorda kurulan hakikat komisyonu, bandan itibaren

sivil toplum ile ortak almas gerektiini olumlu anlamda hissettirmi, Program Destek

Birimi oluturarak hkmetd kurulular ve dier kurumlar ile iliki kurma stratejisi

gelitirmi ve onlarla dzenli toplantlar gerekletirmitir.

Hkmetd Kurulular ile Hakikat Komisyonlar arasndaki ilikiyi zorlayabilecek unsurlar:

Vizyon: Komisyonunun, hesap verme sreci anlamnda, nasl ve hangi oranda bir yerigal ettiine dair vizyon gelitirip korumak

Temsil: Adil temsil ve eit roller Bilgi: Bilgi ynetimi ve paylama Gerilim: Hkmetd kurulularn Hakikat Komisyonu ile yaad gerilim ve fikir

ayrlklar

B. likilerin Gelitirilmesi1.

likiler iin dikkate alnmas gereken zgnlkler

Hakikat Komisyonu ile ilikilenecek olan hkmetd kurulularn, sadece dier benzer

hkmetd kurulular ve geni lekte sivil toplum kurulular ile deil, ayn zamanda

komisyon personeli, madurlar ve medya ilede salkl alma ilikileri kurmas gerekir. Bu

alma ilikisinin, en erken zamanda bir stratejiye brndrlmesi gerekirki ileriki aamada

kabilecek zorluklara hazrlkl olunabilsin. ncesinden salkl ve iyi bir alma ilikisinin

kurulmas ve uzun dneme dayal ak bir stratejinin oluturulmas ile birlikte, komisyonunun

ksa vadeli hedeflere ynelmesi ve sadece yetki alannn hedeflerini yerine getirmek gibi

klasik grevi yerine getirme durumunun nne geilebilir, komisyon ile kurulan iyi alma

ilikisi zerinden, komisyonunun kendisine, yapt almann madurlara ve en genel anlamile topluma nasl bir etkisi olabilecei kolaylkla anlatlabilir.

Komisyon iin alan baz personelin, gemite hkmetd kurulularda alma tecrbesi

olmayabilir. Bu sebeple srecin bandan itibaren hkmetd kurulular ile almak onlar

iin bir ans olabilir. Ancak ortak tarih ve hedeflerin olmasnn, otomatik olarak dostane bir

iliki gelitireceini sylemek mmkn olmaz. Komisyonun almaya balamas ile birlikte,

komisyon alanlar ciddi bir zaman sorunu yaayp, nemli uralar iinde olacaklardr. Bu

sebeple hkmetd kurulular ile mzakere yapma yada konsenss yaratma imkanlar son

derece snrl olacaktr. Bu durum hem hkmetd kurulular, hemde komisyon

almalarnn akc ilerlemesi asndan zarar verici olabilir. Bu sebeple, bu tr bir


29/44

mekanizmann bu aamadan ziyade nceden olumas nemlidir. Bu ortak alma

srelerine, ibirlii anlamalar yapmak, hkmetd kurulularn komisyona neri ve

eletirilerini sunabilecekleri dier mekanizmalarn oluturulmas veya dzenli toplantlar ile

ortak alma platformlar oluturmak dahil edilebilir.

Buna ek olarak, baz hkmetd kurulular, komisyon tarafndan yanl ve kendi kurumsal

hedeflerinin peinde olduklar eklinde grlp, onlarn pheci ve kart yaklamlarna

maruz kalabilirler. rnein Haitide kurulan komisyon, madurlar ve ahitler ile irtibata

gemek iin hkmetd kurulular ile almay tercih etmemi, onun yerine kiliseler ve

yerel ynetimler ile almtr24. Ayn ekilde hakikat komisyonunun varolan kaynak ve

personel kapasitesinin okluu, hkmetd kurulularn gcne gidebilir. Eer kendi

doallnda gelimi bu gerilimlervarln srdrrse, ortaya kan durum komisyonun daha

etkili bir alma yrtmesine ve madurlarn ihtiyalarn karlamaya kadar uzanabilecek bir

ibirliinide engelleyebilir. Hkmetd kurulularn bazlarnn komisyon almalarna

eletirel yaklamas sonucu, komisyon alanlar btn hkmetd kurululara karolumsuz yaklamlara sahip olabilirler. Bunun terside geerli olabilir. Bu sebepten dolay

iletiim ve muhtemelen eletirilerin uygun bir yoldan iletilmesiyle, aradaki gerilim baka

kanallara ynlendirilebilir ve ibirliinin bu durumdan etkilenmesi engellenebilir. Gney

Afrika tecrbesinde, Khulumani Madur Destek Grubu deiik dnemlerde komisyona kar

km, bunun bir sonucu olarak baz kesimler, bu durumun komisyon yelerinin bir btn

olarak hkmetd kurululara gvenmemelerine, yada ilikilenmek iin daha az istekli

olmalarna neden olduunu ne srmlerdir25.

ULUSLARARASI AKTRLER VE HAKKAT KOMSYONLARI

Hakikat Komisyonlarnn birounun, dier lkelerde kurulu bulunan ve srece birden fazla

yoldan destek sunan uluslararas aktrler ve kurumlar ile ilikileri vardr. Kar Amac

Gtmeyen Uluslararas kurulular Gei Dnemi iin Uluslararas Merkez, Ulusal Gvenlik

Arivi (Washingtonda kurulu bulunan ve ABD belgelerinin gizliliinin kaldrlmas konusunda

uzmanlam hkmetd kurulu) veya Gney Afrikann Johannesbourg kentinde kurulu

bulunan iddet ve Uzlama almalar iin Merkez gibi hkmetd kurulularla,

karlatrmal rneklere dayal olarak, tecrbe ve bilgi paylamnda bulunabilir, aratrma

ile personel kayna sunmann yansra, yaplan hatalardan karlm dersler ile en iyi

uygulama konusunda tavsiyede bulunabilirler. Birbirine yakn lkelerde ki hkmetd

kurulular (ou zaman ulusal aktrler tarafndan paradoksal bir ekilde gzden

karlmaktadr), kendi tecrbelerinden kardklar kilit dersler ile birbirlerini desteklerler.

rnein Bat Afrikadaki lkeler arasndaki grmeler, Gana ve Sierra Leone gibi lkelerdeki

hakikat komisyonlarna ciddi katklar yapmtr. Ford Vakf, Ak Toplum Enstits ve

Rockefeller Vakf gibi uluslararas vakflar, hkmetd kurululara hakikat komisyonu sreci

boyunca hem mali hemde dier anlamlarda katklar sunmulardr. Bu tr vakflar herhangi

24Baknz: Priscilla Hayner, Unspeakable Truths , New York: Routledge, 2001, s. 238.25Baknz:H. van der Merwe, P. Dewhirst, B. Hamber, Non-Governmental Associations and the Truth and Reconciliation Commission:An Impact Assessment, Politikon 26:1 (1999), at note 12.


30/44

bir insiyatifi desteklerken, yaplan almaya kamusal alanda byk bir destek olmasn

gzetirler ve muhtemelen ciddi olarak faaliyet yrten hakikat komisyonlarnn masraflarn

karlayamayabilirler. Uluslararas akademik evreler ve aratrmaclar, belge, aratrma ve

konferanslar iin mekan, bilginin korunmas ve izleme olanaklar konusunda yardmc

olabilirler. Birlemi Milletlerde bir dizi hakikat komisyonununda El Salvador, Guetemala ve

Sierra Leone merkezi bir rol oynamtr. BM ulusal dzeydeki gei dnemi adalet sreci

iin destek ve meruiyet ilevi grebilir. Yine belli lkelerin hkmetler, bilhassa Avrupadaki

hkmetler ve zelliklede skandinavya lkeleri gei dnemi adaletine zel bir ilgi

gstermektedirler.

Hem hkmetd kurulularn, hemde komisyonunun alanlarnn birbirlerine empati yaparak

yaklamas gerekir. Komisyonunun, hkmetd kurulular ile iliki gelitirme istei zamanszlk ve

ar ykten dolay arzu edildii oranda gereklemeyebilir. Ayn ekilde hkmetd kurulularda,

neri ve eletirilerinin yansra yaptklar katklarn toplantlarda hakl olarak kabul edilmesini

bekleme hakkna sahiptir.

2. Hkmet D Kurumlarn KatlmHakikat komisyonlar ile mzakereleri srasnda hkmetd kurulularn, kendilerini komisyona kar

hangi pozisyonda grmek istediklerine bal olarak, kendilerine bir dizi rolden birini semeleri

gerekir. Kimi hkmetd kurulular darda kalp gzlemci olmay tercih edip neri ve eletiri

yapmak isteyebilirler. Kimi hkmetd kurulular ise kendilerini komisyon ile ilikilenme, komisyonu

cesaretlendirme rolnde grp, danman yada mttefik olarak konumlandrabilirler. Hkmetd

kurulular, ncelikli faaliyet alanlarna (medya, halk eitimi, kamusal alanda savunma, madurlaradestek vs. gibi) bal olarak, deiik ekil ve dzeylerde komisyon ile iliki gelitireceklerdir. Bu seilen

model, komisyonun kendini nasl konumlandrdna bal olarak, aslnda durumun kendisi tarafndan

dikte edilmite olabilir. rnein komisyonunun, madurlarn psikolojik destei alannam yoksa

cezalandrc adalet zerinemi younlaaca, hangi tr hkmetd kurulularn daha fazla etkisi

olacann iaretini verir26.

Eer hkmetd kurulu, komisyonun bir mttefiki gibi almak istiyorsa, aklda tutmalar gereken

ey komisyon olmadklardr. Komisyon ile ibirlii ve ortakln belli bir snr olmaldr. Hkmetd

kurulularn, bu yeni rollerinin farknda olarak ve bundan yararlanarak, kendi z kimliklerini

kaybetmeden, yapc bir ortaklk almas esasn koruyarak, hakikat komisyonuyla ne kadar yakn

mesafeden almak istediklerini kararlatrmalar gerekir. Bunun hakikat komisyonlarna ters etkisi

ise, eer bu iliki ok yaknsa ve iyi idare edilememise, bu durumda bamszlk ve tarafszlk tehlike

altna girebilir, gizlilik ihlal edilebilir, kurumsal sorumluluk sekteye urayp, bilgi toplamada

dzensizlik oluabilir. Bunun hkmetd kurululara ters etkisi ise, kurumsal kimlik, fon ve

kaynaklarn kayb olabilir.

Eer bir hkmetd kurulu gzlemci roln semise, o zaman eletiri konusunda ciddi kararlar

almas gerekir. Elbette kamusal ve zel eletirilerin ayr birer yeri vardr. Buradaki temel soru bunun

26 Yukarda bahsettiimiz gibi hkmetd kurulularn seslerinin erkenden duyulmas iin aba gstermesi gerekir. Bylece hakikatkomisyonu almasnda deiik evreler ile sivil toplum sektrlerinin temsili salanabilir.


31/44

iin en uygun zaman nedir ve eletiri ne maksatla sylenmitir. Peruda, hkmetd kurulular,

resmi ve gayr resmi yollardan eletirilerini komisyona iletmilerdir. Ancak bu eletiriler dikkate

alnmadnda bunlar kamuoyuna amamlardr. Bunun gerekesi olaraksa, komisyon kartlarnn

eline koz vermek gibi bir riski gze almak istemedikleri ve genel anlamda komisyonun

glendirilmesine inandklar iin daha kk alanlar ile ilgili eletirilerini kamuoyuna

yanstmadklarn ifade etmilerdir. Ancak komisyonunun almasn tamamlamasndan sonra, daha

nce aklanmayan bu eletiriler kamuoyuna aklannca, komisyon alanlar abalarnn takdir

edilmedii hissine kaplmlardr. Sierra Leoneda ise, srecin olduka ilerlemi

ictj - hakikat komisyonları ve hükümet dışı kurumlar elzem bir İlişki

Documents