I

! §§1

ühiS

SK1Ï8

i a

H ltM\ m

wÊÊÊi8s

mmv ra®!

M it

mmmumwmm $,-' fimmsm i

m m ïïwm.mm mmi l l IK » 1 H■■■■

23?

D IS SE R T A T IO PHILO SO PH ICA

THEORIA PÜLVERIS PYRII.

A N N U E N T E D E O T E R O PT . MAX.

D. HIERONYMI DAViDIS GAÜBII,MEDICINA DOCTORIS , EJUSDEM AC CHEMIAE ET COL-

LEGII PRACTICO-MEDICI IN ACAD. LUGD. BAT.P R O E E S S O R I S O R D I N A R I I , ,

N E C N O U

AmpliJJim S e n a t ü s A c a d e m i c i Confenfu,NobiliJJïma F acultatis P hilosophic® Dec ret o ,

PRO GRADU DOCTORATUS et MAGISTERII,

Summilque in Philosophia & libera lib us Artibus Hac Privikgiis rité ae legitimè confequendis,

CORNELIUS TOBIAS SNELLEN, Rott. BaC.

L U G D U N I B A T A V O R U M ,Apud S A M U E L E M L U C H T M A N S e t F I L I U M ,

Academic Typographos, 1747.

D E

Q _ U A M ,

Ex Aufloritale Magnipci ReAorir

D ! d L I U I f! LLUl

UEIDEX/ Eruditorum Examim fuhmittit

Ad diem 5. Februarii 1747. bora locoque felitis.

f

A D I H ^ p S O 4 1H ‘1 Q I T /^ T i ï J l 3'2 1CJ

t <TV i ’l n a/ I | ' i u l v i Ü / k-i s> 1 A l / i « J a 1 1 I,

J A M .T iÖ £ \iT o a a , S T ^ 3lTJ T/* ^ 4-S,. .4?; . '. Wïiti VvV.:’L». ■»..!

« I I H Ü A ö-JOD 13 * i

. ; . r /

iSUS W- • ftlté $0 ':% ;.t

H A * H 1 d j f ö ' ?. ï » 3 $ 9 3 ï O £ "j

«UiiaTZlOAM t s -P.'JTA JïOTOOG UÖA&O t

< .

.• i»ÉRk«3L m'»ï«w<3L

i a JioJU e K 3 JJJK a 2MÜOT ^ m m Ó O O

, r :. 3 :.- ' \ 3 T ti n - \ v: U Q ïV -.M '

... . •* ,V ^» \ i t 8 » p u ^ K ^ O ^ Ï X .- .ilJ h * '< •► i.-■'-■> “ . .

V I R O

SPECTJTISSIMO EXPERTISSIMOQUE

D. HENRICO SNELLEN,M e d i c i n a D o c t o r i C u l t o r i q u e

iPatri quibufcunque finceri amoris pietatifque officiis.ad Gneres ufque profequendo

& i IP. D.

C O R N E L I U S T O B I A S S N E L L E N , Filius.

«mitias Jludiorum, Spe&atiffime Pa­rens , gratulabundus offero; & cuireftius’? cum Parentes liberorum ftu-dia & ftudiofè prolëqui, & fruétuseorum .cum gaudio excipere naturadiélet. Cui melius ? Nam ab ineun-

r r — te setate Medicina ac Pliilofopliia ti-m cwx tmt, iummo ftudio maximaque prudentia ingra-

annis, hanc amas, illam prudentiffime aclelicuTime exerces. Cseterum fpedatiffime Parens, quinJiaec -quaUfcunque differtatiuncula tuo confecranda efletnomini., non diu mihi nee ancipiti confilii lance delibe-randum tuit. Tua in me .collata tot & tanta beneficia,tantufque Amor vere paternus, hoe gratiffimi mei ertSte animi monumentum & devotillimi amoris pignus jureoptimo libi vindicarunt. Etenim me ftudiis primo phi-

# 2 lolo-

D E D I C A T I O.

lofbphicis dein Medicrs addixifti, quibus & praefertimpofterioribus peradis , me tui ad veftigia praxi confe-craturus es, ut ingrata milii moriendum fit, fi fineremillud indicium tui ven amoris unquam apud me emori& non potius hac occafione teftarer, benificiorum ac-ceptorum me memorem elFe. Eft & alia ratio, fpeda-tiilime Parens, quae me movit tuum nomen, hujus difilèrtationis fronti praefcribere: fcilicet inlirmo huic noftrofaetui in lucem prodire geftienti, non etat fatis fiduciae:ad hominum judicia excipienda nifi te adjuvante Pafero-no. Etenim fibi perfuafum habuit, propter tuum prae-clarum nomen, fronti huic praepofitum, fè non tantumaliorum favorem conlècuturum, fed & quad potiiïknumseft futurum efle , ut experiatur te aequiifimum laboris.mei aefiimatarem, cenforem humanum, fi. quid minus;rede pofitum fit, & contra calumniantium virulentosimpetus , defenforem juftilfimum. Vale fpedatiffimeParens, fi quid vota valent, praecor tibi Familiamflo^-rentem, domum beatam, longaevam vitam nobis gau-dio, multis folatio, fucceffus in praxi felices, & pofi-quam ad rerum extrema perveneris, aeternam fellcita-tem.

Babatn io Mufaeo meotLugd. Batav. ad diera.

x Februarii 174,7*

D I S-

JL v v ! v ; ! ! ! J J'eAjïAxA1 ( ^ ^ ^ W vjcAdcAx AscAv &s P • o

^■Ê { j i i i U ' { f j i { f $ T T T 'f

P R O OE M I U M.Ledlori S. P. Au (flor.

os obfervandus ejl fidelifrim a vetu fla -t is , m agna nim irum , «* rco/«/»3d o r ita tis e j l , multumque fu i va le tmomento ufus longava confuetudinis,utpote qua £«p legis vim £5? naturaminduit. H inc impofitam m ihi pu lver is

- - — — Academ ici curriculum fere emenfoperque legitimos tram ites titu lum D odoris a fred a n ti’necefjitatem aliquod edendi fpecim en , unde pofïit auodam-77KWO conjlare, quid in fc ien tia Philofophica projecerimquod equidem Jentio q u a m fit p a ru m , nee potui nee voluicietredare.

E n Am ice L e d o r .fijlo tib i Pulverem Pyrium, quem neeV et er es Romani olim Gentium Dom ini ffc ie n tia re i bel-hea ac inventis £5? ufu armorum m ilitariw n toto orbeceleberrim i, nee G racï omnium artium genere ClarilJim i j *c ob id in ter Coataneas Gentes fa c ile principescognovere unquam : fu perio ra non repeto 5 aurca videli­cet ilia tem pora, non arm orum dunt a x a t & m ilitia fedneque m alitia gnara de quibus fic cecinit Poëta

A Non-

P R O 0 £ M I ü Ml-

Nondum praecipites cingebant oppida fofTse'yNon tuba direóti, non aeris Comua flexi,Non Galeae, non enfis erat, fine militis ufo;Mollia lècurae peragebant ocia Gentes.

Deterior bane qua fecuta fu it a ta s , cre/cente in dies-a va ritia , ambit tone, atque malitïa decertante cum pro--b i t a t e militia Jubnata e fi: hac non bellum peper it bel-lum , borrendam quafi totoque bumano generi in/efiambelluam,h'mc ad arma proclamatum! ilia videlicet ynonqua ars aut ingenium, Jed qua ndtura , vel ad fuim etdefenfionem, vel ad alterius fua ferat offenfionemita-que morfu, pugnisy calcibus, atque corporum lullatio-ne belli initia orji J u n i: illico tarnen cafore artus occu­pant e , M ars effervej'cens ad ejjicaciora fundendifquebofiibus aptiora capienda arma , infligavii bellatores.FidiJJes eet tempefiate bos J'ummo niju eveïïentes tadicwtus arbores, illos grandiores /rondes frangentes, /pa ­rifque & /ujlibus paratis in bojlem ruentes: quojdamminor es flexibilioresque ramu/culos in arcum lent a t os y£5? extremis per transver/um pbilyrd revin ttis, atqueCejlros acutiores dire [las virgulas adapt atas fineullo artificio emit tent e s , atque incerto defiinantes.Quojdam m am lapides in propinquiorem , nonnullosin remotiorem cingulis injertos proficient es, Hinc ar-cuum , /ag itta rum , fiundarumque manavit origo: quosm ortis, vulnerumque inva/erat formido, corticibus ex'arboribus mörjii aut imguïbus detradïs caput atque pe­l l or a velantes, bine Galea atque Thoraces prodiere:Verum quid mor or antïqua ? Roma quondam Caput or-bis 3 ac /erra Nobilis, tot aureas y quas f i r r o , gen­

tium

P R G OE M I U; M.

Ztum, capitïbus detraxérat coronas , fuumque ornave-r a t ,a n oner aver a t potius, ignea tandem detulit gen-t i £«? v ix jpirans e propriis ru'tnis ac cinere, miferumattollens caput Igneum veneratur M artem. Omnisejus decor imperii majejlas plurimis primum imminu-ta rapinis, tandem ad bos, qui armis igneis valuer e ,conceffere. Hic porro mirabilis rerum humanarwn no- tanda vicijjitudo atque inconflantia : tam terribiles,' tamque vehementes Veterum machina, in quibus ex-colendis £5? adfummam perducendis perfettionem per totfecula pracipua dèfudarm t ingenia, inventione hujuspulveris, £5? ad Confpettum unius bombar da evanue-re ,q u a tam ingenti horrore mortalium animos perculit,u t de viribus humanis conclamaretur, illudque ArchidamiAgefilai Filii dittum revocaretur roAaAe» wiïpos agera,perixt viri Virtua Nee fane immer ito , pavor ille omniummenfes occuparat, quid enim quafa? aut terribilius,n u t violentius unquam , ingenium humanum in Juam perniciem comminifci poterat. Crederet alter non mortaliid opera prajlitum ejfe, fed plurima M artem , plurimaPalladem, qua dam Bellonam, M ercurium , Fulcanumcaterofque Deos deafque, in fabricam tam horrenda &ingenioja contulijfe Machina. Non M u ri, non claujlraulla , non ferro munita acies tam vehementes ejus va­lent perferre F lus, fed quafjata diffiliunt Jhrnuntur-que , fragore vel aquat vel fuperdt tonitrua , impetubaud fulm ini cedit: f i flammam £®p atrum fumum fa -toremque intolerabilem conftderes, talibus tartara imi-ta tu r , ita ut mer it o die am de boe pulvere

Cerberus Evomuit triplici de Gutture flamraas,Carbones, Nitrum, Sulphura,Bella, Globos.

A 2 Palam

P R O O E M I U M .Palam nunc eft non natura tantum , fed £5? a rte , nonin Ccelo , fed & in terra tonitrua £«? fulm ina cieri.Nunc autem priufquam ad banc M ateriam trattandamdefcendam., praoccupandus eft benevolus le&or in qui-bufdant, maxime vero mibi praeanda venia , ut Ji ali-cubi lapfusfuerim , vel me minus re die explicuerim, Can-didus id mibi donet excufetque illius non minemor y Nul­lum fine venia placuit ingenium.

Nihilomims tarnen ficubi non feci quod volui, fe d quodpotui, in bumana natura imperfeHionem illud referredebet quifque Candidas: Mihi fiquidem in magnis vo-luifle fat eft , fed non Jum adeo impudens, ut tant ambaberem mei fiduciam, cui v ix datum Pbilofopbiam alimine fa lu t are ,quam enim mibi f i t curt a fupellex, pro­be Jum confdus, me vero imparem effe m ateria hujusniolimini nemo non v id e t; Sed ut defint vires tamen eftlaudanda voluntas. Miffo itaque longiore verborum cir-cuitu rem ipfam aggredior. Vale £5? fa ve

A u c t o k f ;*

D I S*

Pag. f

3 ^2a.ï X*Sw**z5rv-'t •Z}

DISSERTATIO FHILOSOPHICA

D E

THEORIA PULVERIS PYRII.

§. I.

uhis pyrius , qui & Tormentarius & Nï-tratus dicitur , eft maffa compofita exNitro, Sulphure, & Carbonibus rite acdebita proportion inter fe mixtis. in hacmatena iciè offert quseflio de inventioncquam ievi tantum digito attingam. Num1. pulvis hie Romanis cognitus fuerit2. quibus hic pulvis primum innotuit Chi­

an Germanis. 3. quisnam pro vero inventore fitnenfibus , J |’ — ------------ t o - f**-» v « u m venture 11cHabendus, an Rogerius Bacon an vero Bartboldus Swartz .queroalu vel putant vel vocant reftius, Conjlantims Angklitzen.

5 1 1.Licet nonnulli fcriptores putent quaedam haufiffe ex Roma-

üorum fcriptis, quibus fuam ftabiliant Thefin nihil tarnenA 3 ob-

6 DISSEfcTATIO PHILOSOPHICA

cbfervo in antiquis fcriptoribus quod tne trahat in alFenfutaillius fententiae, unde veriüs & probabilius mihi vifum fuit ,hunc pulverem Romanis fuifle incognitum, idque manifeftoex eo colligitur, quod Machinae & Tormenta ab illis in bellisadhibita multum difcrepent a Sclopetis &-Tormentis in ufumhujus pulver is excogitads, neque contrarium fuadere videnturloca auftorum , in quibus fulminis atque tonitruum ulla fitmendo. ut apud Virgilium

Vidt £? crudeks dantem Salmoma pcenas,Dum flammas Jovis & fonitus imitatur Olympi.

Cum enim in loco allegato, impropria tantum occurrat lo-cutio, qua Tormentorum Vim maximam, fimilitudine a Jo­vis fulmine defumpta, defignare & exprimere voluit poëta,exinde nonnulli aliquam probabilitatem & au£loritatem huicfententiae conciliare attentarunt. praeterea haec fabula de Sai-moneo orta, nihil aliud, quam hominem fummo faftu animi-que elatione praeditum, fed juftas pcenas earn ob caufam luen-tem nobis repraefentare videtur, fertur enim Salmoneus pon-tem aeneum conftruxifle & fuper eum agitafle currus ad imi-tanda tonitrua, & in quem fuifiet jaculatus facem, eum juf-fifle occidi, adeoque iélum a Jove fulmine, & gravia apud in­feros pendere fupplicia fingunt.

Altera quaeftio eft an. igitur a Chinenfibus, an potius aGer-manis poftmodum fit excogitatus ? licet multi fcriptores hocartificium inventum a Chinenfibus putent. Probabilis tarnen illafentenda , quae ftatuit primum hoe artificium apud Chriftianosinventum fuifle-j fi enim hoe artificium Chinenfibus efiet ac-

t ceptum ferendum, jam ante aliquot fecula. in orbe chriftianoinnotuiflet, cum etiam a Chriftianis. ante ajiquot fecula cumChinenfibus contraftus circa mercimonia fuerunt initf, falteraChinenfes ufum fcloped a Chriftianis non petivifient; praeterea& ex aliis locis contrarium, fi nimis longum foret, poflemprobare. .

Quando autem <5t a quo hic pulvis inventus merit, non

7I N A U G U R A L I Sv

tifer determinari poterit propter diflentientes ihac in parte au*élorum opiniones ; nonnulli exiftimant inventorem nationeGermanum fuiflè, fed ejus nomen latere. Alii tarnen ftatuunefuifle monaehum, Bartholdunt Zwartzium , qui quidem proprimo inventore habetur a plurimis: verum cum pateat exicriptis Rogerii Baconis de fecretis operibus artis & natures & dem ilitate magi*. Huie jam innotuiflè hunc pulverem, ubi ficperg it, in omnem dijlantiam quota volumus pojfumus componereignem comburentem ex fa le petree & a lm , & paulo poft, namfont velut tonitru corufcationes pojjimt fieri in A cre , into ma­jor e horrore, quam ilia , qua fiunt per naturam :■ nam modica ma­teria adaptata, fcilicet ad quantitatem unius pollicis, fonum fa c i tborribilem, & corufcationem ojlendit violent a m , & hoc f i t multi stnodis, quibus civitas aul exereitus dejlruatur. ------------- m u abesefunt & f i quis feiret uti in debita quantitate & materia. Ecpoft alio loco myftice dicit Baco, accipe fa lis petra luru , vopo-vir canutriet fulpburis, & fic facies tonitru & corufcationem, f i

feias artificium. Quamobrem quidem puto Bartholdum Zw art-zium non pro inventore efle habendum fed pro divulgatore &eum haec haufiffe ex feriptis Rogerii Baconis & hinc anfam fum-fifTe ulterius inquirendi in compofitionem pulveris pyrii 9hinc concludo Rogerium Baconem pro inventore primo efle ha­bendum, cui hicce pulvis innotuiflè dicitur circa annum 127a,eum Bartholdus Zwartzius tantum circa annum 13 So. hiincrkveniffe & divulgaflè ejus ufum fertur-

£ I I f.

Prsemifla inquifitione in pufveris pyrii inventores lequitur,at in fimplicia eorumque naturas, e quibus hicce pulvis com-ponitur, inquiram. Tria funt in communi praxi, quae Pulve­rem Nitratum ingrediuntur, Carbones, Sulphur & Nitrum. pri­mo itaque videamus quid fit Carlo: qui eft fubftantia infiamma-bilis, folida, inodora, atra, a vegetabilium uftione,quae ignemagis occlufo f it, remanens & multis terreis particulis con-ftans; hicce carbo multam differt a Lithrantrace feu carbone

8 DISSERTATIO PHILOSQPHICAfoffili, ratione ponderis, quo praevalet foflilis, & odore inigne , verum Ligni Carbones etiam differunt inter fe gravi­tate, denfitate, promtiore inflammatione, textura quae varia efl:in variis Carbonibus.

Carbones autem, qui ad hunc pulverem parandum maximefufficiunt, funtcoryli, falicis, vel alni, populi, tiliae, qui inaëre & aqua fatis conftantes perfiftunt , fine ulla quantumcomperire licuit, imminutione , corruptione & mutatione,nifi quod aqui eorum poros aut fiffuras intrante deinceps inigne magis crepitent, & fubinde gravius olentem vaporemem ittant; in igne occlufo , feu in vafe claufo pofiti, licetmaxime & diutiflime cum eo percandefcant, tarnen refrigera-t i , falvi & ab omni mutatione immunes eximuntur, igni a-perto admoti facile ardorem concipiunt & fic inflammati re-folvuntur & in cinerem abeunt fale alcali fixo gravidum Scvitrefcibilem, fub ardore emittunt vaporem tenuem minufquevifibilem , plerumque , fi ficci fuerint Carbones, minus olen­tem , qui tarnen, ubi in aërem liberals exire nequit, faciliusfentitur , praefertim in angufto, humili & aëri minus pervioconclavi adftantibus caput infeftat & fubinde vitae periculuminfert, cujus rei plurima apud Medicos proftant exempla: ficandentes carbones aquae immittantur, magnam ejus copiamattrahunt, frigidi autem fi fuerint, aquam non tam facile neetanta copia attrahunt. Verum fi candentibus aliquid aquae affu-deris ad exftinguendos, quod plerumque faciunt illi, qui Car­bones in furnis confeëlos, dein in ollis cupreis exftinguunt,&ad faciliorem exftinëlionem affundunt aliquid aquae: qui Carbo­nes dein aëri libero & praefertim humidiori commifli humidita-tem facilius attrahunt, quam illi, qui fine ullo aquae commer-cio exftin&i fuerunt, fic in priori cafu folvunt falem alcalinum,qui in cineribus Carbonibus quodammodo adhaerentibus conti»netur , qui fal eft veluti magnes aquae in aëre natantis (utiunicuique notum) quod incoromodum magnum eft in hoepulvere pyrio, qui dein facilius humiditatem acquirit, Sc ficmultum de fua virtute amittit, cujus immunes funt Carbonesin pofteriori cafu, nam exftin&is cineres ilium falem continen-

Ï N A U G U R A L I S . 9tes adhaerentes facile decidunt purgatione & conqüaflatione*at etemm ne cui in mentem veniat Carbones pulveri pyrioeflentiales efle, & hifce folis praeterea nuüi rei competereid verum non efle exinde probatur, quod loco Carbonum ad*hiberi poffint Unteamina combufta, medulla fambuci probe ex-ficcata, fungus fagi, belgice Zwam, rafura ligni tilise quse pul*verem pynum optime notse prsebent, quandoquidem & ci*‘tiflime flammam concipiunt & ignem nutriunt, carbonis veroHfus frequentior eft, quod & vulgo fit parabilis & facile con-ficiatur, cum caeterae ïllae materiae plus operae poftulant: quid-vero prssltet Carbo in pulvere pyrio poft evincam.

5. I V.

'Secundo examinandum venicSulphur, quod eft corpus mi*nerale, opacum, ficcum, valde inflammabile , flavo citriniut plurimum colons, ex acido fale fortiflimo, quod primige-nmm feu univerfaJe dicuur, &inflammabili materia combo-litum. kx hac defimtione fperamus fat lucis adfulgere ad Sul­phur hoc ab ahis quEE vulgo fulphura dicuntur (aut vocantur)difcernendum fed tarnen ut confufioni non detur locus, ap-ponere lubet & ahos charaéleres Sulphuris mineralis, quorumpraecipui funt, quod dum incenditur acidum graveolens fpirecfine yera fuhgme aut remanente Carbone: quod fufione cumalcali m rubrum crama, cujus affritfu argentum ftatim deni-gricatur , coalefcat, cujus eciam color nigrefcit deliquefcendocujus etiam folutio in aqüa, fi per acetum praecipitetur fa.torem putndorum oyorum fpargit & Sulphur fub albida forma,feu fic diftum lac Sulphuris dimittit: vafe claufo Sulphur igne 'trafiatum fubhmatur totum fine ulla remanentia, fi purum eft& valde fu® naturae tenax eft & fi cemies fublimaretur nihil

V S dI r0flUS caBtera Ping™ inflammabiliaex regno foffili & ammali, ita ut ejus pondus fpecificum fitad aquam uti duo ad unum: quod omnia metalla in igne fatisfomter adgrediatur; Sulphur, de quo.hic agimus, magis exaecidenti quam pro partium fuarum eflentiali conftitutione diÊ

® fert,

,o D I S S E R T A T I O p h i l o s o p h i c a

fert, pro ut vel variis mineris admixtum e ft, indeque natur»aut arte fegregratur, vel magis purum effoditur & colore&confiftentia, loco natali aut figura externa difcrepat: hinc ha-betur in mineris argenti, cupri, plumbi, in cinnabari, antimo-nio , & auripigmento & in pyritis; e quibus maxima copiahqdieSulphur citrinum vulgare, quod vocatur caballinum, extrahitur,datur & ftillatitium, quod & nativum vocatur, quod per ignemfubterraneum ita evehitur, & e rimis lapidum ftillat, vel perflammam parietibus minerarum admotam evocatur, vel etiamex montibus ignivomis, quale circa Vefuvium, iEtnam, He-clam, & ad fodinas lithantracum, ad Thermas Aquisgranen-fes e terra protruditur. Plura Sulphurum genera, quae modopro vario ortu varia accepere: nomina, nimis longum foretrecenfere, hoe tantum adjiciam, quod fit denique vel naturale,quod modo recenfuimus, quamquam, fi id arte fecernatur &purgetur , faftitium audit, licet id & aliquando invemtur pu­rum : vel artificiale quod e diverfis corporibus arte producitur.Quomodo Sulphur minerale coljigatur, e pyritis feparetur &educatur fatis ample traduntMetallurgi, hoe tantum adjiciam,quod Sulphur ad nos fatis purum & aliquibus faltem lapidibusadmixtum advehitur ex finu Adriatico & quidem ex St. Sipna-tico quod tantum horum lapidum feparationem, cum aliquooleo feu pinguedine depurationem & ut vocant refinationem ,in debitas formas fufionem requirit , quod deinde Sulphur a-rundinaccum audit. Sulphur autem tale ficcum fatis perfiftitin aëre, licet ei fat magna acidi copia admixta eft; namCeleb. Stablius ex nonnullis experiments deduxit, librae Sul-phuris ineffe quindecim uncias & fex drachmas acidi vitriolici,& duas tantum drachmas materiae infiammabilis: vide Neuman-ni LeEtionem de Sulphur e, in aqua non folvitur licet diutiffimecum eo coquatur, igne leni fluit & totum avolat fine ullis re*liquiis; quid vero ejus fit officium in pulvere poft tradam.

' V.' jU c ...........

Mffiis lis, quae ulteriorem Sulphuris contemplationem fpe-ttaoi

I N A Ü G U R A L I S . i t

étant tertium jam adgredior ingrediens nempe Nitrum unde& nomen acquifivic pulvis Nitratus qoia praecipuum effeélumpraeftat in hoe pulvere: Nitrum itaque efl: concretüm falinumconftans ex acido fp e c if ic o & fale alcali fix o ; vócatür etiamSalpetrae; hoe Nitrum hodie ufitatum difFcrt a Nitfo antiquo­rum , quod nomine falis Baurack clarum & Boracem fuifle au-élores teftantur: interim non negandum efl: antiquis etiam no-ftrum Nitrum cognitum & ex Egypto olim in alias regionestranflatum, quod quia prope Nilum, vel ut aliis placet e Ni-lo fuit paratum , Nitrum Niloticum vocabatur. Praecipu®autem Nitri dotes funt, quod fit faporis amariufeuli, & fi oreaflumatur aliquem frigoris fenfum inducat, lege artis depu-ratum concrefcit in cryftallos prifmaticas hexaëdras bafi inpyramidem Hexaè’dram exeunte : folus aër nullam fine ignisacceffione mutationem Nitro inferre potefl:, longè autem aliusaclus efl: quando ignis accedrt; fi purum fit Nitrum levi ma­llus calore ad crepitationem (quae crepitatio fere fimilis effc■crepitationi fcintillae Eleftricae, prout auditu difcernere poflu-m u s, hanc etiam obfervamus in magdaleonibus Sulphuris)deducitur, mediocri ignis gradu promte fluit prae aliis fali-hus inftar aquae, repraefentans faciem candentem in cruci-bulo igni & aëri libero expofitum, fi diuturniori igni vehe-mentifllmo exponitur emittit fuum acidum fub fumi formaj,& ut nonnulli perhibenc per crucibuli poros tranfit, vehemen-■tiori ac diuturniori igne fufum & dein frigefaftum, fi diutiusin aëre aperto confervetur, attrahit quodammodo aquam exaëre & quafi deliquefcit, quod nunquam facit Nitrum cryflal-lifatum purum : folvitur autem Nitri uncia una in frigidae fexuneiis, verum fi ebullierit aqua, in eadem quantitate folvun-tur unciae triginta fex, quomodo fe autem habeat ad alia cor­pora fatis luculenter traélant chemici in variis ex Nitro prse-parationibus & deftilladonibus, tantum nonnihil addere placetad fubjeéta eminenter inflammabilia, ubinotandum, quod illafubjeéla, quse fubftantiam craflam, pinguem , oleofo bitumi-nofam continent, earn cum Nitro relationem habent, ut fubdebita utriufque partis adfociatione-; debito- ignis gradu citifïï-

É 2 me

x% D1SSERTATIO PHILOSOPHICAme a fe dimoveantur & in motum flammeum excitentur, ubimateria inflammabilis, quae in additis fubje&is hofpitabatur,cum flamma diffugit; id autem quod Nitrum conftituebat itadiflblvitur,ut ne minimum quidemNitri veftigium animadver-ti aut arte cqlligi queat. Speciatim Carbones comminuti Ni»tro additi citiflime deflagrant & effeétum infigniter deftruen-tem exferunt, quem ante Stablium tam accurate nemo ani*madvertic, ut ejus experimentum docet quod hic apponam.

Recipitur autem Nitri & Carbomm quantum placet, £? parsquadam in retort am tubulatam ingeratur , ut fic detonet, ne venvapor adfcendens exbalet , mox poft imtnifiwn pulverem foramenclauditur, peraSta dctonatione (fi fubfidentibus vaporibus nova pul-veris pracedentis pórtio ingeritur, & fic porro. Hac operatione au­tem r.otabile ejt quod liquor in vafe excipiente colleclus nee odorem,neefaporem , nee quamcunque aliam nitri indolem exbibeat, fedprorfus fere infipidus 1 in retorta autem parum faltem alcalini Jalisreperitur y contra f i nitro puro fluenti carbones vel alia infiammabi-Iia ingeruntur, donee detonucrit mafia ingejia, acidum Nitri tan­tum abigitur% alcali purum. vero in fundo remanet quod nitrum fi-xum vocatur. Refina & vakle refinofa, bitumen , fuccinum ,,fuligo, eandem analyfin tam fui quam nitri additi per rapi-diffimam flammam exfequuntur. Sulphur vero ,, licet per fefumme combuftibile fit , Nitro tarnen intimam illam deilra-tlionem haud inferre folet, nam haec duo fubje&a fimul de»-tonantia odorem fuum proeul difpergunt: fi vero aliqua maf*fa ex fulphure & nitro mixta , eodem modo quo fupra dixiin retorta tubulata detonatui , fpiritum quidem acidum fedvalde mixtum largitur , fcilicet maxima iÜius pars fpiritumSulphureum , minor Nitrofum exhibet.

> Nitri autem geneieos., prseparationis, ex tra éli on is e terrisnitrofis, lixivii infpiflationis & ulterioris codtionis defcriptionimis ïonga fo ret» cum ea omnia paflim occurrant in librisChemieorum: inter chemicos vero orta fuit lis, cum nonnul-fi dicebant nitrum efle inflammabile, alii autem id negabant*«triufque argumenta , pro fententia militantia hic quantummihd nota fuut apponam. llli, qui negant nitrum efle inflam*

Jfi. . 3 mabilfc;

I N A U G U R A L 1inabile, hsec: proferunt, Nitrum in crucibulo igni expofituminodicoigne fluit inftar aquae nee crepitat,. nee ullum detona-tioms fignum praeber, nee flammam concipic incra corpushumanum ingeftus Nitn pulvis mire refrigerat. Argumentamitem qux Nitro mflammabilitatem adferibunt fuut fequentia!Nitrum mediocriignis gradu pne aliisfalibus fluit tam promteut non modo candentem fadem repraefèntet, fed etiam fuccef-five exhalando effugiat, acidum Nitrofum volatilius eftquara^ Z a ,^rqUOd 1P%mrnabi!l principio mixta volatilia red-

‘Jpivant. Colöratum eft hoe aeidrnn, quod«idem a principio ïnflamroabih derivant: fpiritus nitri halitustorma mtra vicrum colle&us vix unquam condenfatur. fed ffJud vas femper fuo eolore implet: fpiritus nitri volatile StakJiLmajorem Jonge volatilitatem exhibet, & infolitam plane tinftuli ^ i poffidet , fi autertt in praepofita aqua eolligitur , illamcyaneo & quafi coslefh eolore imbuit, fi autem aëri liberioricommittitur, mtra paucum tempus forma rutilantis fumi eva-porat j ipintus nitri fumans feu concentratus fi cum quodamoleo sethereo puro- mifcet-ur, rapidiffimam excitat flammam-:intimiorem hujus fpiritus congreflum cum oleis deftillatis & fiffmu vim a matenae identkate & adfinitate derivant; varia cumfpintu mm fumante & oleis aethereis inftituta experiments r™c T S r h J ! 1 I t - amlr lbUS m°rentmh& ibide™ in annotationibusa Muffchenbroeku. Verum hanc litem dirimendam maturionVragemi vins rehnquo: pertra&ata ingredientium indole.reflateut qusedam de modo conficiendi hunc pülverem tradam.

$> V L

Modüm parandi hunc pülverem , non ff tantum, qui rerpyroteehme® ftudent & alii, qui in eodem elaborandoVcerefclenrffiÖrnnem-’ **£8 etra? llb 5 qu) minora ftlópeta trattarefolent, cognitum habent. Supervacaneum igitur arbitror mul-ca ea de re verba facere, & ordinem feriemque in eo nrtenarando obfervan folia defcribere , ffifficiet igitur ho? Kaliquot roixcuras ad pülverem hunc conficiendum propofuillè,.

25 3< d©.

14 DISSERTATIO PHILOSOPHICAde auarum proportione & mixtione variant au&ores, recipiuntnempe horum trium ingredientium rite defecatorum & pulve-rifatorum certum quoddaro pondus* nempe

JSTitriSulphüris •Carbonum-

tè20 —

55 ~

es2556

esi é t3 -3t

* es- 33t '■ 4 -■ 5 -

esmH

Garbonym 12* : Miethiüs dicit optima; pot* pulycrem eüe,(i recipiasNitri partes ié : Sulphuris 2 : vel 2 * . Ca^bQm^i a-Mixturae inter pinfendum fimphci aqua vcl ut aln praedicantaceto vel fpirit^vini humeftari & infpergi debept, ne ex ni:mio attritu materia calefiat, & fic cum penculp & damno opi*ficis incendatur & avolet: Sic tandempoft aliquot horas pro-dit mafia nigra > quae granulata per debita cnbra & dein exfiocaU} fordibus purgata vocatur pulvis pyrius.

5 . V I Jv

Pulveris autem huius bPnitatem triplici modo experiunturvifu fcilicet , taftu, & igne: quantum ad primum expertnien-tu m , nimia in pulvere pigredp fignum eft humjditatis, cine-ritius autem fubobfcprus & aliqpantmn ad, rubpd^iemrmlveris color, bonitatis veftigium eft: quod ad fecundum.at-terantur digito aliquot grana/ quaefi facile rumpantur, & mmollem farinam redigantur nimiam Carbonum quantitatem con-dnere nee fatis ficcum efle pulverem, npta e f t fan n a?ukerius- digito teratur vel fupra, aliqya tabpla marmorea, repe-rianturque quaedam granula mole pe^exigua& digiW:Pffngen-tia pulvis hie non bene ipixtus & elaborates e f t : demquejenia bemficio in bonitatem pulveris mquirimus, fi mmwm:Jiquid- huius pulveris fuper charta munda ponatur; adpiotocandente Carbone extemplo comburatur, fumus albus adfeen-

I N A Ü G U R A Lj I S;

dat, nec chart» notam inurat id bonitatis fignum erit, poddeflagrationem autem fi aliqua figna nigra remanferint, id pro-venit ex Carbonibus non bene uftis nee fan's tritis nec re&e in-cofporatis ,fi citrea remanferint figna, fulphuris non benétritinec debita proportione cum aliis materiis mixti nota eft,atque haec funt quibus bonitas non vires examinahtur, cumvirium examen poftea nobis reeurret: jam autem confideraboquid fingulte materia; in hoc pulvere officium fit.

f. V I I L

Non fortuito , aut cafuaHter, at per fummam natnraliiPhilofophiae cognitionem & ratiocinationem fpeculativam pul-verem pyrium fuiffe repertum, vel id folum argumento effepoteft, quod in hunc ufque diem inventus fit nemo, qui tresfimiles materias proponeret quse bene tritae & fimul incorpo­rate effent aptae ad formaridum ignem tam vigorofum, horren-dum, potentem & inexftinguibilem ad totius ufque materia:fere confumptionem eamque fere momentaneam, cum autenimventis aliorum non difficile fit aliquid addere ( & ut traduntPhyfici) quidquid ortum habuit ab inchoato & imperfetfo pro-ceflit ad perfeftum , mihi quoque liceat heic loci fpeculativasquidem, attamen ab Experientia dedu&as obfervationes officii& virium tam uniuscujufque feorfim , quam omnium fimulincorporatarum materiarum proponere; feiendum itaque pri-mum eft , pulverem pyrium earn maxime ob caufam ex tribusmateriis Carbonibus, Sulphürè & Nitro effe compofitum, utuna alterius vel reliquarum duarum defe&um medeatur autfuppleat: id autem primo patet in fulphure , quod cum facileignem arripiat, & arreptum difficulter remittat ignem, idquecum flamma, hac enim in parte fuperat Nitrum & Carbones,flamma autem multo aptior èft omni altera ignis fpecie ad re-folvendurh Nitrum;' at cum Nitrumrefolvitur, efficiat vento-fam quandam exhalatiónem, haec autem earum virium eft',ut fubito extingueret flammam quam fulphur conceperat, &lie motum opprimeret quern fulphur in eo excitarat ficque

flamma

i6 D I S S E R T A T I O P H 1 L O S O P H IC A

fiamma& omnis motus ceflaret, quod patec, fi componaturmaffa quaedam ex fulphure & fale nitro, optime tufis & fimulmixtis, quae quidem facile arriperet flammam admoto igne,nihilo minus tarnen fubito exflingueretur, id efl: ignis hie noncontinuaretur nee perduraret ad totius materiae fere confurn-ptionem, huic ergo defedtui fuccurrendum erat ppr appofitio-nem alterius materiae, Carbonum nempe, qui ejus funt natu­rae, ut 4 cum eos attigerit vel minima ignis flamma vel fcintil-Ja , fubito excandefcant & ignem abfque flamma alant, hicautem ignis, quo magis ab aliquo vento vexatus fuerit, eomajus fumet incrementum, & confervabitur donee tota maffadeflagraverit, propterea igitur cum ex tribus hifce materiispraeparatum efl corpus quoddam, quale eft pulvis pyrius, quodigne admoto producit ignem inexflinguibilem, ad exinanitio-nem & confumptionem ufque totius fere fubftantiae, ex hifceconcludere liceret, oflicium Sulphuris arripere ignem cumflamma , verum hoc non obtinet in omni cafu , nam nonarripit ignem nifi prius liquefadlum, cum autem ad pulvpremaccendendum ut plurimum uti folemus collifione chalybis adfilicem vel funibus pyrotechnicis, huneque ignem facilius ar-ripiunt Carbones., & dein Sulphuri fubminiftrant, fle Carbo­num proprium efl, ut primo arripiant ignem , dein aliis dua-bus materiis communicent & confervent ne ignis jam in Sul­phur introdu&us fuffocaretur a vehementiflima illa Nitri ven-,tofa exhalatione: at officium Nitri illud maximum efl produ-cere & caufare quam violentiflimam exhalationem ventofam,in hac autem omnis virtus, v igor, & potenda motrix pul-veris fita eft,.ac proinde Nitrum omnium mirabilium effeöuumin pulvere pyrio principalis & primaria caufa e fl, ali-ae veroxnaterim eum in flnem nitro tantum funt addhae, ut idem perignem in ventofam .exhalationem refolvi faciant nam fi com-poneretur puLvis ex Sulphure & Carbonibus tantum, & tor-pientum maxima ejus quantitate oneraretur, diep in tali me-thodo ejufmodi pulverem non tantum non globum ferreum autalterius metalli, at ne paleas quidem expulfurum, faciliufquecrediderim pofle parari pulverem abfque Carbonibus & Sul-

Ï N A U G U R A L H i jphure, quam abique Nicro, pofleque inveniri duas alias ma-terias , quarum una Sulphuris altera autem Carbonum vice*gerere pofiint. Carbonum autem locum explere poflunt, an-tea memorata linteamina combufta, fungus fagi, ut & me­dulla fambuci exficcata, rafura ligni Tiliae, cortices vel parteslignofae Cannabi decuflse, quibus pofterioribus vulgo utimur inpulvere pyrio albo, qui nequaquam tam facile incenditur quam«pulvis pyrius niger, cum demonftrent phyfici corpora nigral°nge facilius arripere ignem quam alba: vide Cl. MuJJcbenbroe-k" Elem. Phyfica pag. mihi 491. quam reperire aliud quidquam,quod aptum lit caufare & producere tam vehementem exha--lationem ventofam prout in Nitro locum habet.

i. I X.

Jam autem quomodo pulvis pyrius detonet & in talem ven*tofam exhalationem refolvatur intimius inquirendum eft. Hancautem non oriri a pugna frigidi & calidi, vel a pinguium &crudorum aftione & rea&ione, vel ab aëre inclufo, (interimnon nego aërem in anima tormenti & intra interflida grano-rum hujus pulveris inclufum aliquid quoque poiTe efficere, cum•vehementi iflo calore valde etiam rarefiat. ) demonftrare 'co-nabor, & haec non fufficere detonationis explicationi , itaquead clariorem rei intelligentiam videantur ea quae §. V. de Ni-

■tro dixi; ficut igitur pulvis pyrius longe velocius, & latiore'flammel diftenfione incenditur , quam vel Sulphur folum cumNitro , vel Carbones cum eodem. ita fi talis pulvis re6te-com-pofitus fenfim & provide in retorta quadam inflammetur, in--deque exfurgens vapor excipulo capiatur , deprehenditur inhoe parum aut nihil fpiritus Nitrofi, aut Sulphurei, merito-^ue requiritur quonam fixiflimum illud & fortiflimum acidumin Sulphure hofpitans, nee non acidum Nitri tam eito evafe-•rint, aut quomodo tam fimplici ac pernicifiima incenfione de-ilruéla fint: unde hinc concludo detonationem potius fic fieri •-pulvis pyrius cum mflammatur totus fere refolvitur infhmman-sem fumum, Carbo nimirum öc Sulphur, ignem concipiunt

C quam

,8 DISSERTATIO PHILOSOPHIC*quam facillimejNitrumque in motum deducuntjNitrique fpiriturinde in vaporem rarefa&us proruitcum explofione ,fimiliter acaquae vapor ex aeolipila, Sulphur quoque refolvitur in vaporrem, id quod illam explofionem adauget; adhaec acidus Sul-phuris vapor, 0® nempe qui fub campana deflillat in fpiritumSulphuris) vi introdans fefe in nitrum fpiritum etiamnum ex-pellic, ingentemque excitat effervefcentiaro , qua porro & ca-lor augetur, Nitrique fpiritus rarefit in fumum, quo explofioadhuc vehementior fit: & actitior , explofio itaque pulveris py-r ii, oritur ex celeri ac violenta aftione ,qua tota mafia & per-mixtio fubito & vehementer calefa&a convertit fe in vaporem,qui denique vapor aftionis iftius violentia ad candorem redac-tus, fub flammae fpecie cum fragore fefe manifeftat: & haecmafia accenfa fefe expandit in volumen incredibile magnum,cumexperimentis deprehenfum fit pulverem aecenfum in.volu­men millies majus & ultra expandi, nam pulveris hujus unumgranum aecenfum refolvitur in 2500 particulas obfervanteWd-lêbrordo Snellio.

$ . X ,

Ha&enus natura pulveris abunde expficata reflat aliquid di-cere, quomodo incendatur. Quaecunque in rerum natura eve--niunt, certo agendi tempore opus habent, hoc enim videmuafin luce, quje fere omnium rapidifiima nobis apparet imo mo-mentanea , verum Phyfici & Aftronomi obfervarunt , earn-quoddam tempus impendere, ut ad noftram terram peryeniat a>foie & itidem refiexa a fatellitibus Jovis ad nos, nam fecundumobfervationes Roëmeri impendit fere in tranfitu fuo a foie actterram 7' vel 8' temporis. Secundo idem obfervamus quoquerin fulgure , nam fi attendimus ad fulgur & ejus radios, dareapparet quomodo ex uno loco in alterum progrediantur, hoc-que difeernere pofTumus vifu, & licet celerrime progrediatur ,tamen lux videtur moveri, & fid' 'haïece celeritas dividi poteftin alias minores, pari ratione certa pulveris quantitas quamvistanta celeritate inflammetur, ut omnem temporis menfuram

I N A U G U R A L I S. UJ«xcludere videatur, radonè tamen aflequi licet, revera fpa-.tium intercedere inter momentum quo Hammam excepit & al-terum quo totus inflammatus eft : concipiantur ergo a primoinitio inflammationis, ad extremum ufque plura alia interce-dere, quibus certa qusedam pars pulveris inflaminetur, nempefi in primo inftanti unum granum inflamrnetur, fecundo pluraalia huiccircumjacentiaflammacorripientur,a quibus dein plu­ra incendantur tertio momento,& fic porro, ut igitur pateat,quomodo haec inflammatio quam proxime contingat, fuppo*natur globus alicujus magnitudinis pulvere repletus tali modo,« t, fi in hujus centro inflamrnetur, ignis progrediatur a cen­tro ad peripheriam, tempus autem, quo inflammatio contin­gat , exprimatur per radium, atqui hie radius dividi poteftin aliquot partes aequales V. G. decern: his pofitis concipia-tur porro in globi centro globulus pulveris pyrii, cujus radiusfit una diftarum par d urn , hunc excipiat alter priore majorcujus radius fit duarum partium, denique tot orbes ponantur,quot funt partes aflumtae, eorumque uldmus fit decimüs, higlobi dum progrediendo augentur, habebunt pro radio ipfamlllam progreflionem, denique cunftj globi, initio ab eo , quiin centro collocatus eft , fa£lo , fucceflive augontur aequalicraflitie, & fi ipfum globum centri pro orbe aflumamus, tot•erunt orbes , quot partes aflumpfimus exprimentes tempus,•jam fi grana pulveris, qua? minimum in centro componunt,•concipiantur omnia inflammari primo temporis pundlo , quaefequentem huic contiguum componunt, inflammabuntur fe-quend, & quae tertio loco funt tertio tempore, & fic porroad ultimum denique, ergo dicendum eft tot orbes inflammari,quot temporis partes effluxere ab initio inflammationis: verumhi orbes fuccefliveefformant fphaeras, quae funt in radone cu-bica fuorum radiorum , ergo quantitates pulveris intra certumtempus inflammati, erunt in ratione cubica harum pardum ,

-nam pulvis in acervum congeftus fphaerice femperardet, jam' vero quos concepimus globos pro radio habent terminos pro-grefliohis arithmedcae i : 2: 3: 4: 5: &c. igitur quantitatesptdveris inflammandi in fine cujufcunque partis, erunt ficuti

C 2 cubi

40 DISSERTATIO PHILOSOPHICAcubi terminorum progreflionis hujus, ita fi primo temporispunfto una uncia pulveris inflammata e ft, lecundo ofto-, ter­tio vïginti feptem inflammabunuir ; quod fi fcire velis quan­tum fingulo tempore incendatur, recorderis quantitatem divi-fam fuifle in orbes, qui differentia; funt cuborum earundemfphserarum, unde patet, quod fi unica uncia primo temporeinflammetur, fecundo feptem , tertio novendecim, quarto tri-ginta feptem & fic porro fecundum differentias cuborum i : 8:27: Ó4:&c. verum non ftriéte hoe adeo accipiendum eft de pul­vere , nam eo, qui primo ignem concepit, nondum confum-to , jam fecundus in eo eft, ut eum, qui tertium conftituit,etiam accendat, id efl: portiones pulveris cju3B inflamnsantur ,quo vis inftanti majores, quam funt differentiae cuborum ,erunt.

$. X I.

Vis autem hujus pulveris incenfi ingens eft qua globi fer-rei projiciuntur ad magnam diftantiam vel immenfae moleslapideee vel terreae imo faxeaj fubvertuntur, jam vero in vi-rium harum examen varise excogitatse funt machinae quarumnonnullas examini fubjicere lubet: Cel. JVolfius in Elan. pyro­technic : duas proponit, quae, licet fatis borne,. huic incom-modo fubjeftae funt, quod fint nimis breves & omnis pulvisnon incendatur, unde non fidere poffumus huic experimento,prseterea quoque variat elateris elafticas quod in fecunda, quamexhibet, obtinet, unde iterum defeétus. Machinae autem,quibus in hac noftra Patria uti folemus ad vires examinandas,eidem fere incommodo fubjeétse funt, nam conftruuntur exligno, in quo terebratur cylinder cujus diameter eft 4 pollicisaxis vero 24 pollicis hicce repletur pulvere pyrio, cui deinfuper imponitur maffa lignea dimidium ovum referens vid. fig.4. 5-, quse accenfo pulvere debet pelli ad altitudinem tri-ginta fex pedum Rhenolandicorum , fi hoe praeftet, diciturtalis pulvis fatisfacere probse: verum & haec machina* magnisobnoxia eft incommodis, nam lignum valde mutatur calore

unde

I N A U G U R A L I S .unde &aliquando mutatur diameter cylindri, prseterea infun-ditur tantum aliqua quantitas pulveris exquadam menfura,qusepro diverfo modo infufionis in hanc menfuram, variare po-teft aliquot grana, cum hoe difcrimen magnum faciat circavires, nee Temper pulvis eodem ordine jaceat,undefi tale ex-perimentum circa qualitatem bis vel ter repetatur, etiam bis veiter variabit, licet cum eodem pulvere fujt inftitutum, ergo& huic nequaquam fidere poflumus , prseterea multum pul­veris, qui non infiammatur, expellicur, quod mihi experientiacomprobavit, indeque vis minuitur. Verum Jonge prteftan-tior eft methodus,quaGal!i utuntur,recipiunt nempe tormen-tum metallicum examinibus deftinatum cujus orificium o£odigitorum & camera cylindriformis quodque elevatum cft addimidium fupra horizontem angulum nempe 45% quod deinoneratur tribus uneiis pulveris, & globo metallico 6r> librarum,qui globus fi pellatur ad 55 vel 60 hexapedas, pulvis diciturbonus: verum & haec experimenta non omni, qua par e ft, ac-curatione procedunt, nam licet pondus pulveris exaétiffimedeterminecur, tarnen variat pro vario pofitu, & vi qua adaftuseft globus, ut & hujus attritu dum per tormentum exit, huicmalo fuccurrendo excogitavi aliam machinam, cujus defcriptio-nem hie tradam; quae eft fpecies mortarii, cujus camera cy-lindrica longa 4 * pollices Rhenolandicos, cujufque diameterefl f t pollicis, orificium autem eft hemifphaericum radii Hpollicis, ut capiat globum exaéle contornatum huic orificio,quem ita capit, ut fi inter metallum & globum interjaceat velcharta vel pluma calami, globus inde vacillet, praeterea di-midius tantum capitur globus, ne ulli attritui detur locus, fedfimulac vel tantilhjm extropellitur, liber eft ab omni attritu,Globus etiam conftat ex duobus hemilphaeriis, quorum unumeft diametri xT% pollicis alterum vero 1: -fT pollicis, prtetereaut Temper eodem mc?do ponatur, inftruólus eft quodam figno,pondus autem, quo oneratur hoe mortariolum , exa<ftiftimedeterminatur bilance, prseterea ne fitus pulveris in camera va-rie t, leniffime infunditur, dein parva chartula rotunda fuperimpofita,quae nullo modo adigitur,retinetur in fitu, vel etiam

C 3 fine

D IS S &• RTATI O P ft r t O, S D P H IC Avufine charcula , fed tunc paruin conquaflatur tormentum, utpulvis horizontaliter jaceat & tune tam leni, quam fieri poteftmodo, deponitur mortariolum, nam experimenta mihi com*probarunt varium fitum pulveris variare etiam circa vires,lumen autem accenforium eft in fine cameras vix fupra funduraeminens , praeterea hujus machinae uni extremitati axis ad*junfta eft rota duorum pollicum inftruéia dentibus qui moven-tur per cochleam perpetuam, quae femel circumafta dat ele-vationis mutationem j o graduum, hujus cochleae capiti impo-fita efl lamella rotunda divifa in to partes aequales, quae ite*rum divifae funt in 12 partes aequales, quarum fingulae efficiunt5 ', quarum ulterior non eft fafta divilio, verum oculo faciledividi poflunt ulterius, ita ut elevatia mortarii facile mutaripoffit & quidem ad mutationem 2' 30" quae adhuc fatis videripoteft, praeterea hoe mortariolo femel horizontaliter pofito in­dex ponitur in initio numerationis , & tune facillimo mododeprimitur, vel attollitur prout placuerit, liane Machinam au­tem Rotterodami conftruxit ingeniofiflimus artifex Johannesvan Baal vide fig. 1. 2. 3. Praeterea & utor alio inftrumentoad vires hujus pulveris examinandas, nempe felopeto hume-rario, quod fixatum efl fuper trabem quadratam ad Elevatio-nem 75°, quodque longitudinem habec 36* pollicum Rheno-landicorum, quod quoque oneratur certa quantitate pulverispyrii, hujus orificio imponitur globus metaliicus cupreus dia-metri pollicis Rhenolandici, ponderis i j unciarum 15^anglicorum ponderis caratorum. Cui annexus eft firmus cy­linder * fere pollicis qui immittitur cavo fclopeti, cujus diame­ter efl { pollicis qui cylinder faltem additus e f t, ne globus de-labatur ; fic & hic fublatus efl attritus & fatis accurate monftratvires: praeterea & haec machina alii infervit ufui nempe col-ligendae remanentiae, quam concavo tormentorum & aliorumarmorum faepius exploforum adhaerere videmus, quam noneffe Nitrum vi ignis liquefcens, fed verum efle alcali five Ni-trum fixum, & falem polychreftum alias tartarum vicriolatum,cum paucis Carbonibus, qui in igne pauca monftrat figna Ni-t r i , inftar funis pyrotechnici celeris, ut dicunt, belgice ge-

I N A U G U R A L I S . 7'/mint lont, ipfe poft debitum examen animadvert!: qua» rema-nentia fpargit quoque faetorem inftar hepads Sulphuris : mini­ma remanentia non eft nota bonitatis nam quo minus remaneteo melior non eft pulvis, minimam vero remanentiam nonpraebet optima? notae pulvis, ut ex experimends hic addendisdignofeere licet,praeterea ex hac remanentia dignofcere pofTu-mus, quaenam materia peccet in pulvere, num Sulphur anvero Carbones \ varia autem bujus pulveris genera examinaviquse apponere lubet, ut pateat quomodo fe habeat diverfae no­tae pulvis, cujus pondus ante explofionem accuradflime deter-minatum erat, fiebant 12 explofiones quarum pondus erat 2anglicorum, five Lngelf. Sie varii generis pulveris pondus 24anglicorum dam uti fequitur

1 — 24 anglici dant remanentiam totalem2 117 granor,

112

hicfuit adhibitus pulvis di<ftus crepéidempondus

8 alius pulvis adhibitus —9 ----- -- -------

10 ---- —

2342 I j19019Ö

Hic vero fiebant fex explofiones, fingulae duorum anglicorumia anglici dant remanentiam totalem 91 granor.1

23456

9972828299

$. X I I .

*4 d i s s e r t a t i o p h i l o s o p h i c a

4. X I I .

Mirum illud in pulvere pyrio, quod granulatus plus viriutmhabeat quam in pollinem reda&us, curiofioribus naturae fcru-tatoribus difcutiendum concedo. Ego id ex praxi habeo, finimirum piftillo cogatur ut grana amittat & difpulveretur, vimetiam ejiciendi globi eam amittere, qtiam habuiflet fi modera­te coaftus fuilTet. Quid autem caufae fit, quod denfatus nimium& in mollem redacïus farinam pulvis pyrius vim expultricemamittat? exiftimaverim id ex eo fieri, quod, quamvis fubti-lifiimus inter caetera elementa cenfeatur ignis , nihilominustarnen radii ejus non tanta vi ac celeritate moventur, ut ali-quod corpus durum & compa&um momentanee transmearequeant: nee illud filentio praetereundem arbitror, quod opiniominus expertorum fit, pulverem pyrium, quimajorahabueritgrana , potentiorem vegetioremque efle, quod quidem aliquo-dammodo verofirmle videtur , verum ab altera parte falfiimeft, quia majora grana non tamcito quam mrnora refblvunturin ignem: ■& praxis docet pulverem in minora granula reda-élum multo foriiorem vegetioremque effe, quod & faciliusgrana minora abfumantur ab igne & fic citior inflammatio ,quod & rei Cardo efi:: En experimenta lëquentia monftrantquantum differant grana pulveris ejufdem eompofitionis & mix­tu re , vi ex pul trice, capta autem fuere experimenta cum ma­china ante defcripta ad elevationem 750, quantitas fingulse ex-plofionis accuratiffimae bilancis ope determinata fuit, quae fuit2 anglicorum

1 Tormentariuspulvis.

Explofiones . . pedes pollic.i diftantiain pedibus & pallicib. 9 —— o

o9

Minorumgra- 1a norum. 2

3 Pulvis

I N A Ü G Ü R A L I S ,

ExplofionesPulvis fclope- i -------

* petarius. 2 ------

2 f

pèdes pollic.1 0 — • oro — 6

4 Pulvis venati-cus.

12

3

11is11

366

Icerum fuitad- I1 hibitus pulvis 2

tormentarius. 3.

Minorum gra- 1noruro. 2

3 Sdopetarius. •

i .. 1 . .. .. ■ - If — o4 Venaticos- 2 - 1 ■■ ■ — ■ 11 — - 3

Adfruc xnino- x ■' — ------— 11------ 35 rumgranorum. 2 • • — ■" ■■ ■■ ■ ■ 11 •— 3,

fic ex hifce experlmentls, qaae omnl accurarione inftituta funr,concludere licet, pulverem minorum granorum. vegetioremefle: verum eft quaeftio, una quantitas pulveris propellit glo-bum ad unam diftantiam, quid efficient duae quantitates velplures, hunc in finem cum mortanolo antea defcripto fecialiquot experimenta, quae omni, qna par eft, accuratione infli­tuta funt: Mortarium erat elevatum ad angulum fetniredumfupra horizontem, globus metallicus antea defcriptus adhibeba-tur, qui ponderat libram dimidiam , onerabaturque fequentibusquantitatibus, nempe primum experimentum inftituebatur cum«no anglico, quodcunque ter repetebatur, & fingulis vicibus'

I> squale

t 6 D I S S E R T A T I O P H I L O S O P H I C A

tequale tempus refrigerationi & purgationi deftinatum praeter-labebatur, pulvis adhibitus fuit accurate ejufdem magnitudi-nis granorum & ejufdem valoris, fingulis iétibus purgabatur& tormentum & globus.

pondus

i anglicus

a anglici

3 anglici

3s anglici

Explof. diftantia in ped. & pollic.I m - ..... - ■ 0 — ■" 32 ■ ' — — — 0 -— 33 *— 0 — 31 ■ —* «—— tx —— 023I

—— ■ •— — 5C

1 8c3

48c

A *73O3

1‘VI69‘7466

11I

3 ■ .ii.- — 9i — ---------- .82. — o

4. anglici 2 - - - - —— 9ö. — ' o

Alio die eadem experimenta repetita fuere, & invent

l i anglici

3 anglici

jli anglici

3i anglici

— 9— ï i— 3— o~ 6— 11

— 4— ■ <5— - 4 - - fine- — o charta.— o— o • - fine

charta.verum

I N A Ü G U R A L I S , z7

verum videns adhuc aliquam hic dari anomaliam, adhuc majoriaccuratione cum quodam Viro Clariffimo repetii eadem ex-perimenta, omnia eran fu t ante, nifi qtrod non utebamur char*tula, fed eadem machina, eadem elevatrone.mortarii & eademmagnitudine granorum pulveris

pondus explof. diftant. ped. & pollic.i

2 anglici 231

2 \ anglici 231

3 anglici 23t

3i anglici 23i

4 anglici 231

anglici 23

5 anglici *

— ~ 14 -

— — 32 -— — 31 -

~ — 27 -— — 48 -

— — 47 -

— — 68 —— -------- 6 8 —

— — 131 -— ~ « 7 -

---- - ! • I 6 4 — '

— 255 sar*“ — ' 2 6 3 —

10I I2 poftquam lumen

I I accenforium1 r perforatum6 erat.oo6 poft: perforatio-9 nem luminis9 accenforii.3o6 non purgatum

10 fuic mortar.<5 fed lumen6 perforatum,o lumen perfora*o turn.6

unde autem proveniat, quod poft: perforationem luminis ac-cenforii femper ad majorem diftantiam projiciatur Globuscredo id ex eo fieri quod acicula, qua perforator lumen accen-for 111m, faciat quafi parvum quendam canalem in pulvere incamera contento & fic plura grana primo inftanti corripianturab igne: poftea cum fclopeto antea etiara defcripto repetiieadem experimenta Elevatio 750 erat

D 2 pondus

iS d i s s e r t a t i o p h i l o s o p h i c apondus Explof.

2 anglici 3 —4 ----51

2 i anglici

anglici

2t anglici

23451234512345i2 -----

3 anglici 3 —4 -----5 —1 -----2 -----

3$ anglici 3 —4512345

dift. in ped.------ 3 ■

------ 3 '

------ 3844444444445445555555d667<588798

poll.o4258o364o4d5<s8o

totxot8

10938d580

- 9- 6• 2- 11

110pondus

4. anglici

I N A Ü G Ü R A L I S zjpondus Explof.

5 anglici 3 ------ —

dill, in ped. poll.—— — 15 — o

— — 17 — 8

— — 17 - 4

alio die & cum alio pulvere fed ejusdem magnitudinis grano-rum & eodem inftrumunto , . elevatione eadem repetii iterunt£xperimenti .

pond us

2 anglici

2 3 anglici

2 anglici

anglici

4 anglici

4] anglici

5 anglici

5 i anglici

dift. in ped.

DISSERTATIO PHILOSOPHICApondus Explof.

16 anglici 2

31

61 anglici 231

7 anglici 231

8 anglici 23

9 anglici 12

10 anglici 12

dift. in ped.- - - - 18 —

- .ar _ » | £ — .

“ - - “ 2 5 *-----“ “ “ - 2 4 --------- - - - 23 ---------------

- - - 2 8 ----------------

~ ~ “ 29 -------------------

“ - - - 37 —

- ~ - - 39 —

- - - - 4 ï —- - - - 43 —

poll.16629

1042Io

10466o8

ex pluribus experimentis fajpius repetitis Temper Tere obfervo ,quod pofteriores explofiones non omnes fed pleraeque fiant admajorem diftantiam quam priores, cum alii id negarunt verumhunc in finem récepi prius inftrumentum,&aliud priori sequa-le & in omnibus fimile,cum uno inftituebam experimenta cumerat frigidum, aliud Vero valde calefaciebam, ut fi cameraeknmitteretur granum pulveris,"id deliquefceret: en fequentia

pondus Explofiones cum frigido. ped. poll.

6 anglici 3 “ — — 19 —

pondus

VÏ N A U G Ü R A L I S .

jsondus Explofiones cum. Calido. ped. poll.

6 anglici * ' ■----- • M. r —. 54 *— 7 *9 , — ö

■calefeci etïara pulverem bon® not® ut viderem qua ratione, °Pe5are tu rm Globum, recepi itaque pulverem eiufdetn

valons & ejufdem magnitudinis Granorum, unam partem fri-gidam, alteram vero valde calefactam immifi earner® ve-rum non multum difcriminis inveni, in diftantiis ad qüas Glo-bus projxciebatur: experimenta cepi cum fclopeto, & Globometallico antea defcripto.

pondus Explofionescum frigido

dift. in ped. poll.

7 anglici 2 ■ M l . . . .

T""- “*** 2ii rnm m m 78

3 ■ L' — ■ ■■■ 24 — — . 7pondus ''Explofiones

cum calidodift. in ped: poll.

7 anglici 2 ------ ------ — . \ \ f__ |

Verum hsc fufficiant pro DiiTertatione, cum animus mihi nonfit integrum traftatum confcribere fed aliquam tantum Differ-tationem. Caeterum plura de hac materia cupientem vel alio™nf1° rem explicatam remitto ad ipfos rei pyrotechnic® fcrip-

’ 1 ™ “ “ a4 , e'aboratiflimam iliam dijertationem Bern.de Bell dor de lheoria hums tulverir _____

modotores

gheanas , Commentaries Petropolitanos ubi plurima pulcerrimamveniet, nee non J. Bernoullium, D. Bemouillium in Hydrody­namica, Boy hum, Hauxbejum, Wolfium, ut & librum Bigot de

i t DISSERT. PHILOSOPHICA IN AUGURALÏS.

Mcroruts, qui applicavit Tires centrales huie pulveri qui libervocatur EJTay de F application des forces Centrales aux effets de lapoudre a Canon: defino gratias agens Deo Ter Optimo Maximodum obtinui portum quo mibi curfus erat cum Scaltgero loqjien»& concludens

Principio fine principib, Finx fine fine,Diei fine nofte,fine merce, Creator! fine difpendio, Scientiae fine difc.pli.na , Triumphatori fine bello , PerpetuitatL fine momentisLaus, Honos & Gloria

F I N I S .

"Géwrss/Bites

i P l

c o

C O R O L L A R I A .I.

Dewn exiftere ex rebus creatis demonjlrari potejl.

I I .

Corpus in infinitum divijibile ejl fenfu Mathematico 5 nonverofenfu phyfico.

1 1 iCaufam gravita tis corporum externam ejje non videtur

vero jimile.

I V.

Terra motu annuo circa Solem, non Sol circa Terrainmovetur.;

V.

Firn Elettricam Syjlemati nervofo inimkam efiet expe*rientia videtur confirmare.

V I.

Congelatio non pendet'e a folo frigore videtur.

E X*E

E X P L I C A T I O TABULALPig.i. Reprccfentat mortariolum elevatum ad 45° 6? onoratum GlobO.

A. A. A.A. A. Fulcrum cui immit^itur mortariolum.B. B. Lamella cuprea divifa in po gradus. ,C Una Axis extremitas confpicua. '

c. Index afflixus centra extremitatis axis mon (trans grad'us opecochles parvae. ‘ _

D. Lamella femirotunda retinens axim m chelonio, ope cochleae L.F. Rota adjuntta uni extremitatr axis divifa in dentes..G. Manubrium quo vertitur cochlea fine fine capiens dentes ro ts.H. Lamella impofita vertici cochleae fine fine divifa in 10 partes-

quartim fingulas efficiunt unum gradum, qusfirigulaepar'tes iterutt*divife in 12 aeqnales quatum fin guls efficiunt j minuta.

I . Index monftrans fingula 5 minuta gradus.L . L .L . Exterior ambitus mortarioli.M . Excipulum mobile pro pulvere aecenlbrio.N. Pars globi eminentis extra-’mertariolum.O. Linea quae infervit pro figno ur Globi pofitus Temper fit nremvj>,‘ Cochlea,, qua cochlea fine fine adjiuigitur. Fulcra. .

Fig. 2. Reprafentat mortariolum e fiilcro fublatum una cumcochlea fine fine: litterat in fig. 1. notatie & in bac fig~

occurventes idem indicant.O. Lamella cuprea cui adjunftaeffifcochlea fine fine R.STS. Orificium Hemifphaericum cui exafte convenit Globus.T T Camera cylindrica, politiffima fundum planum habens.V Lumen Accenforium Cotfice in parvum foramen convergentX Annulus qui circumdatus eft extremitati mortarioli q.ui retmetr

excipulum M , mobile apud Y circa axiculum perforatum lumi-ne accenlorio.

Figura tertia repnefentat Globutm.N. Major diameter..2 , Minor diameter.O. 'Signüm. - w - *

Fig. 4 Reprcefentat maebinam qua eccaminibits defilnatzteft in noftva patrio.

A. A. Cylinder ligneus. .1 VB. Annulus cupreus. _C. C. Camera cylindrica extornata.

. jieCx. EH mafia ilia lignea. dimidium ovum referens qua fupeximponitur cylindro A A cui convenit.

*-? •' ??•<£.' tL //z y& . cU /sA , * y c u 2 /rj.

r'M lir^

Ü ite

ÏÈÈÊm

wmm

H gü

m

____ __

IIMiirnÉi

III

illS0SÊUil

«waf

s msEli