hz. Ömer uluslararasiisamveri.org/pdfdrg/d272957/2018/2018_yildiza.pdfolanların kırkıncısı...

ULUSLARARASI

Hz. ÖMERS E M P O Z Y U M U

Editör

Ali AKSU

SİVAS/2018

2. Cilt

EDEBİYATIMIZDA HZ. ÖMER Alim YILDIZ*

Dört halifenin ikincisidir. Hz. Ebubekir’in vasiyeti üzerine halife seçilen

Hz. Ömer cennetle müjdelenen on sahabeden biridir. Hicret’ten kırk iki yıl ön-

ce Mekke’de doğdu2054. Hicret’ten dört yıl önce Müslüman oldu. Müslüman

olanların kırkıncısı olarak bilinir. Kızı Hafsa’dan dolayı Hz. Peygamber’in ka-

yın pederidir. Yirmi yedi yaşında Müslüman olan Hz. Ömer; Bedir, Uhud ve

diğer gazvelere katılmış, emîrü’l-mü’minîn unvanını ilk olarak almış2055, hicrî

takvimin başlangıcı olarak Hicret’i belirlemiş olan halifedir. On yıl kadar hali-

felik yapmıştır. Türklerin İslam’la ilk karşılaşmaları da yine onun halifeliği dö-

nemine rastlamaktadır.

Hicret’in yirmi üçüncü senesi Zilhicce ayının yirmi üçünde (30 Ekim 644)

Ebu Lü’lü Firuz isimli Mecusi bir köle tarafından sabah namazını kıldığı sırada

hançerle yaralanması neticesinde Medine’de vefat etmiştir2056. Çok mütevazı

bir kişiliğe sahip, züht ve takva sahibi olan Hz Ömer edebiyatımızda daha çok

adaleti ile anılır. Şairlerimiz tarafından Dîvân ve mesnevilerde Hz. Ömer’den

çeşitli şekillerde bahsedildiği gibi, hakkında müstakil şiir ve eserler de kaleme

alınmıştır.

Hz. Ömer öncelikle Hz. Peygamber’in arkadaşlarından ve Emîrü’l-

mü’minîn olarak İslam tarihinin önemli bir şahsiyetlerindendir. Tarih ve ede-

biyatın inceleme sahasına giren kişiler her iki ilim dalında özellikle edebiyatta

genel olarak o kişinin bütün bir hayatından ziyade bazı özellikleri öncelenerek

şairler tarafından şiirin konusu haline getirilirler.

Tarih, akla hitap ederken edebiyat duygulara seslenerek konunun gönül-

lerde neşvü nema bulmasını arzular. Tarihçi, tarihi belgelerden hareket ederek,

sağlam delillerden geçmişte yaşanan bir olayı doğru aktarmanın peşindedir.

Bunu yaparken tarihin belirli bir zamanında yaşanmış ve bitmiş bir hadiseyi

* Prof. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Türk İslam Edebiyatı Ana Bilim Dalı

Öğretim Üyesi. 2054 Mahmud Şakir, Dört Halife, (terc. Ferit Aydın), İstanbul 1994, s. 151. 2055 Hz. Ömer’in diğer lakapları için bkz. Ali Aksu, ‚Asr-ı Saadet ve Emeviler Dönemi Döneminde

Lakap Takma ve Halifelerin Lakapları‛ CÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sivas 2001, V/II, s. 234-236. 2056 Hayatı hakkında bkz. G. LeviDella Vida, ‚Ömer‛, Mebİslam Ansiklopedisi, İstanbul 1964, IX,

468-471.

506 • Hz. Ömer Sempozyumu

nakletmedir tarihçinin yaptığı. Kendisi dışarıdan bir gözlemcidir, olayın içeri-

sinde yer almaz. Edebiyatçı, daha doğru bir ifadeyle şair ise olayın içinde olan

ve olayın kahramanlarıyla birlikte hadiseyi yaşayan bir vasıfla karşımıza çıkar.

Olayı edebî bir dille hikâyeleştirir ve dinleyeni de olayın içine çekerek duygu-

larıyla, yaşadığı toplumun adet ve kabullerini de olay örgüsüne katarak duy-

gusal bir ifadeyle gönüllerimize hitap eder. Bu sebeple tarihçinin anlattığı ile

şairin ifade ettiği şey arasında farklılıklar olacaktır.

Hz. Ebubekir’den sonra halife olan Hz. Ömer, edebiyatımızda daha çok

Müslüman oluşuyla ilgili olarak şairlerimiz tarafından ele alınmıştır2057. Bu teb-

liğimizde müstakil olarak Hz. Ömer’den bahseden edebi türler üzerinde dura-

cağız.

Hz. Ömer’le ilgili şairlerimizin kaleme aldığı edebî tür ve şekiller şunlar-

dır: gazel, methiye, hilye, sad kelimeler, menakıbnameler ve mesneviler.

1. Gazellerde Hz. Ömer

Gazellerde dört halifeden biri olarak ve adalet vasfıyla karşımıza çıkar

Hz. Ömer. Örneğin Yunus Emre,

Ali’yile urdum kılıç Ömer ile adl eyledim

On sekiz yıl Kaf Dağı’nda Hamza’yla meydandayıdum2058

ifadelerini kullanırken, Ahmed Sûzî ‚Fârûk‛2059 sıfatını da ekleyerek şöyle der;

Hazret-i Fârûk-ı ekber ol velîler serveri

Adl ile İslâm’ı ihyâ dîni hem etti i‘lân2060

Hazret-i Fârûk-ı ekber ol muîn-i şer’-i dîn

Dahi yâr-i âhiri Ahmed Muhammed Mustafâ2061

Şeyh Halid de bir şiirinde Hz. Peygamber’in dört arkadaşından biri ola-

rak, Hz. Ömer’den Faruk sıfatıyla bahseder. O, Allah tarafından methedilen,

Müslümanların imamı, adalet kaynağı ve Mü’minlerin emiridir. Evliyaların

yardımcısı da yine odur.

El-meded yâ ibn-i Hattâb çâr-yâr-i Mustafâ

El-meded Fârûk-ı ekrem sâhib-i lutf u ‘atâ

2057 Bazı örnekler için bkz. Prof. Dr. Amil Çelebioğlu, Muhammediye II, MEB Yayınları, İstanbul

1996, s. 121-124; M. Asım Köksal, Aşkın Diliyle Hz. Muhammed’in Hayatı, Sufi Kitap, İstanbul

2010 s. 81-85;Necip Fazıl Kısakürek, ‚Ömer Müslüman‛Esselam, Büyük Doğu Yayınları, İs-

tanbul 2014s. 68-69. 2058 Mustafa Tatçı, Yunus Emre Dîvânı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990, s. 176. 2059 Faruk lakabıyla ilgili bkz. Mustafa Fayda, ‚Fâruk‛, DİA, İstanbul 1995, XII, 176. 2060 Alim Yıldız, AhmedSûzî Dîvânı, Buruciye Yayınları, Sivas 2012, s. 69. 2061 Alim Yıldız, AhmedSûzî Dîvânı, s. 139.

Hz. Ömer Sempozyumu • 507

Mâdihin Allâh-ı hâdî yâ İmâme’l-müslimîn

El-meded yâ destgîr-i kutb-ı cümle evliyâ

Menba-ı adl-i adâlet yâ emîre’l-mü’minîn

El-meded sensin penâh-ı âcizân-ı bî-nevâ

Sivaslı Rîzî de yine adalet vasfını dile getirerek ‚adalet ikliminin gül bah-

çesi‛ ve ‚İslam’ın parlak kandili‛ der Hz. Ömer için;

Ma‘delet kişverinin ravza-yı gülzârı Ömer’dir

Şeref-i dînimizin kandil-i envârı Ömer’dir2062

Hz. Ömer’in adaleti onunla ilgili şiir yazan hemen her şairin ifade ettiği

bir özelliktir. Şair Bâkî de bir beytinde şöyle der

Adl ü dâd-ı Ömer ü sıdk u safâ-yı Sıddîk

İlm ü irfân-ı Alî hilm ü hayâ-yı Osmân

Şeyh Hâlid bir şiirinde Hz. Ömer’in Farûk sıfatına vurgu yapar. Hz.

Ömer, Allah’ın sırrını keşfeden, adalet sırrının kaynağı ve nebîlerin övüncü

olan Hz. Peygamber’in arkadaşıdır. Hz. Peygamber, İslam’ı halka açıkça tebliğ

etmek için Hz. Ömer’in Müslüman olmasını beklemiştir.

Meded yâ Fârûk-ı efham kâşifü’s-sırrü’l-Hudâ

Menba-ı sırr-ı adâlet yâr-ı Fahrü’l-enbiyâ

Gelmeyince etmedi bu dîni i‘lân Mustafâ

Sendedir miftâh-ı Nusret nâsır-ı dînü’l- ‘ulâ

Yüz sürüp geldim kapına bir meded kılın bana

El-amân Fârûk-ı a‘zam yâr-i Fahrü’l-enbiyâ2063

Ümmî Sinan da bir şiirinde dört halifeyi birlikte anarak bunlardan her bi-

rini ‚İslam yolunun burhanı‛ olarak anar

Ebubekir Ömer Osman Alî’nin

Burhânıdır anlar İslam yolının

Hürmetine Mevlâm cümle velinin

Bizi güzel Muhammed’den ayırma2064

2062 Maruf Çakır, Rîzî Dîvânı (İnceleme-Metin), Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas 2016. 2063 Alim Yıldız, Şeyh Halid Dîvânı, Sivas 2004, s. 70. 2064 Azmi Bilgin, Ümmi Sinan Dîvânı, Meb Yayınları, İstanbul 2000, s. 203.


Celvetî büyüklerinde Fenâyî Cennet Efendi de bir gazelinin üç beytinde

Hz. Ömer’den şöyle bahseder

Yâr-ı sânidür Resûle zeyn-i eshabçün Ömer

Kuvvet-i İslam içün beline bağladı kemer

Din-i bâkî içre şoldenlü salâbet kıldı kim

Heybetinden zıllını görse eder şeytan hazer

Bil anun İslam’ı ile zahir oldu işbu din

Hem kamu a‘dâsına buldu hilâfette zafer2065

Şeyh Hâlid bir beytinde Hz. Ömer döneminde cereyan eden bir olaya

telmihte bulunur. Bu olay Hicret’in yirmi üçüncü yılında gerçekleşmiştir. İran-

lılarla karşılaşan Zariye b. Zenim ed-Düelî komutasındaki İslam ordusu bir

ovada bulunuyorlardı. Büyük bir orduya karşı tek bir cepheden savaşmak da-

ha akıllıca bir durumdu. Bunun için de yanı başlarındaki dağa sırtlarını verme-

leri gerekiyordu. O sırada Medine’de bulunan Hz. Ömer minberde bir konuş-

ma yapıyorken ‚Ey Sariye! Dağa sığının‛ diye sesini yükseltmiş ve daha sonra

konuşmasını normal bir şekilde sürdürmüştü. Orduda bulunanlar bu sesi du-

yarak, dağa sığınmışlar ve mutlak bir bozgundan kurtulmuşlardı.

Nil senin emrinle coşdu Sâriye buldu felāh

El-meded gafletde kaldım yolumu aldı hevâ2066

Hz. Ömer, adaletinden ötürü, oğluna bile ceza vermekten çekinmeyen bir

halifedir. Yunus Emre bu hususa şöyle işaret eder

Ömer-i Hattâb’ıla çok adl ü dâd işledim

Oğlıla fısk içinde hadde basılan benem2067

Hz. Ömer müstakil gazellerde de ele alınmıştır. Hoca Ahmed Yesevî bir

hikmetinin tamamını Hz. Ömer’e tahsis etmiştir.

İkincisi dost olan adaletli Ömer’dir

Mü’minlikte dost olan adaletli Ömer’dir

Bilâl’e ezan okutan, şeriatı bildiren,

Din sözünü anlatan adaletli Ömer’dir

2065 Alim Yıldız, Fenâyî Cennet Efendi Dîvânı, CÜ Yayınları, Sivas 2010, s. 202. 2066 Alim Yıldız, Şeyh Halid Dîvânı, s. 70. 2067 Tatçı, age., s.150.


Kâbe kapısını açtıran, bütün putları kırdıran,

Resul gönlünü dindiren adaletli Ömer’dir.

Şeriatı gözeten, tarikatı doğru tutan,

Hakikati iyi bilen adaletli Ömer’dir.

Oğlunu azarlayıp getiren, kırbaç vurup öldüren,

Adalet eyleyip yol soran adaletli Ömer’dir.

Çıra olup sönmeyen, din yolundan dönmeyen,

Haksız işi eylemeyen adaletli Ömer’dir.

Miskin Ahmed eyle yad, eyle aczini beyan,

Belki ruhu eyler şad, adaletli Ömer’dir.2068

Cem Sultan Cemşîd ü Hurşîd isimli mesnevisinde ‚Gazel der-şân-ı o‛ baş-

lığıyla Hz. Ömer için dokuz beyitten müteşekkil müstakil bir gazel kaleme al-

mıştır.

Oldu o şeh çünki cihân adili

Rahmet-i Hak oldu onun hasılı

Hakk’a şu resme uymuş idi cân ile

Yakzifubi’l-hakki ‘ale’l-bâtıli

İlm-i Hudâ olmuş idi ona keşf

Anın içün oldu cihân fazılı

Cândan onu sevmiş idi Mustafâ

Ki olmuş idi din-i Hakk’ın âmili

Erdiğiçün ona dua-yı Resul

Oldu kamu ümmetin ol kâmili

Buldu Hakk’ın rahmetini daim ol

Ki olmuş idi kavl-i Hudâ kayili

2068 Hoca AhmedYesevî, Dîvân-ı Hikmet, (Editör: Mustafa Tatçı), Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayın-

ları, s. 126, Ankara 2016. Dîvân-ı Hikmet’te Hz. Ömer ile ilgili diğer ifadeler için bkz. aynı

eser s. 84, 365,366, 483.


Uymuş idi din-i Hakk’a sıdk ile

Uymuş idi küfre uyan katili

Buldı Hudâ rahmetini bî-hisâb

Rahmetin ol olduğuçün kabili

Hak’dan ona daim erişsin selâm

Ki oldu cihan halkının ol âkili2069

2. Medhiyelerde Hz. Ömer

Bazı şairlerimiz dört halife için medhiye kaleme almıştır. Dîvân ve mes-

nevîlerde bu tür şiirlere rastlanır. Yusuf Has Hâcib Kutadgu Bilig’de dört hali-

feyi ve Hz. Ömer’i şöyle metheder

Bunlar dört arkadaş sevdiği O’nun

Her işte danışman dayağı O’nun

İki kayın baba ve iki güveyi

En iyisi halkın ve de şekçini

<

Sonra Faruk vardı bir seçkin kişi

Özü sözü doğru halka sevgili

Dinin temeliydi O’na yardımcı

Şeriat önünden perde kaldırdı2070

Âşık Paşa Garibnâme’de yine ‚Ömer’i (Radıyallahu Anh) Medhİder‛ baş-

lığıyla Hz Ömer’in oğlunu cezalandırmasını anlatırken şunları söyler

Ol biri Ömer’di kim dâd eyledi

Kendü oglın öldürüp ad eyledi

Oglını öldürdi mutlak dîn-içün

Eyle sanman siz anı kim kîn-içün

Dâd kıldı âlem içre tâ-ebed

Hoşnud andan hem Muhammed hem Ahad2071

2069 Adnan İnce, Cemşîd ü Hurşîd, TDK Yayınları, Ankara 2000, s. 59. 2070 Yusuf Has Hacip,Kutadgu Bilig (haz. Fikri Silahdaroğlu), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara

2000, s. 16.


Cem Sultan Cemşîd ü Hurşîd’de ‚Der-Medh-i Ömerü’l-Faruku’n-Nakiyyu

Radiyallahu Anhu‛ başlığıyla Hz. Ömer’i şöyle metheder

İmâm-ı ümmet ü şem-i dü-âlem

İmâmet tahtı üzre şâh-ı a’zam

Adâlet burcunun hurşid-i mâhı

Hilâfet mülkünün pâdişâhı

Sirâc-ı din ü millet zeyn-i mihrâb

Şeh-i din yani Ömer ibn Hattâb

Çü vardı din-i Hak üzre kararı

Resulün ol idi ikinci yâri

Çü bulmuşdu Ömer rahmet müebbed

Dil ü cândan ona her dem Muhammed

Dir idi ettiğiçün ona bâver

Ben olmasam ol olurdu peygamber

Ona adl ü diyanet olmuş idi iş

Hemîşe öyle kılurdu o cünbiş

Resuli daima ol Hak bilirdi

Peyâmber ettiğin mutlak bilirdi

Onun emrin tutardı çekmeyip ser

Anınçün ümmet içre oldu server

Ona rahmet atâ idi Hudâ’dan

Ki almışdı duayı Mustafâ’dan

Hudâ’nın emrini her dem tutardı

Muhammed işle didiğün iderdi

Çü tuttu adl ile âlemde âyîn

Anınçün oldu ol server şeh-i din

2071 Aşık Paşa, Garib-nâme (haz. Kemal Yavuz), TDK Yayınları, İstanbul 2000, s. 53.


Nebiye uyduğuçün cândan ol

Anınçün Hak’dan buldu rahmeti bol

Resule uyuban terk-i alâyık

Çü etti rahmete ol oldu lâyık

Gönülden Ahmed’e uyduçün ol şâh

Ona da eyledi rahmetler Allâh2072

XVI Asrın büyük şairlerinden Şemseddîn Sivasî İbret-nüma mesnevisinde

‚Medh-i Ömerü’l-Faruk Radıyallahu Anh‛ başlığıyla Hz. Ömer’i şöyle met-

hetmektedir

Hazret-i Faruk-ı a’zam kim hilafet tahtına

Çıkdı vü saldı adalet sofrasın etti salâ

Çün duâ etmiş idi o servere Fahr-i cihân

Verdi İslam’a şeref dikti ‘âlem fevka’l-‘ulâ

Ayn-ı adl olmuşdı çünki ism-i pâkin matla’ı

Adl ile oldu hem ibtidâ vü intihâ

Ayn-ı adl oldu nihâdında anunçün nusb-ı ayn

Ana feth oldu Arabla hem Acem buldu velâ

Hem buyurdu şanına kim şem-i cennettir Ömer

Zî-fazilet zî-kerâmet zî-şehâdet zî-bahâ

Hem buyurmuşdur Ömer evvel geçiserdir sırat

Hil’at-i daru’s-selâmı ön giyendir bî-mirâ2073

3. Hilyelerde Hz. Ömer

Hz. Peygamber başta olmak üzere din büyüklerinin şekil özelliklerini an-

latan hilye türünde de dört halife için yazılmış iki eser bulunmaktadır. Bu eser-

lerden biri Cevrî’nin Hilye-i Çâr-yâr-i Güzin isimli eseri, diğeri ise Mehmed

Esad Erbilî’nin Çâr-Bâğ isimli eseridir.

2072 İnce, age., s. 58. 2073 Şemseddin Sivâsî, İbret-nümâ (haz. Erol Çöm), Sivas Belediyesi Yayınları, Sivas 2015, s. 46.


XVII. Yüzyıl şairleriden olan Cevrî 140 beyit tutarındaki eserinin 59-83.

Beyitlerini Hz. Ömer’e tahsis etmiştir.2074

Bu esere göre Hz. Ömer esmer renkliydi. Beyaz renkli olduğu da söylen-

miştir. Boyu uzun, gür bıyıklı, gür sakallı ve dökük saçlıydı. Yanakları dolgun

değildi. Gözlerinin kırmızısı fazlaydı. Her iki elini de rahat kullanırdı.

Vasf eden hilye-i pâk-i Ömer’i

Verdi sıhhatle bu yüzden haberi

Ki ola gayet ile gendüm-gûn

Habbezâ sun’-ı Hudâ-yıbî-çûn

İhtilaf eylediler bunda kibâr

Ekseri verdi bu kavl üzre karâr

Hem denilmiş ki o vech-i rûşen

Ola revnâk-şiken-i levn-i leben

Reng-i ruhsâr-ı bahar-efrûzı

Dinin olmuş idi gül-i nevrûzı

Anın etmişdi Hudâvend-i Celîl

Sidre-i kadrini mevzûn u tavîl

<

Nakşına dikkat eden böyle dedi

Mûydan pîş-i seri sade idi

İki yanında katı az idi kıl

Her biri eyler idi müşg-i hacîl

İki ârızları olmuşdu hafif

Böyle mevsûfdur o zât-ı şerîf

Ârızıâb-ı rûh-ı izzet idi

Levn-i safı leben-i cennet idi

<

Eylemişti iki destin Yezdân

Sun’-ı hikmet ile amelde yeksân

2074 Mehtap Erdoğan, Türk Edebiyatında Manzum Hilyeler, İstanbul 2013.s.683-690.


Râst-kirdâr idi ol hûb-etvâr

Bir idi ona yemin ile yesâr

Mehmed Es’ad Efendi’nin Çâr-bağ adlı dört halife hilyesi 1178 beyitten

müteşekkil olup Hz. Ömer ile alakalı beyitler 631-776 arasındadır.2075

Bu esere göre Hz. Ömer buğday tenliydi ve bu renk ona çok yakışmıştı.

Uzun boyluydu, adalet bağının uzun boylu servisi idi. Mübarek başlarının

önünde kıl yoktu ve iki yanlarında kıl çok azdı. Gözlerinin kırmızısı fazlaydı.

Yanakları dolgun değildi. Sakalları gür ve değirmiydi. Sağ ve sol ellerini rahat

kullanırlardı, sağ eli ile yaptığı bir işi sol eli ile yapardı. Bıyıkları gür idi ve uç-

ları kızıla meylederdi:

Olup yani ki buğday anlu gayet

O reng-i rûy ona verdi melahat

<

Dırâz olup o serv-i bağ-ı i’zâz

Kâd ü kâmetle olmuştu ser-efrâz

Oluru nahl-i kadd-i dil-pesendi

Adâlet bağının serv-i bülendi

<

Mübarek başının önünde yani

Yoğ idi kıl budur asl a’da ma’ni

Olup iki yanında kıl katı az

Latif olmuştu ol serv-i ser-efrâz

<

Olup şiddet ile humret-nümâyân

Melîhü’l-ayn idi ol ‘ayn-ı insân

Hafif ü hem latîf olmuştu gayet

Değildi etli ol kân-ı Melahat

<

Olup ol server-i sâhib-mehâsin

Kesirü’l-lihye vü kessi’l-mehâsin

<

Olub a’ser yeser ol sahib-i fer

İki destiyle işlerdi beraber

2075 Mehtap Erdoğan, age, s. 632-661.


Olup şariblerinde mûy-ı vâfir

Kızıllık oldu etrafında zâhir

4. Sad Kelimeler

Sad kelime dört halifeden her birinin vecize haline gelmiş yüz güzel sö-

zünü ihtiva eden eserlerdir. Hz. Ali’nin sad kelimesi daha meşhur olmakla bir-

likte Hz. Ömer’in sözlerinden oluşan sad kelimeler de kaleme alınmıştır. Bu

eserlerde geçen vecizelerden bazıları şöyledir.

-Şiir okuyun zira şiir güzel ahlaka yöneltir.

-Etkisi olmayacak bir yerde doğruyu söylemenin bir yararı olmaz.

-Evlenmeden önce ilim öğrenin.

-Sana sadık dostlar gerekir. Ta ki onların koruluğunda yaşarsın. Zira onlar

senin için bollukta zînettir. Belalardan koruyucudur.

-Borcunu az yap ki hür olarak yaşayasın.

-Hangi idareci birine zulmeder ve ben de o zulme muttali olup o idareciyi

değiştirmezsem ben zalim olmuş olurum.

-Borç vermek cömertliğin alametidir.

-Dostluklarınızı takva üzerine kurunuz.

-Verası az olanın hayâsı da az olur.

-Hayâsı gidenin kalbi ölür.

-Her şeyin bir şerefi vardır, iyilik etmenin şerefi de onu acele yapmaktır.

-Vali olan bir kimse akrabalıktan dolayı tayin ettiği kişiyi korursa onun

ayıbını yüklenmiş olur.

-Bizim ayıbımızı bize yetiştirip bizi ayıbımıza vakıf eyleyene Allah rahmet

etsin.

- Ahmağı dost edinmekten sakın. Zira o çok defa sana fayda vermek ister-

ken zarar verir.

-Sizi çalışmayıp boş durmaktan men ederim. Zira tembellik bütün kötü-

lük ve sarhoşlukların odağıdır.

-AllahuTeâla sizi İslam ile aziz kıldı. Her ne zaman ki siz izzeti İslam’ın

gayrı ile bulmaya çalışırsanız Allah sizi zelil eder.2076

5. Hz. Ömer’le İlgili Müstakil Mesnevîler

Edebiyat tarihimizde Hz. Ömer hakkında müstakil olarak yazılan bazı

eserler söz konusudur. Bunların çoğu Hz. Ömer’in İslam’a girmesini konu

2076 Işın Yüksel, Türk Edebiyatı’nda Hz. Ömer Vecizeleri ve Bedreddin B. Himmet-Yârü’l-Mevlevî’ Nin

‚Faslü’l-HitâbMin Kelâm-I Ömer Bin Hattâb‛ Adlı Eseri, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilim-

ler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas 2013.


alırken birisi vefatına dairdir2077. İslam-ı Hazret-i Ömer Yahud Bir Harika: Üskü-

darlı Sâfî’nin 253 beyitten müteşekkil olan bu mesnevisi tarafımızdan yayım-

lanmıştır2078.

5.1. İslâm-ı Hazret-i Ömer Yâhud Bir Hârika

Hz. Ömer’in Müslüman oluşunu anlatan bu eser 1308 (1891)’de Kasbar

Matbaası’nda basılmıştır. Manzum bir mesnevi olup toplam otuz dokuz sayfa-

dan müteşekkildir. Klasik bir mesnevî planından farklı olarak ‚İfade‛ başlığı

altında, mensur olarak, padişaha övgü, eserin yazılış sebebi ile kısaca muhteva

ve Allah’tan yardım talebi işlenmektedir. Şair eserini, rüyada almış olduğu

manevî bir işaretten sonra yazdığını ifade etmektedir.

Mesnevînin konusu şöyledir:

Peygamber (AS), İslâm dinine insanları davete başlamış ve bu yeni dine

girenlerin sayısı günden güne artmaktadır. Bundan rahatsız olan Mekke’nin

ileri gelenleri, başta Ebu Cehil olmak üzere, bir araya gelerek, bu gidişe bir son

verilmesine ve Müslümanların sayısı azken Hz. Peygamberin ortadan kaldı-

rılmasına karar verirler. Ebu Cehil, Peygamberi öldürecek kişiye yüz okka gü-

müş ile yüz deve verme vadinde bulunur. O toplantıda hazır bulunan Ömer b.

Hattâb, ödülü vereceğine dair Kâbe’de bulunan büyük putlardan Hubel üzeri-

ne Ebu Cehil’e yemin ettirdikten sonra kılıcını çekerek yola koyulur.

Gizlice Müslüman olan Nuaym, elinde kılıcıyla giden Ömer’i gördüğün-

de, biraz da şüphelenerek, nereye gittiğini sorar. Peygamberi öldürmeye gitti-

ğini öğrenince, kız kardeşi ile eniştesinin Müslüman olduğunu söyleyerek

Ömer’in yolunu değiştirmesine neden olur.

Kız kardeşinin evine vardığında Habbab; Fâtıma ve kocası Saîd’e Tâhâ

Sûresi’ni okumaktadır. Kapı çalındığında içeridekiler korkarak ayetleri saklar-

lar ve Habbab da bir köşeye gizlenir. Ömer içeri girer ve duyduğu sesin ne ol-

duğunu sorar. Fâtıma ve Saîd inkâr yoluna saptıklarında, Ömer bir koyun pişi-

rerek bunlara ikram eder. Eti yememeleri üzerine, Müslüman olduklarını anla-

2077 Manzume-i Vefât-ı Ömer: Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, Arşiv no:06 Mil Yz A

9028/2, 168b-192b.

Dâsitân-ı İslam-ı Hazret-i Ömer: Almanya Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, Arşiv no:

Ms.or.oct.2083 Staatsbibliothek, Berlin, 95b-102b.

Kıssa-i Hazret-i Ömer: Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, Arşiv no: 06 Mil Yz A 9105/4,

60b-65b.

Hikaye-i Hazret-i Ömer: Ebu’l-Fazl Mustafa, Topkapı Sarayı Müzesi Türkçe Yazmaları, arşiv

no: H. 390, 18vr.

Kereci Ali Mevlevî’nin 16 beyitlik bir manzumesi kayıtlarda mevcuttur. Dâstân-ı Ömer İb-

nHattâb, Ankara Milli Kütüphane, Arşiv no: 06 Mil Yz A 8294/3, 79b-80b. 2078 Alim Yıldız, ÜsküdârlıSâfî, Hayatı-Şiirleri, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, s.113-148, Sivas

2013.


yan Ömer, önce eniştesini, daha sonra da onu kurtarmaya gelen Fâtıma’yı dö-

ver. Alnı yarılan Fâtıma, Müslüman olduklarını ve ölmekten korkmadıklarını

söyler. Bu sözler Ömer’e tesir eder ve ayetleri görmek ister. Gusül ettikten son-

ra ayetleri okur ve Müslüman olur. Müslüman olduğunu bildirmek isteğiyle o

sırada Hz. Hamza’nın evinde bulunan Peygamber’in yanına gider.

Hz. Hamza, Ömer’i kılıcıyla kapıda karşılar. O sırada Cebrail inmiş ve Hz.

Ömer’in Müslüman olarak geldiğini Hz. Peygamber’e haber vermiştir. Pey-

gamber (SAV) Hz. Ömer’in yanına gelir ve Ömer burada tekrar şehadet getirir.

Evde bulunan Müslümanlarla birlikte Kâbe’ye gider. Burada kendisini bekle-

yen müşriklere Müslüman olduğunu bildirir ve üzerlerine yürür. Müşriklerin

hepsi Kâbe’yi terk ederler. Hz. Peygamber imam olduğu halde, Müslümanlar

cemaatle Kâbe’deki ilk namazlarını kılarlar. Ömer bundan sonra Fâruk lakabı-

nı alır.

‚Lâhika‛ ve ‚Hâtırâ‛ başlıkları altında, Hz. Ömer’in özelliklerinden (hic-

ret etmesi, Bedir esirleri hakkındaki görüşü) bahsedildikten sonra

Hz.Peygamber’in ‚Benden sonra bir peygamber gelseydi, bu Ömer olurdu.‛

hadisiyle eser sona erer.

‚Arttı Allâh yardımıyla iktidârın yâ Ömer‛

‚Oldu peygamber yanında i‘tibârın yâ Ömer‛

‘‘Bir birinci rütbe ihrâz eyledin îmân ile’’

‘‘Bâ‘de-mâsânîsi oldun çâr-yârın yâ Ömer’’

‘‘Etmeye i‘zâz hakkıyla Muhammed dînini’’

‘‘İntihâb etti seni Perverdigâr’ın yâ Ömer’’

Dört Halife ile ilgili yazılan mensur Menakıbnamelerde de Hz. Ömer’in

birçok menkıbesine yer verilir. Şemseddin Sivâsî’nin Menâkıb-ı Çâr-Yâr’i buna

örnektir.

SONUÇ

Görülüyor ki edebiyat tarihimizin hemen her safhasında Hz. Ömer’in et-

kisi bulunmaktadır. Yusuf Has Hacib’ten Necip Fazıl’a kadar İslam toplumu

içinde yetişmiş pek çok şair Hz. Ömer’i muhtelif yönleriyle şiirimize konu et-

mişlerdir. Gerek Dîvânlarda gerekse mesnevi edebiyatımızda Hz. Ömer ile

alakalı hayli bir yekûn tutacak derecede metin vardır. Bunların içerisinde müs-

takil olarak Hz. Ömer ile alakalı eserler olduğu gibi, metin içerisinde özellikle

mehdiye bölümlerinde Hz. Ömer’den bahseden pek çok mesnevi de söz konu-


sudur. Kutadgu Bilig, Atebetü’l-Hakayık gibi eserler buna iyi birer örnektir. Bü-

tün bu veriler göz önüne alındığında diyebiliriz ki; Hz. Ömer edebiyat tarihi-

mizin başlangıcından bu yana hemen her edebi metinde karşımıza çıkabilen

bir şahsiyettir. Bu bakımdan Hz. Ömer sadece İslam Tarihi açısından değil

Türk İslam Edebiyatı açısından da son derece önemli bir isimdir.

hz. Ömer uluslararasiisamveri.org/pdfdrg/d272957/2018/2018_yildiza.pdfolanların kırkıncısı...

Documents