HYSEN TËRPEZAHYSEN TËRPEZANjë legjendë për Kosovën

M U S TA F Ë X H E M A I L I

Prishtinë, 2004 MU

STA

FË X

HEM

AIL

I

HYS

EN T

ËRPE

ZA

Një

legj

endë

për

Kos

ovën

Një legjendë për Kosovën

M U S T A F Ë X H E M A I L IM U S T A F Ë X H E M A I L I

1

MUSTAFË XHEMAILI

HYSEN TËRPEZANjë legjendë për Kosovën

Prishtinë, 2004

2

Mustafë Xhemaili

HYSEN TËRPEZANJË LEGJENDË PËR KOSOVËN

Redaktor:Haqif MULLIQI

Ballina dhe faqosjaAdnan ASLLANI

Përkujdesja:Shoqata Kulturore Shqiptare "Mëmëdheu"St. Gallen – Zvicër

Botues:MKRSDÇJ- Departamenti i Çështjeve Jorezidente i Kosovës

Copyright © 2004Autori

3

HYRJE PËR HYSEN TËRPEZËN(10.06.1910 – 23.06.2002)

GJENERATË E ARTË E VETERANËVETË LËVIZJES KOMBËTARE TË

KOSOVËS

Në Zvicër pata rastin, dhe fatin e mirë, të takoj e tëpunoj me emra të shquar të gjeneratës së veteranëve tëLëvizjes Kombëtare të Kosovës për liri e pavarësi. Ata, nëZvicër, ishin për qëllime pune me mërgimtarët dhe organizatate tyre patriotike të cilave u erdhën në ndihmë në momentetmë të rënda por edhe më vendimtare për fatin e Kosovës.

Ndër ta , këtu, po veçoj , Ahmet Haxhiun i c i l iorganizonte radhët mili tante në Kosovë, mbante dheregjeneronte lidhjet e LPRK-në (sot LPK), në Kosovë dheDisaporë, dhe, ishte delegat në kuvendet e Degës së kësajorganizate jashtë vendit; Anton Çettën, i cili erdhi në kohënkur edhe mërgimtarët falën gjaqet dhe plagët. Ai edhe jashtëvendit i printe me sukses Lëvizjes Gjithëpopullore për faljen

4

e gjaqeve, sepse lufta e armatosur në Kosovë ndihej në erë;Arif Seferin, një tjetër delegat i spikatur nga radhët militantetë LPRK-së, që sillte impulse të fuqishme për mërgimtarëtnga Kosova dhe viset e saja të robëruara nën ish-Jugosllavi;Shaban Halitin, një veteran i shquar e i papërkulur në luftëpër lirinë e Kosovës, i cili në ilegalitet të thellë sillte lajme,informata, vlerësime të sakta mbi gjendjen dhe lëvizjet politikenë Kosovë dhe Jugosllavi, si dhe Hysen Tërpezën.

Këta, dhe të tjerë, ishin gjenerata e artë e veteranëve tëLëvizje Kombëtare të Kosovës, ishin dhe mbetën shtylla tëpapërkulura për lirinë e saj, duke e merituar një respekt tëjashtëzakonshëm nga ana e mërgimtarëve, me të cilët bënëaq shumë punë.

KOMANDANT HYSEN TËRPEZA -USHTAR I SHQIPNISË ETNIKE

Siç do të shihet në këtë botim, Hysen Tërpeza,Komandant i forcave luftarake për mbrojtjen e Kosovës ngaripushtimi serbosllav në vitet 1944-45, do të bëjë luftëra tëashpëra e të njëpasnjëshme. Ai do të detyrohet të arratisetdhe me armë në dorë t’i çajë rrethimet si dhe ta shpërthejkufirin në Greqi në fund të vitit 1945, për të kërkuar më nëfund strehim në këtë shtet bashkë me një grup jo të vogëlbashkëluftëtarësh. Nga Greqia ai shkoi në Itali, ndërsa nëSHBA Hysen Tërpeza shkoi në vitin 1956. Aty, më 24 korrik1967, e merr shtetësinë amerikane. Pas një veprimtarie tëdendur dhe mjaft efektive në Diasporën tonë në SHBA, HysenTërpeza për të qenë më afër Kosovës, vjen në Evropë nëfillim të viteve 80-ta. Ardhjet e tij në Evropë shpeshtohenveçanërisht pas Demonstrateve Gjithëpopullore në Kosovë

5

të vitit 1981. Por, vetëm pas rënies së Murit të Berlinit, dhepërfundimit të Luftës së Ftohtë, e veçanërisht pas vitit 1992,ai vendos të jetoj dhe veproj në Zvicër. Vendosja e tij nëZvicër ishte një mbështet je e konsiderueshme përmërgimtarët. Ata e pritën kudo me entuziazëm, në banesat etyre, në festat dhe vdekjet e tyre, në gëzimet dhe pikëllimet etyre. E ftonin dhe ai me kënaqësi shkonte nëpër manifestimete ndryshme. Ai nuk bënte dallime politike, fetare e krahinore.Përvoja e tij e jashtëzakonshme në luftëra të armatosura, nëpërleshje fytafytas me armiqë, në përleshje politike mekundërshtarët, në debate dhe organizime politike mbi çështjene Kosovës, Hysen Tërpezën e bëri një personalitet të rrallëme njohuri solide mbi problemet e së kaluarës dhe problemetaktuale. Para mërgimtarëve tanë në Zvicër, mbante fjalimehistorike, politike, moralizuese, mbante fjalime trimërie eguximi, shembulli e sakrifice. Ai u bë krah i fuqishëm iDiasporës sonë në Zvicër dhe në Gjermani u bë një referencëe shkelqyer, shembull dhe prototip i luftëtarit të guximshëme i vendosur i popullit të vet, që ishte ngritur në luftë përlirinë e tij kombëtare.

Në vitin 1997, në përvjetorin e 87-të, të jetës, ngaKuvendi i Republikës së Shqipërisë, pikërisht, në ditëlindjene tij më 10 qershor, iu nda me dekret Presidencial

URDHËRI GJERGJ KASTRIOTI SKENDERBEU:

„NACIONALIST DHE DEMOKRAT I PAMPOSHT-UR, SHEMBULL I GJALLË I LUFTËTARIT DHE VEP-RIMTARIT KONSEGUENT E TË PATREMBUR PËRÇLIRIMIN E KOSOVËS DHE TROJEVE TONA TËROBËRUARA“.

Themelimin e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhefillimin praktik të Luftës së Armatosur për çlirimin e Kosovës,

6

Hysen Tërpeza, e përjetoi si ngjarjen më të rëndësishme nëjetën e tij. Ndërsa më 24 mars ditën kur filluan bombardimete NATO-s mbi Serbinë, Hysen Tërpeza ishte në banesën timenë Bienne. Ishte planifikuar të vinte një ekip i televizionit tëregjionit të Bernës për të bërë një reportazh me reagimet enjë familjeje shqiptare me rastin e fillimit të bombardimeve.Pikër isht në orën 19,40 minuta , kur kishin f i l luarbombardimet mbi Beograd, në atë reportazh televiziv, edheHysen Tërpeza do të japë deklaratë, e cila gjatë 12 orëve tëardhshme do të emetohej pandërprerë: „Populli shqiptar kavuajtur shumë. Shqiptarët e kanë pritur këtë ditë. Ata emeritojnë lirinë, sepse UÇK-ja bashkë me aleatët tanëAmerikën dhe Evropën përparimtare do ta heqin Serbinëpushtuese nga Kosova“.

Pas 55 vjetësh mërgimi, Hysen Tërpeza, ushtari iShqipnisë Etnike, me 89 vjetët e tij mbi supe, u kthye nëKosovën e tij të dashur. Ishte një ditë korriku, ditë e nxehtë evitit 1999, pa pushtuesit sllavë. Ditë e lirë, e gëzuar. Një ditëe bardhë si shpirti i luftëtarit të paepur, e triumfues, si shpirtii Hysen Tërpezës.

Pò, në një tjetër ditë, poashtu të bardhë, ndërroi jetë nëtokën dhe dheun, për të cilin kishte luftuar gjithë jetën e tijshekullore.

Ajo ditë ishte 23 qershori i vitit 2002.

Hysen Tërpeza kishte mbushur 92 vjetë e 13 ditë!

Ushtari i Shqipnisë Etnike ishte kthyer përgjithmonë nëKosovë.

7

„LUM KOSOVA QË JU KA!“

Me Hysen Tërpezën pata një njohje tjetërfare. Të veça-ntë. Ai në jetën time hyri definitivisht në vitin 1992, kur kishtevendosur, përfundimisht, të më rrëfente gjithçka për jetën etij. Për punën e tij, të mirat dhe të këqijat, të bërat dhe të pabërate tij që kur kishte dalur nga Kosova, në vitin 1945, vitin elargët e të egër, të zymtë e plot masakra. Ai ndjente, me instiktine një luftëtari të stërvitur në situata të rënda, se në Kosovë pofillonte ajo që ai e kishte përjetuar në rininë e tij dhe që kishteëndërruar gjithë jetën e tij mërgimtare: lufta e armatosur përliri! Por ishte i shqetësuar deri në kulm. Nuk e shihte tëbashkuar në Kosovë faktorin NJERI kundër ofansivave serbe,të cilat i njihte mirë. Ai e paramendonte se çfarë ploje mundtë bënte Serbia kundër popullit shqiptar në kushtet e reja dheme armët moderne që ajo kishte në përdorim.

Hysen Tërpeza, i cili jetonte me nipat e vetë në Zvicër,vinte te unë në Biel-Bienne, dhe rrinte me dëshirë nga 10-15ditë rresht. Bisedat tona të gjata mbi luftërat, përpjekjet dheaktual i tet in në Kosovë fi l luan të marrin një rr jedhëinteresante. Dëshirën time për intervista të plota, shterruese,por edhe hulumtuese, ia shpreha si një detyrë timen që duhejta kryeja ndaj, jo vetëm Hysen Tërpezës, por edhe ndaj gjithëatyre bashkëluftëtarëve e shokëve të tij që kishin rënë fushavetë betejës, apo ishin tretur nëpër rrugët e botës mërguar eharruar. Thellohej në mendime, me një dhembje të theksuarnë fytyrë. Më në fund shpërthente rrëmbyeshëm, por i gëzuar:

«Ju të gjeneratës së re jeni më të mirë se neve tëgjeneratës së vjetër! Sepse, bre mixhë, ju keni shkollën! LumKosova që ju ka!»

8

Besimi i tij i patundur në shkollën shkonte deri në besimsi te Zoti!

REGJISTRIMI DHE FILMIMI IBISEDAVE

Fillimi i regjistrimit të bisedave në manjetofon ështëbërë më 12 dhjetor 1992, në Friburg, të Zvicrës. Por gjatëvitit 1993, në banesën time në Biel-Bienne, janë bërë dhekompletuar në audiokaseta bisedat e gjata të Hysen Tërpezëspër kohën që nga Lufta e Parë Botërore e deri në vitin 1945,kur ai detyrohet të dal nga Kosova e të strehohet në Greqime grupin e vogël të bashkëluftëtarëve të tij, si dhe bisedatpër kohën që ka kaluar në Greqi, Itali dhe në SHBA.

Në arkivin tim janë 8 audiokaseta 90 minutshe (SKC-CD-Super Chrome) me gjithësejt 12 orë regjistrim biseda meHysen Tërpezën.

Nga këto biseda të gjata, në vitin 1997-1998, në revistënKOMBI, në Prishtinë, kam botuar fejtoni me titull: «HysenTërpeza, luftëtar i Shqipërisë Etnike».

Në vitin 1997, kam bërë intervistë me Hysen Tërpezënme kamerë profesionale, ku është filmuar gjithë rrrëfimi mbijetën e tij. Xhirimet janë bërë në Gjenevë, Nyon, Lozanë dhenë Balstal. Ato i kam kryer në bazën e skenarit që e kamshkruar për një seri emisionesh dokumentare televizive mbifigurën dhe personalitetin e Hysen Tërpezës, duke e lidhurme ngjarje, kohë, rrethana e vende të caktuara. Kameramanëtishin Agron Sedllari dhe Milazim Salihu, xhiruesë filmik.

Të gj i tha bisedat janë të f i lmuara në teknikënprofesionale, me kamera BETACAM, në 10 shirita, ku

9

përbëjnë një material prej 300 minutash.

Nga ky material kam përgatitur vetëm një dokumentaraktualiteti 30 minutësh me Hysen Tërpezën, me titull „Tokanuk përfaqëson njerëzit, por njerëzit përfaqësojnë tokën”,i cili në vitin 1998, është emetuar në Programet satelitore tëredaksisë së Televizionit të Prishtinës në Tiranë, si dhe ështëritransmetuar dy herë, në qershor të vitit 2002, në RTK, merastin e vdekjes së Hysen Tërpezës.

Bisedat që kam zhvilluar me Hysen Tërpezën janështerruese. Është vërtetuar me kohë, se një pjesë e bisedavetë tij, ende nuk është koha të jipen për publikun e gjerë.

Hysen Tërpezën, shumë veta e kanë regjistruar apofilmuar kur ai ka rrëfyer jetën e tij në biseda të shlira në odatë mbushur me njerëz, apo në shoqëri me miqë e shokë. Njëpjesë e këtyre intervistave pastaj janë botuar apo emetuarduke mos e plotësuar asnjë elementë të intervistës, as përlexuesit e gazetës as për shikuesit e televizionit. Fatkeqësishtato biseda edhe janë keqpërdorur. Në një rast, Hysen Tërpeza,reagoi shumë ashpër, kundër një interviste të botuar në njërevistë në Prishtinë, ku thuhej se Hysen Tërpeza ishtepjesëmarrës në Mbledhjen e Mukjes!

Ndërsa pas vdekjes së tij, për një emision dokumentar,në qershor 2003, është emetuar një bisedë e gjatë, e bërë nënjë odë burrash në Stamboll në vitin 1991, e cila ishteregjistrua në teknikën më të thjeshtë VHS.

Për fat të mirë, materialet e regjistruara dhe të filmuaraqë janë bërë me Hysen Tërpezën, në një periudhë kohore 6vjeçare (1992-1997), sa unë pata nderin e madh të jem afërdhe bashkë me të, përbëjmateriale të pasura e profesionale,mbi këtë figurë të jashtëzakonshme të historisë sonëkombëtare.

10

PUBLICISTIKA

Hysen Tërpeza është i njohur edhe si publicist. Më 1976,në Nju–Jork, ai boton librin-dokument me titull: „Ka me nagjykue Nana Kosovë“. Përshkrimi i sakt i ngjarjeve dherrethanave bëri që ky libër t’i qëndroj kohës dhe ende tëpërdoret si një referencë. Hysen Tërpeza, veç me veprimtariorganizative politike e luftarake, në Kosovë është i njohuredhe përmes këtij botimi. Në vitet shtatëdhjeta, libri “Ka mena gjykue Nana Kosovë”, është lexuar në Kosovë dorë mëdorë, fshehtas . Ai është shpërndarë s i n jë mater ia lpropagandastik i dorës së parë në radhët e Lëvizjes Ilegale tëKosovës. Pjesë të ndryshme të tij janë përshkruar edhe medorë për t’u shpërndarë sa më shumë e vërteta e krimeve dhegjenocidit mbi shqiptarët si dhe për t’i denoncuar qëllimet eerrëta të një pjese të emigracionit shqiptar në SHBA.

Ky libër është ribotuar në vazhdime në revistën“Republika”, Lubjanë, ndërsa në këtë botim për HysenTërpezën libri-dokument, botohet si tërësi.

Në vazhdim të kapitullit mbi shkrimet publicistike tëHysen Tërpezës, botohet edhe shkrimi me titull „Tradhtiaserbe, planifikimi i qeverisë jugosllave për shpërnguljene shqiptarëve“, maj 1979, Gjermani.

Në vitin 1979, Hysen Tërpeza boton dhe shpërndanëpër të parën herë, në gjuhën shqipe Elaboratin e VasaÇubriloviçit, manifestin për asgjësimin e shqiptarëve“Shpërngulja e shqiptarëve”.

Shkrimin e vet sqarues prej shtatë faqe A4, iabashkangjet këtij Elaboratit të Çubrilloviçit dhe e shpërndanënë qindra e qindra adresa anembanë Gjermanisë, Zvicrës,Francës, Italisë, Belgjikës, SHBA si dhe depërton në Kosovë.

11

NJË PËRMBYLLJE

Në kapitullin Dokumente botohen për herë të parë letradhe telegrame me rastin e 87-Vjetorit dhe marrjes së Urdhërit“Gjergj Kastrioti Skenderbeu” nga Republika e Shqipërisë,më 10 qershor 1997. Një manifestim madhështor u organizuapër nder të Hysen Tërpezës në Münzingen (Bernë), Zvicrës.

Në kapitullin Fotoalbum, janë vetëm një pjesë shumë evogël e fotografive, që nuk kanë të bëjnë me një përgjithësimtë rrugës së gjatë të Hysen Tërpezës. Sepse me HysenTërpezën janë fotografuar me qindra e mijëra vetë, e më sëshumti mërgimtarë shqiptarë që nga Stambolli, Parisi,Gjeneva, Cyrihu, Berlini, Stokholmi, Londra e Nju-Jorku.Prandaj, një album ku do të përfshinte jetën e dhe veprën etij në fotografi - për këtë rast është i pamundur.

Deri tash, përveç shumë intervistave të ndryshme nëpërgazeta dhe revista, publikime dhe transmetime televizive mëserioze mbi jetën dhe veprën e Hysen Tërpezëz janë:

1. Hysen Tërpeza: „Ka me na gjykue NanaKosovë“, Nju–Jork, 1976,

2. Hysen Tërpeza: „Tradhtia serbe, planifikimi iqeveris jugosllave për shpërnguljen e shqiptarëve“, ,Gjermani, maj 1979

3. Mustafë Xhemaili: “Hysen Tërpeza, luftëtar iShqipërisë Etnike”, intervistë në 13 vazhdime, Kombi,Prishtinë, 1997-1998

4. Ilaz Metaj-Ali Llunji: “Hysen Tërpeza - historie gjallë”, monografi, Prishtinë, 1992

Emisione dokumentare televizive:

5. „Toka nuk përfaqëson njerëzit, por njerëzit

12

përfaqësojnë tokën”, M. Xhemaili, emision dokumentar, 30minutësh, emetoi TVSH Satelitor dhe RTK.

6. „Hysen Tërpeza- një jetë për atdhe“, A.Llunji, I.Metaj dhe N.Bytyçi, 3 pjesë nga 40 minuta, emetoi RTK.

Edhe ky libër që po botohet tash “HYSEN TËRPEZA- NJË LEGJENDË PËR KOSOVËN”, nuk mund të thotëgjithçka për Hysen Tërpezën, njeriun që gjithë jetën e vet iakushtoi çështjes së pazgjidhur kombëtare të shqiptarëve nëBallkan.

Hysen Sahit Tërpeza, një njeri i fortë nga KatundiTërpezë i Komunës së Vitisë, autodidakt, me një intelegjencëtë theksuar natyrore, me një mbamendje të jashtëzakonshme,një luftëtar me pushkë në dorë, Komandant i forcave tëarmatosura për mbrojtjen e Kosovës nga ripushtimi i Serbisëmë 1944-45, arritti të bëhet edhe një politikan dhe organizatori shquar dhe me ndikim në Mërgatën shqiptare në botë, u bënjë figurë emblamatike e shqiptarizmës, një figurë që mbetettë ndriçohet plotësisht, nga historianët.

Mustafë XHEMAILI,

Bienne, (Zvicër), vjeshtë 2004

13

NJË LEGJENDË PËR KOSOVËN

(Dialog me Hysen Tërpezën)

14

15

I

TABELAT E TRENIT ME MBISHKRIMIN ALBANIA

- Zotëri Tërpeza që në fillim të kësaj bisede të gjatë jupyes për Luftën e Parë dhe të Dytë Botërore, për atë se si epërjetuat Ju nismën e saj, ku gjendeshit dhe, mbi të gjitha,cila ishte situata e atëhershme në Kosovë?

- Unë isha vërtet i ri, por fati e deshi që t’i kaloja dyluftat botërore. Gjatë Luftës së Parë Botërore, edhe familjaime ishte në radhë të atyre shumë familjeve që u internuandhe u vranë nëpër Serbi, Bullgari dhe Turqi. Këtë po epërmend nga fakti që ta tregoj se unë, që në moshe të re, ekisha të qartë se çfarë është terrori serb.

Në vitin 1941 u shkatërrua Mbretëria Jugosllave.Fatkeqësisht ajo situatë e krijuar, popullatën shqiptare e zuritë pa shkolluar. Princi Pavle e pranoi paktin. Por, u bë mirëpër ne që atë e prishi ushtria sllave, gjenerali Simishiq. Dhe,atëherë, sa çel e mbyll sytë ushtria gjermane e mposhtiushtrinë serbe dhe kështu Mbretëria Jugosllave kapituloi.Dhe, ky qe një fat i madh për ne, ngase ka ekzistuar programisipas të cilit është dashur që në këtë kohë të vriten të gjithëtë burgosurit dhe ushtarët shqiptarë kudo që ishin në hapësirate asaj Jugosllavie.

16

Mirëpo, një e keqe që i goditi shqiptarët ne këtë periudhëishte se një pjesë e rinisë shqiptare u lidhen me komunistatserbë, porse duhet pranuar se edhe nacionalistët në atë kohëgabuan ngase, si kundërreaksion ndaj komunistëve undërlidhën me drazhistët, do të thotë me nacionalistët serbë.Sido që të jetë, Ilaz Agushi, figura e të cilit fatkeqësisht derimë sot ka mbetur e pandriçuar, erdhi në Ferizaj, Gjilan,Prishtinë ku mbajti fjalime të zjarrta dhe kërkoi nga atdhetarëtshqiptarë që në Kosovë të formohej një qeveri kalimtare dheqë njerëzit të qesin në kokë sa më shumë plisa kështu që botatë kuptojë se në Kosovë jetojnë shqiptarët dhe se kjo ështëtokë shqiptare.

- Po serbët çfarë bënin në këtë kohë?

- Milan Nediqi, ministër i Ushtrisë dhe i marinësjugosllave, në Kralevë, bisedoi me gjermanët dhe nga takërkoi mbrojtje nga shqiptarët. Në fakt, serbët, gjermanëveu parashtruan kërkesat e tyre që të ruhet një territor kompaktqë do të konsiderohej Serbi. Dhe ky territor duhej t’ipërfshinte territoret që nga Zemuni e deri në Gërlicë, ngase,më poshtë, andej nga Kaçaniku dhe Shkupi territoretkontrolloheshin nga bullgarët. Serbët në këtë hapësirë ia vunëpllakën edhe itinerarit të të ashtuquajturës hekurudhë serbe.

Për ta siguruar territorin e caktuar, serbët nisën edheushtr inë e tyre për ta r ipushtuar Kosovën, mirëpo ipërndritshmi Ilaz Agushi, i nxorri në Prelluzhë grupet evullnetarëve shqiptarë dhe e ndalën hovin e ushtrisë serbe.

Nga ana tjetër, Nediqi me bashkëpunëtorët e tij morënnja shtatëmbëdhjetë oficerë gjermanë që atyre t’ua dorëzojnëqeverisjen e Kosovës. Kur vijnë në Prishtine atyre u del paraIlazi. Gjermanët u habitën kur i panë tërë ata shqiptarë meplisa. Ç’është e vërteta gjermanët na donin neve shumë më

17

shumë sesa sllavët dhe kryesori i këtij grupi tha që të shkonimnë Prizren tek komandanti i tyre dhe të bisedonim përsituatën. Ilazi shkon në Prizren me pajton dhe atje takohetme Qazim Bllacën, i cili fatmirësisht qe shkolluar nëGjermani dhe kjo ishte një përparësi në nivelin e komunikimitme komandën gjermane.

Komandanti gjerman i thotë Ilazit:

“Peja, Gjakova, Rahoveci, Prizreni, Prishtina, Gjilani,Ferizaj dhe Kaçaniku do të mbeten me Shqipëri”.

Ndërsa Mitrovica, Vushtrria dhe Podujeva mbeten nënadministrimin e Beogradit. Ali Draga, i biri i Ferat Dragësu bë ministër në Beograd. Xhafer Deva ishte një njeri ibesueshëm i gjermanëve në Mitrovicë. Kështu që kufiri ngelinë Prelluzhë dhe aty ia ndërronin pllakat. Mbishkrimi, derinë Prelluzhë ishte Jugosllavia, aty e andej, deri në Gërlicëmbishkrimi i trenit ishte: ALBANIA.

ATDHEUN E DONIM SI SYTË EBALLIT

- Po shteti dhe pushteti si bëhej, si veprohej në atë kohë?

- Po pra. Problemi më i madh në të cilin hasëm ishte sesi ta bënim pushtetin, ta konstituonim shtetin, ngase mungontekuadri i shkolluar në çdo lëmi. Fatkeqësisht ata pak shqiptarëtë cilët kishin mbaruar shkollë në Beograd, të thuash të gjithëishin të lidhur me komunistët serbë dhe kjo na brengosteshumë dhe na shkaktonte kokëçarje. Ndërsa Shqipëria uvonua derisa arriti në Kosovë. Kaluan afro dy muaj derisaerdhën ata dhe pyetjen e parë që ua parashtronim ne atyreishte:

18

“Po si duket flamuri ynë or vëllezër?”.

Ne, shumica, nuk e dinim se ç’pamje kishte ky simbol ishenjtë i shqiptarit dhe derisa nuk erdhën ata ne kishim qepurarna kuq e zi në kraharor. Kaq dinim e kaq bënim, por njëishte e ditur: Atdheun e donim sa sytë e ballit dhe ai ja pobëhej. Kur erdhën ata të Shqipërisë, njerëz të shkolluar, tëditur dhe me përvojë edhe në administratë dhe e krijuampushtetin shqiptar në Kosovë duke e krijuar një qeveri.

Fadil Hoxha, si një shkollar, kinse që ishte nga qeverijajonë u emërua mësues në Hogosht. Ndërsa, KurteshAgushin, një ish-student i Beogradit, i cili në vitin 1936kishte marrë pjesë në demostratat e studentëve dhe tëkomunistëve të Beogradit për të kërkuar armë që të shkontee të luftonte në Spanjë, qeveria jonë e emëroi kryetar komunenë Kamenicë. Në fillim, në katundin tonë kryetar komune qeemëruar Musli Pira – një burrë i mirë, trim dhe i zoti.Mirëpo, situata e atëhershme në Kosovë ishte e atillë saqëpushteti vështirë ushtronte ndikim në popull. Për këtë arsyenë anën tonë, të Anamoravës, u krijua një Komision përpajtimin e gjaqeve dhe të ngatërresave ndërmjet shqiptarëve.Në Komunën e Pozhoranit, sekretar ishte axha i të ndjeritHalil Alidemaj, Bejtë Alidemaj. Por gabimi qe bërë. Nëadministratën e komunës së Pozhoranit punonte njëserb,Todori, i cili atë punë e kishte kryer afro njëzet vjet.Nejse. Punët po shkonin lëmsh. Vrasjet dhe vjedhjet nukkishin të ndaluar. Ishte anarki e plotë. Kështu dikujt i shkoimendja që mua, të birin e Sahitit, të njohur si guximtar dhenjeri të drejtë, të më propozojnë dhe emërojnë për kryetarkomune. Propozimi i parisë ka shkuar në Tiranë dhe sëandejmi u kthye përgjigjja pozitive. Mua më thirrën me ftesënë Gjilan. Shkova në Prefekturë. Kur hyra brenda, nuk e dijaas për çfarë më kishin ftuar. U fala me njerëzit e atyshëm.

19

“A je ti Hysen Sahit Tërpeza“, më pyeti njëri.

“Po“, iu përgjigja.

“Ka ardhur një shkresë nga Tirana me të cilën të kanëemëruar kryetar në Komunën e Pozhoranit“.

Mua m’u duk se pëlciti një bombë.

“Ju e keni gabim, zotëri - i thashë nënprefektit, - ngaseunë nuk e di si hapet dera e shkollës“.

“Unë nuk di a di a nuk di ti, por ky dekret ka ardhurnga Tirana dhe do zbatuar“.

“Nuk e marr unë. Nuk e meritoj“, ia ktheva.

Pastaj nuk doja ta merrja as edhe për hatrin e bacësMusli (Pira), si e quaja unë kryetarin tim dhe të ndershëm tëKomunës së Pozhoranit. Mirëpo, çështja ishte e kryer.

- Si Ju pritën në Pozhoran dhe si e filluat punën?

- Kur arrin lajmi në Pozhoran shumë njerëzve aty nukiu bë qejfi që një i “huaj“ po bëhej kryetar në komunën etyre. Dhe kur pas dy-tre ditësh shkova në Pozhoran, e hetovaatmosferën ngase gjysma e pozhoranasve më flisnin e gjysmajo. Unë fillimisht hyra në një kafene të atyshme. Pas pak erdhinjë polic dhe më tha se po më thërriste baca Musli. Kur shkovae hyra në zyrë, njerzit i kishin zgurdulluar sytë që të shohinse çfarë po bëhej.

“O, mirë se të ka pru Zoti, o Hysen Tërpeza!“.

Njerëzit nuk e kishin të qartë qëndrimin e bacës Musë.Madje, kishte pasur edhe të atillë, siç më kishin thënë, që tëmos ma lëshonte vendin fare.

“Shiheni, ore burra“, u drejtua nga bashkëfshatarët evet Musli Pira, “po hiqet vëllai i madh e në vend të tij povjen vëllai i vogël. Është e rëndësishme Shqipëria“, pastajmë mori në gryk.

20

Një Selim Halabaku më thirri asaj nate për darkë tekai. Bejtë Alidemës, i thashë: nesër do ta pushojë nga punaatë fare Todorin.

“Si ta merr mendja ty, Hysen“, më tha Bejta, “se asunë nuk do ta lija, por atë e ka emëruar ministria“.

“Kjo mua nuk më intereson fare“, i thashë.

Të nesërmen, sa dola në punë, e porosita një polic që tëshkonte e ta thërriste Sinan Hasanin. Pozhoranli. Ky kishtebërë do ditë shkollë ne Shkup. Erdhi Sinani. Atëherë e thirraedhe Todorin dhe i thashë:

“Todor, nga sot detyrën tënde duhet t’ia dorëzoshSinanit“.

“Zotëri kryetar, ma jep arsyetimin përse?“.

“Todor, mos e zgjat shumë. Arsyetimi për ty është seqë ditën kur është shkatërruar Jugosllavia, ti këtu vend nukke. Ti ke ardhur me dhunë dhe je vendosur në tokat eshqiptarëve. Kjo tash është Shqipëri“.

Ai nuk bëri fjalë dhe ia dorëzoi Sinanit detyrën. Dhekështu nisi puna. Aty afër ishte bërë kazerma italiane me afrody mijë ushtarë. Italianët sa u instaluan ja morën policëvetanë armët. Unë drejt e u nisa për në Tiranë. Me vete e moranjë plak mbi shtatëdhjetëvjeçar, Shefki Kishnapolën. NëTiranë Ministër për Kosovën ishte Ilaz Agushi. Ai më njihteedhe personalisht. Kur arritëm në Tiranë bujtëm atë natë. Kuru çuam të nesërmen hymë në rrojtore – italianët; shkuam nëkafene – italianët; çdokund – italianët… Unë u ktheva dhe ithashë Shefkiut:

“O Shefki po këtu qenka bërë Itali, bre!“.

“Flasin, flasin edhe shqip këtu“, ma tha disi si me ironiShefkiu, i cili një kohë kishte jetuar në Shqipëri.

21

Unë pas kësaj disi u ftoha krejt. Do të thotë në Tiranënuk bëra asgjë. Kur u ktheva prej Tiranës në Gjilan e kishinpas ndërruar nënprefektin. Tashti aty nënprefekt e kishinemëruar një burrë nga Drenica. Rifat Berisha i thoshin.Mirëpo, askush nuk e dinte se Rifati kishte qenë mekomunistët. As unë nuk e dija se po ia bëja qejfin kur i flisjame dhimbje për atë se Italia e kishte marrë Shqipërinë nënpushtimin e saj dhe se diç e tillë ishte e padurueshme përpopullin tonë.

TAKIMI I PARË ME FADIL HOXHËNDHE LUFTA NË LIVOÇ

- Ju jeni takuar desa herë me Fadil Hoxhën gjatë asajkohe. Kur e keni pasur takimin e parë? A mund të na epärshkruani atë takim dhe çfarë kërkonte ai nga Ju?

- Kaluan një apo dy muaj dhe ishte e habitshme se muanuk m’u deshën më shumë që të mësoja shkrim dhe lexim.Dhe, një natë, tek unë erdhi një djalë i ri dhe ma dorëzoi njëbosull. Atë letër ma kishte dërguar nënprefekti, i cili mëlajmëronte se asaj nate do të vinin dy njerëz tek unë dhe mëluste që t’i prisja sa më mirë. Mirëpo, kur shkova në banesëntime ata kishin mbërrijtur aty para meje. S’ishin dy por tre:Fadil Hoxha, Kurtesh Agushi dhe Xheladin Kurbaliu,vëllezërit e të cilit, Dautin dhe Ymerin, i njihja mirë eXheladinin jo.

Dhe, sa u falëm, Fadili ia nisi të më flasë për lëvizjen etyre dhe t’jua them të drejtën, si qesh neveritur unë nga ajoqë pashë në Shqipëri e sikur të mos më thoshte ky se këtakishin filluar të bashkëpunonin edhe me serbë, ndoshta edhetë ma mbushte mendjen. Ata ndejtën dy net aty dhe nuk ia

22

dolën të ma mbushnin mendjen se vazhdimi i luftës bashkëme ta ishte i drejtë. Dhe, kur e panë se nuk më përvetësuanmë thanë që t’u jepja besë se nuk do t’i ndiqja.

“Mos keni gajle”, u thashë. “Unë atë ditë që ka nisurlufta dhe që e kam marrë pushkën në dorë jam betuar se doraime nuk përgjaket me gjak të shqiptarit, por- vazhdova, tadini se po qe se fitojnë këta – për serbë e kisha fjalën – po jupremtoj se ata do t’ju ndjekin dhe s’do t’ju lënë kund vend”.

Unë ua dhashë besën atyre se as nuk do t’i njdekë e asnuk do t’i denoncoja gjetkë. Dhe, vërtet, besa-besë e kështundodhi. Madje, në një broshurë timen të botuar edhe i kamshkruar: “Mos u lavdëro o Fadil Hoxha se ti e di si ka qenëpuna dhe kush ishte i besës e kush jo”.

Dhe, siç dihet ndodhi Lufta e Livoçit. Aty u rrethuaFadili me shokët e tij, shkie e shqiptarë. Të them të drejtënkrah të kishte nuk mund të shpëtonte, ngase u rrethua mekarabinierë, policë dhe vullnetarë kështu që nuk kishtekurrfarë gjase ta çante rrethimin. Ramizi shkoi në Livoç parameje dhe ma dërgoi një letër dhe më tregoi si ishte puna.Unë e ktheva lajmëtarin tim dhe u thashë burrave atje që tëmos vrajnë shqiptarë. Kur shkova në Livoç, Fadili herë dontetë dorëzohej, herë të bashkëpunonte me italianë. Kur ra terrikrisi pushka. Aty u vra një prej tyre dhe u vra një djalë iVesel Sllakovcit, ende i paburrëruar, i cili kishte një kënatë(enë prej dheu) një duar duke u bartur ujë vullnetarëve. Pastajkatër njerëz të tij ranë në pritë dhe u çarmatosën nga njerëzite mi të cilët kanë mundur, por megjithatë nuk i kanë vrarë.Ata u thonë njerëzve të mi se unë i përkrah ata etj.

23

“NUK ÇLIROHEN VISET SHQIPTAREME SERBË”

- Pas përfundimit të kësaj lufte, përleshjeje në Livoç, juçfarë bëtë dhe me kend u takuat?

- Lufta e Livoçit përfundoi ashtu siç dihet. Pas disaditësh, mua, përmes Hasan Remnikut, më erdhi një letërnga Fadil Hoxha, i cili më shkruante: “I dashuri patriot, sot edëshiron interesi i kombit që të takohemi!”.

Interesi i kombit mbi të gjitha. Unë nuk mund t’i besojapunë askujt. Ndejtëm bashkë unë dhe Hasani dhe dikur uthashë njerëzve në komunë:

“Hasani paska diçka punë në Tërpezë dhe ndoshta nukvij sonte”.

Natyrisht, ne shkuam, sipas marrëveshjes, në Sllakovctë Epërm e takuam kryeplakun dhe ramë poshtë.

“Ku është Fadili”, e pyeta Hasanin.

“Atje në maje të malit”, m’u gjegj Hasani.

“Shihe Hasan, Fadili ka edhe serbë me vete”.

“Jo, ore burrë”, më tha Hasani.

“Të gjithë i kanë emrat shqip dhe shqip po flasin”.

“Lere ti atë Hasan”, ia ktheva, “por shko e i thuajFadilit që të vijë dhe me vete mos ta marrë kë tjetër përveçKurtesh Agushin”.

Hasani shkoi dhe u kthye me Fadilin, Kurteshin dhenjë djalë të Gjakovës, Hysen i thoshin. Ishte diku 16 apo 17maji. Që të tre kishin vënë plisa të rinj në krye. Fadilin dheKurteshin i njihja, por atë të tretin jo. U morëm ngryk meFadilin. Fadili m’u falënderua për atë se i kishin shpëtuarshokët. Pastaj më tha:

24

“Hysen, rregulloj punët ti se do të bjerë Italia dhe do tëçlirohen viset shqiptare”.

“O Fadil”, ia prita, “po nuk çlirohen viset shqiptareme serbë. Mos, or burrë”.

“Shihe, Hysen! Unë të kam thënë se aty ku do t’i thuhetbukës bukë do të jetë Shqiperi, ndërsa aty ku i thonë bukës„hleb“ do të jetë Serbi“.

„O nuk bëhet ajo o Fadil Hoxha“, ia ktheva.

“Zoti të zbretë e të më thotë se është e mundur ajo, unënuk besoj. Po, serbi nuk punon në të mirë të shqiptarit”.

“Unë e di se ti je patriot, por i ke shokë Ilaz Agushindhe Tahir Kolgjinin”, më tha Fadili. Tahiri ishte prefekt iPrishtinës.

“Unë e kam për nder t’i kem shokë edhe Ilazin e edheTahirin, ndërsa ti i ke miq Dushan Mugoshën dhe MilladinPopoviqin e të tjerët, dhe, me ta nuk bëhet Shqipëria”.

Llafe e llafe, por nuk ramë në ujdi asesi.

“Shiko”, i thashë në fund - “Nuk ke nevojë të mëfalënderosh se të kam mbrojtur. Por, ta dish se, nëse vjendita dhe e fitojnë këta luftën, ose do të duhet të punosh sithonë ata ose do të të shkoj kryet…Por, edhe nëse punon përta në fund ata do të të shtrydhin dhe do të të hudhin silimonin”.

Gjallë është Fadili. Le të thotë se nuk i kam thënëkështu.

MË BURGOSËN ITALIANËT PASDENONCIMIT TË FADIL HOXHËS

- Diku pas pak kohësh juve ju arrestuan italianët. Cilat

25

ishin shkaqet që ju arrestuan?

- Po, kur kthehet tek shokët e tij Fadili vendosi që tëmë luftojë mua. Kështu që ai i angazhoi njerëzit e tij që tëshkojnë e të gjejnë mënyrën t’i tregojnë Beqir Malokut, icili ishte me gradë koloneli në kuesturën italiane në Prizren,se unë, pra Hysen Tërpeza i kisha ndihmuar dhe mbajturkomunistët sa kohë. Dhe, fill pas kësaj ishte dhënë urdhëriqë të arrestohesha. Erdhën italianët të më arrestonin, pornjëherë unë u shpëtova atyre. Mirëpo, në atë kohë po mbahejnjë mbledhje, ngase ishte një ngatërresë ndërmjet ramjanasvedhe pozharanasve, të cilët ishin gjuajtur me armë ndërmjetveti. Katundarët e gjorë duke u frikësuar se unë po ikja t’ibashkangjitesha Fadilit, m’u lëshuan pas dhe unë u dorëzova.Më çuan në Prizren dhe atje e gjeta edhe kryeplakun eSllakovcit, të cilin po ashtu e kishte denoncuar Fadili. Fajiim dhe i kryeplakut karshi tij ishte se e kishim mbajtur mebukë. Unë afro tri vjet. Në burg më mbajtën dymbëdhjetë atrembëdhjetë ditë.

KUSH I VRISTE SERBËT DHEKROATËT NË PREFEKTURËN E

GJILANIT?

- Cilat janë kujtimet Tuaja për Riza Drinin, prefektine Gjilanit? Flitej për të si për një atdhetar të kulluar.

- Në vitin 1942 në Kosovë pati ardhur një Riza Drini.Një patriot dhe burrë i ndershëm. Ai në muajin korrik të 1942na ftoi trembëdhjetë kryetarë të komunave të prefekturës sëGjilanit. Rifat Berisha ishte nënprefekt. Rifati ishte komunisti flaktë. Me ne aty ishin edhe pleqtë që pajtonin gjaqe. Ubëmë 31 apo 32 burra. Ai e mbajti një fjalim të denjë para

26

nesh.

“Unë, burra jam i sëmurë“, tha ai. “Kam verem (TBC)dhe do të shkoj në Evropë për t’u shëruar. Por, para se tëshkoj po ju lus që të shkoni mirë ndërmjet veti. Populli shqiptarështë i rrethuar me armiq, armiq që nuk ia duan të mirën asracës e as shtetit tonë. Ju e dini se na kanë akuzuar dhengjitur lloj-lloj fjalësh. Madje na kanë quajtur njerëz mebishta…”.

Pastaj u kthye nga unë dhe më tha:

“Po ti, ore kryetar i Pozhoranit, të gjithë këtu janë mekëpucë e me kravatë, ndërsa ti as njërën as tjetrën”.

“Mos ma shih për të madhe, zotëri prefekt, por unëpërderisa të mos e bëjmë një Shqipëri Etnike, as nuk do të vëkravatë e as këpucë nuk do të mbath”!

Dh, kjo i pëlqeu. Qeshi. Kur u përshëndet me të tjerëtmë tha mua:

„Ti prit! Dua të takohemi edhe një herë!“.

Ai bisedoi një kohë me Rifat Berishën dhe pas pakRifati doli nga zyra. Më pastaj në zyrë e thirri një AbdullahRama, i cili ka qenë gjyqtar. Edhe atë e mbajti një kohë nëzyrë dhe doli. Më pastaj e thirri brenda edhe Haqif Tetovën,një shqiptar të mirë, bisedoi pak me të, e, edhe ky doli. Pastajmë thirri edhe mua brenda.

“Shihe, Hysen, nuk e kam zyrtarisht me ty, pormiqësisht. Mbylle derën!, më tha dhe më luti që të ulem.

“Shihe, unë e kam një bisedë me ty. Mendo mirë, podoli diç nga kjo bisedë mua mund të më shkojë koka. Ti ishemë i riu ndër të gjithë të tjerët, por unë ty të besoj”. Pastajnga sirtari e nxori një letër.

“Kush e vrau në komunën tënde Stamenko

27

Radosavleviqin?”, më pyeti.

“Të të them të drejtën, zotëri prefekt unë nuk i kamthënë kujt që ta vrasë. Me sa di unë atë e kanë vrarë serbëtqë janë arratisur, sepse ky i nëpërkëmbëte familjet e tyre”.“Po në Kllokot, kush e vrau një serb?”

“Nuk e di. Aty është kufiri me bullgar. Por mos harronizotëri prefekt se në kohën e Luftës Ballkanike shkijet eatyshëm i kanë prerë me sëpatë 62 shqiptarë. Udhëheqës ikëtyre serbëve ishte Cvetku i Jovanit nga Kllokoti. Dhe, mosharroni zotëri, shqiptari nuk lë gjak t’i shkojë falë. Kur kadalë ky andej, ndonjë prej hasmëve, do ta ketë vrarë për tënxjerrë gjak”.

- Po kush e vrau këte farë Radosavleviqin, vërtetë?

- E vrau njëfarë Sadiku i Shabanit nga Pozhorani.Sadiku ka vdekur në vitin 1950 në Itali. Sadiku ka qenë patrioti kulluar, trim mbi trima.

“Po në Gjilan, kush e vrau Jerkoviqin me gjithëgrua?”, më pyeti prefekti.

Jerkoviqi ka qenë një farmacist, më duket kroat. Këtanuk i kanë vrarë politikisht, por për t’i plaçkitur.

“Nuk e di kush i ka vrarë. Por këta mund t’i kenë vrarëvetë serbët edhe nga fakti se këta ishin në opozitë me qeverinëjugosllave”.

“Po përse më thoni zotëri prefekt se për këtë që po ebisedojmë mund t’ju shkojë koka?”, e pyeta.

“Dëgjo”, më tha Riza Drini. “Boshti i ra Rusisë.Gjermania e humbi luftën”, dhe ia nisi të qajë.

“Shihe, kam dronë se punët do të marrin mbrapështdhe së shpejti nëpër këtë tokë të shenjtë shqiptare do të rrjedhgjaku rrëke i shqiptarëve sa që toka nuk do ta pijë. Unë nuk

28

po e di se ku do të mbetet Kosova dhe fati i kosovarëve...”,tha ai dhe qante e dëneste shkodrani para meje.

“O Hysen Tërpeza, ja ku ta them: Kosova mbaroi. Ti sidjalë i ri që je, ia jep besën kombit shqiptar se do të luftoshderi në fund. Dikush duhet të luftojë!”

Më kalli flakë prefekti!

“Edhe unë ta jap besën, zotëri prefekt se me ditë që dotë bëhen rrafsh Kosova dhe Shqipëria, se pa luftuar kundërarmikut nuk do ta lë”.

29

II

“PRESHEVA TE UDHA E HEKURIT PO VRITEJ EDIGJEJ DUKE MBROJTUR KUFIRIN

E SHQIPËRISË ETNIKE”

IDEJA PËR TA ORGANIZUARNJË KONFERENCË ÇFARË ISHTE AJO

E MUKJES ISHTE SHUMË ESHËNDOSHË

- Çfarë ndodhi kur kapitulloi Italia?

- Ra Italia më 1943. Erdhi ushtria shqiptare mekomandant kolonelin Fuad Dibrën. Por, mjerisht, ushtriagjysma nacionalistë e gjysma komunistë. Komunistëtshqipatrë i kishin lidhejt me komunistë serbë. Kufiri me taishte në Keçekollë dhe Prapashticë. Ne e nisëm luftën kundërkomunistëve. Në atë kohë zhvilluam luftime të ashpra kundërtyre herë në Preshevë, herë në Hogosht, herë në Karadak tëShkupit. Mirëpo, çështja ishte se atë kohë në Kosovë nukvepronte as Balli Kombëtar e as Legaliteti. Në Kosovë ka

30

vepruar një formacion që mblidhte rininë nacionalisteshqiptare në krye me Adem Gllavicën. Unë nuk e them sedikush nuk ka qenë me bindje balliste apo zogiste, mirëpo siformacione të organizuara këto dyja nuk kanë ekzistuar nëKosovë

- A keni marrë pjesë në Konferencën e Mukjes?

- Jo. Unë me një numër të atyre që kanë marrë pjesë nëkëtë Konferencë kam bashkëbiseduar më pastaj në mërgim.Mit’hat Frashëri në këtë tubim e ka përfaqësuar BallinKombëtar. Abas Kupi ishte përfaqësues i Legalitetit. NgaParia në këtë Koferencë kanë qenë edhe: Cen Elezi, GjonMarku, Muharrem Bajraktari, Bushatlinjtë e Shkodrës,Kazazët etj...Ideja për ta organizuar një Konferencë çfarëishte ajo e Mukjes ishte shumë e shëndoshë. Kur kapitulloiItalia, rrodhi një ide që të krijohej në Shqipëri një front ipërbashkët kundër gjermanëve. Mit’hati dhe Abazi (Kupi)kanë këmbëngulur që në atë konferencë të merret qëndrimiqë të luftohet kundër gjermanëve, por kur të mbarojë lufta,Kosova duhet të ngelë në kuadër të Shqipërisë Etnike.Mirëpo, kur shkoi lajmi te Miladin Popoviqi dhe DushanMugosha, ky i fundit ishte shprehur shkurt: “Jebem tiShqipniu Etnike!”. Dhe, këtu mori fund marrëveshja eMukjes. Madje, sipas shumkujt këtu nisi edhe lufta qytetarenë Shqipëri!

Abas Kupi, i cili edhe në Mukje ishte në kuadër tëdelegacionit të të ashtuquajturës nacionalçlirimtare, në këtëkohë e kishte përkrahjen e anglezëve. Ky ishte me anglezët,mirëpo nuk kishte dëshirë që të luftonte shumë as kundërgjermanëve. Arsyetimi i tij ishte mjaft i logjikshëm, sepsepas çdo beteje gjermanët ndërmerrnin fushata ndëshkuese,kështu që digjeshin nga ta disa copë katunde, ndërsa Bazi i

31

Canit nuk e donte këtë.

- Po Ju, ku gjendeshit në atë kohë?

- Në vijat e kufirit duke luftuar për të mos i lënë serbëtqë të depërtonin në Kosovë, do të thotë në Shqipëri. Do tëthotë, kur ra Italia, Mitrovica, Vushtrria dhe Podujeva iubashkangjitën Shqipërisë. Xhafer Deva tashti ishte ministër ibrendshëm në Tiranë. Në fillim të vitit 1944 ai dha urdhërpër ta formuar Regjimentin e Kosovës i cili do të shkonte nëShqipëri ku, siç e thashë, tashmë kishte nisur lufta qytetare.Detyrë e këtij regjimenti ishte që të shkonte në Tiranë që t’iluftonte komunistët . Unë, kur e dëgjova këtë gjë, ekundërshtova. Ne po e luftonim serbin në kufi dhe, mendojase rreziku më i madh për tokat dhe genin shqiptar ishtepikërisht serbi. Atëherë i mblodha kryepleqtë. Unë u tregovase s’isha dakord me krijimin e Regjimentit, mirëpo nukdëgjonin njerëzit. Po, t’jua them se as kushërinjtë e mi nukmunda t’i bind që të mos futeshin në atë formacion. Dhe,kërkova edhe prej tyre që të ndikonin te njerëzit, mirëpo çdogjë ishte gati e kotë. Kështu, Regjimenti shkoi në Shqipëridhe thënë të drejtën, unë edhe sot e kësaj dite mendoj se nuku bë mirë që shkoi. Atje nuk qëndroi shumë. Më 4 shkurt tëvitit 1944 është zhvilluar një betejë me ç’rast është vrarë edhenjë nip i Xhaferit. Mirëpo, atë ditë në Tiranë janë vrarë disadhjetëra njerëz. Në mesin e tyre kishte edhe komunistë serbë,më pastaj edhe italianë të mbetur pas kapitullimit të Italisë.Rexhimenti u kthyen në Kosovë. Dhe, e keqja më e madheështë se njerëzit nga Shqipëria e Vjetër thonë hove-hove se“erdhët ju kosovarët dhe na vratë në Tiranë”.

32

RRETHIMI I SHTËPISËNGA USHTARËT GJERMANË

- Mirëpo, ju nuk kishit marrëdhënie të mira megjermanët, apo jo?

- Më 31 maj të vitit 1944 katundin tim e kishin rrethuarmbi 150 ushtarë gjermanë. Ata kishin ardhur të më arrestoninmua. Me të aguar ata ishin futur në oborr të shtëpisë sime.Nëna ime e shkretë kishte dalë të shihte se çfarë po ndodhte.Ata e kishin pyetur për mua. Nëna e dinte se unë gjendeshanë fshatin Zhiti, aty jo fort larg. Mirëpo ajo, që të mos utregonte për mua, që eventualisht të më jepte hapërsirë dhekohë për t’u arratisur, u thotë se gjendesha në komunë. Nja30 gjermanë kanë shkuar në komunë, por atje u thonë se unëkisha shkuar në një fshat të rrethit. Në ndërkohë nëna i thotëvëllait tim më të ri, i cili më është vrarë më pastaj, që ta merrtekalin dhe të vinte e të më lajmëronte në Zhiti se gjermanët pomë kërkonin. Unë aty isha me Hajriz Kajollin, HasanRemnikun, Zenel Lipovicën, Mursel Bajrën etj. Thirridikush te dera. Doli një nipash i Hajriz Kajollit në derë dheu kthye e më tregoi se po më kërkonte Ademi (Tërpeza).Dola.

“Çka u bë, Adem”, e pyeta.

“Të kërkojnë gjermanët”.

“Gjermanët?”.

“Na e kanë rrethuar shtëpinë”, ma ktheu ai.

Atëherë unë u ktheva sërish në odë dhe nisa të vishemdhe t’i mbledh armët e mia. Burrave u doli gjumi.

“Hë çfarë paska ngjarë, Hysen”, më pyeti njëri.

“Gjermanët më paskan rrethuar shtëpinë, më paskankërkuar mua dhe unë do t’u kthej pushkën”.

33

“Po ti vend më të mirë nuk ke për këtë, Hysen. Këtu nëmal je”, më tha Hasan Remniku.

“Unë në mal po, por shtëpinë ma kanë rrethuar dhenuk kam se si të mos shkoj atje”. Hasani u çua dhe tha:

“Do të vij edhe unë me ty”.

“Jo”, ia prita unë, “ti shko e i trego Ramizit për këtëpunë”.

Mendoja se gjermanët kishin ardhur të më arrestoninpër shkak se kisha ndikuar për t’u liruar Fadilin dhekomunistët e tij në Livoç. Atëherë dola dhe iu ktheva Ademittë mitur:

“Adem, vëlla, çfarë të bëjë?”

“Ore vetëm ti mos u dorëzo, se neve s’kanë çka nabëjnë”.

Gjermanët, siç do të marr vesh më vonë, kishte marrëafat 24 orë tëmë gjente. Gjermanët u stacionuan aty dhe ukishin dhënë urdhër katundarëve që t’u bënin gati bukë përatë ditë. Unë nuk u dorëzova, natyrisht, por dola në malkrejtësisht.

DORËZIMI DHE FALJA NGAGJERMANËT

Në arrati unë qëndrova nja dy javë. Siç do ta marr veshmë vonë, arrestimin tim e kishte porositur Pajazit Boletini, ibiri i Isait. Këtë ai ma ka treguar në Romë, ku e kam ndihmuardhe shërbyer ngase unë kisha 41, ndërsa ai 60 vjet. Madje,më pati thënë se urdhëri i tij kishte qenë që edhe nëse do tavrisja unë ndonjë ushtarë gjermanë, ata të më dërgonin tëgjallë në Prizren tek ai që, siç kishte urdhëruar, te më vriste

34

vetë me dorën e tij. Pas pesëmbëdhjet ditësh u dorëzova. Por,me kusht që të mos më dërgonin në bisedë me eprorët e tyrenë shtabin e jermanëve, por diku tjetër. Kështu ata mëdërguan në Prishtinë ku më mori në pyetje një Kolonel i tyre.

“Pse të kanë burgosur në kohën e Italisë”, më pyeti ai.Unë i tregova shkakun.

“Po gjermanët a i do?”, më pyeti ai.

“Jo vetëm unë”, ia ktheva, “por gjermanët i do gjithëpopulli shqiptar, ngase po fituat ju do fitojmë edhe ne”, iaktheva.

Përkthyes gjatë kësaj bisede ishte Shashivar Aliu.Koloneli gjerman nuk e zgjati shumë dhe më pyeti troç:

“Zotëri Hysen, më thuaj drejtë: a më shumë e doGjermaninë apo Shqipërinë?”

Unë qesha. Iu ktheva Shasivarit dhe i thashë përkthejemirë e qartë këtë që do ta them:

“Unë ua thashë zotëri se shqiptarët e duan Gjermaninëdhe ky është fakt. Mirëpo aq sa e dua Shqipërinë nuk e duaas veten time”. Atëherë ai ma çiti dorën mbi krahror dhe mëtha:

“Ti zotëri je i falur prej nesh dhe ne nuk kemi punë mety. Unë tashti do të të jap një automatik dhe një “ausweis”.Po ashtu, kur të nevojiten do ti kesh në disponim edheushtarët gjermanë”.

“Jo! - i thashë. “Unë e kam automatikun tim. Asushtarët e tu nuk më duhen, ngase unë i kamë vullnetarët emi me të cilët do t’i luftoj komunistët dhe do ta mbrojë kufirine Shqipërisë”.

“Mirë pra, dhe tashti kthehu në komunë”, më thakoloneli.

35

“Jo, nuk shkoj më në komunë!”, ia ktheva.

Atij i ndërroi shprehja miqësore në fytyrë.

“Pse nuk do të kthehesh në komunë?” – më pyeti.

“Ngase vjet më arrestuan italianët, tashti erdhën që tëmë arrestojnë edhe gjermanët. Nuk e di se a e meritoj më tëjem ne krye të asaj komune”, i thashë.

“Jo, jo, ju kthehuni në komunë dhe më nuk do të kenipengesa nga ushtria gjermane në ushtrimin e detyrës suaj.”- më tha.

U përshëndeta dhe dola. Mirëpo, nuk mora asnjëdokument nga koloneli gjerman, as automatik, e asgjë. Por,me gjermanët, thuajse, nuk pata probleme më.

DEGËT E LIDHJES SË PRIZRENIT USHTRINË NGA MANASTIRI NË

ULQIN DHE TIVARË

- Është e njohur edhe nga dëshmitarët e gjallë, poredhe nga ato shkresa e dokumente që mund të konsultohense shqiptarët kanë zhvilluar beteja të parreshtura dhe tëpakompromis për mbrojtjen e Shqipërisë Etnike. Mirëpo, ngakëto del edhe një fakt se ato luftëra janë zhvilluar pa ndonjëkoncept të përbashkët të gjithë atyre që luftonin, thjeshtmungonte një udhëheqje unike politike dhe ushtarake dhe seraportet ishin disi anarkike. A është e vërtetë kjo?

- Shqiptarët janë luftëtarë të mëdhenj, për këtë nuk kadyshim askush. Mirëpo e keqja jonë ishte se ne nuk kemipasur strategji, nuk kemi ditur politikë. Për shembull muanjëherë më pati thënë Fuad Dibra se Qeveria e Tiranës dolinë malet e Shkodrës dhe se “i tërë Ballkani po të bie në duarte komunistëve, malet e Shkodrës nuk bien”, kjo vetvetiu e

36

parashtron edhe pyet jen t je tër : po t i kur ta lëshoshkryeqytetin, ti po kapitullon vetë, me apo pa dije. Dëgjoni.Është e vërtetë se diku nga fundi i vitit 1943 komandantigjerman i kishte thënë Xhaferit dhe këtë ma ka konfirmuarmua Xhafer Deva gojarisht se: “Në luftën do ta humbimndërsa ju merruni vesh me aleatët”. Po këtë ma ka thënëedhe Mehdi Frashëri i cili ka qenë anëtar i Regjencës nëAnsamblenë e Tiranës.

Unë, nuk dua të rrej, pas bisedës që kisha me RizaDrinin në zyrën e tij në Gjilan, më 1942, e dija saktë seGjermania do ta humbte luftën. Ndërsa, pas bisedës që kishteme komandantin gjerman, Xhafer Deva shkoi personalishtte Cen Elezi në Dibër dhe i tha: kështu, kështu, kështu...”Jo,neve nuk ka mund të na shkelë as Turqia se lëre mëkomunistët!”, i kishte thënë Xhaferit, Cen Elezi. Së andejmiXhaferi shkon te Muharrem Bajraktari, në Lumë. Ia përsëritëtë gjitha fjalë për fjalë, por Muharremi ia kthen: “E kushmund ta shkelë Lumën, o zotëri ministër!?”. Pastaj Xhaferishkon edhe te Gjon Marka Gjoni i Mirditës, ndërsa ai ipërgjigjet: “Po unë i kam bërë ballë Perandorisë Turke e nukpo u bëj ballë komunistëve!”. Xhaferi po ashtu shkon nëShkodër te Kazazët dhe te Bushatlinjtë dhe ata i japinpërgjigjen të thuash të njëjtë. Atëherë Xhaferi u kthye nëTiranë, jep dorëheqje dhe e formon Lidhjen e Dytë tëPrizrenit. Në ndërkohë kapitullon edhe Bullgaria dhe ne emorëm edhe Shkupin tonë. Degët e lidhjes së Prizrenit ushtrinë nga Manastiri në Ulqin dhe Tivarë. Por mungonte njëstrategji politike.

- Dihet se ndonjë lëvizje më të hetueshme komunistenë Kosovë nuk ka pasur deri në Konferencën e Bujanit...

- Saktë.

37

- Deri në këtë mbledhje Anamorava ka luftuar kundërserbëve, kundër çetnikëve, partizanëve serbë etj. Mirëpo, siçu tha edhe në pjesën e mësipërme të rrëfimit tuaj ,nacionalistët shqiptarë ishin tolerantë, megjithatë, ndajpartizanëve shqiptarë. Mirëpo, a mund të na thoni se kur iakeni nisur ju t’i bëni rezistencat e organizuara antikomunistenë Anamoravë, para apo pas rënies së Gjermanisë?

- Natyrisht pas rënies së Gjermanisë kur lufta jonë upërhapë veçanërisht në vijat kufitare me Serbinë. Kufiri ruhejme vullnetarë. Unë, ta zëmë, kam ndejtur në Hogosht, në atëkohë, të thuash, pareshtur. Po më kujtohet se, në ditën eBajramit, të vitit 1944, unë kam qenë në kufi. Fuad Dibra,nja tre katër ditë para festës më pati thënë: “Hysen shko mblidhndihma dhe haje Bajramin ndërmjet njerëzve atje”. Ishteçështja që të ruhej morali më i madh ndër vullnetarët. Unëdola dhe mblodha ndihma që t’i nisja te vullnetarët. Natën eBajramit shkova në shtëpi. Ishte urdhër i prerë që ose kryetari,ose sekretari i komunës të jenë aty për shkak të situatës.Luftimet ishin përhapur në të gjitha anët. Të nesërmen shkovanë xhami që ta fal Bajramin dhe të shkoja në kufi. Kur ebëmë ritualin, hoxha nisi të predikojë fenë. Në atë çast nëoborr të xhamisë ka ardhur një policë dhe më ka kërkuar.Kur dola ai më tha se shkiet e kishin sulmuar Preshevën. Unëme të shpejtë kam hyrë në xhami dhe i kam thënë hoxhës:

“Efendi, bëje adetin e Bajramit më shpejt se nuk kapër ne Bajram sot. Shkiet i ranë Preshevës e do t’na i vrajnëvëllezërit e motrat atje dhe duhet t’u shkojmë në ndihmë”.

Atëherë iu ktheva të tjerëve:

“Vëllezër, kush e ndien veten shqiptar, drekën e Bajramitdo ta hajë në Preshevë”.

Teposhtë jemi zdjergur në Pozhoran. I kemi tubuarkarrocat. Më besoni se jemi tubuar mbi 200 burra të të gjitha

38

moshave. Flamurët me veti dhe u nisëm. Me karroca shkuamderi në Zhegër. Tutje nuk shkohej me to. Aëherë vazhduamnë këmbë. Kur arritëm në Preshevë e kuptuam se ishte ndalurlufta. Fatkeqësisht ndër preshevarët kishte mjaft të vrarë e tëplagosur. Te rruga e hekurt ishte kufiri. Preshevarët kishinluftuar me pushkë e me kmesa e me sëpata. Shkiet nuk kishinmundur të depërtonin në Preshevë. Atëherë e pashë se nëPreshevë kishin arritur edhe Mulla Idrizi me një fuqi, RamizCërnica i Parteshit, Fazli Seferi nga Bresalci, Sylë Hotliprej Kumanove. U bëmë afro 4 mijë njerëz. Në Preshevë ishteIbrahim Kelmendi , Limon Stanevci ishte prefekt iPreshevës, Ali Stanevci ishte komandant i vendit. Atëherëpara popullit të bashkuar mbajti fjalim Mulla Idrizi, pastajSylë Hotli, pastaj edhe Ramiz Cërnica ndërsa unë në fund.Unë i thirra burrat që ata të cilët kishin ngatërresa ndërmjetveti që t’i zgjasin dorën e pajtimit, që të mos ketë vjedhjeapo vrasje ndër shqiptarë. “A po e jepni besën burra?”, ithirra me sa zë kisha.

Edhe ata ma kthyen me sa zë kishin:

“Besa-besë...Besa-besë!”.

Prej aty neve prijësve të vullnetarëve na morën për drekënë një odë në Miratovcë. Kur dolëm prej kësaj ode Syla, simë i vjetër që ishte, më tha: “Hysen ti nxirre rojën nëMiratovcë, se Miratovcën e përfshinë Presheva, ndërsaLlojanin Kumanova. Unë do t’i nxjerr rojat e mia në Llojan,ndërsa konakun e kam sonte në Sllupçan”. Natyrisht, unë inxora rojat e mia në Miratovcë. Kryetari i komunës sëMiratovcit, një Hetem Kamberi më mori atë natë për darkëtek ai. Do të ketë qenë diku ora dhjetë apo njëmbëdhjetë kurkanë kërcitur pushkët. Shkiet kishin planifikuar që të futeshinndërmjet Llojanit dhe Miratovcit, te Mademi i Llojanit, e të

39

dalin te Guri i Zi që të takohen me komunistët e Karadakuttë Shkupi. Roja jonë i zuri nëntë mushka plot me arka memunicion dhe mitraloza. Nga radhët tona nuk është vrarëaskush, ndërsa janë vrarë shumë komunistë. Komunistët edogjën një katund te Kumanova. Kur agoi dita ata i lëshuanaeroplanët. Pastaj kanë lëshuar afishe në shqip dhe në serbishtme ç’ras t i thërr isnin njerëzi t që t ’u bashkoheshinkomunistëve. Nga radhët tona u vranë një burrë dhe një vajzë.Ishte muaji shtator. Kur deshëm të tërhiqeshim nga Miratovci,ata na kishin zënë pritën, me atë rast janë vrarë, gjithsejtdymbëdhjetë shokë tanë, por ne vramë shumë më shumëkomunistë. Të dymbëdhjetë shokët edhe sot i kanë varret etyre në Llojan.

Një Murat Sllupçani kishte dalë në një katund tjetër,Izvor dhe na ka parë neve. Unë thirra që të mos i frikësonimqë të mendonin ata se ishim komunistë. I thashë se kush ishaunë, sepse Muratin e njihja që më parë. Ata u qetësuan, pornjë burrë na bëri me dorë dhe na tregoi se komunistët ishinndër ne. Kur u tërhoqëm së andejmi, në fillim m’u vra njëshok imi nga Pozhorani, një Hamdia i Sulejman Agës, ndërsau plagos një Emin Zhitia. Hamdiu ra në një gropë me ujë.Atëherë jam futur unë në atë gropë dhe e kam nxjerrë. E kemifutur në pyll dhe e kemi mbuluar me dushk. Në vreshtat eSllupçanit kishin mbetur nja katër partizanë shkie. Tënesërmen kur shkojnë për ta marrë kufomën e Hamdiut, ishtenjë shoku im i ngushtë, Rizahu i Qerim Agës nga Tërpeza.Kur i heton shkiet në vreshtë ai ua reshë pushkën dhe që tëkatërtit i vretë vetë. Këta pastaj e morën kufomen dhe evarrosën.

40

III

SI U TRADHTUA MULLA IDRIZI DHE U FUT NËGRACKË DITËN KUR E SULMOI GJILANIN?

PSE DESHI TË KALOJË NË SHQIPËRIADEM GLLAVICA?

- Do të thotë ju shkuat në grupe të veçanta për tandihmuar popullin e Preshevës. Mirëpo, na intereson të nathoni se a kishit ndonjë komandë të përbashkët në këto luftimeapo secili grup komandohej ekskluzivisht nga prisi i tij?

- Ne nuk e kishim ndonjë shtab të veçantë, në kuptiminkonkret të fjalës. Mirëpo, secili kryetar i komunës ikomandonte njerëzit e komunës së tij. Kështu pra, Pozharanie kishte udhëheqësin e vet, Parteshi të vetin, Bresalci të vetindhe kështu me radhë. Edhe një punë duhet pasur të qartë, jokrerët e Lidhjes së Dytë të Prizrenit, por askush nuk na kadhënë urdhër që të luftonim, as për mbrojtjen e kufirit meSerbinë. Ne ishim vullnetarë, të prirur nga vullneti dheatdhedashuria dhe shkonim nga beteja në betejë për tambrojtur Shqipërinë Etnike. Pas luftimeve në Preshevë ne ukthyem nëpër komunat tona. Dhe në ndërkohë vendosëm që

41

në Tërpezë ta bënim një tubim të partisë së kësaj ane dhe tëshohim se si do t’ia bëjmë punës tutje. Ishte e qartë se Luftae Dytë botërore po përfundonte me humbjen e gjermanëvedhe rreziku ishte se do të prisheshin kufijt e ri, të cilët ishinshumë të drejtë, pasi që ishin krijuar thuaja se kryekëput mbiparimet etnike. U çuam fjalë njerëzve dhe në ditën e caktuarerdhën aty shumë burra me autoritet për atë pjesë tëShqipërisë. Erdhi Mulla Idrizi, erdhi Adem Stanqiqi, erdhiFazli Seferi dhe shumë e shumë të tjerë. Aty ishin edhe disamisionarë anglez. Po ashtu ishte edhe Shefqet Shkupi, i ciliishte përkthyes. Në këtë kohë Shefqeti më tha se do të ishtemirë që të shkoja me dikë në Gjilan dhe ta shihja se a ishintërhequr gjermanët ende apo jo. Unë veprova ashtu. I caktovady shoqërues t’i merrja me vete. Kur shkova në Gjilan, atjeende nuk ishin larguar të gjithë gjermanët. Mirëpo ata nukna ndaluan fare kur u futëm në qytet. Unë shkova deri nëprefekturë, porse ajo kishte mbetur e zbrazët. Një AdemKajtazi, ka vdekur pastaj në Turqi, ma tha:

“Hysen, unë e kam ngritur flamurin kombëtar nëndërtesën e bashkisë dhe kam vendosur të vdes këtu sebashkinë nuk ua lë shkieve kurrë”.

Mua më shoqëronte një shok imi, i cili në fakt ishtepostkomandant në Tankosiq, një Ramiz Begunca, i cili tha:

“Edhe unë do të rri me ty këtu që të vdesim së bashku”.

“Jo, jo - i tha Ademi - ti shko me Hysenin në Tërpezëse keni njerëz atje”.

Atëherë ne vendosëm të ktheheshim në Tërpezë. Tënesërmen Shefqet Shkupi më tha:

“Hysen, do të ishte mirë të shkosh në Kosovë dhe tëshohësh se çfarë po bëhet atje!”

Unë, natyrisht, si njeri i detyrës dhe i aksionit që isha,

42

nuk e refuzova. Me vete e mora Sadik Pozharanin, i cili,siç e thashë, vdiq më vonë në Itali. I shaluam kuajt dhe unisëm. Diku te Talinovci e takuam Adem Gllavicën me disashokë. Sa u falëm me ta, pamë se nga Ferizaj po vinte njëgrup njerëzish. Njëri prej tyre na u afrua me disponim. Sa upërshëndet me ne, na tha se ishte pjesëtar i brigadavepartizane dhe se në Ferizaj i kishin ngritur flamujt shqiptarë.Ademi tha:

“Lufta paska marrë fund. Unë e kam ndërmend të shkojënë Shqipëri dhe të dorëzohem atje”.

Ai i hypi kalit. Ishte i shoqëruar nga Qazim Llugaxhiudhe thanë se e kishin ndërmend të shkonin deri në Prizrendhe atje të kalonin në Shqipërinë e Vjetër dhe të dorëzoheshin.

“Adem, mos u ngut!”, i thashë. “Lufta ende nuk kambaruar dhe nuk dihet çfarë do të bëhet”.

Për nder, nuk i kam përfunduar këto fjalë kur erdhënnja dy lajmëtarë dhe na thanë se në Ferizaj komunistët i kishinvrarë disa shqiptarë nacionalistë dhe i kishin hequr e shkyerflamujt tanë kombëtar.

“Mirë e pate Hysen”, më tha Ademi. “Shkaun ekomunistin duhet luftuar edhe ma!”.

“Po ti vetë nuk mundesh, o Adem Gllavica. Përse nukna bashkangjitesh? Forca është te ne. Ne jemi të organizuar,kemi armë e njerëz për të luftuar”, i thashë.

“Mirë e ke”, më tha Ademi, i cili ishte i papërvojë.

Natyrisht, ai ishte një student i djegur për Shqipërinë.

“Mirë”, tha ai. “unë do t’i mbledh edhe disa shokë tëmi dhe nesër do t’u bashkangjitem në Tërpezë”.

43

SI U VRA YMER MUÇIBABA MENJËMBËDHJETË BURRA?

Atëherë unë dhe Sadik Pozhorani jemi kthyer. Kemishkuar në Rahovicë tek motra ime dhe kemi hangër bukë.Kemi dalur nëpër katund dhe jemi nisë të bëjmë propagandëndër njerëzit që t’i bindim se duheshin luftuar komunizmin.Pastaj nga mëngjesi jemi nisur për në Tërpezë. Jemi takuarme anglezët dhe u kemi treguar se çfarë po ndodhte nëFerizaj, dhe atë se komunistët i kishin hequr flamujt shqiptarënga qyteti. Shefqet Shkupi më tha se ai do t’i merrte anglezëtdhe do t’i afronte te Gjilani që të mos kapen eventualishtndër ne. Ndërsa ai kërkoi nga unë që t’ia gjeja një njeri trimdhe të besës i cili do ta përcillte deri në Shqipëri. Unë këtëdetyrë ia dhashë një Beqir Bajgorës. Më pastaj ka ardhur njëHamdiu i Kurteshit dhe ka nisur të propagandojë ndërnjerëzit që të dorëzoheshin ngase komunistët nuk do t’u bëninasgjë. Në fakt Hamdiu e kishte qëllimin që ta shpëtonte tëbirin i cili ishte me ne, sado që kjo ishte diç e pamundshmengase ai kishte vrarë një kerr shkie. Bile nja katër në Pozhorani kishte mbytur dajak. Atëherë njerëzi t nisën të mëkundërshtojnë mua. Përse nuk dorëzohem, më pyesnin, pordo t’i merrja në qafë njerëzit. E nuk e dinin të gjoret se shkietdo ta realizonin qëllimin e tyre, u dorëzuam ne apo jo. Atëherëdolëm në objektet e mbetura të xhandarmërisë jugosllave qëtë bënim mbledhje. Pak para se t’ia fillonim mbledhjes atyarriti Adem Gllavica me shokë: Luan Gashin, Abdyl Hencinetj. Ishin afro 200 burra me të cilët, së bashku, u bëmë afro 2mijë vetë.

- Çfarë u bisedua në këtë mbledhje?

- Aty bëheshin fjalë që të përgatitemi e t’i biem Gjilanit.Aty, siç e thashë, ishte edhe Mulla Idrizi, kishin mbërritur

44

edhe burrat tjerë nga Karadaku, Adem Stanqiqi, Fazli Seferie të tjerë. Erdhi nga Presheva edhe profesori IbrahimKelmendi. Ademi tha se do të shkonte me Fazliun. MirëpoFazliu tha se njerëzit e familjes i kishte ende në Livoç tëEpërm, ngase kishin ikur nga shtëpia. “Do të shkoj t’i kthejnjerëzit në shtëpi e pastaj nuk ka kush që më ndal në këtëluftën tonë”, tha Fazli Seferi. “E vet me burra të shtëpisë dota ndjek pas Hysen Tërpezën”, tha ai.

Kur shkuan në Livoç të Epërm, i udhëzuan njerëzit efamiljes së Fazliut që të kthehen në shtëpi, por kur kërkuannga livoçasit t’u bashkangjiten, ata nuk pranuan, por thanëse do të luftonin vetë kundër shkaut. Atëherë Ademi dheFazliu shkojnë tutje dhe e thërrasin Ymer Muçibabën. Këtabesatohen me Ymerin. “Ua jap besën”, u tha Ymeri “se unëdo ta ndalojë brigadën që vie nga Presheva për në Gjilan,edhe nëse do të farohemi deri në të fundit”. Ymeri e lajmëronkatundin. Të nesërmen Ymeri vritet vet i njëmbëdhjetimashkull. Edhe këta vrajnë shumë ushtarë të brigadës, porseata ishin më superior në njerëz dhe në armatim, kështu qëYmeri nuk kishte mundësi të bënte më shumë sesa bëri.Brigadat pastaj i dogjën 93 shtëpi të muçibasve. Mirëpo,aspak më mirë nuk kaluan as ato fshatra, të cilat nuk iukundërvunë brigadave. Po ende, sikur të luftonin do ta kishinndoshta më mirë sesa kështu: vriteshin e digjeshin në shtëpi,pa e shkrepur asnjë plumb. Thjeshtë, Karadaku u bë shkrumbe hi!

- Kur planifikonit ju që ta sulmonit Gjilanin?

- Shiheni! Në Gjilan ishte përhapur fjala se ne do tasulmonim. Spiunët për dy orë e kishin bartur lajmin atje. Neishim bërë mjaft shumë. Ishte nata e një dhjetorit të vitit 1944.Mulla Idrizi u nis këtë natë me gjithë Muharrem Fejzën nga

45

Hogoshti. Muharremi ishte intelektual. Para kësaj kohe kishtepunuar si nënprefekt në Kaçanik. Ata u nisën. Por, në këtëkohë mua më erdhi lajmëtari dhe më tha: “Zotëri Hysen, ështërrethuar Gjilani shumëfish. Flitet të jenë në të dhjetë brigada,kështu që është e pamundshme që të futemi në të dhe tamarrim”. Dhe, kjo, ishte e mjaftueshme që t’i bëhej me dijeMulla Idrizit që të mos e sulmonte atëherë Gjilanin.

- Ndërsa grupi tjetër duhej sulmuar për ta çliruarFerizajn, apo jo?

- Po. Mua në ndërkohë më kishin ardhur një varg letrashpër dorëzim! Së pari më kishte shkruar Hoxhë Nishevci, porunë nuk e pranova. Më pastaj më shkroi letër edhe VlladaPopoviqi, por edhe këtë, natyrisht, e refuzova. IbrahimKelmendi, Luan Gashi, Adem Gllavica etj. Ishin dakord memua. Ne, nja tre orë para muzgut, u nisëm përpjetë për tëshkuar në Ferizaj. Mirëpo, nga Sllakovci i Epërm e as nga aii Ulëti nuk na u bashkangjit njeri. Jemi futur në Rahovicë.Në Fushë të Madhe janë ndalur bukur do njerëz. Është ndalurnjë Bajrush Kishnapola me nja dhjetë të tjerë. Para mëngjesiti jemi afruar Ferizajt. Tre luftëtarë të mi i dërgova që tëshkonin dhe ta prenin telin e telefonit për Gjilan. Ata telin ekanë prerë tek livadhet e Mirosalës. Ndër këta tre ishte Hakiu,i cili është sot ende i gjallë në Amerikë, Ahmeti, kushëririim, i cili po ashtu është gjallë edhe Ajeti të cilin e kanë prerëpastaj shkiet. Dhe të thuash se ky tel i prerë na shpëtoi neve.Tashti ishte me rëndësi që t’i presim linjat e Prishtinës dhe tëPrizrenit. Për këtë e angazhuam një Jonuz Bajçicën. Ai kaqenë një trim i madh dhe ishte në krye edhe të njëmbëdhjetëburrave të tjerë. Mirëpo, derisa po i afroheshim Ferizajt, prej500 luftëtarëve sa kishim, numri i tyre u pakësua dukshëm.Bile, Ademi, më tha që të ndalonim dhe t’i numëronimnjerëzit. Unë dhashë urdhër që të ndalonte kolona. Kam

46

filluar të numëroj nga i fundit. Kur kam arritur tek i pari,ishin gjithsej 269, pa ata dymbëdhjetë që shkuan nënudhëheqjen e Jonuz Bajçinës. Atëherë unë u tregovaluftëtarëve të mi se për shkak të përqëndrimit të forcavearmike në Gjilan, ne sonte do t’i binim Ferizajt, ngaseinformatat nga ky qytet tregonin se aty ishin vetëm dy brigadatë komunistëve. Atëherë jemi nisur të vendosur që të vdesimpër Shqipërinë!

NE E KISHIM GABUAR PARULLËN ENJOHJES SË NDËRSJELLTË

Kur jemi futur në Ferizaj, kemi shkuar pa reszistencëderi te dyqani i Iliaz Gjakovës që ishte afër gjimnazit, sapoe kaluam hekurudhën ne rrugën e Gjilanit. Komunistët atykishin qenë duke na pritur. Ademi më propozoi që ai me njerëztë hynte andej nga xhamia. Dhe u ndamë që të vepronim ngady anë. Unë me vete i kisha edhe nja dhjetë djemë të rinj tëGjilanit. E kam pasur një Cen Gjilanin, i thoshim. Kanë qenëedhe Rizah, Bajrush dhe Mustafë Dobërçani, vëllezër qëtë tre. Nuk i kishin më shumë se 17 apo 19 vjet. Këta itërhiqnin mushkat me armë dhe municion. Nga Pozharani mene ka qenë një Murtezi i Alisë. Burrë trim dhe shumë i fortë.Mitralozin e kemi vendos nën një is t ikam, përrethhekurudhës, në drejtim të rrugës për në Kaçanik. Dhjetëminuta para se të shkonim ne, komunistët e kishin braktisurbazën e tyre. Unë, çift për çift, me Ramizin e Qerim Agës,nga Tërpeza (tashti këta jetojnë në Pozhoran) jam futur nëobjektin e tyre. Unë në dorë kisha edhe dhjetëshen “Nagant”dhe pushkën. Kur u futëm brenda e gjetëm vetëm një roje qëu dorëzua menjëherë. Ishte shqiptar, andaj nuk e vramë.

47

Mirëpo këta që janë ngritur nga këtu, kur kanë arritur tekxhamia janë takuar fyt më fyt me Ademin dhe shokët tjerë.Aty ka kërsitur pushka. Kishin qenë dy brigada bashkë. Meatë rast u vranë shumë partizanë. Por u vra edhe HamdiMramori, pastaj Halili i Mehmetit nga Kishnapolja, pastajështë vrarë edhe një Alushi nga Llashtica. Ne bëmë gabim.Ata na e kishin marrë shenjën e identifikimit, parullën. Parullajonë ishte: “kripa-buka”. Mirëpo kishim bërë gabim fatal, nëvend se të zgjidhnim fjalët që janë me dh apo me th ne izgjodhëm edhe ato që serbët mund t’i shqiptonin. Katastrofë!

Natën e patëm të furishme. Bile një pjesë e brigadavekomuniste, diku tek Magazet e Metës, i nxorrën shamitë ebardha që të dorëzoheshin. Mirëpo, ata e kishin zënë kishëndhe pjesën tek kisha dhe kur nisi të agojë, aty na kanë vrashumë.

- Thuhet se kur nisi lufta në Ferizaj, për çlirimin e tij,juve u janë bashkangjitur edhe shumë vullnetarë nga fshatratpërreth. A ju kujtohet nga cilat fshatra ju erdhi ndihma?

- Po, por do të shkoj me radhë. Kështu, nga Tërpezakanë qenë në këtë luftë gjithsej 30 burra, nga Kabashi i Vitisë,Hasan Kabashi ka qenë vetë i dhjeti burrë, nga Begunca kaqenë Bajram Begunca me djalë dhe një Ramiz Begunca.Djali i Bajramit kishte 16 vjet. Bajrami ka vdekur, ndërsadjali i tij dhe Ramizi janë gjallë. Ky i fundit jeton në Turqi.Prej Remnikut kanë qenë nja dhjetë. Prej Llashtice kanë qenënjëmbëdhjetë. Nga Gjilani, po ashtu dhjetë. Nga Plitkoviqiishte një Muharrem Plitkoviqi me vëllanë e tij Rrahmanindhe nja dhjetë burra. Ishte një Mehmet Smollusha me njerëz.Qazim Llugaxhiu. Hamdi Mramori me disa burra. AbdylHenci, po ashtu me shokë. Ibrahim Kelmendi. Pastaj kanëqenë edhe dy të Seferve, Arifi dhe Isa. Ibrahimin e kam lënë

48

në Talinovc që të ruaj. Në luftë kanë qenë Adem Gllavicadhe Luan Gashi. Të Bibajve nuk ka qenë asnjë. Të Rahovicëska pasë mjaft shumë dhe nja katër apo pesë u vranë.Komogllava ka ardhur ditën. Nga Pozhorani ka qenë një.Ballanca asnjë. Zhitia asnjë. Sllakovci, e thashë, asnjë.Zllatari, asnjë. Pojatishë, asnjë. Mirosalë, asnjë. Ndërsa nakanë ardhur në ndihmë fshatarët e Nekodimit, Neredimes,Jezercit dhe të fshatrave përreth.

Diku nga dreka pushka po ndizte Ferizajin. Komunistëte kishin pas zënë diku te Rahoveci profesorin IbrahimLutfiun dhe së andejmi po e sillnin për në burgun e Ferizajt,apo të Gjilanit, nuk e di, por nëpër Ferizaj duheshin kaluargjithsesi. Kur arrijnë ata në Shtimje, siç na treguan shtimjanëtpastaj, njerëzit u kishin thënë atyre se në Ferizaj podëgjoheshin të shtëna. “Ushtria jonë”, ishin gjegjur ata nëserbishte dhe e kishin vazhduar rrugën. Në përcjellje tëIbrahimit, që i kishte duart e lidhura me tel, ishin dy oficerëdhe shoferi. Kur kanë arritur në hyrje të Ferizajt, ata janëtakuar me Jonuz Bajçinën, të cilit jeta i kishte shkuar në kufiduke luftuar kundër shkieve. Jonuzi u doli para dhe i ndaloi.Ata u tmerruan nga frika. Jonuzi kishte dashur t’i vrasë, porIbrahim Lutfiu nuk e kishte lënë. “M’i zgjidhni duart se unëdo ta kryej këtë punë, ngase më kanë borxh mundimin që makanë bërë në burg”, u kishte thënë profesori, i cili e moriautomatikun dhe i qëndisi që të tre. Atëherë Ibrahimi kishtekërkuar nga Jonuzi që ta dërgonin deri në Budakovë tek nipate Hysen Budakovës. “Jo nuk mund të lëmë dhe pikë, se jeminë luftë me shkie”, kishte thënë Jonuzi. “Boll ke bërë ti qëmë shpëtove mua”, i kishte thënë Ibrahimi atij. Kështu njady a tre u ndalën në pozicione, ndërsa dhjetë e përcollënIbrahimin te familja e Hysen Budakovës. Me këta, pastaj jemitakuar tek pas dy muajsh.

49

- Sa kanë zgjatur luftimet në Ferizaj?

- Njëzet e katër orë.

- A dihet bilansi i të vrarëve në këtë betejë tëpërgjakshme?

- Ne, sipas numërimeve tona, e dijmë se janë vrarë 32shokë. Mirëpo, komunistët kanë vrarë edhe shumë shqiptarëtë tjerë vendas.

- Dëshmitarët e asaj kohe në Ferizaj flasin se kur,komunistët serboçetnikë, e kanë ripushtuar sërish qytetin, atai kanë kapur shqiptarët nëpër shtëpitë e tyre dhe i kanëdërguar në postën e policisë, te hekurudha, ku pastaj i kanëtorturuar dhe vrarë, derisa ciganët kanë bërë muzikë me zurladhe daulle që të mos dëgjoheshin britmat e njerëzve që pomasakroheshin...

- Me kamiona pastaj i kanë bartur kufomat e njerëzvetë vrarë, vetëm pse ishin shqiptarë. Pastaj, na kanë treguar setrupat e shqiptarëve të vrarë i kanë paluar njërin mbi tjetrin,afër xhamisë. Ende një prej Bibajve është gjallë. Ai tregontese në atë kohë ka punuar si telefonist në postë. Quhet YmerBiba, tashti jeton në Turqi. Ai më tregonte pastaj se kur janëkëputur lidhjet telefonike, në postë kishin shkuar disa oficerë.Ata i kishin kuptuar tashmë se nuk ishte fjala për ndonjëdefekt rasti në lidhjet telefonike. Dhe kur kanë kërsiturpushkët e para, tregonte Ymeri, oficerët serbë thanë se më eudhës do të ishte që ta dorëzonin qytetin, mirëpo ka qenë njëshqiptar, oficer po ashtu, i clili ka kërkuar që të organizohetrezistenca. Por, ajo që ishte shumë e rëndësishme e që ma kathënë Ymeri, është se i kishte dëgjuar oficerët tek po bisedoninse ishte hera e parë që po sulmohej një lokalitet nga shqiptarëtdhe se askush nuk kishte shkuar për të spiunuar. Andaj këtëne edhe e kishim një lloj përparësie karshi brigadave. Mirëpo,

50

e thashë edhe më lart se pa rregull dhe pa disiplinë nuk mundtë fitohet asnjë luftë.

HYSEN TËRPEZA ZGJIDHETKOMANDANT I SHTABIT TË

PËRGJITHSHËM

- Mirë, po kush e komandoi sulmin për çlirimin eFerizajt?

- Unë kam qenë komandant, por...Edhe në kongresin icili qe organizuar më parë në malet tona, e të cilin eorganizuam me iniciativën e Luan Gashit, ndërsa në këtëkongres mori pjesë edhe Adem Gllavica, edhe Musli Pirra,edhe Din Hoxha , ishim 300 burra, mua më zgjodhënkomandant të Shtabit të Përgjithshëm. Kundërkandidat e kampasur Adem Gllavicën, mirëpo shumica votuan për mua.Anëtarë të shtabit ishin Adem Gllavica, Luan Gashi, IbrahimKelmendi, i cili nuk ishte aty, dhe duheshin të merreshim veshme Sylë Hotlin. Pastaj i zgjodhëm edhe pesë komandantë.Komandant i parë i batalionit u zgjodh Hasan Kabashi.

- Komandant i dytë Bajrush Gjaklin.

- Në Keçekollë u emërua Rexhep Okllapi.

- Në malet e Jezercit u emërua Shaban Haliti.

- E në malet e Kaçanikut dhe të Shkupit, komandantu zgjodh Din Hoxha.

- Adem Gllavica, përpos se ishte zgjedhur anëtar ishtabit, u emërua edhe përgjegjës për agjitprop.

Atëherë ne u ndamë. Një pjesë duhej të shkonte nëKeçekollë, me Rexhep Okllapin. Ademi do t’u bashkangjitejatyre. Ne do të shkonim në Kishnapole, për të dalur në

51

Kopilaqë. Kemi hëngër bukë në Kopilaqë dhe kur kaluamnëpër Sllakovc të Muhaxherëve kemi ra në pritë, me ç’rastm’u vra një edhe m’u plagos një ushtar tjetër. Atëherë kemihy në Sllakovc. Unë kisha automatik. Një MuharremBegucën e kisha në njërën anë, ndërsa në tjetrën Ramizin.Aty ka qenë ka qenë shtëpia e Latif Tërstenës, në anën eepërme, në shpat. Kishte duvar. Dyert i kishte me dërrasa.Në anën e kundërt të tij ishte shtëpia e kushëririt të tij,Rrahmon Tërstenës. Ky Rrahmoni bante gurë, kështu qënjë grumbull e kishte para shtëpisë. Shkiet ishin pas fshehpas gurëve, ndërsa e kishin lënë të hapur portën në dyert eshtëpisë së Latifit, që në rast nevoje të tërhiqeshin andej. Nekemi qenë rreth 200 vetë. Mitralozi ka shkrep nga gurët eRrahman Tërstenës. Plumbat e parë e kanë marrë një Shaipin,vullnetar. “Më vranë bre”, më tha dhe ma lëshoi pushkën tekëmbët, por nuk e vranë.

Unë e kam shkrepur rafalin e automatikut. Ramizi mëka thënë që të ulesha. Krisën pushkët, bam-bum... Atëherëdikush thirri: “O mulni burra se u vra Hysen Baliqi”. Kurshkuam, plumbi e kishte marrë në ballë dhe kishte mbetur nëvend. Pastaj ne i ndoqëm shkiet dhe ata ikën. Por ne iu vumëpas dhe dolëm te disa istikame të vjetra ku kishte luftuar Serbiame Bullgarinë. Natën e kaluam në një zabel aty afër. Tënesërmen, sa pat aguar, u thashë njerëzve që të mos shtininnë shkie pa dhënë unë urdhër! Mirëpo, ne jemi njerëz meshpirt në fyt! Unë doja ta kapja komandantin e tyre, të gjallë.Mirëpo, sapo ka dalë ai me një allti në dorë, kur shpresovase do ta zë, dikush prej nesh ia shkrepi mauzer dhe e këputinë kurriz. Pastaj ua kemi resh të tjerëve. E vramë edhe një,disa i kapëm rob, por me atë rast morëm edhe armë të tjera.Ndërsa pjesa tjetër e brigadës u shpartallua dhe morën ikënkush nga mundej, andej nga Fusha e Madhe, apo Mirashi etj.

52

U bënë pikë e pesë. Tërë ditën ne mbetëm aty. Në mbrëmjeShaipin e plagosur e katër shokë e dërguan në shtëpinë e tijnë Sllakovicin e Epërm. Mirëpo, i gjori vdiq pas tri javësh.Ne pastaj e kaluam Moravën dhe dolëm në anën tjetër.

- Çfarë ndodhi pas betejës për çlirimin e Ferizajt?

- Ne luftuam më 2 dhjetor, ndërsa më 4 dhjetor,partizanët shkuan në Tërpezë dhe ma dogjën shtëpinë timederi në themele. E dogjën edhe në Gllavicë shtëpinë e Ademit.Të tjera jo.

Shihe ne kur jemi tërhequr nga Ferizaj, ishim të ndarënë grupe më të vogla, por fati e deshi dhe pas një kohe umblodhëm sërish. Më 22 dhjetor të vitit 1944 gati u mblodhëmtë gjithë. Në këtë kohë Mulla Idrizi na çoi fjalë se e kishtendërmend ta sulmonte Gjilanin dhe po kërkonte që tapërkrahim nga kjo anë. Ne për këtë iu afruam sa mundëmGjilanit. Kështu u lokalizuam në malet e Ballancës, afërGumnishtës. Në mëngjes, pak para agimit, i kemi dëgjuarkrismat e pushkëve. Atëherë ne jemi lëshuar teposhtë. Kurkemi rënë në lum të Livoçit unë kam hyrë nëpër ujë dhe nëatë çast më kanë pëlcitur këmbët nga të ftohtit. Mirëpo, nenuk e kemi ndalur vrapin deri në Gjilan. Kur i jemi afruarGjilanit i kemi parë njerëzit e Mulla Idrizit duke u tërhequr.Në fakt ata as nuk kishin mundur fare të futeshin në Gjilan.Dhe tek më vonë e kam marrë vesh një punë shumë tëdhembëshme! Vllado Popoviqi, që ta shfrytzonte rastin e tëgjejë pretekst për t’i masakruar shqiptarët, njëfarë Muminit,shqiptar vendës në Gjilan, i thotë që të shkojë te Mulla Idrizie t’i thotë atij se Gjilani nuk është i ruajtur nga forcat ekomunistëve, kështu që ishte rast i mirë të sulmohej qytetidhe të liroheshin të burgosurit. Dhe ky farë Mumini shkondrejt te hoxha dhe e luan rolin për mrekulli. Mulla Idrizi i

53

beson këtij dhe jep urdhër që të rrethohet Gjilani. Mulla Idrizika qenë në Përlepnicë. Ishin në këtë sulm edhe një AlushHogoshti, Muharrem Fejza etj. Por e tëra kjo ishte një kurthe kurdisur mirë për fatkeqesinë e shqiptarëve. Atëherë, asne, nuk patëm çfarë të bënim. U kthyem në Bresalc për tëhëngër bukë. Ishim lodhur shumë ngase kishim ecur medhjetra kilometra. Dhe, po të mos ishte një i Bresalcit, Sahiti,i biri i Abaz Qelit, disa shqiptarë kishin dashur të më vrajnënë pabesi, në konak të tyre.

- Pse?!

- Mendonin se ne u bënim dëm e jo shkiet! Ne ishim tëlodhur, dhe ishim shtrirë pak të pushonim. Natyrisht se nukdinim asgjë. Dhe sa ishim kllapitur pak nga gjumi, në derë tëodës ka hyrë Sahiti dhe më ka thënë që të çohesha. Pastaj mëndau dhe m’i tregoi të gjitha planet që na i kishin farkuar nëBresalc.

54

IV

PSE E NISI LUFTËN SHABAN POLLUZHA?

SHABAN POLLUZHA KISHTEDËGJUAR SE Ç’KRIME KISHIN BËRË

KOMUNISTËT NË FERIZAJ DHEGJILAN

- A mendoni se ka ndonjë ndërlidhshmëri, ta zëmë kjoqë ngjau në Ferizaj, e veçanërisht në Gjilan, me luftën që dota zhvillojnë pastaj Shaban Polluzha, Mehmet Gradica dhetrimat tjerë të Drenicës, të Shalës dhe të Llapit në Drenicë?

- Po. Kur ne luftuam në Ferizaj dhe në Gjilan, ShabanPolluzha atëherë ishte ende në kuadër të brigadave, nëVërmicë. Shabani kishte dëgjuar se ç’masakrime u kanë bërëkomunistët shqiptarëve civilë deh të pafajshëm të Ferizajt dhetë Gjilanit. Ndërsa, duke parakaluar nëpër Drenicë, në njëvend ai i sheh edhe disa dhjetra shqiptarë të masakruar tëatjeshëm. Atëherë ai kthehet në odë dhe thotë se duhet ndjekurrrugën e Hysen Tërpezës dhe të Mulla Idrizi Gjilanit, se meshkaun mirë nuk mund të bëhet kurrë. Do të thotë se duhetluftuar. Ky lajm i arrin Fadi Hoxhës në Prishtinë. Fadili shkon

55

në Drenicë. Më ka treguar këto një mik imi, një MehmetDrenica, ishte nga Cubreli, më kanë thënë se ka vdekur parady vjetësh. Mehmeti më tregoj se erdhi një kasnec dhe i tregoiShabanit se Fadili kishte arritur edhe se dëshironte të flisteme të.

“Nëse Fadili ka diç të më thotë le të vjen këtu. Ne jemitë besës”. I kishte thënë Shabani.

Kasneci kthehet dhe pas pak aty arrin edhe Fadili. IArmatosur vetëm me një revolver në shokë. Kinse oficer.

“O Shaban, Aga”, i kishte thënë Fadili, “ti nuk erdhe,por unë vij, ngase të kemi babë. Ja, merre këtë revole”, ikishte thënë Fadili dhe ia kishte zgjatur revolverin.

“Erdha të të lus që të mos ua ktheni pushkënpartizanëve. Ne duhet ta luftojmë së bashku okupatorin”, ikishte thënë pastaj Fadili Shabanit.

“Po kush i bëri ato masakra në Ferizaj dhe në Gjilan,o Fadil Hoxha?!”, e kishte pyetur Shabani.

“Ata që i kanë bërë do të ndëshkohen rëndë, ja ku tëpremtoj”, i kishte thënë Fadili në vend të përgjigjes.

“Mos i dëgjoni çiftin e Hysen Tërpezës, Luan Gashit,Adem Glavicës apo Mulla Idrizit. Ata duan që ta marrinpopullin në qafë”.- kishte përfunduar ai duke na akuzuarneve.

Dhe fatkeqësisht, Fadili ia del që ta bind Shabanin qëtë mos ia kthej pushkën shkaut, por të niset me njerëzit e tijpër në Srem. Dhe, siç dihet, kur të arrijnë në Podujevë, paspresionit të shokëve dhe lajmeve që po arrinin nga çasti nëçast mbi atë se komunistët po i masakronin pa ngurrimshqiptarët e paarmatosur, Shabani vendosi të kthehet nëDrenicë. Lufta ishte e përgjakshme. Lufta nisi më 15 janar,dhe Shabani u vra në fund të shkurtit në Tërstenik. Njësitë e

56

Shabanit u shpërndanë. Po ashtu u shpërndanë edhe njësitë eMulla Idrizit, i cili, siç dihet u arrestua tek më 1947.

Unë me njerëzit e mi, në këtë kohë isha i tërhequr nëmale. Unë isha bashkë me gjashtë kushërinj, vëllain, pastajnipa e stërnipa. Hasan Kabashi ishte me nja dhjetë vetë,beguncët ishin tre, remnikët ishtin gjashtë, e kështu me radhë,u bëmë bukur shumë. Hasan Kabashi më së shumti rrinte mëMalet e Kopilaçës. Një vajzë maqedonase, emrin Veselinë ekishte pasur, gjatë luftës ishte në mal dhe ishte sëmurë. Ne tëgjorët, siç e kemi adet, Hasani e gjen këtë vajzë dhe e dërgonnë shtëpinë e një plaku, që kishte dy djem, Rexhepin dheArifin. Kur fituan komunistët kjo Veselina ishte emëruarministre në Shkup. Tashti, në Tanishevc, Breznë, Janë etj.Në kohën e Mbretërisë Jugosllave nuk kishte as komuna e asposta të xhandarmërisë. Këto me komunë të Vitisë kanë qenë.Tashti, kur kjo farë Veselina u bë autoritet, i thirri Rexhepindhe Arifin dhe i pyeti sa pushkë kishin në Tanishevc. Këta ikishin thënë, dyzet. “E sa e përdorin pushkën në fshat”,kishte pyetur ajo. “Nëntëdhjetë”, i ishin përgjegjur këta.Kështu që ajo urdhëron që atyre t’u dërgohen edhe pesëdhjetëpushkë. Dhe u kishte thënë që ta formojnë një postë policeme 50 njerëz të armatosur, njërit, ndërsa tjetrin e kishteemëruar kryetar komune. Kështu Rexhepi ishte bërëkomandant i policëve, ndërsa Arifi kryetar komune. Këtakishin tashti kompetenca që kinse t’i mbronin fshatrat e këtyreanëve. Do të thotë t’i mbronin shqiptarët.

Hasan Kabashi ra në kontakt me ta. Mirëpo ata e kishinkërkuar Hasanin që të kontaktonin, ngase për këtë i kishinporositur nga Shkupi, konkretisht kapiteni Hysni Rudi, AzemOrana, një mësues dhe komunist i flaktë dhe MahmutDumani, i cili ishte nga Dibra e Madhe. Ishte edhe MehmetBushi i rethit të Kaçanikut. Unë me njerëi e mi isha andej

57

nga Keçekolla. Të gjithë ishim diku rreth treqind veta. Këtamë lajmëruan për këto biseda me kapiten Rudin dhe të tjerët.Erdhëm dhe u takuam në malet e Vitisë. Atëherë unë metetëmbëdjetë burra jam nisur për në Shkup. I mora njatetëmbëdhjet vetë. Tre kushërijn të mi, pastaj një shok timintë mirë i cili u vra më pastaj, një Xhemil Salihu, pastaj emora edhe Musli Pirën e disa të tjerë. E kaluam Moravëndhe dolëm në Malet e Lubishtës, dhe sipas marrëveshjes atye kemi takuar Hamdi Kabashin me gjithë të birin dhe HajrizKajollin me dy-tra të tjerë. U bëmë ne nja njëzetepesë burra.Mirëpo, sa ka zbardhur drita, ne u rrethuam nga komunistët!Ishim në një luginë që na disfavorizonte karshi rrethuesvetanë. Pushka kërciti. Ne i kapëm pozitat. Dhe pas pak e zumëgjallë një djalë të ri. I mobilizuar me dhunë. Kur e shoh, kishteqenë djali i një kushëririt tim.

“Po ç’ka dreqin po bën ti ashtu me shkie”, e pyeta.

“O më kanë marrë me zor, o aga Hysen”, më tha ai.

“I kanë marrë edhe shumë katundarë të tjerë pa i pyeturfare”, tha djali.

“A ka shumë komunistë” e pyeta.

“Krah të keni nuk mund të shpëtoni. Përpos nëse i biniasaj ane ku janë katundarët e mobilizuar me zor, të cilët nukdo të çojën pushkë mbi juve”, më tha ai.

Që me krismët e para të pushkëve u vranë HamdiKabashi me gjithë të birin. Fati e kishte dashur që një djalë ekishte dërguar për të marrë bukë, Nezirin, ngase edhe ai dotë vritej në kasollë. Ky kur i dëgjon pushkët, shmanget dhenuk futet brenda rrethimit. Dhe ne natyrisht i ramë pikërishtandej nga ishin katundarët dhe e çamë rrethimin. Ndër ne uvra vetëm Brahim Maloku. Kjo qe dita e 18 prillit të vitit1945.

58

“NE KISHIM LIGJE TË RREPTA TËLUFTËS”

Më 19 prill 1945, brigadat e komunistëve kishin arriturnë Gadime dhe i kishin detyruar fshtarët që t’u bëjnë bukë.Shokët tanë gjendeshin në malet përreth. Ata i kishin hetuarbrigadat. Me ta ka qenë edhe një Bahtir Dumnica nga Llapi.Kurrë më trim në jetën time nuk kam takuar. Bahtiri ishte mepërvojë ngase edhe në kohën e mbretit serb kishte bërëkaçallëk. Ai u thotë shokëve që t’i zënë disa pozita rrënzë dollugave. Shokët kishin zënë në një mitraloz, alamet arme, tëcilën nuk e kishin as brigadat. Atë e vendosën si më së miri.Pak pa rënë terri një komandant i shkieve kishte dhënë urdhërqë të kontrolloheshin edhe llugat, por duke mos e ditur seaty ishin në istikame trimat e tërë Kosovës. Komunistët nisëndrejt llugave. Bahtiri u thotë shokëve që të mos shtijnë derisakomunistët të mos afrohen ndonja dhjetë metra afër. Njanjëqind komunistë po. Si janë afruar Bahtriri thërret “Zjarr!”.47 Komunistë u vranë njëherazi. Ndër ne u vra vetëm një iPlitkoviqit. Ne i arrestuam katër partizane serbe të kësajbrigade. I dërguam në bjeshkë. Shiheni, ne kishim ligje tërrepta të luftës. Posaçërisht për sa i përket moralit. Ne nukkemi qenë si komunistët. Adem Gllavica jep urdhër që tëlirohen vajzat partizane. Dhe ato nisen për në shtabin e tyre.Mirëpo, në ndërkohë komunistët i lidhin 99 gadimasë. Idërgojnë në oborr të xhamisë. Qëllimi i tyre ishte që t’i nisinpër në Gjilan, me qëllim që t’i vrasin rrugës. Fati i këtyrenjerëzve ishte se posa kishte ardhur dikush nga shtabi nëPrishtinë dhe ata i kishte zënë duke u i nisur para tytave tëpushkëve. Nga droja se po i vranë tërë ata njerëz mund tëndodhte ndonjë kryengritje masive edhe në këto anë, ashtusiç kishte ndodhur edhe në Drenicë. Prej 99 vetave sa i kishin

59

lidhur i ndalën vetëm katër a pesë të parisë së Gadimes, tëcilët i dërguan në Ferizaj, i mbajtën nja një muaj në burg dhei liruan.

Në të gjitha këto përleshje me komunistët, në luftime tëdrejtpërdrjeta, humbjet e shkieve ishin shumë më të mëdhase sa tonat. Ndër ne, gjatë tërë kësaj kohe, ndër njerzit e mi uvranë Hamdi Kabashi me të birin, Brahim Maloku dhe ai iPlitkoviqit, emri i të cilit nuk po më kujtohet. Nga katundiim janë vrarë, Ademi, vëllai im, pastaj Fazliu, djali i axhëssim, para Ademit qe vrarë Ejup Xhemail Salihu, një prejshokëve të mi më të mirë, edhe ky nga Tërpeza, është vrarëYmer Ruplla nga Ferizaj, pastaj Hysen Baliqi, ky është vrarënë Sllakovc. Do të thotë, maleve, në lufta të drejtpërdrejtame komunistët, nga njerëzit e mi janë vrarë vetëm nëntë veta,ndërsa komunistë, sëpaku, dhjetë herë më shumë.

Ndërsa, duke kaluar në Greqi janë vrarë Hasan Kabashi,Qamil Kopiliqi dhe Fejzë Gërlica. Një Hajdin Pozhorani,fatkeqësisht u mashtura dhe u besoi komunistëve, u dorëzuae pastaj ata e pushkatuan në Prizren.

- Megjithatë Ju arritët të shkoni në Shkup?

- Po, por vetëm pas disa muajsh. Kur doli vera. Nendërkohë e formuam Komitetin. Diku nga gushti ata tëShkupit, në krye me Kapiten Rudin, na e çuan njeriun që tëna akordonin takimin dhe të bisedonim rreth emrit që do t’ivinim organizatës për themelimin e së cilës ne tashmë ekishim mbajtur Kongresin. Atëherë unë shkova ne IbrahimKelmendin, Luan Gashin, Adem Gllavicën, Din Hoxhën,Hasan Kabashin, Rexhep Kabashin dhe dolëm në Tani-shevc.

Aty erdhën edhe ata nga Shkupi. Foli Ibrahimi i paridhe tha:

60

“Unë mendoj se është mirë që organizatës sonë t’ia lëmëemrin që duhet ta ketë, Balli Kombëtar”.

“Unë nuk jam për këtë emër”, thashë unë. “Jo se s’ështëemër i mirë, porse mendoj se situata nuk është shumë efavoritshme për ta bërë një emërtim të tillë për organizatën”.

Atëherë ka ndërhyrë Hysen Kabashi:

“Këtu flet Hysen Tërpeza!”.

Atëherë unë e sqarova atë se kisha frikë nga fakti qëaleatët mund të na vinin në ndërlidhshmëri me Boshtin, pasiqë një bindje e këtillë mbretëronte për Ballin në Shqipëri.Tashti ishin dy rrugë: ose me Boshtin ose me aleatët. Por,edhe ata të Shkupit na thanë se e kishin porosinë qëorganizatës të mos ia lenin emrin Bali Kombëtar. Ademi nukfoli shumë. Atëherë unë propozova që organizatës t’ia ngjesimemrin Organizata Nacionale Demokratike Shqiptare.Luani ka qenë orator i madh, dhe, edhe ai dakordoi me mua.Pastaj unë propozova që ta gjenim një njeri i cili do të navinte në kontakt me konsullatën angleze. Luani tha edhe meatë angleze, por edhe me atë turke. Unë insistova që ta gjenimnjë njeri sa më të besueshëm. Natyrisht këtë gjë duheshinbërë ata të Shkupit. Dhe ata shkuan dhe e gjetën një MullaShaipin, ky ka qenë nga Komoglava, i rënë në Shkup.Mirëpo Mulla Shaipi kishte qenë njeri i OZNA-s. Më vonë ekishte pas fituar edhe gradën e kolonelit, mirëpo OZNA ekishte infiltruar ndër qarqet nacionaliste me paramendim tëplotë. Dhe si e përcolli mesazhin tonë tek anglezët, lajmëroiedhe te eprorët e vetë, kjo sigurisht nuk do koment. Natyrishtse më vonë doli që pikërisht ky ishte njeriu i cili ua bërispiunim kryesor udhëheqësve të Komitet i t NacionalDemokratik të Shqiptarëve të cilët pastaj u zbuluan, uarrestuan dhe shumë prej tyre edhe u vranë.

61

Dhe, kur u zubulua organizata, ndërsa nga ana tjetërhapësira për të vazhduar luftën maleve po ngushtohej ngadi ta në di të , edhe nga fakt i se shqiptarët nisën tëbashkëpunonin me struktuarat e pushtetit okupues në Kosovë,atëherë nuk na mbeti rrugë tjetër veçse të provonim të kalonimnë Greqi, me shpresë se një ditë të afërme do të riktheheshimsërish në Kosovë për ta luftuar shkaun dhe për ta çliruarAtdheun.

RAMIZ CËRNICA NUK PRANOITË VINTE NË GREQI

- Kur vendosët që të dilni në Greqi?

- Në fund të vitit 1945.

- Lënia e Kosovës sigurisht që ju ka shkaktuar dhimbjeshpirtërore dhe në ato kohëra, megjithatë keni menduar sedo të ktheheni një ditë. Si vendosët që ta braktisnit Kosovën?

- Kjo ka ndodhur në muajin shtator. Unë personalisht ellogarita dhe u thashë shokëve:

“Shiheni burra e trima, po vazhduam ne më tutje tëbëjmë lufta nëpër malet tona, jo që do të na marrin në qafëveten tonë, por druaj se mund ta marrim më qafë edhepopullin tonë. Fundja, ne nuk dolëm në mal që ta luftojmëshkaun për veten tonë, por për Kosovën, për Shqipërinë epër këtë popull. Rrethi po ngushtohet nga dita ne ditë. Mendojse është mirë që të kalojmë në Greqi dhe të bëhemi gati që sëandejmi të kthehemi e ta çlirojmë Kosovën”.

Gati askush nuk më kundërshtoi.

Dhe vendosëm që të ndaheshim grupe më të vogla ngaseashtu më lehtë do të qarkullohej. Ne ishim goxha shumë.

62

Ndërsa Adem Gllavica, Rexhep Okllapi, që ishte komandanti Keçekollës, Shaban Haliti nga Jezerci dhe Din Hoxha ishinnë grupin tjetër. Unë në grupin tim kisha 96 burra. Grupitjetër kishte më shumë. Disa mbetën që të na presin malevetë Kaçanikut e të na bashkangjiteshin. Gjithsej duhej të ishimdiku rreth 500 luftëtarë.

Më 25 tetor të vitit 1945 ne kemi shkua në Gjylekarëdhe kemi hangër bukë. Thashë se ishim gjithsej 96 vetë. Me26 tetor, bukë kemi hangër në Budrikë. Binte shi rrëke. Nëmbrëmjen e 27 tetorit kemi hangër darkë në Vrapçiq. Kurshkuam në Vrapçiq në odën e kryeplakut kishin qenë FazliPira, Ferati i Mulla Agushit dhe një shka i Cërnicës. Fazliuishte komunist. Unë në ndërkohë kisha vendousr të shkoja eta merrja Ramiz Cërnicën. Këtë e kam dashur shumë. I nxorarojet. Pastaj e mora Hasan Remnikun, Hasan Kabashin,Rexhep Kabashin dhe Baftiun dhe unë, pesë. Ramizi ishteende kryetar komune. Njerëzve u thashë që të mos i tregoninkujt se po shkojmë për ta marrë Ramizin ngase, po nuk erdhiai me ne në Greqi, mund ta marrim në qafë tek komunistët.Shiu binte pa prâ. U lëshuam teposhtë dhe arritëm tek lumi icili kishte dalë nga shtrati. Hasan Kabashi, i cili i kishte 38vjetë, tha se duhet t’i biem lumit dhe të kalojmë andej. Kaluamlumin. Hasanin e çita në shpinë. I erdhi keq. Tha:

“Të kam komandant, nuk bën”!

“Unë jam bashkëluftar yti, o Hasan Kabashi”, iaktheva.

Nejse. Kaluam në anën tjetër dhe shkuam afër shtëpisësë Ramiz Cërnicës. E dërguam Hasan Remnikun që tatakonte. Ky e kërceu duvarin dhe u fut në odën e Ramizit.Ramizi ishte vetëm në odë. Pastaj Hasan Remniku na thirri.Sapo u futa në odë i thashë Ramizit që të vinte me ne.

63

“Nuk mund të vi”, tha Ramizi. “Refiku, djalin, e kamnë burg. O do ta dënojnë me 101 vjet, o me pushkatim. Nukmund të vijë! Më vjen keq. Më kanë thënë se po u largova dotë ma marrin tërë familjen dhe do të ma internojnë. Mbrëmëishte këtu Rifat Berisha. Bile më pyeti për ty. Më tha se i ke200 burra me vete”, më tha Ramiz Cërnica.

Atëherë ne u përshëndetëm me të dhe u nisëm në rrugëdhe u kthyem te shokët. Vendosëm që ne, të kësaj ane, tëshpërndaheshim nëpër shtëpitë tona, shkurtazi, të takoheshimme njerëzit e shtëpisë, t’i lenim amanetet dhe sërish tëtakoheshim në vend të caktuar. Unë kisha qenë më herët nështëpi dhe me një grup shkova në Ballancë për të hangërbukë. Shkuam te Rexhë Ballanca. Në nderkohë i kishim çu‘fjalët edhe Ukë Sadikut që të na bashkangjitej dhe së bashkutë dilnim në Greqi. I vëllai i Ukës ishte nisur të dalë me nja35 shokë, por 22 prej tyre, u vranë. As këta nuk u kishinmbetur borxh komunistëve. Këtë e tregoi Rexhë Ballanca.Dhe, merreni me mend, se ne, asaj nate, kishim kaluar nëpërkatër a pesë prita të brigadave që vepronin në ato anë. Mirëpo,siç kam marrë vesh më vonë, ata kisin pasë urdhër të prerëqë të mos na sulmonin natën ngase në terr mund të shpëtonim,dhe për këtë ata na kishin lënë të kalonim, pa ditur ne asgjë.

Mëngjesin e të nesërmes pushoi shiu. Dhe u tërhoqënretë, kështu që një diell nisi të na përcëlloj ngapakë dhe të nae ngrohë trupin. Ishim në një shpat mbi Ballancë. Të gjithë umblodhëm. Unë i vendosa tri roje. Po bisedoja me Hakiun eShefqet Agës që jeton në Amerikë, një Rifat Ramjanin qëka vdekur, Sylën e Tahir Rexhës nga Ballanca, edhe ky kavdekur, Rexhep Kabashin, një Hajrullahun.

“Rexhep”, i thashë, “ishalla vie mbrëmja më shpejt sekam parandjenjë se do të përleshemi me shkie më furishëm

64

se kurdo më parë!”.

“Jo, bre aga Hysen”, më tha Rexhepi. “Nuk e dijnëshkiet ku gjendemi ne se nuk do të na linin rehat kaq ditë”.

Në këtë çast ka ardhur Xhafer Dramjani, i cili pastaj kavdekur në Turqi. Erdhi dhe më tha:

“Zotëri komandant, po na afrohen nja dy shkie mesëpata”.

Unë u thashë shokëve që të zhdirgjeshin nga shpati e tëmos rrinin në shënjestër. Në atë çast ka thirrë njëri prej atyredy shkieve:

“Ovde su ballisti” (Këtu ka ballistë).

Atëherë ka kërcitë pushka nga të katër anët. Edhe neua reshëm atyre dhe u lëshuam teposhtë, ngase ashtu na vintembarë. Kur ramë te një lum i vogël që vie nga Sllakovci,atëherë u futëm lugut që të ngjitemi në malet e Pozhoranit.Është një rrugë që të shpie në Livadhet e Sllakovcit. Mirëpo,pylli ishte i prerë. Atëherë i kemi parë dy partizanë me kuajtë ngarkuar e mall. I kemi zënë rob. U thashë shokëve që tëmos i vrisnin. Kuajt e tyre uvranë. Ne mendonim se shpëtuamnga rrethimi, mirëpo, është dëgjuar buria e urizanit. Atëherëkomunistët na e kanë reshë me mitraloz. Ne jemi futur në njëpyll dhe ndërmjet pyjeve të Pozhoranit dhe të Tërpezës kemishkuar drejt pyjeve të Zllatarit. Afër meje ishin HasanRemniku dhe Musli Pira. Atëherë, kur ramë poshtë, kemihasur në një pritë tjetër dhe aty jemi vrarë shumë. Është vrarënjë Rexhë Berisha. Ishim në pritë të Brigadës së Parë tëBokelëve. Prit e keqe. Lugu i gjerë nja katër metra, të thuash.Përpara kishim gurë. Nga ana tjetër komandanti i tyre thërriste:

“Predaj se, Hysen Tërpeza!” (Dorëzohu HysenTërpeza).

Ishte çuar në këmbë. Shka ishte, po trim. Mos t’ia ha

65

hakun. Tashti afër e kisha Fazliun, kushëririn tim, RexhepKabashi afër Fazliut e kështu me radhë. Pushka vlonte nëkatër anët. 95 vetë në 20 metra katror.

“O çka të bëjmë me të zënit rob”. Njëri ishte shqiptar etjetri shka.

“Shkaun vritne e shqiptarin lene!”, u thashë.

Mirëpo, nuk kam shikuar pas se çfarë po bëhet. AtëherëHajdini i Pozhoranit ia ka afruar tytën e pushkës në qafëshkaut dhe e ka lënë në vend. Pastaj, Hajdinit që thashë se umashtrua nga komunistët dhe u dorëzua, komunistët ia patënprerë kryet dhe ia patën dërguar në Gjilan nga Prizreni. Nëatë çast Fazliu ka rënë në tokë dhe më tha:

“Ma ban hallall aga Hysen, se u vrava”!

Kur kam shikuar para edhe ky e kishte vrarë shkaunpara vetes. Do të thotë e vranë njëri-tjetrin.

“O për Shqipëri vdiqe, o Fazli Tërpeza”, i thashë.

“E di”, tha dhe i mbylli sytë. Plumbi e kishte marrëanë e përtej.

Tashti u vranë edhe dy. Në atë çast jam ngritë në këmbëdhe u kam thënë shokëve:

“Majtas burra, majtas mëshoni shkaut”! Dhe u futëmnë pyll.

Atëherë ata kanë nisë të na sulmojnë me sulme tëkombinuara. Sulmin e parë e përballuam me sukses. Pastajedhe sulmin e dytë. Në sulmin e tretë i dëmtuam shumëkomunistët. Gjatë sulmit të tretë m’u vra vëllai. Pushka e morinë dorë. Nuk u duk të ketë qenë i plagosur rëndë. Atëherë neu tërhoqem dhe ramë mbi Ballancë. Patëm kohë madje edhetë pushonim pak. Ndërsa shokët e grupit tjetër, që shkoi andejnga Jezerci, i kanë dëgjuar krismat e luftës sonë, por nuk

66

kanë pasur kurrfarë gjasash që të na vinin në ndihmë.

Komunistëve u shkaktuam humbje të mëdha dhe nukna ndoqën më. Bile ata u vranë dhjetëfish më shumë se ne,edhepse na kishin zënë pritë. Fundja, shkiet luftë ballë përballë nuk dijnë të bëjnë, ngase nuk kanë zemër. Ata të vetmenpërparësi e krijojnë kur janë në shumicë e ti në pakicë, sepërndryshe nuk kanë gjasa kundër shqiptarëve.

UDHËTIMI I GJATË PËR NË GREQI

Adem Gllavica, Selatin Hoxha dhe Rexhep Okllapina dërguan njerëzit e tyre të na pyesin si t’ia bënim tutje.Unë u thashë që të niseshin ata, ngase unë kisha shokë mjaft.Komunistët, nga ana tjetër, nëpër atë të ftphtë, kishin shkuardhe i kishin arrestuar familjet tona, të mëdhenj e të vegjël.Atëherë unë dhashë urdhër që të zhdirgjeshim në Mogillë.Një fshatari të atyshëm i morëm një buall. Me përdhunë.

“Nëse fitojmë”, i thashë, “ta paguajmë, nëse jo, kurgjëkërkujt”.

E premë buallin dhe nga lëkura e tij i mbaruam 30 palëopinga. Pastaj dolëm në Malet e Kaçanikut. Ishim mbi 100burra, ngase edhe disa na ishin bashkangjitur. Derisa porrinim në Malet e Kaçanikut, vendosa që të ktheheshim edhenjëherë dhe t’i digjnim komunat e Pozhoranit dhe të Parteshit.

“Çohuni!”, u thashë burrave.

Ata u çuan, u bënë gati dhe u nisën pas meje. Kur kemiarritur atje tek Dërbeshi, i kam dëgjuar shushurimat enjerëzve. Hasan Kabashi më pyeti:

“Ku po na çon kështu Hysen”? Unë i tregova.

“Mirë, tha Hasani, ku të thuash ti ne do të shkojmë,

67

mirëpo një punë ma thuaj. Familjen tënde e morën, po,familjet tona a nuk po të dhimbsen, a”?

Mua, të dy këmbët m’u prenë në vend.

“Kthehuni pas!”- i urdhërova. Dhe ata u kthyen. Mëbesoni, sikur t’u thosha se duhej të sulmonin që të gjithë dotë vinin.

Nga grupi tjetër janë nisur shumica, por disa, si DinHoxha, Riza Goga e ndonjë tjetër, janë ndalur. Grupi i tyreështë nisur të dalë dhe e ka lënë Tetovën nga e majta,Gostivarin, Kërçovën dhe ka arritur tek Liqeni i Prespës.Mendja e tyre se do ta kishin më lehtë nëse do të kaloninnëpër territoret shqiptare. Mirëpo kur kanë hasur në brigadate Shqipërisë është ndezur pushka. Nuk janë vrarë aty shumë,por grupi u shpartallua dhe shumë prej tyre humbën. Unë, nëndërkohë, e pata dërguar vëllain për shërim në Shkup, pornuk mund të gjenim mjek. Vdiq më 14 nëntor. Vdiq nga plaga.Ani pse u vra. Lufta vret. Atdheu nuk çlirohet pa gjak.Mirëpo, më dhimbësej se shkoi nga mosdija jonë për tamjekuar. Atë ditë e kam varrosur. Komunistët ia kërkuar varrinta zhvarrosin, por nuk e gjetën kurrë. Atëherë u ngjitëmmaleve të Kaçanikut. Edhe nja dhjetë burra të Kaçanikut nau bashkangjitën. U bëmë më shumë se 110 burra. Kemi hangërbukë në Dramjak. Pastaj e kaluam Lepencin dhe dolëm nëanën tjetër. Kemi dituar aty. Në mbrëmje nja 10 u kthyen.

- Si orientoheshi ju gjatë rrugës, ashtu të molisur dhetë rraskapitur, kur me vete nuk kishit asnjë njeri që i dinteshtigjet, drejtimet?

- I dhamë zor, dhe asaj nate e kaluam Vardarin. Fati edeshi që të gjejmë një urë. Gjithnjë shkonim nga e majta.Dolëm në vendet te Sallareva. Dhe aty disa u penduan dhe ukthyen. Mbetëm nja 80. Një natë tjetër afër Tetovës shkuam

68

në një katund. Koritë quhej. Një shqiptar na tregoi se ky ishtefshat i shqiptarëve. Aty shkuam para muzgut. Hoxha ishtengjitur në minare ta thirrte ezanin për faljen e akshamin.Populli ishte mbledhur tek xhamia. Ne i kishim çitur në kryedisa kapela me yll të komunistëve. Të humbnim gjurmë dheqë të kujtonin fshatarët se ishim komunistë. Komunistët ishinplaçkitës të mëdhenj dhe populli nuk i donte, ama ua kishtefrikën. Kryeplaku m’u afrua. Kishte qenë burr i mirë. Më thase katundi ishte i fukarenjve, por do t’u bëjmë darkë. Mëerdhi keq se dëgjova që pas dy ditësh e kishin pas vrar shkiet.Pasi hangrëm bukë u nisëm rrugës nëpër vijën e kufirit që ikishte ndarë dikur bullgarët nga italianët. E lam Gostivarin,pastaj edhe Kërçovën. Diku-diku ecnim edhe ditën... TeKërçova u futëm maleve dhe dolëm mbi Mavrovë. Kemipasur fat me motin. Pesëmbëdhjet ditë kemi ecur dhe vetëmnë një vend na ka reshur një rigë e shkurtër shiu. Dhe, më 1dhjetor kemi hyrë në Greqi. Ishim të lodhur nga uria. Kemihangër bari, pastaj lena. Na ka mbytur barku. Kripa na kashpëtuar. Një kushëri imi, i vetmi nga trembëdhjetët tjerë tëfamiljes sime që luftuan me mua, ishte shtrirë të vdes, ngalodhja dhe uria. U thashë Hasan Kabashit dhe disave që tëshkojnë në ndonjë nga fshatrat e afërm dhe të marrin ndonjëkokë bagëtie, derra, kuaj, dele, çfarëdo qoftë se po donim tëvdisnim urie të gjithë. Ata shkuan dhe i sollën shtatë kokëdele. Krip kishim me vete. Dhjami po hahej edhe i papjekurdhe disi na e ktheu shpirtin. Mishi nuk hahej pa pjekur ndërsanuk mund të ndeznim zjarr ngase katundi ishte afër dhe mundtë hetoheshim. Mishin e futëm nëpër janxhikë. Të nesërmenecëm sërish gjithë ditën. Kushëriri u kthye në jetë. Nëmbrëmjen e ditës tjetër e ndeznim nga një zjarrë të vogël,dhe vetëm pak e voknim mishin, sa për t’mos e hangër ashtutë gjallë. Dhe kjo na shpëtoi.

69

Profesori, Ibrahim Kelmendi ishte me ne. Tek ai ekishim një hartë. Dhe ai ishte molisur shumë. Po ua them sepo të mos isha unë, ai gati na futi në Bullgari. Unë e dija severiu është i forte dhe kur frynë veriu rremat e lisave i kthennga jugu. Ndërsa Greqia ishte në jug. Andaj dhe insistova qëtë mbajmë në drejtimin tjetër. Kur i qemë afruar Manastirit endeshëm një shka duke prerë dru. Nuk kishim edhe një apody ditë që të kalonim në Greqi. Atë ma sollën njerëzitmenjëherë. Ai na tregoi që nuk kishim më shumë se dy ditëderi në Greqi. Quhej Bllazho. Ai na printe për te kufiri. Epyetëm ku mund të gjenim bukë. Ai na tregoi për një fshat tëshkieve. Kur u nisëm për tek ai fshat rastësisht e gjeta njëtrup molle. Bile unë nuk ia venerova frytet fare. Mendovamos ishin dushk ato. Dhe kur e preka me automatik rane tëgjitha mollët përnjëherë. I mblodha dhe i numërova. 52gjithsejtë. Asnjë nuk e hëngrëm. I pritëm shokët derisa erdhën.Ishim 80 veta. Mollët më të mëdha i ndamë për gjysmë, kështuqë secilit i ra të hajë mollë. Pastaj ramë në fshat tek kisha. Errethuam fshatin. Unë e kisha kapelën me yll. U futëm nëkishë.

“Vdekje fashizmit”, u thashë priftave.

“Liri popullit”, ma kthyen ata.

“Bukë”, kërkova unë.

“Ka edhe nuk ka”, më tha njëri prej priftrinjve.

“Ne jemi brigadë, ndërsa ju po i mbani me bukë XhemëGostivarin, Mefail Zajazin e të tjerët”, i thashë unë.

“More është depoja e ushqimit në fshat por roja kashkuar atje ngase është mysafir sonte kryetari i komunës”,më tha prifti.

Kur e shoh, ata e kishin vënë kazanin dhe po zieninpasul. Pasulin po e zienin, siç më thanë, për komunistët grekë

70

që kishin ikur nga Greqia nga nacionalistët. Atëherë ne, shtatëa tetë sa ishim, u ulëm dhe hangrëm bukë e pasul.

“Po bukë, a keni”, i pyeta priftat.

“Rreth tetëdhjetë bukë”, më thanë ata.

Kjo ishte e mirëseardhur për ne. Kur i sollën bukët, atoishin bukur të vogla. Bukë manastiri më. Kur e pashë njëthes, i numërova, dolën 120. Ende nuk kishte rënë terri. Nëkopsht të manastirit gjetëm edhe qepë. I morëm qepët dhe indamë. Dy shokëve u takonin tri bukë. Pastaj kaluam ngarruga e Ohrit që shpiente në qytetin e Manastirit, por na zuriagu i mëngjesit. Ndaluam ndërmjet Prespës e Resnes. Mirëpo,fati e deshi se dita ishte e shkurtër. Shkaun, Bllazhën, e kishimme vete. U ndamë në grupe më të vogla që të mos binim nësy. Kufirit po i afroheshim gjithnjë e më shumë.

SI NDODHI DORËZIMI TEKUSHTRIA GREKE

- Kufirin e kaluat në qetësi apo me luftë?

- Lajmi për grupin tonë ishte përhapur edhe ushtriajugosllave po e shtërngonte regjioni. Mirëpo, ne kishimmbërritur para tyre atje dhe, nën dritat e tyre, i shihnim se kupo sistemoheshin ata. Po prisnim që t’i sulmonim pas mesnatedhe të kalonim që t’i sulmonim pas mesnate deh të kalonimandej. Mirëpo, nga ora dhjetë e natës ka nisë një furtunë.Atëherë ne, përreth gjolit, të heshtur, kaluam të pahetuar. Neatyre ua dëgjonim zërat tek po bisedonin, mirëpo është ehabitschme se si ndodhi që njëri prej nesh as mos të kollitetse. Në mëngjes jemi ngritur lart në mal deh i jemi afruarkufirit. Në kufi kemi rjënë në pritë. Shkaun e kthyem. Unë

71

isha lodhur bukur shumë. Hasani më tha që të rrija nga fundiqë të pushoja.

“Mos në të djathte Hasan”, i thashë, “shkojmë nga emajta se nuk kemi nevojë të biem në lug”. Ishte një lug ithellë.

Mirëpo, Hasani mori nga e djathta. Dhe, duke kaluarnëpër luginë, u takuam me në partizan të sëmurë që po vintenga Manastiri.

“Mos tut se nuk të vrajmë”, i thashë.

Atëherë ai na tregoi se nga është më sigurt për të dalëmatanë kufirit. Mirëpo, Hasani sërish mbajti nga e djathtadhe na çoi drejt e në shkie. Ka kërcitur pushka. Unë afër ekam pasur një Bajram Begnucën. Dhe kam bërtitë:

“Para trima!” Plumbi e mori.

“A e mori keq, bre”, pyeta unë.

“Tej për tej!”, më tha Rexhepi.

“Amanet nipat dhe mbajani majtas!”. Ishte fjala e tij efundit që më tha.

Atëherë ua kemi reshë edhe ne atyre. Flakë shkonte.Dhe, ne, i thyem komunistët. Është vrarë edhe Qamil Kopliqi.Më janë dhimbsur shumë. Bile, thonë se, disa prej shokëvetanë, konkretisht Hasani, është vrarë nga shokët tanë,rastësisht kur ka kërcitur pushka.

“Kur e dorëzova automatikun dhe fishekët... më rodhënlotët”

- Atëherë kaluat në Greqi?

- Po. Atje u grumbulluam të gjithë. Partizanin e liruam.Besa disa deshën ta vrasin. Më duket se Hasanin e lam tëgjallë matanë. Të plagosur, ama të gjallë. Unë u tërbova kure mora vesh këtë. I qortova ata që kan qënë pranë tij. Urdhëri

72

ishte që asnjë të mos mbetet i gjallë. M’ua m’u desh që tatërhiqja matanë Rexhepin, kushëririn tim i cili vetëm 15 ditëshvdiq në Greqi. Iu shfaq një anomali në bark. Mjekëte thanënga ushqimi dhe lodhja.

Atëherë, kur u ndrit, e pamë karaullën poshtë, ndoshtanjë kilometër larg nesh. Ajo ishte bukur larg, ndoshta njëkilometër brenda kufirit. Kur na panë grekët, na rrethuan.Unë kisha afër Ibrahim Hakiun dhe Rexhep Kabashin. Njëgrek e nxori një shami të bardhë dhe doli nga istikami. Kurna u afrua na tha:

“Tre mund të vinin në bisedime, ndërsa të tjerët le tëqëndrojnë këtu ku janë!”

Atëherë unë u çova, me Rexhepin dhe Ibrahimin. Nadërguan te komandanti tyre. Ata më thanë që t’i thërrisjashokët dhe me vetura ushtarake na dërguan në Germanovë.Ishte e habitshmë se të gjithë e flisnin serbishten, bukur mirëdhe merreshim vesh ndërmjet veti. Unë, sapo arritëm atje, utregova se kush jemi dhe shtova:

“Ne jemi të lumtur që po dorëzohemi tek ju ,përfaqësuesit e një populli i cili po e lufton komunizmin”, uthashë.

Pastaj ata na thanë që t’i dorëzonim armët. Mua m’uvra djali i mixhës, e varrosa edhe vëllanë në një varr tëhumbur dhe u përmbajta. Mirëpo, kur e dorëzova automatikundhe fishekëkt, këtu më nuk munda të duroj dhe më rodhënlotët. Shokët më shikonin dhe nuk mund ta besonin se edheHysen Tërpeza mund të qajë! Mendova, po të ishte fat, erend, e mirë, do të dorëzoheshim në Shqipëri, por, ja, ikëmnga armiku numër një dhe erdhëm në dorëzim te armikutnumër dy. Nejse. Atëherë i pyeta edhe për shokët tjerë, përgrupin e 200 burrave, të cilët e dija se do të kenë arritur deri

73

në Greqi që të strehoheshin. Mirëpo grekët më thanë se gruptjetër përveq këtij tonit aty nuk kishte kaluar dhe nuk ishtedorëzuar tek organet e tyre. Kur i dëgjova këto fjalë, këmbëtm’u këputën në vend. Ata ishin 200 vetë. Thash vetëmevete,shkiet e paskan vrarë Adem Gllavicën, me të gjithë tjerët.

“Mozomëkeq”, belbëzova në vete plotë dhimbje.

- Në fillim grupin tuaj, grekët, si e vendosën, dhe aerdhën edhe grupe të tjera, si dhe shqiptarë të tjerë në Greqi,në këtë kohë?

- Grekët na shpërndanë nëpër disa shtëpi, në ndërkohëqë e sollën një kamion në të cilin i ngarkuan të gjitha armëttona. Dhe, pas nja dy tri netësh, nisë të dëgjohen krismë tëforta e të shpeshta armësh. Grekët erdhën, na morën nevedhe na dërguan në thellësi të vendit edhe dy apo tri kilometra,ngase po luftohej thik në vijën e kufirit dhe ata nuk e dininse çfarë në fakt po ndodhte. Dhe, pas një dite, neve na erdhifjala se edhe grupi i Ademit kishte shpërthyer pritat dhe kishtedalur në Greqi. Pak më në të djathtë nga vendi ku kaluam ne.Por, ia dolën që ta kalojnë edhe ata, atë kufi të përgjakur.Dhe, fati e deshi që me ata shokë u takuam sërish, por tashnë rrethana krejt tjera, të pazakonshme për ne që aq vjet nuke kishim lëshura pushkën nga duart. Ne arritëm të kalojmë75. Grupi i Ademit ishte përbërë diku nga 90 burra. Mirëpo,për habinë tonë, grekët deshën të na kthejnë mbrapa nëJugosllavi. Mu në këtë kohë erdhën edhe 50 burra nga Peja.Këta erdhën në janar. Por këtë grup nga Peja grekët i kthyenmbrapësht, por fati e deshi që pushkët nuk ua morën. Atashkuan diku nja dhjetë a njëmbëdhjetë kilometra andej ngakurfir, por nuk u kthyen në Jugosllavi. Fati e deshi që ngaAthina erdhi urdhëri i ri që organet e kufirit të na lejoninqëndrimin e azi l i t në këtë vend. Pasta j a t je na u

74

bashkangjithën edhe nja 15 burra nga Prizreni. Jo dikush prejkëtej e dikush prej atje, dhe, në Greqi, u bëmë mbi 300kosovarë. Nga Shqipëria erdhën edhe nja 400. Pra u bëmëshumë shqiptarë.

75

V

“MOS TA SULMONIM FERIZAJIN, ISHTE DROJA SEMUND TË SHPARTALLOHESHIM”

- Zotrëri Tërpeza, meqë këtu e tutje, pra nga kalimi nëGreqi, nisë një periudhë tjetër e jetës dhe e veprimtarisë suajpatriotike, unë e kam një propozim që bisedën, edhe njëherë,shkurtazi, ta kthejmë pas dhe të bisedojmë qoftë për ngjarje,ashtu edhe për fytyra të ndryshme të rëndësishtme që ikontribuan Lëvizjes sonë për çlirimi kombëtar dhe bashkimtë Kosovës me Shqipërinë?

- Dakord.

- Që në fillim të kësaj pjese të bisedës do t’ju pyes përnjë burrë për të cilin është folur dhe shkruar shumë më pak,se sa që e ka merituar ai. Është fjala për Hasan Aliun ngaRemniku. Njeriun të cilin edhe e quajnë: Kaçaku i fundit iKosovës. Në një shkrim të vonshëm për të, thuhet se ai e kanjohur Hoxhën e Velekicës, Hysen Tërpezën dhe AbdullahPreshevën, por me aksionet e veta qëndronte shumë larg tyre.Çfarë do të thoni ju për të, për aq më tepër kur ju edhe gjatëkësaj bisede, por edhe bisedave të mëhershme që kemizhvilluar së bashku, disa herë, e keni përmendur HasanRemnikun. Pra, a qëndron ky konstatim i shkruar për të?

76

- Hasan Remniku ka qenë shqiptar i madh, por e kapasë një huj. Ai kur ta ka thënë se ke të drejtë, atë mendimmë nuk e ka luajtur kurrë! Por edhe kur të ka thënë se nuk ketë drejtë, njëmijë argumente po t’ia afroje, njëjtë e ka pasur.Unë e kam njohur Hasanin edhe para lufte. Ai nuk e ka diturçfarë është tuta. E, edhe armiq ka vra sa ka mundur. Shumë!Është e vërtetë se ai shumë vonë është takuar me ne. Aksionetai i ka kryer në kohën e luftës, por nuk ka pasur ndonjë aksionmë të madh kur ne kemi dalur në mal. Kjo është e vërteta. Poe përsëris edhe njëherë, Hasan Remniku ka qenë trim dheburrë i besës.

- Mendoj se kjo çështje e hap një temë t jetër.Konkretisht, i cili ishte niveli i bashkëpunimit ndërmjetorganizatave të rezistencës shqiptare gjatë nëntorit dhedhejtorit të vitit 1944. Pra, është fjala për kohën kur uzhvilluan luftërat e Ferizajt, të Gjilanit etj.?

- Ishte e vështirë që të binim në kontakt me të gjithaorganizatat çlirimtare që vepronin në Kosovë. Nuk kishimmjete. Andaj bashkëpunonin dhe bashkëvepronin vetëm atoorganizata që lëviznin dhe vepronin në regjione të njëjta, apofqinje të Kosovës. Mirëpo, e keqja ndodhi më 14 nëntor kurUshtria e Shqipërisë së vërtetë vendosi, sipas urdhërit, tabraktiste Kosovën. Unë sapo e dëgjova kët lajm, shkova dhee takova Fuad Dibrën. Ai më tha se ishte urdhër i prerë ngaShqipëria që ushtria të tërhiqej.

“Por, mos kij dert, Hysen, se qeveritarët tanë janëtërhequr në malet e Shkodrës, kështu që, tërë Ballkanin, në emarrëshin komunistët, Shqipërinë nuk do të munden kurrë”.

Unë atëherë e luta që bile një pjesë të ushtrisë ta leninnë Kosovë. Ai më tha se urdhëri nga Tirana ishte për tërheqje.

“O zotëri kolonel”, i thashë unë, “ne nuk jemi në malet

77

e Shkodrës. Kjo është Kosovë dhe na e le një pjesë të ushtrisëkëtu që të luftojë se do të na bie shkau”. Ishte fillimi i nëntorit1944.

Atëherë ne e kishim një postëkomandaturë, komandanti së cilës ishte Ramiz Begunca. Atij i thashë me telefon që t’idilte para ushtrisë shqiptare dhe të paktën t’ua ndalontemunicionin dhe armatimin pak më të rëndë se sa që ishte kyyni. Ramizi veproi sipas urdhërit tim. Armët personale uthashë që t’ua lënë për rast nevoje se u duhet të mbroheshinnga ndonjë sulmues eventual. Jam nisur për Gjilan. TeRadivojci kam hasur në dy kamionë. Njëri ishte me ushtarë etjetri me xhandarë. Në njërin kamion kishte qenë Fuad Dibra.Kur e ndali kamionin, doli nga kabina dhe iu afrua pajtonittim. Qante si fëmija.

“Ne po nisemi për Shqipëri, Hysen Tërpeza. Zoti mene e me ju, se nuk e di si do të ecin punët tutje”, më tha ai.

“Sonte, Rexhep Kabashi tek ti do t’i sjell tre anglezëtdhe ti e di si do t’i ndihmosh ata” më tha Fuadi.

- Kush ishin anglezët?

- Na kanë pas rënë në dorë tra apo katër muaj më parë.I kishin kapur gjermanët rob në Selanik dhe i kishin nisurpër në veri. Mirëpo, kur arrijnë në Kaçanik me tren,hekurudhën e bombardojnë aeroplanët e aleatëve, kështu qëanglezët dalin nga treni dhe ngjiten maleve përpjetë. Pastajtakohen me dikë prej njerëzve tanë atje dhe i dërgojnë teHasan Kabashi, në Viti. Unë e lajmërova Fuad Dibrën dhe epyeta se si t’ia bëjmë punës? Ai më tha që t’i fshehim dhe tëmos i dorëzojmë tek gjermanët se mund t’i pushkatojnë.Hasani ka qenë i zoti dhe i mbajti të fshehur për tërë atë kohëpa ditur njeri se ishin të fshehur a ku ishin të fshehur.

Anglezët, siç e tha koloneli, erdhën atë natë. Me ta erdhi

78

edhe Rexhep Kabashi, edhe Shefqet Shkupi, nga Shqipëriaedhe ky, dhe pastaj u mbajt mbledhja ku u vendos që taluftonim regjimin komunist. Ngjarjet pastaj rrodhën ashtusikur i sqarova më lartë.

- A është e vërtetë se në këtë kohë kasnecët ta sollënnjë letër nga udhëheqësit e brigadave jugosllave?

- Po. Letrën e kishte nënshkruar i biri i TomëPopoviqit, Vllada, i cili e kërkonte që t’i dorëzonim armëtdhe do të amnestoheshim. Unë ia ktheva letrën dhe i thashë:

“Ti Vlladë je serb dhe lufto në Serbi, këtu është Kosovëdhe ne po luftojmë për Kosovën e për Shqipërinë”

Atëherë erdhi një Hasan Dyngjeri, nga Shqipëria ishteky, dhe ma solli një letër të nënshkruar nga Hoxhë Nishevci,(Mulla Mustafa), që ishte komandant brigade. Letra ishte eshkruar serbisht. Ai më shkruante se ata e kishin informatëse në do t’i binim Gjilanit. “Do ti dërgojme ne nja 500 apo600 yje për kapela të njerëzve tuaj. Nëse e vendos yllin nëkapelë, nuk do të thotë se do ta fusësh edhe në zemër. Zinerrugën e Prishtinës me 200 burra, zine rrugën e Kumanovësme 200 të tjerë, rrugën e Bujanocit me 200, rrugën e Ferizajtme kaq njerëz. Hyni në Gjilan deh thirrni: rroftë shokuTito!...Rroftë Enver Hoxha!...Rroftë Fadil Hoxha!”. Dhe nëkëtë mënyrë do ta merrni qytetin pa dëme”, më shkruantehoxha. Mulla Idriz Gjilani, siç e thashë, ishte në tubimin eTërpezës. Mulla Idrizi ka qenë një trim i madh dhe njeri që eka dashur Shqipërinë Etnike më shumë se jetën e tij. Duke elexuar këtë letër, na erdhi lajmi se Muçibabës i doli flaka. 93shtëpi u dogjën. Mulla Idrizi tha:

“Burra, komunistëve nuk u besohet. Ata duan ta nathërmojnë dhe të na fusin në grackë. A s’e shihni qëkomunistët janë që Kosova t’i mbetet Serbisë?!”, pyeti ai.

79

- Vallë, mos ishte kjo letër që ju shtyri definitivisht tasulmonit Ferizajin?

- Në atë kohë në Tërpezë, mendoj se do të kenë qenë tëmbledhur diku rreth 2000 burra nga të gjitha anët e Kosovës.Më 1 dhjetor 1944 nga dreka, Mulla Idrizi, pastë ndjesë,bashkë me Muharrem Hogoshtin u hypën kuajve dhe unisën. Sapo shkuan ata neve na erdhi lajmi tjetër sipas të cilite kuptuam se letra kishte qëllim vërtetë të na fuste në grackë.Të vriteshim, dhe atë me yll komunistësh në ballë, pra tëbëheshim përrallë para popullit. Lajmi thoshte se në Gjilandhe rreth tij ishin mëse dhjetë brigada komunistësh. Qëllimiishte që të na fusnin në unazë. Unë i thirra Luan Gashin,Ibrahim Kelmendin dhe Adem Gllavicën dhe i pyeta si t’iabënim punës. Atëherë vendosëm që ta sulmojmë Ferizajn.Ishte aksion i mençur. Derisa shkiet prisnin se do ta sulmonimGjilanin ne do ta sulmonim Ferizajn. Por, duhet pranuar se,për ta ndërrmarë këtë sulm, e kishim edhe një presion tjetër.Njerëzit e tubuar ishin nën një presion, dhe po qe se nuk endërrmernim një aksion ekzistonte mundësia e shpartallimittonë të plotë. Mbase tingëllon paksa pabesueshme, por vërtetëashtu ishte. Atëherë i kam nisur dy lajmëtarë që t’i tregoninMulla Idrizit për rrezikun i cili kanosej po u sulmua Gjilaniasaj nate. Dhe, po asaj nate, siç e thashë, e sulmuam Ferizajin.Të tjerat ndodhën ashtu sikur i rrëfeva më lart.

TAKIMI ME SHEFQET PEÇIN DHEALI SHUKRINË

- Në shumë intervista dhe biseda e e keni theksuar njëtakim interesamt gjatë luftës. Fjala është për takimin nëfshatin Cërnillë. Pra, kur dhe si jeni takuar me Shefqet Peçin

80

dhe Ali Shukrinë

- Ishte muaji i maj i vitit 1945. Ne, kur erdhi maji, undamë. Disa shkuan në Keçekollë, disa në malet tona. HasanKabashi me nja 30 apo 40 burra shkoi në Kopilaçë. Dhe,derisa po qëndronim në malet tona, erdhën dy vëzhgues dhemë treguan se nja dy burra po na afroheshin dhe kërkoninurdhër për të vepruar. Ishin një Shaban dhe Brahimi ngaCërnilla. Kur erdhën dhe u ulën nisën bisedën dhe më thanë:

“Zotër i Hysen, ka ardhur Ali Shukria dhe njëkomandant i ushtrisë komuniste nga Shqipëria, janë nëCërnillë de po dëshirojnë që të vënë kontakt me juve dhe tëbisedojnë”.

“Po nuk kemi çfarë të bisedojmë ne me ta, o burra.Është shumë e qartë se ne dhe ata kemi ideale të ndryshmedhe nuk po luftojmë për një qëllim të njëjtë” – ua ktheva.

Bisedat u zhvilluan, ashtu, qetë, ngase ne i kishimvendosur rojet mirë. Pse të mos e them, ne nuk ua kishimbesën atyre aspak. Ata po luftonin në anën e shkaut.

“Mos u frikësoni, zotëri Hysen, se jemi komunistë”, mëthanë ata.

Dhe unë, ndoshta, edhe gabova. Sa i dëgjova këto fjalëbrofa në këmbë dhe u thashë:

“As mendjen nuk e pata të vijë, por pasi që mendoni semund t’u frikësohem, pa ardhur nuk e lë”.

Dhe, ata ishin të kënaqur. Duke e njohur temperamentintim, e kishin ushtruar këtë dialog me mua, i cili ishte isuksesshëm për ta.

“Jo në Cërnillë, por në dashin në Prishtinë, a në Pejë,a në Mitrovicë, a në Prizren. Hysen Tërpeza shkon veç nëbesë të Zotit dhe të amës”, thashë dhe i rashë armës me dorë.

81

“Çohuni”, u thashë trimave të mi.

Ata brofën të gjithë në këmbë. Deri në një. Syri nuk utrembej.

“Jo, jo!”, u thashë, “vetëm nja shtatë veta le të vijnëme mua!”

I mora me vete tre kushërinjtë e mi: Bafiti Tërpezën,Haki Tërpezën dhe Ahmet Tërpezën, Rexhep Kryeziun,Jusuf Dubovën, i biri i hallës sime Bajram Gjilani dhe CenGjilani. Tfilluam.

Ramë në Mirashë. Shabani dhe Brahimi, i kishin kuajte tyre. Aty ma gjetën edhe mua një kalë. Nga Mirashi nëCërnillë shkuam shpejtë. Që në fillim këta dy na kishin rrejtur,ngase thanë se nuk janë më shumë se shtatë apo tetëkomunistë me të cilët do të bisedonim. Mirëpo, kur arritëmatje, diku nga ora 6 pasdrekës, i pamë se ishin nja 60 apo 70partizanë. Ata i kishin zhveshur kapotat e tyre dhe në atëbuzëmbrëmje po fotografoheshin. Si na panë na thanë:

“Hë, ç’bëni juve. Ka përfunduar lufta. Nuk ka luftë më.E ka pasur pushtuesi dhe reaksioni!”.

Ata tre djemtë që i kisha vënë para meje, e kthyen kryetdhe më shikuan, sikur donin të më pyesnin: “A thuakomandant, çfarë gomarësh janë këta? A nuk po e shohin selufta në Kosovë sapo kishte filluar?”.

“Hajt bre djema se ne e dijmë për vete çka po duam”,u thashë unë atyre.

Ç’është e vërteta ne patëm kohë dhe mundësi tëktheheshim, mirëpo, pak më herët u thashë se po deshën nëPrishtinë a në Pejë do të shkoja t’i takoja se lere më nëCërnillë. Nejse. Ata na kishin parë dhe dolën në oborr. Aliadoli nga oda. Dy roje i kishte pasur tek dera e odës.

“Mirë se erdhe zotëri Hysen”. Më tha Alia.

82

Pastaj ma prezantoi një shok të vetin që e kishte ngaana e djathtë:

“Ky është shoku Shefqet Peçi, komandant i brigadavetë Shqipërisë”.

Pastaj ma prezentoi edhe një shka që ishte me ta. Unë iparaqita shokët e mi.

Kur deshëm të futemi në odë Alia u tha dy partizanëveqë të rrinin në derë. Edhe unë i lash dy kushërinjtë e mi tedera. U futëm në odë. Ne ishim marrë vesh që të gjithë tërrinim në një anë të odës. Të gjithë së bashku, dhe, po kërsitipushka, të veprojmë së bashku. Kaçaku i mirëfilltë nuk besonkurrë. I zoti i shtëpisë ishte një nacionalist i kulluar. Unë atëe njihja që moti. Ai e shtroi një postiqe në mes dhe na poqikafe të gjithëve. Atëherë ia nisi bisedës Alia:

“Zotëri Tërpeza, të falënderojmë për pranimin e ofertëssonë. Ne kemi dashur këtë takim ta bëjmë moti me ty. Janëedhe shumë të tjerë që kanë dalur në mal. Është Bajraktari iOstrozubit, është profesor Ymer Berisha, është QazimLlugaxhiu, është Adem Gllavica, por ata kanë bashkëpunuarme nacistë dhe me fashistë. Ti ke qenë i internuar nga ana eitalianëve me 1943. Pastaj të ka kërkuar për arrestim edheGestapoja. I ke mbrojtur edhe shokët tanë. Andaj, dy shetettona kanë marrëveshjen të të garantojmë se nuk do të keshkurrfarë pasojash për gjithë veprimtarinë tënde. Unë këtu epërfaqësoj Beogradin, ndërsa Shefqet Peçi Tiranën. Thjeshtë,jeta jote është e sigurt. A s’e sheh se aleatët janë me ne?Nuk ka kuptin që të vazhdoni rezistencën, as ti as shokët etu. Ata që janë të rinj le të inkuadrohen në radhët e ushtrisë,ndërsa ata që e kanë shërbyer ushtrinë do t’i fusim në radhëte OZNA-s. Atyre të cilëve, ti, do t’u besosh, ne do t’ua lejojmëedhe armën. Është e vërtetë se ke bërë gabime, zotëri Tërpeza.

83

I ke sulmuar qytetet. Ke luftuar kundër brigadave. Janë vrarënjerëzit. Por sërish i ke ruajtur shokët tanë, si Fadilin. Nukkemi as ankesa të popullit që lidhen me aktivitetin tënd. Andajne do të të falim, bile do të të japim edhe funksion. Dhe,merru vesh me shokë dhe ejani t’i bashkojmë flamujt tanëkundër okupatorit”, tha ndër të tjera Ali Shukria, i cili folimëse dy orë.

Atëherë e mora fjalën unë dhe i thashë:

“Po ç’lidhje ka me ne fakti se fashistët dhe nacistët ehumbën luftën? Ne nuk jemi as italianë e as gjermanë, asanglezë, as rusë...Ne jemi shqiptarë. Ti vetë po e pohon sene nuk kemi bërë të keqe gjatë të qenit në detyrë apo pastaj,sepse, siç e the, populli nuk ka ankesë. Të lutem, mos mëfalendero për atë pse e kam mbrojtur Fadil Hoxhën. Po aiFadil më thoshte se kur të mbarojë lufta, aty ku i thuhet bukësbukë e ujit ujë do të jetë Shqipëri. E kam ditur se jo. E shehti këtë serbin që e ke me veti e që është ulur në trapazan tëodës!? Ky nuk është komunist, por është çetnik. MbretëriaJugosllave këtij i jepte 60 hektarë të tokës shqiptare, ndërsapronarët e vërtetë të tokës, shqiptarët, punonin tokën e vetpër të, me shpresë që ta sigurojnë një kafshatë bukë tëekzistencës. Ky, sot, e ka vëne atë yll në kokë, vetëm e vetëmta ketë më lehtë që ta zhdukë racën shqiptare. Unë ia zgjasdorën dhe i them aferim! Ky punon në inters të popullit tëvet. Ashtu duhet.

Dhe, ja kut të them Ali Shukria, se unë vetëm me njëkusht dorëzohem. Fitoi komunizmi? Fitoi! Pse tokat shqiptaretë mbeten me Beograd. Le të bashkohen tokat shqiptare meTiranën. Unë sot, para jush këtu, mund ta nënshkruajaktgjykimin tim, që të më pushkatojë gjyqi i Tiranës e jo iBeogradit. Nëse duhet të më dënojnë mund të më dënojnë në

84

emër të popullit e jo të ”narodit”, i thashë Alisë i cili heshttedhe dëgjonte.

“A e din çfarë keni bërë ju në Tivar, e jo vetëm në Tivar,por prej Manastirit e në Mitrovicë. Nuk e di se si keni fytyrëtë flisni për lirinë e popullit! Për lirinë e cilit popull e kefjalën, o Ali Shukira? Populli e sheh dhe e di çfarë po bëni jue çfarë po bëjmë ne...”. Edhe unë i fola dy orë e më shumë.

Atëherë Ali Shukria më tha:

“Zotëri Tërpeza unë në fillim të kësaj bisede thashë seunë jam këtu oficer i Titos dhe e përfaqësoj atë palë në bisedëntonë. Kam qenë i urdhëruar nga Shtabi Suprem që të tëtakojë. Ate që ta propozova, e shoh se e kuptove. Edhe atëqë ma the ti e kuptova. Tashti që ti kërkon të bashkohemi meTiranë e jo me Beograd, mund të të flas për këtë shoku major”,dhe më tregoi drejtë Shefqet Peçit.

Shefqet ziu ishte bërë nervoz pasi që unë flisja ashtukundër shkieve. M’u drejtua. Shkuma i kishte dalur në cep tëbuzëve:

“Zotëri Tërpeza - nisi ai - këto tre orë që fole kundërvëllezërve jugosllavë je kretësisht në lajthitje. Edhe ajo qëkërkon bashkim me Tiranë e jo me Beograd, sërisht tregonse je në gabim. Si Tirana si Beogradi jemi një. Shihe, aq samund të dahet mishi nga ky thua, aq mund të ndahen edheushtritë tona. Jam i dërguar drejtpërsëdrejti nga Komandantii Ushtrisë sonë që të të komunikoj gojarisht që ta pranoshatë që ta tha shoku Ali, dhe, jetën do ta kesh të sigurt.Përndryshe, kam ardhur që t’u likuidoj të gjithëve që nuk ibindeni kësaj!”, tha Shefqet Peçi.

“O Shefqet Peçi!”, iu ktheva. “Ja ku ta them se, në atëçast kur këtyre vëllezëve posa t’u ipet rasti, këta, pa tapushtuar Tiranën nuk do ta lënë”.

85

“Mendo për familjen tënde” më tha.

“Po kur nuk mendoj unë, çfarë ke të mendosh ti përte?...Ndize një zjarr. Unë i kam dy djem të vegjël. Kapi përkëmbe dhe hudhi në të, por kurrë nuk mund ta zhdukësh racënshqiptare! Por, një ditë, do të shkruaj për këtë tradhti që nuke ka parë bota, e të cilën po ia bëni ju Kosovës”, i thashë.

“Si të duash”, më tha Shefqet zeza. “S’ka një javë qënjerëzit tu m’i kanë dëmtuar ushtarët e lirisë. Por dëgjo ç’tëthem këtu: tash e tutje, një ushtar po m’u vra unë do t’ua fuszjarrin dyzet fshatrave!”.

“Pse, mos ke ardhur këtu ta çlirosh Kosovën nga shkau,zotëri?”, e pyeta. “Dëgjo ç’të them o major, a çka dreqin je!Unë, Hysen Tërpeza, jam i betuar që serbit për së gjalli most’ia dorëzoj armën time, andaj nuk do të ta jap as ty!”.

“NE PO ANGAZHOHEMI QË TASHKËPUSIM KOSOVËN DHE T’IA

BASHKANGJESIM MËMËS SHQIPËRI”

- A druanit se mund t’u tradhtonte, dhe t’u vriste nëatë vend, një njeri siç ishte Ali Shukria. Në fakt si përfundoiky takim?

- S’do mend se po. Komunistëve ne nuk u besonim nëasnjë mënyrë, pavarësisht se a ishin shqiptarë apo jo. Ataishin lidhur me shkaun. Mirëpo ne, derisa kishim ardhur nëCërnillë në shtëpinë e Rrahim Cërnillës, në atë takim, ishimmarrë vesh se, po e kërkoi puna, ne do të rezistonim. Nebëmë plan se po u acarua situata dhe erdhi puna t’i rrokimarmët, do t’i vrisnim gjithë komunistët që ishin brenda, me

86

Ali Shukri e Shefqet Peç, do ta merrnim kullën nga brendadhe do t’i prisnim të na vinin shokët që të na ndihmoninkundër të tjerëve. Kështu, para se të binte muzgu, u thashëbashkëbiseduesve se ne do të çoheshim. Por në atë çast, njëBajrush Kishnapolja që ishte vet i katërti vëlla në mal dhenjë djal të vëllait që kishin me ne, do të thotë pesë, u thotë dyvëllezërve që të vinin të dorëzoheshin se në prezencën timekomunistët nuk u bënin gjë. Po ashtu edhe nja dy tëSllakovcit, një prej Mirosalës dhe disa të tjerë, gjithsejt shtatë,erdhën që të dorëzohesin.

“Hamdi, bre, çfarë u bë?”, e pyeta atë kishnapolsin,kur e pashë tek erdhi aty.

“Neve na ka dërguar Bajrushi dhe erdhëm tëdorëzohemi!”, ma ktheu ai.

Në këtë çast Ali Shukria u ngrit në këmbë dhe tha:

“Unë ua jap besën në prezencën e zotëri Tërpezës senuk ka kush që ju prek me dorë!”.

T’jua them të drejtën edhe unë kisha dëshirë që t’idorëzoja disa të rinj që na ishin bashkangjitur nga fundi iluftës, ngase ishin të papërvojë dhe kur luftonim nuk dinin tëbënin përtokë fare. Atëherë ua thashë Alisë dhe Shefqetit:

“Fjalët mbaruan dhe ne po marrim udhë”.

Mirëpo, në atë çast ndërhyri Shefqet Peçi dhe më tha:

“Mos nxitoni, zotëri Tërpeza. Ju do të shkruani një letërdhe atë do t’ua jepni këshilltarëve të katundit të cilët do tadërgojnë tek shokët tuaj, sepse kështu nuk mund t’julëshojmë!”

Atëherë unë e kam rrokur revolverin dhe e kam mësyerShefqet Peçin:

“Ah, ty me gjithë besën tënde prej komunisti...!!!”

87

Dhe kam dashur t’ia resh në kokë e t’ia zbraz njëkarikator në atë pacërkë prosllave. Mirëpo, ka ndërhyrëshpejtë Ali Shukria, i cili edhe ashtu gjendej ndërmjet nevetë dyve dhe ka bërtitur me sa zë kishte:

“Ndërprerje kuvendin!”, dhe të dy duart i ktheu ngaunë. Unë mendoja se kisha reagura i pari, por kur e pashë,edhe shokët e mi ua kishin drejtuar armët atyre.

“Zotëri Tërpeza, pashë perëndinë, pash atë flamur përtë cilin po lufton, qetësohu!”, më tha.

“Du’rt nalt”, u thashë, “Ecni para!”

Kështu partizanët i vumë para vetes. Dolën tek dera.Ushtarët e tyre e kishin dëgjura zërin e lartë të Ali Shukrisë.Mirëpo, ky bir kudre ishte i mençur. Sapo doli në prag tëderës i urdhëroi ushtarët e tyre:

“Qëndroni nëpër vendet tuaja dhe mos lëvizni që të mose bëjmë ndonjë gabim ngase po i përcjellim mysafirët!”.

Unë shikova para vetes. Porta e oborrit ishte e hapurashtu sikur e patëm lënë kur erdhëm. Aliu i urdhëroi dy rojetpar t izanë tek dera e odës që të shkonin dhe t ’ubashkangjiteshin shokëve të tyre. Shokët tanë që bënin rojetek dera na u bashkangjitën neve. Ne i vumë para Alinë,Shefqetin dhe atë shkaun komunist dhe dolëm në rrugicë paraoborrit. Në një lëvizje më të dyshimtë që do ta bënin qoftëAliu, qoftë Shefqeti, apo edhe shkau i tyre, ne do t’i vrisnimnë vend. Kur e kaluam një përrua të thatë, matanë lëndine,atëherë i thash Alisë që të ndalonte.

“Jo, jo, ne do të vijmë me ju derisa nuk do të largoheni,aq sa ua merr mendja juve se do të jeni plotësisht të sigurtë”,më tha Alia.

“Më vjen keq që do t’ua them këtë, por besa juaj u paqartë”, i thashë. “Por, më vjen keq që shqiptari me shqiptarin

88

duhet të flasë kështu, përmes grykës së pushkës. Por, duketse keni harruar që unë jam Hysen Tërpeza, kaçak i malit e joagë apo beg të cilët jeni mësuar t’i kapni në gjumë!”.

Vërtetë, edhe më vonë kam dëgjuar se Ali Shukria dheshokët e tij i kishin prerë në besë, me këtë skenarë, shumë tëtjerë të cilët i kishin ftuar që të bisedonin e pastaj ua kishinvënë prangat. Kur u ndamë, Ali Shukria më tha:

“Hysen Tërpeza, unë jam i detyruar të të ndjek, e ti bëjçfarë të duash!”

“Po, o Ali Shukria, por ta dhash besën e shqiptarit seherën tjetër, po u takuam, nuk do të ndahemi kështu siç undamë sot, dhe, përjetë, nuk do ta ndjekësh më kend” i thashënë ndarje.

Ne vazhduam rrugën, ndërsa ata u kthyen në shtabin etyre. Ndërsa atyre që u dorëzuan, çuditërisht, pas një natë qëi mbajtën aty, të nesërmen Ali Shukria ua kishte dhënë nganjë letër dhe i kanë liruar. Nuk kam dëgjuar se e kanë ndjekurmë ndonjëherë ndonjërin prej tyre. Adem Gllavica dhe HasanKabashi nuk kanë ditur asgjë për takimin që kisha me AliShukrinë dhe Shefqet Peçin. Ata në këtë kohë kanë qenë nëfshatin Kopilaçë ndërsa së bashku u takuam pas dy javësh nëfshatin Sllovi. Kur u takuam, Ademi më mori dy herë në gryk.

“Një herë”, më tha, “po të marr ngryk se s’të kamtakuar moti dhe së dyti se më treguan për përgjigjet që uakishe dhenë dy shteteve në Cërnillë!”

KOMITETI NACIONAL DEMOKRATIKSHQIPTAR

- Pas këtij takiminë Cërnillë u organizua Kongresi juaj,

89

apo jo?

- Po. Ky takim siç e thashë qe bërë në maj ndërsaKongersin e organizuam në gusht. Kongresi ynë u mbajt nëvendin e quajtrur Presedel, në malet tona. Në Kongres kemiqenë diku rreth 400 veta. Aty kishim përfaqësues nga të gjithaanët. Ibrahim Kelmendi nuk ka qenë ngase e patëm dërguarqë të takohej andej nga Presheva dhe Kumanova me SylëHotlin. Ne i çonim informatën Sylës se diku nga muaji nëntordo ta lenim Kosovën që të mos na zinte dimri i vitit 1946.

Në Kongres ishin

Luan Gashi,

Adem Gllavica,

Din Hoxha,

Musli Piraj,

Rexhep Okllapi me shokë,

Ramiz Begunca,

Bajram Begunca,

Hasan Kabashi me shokë etj.

Një prej qëllimeve kryesore ishte që të zgjidhejkomandanti i shtabit të përgjitshëm të Kosovës dhe pesëbatalionet. Siç e thashë edhe më lart, në Kongres pikërishtmua më caktuan Komandant të Shtabit të Përgjithshëm tëKosovës, anëtar të shtabit e zgjodhën Adem Gllavicën i cilinjëherë ishte përgjegjës për propagandë, po ashtu anëtarë dheLuan Gashi si dhe Ibrahim Kelmendi. Pastaj u caktuan pesëbatalionet. Batalioni i parë ishte në Kopliçë dhe në krye të tijqe emërtuar Hasan Kabashi. Udhëheqës i bataljonit të dytë uemërua Bajrush Xhakli, komandant i batalionit të tretë, nëKeçekollë qe emëruar Rexhep Okllapi; i batalionit të katërt,në Jezerc, Shaban Haliti dhe i batalionit të pestë, që do të

90

vepronte në malet e Shkupit dhe të Kaçanikut, Din Hoxha.

- Pse nuk u emëruan edhe udhëheqësi i batalionevetjera të cilat objektivisht kanë mundur të krijohen edhe nëperviset tjera të Kosovës?

- Adem Gllavica e ka njohur personalisht Ukë Sadikundhe ne para Kongresit e patëm dërguar njeriun tonë atje por,megjithatë, nuk arritëm që të degëzohemi edhe andej ngaDukagjini e Drenica.

- A është e vërtetë se për mbajtjen e këtij Kongresi kishitsugjerimet e pjesëtarëve të Komitetit Nacional DemokratikShqiptar nga Shkupi?

- Plotësisht e vërtetë. Ata kërkonin që ne të bënimushtrinë tonë, ushtrinë e rezistencës komëtare shqiptare. Nëkëtë kohë unë, vetë i tetëmbëdhjeti qesh nisur që të shkojanë një takim me ata të Komitetit të Shkupit. 250 luftëtarë ilash në malet tona, por kur arritëm në Kopilaçë ramë në pritëtë brigadave partizane dhe me atë rast qenë vrarë HamdiKabashi me të birin. Na shpëtoi pylli i dendur. Pastaj e morëmvesh se brigada me të cilën luftuam ishte e përzier, shqiptaro-serbe. Me atë rast ne e zumë rob një partizan, shqiptar. Ishtedjal i ri dhe e liruam. Dhe, merreni me mend, pas shumëvjetësh po atë gjakovar e kam takuar në Nju Jork, dhe, edhepas aq vjetësh m’u falënderua pse ia fala jetën. Ndërsa Hamdiume të birin ua bëmë varret në pyll. Por në këtë kohë edheluftëtarët e mi, të tjerë, kishin pas rënë në luftë, në Gadime.Unë më 18, ndërsa ata më 19 prill të vitit 1945. Këta kishinpas hyrë të hanin bukë në Gadime. Kishin ngarruar 4 apo 5brigada të cilat i rrethuan në këtë fshat. Me luftëtarët tanëishin edhe Adem Gllavica, edhe Rexhep Okllapi, edheBajrush Xhakli...

- A shkuat ju kësaj radhe në Shkup?

91

- Jo, jo na u thye rruga dhe nuk arritëm. Mirëpo, paskësaj, jam takuar shumë herë me Qemail Skënderin i cilikur u kap fillimisht qe dënuar për vdekje, por më pastaj imbajti 15 vjet burg. Pastaj ka ardhur dy herë dhe më ka takuarnë Turqi. Më kanë thënë se ata të anës së Shkupit nuk e duanshumë ngase thonë se në hetuesi ka treguar shumë gjëra.Sigurisht që ai nuk ka mundur ta përballojë torturën. Ndërsa,derisa nuk ka rënë në burg, e di se ka bërë shumë punë dheka zhvilluar shumë veprimtari, duke arritur deri në Mitrovicëku qe takuar me Ajet Gërgurin, Osman Bunjakun dheshumë njerëz të tjerë.

Nejse, kur e mbajtëm Kongresin, unë e mora Ademin,Luanin, Ibrahimin, Hasan Kabashin dhe disa të tjerë dhe medelegacionin e Komitetit të Shkupit u takuam në Tanishevc.E vërteta, këtu kishte dorë edhe Halim Orana i Gjilanit, njëintelektual i kohës. Ai në kohën kur e bëmë ne Shqipërinëishte ambasador i yni në Kroaci. Ai që atëherë i kishte ruajturdisa lidhje me ata të Shkupit dhe ai na ka ndihmuar shumë.Ata të Shkupit gjatë takimit në Tanishevc na pyetën se si dotë ishte më e udhës që t’ia lenim emrin organizatës së tyre.Ibrahimi, Ademi dhe Luani pa nje pa dy thanë se do të duhejqë organizata të emërohej Balli Kombëtar. Hasan Kabashitha:

“Këtu flet Hysen Tërpeza”.

Unë thashë:

“Mos nxi toni vël lezër. Unë nuk e hedh poshtëkontributin e Ballit. Ne fundja, nuk kemi pasur nga t’iambajmë: o me gjermanë, o me italianë, o me rusë. Mirëpo,situata e kërkon sot që ne organizatës sonë t’ia ngjesim emrinKomitetit Nacional Demokratik Shqiptar, me kërkesë që visetshqiptare të ndahen nga Beogradi dhe të jenë në kuadër të

92

një Shqipërie Etnike me rendin shtetëror demokratik”.

- Duhet të ju pyes më konkretish. Sot shkruhet dhe flitet,madje sillen edhe dokumente (!) se ka ekzistuar BalliKombëtar në Kosovë. Si është puna në të vërtetë, a ka qenëapo nuk ka qenë e organizuar kjo organizate në Kosovë?

- Në këtë kohë për të cilën po flasë, madje edhepërfaqësuesit kryesor të Shkupit kur themelohej KomitetitNacional Demokratik, thanë se e kishin porosinë e qendrëssë tyre që në asnjë mënyrë, Komitetit, mos t’ia lenim emrinBalli Kombëtar. Fundja, ishte edhe një realitet tjetër, BalliKombëtar në Kosovë nuk ka qenë i organizuar. Fundja, punae Kosovës nuk ishte punë pushtetesh apo ideologjishë, çështjae Kosovës ishte çështje e luftës dhe çlirimit nga Serbia. Bile,më kujtohet se mu për këto pikëpamje të miat një herë qeshfjalosur edhe me Hysen Prishtinën i cili ka vdekur nëKanada. Me të u ngatërruam reth çështjes së Legalitetit. Unëisha anëtar i Lidhjes së Prizrenit. Në vitin 1971 kam shkuarnga Nju Jorku në Kanada ku jam takuar me Hysenin dhe meXhelal Mitrovicën në Kongresin e Dytë të Lidhjes. Aty ukam thënë këtyre dyve:

“Ejani me ne në Lidhjen e Prizrenit”.

Xhelali më tha:

“Unë nuk mundem ngase jam parti mbretërore”.

“Edhe unë jam legalist”, më tha Hysen Prishtina.

“More”, u thashë, “ne nuk jemi duke luftuar as përmbretëri as për republikë, por ne po angazhohemi që tashkëpusim Kosovën dhe t ’ ia bashkangjesim mëmësShqipëri”.

Do të thotë kjo logjikë dominonte tek kosovarët tëcilëve, në fund të fundit, nuk u interesonte rregullimi shtetëror

93

që do të instalohej në Shqipërinë e Vërtetë, porse më erëndësishmja ishte që të mos mbesnim nën këmben e shkaut.

- Kush ishte kryetar i Komitetit?

- Ishte Mahmut Dumani i Shkupit.

- Do të thotë ky i udhëhiqte?

- Ç’është e vërteta këta merrnin udhëzime edhe ngaZagrebi, nga Halim Orana. Ndërsa, kur u takuam edhenjëherë më vonë, unë, siç qesh shprehur edhe më parë, bashkëme Luanin kërkuam nga ata të Komitetit të Shkupit që tëgjenin njeri i cili do t’i lidhte me ambasadën angleze.

- Në këtë pjesë të bisedës u përmend disa herë emri itrimit Sylë Hotli, mirëpo megjithatë, ju nuk e përmendët se aerdhi ai me ju në Greqi apo ngeli në Kosovë?

- Rasti i Sylës ëshë mjaft interesant. Kur u morëm veshqë të dalim në Greqi unë e dërgova Ibrahim Kelmendin menjë të Brestit, një Rrahman Berishën, i cili jeton edhe nëturqi dhe i cili na e mbante lidhjen gjithmonë përmes një TefikTanishevcit. Rrahmani e ka dërguar Ibrahimin në Angushtaktë Kumanovës dhe aty ky është takuar me Sylën dhe i thotë:

“Aga Sylë, më ka dërguar Hysen Tërpeza, ngase mëkëtu jetë nuk kemi, që të mos e marrim në qafë popullin, dotë dalim në Greqi”.

Këtë që po ua them tashti unë, ma ka rrëfyer pastajRrahmani mua në Turqi. Ai më ka thënë se pas kësaj bisedetë Ibrahimit me Sylën, Syla i cili kishte kaluar atëherë të 60-tat hyri sërish në odë dhe u tregoi shokëve të tij arsyen eardhjes së Ibrahim Kelmendit. Shko me Hysenin, i kishinthënë të gjithë. Mirëpo, Syla ishte kujtuar, ishte kujtuar dhekishte thënë:

“Jo. Nuk mundem. Unë jam plakur dhe dua të vdes në

94

këtë therrë. Po dola njerëzit mund të thonë: na shiti Syla...Bëni të fala Hysenit dhe i thoni Zoti qoftë me të e me trimate tij”.

Dhe kështu pra Syla mbeti në rrethin e Kumanovës.

- Dihet se në vitin 1947 në Shkup u organizuan disagjyqe të anëtarëve të KNDSH-së të cilët u dënuan rëndë. Si uzbuluan këta njerëz, apo i tradhëtoi dikush?

- Këtë e dinë e tërë Kosova e i tërë Shkupi. I tradhtoiHaxhi Shaipi, i cili atëherë ishte vetëm hoxhë, por më pastajka shkuar edhe katër apo pesë herë në haxhillëk që të bëjëspiunazhë, sigurisht. Ky ka shërbyer në Shkup, ndërsa kaqenë nga Komogllava e Ferizajt, për këtë ju thash edhe mëlart.

- Po a ka qenë ai anëtar i Komitetit?

- Jo, porse këta i kanë besuar si imam xhamie që ishtedhe ia panë sherrin ngase ai kishte qenë në shërbimi të OZNA-s. Kështu në Shkup u arrestuan Azem Morani, MahmutDumani, Muharrem Rudi, Mehmet Bushi, Januz Bala etj.Nga ky grup u pushkatua Muharrem Rudi.

- Në stenogramet nga procesi gjyqësor kundër këtyrepatriotëve shihet se mjaft shumë është përmendur edhe emrijuaj. Me cilin prej këtyre keni pasur më së shumti kontakt?

- Dëgjoni, unë lidhjen me Komitetin e kam mbajturpërmes Qemal Skënderit ngase veprimtarët e Shkupit nukmund të lëviznin shumë jashtë Shkupit.

95

VI

ANGLO-AMERIKANËT DESHËN TË NA RIKTHEJNËNGA GREQIA NË JUGOSLLAVI

- Tashti prozoj që bisedën tonë, Zotëri Tërpeza, tandërlidhim me pjesën pas kalimit tuaj në Greqi, respektivishtpara kalimit në Itali.

- Në Greqi kemi hyrë në fund të vitit 1945, më 1dhjetor. Siç e theksova në pjesën e mësipërme të kësaj bisede,kur i ramë kufirit mbetëm pa pesë shokë, Hasan Kabashin,Qamil Kupliqin dhe tre të tjerë. Grupi tjetër i cili qe nisurpara nesh, nja katër ditë, por u vonua pasi që bëri shumëluftime deri në Greqi, udhëhiqej nga Adem Gllavica, pastajkomandanti i batalionit Rexhep Okllapi, pastaj Shaban Haliti,nga Baliqtë e Ferizajt, i cili ishte komandant i katërt ibatalionit. Por fatkeqësisht ky grup ka rënë në prita edhe tëbrigadave të Shqipërisë, posaçërisht kur kanë kthyer buzëLiqenit të Prespës dhe kanë dashur që nëpër tokë tëShqipërisë të kalojnë në Greqi. Mirëpo aty kanë rënë në pritëdhe janë detyruar që të kthehen pas. Unë mendoj se këta kanëmundur që ta shpërthejnë rrethimin, mirëpo nuk kanë dashurqë të luftojnë kundër shqiptarëve. Por aty u ndodhë një ekeqe, jo se vriten shumë, por ndodhë një dredhje e grupit.

96

Dhe për këtë arsye ata në Greqi arritën dy ditë pas nesh, sikurthashë.

Kur na dërguan grekët në Fillorinë, atje duhet pranuarse ushtarët anglezë na pritën mjaft mirë për një kohë. Ngaaty na morën dhe na dërguan në qytetin Villos. Sa na çuanatje, na futën në një shkollë të madhe dhe mbaheshim nënmbikëqyrjen e qeverisë greke. Kushtet nuk ishin të mira, porsa për ta mbajtur jetën gjallë. Aty ishte edhe një grua plakë,me shtetësi turke, por shqiptare. Quhej Qanie Zavalani. Ajoishte një lloj invalideje dhe na thoshte se ishte rojtare e njëteqeje. Ajo grue a ka qenë me atë detyrë aty, apo me ndonjëtjetër nuk e di, por më kujtohet se ajo na vizitonte neve çdoditë. Jugosllavia kërkoi nga grekët që ata të më dorëzonin.Dhe mbase ky qe fati më i mirë për ne, ngase prefekti i qytetit,i cili ishte një antikomunist i përbetuar, kur e mori vesh këtëmë tha që ta bëja listën e shokëve të mi kështu që ne mund tëshkonim në fabrikën lokale të duhanit dhe mund të merrnimcigare me çmim të fabrikës. Pakot i kishin nga 50 cigare. Ethashë fat, ngase ne, përpos pak cigareve të cilat i mbanimpër nevojat tona, të tjerat i shitnim në qytet dhe bënim parapër jetë.

Një ditë erdhi policia greke dhe më thanë se po mëthërrisnin anglo-amerikanët. Unë me vete e mora RexhepOkllapin. Kur shkuam atje, ata desh na “hëngrën pa pjekur”.Kishin qenë nja pesë apo gjashtë ushtarakë anglo-amerikanëdhe dy femra.

“A ti je Hysen Tërpeza?”, më pyetën.

“Po”, u gjegja.

“Ti je krimineli më i madh që ka ardhur këtu ngaJugosllavia. Pasnesër do të të kthejmë në Jugosllavi ngase tiatje ke luftuar kundër aleatëve tanë. Tito është me ne, Rusia

97

është me ne...”

Përkthyese ishte zonja Qanie Zavalani. Në ato rastenjeriu nuk di të frikësohet. Dhe kur i dëgjova këto fjalë ithashë zonjës Qanie thuaju këtyre:

“Kjo që më kërcënoni nuk më frikëson. Ne jemi këtuafro 300 vetë të ardhur nga Kosova. Deri më tashti Titoja mepartizanët e tij i ka vrarë mbi 50 mijë shqiptarë, po na vranëedhe neve nuk bëhet dëmi i madh, por me këtë ju do të bëniveprim drejt mbylljes së dyerve të nacionalizmit në Ballkan.Ju jeni aleatë, por Titoja dhe rusët mendojnë ta sllavizojnëgjithë rruzullin toksor, por këtë do ta kuptoni shumë shpejtë”.

“Pushoni edhe nesër dhe pasnesër niseni në rrugë!”,më kërcënuan seriozisht ata.

Derisa po ktheheshim rrugës i thashë Rexhepit i ciliishte më i vjetër se unë.

“Baca Rexhep çka t’u themi shokëve, për çfarë na kanëthirrur anglo-amerikanët?”.

“Po mos t’u tregojmë e të shohim, çfarë do të na thonëedhe nesër!”, tha ai. Dhe sapo shkuam në kamp, para na doliIsmail Gorani dhe pyeti çfarë ka të re. I thashë se edhe nesërdo të shkoja edhe njëherë ngase ashtu kishin kërkuar ata.

“Mirëpo, sot më kanë pritur shumë keq”, i thashë.

Në atë kohë ishte një qeveri provizore greke, e formuarpas përkrahjes të cilën asaj ia bëri Çerçili pak para se tëshkonim ne. Në krye të sajë ishte Zerva, do të thotë pikërishtai që e pat faruar Çamërinë gjatë luftës së Parë Botërore. Tënesërmen diku nga ora dhjetë erdhën policët grekë dhe mëmorën. Mos ki dert, zotëri Hysen, se Greqia nuk do të lejojëqë juve dhe shokët tuaj t’ju kthejnë pas në Jugosllavi anglo-amerikatnët”. Dhe po kjo doli edhe në gazetat greke atë ditë

98

duket theksuar se çdonjeri që e ka luftuar komunizmin i kadyert e hapura në Greqi. E më të mirë se ne nuk gjenin kund.Dhe kështu, shpëtuan asaj radhe. Mirëpo, grekët në fakt ekishin edhe një plan tjetër dhe ai ishte se, përmes neve,nacionalistëve shqiptarë, të përgatisnim njerëz që nesër tasulmonin Shqipërinë. Posaçërisht për këtë ishte e interesuarorganizata e Vorio-Epirit. Madje, mua një herë në selinë easaj organizate antishqiptare më pat thirrur edhe dr. Kondulidhe me atë rast e kuptova cili ishte qëllimi i grekëve dhe aryejapse ata i kundërshtonin anglo-amerikanët që të na kthenin etë na dorëzonin te jugosllavët.

NGA ATHINA NË NJË ISHULL TËVETMUAR

- Ç’farë ndodhi pas refuzimit që u bënë grekët anglo-amerikanëve që t’u dorëzonin te jugosllavët?

- Grekët na mblodhën dhe na dërguan në Athinë. NëAthinë u bëmë shumë, ngase aty i gjetëm edhe shumënacionalistë të ikur nga Shqipëria e Vjetër. Po ashtu i gjetëmedhe disa tanët, nga ana e Prespës, ana e Manastirit, ana eTetovës. Kështu që ne u bëmë më shumë se 300 vetë. Pasdisa ditësh qëndrimi në kryeqytetin e Greqisë, na morën dhena dërguan në ishullin Siros, ngase qeveria provizore grekekishte infromata se komunistët grekë do të na sulmonin nëpërkampe ku ishim të vendosur.

- Pse?

- Sepse Jugosllavia, përmes konsullatës së saj që kishtenë Athinë, bënte propagandë të jashtëzakonshme kundërnesh. Gazetat çdo ditë shkruanin kundër nesh, duke shpikur

99

lloj-lloj krimesh të cilat ne as që i kishim bërë. Mua medhjetra herë ma nxorën fotografinë në faqet e para të gazetavegreke.

Në Siros kushtet kanë qenë të mjera, por, siç thuhet,njeriu është më i fortë se guri dhe nuk po u vdiske ngamundimet që përjetohen. Një kohë kemi jetuar vetëm ngabarnishtat dhe rrënjët. Në Siros u bëmë mëse 700 emigrantëshqiptarë, bashkë me ata të Shqipërisë. Ushqim thuajse nukna jepnin fare. Aty na mbajtën afro tre muaj dhe grekëtvendosën të na çojnë në Xhirit, një vend i largët nga Athina.Atje na dërguan me anije. Xhiriti është një vend tejet i gjerëdhe sa arritëm atje na shpërndanë në të gjitha anët duke nabërë pikë e pesë. Kur bënë të na nisin për në Xhiritkomandanti i kampit në Siros më thirri dhe më tha se grekëtkishin sjellur vendim që mua të më ndalonin aty. “Pse?”, epyeta. Ai nisi të më tregojë se në Xhirit jetesa është edhe mëe vështirë se sa në Siros, se ka punë të vështira për emigrantëte të tjera. Po ashtu më tha se vendimi ishte sjelur që në Sirostë ndaleshin edhe Luan Gashi, Ibrahim Kelmendi, AdemGllavica dhe Ismail Gorani, i cili në fakt ishte i sëmurë. Pastaj,ne të pestit, u mblodhëm në komandaturë. Sërish komandantina tha se kërkesa për të mbetur ne në Siros, kishte ardhurnga Athina dhe këtë sërish e justifikoi me thëniet se në Xhiritduhej punuar punë të vështira fizike në të cilat nuk donin qëtë na fusnin neve. Ne, përkthyes e kishim një jugor, SejdiBajën. Unë sapo mbaroi komandanti grek i thashe se nukdua të ndalem në Siros dhe të ndahem nga shokët, por dua tëshkoj tok me ta kudo qoftë. Greku insistoi të më bindte, porunë nuk bindesha assesi.

“Po atje do të punosh punë krahu”, më tha.

“Ku të punojnë shokët e mi, aty do të punoj edhe unë”,

100

ia ktheva.

Luani, Ibrahimi dhe Ismail Gorani u ndalën. Ademi nukdeshi të ndalej, ngase në Xhirit ia dërgonin Beqën, të cilin ekishte djalë axhe dhe nuk donte ta lente vetë.

Kjo ka ndodhur në gusht 1946.

Tashti ishte koha kur grekët dilnin në referendum përtë votuar për monarki apo republikë. Të gjithë kishin qenëkundër monarkisë. Mirëpo anglo-amerikanët, duke e parë sekomunistët edhe në Greqi edhe përreth Greqisë ishin të fortë,u thanë nacionalsitëve se po deshën ta shpëtonin Greqinë,atëherë duheshin votuar dhe rikthyer mbretin Gjorgos, i ciligjatë luftës kishte qëndruar në Londër. Dhe një ditë, derisaishim në Xhirit, aeroplanët vërshuan qiellin me afishe në tëcilat Zerva apelonte tek populli që të votonte për monarkinëngase ashtu shpëtonte vendi. Në fakt ishte interesant se gjithëjetën e tij politike Zerva e kishte luftuar monarkinë, por tashti,meqë e kërkonte interesi i atdheut të tij, ai kishte dalur nëfavor të saj dhe për këtë edhe populli grek i besonte. Me sytëe mi i kam parë grekët antimonarkist duke qarë ngase tërëjetën e kishin luftuar monarkinë madje me shumë sakrifica,por megjithatë thoshin se “Atdheu është mbi të gjitha”. Dhekështu monarkistët fituan dhe e kthyen mretin.

KOMUNISTËT GREK NA SULMONINQË TË NA VRISNIN

- Ju ndiqeshit edhe në Greqi. Madje atje u diltefotografia në shumë gazeta ditore, duke ta përshkruar edhekapelën që maje në kokë, sepse ishe i rrezikshëm. Për kendishe atje i rrezikshëm?

- Komunistët grekë gjendeshin nëpër male dhe ishin

101

mjaft mirë të armatosur, por kishin edhe shumë makineriushtarake kështu që rreziku nga ndonjë sulm i tyre ishte shumëevident. Unë, me jë Mustafë Bajraktarin nga Peja i kemivizituar të gjithë shqiptarët kudo që ishin në Xhirit ,pavarësisht se a ishin nga Kosova apo nga Shqipëria. Mëkujtohet, në një fshat që quhej Jarapetra, ishin strehuar 28kosovarë, ndër të cilët edhe dy kushërinj të mi dhe njëbashkëfshatar imi. Aty qëndruam dy netë. Ata kanë qenë tëvendosur në një ndërtesë dykatësh. Kati i poshtëm ishte imjaftueshëm për të fjetur rreth 30 njerëz, ndërsa në katin eepërm askush nuk e dinte çfarë kishte dhe për çfarë shërbente.Ishte i mbyllur dhe nuk kishte as shkallë. Në këtë fshat njerëzitishin gjendur mjaft mirë, ngase edhe ndihmoheshin nga njëorganizatë humanitare e po ashtu e kishin edhe të drejtën epunës. Së andejmi shkova edhe në një fshat të përafërt kuishin 50 shqiptarë. Edhe këta nuk i kishin kushtet shumë tëkëqia, por ishte frika hapur nga ndonjë sulm eventual ikomunistëve. E pashë unë se situata atje vërtetë nuk ishtemirë. Pas kësaj u ktheva sërish jo larg Neapolisit lokalitet iHaxhi Nikollës, ku ishim nja 25-26 vetë. Kushtet për jetesëkëtu i kishim më të këqia se sa të tjerët nëpër lokalitetet dhekampet tjera. Mirëpo, një ditë a dy pas kësaj, në Neapolis,në mëngjes erdhën policët grekë dhe më thanë se po mëkërkonin ngase më kishin thirrur në Athinë. Në ndërkohëgazetat e komunistëve shkruanin çmos për mua, duke thënëse kinse qeveria greke po më mbante mua nëpër hotele mëluksoze, se po më jepte para etj. Ndërsa unë me të tjerët flejanë kashtë. Po ashtu ata thanë se shokët e mi me të cilët shimduheshin lënë atë ndërtesë të vogël, me arsyetim se i nevojitejshtetit dhe të kalonin në brendësi të qytezës. Në fakt ata kishininformacion se do të na sulmonin komunistët, ngase e nininse në atë ndërtesë me shokë gjendesha unë, por nuk po na

102

tregonin për këtë që të mos fusnin panik tek ne. Mua më thanëse me anije duhet jë shkoja në Athinë. Ata shokët m’isistemuan afër ndërtesës së policisë. Kur kalova andej ngandërtesa e policisë më ranë në sy disa thasë me rërë, porvërtetë nuk më shkonte mendja se këta po përtatiteshin për tapërballuar sulmin e komunistëve. Mua më nisën për në Athinëme nja dy kamionë me policë, një para e një pas deri nëNeapolis ku duhej hipur në anije. Mua sërish nuk më shkontemendja se ata ashtu më siguronin. Kur më dërguan nëHiraklion, prej nga nisej anija, takova mjaft shqiptarë, mëshumë nga Shqipëria se sa nga Kosova. Ndërsa shokët nëfshatin ku ishim të vendosur sapo kishte rënë terri i parë ikishin evakuuar nga vendbanimi i mëhershëm në strehimin eri. Në mbëmje komunistët kanë shkuar dhe ia kanë vënë minatndërtesës ku flenim ne dhe e kishin ngritur në ajër. Këtë matha të nesërmen me telefon një Ahmet Kabashi, tash i njderë.Unë u gëzova që asnjë nga shokët nuk e kishte pësuar.

Kur shkova në anije, kapiteni i anijes kishte qenëkomunist i flakët dhe nuk donte të më lejonte të hipja në anije.Insistonte se nuk kishte vend në anije, jo kështu, joashtu...Unë pastaj me një Haxhi Nevicën, edhe ky jugor dhee fliste greqishten mirë, e mori dhe derisa pinim kafe po elexonte gazetën. Më preku dhe më tha:

“Çohu ore Hysen se a nuk e sheh se edhe kapuçin takanë përshkrua se si të duket”.

Unë e kisha një beretë të prerë pakëz dhe ata edhe atëtë atillë e kishin përshkruar në gazetë. Atëherë unë meHaxhiun dola dhe e bleva një kapelë, çfarë i bartnin vendësit.Ishin dofarë kapelash si të rusëve, me lesh.

- Pse e ndërruat kapelën?

- Ngase ishte rrezik për ta bartur timen. Mund të më

103

bënin atentat komunistët mu në mes të qytetit. Kështu qënxituam të gjenim vend diku në ndonjë nga hotelet e qytetit.Tashti më shoqëronin Shaban Haliti dhe një Fazliu, mbiemrii të cilit nuk më kujtohet, por ishte nga Resna dhe pastaj patkaluar në Australi. Kur shkuam në hotel një grua plakë qëpunonte aty, sapo e mori vesh se ishim shqiptarë, na tha senuk ishte i sigurë strehimi në hotel ngase komunistët mundtë na vrisini, sepse vetëm ndonjë orë më parë në një ngavendet e strehimit të shqiptarëve në Neapolis ata e kishin vrarënjë shqiptar nga Maqedonia. Para shtëpisë ku ishin të strehuarshqiptarët. Atëherë ne u larguam nga hoteli. Dhjetë ditë tëplota kam fjetur nërpër vreshta derisa nuk kam arritur të zëvend në anijen që shkonte për në Athinë.

NE NUK JEMI TURQ POR JEMISHQIPTARË

Kur erdha në Athinë u takova me MuharremBajraktarin, Fiqri Dinën, Hysni Demën, Abaz Ermenjine të tjerë. Hyra dhe u thashë:

“Çohuni burra të shkojmë, se komunisët do të na ifarojnë të gjithë vëllezërit në Xhirit”. Abaz Ermenji i thaMuharrem Bajraktarit:

“Çohuni zotëri kolonel, dhe të ndërrmarrim diçka. Jaçfarë thotë zotëri Tërpeza. Shokët i kemi në rrezik dhe ta bëjmënjë shkresë ne, pesë apo gjashtë vetë, dhe të kërkojmë pranimnë Ministrinë e Jashtme të Greqisë!”

Më bëhet se e kishte për nënçminm ta bënte atë shkresë.Pastaj nuk kaloi as muaji kur më erdhi mua telegrami sekomunistët kishin ardhur para mëngjesit herët dhe i kishinrrethuar ata 28 shqiptarët të cilët, siç thashë, i kisha vizituar

104

kohë më parë, në Jarapetra. Posta e xhandarmërisë nuk kaqenë larg, ndonjë 200 metra, mirëpo komunistët e kanërrethuar edhe postën e xhandarmërisë. Komunistët kishin bërëpërpjekje që të thynin derën dhe të futeshin brenda e t’imasakronin gjithë shqiptarët që gjendeshin aty. E shqiptarëte gjorë, brenda, asnjë lloj arme nuk e kishin, ama asgjë,përveç ndonjë batanije të vjetruar për t’u mbuluar. Siç thashë,në katin e epërm nuk e dinin çfarë kishte, dhe njërit i kujtohetqë ta prishte tavanin dhe duke e tërhequr njëri-tjetrin që tëgjithë hipin lartë në katin e sipër. Grekët nuk kanë mundur tëhyjnë brenda, por vendosin që t’ia fusin zjarrin ndërtesës.Pesë shqiptarë u dogjën aty. Një Hysen Rama nga Pejabashkë me një Sokolin, po ashtu edhe Januz Bajçinca, i ciliështë djegur me flamur në trp. Januzi i gjorë nuk e ka hequrflamurin që e mbante fshehurazi nga grekët. Ka qenë trimdhe atdhetar i flakët. Shpesh na thoshte:

“Kur të shkojmë në Kosovë do ta hap këtë flamur!”

Po ashtu u dogjën edhe dy Matoshët, Rizahu dheRexha, vëllezër. Flaka ishte e madhe. Të tjerët kërcyen ngalart. Nuk ka qenë lart, por grekët kanë shtirë në ta dhe i kanëvrarë. Një Zenel Mehmeti nga Peja, si luan, i hidhet një grekunë qafë dhe ia rrëmben armën me të cilën i vret nja 4 apo 5grekër, por komunistët e vrasin edhe atë. Me këtë rast 13 uvranë, edhe 5 u dogjën, do të thotë 18 u vranë, shpëtuandhjetë. Shpëtoi Hakiu, kushëriri im, ndërsa babai iu vra. Kure kërcyen murin këta të dhjetit, xhandarët, edhe pse tërrethuar, i kishin thirrur që të shkonin në drejtimin e tyre.Këta shkuan deri tek ata disi dhe policët u dhanë armë edhekëtyre dhe, të gjithë së bashku, i shporrën komunistët.

Unë e thashë se telegrami me këtë lajm të dhimbshëmme erdhi. Mua më mori Abaz Ermenji dhe një Pjetër Ndona

105

dhe më thanë të shkonim tek avokati Ilija Qirko, grekofon,por që e fliste shqipen mirë. Me të shkuam në Ministrinë eJashmte. Me anë të avokatit arritëm ta alarmonim ministrinëdhe ministria dha urdhër që t’i kthenin nga Xhiriti. Do tëkenë qenë rreth 700 shqiptarë. Kur i kanë afruar tek anija nëNeapolis ushtria greke i ka rrethuar në dy anët ngasekomunistët i sulmonin që t’i vrisnin dhe të mos i lejonin qëtë vinin në Athinë. Por, megjithatë, të gjithë arritën në KampinPire, në Aja Nikollë. Njerëzit tashmë ishin të lodhur shumë.Mirëpo, të kthehem edhe njëherë tek nisja jonë për në Xhirit.Në fakt, para se të shkonim ne për në Xhirit , derisagjendeshim në kampin e Athinës, Abas Ermenji ishte në burg,ngase sapo kishte kaluar nga Shqipëria në Greqi, pasi kishtebërë pak kohë në mal. Kur shkuan jugorët që ta takonin nëburg, ai më çoi fjalë përmes tyre duke u thënë: “Thuajni atijbajraktarit të Kosovës le të na përfaqësojë edhe neve dhe tëgjithë të shkojmë në Turqi si emigrantë politikë”. I mora unëpesë vetë të tjerë me vete. Një Riza Osmanin nga Prizreni,ishte apiten që e fliste turqishten, Ismail Goranin, BeqirBajgorën , Ahmet Kabashin dhe Rexhep Tetovën .Vendosëm të shkonim në ambasadën e Turqisë në Athinë.Kur hymë brenda turqit na pritën mjaft mirë. Kur na pyetënçfarë kërkonim, Riza tha për mua:

“Ky kryetari ynë dëshiron të flas me amasadoin tuaj”.

Nëpunësi i abasadës na tha se ambasadori nuk gjendejaty sepse kishte udhëtuar për në Ankara.

“Mirëpo unë jam sekretari i parë i ambasdës dhe tashtiunë kam kompetencat derisa nuk kthehet ai”.

Atëherë unë i thashë kapiten Rizës që t’i tregontezotëriut se kush ishim ne, nga kishim ardhur dhe si ishimgjetur në Greqi.

106

“Ne kemi luftuar kundër komunizmit dhe kundërsllavizmit”, i thashë. “Jemi afro 300 kosovarë dhe nja 500refugjatë nga Shqipëria, kështu që kemi kërkesë që shteti juajtë na pranojë si refugjatë politik atje. Ne, Kosova, gjithmonëkemi luftuar që të bashkohemi me Shqipëri...”

Riza Osmani deshi të më përkthente, mirëpo diplomatiturk i tha atij që të mos më ndërpriste fare. Unë vazhdova mëtutje fjalën time dhe, ndër të tjera, i thashë:

”Fundja, bashkimi i Kosovës me Shqipërinë mund tëjetë i mirëseardhur edhe për Turqinë, forcimi dhe bashkimi iShqipërisë, ngase mund të vij dita që vetëm Shqipëria mundta përkrah Turqinë, nga të gjitha vendet e Ballkanit”.

Dhe pasi që përfundova, diplomati turk më pyeti gjuhënshqipe:

“A mbaruat, zotëri Tërpeza?”

Ne e shikuam me habi!

”Edhe unë jam gjak shqiptari”, tha ai. Kur tha ashtuunë në vete shpresova se mbaroi puna.

“Unë ju kuptova plotësisht”, vazhdoi ai me njëgegënishte të kulluar. “Mirëpo është e pamundshme që t’idilet përballë kërkesës suaj. Turqia emigrantë politikë nukpranon. Turqia as shqiptarët nuk i pranon. Ju, memarrëveshjen e Ataturkut që kishte me 1938 me qeverinë eBeogradit, sipas së cilës në Kosovë nuk ka shqiptarë porvetëm turq, me atë vendim ejani, urdhëroni dhe nisuni për nëTurqi si turq...Kjo është zgjidhja e vetme” tha ai.

Unë, kur i dëgjova këto fjalë u përvëlova në zemër ungrita në këmbë dhe i thashë diplomatit turk:

“Zotrote, më vjen keq që po i dëgjoj këto fjalë. Ne nukjemi turq por jemi shqiptarë. Marrëveshjen e Atrukut me

107

Beogradin heronjtë dhe patriotët si Ramë Bllaca, Sherif Vocae të tjerët kanë dhënë jetë për ta kundërshtuar. Kështu edhene, të gjithë sikur të farohemi këtu në Greqi, nuk do tëpranojmë një marrëveshje të këtillë të turpshme”, i thashë.

Mirëpo ai ishte diplomat.

“Mos nxitoni, zotëri Tërpeza”, më tha. “Tashti ju shkoninjëherë në Turqi si turq, se ashkush nuk mund t’ua heqshqiptarizmën prej zemrës. Kur të vjen koha e shprehni. Kohasot është kështu, nesër vjen ndonjë kohë tjetër...Po ju pyes:po ju mbytën juve kush punon?”

“Punojnë të tjerët”, i thashë. “Ne jemi racë ilirianëshqë s’kanë dalur fare kurrë e as që do të dalim. E sa i përketçështjes së deklarimit turq, të them se më parë i rrahkëmbanat e kishës për një copë bukë në Perëndim dhe nukshkoj në Turqi”.

Pastaj u çuam dhe dolëm. Mirëpo, llafet nga kjo bisedënë ambasadën turke kishin rrjedhur, dhe njerëzit u ngritënnjë nga një, dhe në grupe, u deklaruan si turq dhe dolën nëTurqi. Nuk duronin njerëzit. Mbetëm ne një pakicë njerëzish,disa të Kosovës, disa të Shqipërisë. Në Greqi mbetëm katërvjet.

XHAFER DEVA U BË DAUT IBRAHIM

- Do të thotë në Greqi mbetët deri në vitin 1949?

- Po. Më 19 prill të vitit 1949 na kanë dërguar në Itali,afër Barit. Tashti na morën amerikanët në duart e tyre. Nëkëtë kohë Mit’hat Frashëri ishte në Romë, Abas Kupi nëEgjipt dhe erdhi së andejmi. Mbreti Zog po ashtu gjendejnë Egjipt dhe bënte ç’mos që ta formonte një qeveri në

108

emigracion. Le të flitet çfarëdo qoftë për Zogun, por një ështëe sigurtë se atë amerikanët e kanë përkarhur shumë. Mit’hatFrashëri pranon që t’i afrohet Zogut, edhe Ali Këlcyra dhedisa të tjerë, mirëpo Abaz Ermenji është një fanatik i madh –unë nuk e akuzoj, se është shqiptar i mirë, por mjerishtegoizma i hedh poshtë të gjitha meritat e kundërshtontebashkimin e nacionalsitëve dhe të rojalistëve. Ndërsa, sa ishimnë Greqi, Abasi i shkroi letër Mit’hatit dhe i tha se këta, praballistët, më nuk e konsideronin atë prijës të tyre, ngase këtanuk ishin që të bashkoheshin me Zogun për asgjë dhe measnjë kusht. Mit’hati u tërhoq ndërsa Ali Këlcyra shkoi tekMbreti në Egjipt dhe së andejmi u shkruante të tjerëve që tëvinin në vete ngase, siç shkruante, nuk ekziston derë tjetërpër ta çliruar Shqipërinë nga komunizma dhe ndikimi isllavëve.

Xhafer Devën dhe Pajazit Boletinin në këtë periudhëZogu i tërhoqi nga Cyrihu i Zvicrës dhe i solli në Egjipt, meanën e Mbretit Faruk, do të thotë mbretit të Egjipitit i cilinë fakt ishte shqiptar edhe vetë dhe i cili e përkrahte MbretinZog. Zogu e tërhoqi Xhaferin, ngase ai, edhe pse në Cyrih,ishte në rreik nga aleatët, ngase propaganda serbe bënte çmospër ta shtirë në dorë atë. Kur erdhi në Egjipt, Xhaferitmenjëherë iu rregullua shtetësia egjiptiane dhe iu ndërruaemri. Kështu atje, xhafer Deva u bë Daut Ibrahim. Kur neshkuam në Romë, atje erdhi edhe Xhaferi. Këtë e dininaleatët, mirëpo njeriu kishte identitet të ri. Pastaj, meqë Egjipitnuk kishte qenë në luftë atëherë, askush nuk kishte çfarë t’ibënte. Zogu atëherë edhe e shkroi se në takimin i ciliparashihej që të mbahej në Egjipt, e të cilin e kundërshtonteAbas Ermenji, Kosovën do ta përfaqësojnë Xhafer Deva dhePajazit Boletini. Po ashtu ai shkroi se aty do të isha edhe unë- Hysen Tërpeza.

109

Unë në këtë kohë gjendesha në Athinë. Bile atje mëthirri Fiqri Dina dhe më tha se edhe unë do të duhet të shkojanë Egjipt. Fatmirësisht, kurrë në jetën time nuk kam vrapuarpas karrigave, kështu që Fiqriut i thashë:

“Jo, Fiqri beg, në vend timin atje duhet të shkojë IsmailGorani”.

Bile më shkroi Fiqriu me habi dhe më pyeti përse. Unëiu gjegja se Ismaili ishte më i moshuar se unë dhe kishte mëshumë se unë përvojë në politikë.

“Ne të gjithë një jemi”, i thashë.

Mirëpo, kisha qenë në lajthitje ngase pikërisht më vonëIsmail Gorani m’u bë kundërshtari im më i madh. Nejse. Poredhe ashtu dështoi mbledhja në Kajro. Kështu, pas dështimittë kësaj mbledhje në Egjipt, ne dolëm në Itali që ta formonimKomitetin.

110

VII

KOMITETI “SHQIPËRIA E LIRË” NË ROMË

- Mirëpo, megjithatë u ra dakord që ta formonit njëkomitet në Itali, apo jo?

- Abas Ermenji bëri kompromisin nga ana e tij dhe thase pranonte të formohej komiteti, ama as me Zogun e as meBllokun, por me Abas Kupin. T’jua them të drejtën, nëse ështëdikush që nuk ua ka pirë lëngun italianëve dhe gjermanëvegjatë luftës, atëherë ai është pikërisht Abas Kupi i cili, siçdihet, gjatë tërë kësaj kohe ka punuar me anglezët. Madjekur kanë dalur në Itali, duke ikur me anije të vogla dhe mebarka, sapo kanë arritur atje, anglezët e kanë marrë menjëherëAbas Kupin dhe e kanë dërguar në Egjipt, ndërsa Ali Këlcyra,Mit’hat Frashëri si dhe disa njerëz të vetë Abasit, u burgosënnë Itali. Ali Këlcyra është mbajtur tetëmbëdhjet muaj në burg,ndërsa Mit’hat Frashëri katër muaj.

- Pse u mbajtën në burg?

- Ngase aleatët u thoshin se këta kishin bashkëpunuarme fashistët dhe me nacistët. Bile mua më ka treguar njëXhemail Laçi, i cili ishte një shok i ngushtë i Bazit të Canit,por i cili ishte bashkuar me nacionalistët, kur e akuzoi

111

komisioni anglo-amerikan Ali Këlcyrën se kishtebashkëpunuar me nacistët, ai u gjegjet dhe u thotë anglezëve:

“Kjo nuk është fare e vërtetë, por e vërteta është se juua keni uruar përmes telefonit italianëve kur kanë aneksuarShqipërinë më 7 prill të vitit 1939, sepse unë e kam luftuarfashizmin”.

Pas burgut, në vitin 1937 Ali Këlcyra shkon në Kairote Mbreti Zog. Nejse, të kthehem edhe një herë te Komiteti.Pasi që Abas Ermenji thotë se me Abas Kupin do ta bënteKomitetin, atëherë arrihet kompromisi, kështu që Balli dheLegaliteti e formojnë Komitetin në Romë. Ndërsa SahitKryeziu, i cili me dokumente ishte banor i Krumës, hyn nëkëtë Komitet.

Ne gjendeshim në Bari. Dhe një natë erdhi policia dhei thirri me emër katër persona të Shqipërisë së Vjetër: AsllanZenel Agën nga Luma, Isuf Demën, Hysen Sallkun dheSejdi Bajrën, ndërsa vetëm mua nga Kosova. Do të thotëpesë. Na morën dhe me tren na dërguan në Romë. Ne nukdinim asgjë, por erdhën ata të Komitetit dhe na thanë se atana kishin thirrur që ta njoftonin se ishte themeluar Komitetidhe kërkonin nga ne që të njihnim atë Komitet. Ata që erdhëntë na takojnë ishin diku rreth njëzet veta dhe mundoheshin tëna shpjegonin se cilat ishin arsyet e formimit të këtij Komitetinë Romë dhe cili mund të ishte roli i tij në të ardhmen. Aty emësuam se Mit’hat Frashëri ishte kryetar, Abas Kupinënkryetar, kishte edhe organet ekzekutive të Komitetit, atokonsultative etj. Mirëpo, përveç meje, asnjë kosovar nuk ishteaty. Unë e dija se Xhafer Deva gjendej ende në Romë. TahirZajmi në Cyrih. Xhelal Mitrovica, po ashtu në Cyrih. RexhepMitrovica në Stamboll. Adem Gllavica, Luan Gashi dheIbrahim Kelmendi në Greqi. Këta kishin luftuar krah për krah

112

me mua kundër shkieve. Dhe në çast nisa ta analizoj situatëndhe pyeta veten: e kush jam unë këtu? Madje, sekretari iKomitetit u ngrit me libër në dorë, i gatshëm që ta firmosnimne atë. Unë isha i katërti në radhë për ta nënshkruar. Pasi qëtre të parët e firmosën, kur erdhi radha tek unë, unë u thashatyre të Komitetit që të më lejonin, para se ta firmos atëdokument, t’i them edhe disa fjalë.

“Emri i organizatës Komiteti Kombëtar “Shqipëria eLirë” është një emër shumë i madh. Jam i lumtur që po edëgjoj këtë emër por po dua ta di se ne kosovarët a jemishqiptarë apo jo? Unë e di se as kjo gjysmë Shqipërie pakosovarë nuk është bërë. Mirëpo, unë nuk mund ta përfaqësojkrejt Kosovën këtu. Ku janë intelektualët e Kosovës sot, këtu?Po e firmosa unë këtë dokument, duhet ta dini se mund të mëdalë ngatërresë edhe me shokët e mi”.

Atëherë u çua sekretari i Komitetit, Selim Dërmani,dhe më tha:

“Shihe, Hysen Aga, neve Shqipëria pa Kosovë nuk nanevojitet. Dhe, një gjë është që dihet- ne Kosovën e duam tëgji thë sa jetën tonë, por sot anglo-amerikanët kanëmarrëveshje me jugosllavët, kështu që ne, sot, nuk mund tandezim edhe Kosovën”.

“Mirë”, i thashë, “Zotëri Dërmani, nëse është interes ianglo-amerikanëve që ta formojnë Komitetin, atëherë edhene kemi rastin tonë që të kërkojmë të drejtën tonë në këtëbashkim të interesave. Ndërsa, për fjalët që i thua se e doniKosovën, këtu mendoj se nuk ka asnjë dyshim. Dhe, nëse ështëndonjë kosovar që mund të thotë se Shqipëria nuk e doKosovën, ai gabohet. Fundja, Kosovën po e duan serbët, qenuk është fare e tyre, e lere më shqiptarët. Mirëpo, për nevekosovarëve nuk na mjafton vetëm fakti që dikush ta dojë

113

Kosovën, por duhet të bëjë edhe vepër në favor të saj”.

Pastaj i thashë se edhe sikur të mos e shpallim, megjithatëçështja e Kosovës duhet të jetë në statut të Komitetit Kombëtar“Shqipëria e Lirë”.

Ky takim për themelim të Komitetit, u mbajt në Romënë fund të vitit 1949.

KOMITETI KISHTE FILLUAR TËDËRGONTE NJERËZ NË SHQIPËRI

PËR TA RRËZUAR REGJIMIN EENVER HOXHËS

(FORMIMI I GRUPIT “MONITOR”)

Pas kësaj Komiteti mua më mbajti në Romë dhe mëcaktoi një rrogë, ndërsa shumë emigrantë u dërguan nëGjermani. Dhe ashtu unë, duke mos ditur shumë gjëra përpunët e Komitetit, aty qëndrova deri nga fundi i vitit 1950.Pas kësaj kohe fillova të dëgjoj ashtu anash, se Komitetikishte filluar të dërgonte njerëz në Shqipëri për ta rrëzuarregjimin e Enver Hoxhës. Njerëzit kishin ushtruar jo largMynihut. Bile, në ato ushtrime kishte qenë edhe një kushëriimi, Haki Tërpeza, pa e ditur unë fare këtë gjë. Ata që shkuannë Mynih, me një fjalë na dolën doresh, ngase ushtroninbashkë me amerikanët dhe anglezët dhe e gjithë puna ishte efshehtë. Ndërsa në fund të vitit 1951 mua, si anëtar iKomitetit, më njoftuan se po çeleshin dy radio në gjuhenshqipe – njëra në Trieshtë e tjetra në Bari. Ata që punonin nëhapjen e këtyre dy radiove quheshin pjesëtarë të grupitMONITOR. Kështu, mua nga Roma më caktuan që të kalojanë Bari të Italisë bashkë me një shok shkodran, i cili në Romëgjendej me gruan e tij. Ne kishim obligim që t’i përcillnim

114

emisionet e radios: çfarë po thotë Jugosllavia kundër Tiranësdhe anasjelltas, çfarë po thoshte Tirana kundër Jugosllavisë.Mirëpo, të gjitha ishin një lojë e madhe. Kur m’u kthyekushëriri, pas pesë vjetësh më tha:

“Baca Hysen, kjo e tëra është një lojë e madhe. Atakur na dërgonin në Shqipëri na thoshin se, po qe se do tëngushtoheshim pakëz, mund të iknim në Jugosllavi, gjë qëtregon se në tërë këtë lojë është e përfshirë edhe Jugosllavia”.

- Po ju, çfarë pune konkretisht bënit në Bari?

- I regjistronim në letër lajmet e Radio Tiranës dhe tëRadio Beogradit. Bile, aty, jam mësuar të shkruaj me makinë.Kështu unë, një herë në muaj, e kam pasur detyrë që të shkojnga Bari në Romë dhe atje i merrja rrogat tona prej Komitetit,që kishin vlerë prej 150 $, në Komitet i lija raportet tona,kështu që aty ua përkthenin amerikanëve. Në Bari kam ndejturdy vjet. Mandej na kanë sjellur afër Romës. Njëjtë kanëpunuar edhe në Triestë. Mirëpo, me kohë intensiteti ra.

Në vitin 1953, amerikanët thanë se Komiteti duhej tërritej. Siç thashë Blloku nuk u pranua, pastaj Balli Komëtaru nda nga Komiteti, po ashtu u shkëput edhe Ali Këlcyra,ndërsa Mit’hat Frashëri vdiq që në vitin 1949. Hasan Dostierdhi në vend të Mit’hatit, por, pas vdekjes së tij, Balli u ndanë tri fraksione. Kështu, kur amerikanët kërkuan që të shtohejKomiteti, Abas Ermenji në shenj revolte i mblodhi disa shokëtë tij dhe iku në Francë. Me të ishin Vasil Andoni, Zef Palidhe disa të tjerë. Abasi tha sërish se nuk donte të punonte metradhtarë, duke aluduar tek ata që kishin bashkëpunuar mefashistët dhe nacistët. Po njerëzit nuk patën alternativë. Dotë thotë, njëherë nga Balli u nda Ali Kërlcyra, pasataj AbasErmenji dhe së fundit edhe Hasan Dosti me shokët e tij.Hasani ka qenë patriot i madh. Hasani dhe Aliu ishin kundër

115

lënies së Bllokut jashtë. Blloku ishte i fortë. Gjon MarkaGjoni e dërgoi të nipin e tij bashkë me vëllain e NikollëMilushit e një shok tjetër në Mirditë dhe atje e vranë BardhokBibën. Bardhok Biba në Shqipëri e pat faruar familjen e GjonMarka Gjonit. Po ashtu Gjoni i dërgoi edhe një herë nëShqipëri pesëmbëdhjetë apo gjashtëmbëdhjetë luftëtarë të tijdhe amerikanët e panë se sa i fortë ishte ky. Ata thjeshtkërkonin sa më shumë njerëz që e luftojnë komunizmin dheinsistuan që në Komitet të hyjë edhe Blloku. Atëherë, sikur ethashë, Abas Ermenji u nervozua dhe iku në Francë me shokëte tij. Ermenji organizatës së tij ia ngjiti emrin Balli Agrar.Nga ana tjetër, Ali Kërlcyra, Balli Kombëtar, ndërsa HasanDosti e emëroi organizatën e tij Balli i Vërtetë. Mirëpo,thyerje të theksuara ndodhën edhe tek Legaliteti. Ishte dikuviti 1954. Kur e pashë që po ndodhë kështu, në prill të vitit1954, vendosa që të dilja nga Komiteti. Pastaj e pashë se përçështjen e Kosovës nuk u bë asnjë fjalë. Dhe, vendosa që tëjepja dorëheqje, pavarësisht nga fakti se do të më ndalej rroga.Mirëpo, për habinë time, amerikanët vazhduan që të ma jepninrrogën.

“KOMITETI MË NUK EKZISTON!” FORMIMI IKOMITETIT “SHQIPTARIA”

LIDHJA E TRETË E PRIZRENIT

Në mbarim të vitit 1955 erdhën dy amerikanë në Komitetdhe thanë shkurt: “Komiteti më nuk ekziston!”. Pastaj ata uthanë anëtarëve të Komitetit se ata që ishin të interesuar mundtë shkonin në konsullatën amerikane në Napoli dhe t’i merrninvizat. Unë në Amerikë kam shkuar në vitin 1956. Kur e moravizën për të udhëtuar për në Amerikë, më thanë se edhebiletën e kisha të paguar për udhëtim. Pastaj e mora vesh seisha i vetmi i cili e kisha të paguar biletën. Shefi i misionit

116

amerikan që kishte të bënte me Komitetin në Amerikë shkoipara meje. Dhe kur arrita atje më dërguan në një hotel, hotelin“Çelzi” në Avenin e 22-të në Nju-Jork. Pas pesëmbëdhjetëditësh aty erdhën dy shqiptarë me taksi dhe më thanë se pomë ftonte Xhon Li. Më kanë dërguar në shtëpinë e tij. ZotëriLi ishte udhëheqësi i misionit amerikan në Romë. Aty qe njëpërkthyes, slloven, e shoqja e zotëriut Li, e cila na e kishtepërgatitur një drekë të mirë. Gjatë bisedës zotëriu Li m’alëvdëroi Mehdi Frashërin, i cili nuk ishte në Komitet. I biri tij (Mit’hati) po, por Mehdi beu jo. Mehdiu ishte i shtyrë nëmoshë. Kishte mbi tetëdhjetë. Zotëriu Li kishte mendim tëmirë për mua dhe në Romë. Në fakt, gjatë një rasti kur tëgjithë anëtarët tjerë të Komitetit, edhe pse merrnin rrogë ngaamerikanët, kishin bërë një kërkesë tek qeveria italiane qët’u siguronte ato ndihma, zotëriu Li patë vendosur që tëgjithëve t’ua zvogëlojë rrogat për 25 përqind, përveç meje,pasi që unë isha i betmi anëtar i Komitetit që nuk e kishaparashtruar një kërkesë të tillë tek italianët. Dhe ky gjatë kësajdarke më tregoi se kjo kishte qenë pra arsyeja përse të vetmitmua nuk më ishte zvogëluar rroga amerikane.

- Zotëri Hysen, a do të na tregoni se si u themeluaLidhja e Tretë e Prizrenit?

- Para formimit të Lidhjes së Tretë së Prizrenit, e cilanë fakt nga ne në kuvend u quajt Lidhja e Prizrenit nëMërgim, qe formuar Komiteti “Shqiptaria” me në kryeRexhep Krasniqin, i cili nuk ia doli ta luajë rolin për të cilinishte formuar. Unë, jo që kisha diç kundër Xhafer Devës,mirëpo Xhaferi kishte një prestizh jo të mirë tek amerikanët.Unë e përcaktova që të jem afër Lidhjes së Prizrenit, mirëpoçështja ishte se Xhafer Deva ishte njeri i shkolluar dhepraktikisht përveç tij nuk i takonte kujt në Amerikë që të bëhej

117

kryeter i Lidhjes, sepse Adem Gllavica dhe Ibrahim Kelmendindodheshin në Australi, Luan Gashi ishte me Ballin Kombëtartë Abas Ermenjit. Në ndërkohë Rexhep Krasniqi shkoi nëKaliforni dhe atje u përpilua statuti i Lidhjes së re të Prizrenitdhe po atje u vendos që Xhafer Deva të emërohej kryetar iLidhjes, ndërsa unë nënkryetar i saj. Sipas këtij statuti umor një vendim që shqiptarët që vinin nga Shqipëria e vjetër,nuk mund të ishin anëtarë udhëheqës të Lidhjes së Prizrenit,por mund të bëheshin vetëm anëtar nderi. Kur e sollën statutin,unë i thashë Rexhepit:

“Zotëri Krasniqi, unë e di se, aq sa dini ju fjetur unënuk di i zgjuar, por kjo punë si mund të komentohet. Ne, nëvend se t’i prishim kufijt e vitit 1913, ata po i forcojmë edhemë shumë! Anëtarë nderi mund të pranohet edhe ndonjë ihuaj, ndonjë amerikan, i cili mund të flasë mirë përShqipërinë dhe për shqiptarët, por që shqiptari të këtë vetëmtë drejtën që të jetë anëtar nderi, kjo vërtet nuk ka kuptim”.

Kur u organizua kongresi i Lidhjes aty na erdhën tëgjitha partitë. Mirëpo Xhafer Deva mbajti një fjalim i cili idëshproi që të gjithë! Ai tha se ne, kur të çlirohemi, do tëdalim në vota dhe nëse Kosova do të vendos që të bashkohetme Shqipërinë ne do të bashkohemi, po nuk deshi nuk do tëbashkohemi. Unë si nënkryetar, u çova dhe ashtu në krah meDevën e mbajta një fjalim dhe thashë:

“Kosova gjithmonë e ka quajtur Prishtinën Tiranë dheTiranën Prishtinë, e ka quajtur Shkupin Vlorë e Vlorën Shkup,Mitrovicën Shkodër e Shkodrën Mitrovicë…Sepse ne jemi tëpandarë, si mishi me thoin.”

Dhe, menjëherë, sa u formua Lidhja e Prizrenit, nisi tëzbrazej Kosova. Në viset Hot e Grudë të Kosovës, thuaja seshqiptarë më nuk kanë mbetur. Andaj dhe, në një rast, unë

118

edhe e kam shkruar se neve do të na gjykojë Kosova njëditë. Për dy apo tre muaj në Detroit erdhën afro pesë mijëveta!

- Si ndodhi kjo?

- Logjika ishte e thjeshtë. Praktikisht, me forcimin eKosovës po forcohej edhe Shqipëria, ngase në Kosovë nëatë kohë nisi një përparim i madh, posaçërisht në sferën earsimimit dhe të kulturës, kështu që, me zbrazjen e Kosovës,praktikisht mund të ndodhte edhe dobësimi i forcës sëShqipërisë. Andaj dhe s’qe e rastit që u zbrazën sidomos visetkufitare të Kosovës.

LETRA DËRGUAR UTANTIT LIDHURME DEMONSTRATAT E KOSOVËS MË

1968

- Çfarë ndodhi në nëntorin e vitit 1968 në Çikago?

- Në këtë vit në Çikago, më 28 nëntor, u vendos që tëshënohej Festa e Flamurit. Në atë takim kishte të vinte edheXhafer Deva. Ne, përmes radios e morëm lajmin se Kosovakishte lëvizur dhe se ishin ngritur i madh dhe i vogël që tëkërkonin liri. Po ashtu u mor lajmi se ishte vrarë një nxënës.Ishte një ditë e vështirë me shi. Lajmi në aeroport ishte seaeroplani nga Kalifornia me të cilin në Çikago duhej të arrinteDeva vonohej dy orë. Mirëpo, nga ana tjetër, ne po ashtu ekishim marrë informatën se në Çikago po përgatitej një atentatkundër Devës. Unë e kisha revolen time dhe Hajrullahun, icili kishte ardhur nga Gjermania atyre ditëve. Ai nxori edherevolën e tij dhe ua dhamë do djemve trima të Kosovës. Uthamë, mbledhja duhet të fillojë dhe unë duhej ta bëja hapjen,

119

pasi që isha nënkryetar. Nuk mund ta shtynim mbledhjen edhepër shkak të komunikimit të lajmeve nga Kosova. Kështu qëdjemve u thash:

“Ja alltijat. Po u vra Xhaferi, kryetari i Lidhjes, ju moskëqyrni kë do ta qëlloni. Sa më shumë që vrisni më e madhebëhet puna!”.

- Pse mendoni se Xhaferi e mbante këtë qëndrim ndajshqiptarëve të Shqipërisë së Vjetër?

- Nuk e di...Nejse, në mëngjes të ditës së tjetër u zgjuamdhe i thashë Xhaferit:

“Zotëri Deva duhet të bëjmë një protestë para Lidhjessë Kombeve për situatën në Kosovë!”

“Ama, nuk do të na honepsin ata neve”, tha Xhaferidhe iku në Kaliforni. Mirëpo mua megjithatë nuk m’u mbushmendja aq lehtë. Kështu që, me një grup të shokëve, u nisëmpër në Nju-Jork. Në këtë kohë në Nju-Jork po mbahejKuvendi i Partisë së Legaliteti. Ata më kishin futur mua qëtë merrja pjesë në emër të Lidhjes së Prizrenit, vet i treti.Meqë legalistët kishin ardhur në çdo kuvendim tonin, sapoarrita në aeroportin e Nju-Jorkut, e mora taksin dhe shkovadrejt në sallën ku po mbahej që prej tre ditësh Kuvendi iLegalitetit. Kur mbërrijat më pritën mirë. Legaliteti kishtebërë një protestë kundër dhunës në Kosovë dhe në fillim tëKuvendit të tyre kishin mbajtur nje minut heshtje për nxënësine rënë në Prishtinë...

- Murat Mehmetin.

- Po...Pra aty unë shkova në Komitet tek RexhepKrasniqi dhe e pyeta a kishte bërë Komiteti ndonjë reagimlidhur me situatën në Kosovë.

“Jo zotëri Tërpeza”, më tha Rexhepi. “Komiteti ynë

120

merret vetëm me çështjen që kanë të bëjnë me Shqipërinë”.

“Do të thotë se ju keni të drejtë t’ua bëni kosovarëve tëmundur që të shpërngulen nga Kosova në Amerikë, ndërsaqë të protestoni për dhunën që po ushtrohet atje nuk keni tëdrejtë?”, i thashë.

“Mirëpo neve na ndalon që të bëjmë veprimtari të tillaASEDJ-a”, tha Rexhepi duke m’a përmendur njëfarëorganizate që i lidhte Komitetet e shteteve të Ballkanit.

“Po atëhere përse e kritikoni Shqipërinë zyrtare e cilanuk e lypë Kosovën nga Jugosllavia, kur dihet se edhe atëmund ta pengojë në këtë Lidhja e Kombeve?, ia prita unë.

Dola unë menjëherë dhe i bëra një telefonatë Devës. Itregova se Legaliteti kishte bërë protestë për Kosovën dhe epyeta sërish se a do të ishte e mençur që ta bënim edhe ne.

“Jo”, më tha. “Ata nuk do ta marrin parasysh këtëgjë, dhe protestën tonë do ta hedhin ë shportë”.

“Ata le të bënë çfarë të duan, zotëri Deva” i thashë,“por ne do ta bëjmë punën tonë”.

“Unë po them jo”, më tha Xhaferi. Atëherë unë e ulakufjen e telefonit. U ktheva dhe i thashë të birit të UkëSadikut, Ismet Berishës që ta merrte lapsin dhe të shkruanteprotestën tonë. Letra jonë e protestës në përmbajtjen e sajpërmbante faktin se s’ishte e vërtetë propaganda jugosllavese në ato protesta gjithpopullore në Kosovë kishte gishtemigracioni shqiptar apo edhe qeveria e Tiranës, por ato ishinnjë revoltë e drejtë e popullit të shtypur të Kosovës. Populli iKosovës thamë se po kërkon vetëm ralizimin e të drejtave tëveta kushtetuese. Atëherë e thirrëm një nga aktivistët tanë qëkishte mbaruar shkollën në Amerikë që ta përpilojërrjedhshëm dhe pa gabime tekstin në anglisht. Dhe atë letërproteste ia dërguam ish-kryetarit të Organizatës Utan-it. Dhe,

121

pas nëntë ditësh na u kthye përgjigja nga Utani, i cili ndër tëtjerat na thoshte se e kishte marrë letrën tonë protestuese dhese organizatën tonë e cilësoi si organizatë që kërkonte tëdrejtën e vetë. “Mirëpo, ne nuk mund t’i përzihemi në çështjete brendshme të Jugosllavisë”, na shkrojti Utani ndër të tjera,i cili na tha se letrën tonë të protestës ua kishte dhënë nëdorëzim edhe ambasadorëve të shtetve të ndryshme pranëLidhjes së Kombeve në Nju-Jork.

Pas kësaj e lexojmë në gazetë se një numër ikonsiderueshëm i refugjatëve kishte arritur nga Kosova. Unë,drejt, dhe shkova në zyrat e Komitetit “Shqipëria e Lirë”.Aty gjeta Rexhep Krasniqin, Vasil Gërmenjin, NexhatPeshkëpinë dhe disa të tjerë.

“Çfarë u bë kështu, zotëri?”, e pyeta Rexhep Krasniqin.

“Ne nuk mund t’i ndalim garancionet, zotëri Tërpeza”,më tha Rexhepi. “Ne nuk mund të bëjmë garancione përShqipëri e të mos bëjmë për Kosovë”.

“O burrë, u zbraz Kosova nga shqiptarët!”.

Ai nuk më honepsi fare. Pastaj unë dola dhe i bëratelefon Xhaferit. I tregova punën.

“As unë e as ti, por as Rexhepi nuk ka ç’të bëjë edhepse askush prej nesh nuk ka dëshirë që të zbrazet Kosova.Por, mos harro se detyra e parë e Komitetit Shqipëria ështëqë t’u bëhen garancione për viza shqiptarëve”!, më tha ai.

Atëherë e bëra një artikull dhe e botova në gazetën eBallit Kombëtar të cilën e botonte Ali Këlcyra. Ai artikullbëri bujë të madhe sepse i sqarova që të gjitha problemet.Pas kësaj Xhaferi ishte hidhëruar e bërë tym, mirëpo, thënëtë drejtën, unë nuk çaja kokën për njeri të gjallë! Bile ai kishtethënë në një vend se më nuk dëshironte të takohej me muapasi që unë me artikull i kisha bërë një padi të rëndë komitetit.

122

SELIM BROSHA BRENDA NË SALLËNE KONGRESIT TË LIDHJES SË TRETË

TË PRIZRENIT NË NJU-JORK

Në vitin 1971, në prag të Kongresit të Dytë të Lidhjessë Tretë të Prizrenit, Xhafer Deva e shkruan një letër dhethotë se duhet që të ndalohet botimi i gazetës së Lidhjes. Unëatëherë i bëra një letër sekretarit të Lidhjes dhe i thashë se nëçdo parti mund të ketë hidhërime dhe thyerje, por amaveprimtaria i një lëvizjeje nuk mund të ndalet. Kur të vijëkngresi atëherë do t’i sqarojmë punët. Kur u mbajt Kongresiunë u ula në fund të sallës. Dikur, pasi që folën disapjesëmarrës, u ngjita dhe nga fundi dola në mes të sallës.

“Më falni zotëri kryetar”, i thash Xhaferit. “Unë duatë flas diçka, edhe pse ju në shtator të vitit të kaluar kenithënë se nuk keni dëshirë të takoheni me Hysen Tërpezën.Megjithatë, duhet të merremi vesh sot këtu, ngase unë, kurështë në pyetje çështja kombëtare, mund të ulem në njëtavolinë me cilindo shqiptar që e ka bërë nëna. Unë jam aiqë bashkë me popullin shqiptar e kam larë në gjak tokën eKosovës. Unë jam ai të cilin e kanë kërkuar që të bisedojmëAli Shukria, Shefqet Peçi e të tjerët, që të bashkohem me ta,por e kam vazhduar luftën dhe kam derdhur gjak për Atdheun.Kush është ai që nuk dëshiron të flasë me Hysen Tërpezën?”,pyeta.

“Kush jua ka thënë këtë gjë”, pyeti Xhaferi. “Këtë e kathënë ndonjë i poshtër sepse atë që e ka bërë Hysen Tërpezanuk e ka bërë kush në Kosovë”, tha Xhaferi. “Nëse janë këtule të dalin jashtë”- tha ai.

“Ja ku është ai që m’a ka thënë”, i thashë dhe zgjatagishtin drejtë sekretarit të Komitetit, Mexhit Dibrës. Atëherësekretarin e morën që ta nxjerrin jashtë. U krijua një tollovi.

123

Unë dola në korridor dhe u takuam.

“Aman Hysen Tërpeza, mos të koritemi para botës dheta prishim Kongresin”, më tha Deva.

Natyrisht se as unë nuk doja që të prishej Kongresi. Ithashë pastaj Xhaferit se unë e pranoj të jem në Lidhjen përdy muaj, por me kusht që Komiteti “Shqipëria e lirë” nukmund të përzihet më në Gazetën e Lidhjes së Prizrenit. Pastajai më tha se ditën e dytë të Kongresit unë do t’i shpalljavendimet. Dola para delegatëve që të flas dhe u thashë seunë isha a i që isha deklaruar se nuk do të pranojakompromise, porse e thashë se do të pranoja të jem në Lidhjeme kusht që më nuk përzihet Komiteti “Shqipëria e Lirë”.

“Po u përzien ata sërish, unë do të tërhiqem”, u thashë,“sepse ne nuk mund të bëhemi vegël e askujt këtu”. Pastajvendosëm që për kryetar të Lidhjes së Prizrenti sërish tazgjedhim Devën.

Por atë ditë kishte ndodhë edhe diçka tjetër! Pastaj ekam marrë vesh.

Merreni me mend, Selim Brosha kishte qenë brendanë sallën e Kongresit. UDB-ja e kishte dërguar. Ka pasur atyedhe spiunë të Shqipërisë.

Pas një kohe Komiteti m’a dërgoi faturën për t’i paguar900 dollarë për gazetën e Lidhjes. Merreni me mend, kishtevdekur në këtë kohë në Turqi Rexhep Okllapi, komandanit iBatalionit të Keçokollës, burrë mbi burra dhe unë e kishaditur se po botohej gazeta e Lidhjes që të shkruaj për të, ndërsamë vinte faktura që ta paguaj shtypin e gazetës. Atëherë unëdhash dorëheqje nga Organizata, por jo edhe nga programi iLidhjes së Prizrenit të vitit 1878.

124

“UNË JAM KUNDËR KOMUNIZMIT EJO KUNDËR POPULLIT DHE SHTETIT

SHQIPTAR”

Pas zhgënjimeve të pësuara, unë u lodha dhe u shprehapublikisht se më nuk do ta luftoja Shqipërinë, edhe pse ishtekomuniste. Atëherë nisi një fushatë kundër meje, të cilën eudhëhiqte Komiteti, por jo vetëm Komiteti “Shqipëria e Lirë”.

Kështu, një ditë më morën në pyetje edhe amerikanëtdhe më pyetën se a ishte e vërtetë ajo që flitej se e kishadeklaruar. Unë i pyeta thjeshtë ata se a do ta luftoninAmerikën. E ata më dhanë përgjigje mohuese.

“Po as Shqipëria nuk është e Enver Hoxhës e as eMehmet Shehut”, u thashë unë atyre, “por e popullit shqiptar.Unë jam kundër komunizmit e jo kundër popullit dhe shtetitshqiptar”.

Ata më liruan, por pastaj vazhdoi fushata e shqiptarëve.Kundër meje u bënë edhe nacionalistët. Bile disa të Shqipërisësë Vjetër më thoshin ndero me grusht se u lidhe meShqipërinë. Kështu, kur u tërhoqa unë, faktikisht ndodhiparalizimi i Lidhjes së Prizrenit, ngase nuk kishte kush t’indiqte punët. Xhaferi u sëmurë dhe vdiq më 1978. Nga anatjetër, deri me futjen e Kinës në Këshillin e Sigurimit tëKombeve të Bashkuara, kanë ekzistuar nëntë Komitete tështeteve të Ballkanit dhe atëherë që të gjitha ranë. PastajNexhat Peshkopia vdiq, Vasil Gërmenji u aksidentua me tëshoqen dhe vdiq. Ndue Gjon Marku kishte dhënë herëtdorëheqje nga Komiteti. Ai gjithherë ma ka dhënë krahun nëqëndrime, ashtu sikurse e tërë Partia e Bllokut. Këta thoshinqë të mos ngucen kosovarët sepse këta e kanë hallin eKosovës. Kur e pa Ndou se ç’punë po bënte Komiteti“Shqipëria e Lirë”, u largua. Në këtë kohë ishin 24 parti ndër

125

shqiptarët. Amerikanët e panë se ndër shqiptarët njëri imëshonte thumbit e tjetri patkoit, kështu që edhe përkrahja etyre u zbeh plotësisht.

- Do të thotë se Ju, sërish, u deklaruat se nuk do taluftoni Shqipërinë

- Kështu qenë deklaruar të gjithë kosovarët. Regjimi –regjim! Mirëpo, ne ndiheshim jetima dhe nuk mund të çonimdorë mbi nënën tonë. Unë një deklarim të këtillë e bëra edhepublikisht dhe, në saje të këtij deklarimi, serbët, pastaj, pasdemonstratave të vititi 1981 në Kosovë, vet e shkaktuan njëeksplodim në ambasadën e tyre në Tiranë dhe pastaj mëakuzuan mua se kinse unë e isha kryer atë vepër. Mua, qëasaj kohe nuk do të mundesha i gjallë të hyja në Shqipëri. Poende, më kujtohet se në Nju-Jork e pata zënë një agjet tëgjallë të cilin e kishte shtyrë UDB-ja kundër meje.

- Ju thatë se nuk do të luftoni kundër Shqipërisë, porkundër komunizmit, e kjo sigurisht e nënkupton luftën kundërregjimit të atëhershëm, apo jo?

- Unë e thashë se nuk mundem të bëj veprime që mundta dëmtonin Shqipërinë. Është e vërtetë se gjatë diktaturës sëEnver Hoxhës në Shqipëri kishte terror të egër. Ky është fakttë c i l in pas rënies së komunizmit pas vi t i t 1990, edokumentuan të gjithë. Mirëpo, edhe një fakt nuk duhetharruar, e ai është se Shqipëria nuk është bërë rehat kurrë.Edhe kur në të qeveriste Zogu, kush e di sa kryengritje janëbërë atje. Është bërë kryengritja e Musa Krajës, pastajkryengritja e Kolë Bibë Mirakës, ajo e Gjon Marka Gjonit;pastaj, po ashtu, është plagosur Zogu në pallat, pastaj ia kanëvrarë Major Lleshin e të tjera, e të tjera. Shqipëria gjithnjëka qenë e trazuar. Por është edhe një e vërtetë se Zogupushtetin e ka mbajtur atje pikërisht me kosovarët. U ndau

126

toka kosovarëve, këta e futën atje një kulturë të punës, pastajnjë numër i veshi xhandarë, po ashtu kishte edhe kryetarëkomunash kosovarë, siç ishte rasti i Ukë Sadikut dhe i shumëtë tjerëve. Kanë qenë trima në zë dy istogas: Beqir Rexhajdhe Zeqir Rexhaj, që kanë qenë pushtetarë me namë nëMirditë. Këta thonë se atje futën rendin e paqen.

127

VIII

KUSH ISHTE NJERIU QË E KISHTE PRANUAR SEUDB-JA E KISHTE DËRGUAR PËR TA LIKUIDUAR

HYSEN TËRPEZËN

- Nga bisedat që kishim së bashku, më kujtohet që kenithënë se keni qenë shumë herë i rrezikuar nga UDB-ja.

- Po. Është e vërtetë. Mirëpo, unë gjithnjë kam pasurafër vetes njerëz trima dhe besnikë, që më kanë ruajtur, embrojtur, kështu që, gjithherë kam shpëtuar. Pastaj, pasi utërhoqa nga Lidhja e Prizrenit, vendosa të mos qëndroja mënë Amerikë. Kështu, u ktheva në Evropë dhe zura vend nëTurqi. Në këtë kohë udbashët nisën përmes njerëzve të tyretë përhapin fjalë të rreme nëpër popull, duke thënë se “HysenTërpeza është agjent i shkieve”. Këto fjalë po i përhapnindisa bashibozukë. Dhe, unë, këto fjalë i dëgjova në Turqi.Fatkeqësisht nuk mund të dilja në skenë dhe të thosha se ishaky që në fakt isha. E thashë se pas deklarimit tim se nuk duadhe nuk do ta luftoj Shqipërinë kurrë përjetë, pata shumëprobleme. Së pari pata probleme edhe me shokët e luftës dhetë idealit të cilët mendonin se më kishin përrvetësuarkomunistët. Më besoni, me ta kam mund të vritem fare lehtë

128

për këtë që e thashë. Mirëpo, pasi ra diktatura komuniste nëShqipëri, kisha rastin të njoftohesha edhe për projektet që ikishte bërë Sigurimi i Shqipërisë për të më likuiduar. Po ashtu,dihet se UDB-ja jugosllave kurrë nuk më ka lënë rehat. Dhe,ndoshta kjo ishte arsyeja kryesore për shkak të së cilës ngaAmerika vendosa të kaloj në Turqi. Është një punë faktike seatëherë, as qeveria e Tiranës e as ajo e Beogradit nuk kishindëshirë t’i prishnin marrëdhëniet me Turqinë. Stambolli ështënjë portë e madhe. Tri perandori janë shterrur për atë vend.

E tashti, të them se jam ruajtur, nuk di se si do tëtingëllojë kjo, ngase kur të vendosin agjenturat që tëlikuidojnë është vështirë të mbrohesh, por edhe rojet personalei kam pasur, por edhe vetë kam pasur kujdes.

- Në këtë periudhë për të cilën po flasim, kush ishtenjeriu i dërguar nga UDB për t’iu bërë atentat?

- Nuk dua t’ia përmend emrin, porse mund ta them seka qenë nga fshati Marinaj i Gusisë. Mirëpo, kur e zura dhee detyrova ta pranonte atë që kishte në plan kundër meje,unë e fala si shqiptari-shqiptarin.

- Pas largimit tuaj nga Lidhja dhe deklaratave se nukdo ta luftoni Shqipërinë, por komunizmin, a pati lëvizje tëSigurimit të Shqipërisë në drejtimin tuaj?

- Posi! Kur Sigurimi i Shqipërisë, përmes agjentëve tëtyre në Amerikë marrin vesh për kritika që i bëra unë Komitetitë Rexhep Krasniqit, më pastaj edhe mospajtimi që pata meXhafer Devën, ata shkojnë tek kushëriri im në Gjermani,Hajrullahu, dhe mundohen të na marrin me të mirë në stilinse vetëm ne jemi patriotë etj., etj. Në fakt, ata ia dolën t’ipërvetësojnë disa nacionalistë të kulluar. Por, sa më përketmua ata një e kanë ditur se sigurisht Hysen Tërpeza komunistnuk bëhet kurrë.

129

Ata e kanë pasur një taktikë. Ata kanë vënë kontakt mety, ta zëmë, dhe të kanë thurur lavdata e lavdata, por, kurjanë takuar me tjetrin, atëherë atë e kanë lavdëruar, ndërsa tytë kanë kritikuar e të kanë përqeshur. Këtë shpresoj se e kanëkuptuar edhe emigrantët shqiptarë në Evropë se të gjitha atopërçarje që i kishin dikur dhe ato që u zgjatën deri në ditët esotme, shumica ishin pjellë e Sigurimit shqiptar!

Pra, ishte edhe ajo e keqe se kur në botë, nga Kosova,u krijuan rrethanat që aty ku kanë qenë tre shqitarë, njëriishte i “huaj”. Thjesht, ka qenë një kohë kur sigurimi iShqipërisë dhe UDB-ja serbe e kishin futur emigracion nëduart e veta, emigracioni e Kosovës edhe të Shqipërisë. I kanëpas futur njerërzi t e vetë të c i lë t bënin kërdi mesmërgimtarëve.

Kështu, unë në vitin 1988 vendosa të dilja kah EvropaPerëndimore dhe t’i takoja pjesëtarët e emigracionit, tëbashkëpunoja me ta. Mirëpo, thënë të drejtën, nga ajo qëpashë, unë u tmerrova. Hasa në një përçar je tëpaparashikueshme. Elementet e huaja ishin infiltruar çdokunddhe nuk po i lenin dy shqiptarë që “t’i binin një teli”.

Kudo nëpër Evropë po bëhej propagandë e madhe,qoftë nga Sigurimi i Shqipërisë apo edhe nga UDB-jajugosllave. Unë u dëshprova shumë, ngase edhe vetë kishaikur nga përçarjet dhe kisha shpresë, se, mbase, emigracionii ri nuk do të ishte i përçarë sikur edhe ne, por, e vërteta ishteashtu siç ishte – trishtuese.

- Do të thotë se Ju, që nga çasti kur dhatë dorëheqjenga vendi i nënkryetarit të Lidhjes së Tretë të Prizrenit, mënuk u angazhuat në asnjë parti?

- Jo, më nuk u angazhova askund. Por unë, natyrishtvazhdova t’u jem besnik ideve të mia të cilat janë plotësisht

130

të harmonishme me programin e Lidhjes Shqiptare tëPrizrenit në vitin 1978, do të thotë isha dhe mbetem ithtar ipaepur i krijimit të Shqipërisë së vërtetë, pra të ShqipërisëEtnike. Fundja, edhe Komiteti Nacional Demokratik Shqiptare mbështeste po këtë parim dhe e kishte po atë synim.

FJALIMI NË KUVENDIN E “VATRËS”- PSE NUK U TAKUA TËRPEZA ME

FAN NOLIN?

- Po gjatë qëndrimit në Amerikë, a keni pasur kontakteme Shoqatën “VATRA”?

- Po, si jo? Madje edhe qeshë anëtarësuar në “Vatër”.E vërteta, një herë delegat në “Vatër” më patën caktuar, degae Nju-Jorkut dhe ajo e Nju Xhersit. Kryetar i saj ishte KristoAthanasi, në milioner shqiptar i cili e ndihmoi “Vatrën”. Aimë ka respektuar shumë. Kuvendi i “Vatrës” u bë në një anijetë Athanasit. Ajo ishte diçka vërtetë madhështore. Ndërsa, tëgjitha shpenzimet i hiqte pikërisht ai.

Kjo ka qenë në vitin 1970. Madje edhe kur e kemivarrosur Fan Nolin, unë kam marrë pjesë në atë ceremonial.Isha përfaqësues i Lidhjes së Tretë të Prizrenit. Madje edërguam edhe kurorën në emër të organizatës, ndërsa unë,me atë rast, tek varri i tij e mbajta një fjalim të përmotshëm.Unë në varrim kam shkuar me makinën e Kristo Athanasit.Pastaj, të gjithë shkuam dhe e vizituam edhe varrin e FaikKonicës, i cili gjendet po ashtu në Boston.

Por, t’i kthehem Kuvendit të “Vatrës”. E thashë se ishteviti 1970. Po ende, Riçard Niksoni ishte presidnet i Shtetevetë Bashkuara. Ai në atë kohë e pati vizituar edhe Beogradin.Dhe këtë udhëtim të tij e vështruam të gjithë përmes

131

televizorit.

Ndërsa, sa i përket vetë Kuvendit të “Vatrës”, mëkujtohet se një fjalim bukur të fuqishëm e mbajti XhelalMitrovica, i cili, po ashtu, ishte delegat. Ndërsa, kur më erdhimua, më kujtohet se u thashë:

“Vëllezër dhe motra, ja, m’a solli Zoti që edhe unë tëbëhem anëtar i kësaj organizate së cilës, kur ia kam dëgjuarpër të parën herë emrin kam qenë fëmi. E falënderoj degën eNju-Jorkut dhe të Nju-Xhersit që kanë patur respekt për muadhe më kanë caktuar delegat. Mirëpo, vëllezër e motra, unë idëgjova fjalimet tuaja në të cilat ju, pandërprerë, kur flisnipër Shqipërinë, po flisni për këtë Shqipëri të cunguar që nae prenë të tjerët. Shqipëria është Shqipëri. Regjimi i atjeshëmnjë ditë do të ndërrohet, patjetër, mirëpo, mendoj se çështjessë Kosovës nuk duhet t’ie biem anash! Nuk duhet ta shohimse çfarë bënë presidenti Nikson. Ai e bën punën e tij. Sot kashkuar në Beograd, nesër shkon në Rusi, pasnesër në Kinë.Unë e falënderoj Amerikën, e cila na ka lënë të lirë të punojmëpër vendin tonë. Jemi të lumtur për këtë gjë, mirëpo, unëmendoj se ne, të gjithë, sot e këtu duhet të flasim dhe tadënojmë terrorin të cilin po e ushtrojnë sllavët në Kosovë.Faleminderit edhe një herë për krejt këtë që e ka bërë dhe qëpo e bën Amerika për neve, mirëpo unë, një pëllëmbë të tokësshqiptare nuk e jap për krejt Amerikën”...

Dhe, kur i dëgjuan këto fjalë, disa duartrokitën, por disatë tjerë u frikësuan bukur shumë. Po ende, disa u afruan mëvonë dhe duke u qeshur më thanë:

“Zotëri Tërpeza, i trishtuat disa nga delegatët!”

Por, ka Zot. U afrua Kristo Athanasi. M’a zgjati dorëndhe më tha:

“Të faleminderit zotëri Tërpeza për fjalën e ngrohtë që

132

e mbajte”.

Pastaj m’u afrua edhe Xhelal Mitrovica i cili një koheka jetuar në Australi dhe më tha:

“Më kan treguar Ibrahim Kelmendi dhe Adem Gllavicase jeni luftëtarë, por se jeni edhe orator nuk e kam ditur:Andaj, vendin e Devës ju do ta zini”, më tha ai duke menduartek Lidhja e Prizrenit.

- A jeni takua me Fan Nolin në Boston apo derisa ekeni vizituar “Vatrën”?

- Në shtator të vitit 1956 kam shkuar në Amerikë dhe,pa hyrë në vitin 1957, shkova në Boston. Atje ne i kishimdisa shokë, por qëllimi im kryesor atje ishte të takohesha meFan Nolin. Mjerisht, s’i kam shkuar në Boston, tek ata shokëttanë, në gazetën “Dielli” e lexova një artikull të Fan Nolit, icili thoshte: “Na u futën në Amerikë kriminelët e vitit 1944”.Dhe, vendosa të mos e takoja fare.

Fan Noli, siç dihet, vdiq në vitin 1965 dhe Shqipëriazyrtare e kërkoi që ta dërgonin në Shqipëri për ta varrosur.Mirëpo, Kristo Athanasi dhe emigrantët e tjerë ngulën këmbëqë ta varrosnin në SHBA. Ç’është e vërteta Athanasi ishtenacional is t , mirëpo “Vatra” e ka mbaj tur krahun ekomunistëve. Kjo është diçka që dihet, ngase tek “Vatra”ndikim të jashtëzakonshëm ka ushtruar pikërisht Fan Noli.Pastaj, Fan Nolin e balsamuam dhe e varrosëm pas pesëvjetësh në Boston.

“UNË E URREJA REGJIMIN, POR EDOJA SHQIPËRINË”

- Në cilin vit shkuat nëTurqi?

133

- Në vitin 1977. Dhe, atje, praktikisht, menjëherë nisatë kontaktoja me kosovarë. Vinin njerëzit për të treguar, apoedhe në pushime. Gjithherë në ato takime u kam thënënjerëzve që të bëjnë gjithë çfarë është e mundshme që tëshkollohen sa më shumë. “Ne që jemi jashtë, jemi një pakicëdhe jemi shërbëtorë të Atdheut. Të gjithë jemin shërbëtorëtuajt”, u thosha. “Dhe do të vie dita kur do të forcohemi qëta çlirojmë Kosovën nga shkiet”.

Nga ana t je tër, edhe at je kishte organizata tëemigracionit, ktryesisht të ardhur nga Shqipëria, që ishin nëlidhje me UDB-në jugosllave dhe bënin shantazhe e spiunimesa mundeshin.

- Cilat nga organizatat që vepronin atje kishinbashkëpunim me UDB-në?

- Thënë të drejtën, ato organizata që në gjirin e tyre ikishin mbledhur shqiptarët nga Veriu: lumjanët, dibranët,matjanët, shkodranët etj. Ky është fakt. Edhe kur janë futurdiversantët në Shqipëri, gjatë viteve 1949-1952, rallë ndonjëi jugut ka pranuar të futet në Shqipëri. Ndërsa ata të veriutmezi prisnin të shkonin në Shqipëri.

Ndërsa, sa herë që na akuzonin neve kosovarëve se nukpo bëjmë aq për ta rrëzuar komunizmën në Shqipëri, unë uthosha:

“Është një fakt që ne e urrejmë komunizmin e mbi tëgjitha atë në Shqipëri, por, në fund fare, ne nuk jemi qëShqipëria të gllabërohet nga armiqtë tanë. Çdo regjim i egër,çfarë është ky i Enverit, herdokurë do të lidhet dhe do tëngulfatet në litarin e vet!” u thosha unë “akuzuesve”.

Bile, në ndërlidhje me këtë, më kujtohet edhe një situatëqë e kisha me Muharrem Bajraktarin, gjatë qëndrimit tonë nëkamp të Greqisë. Ishte viti 1947 kur Muharremi më nxorri

134

nga Kampi, pasi ishim kthyer nga Xhiriti.

“Hysen!”, më tha.

“Urdhëro!”.

“Ti e zotëron serbishtën?, më pyeti.

“Po unë kam shërbyer në ushtrinë serbe, zotëri kolonel,andaj është e afërmendshme se e di atë gjuhë të mallkuar!”,ia ktheva.

“Unë kam menduar të të dërgojë të komufluar me këtaserbët që janë këtu, këta serbët e kralit serb dhe ta rrëzojmënjë herë e përgjithmonë atë bërllog prej Enver Hoxhe!”, mëtha.

“O zotëri kolonel”, i thashë, “më vjen keq, por ne mëkote paskemi akuzuar Enver Hoxhën dhe Fadil Hoxhën që kanëbashkëpunuar me serbë. Po mua nëna që më ka lind më pretnë fyt nëse do ta merrte vesh se kam bashkëpunuar meshkie!”, i thashë.

“Ngadal, mos nxito kështu, Hysen!”, më tha ai “Se,shumëkujt prej kosovarëve ia ka hëngër kryet Kosova!”.

“Nuk janë kosovarët e sotëm ata të dikurshmit! Ti e dinfare mirë se pikërisht kosovarët, përmes Haki Tahës, e vranëMilladin Popoviqin, mjedis Prishtine, duke ia paguar hakunarmikut ashtu sikur e meriton ai”, i thashë.

Dhe, kur e pa se më vloi gjaku në krye, ai nisi të mëqetësojë duke më thënë që të mos ngutesha. Unë u çova dheu nisa drej kampit. Ai u nis pas meje duke më thënë: “Ngadal,Hysen, mos nxito...Ngadal...”

Mirëpo, unë nuk ndalova. Ai e mori vesh se isha prekurkeq. Kur dola në mëngjes në kamp, e aty ishin 700-800shqiptarë, por kishte edhe serbë, maqedonë e të tjerëpërnjëherë dikush m’a ka futur krahun nën krahun tim. E

135

shikova. Ishte Bajraktari i Lumës.

“Eja pak të dalim jashtë kampit që të bisedojmë”, mëtha.

Mendova ta refuzoja njëherë, por ishte i moçëm dhenuk munda t’i them se nuk doja. Dolëm nga kampi, sërish. Uulëm në një kafene dhe po pinim kafe.

“Ti e more gabim, Hysen dhe u nxehe. Unë nuk e thashëse mund të të shkojë koka jote. Po Zogu e ka vrarë CanaBeun, e ka vrarë Hasan Prishtinën, e ka vrarë BajramBegun, Luigj Gurakuqin e të tjerë”, më tha.

“Po, por, kur i ka vrarë Zogu këta, ti ke qenë me Zogun”,i thash unë. “As Cana Begu, as Bajram Begu nuk u vranë nëKosovë, por u vranë në Shqipëri”, vazhdoja unë.

“Jo po unë mendova se do të ishte mirë t’i bashkonimforcat dhe ta rrëzonim regjimin në Shqipëri, ta vrasim EnverHoxhën dhe ta çlirojmë atdheun e popullin”, më tha. “Shihe,o Bajraktar”, i thashë. “Unë, nuk e parapëlqej lirinë eShqipërisë të cilën do ta realizojmë me ndihmën e shkieve.Shkiet i kanë njëmijë e një fytyra dhe të prejnë në gjumë përnjë para. Unë e di këtë, sepse kam luftuar kundër tyre prejkur di për vete”, i thashë.

Pastaj më nuk m’a ofroi një gjë të tillë. Mirëpo ai pokëtë gjë ia kishte propozuar edhe Aziz Vojnovcit, i cili tashtika vdekur në Izmir të Turqisë. Aziz Vojnovci ka qenë njëburrë shumë i ndershëm dhe trim. Mirëpo, natyrisht, as ainuk e ka pranuar një detyrë të tillë. Edhe një herë tjetër kamudhëtuar nga Stambolli në Bruksel tek Muharrem Bajraktari.Unë isha nisur për në Madrid. Edhe atëherë u hap bisedarreth Shqipërisë, natyrisht. Edhe kësaj radhe që të dy kishimmendime të kundërta. Unë sërish i thashë se regjimi ëshëregjim, sado i egër që shtë, por Shqipëria është Shqpëri.

136

“Regjimi mund të ndryshojë, por, po hynë shkau apogreku në Shqipëri, ata më nuk do të hiqen kurrë”, i thashë.

Pastaj nga Brukseli unë udhëtova për në Paris. Shkovata takoja Nezir Spahinë. Pas darke i thashë se dua ta bëj njëtelefonatë, ngase e kisha qëllimin të udhëtoja për në Madridtek Leka Zogu.

“E shumë mirë”, më tha ai dhe ishte e qartë se u gëzuabukur shumë.

Bëra telefon, doli një vajzë-shërbëtore. I thashë,anglisht, se doja të kontaktoja me Mbretin. Pas pak në telefonu paraqit Leka. Pasi u përshëndetëm, i thashë se kisha dëshirëqë t’ia bëja një vizitë.

“A keni kohë të më pranoni në audiencë,Lartmadhëri?”. E pyeta.

“Do të kisha kënaqësinë”, m’u gjegj ai.

Të nesërmen e mora trenin e parë nga Parisi për nëMadrid.

TAKIMI ME LEKA ZOGUNNË MADRID MË 1977

Kur arrita në Madrid, nga stacioni shkova dhe u vendosanë hotel. Pasi u rregullava mirë aty, e thirra taksin. I tregovaadresën e saktë dhe mora rrugën për te Leka. Kur arrita aty,ai më priti mirë. Më mori ngryk si mik të vjetër. Aty kishteqenë edhe Isuf Begeja. Kam dëgjuar se ka vdekur në Francë.Ky ishte një si ministër i Oborrit Mbretëror.

Leka nisi të më pyeste si po kaloja në Turqi.

“A po takon shumë shqiptarë, atje?”, më pyeti ai.

137

“Plotë”, i thash.

“Çfarë thonë ata?”, më pyeti Leka.

“Për besë për këtë kam ardhur që të bisedojmë...Njënumër i madh i tyre shihet krah për krah me udbashët serbë.Në bel kanë nga dy patllake. Unë nuk po di se çfarë, në tëvërtetë, është puna e tyre. Dhe, po thonë se do ta sulmojnëShqipërinë! Unë kam ardhur T’u them se as ne kosovarëtnuk e duam regjimin e Enver Hoxhës, madje, përkundrazi, eurrejmë atë regjim të egër komunist, porse ne nuk jemi për tëhyrë në Shqipëri dhe për të nisur luftë vëllavrasëse. Ne,thjesht, e duam Shqipërinë”- i thashë.

“Dua të them diçka, zotëri Tërpeza”, më tha Leka. “Kurkalove nga Amerika për të jetuar në Turqi, neve na erdhiinformata se ti ke shkuar nga Amerika në Shqipëri”, më thaai.

Unë buzëqesha dhe i thashë:

“A e dini kur mund të shkoj unë në Shqipëri ,Lartmadhëri? Nëse do ta sulmojë Shqipërinë Jugosllavia apoGreqia, unë atëherë, edhe nëse nuk do të më pranojnë ata,sigurisht se atje do të shkoj kaçak për të luftuar për atë tokëshqiptare. E juve, nëse u dezinformojnë mbi udhëtimet e miaata njerëz që nuk e kanë shkrepur asnjë plumb, as për Kosovëe as për Shqipëri, është diçka krejtësisht tjetër”, i thashë.

“Jo, jo! Unë nuk kam dyshuar asnjëherë në ju, zotëriTërpeza, por ashtu na erdhi lajmi fillimisht”, më tha Leka.

Mirëpo, mua aty për aty më shkoi mendja se ai nukkishte gjithaq informata korrekte lidhur me lëvizjet nëemigracionin shqiptar. Ndejtëm sa ndejtëm dhe dikur unë erithirra taksin dhe u ktheva në hotelin ku isha vendosur. Dhe,për habinë time, aty u takova me një prift shqiptar. Aishëbente në Vatikan. Mirëpo, misioni i tij m’u duk tejet, tejet

138

interesant. Së bashku biseduam, të thuash, tërë natën. Tënesërmen, para dreke, po bëhesha gati të kthehesha për nëFrancë, pastaj për në Gjermani dhe së andejmi ta merrjaaeroplanin për në Amerikë. Biletën e kisha rezervuar. Mirëpo,në këtë kohë në hotel, ku isha vendosur, erdhi MbretëreshaXheraldinë. Unë nuk e njoha, por ma prezentoi njëri ngapërcjellësit. Pasi u përshëndetëm, ajo më propozoi të drekonimsë bashku. Pranova. Gjatë asaj dreke kemi biseduar gjatë egjatë. Kur mbaruam, ajo më pyeti se mos kisha nevojë përndonjë ndihmë. Unë i thash se jo. Dy vjet më parë kisha dalurnë pension, kisha para të mjaftueshme që të jetoja jetën time.“Rrugën për në Amerikë e kam të paguar me kthimin”, ithashë.

Kur arrita në Gjermani mora dhe ia hartova një letërLekës dhe i thashë: “Lartmadhëri, Ju falënderoj për pritjenqë më keni bërë në rezidencën Tuaj me 19 tetor 1977. Kamqenë i shtrënguar që nga Stambolli të vija në Madrid që t’izhvilloja ato bisedime me Ju. Dhe, nga ato biseda ngela ikënaqur, megjithëse e kam ditur se në çështjen kombëtarnuk gaboheni as Ju, sepse do të futeshit në tradhti...”. Dhee falënderova.

Pastaj ai, diku nga viti i ri, ma ktheu letrën dhe më uroi,duke më thënë se e kishte nderin që kishte biseduar me mua,meqë unë isha luftëtarë i dorës së parë etj., etj. Pastaj me atërrugë shkova në Nju-Jork. Atje, megjithatë, e kuptova seLekës nuk i kishte pëlqyer gjithaq qëndrimi im gjatë asajbisede, e edhe më pak letra që ia shkrova nga Gjermania.

Ndërsa, nga ana tjetër, megjithatë, mendoj se shumëgjërave edhe nuk u ka ardhur koha që të publikohen. Mos tëharrojmë se Kosova vazhdon të jetë e robëruar nga shkaudhe se as sot e kësaj dite nuk është sendërtuar ideali ynë përkrijimin e SHQIPËRISË ETNIKE.

139

IX

KUSH E HODHI BOMBËN MBI AMBASADËNJUGOSLLAVE NË TIRANË NË MAJ TË VITIT 1981?

- Ishte një rast tejet interesant i vitit 1981. Nëse nukgaboj, e tëra ndodhi diku në maj të atij viti, do të thotë pasdemonstratave studentore që u përkrahën pastaj nga i tërëpopulli i Kosovës. Agjencia Telegrafike e Lajmeve (TANJUG)në ish-Jugosllavi e shpërndau një lajm gati të pabesueshëm,mbi kinse hedhjen e një mjeti shpërthyes mbi Ambasadënjugosllave, dhe se atë mjet shpërthyes nuk e kishte hedhurkush tjetër përpos Hysen Tërpezës. A do të na thoni se çfarë,në fakt ndodhi atëherë?

- Ja, shiheni çfarë është armiku dhe deri ku mund tëshkojë në luftën e tij propaganduese për t’i luftuar qoftëindividët e caktuar apo edhe shtetet. Kështu, derisa unë ishadeklaruar plotësisht kundër regjimit të Tiranës, regjimit tëBeogradit i konvenonte, patjetër. S’do mend se për secilinarmik nuk ka gjë më mirë sesa kur një kundërshtar i tij luftonshtetin e vet. Ndërsa, sikur e thashë edhe më parë, në këtëbashkëbisedim tonin, unë, duke e pasur parasysh se rrjedhate veprimtarinë e emigracionit shqiptar, të cilët erdhën deri nëatë pikë kur ishin në gjendje që edhe Shqipërinë ta

140

shkatërrojnë në emër të asaj se po e luftonin regjimin e egërkomunist, qoftë duke u lidhur me grekë, a me bullgarë, a meshkie të Beogradit etj., unë e thirra Hajrullahun, kushëririntim, që të vie në Amerikë dhe e pyeta deri ku do të shkojëtërë kjo?

“Ne jemi ushtarë të kombit dhe se kam përshtypjen seçdo veprim që po e bëjmë kundër Shqipërisë, ne në fakt po ebëjmë në favor të Jugosllavisë”, i thashë.

Dhe, atëherë vendosëm të deklarohemi sikur e thashë,se Shqipërinë nuk do ta luftojmë. Ndërsa, pas kësaj, kjo fjalë,respektivisht ky qëndrim yni nuk i shkonte për shtatiJugosllavisë. Fundja për ta thjeshtësuar ja, kështu, tashti pondodhte një armik më pak kundër Shqipërisë, apo jo?

Mirëpo, mu këtu, kinse, Jugosllavia e gjeti një pretekstqë filloi pas demonstratave të Kosovës të më akuzojnë muasi, kinse, hedhës i bombave mbi përfaqësinë e saj në Tiranë.Siç dihet, Tirana e atëhershme zyrtare e mohoi kategorikishtmundësinë se dikush nga shqiptarët e kishte hedhur atë mjeteksplodues, porse që atë e kishin bërë vetë jugosllavët për taakuzuar Shqipërinë për aktin terrorist etj., etj. Kështu, pastjaishte krijuar një komision ballkanik dhe e kishte kostatuar sebomba ishte hedhur nga vetë jugosllavët. Atëherë jugosllavëtkishin shkuar edhe më larg dhe u orvatën ta “provojnë” seatë mjet eksplodues mbi ndërtesën e tyre në Tiranë e kishahedhur unë! E kjo, natyrisht, ishte një gënjeshtër e kulluar.Shantazh, ngase unë as që kisha të drejtë të shkoja atëherënë Tiranë dhe, po të futesha brenda, kush e di se çfarë do tëndodhte me mua!

Sidoqoftë, eksplodimi kishte ndodhur saktësisht më 23maj. Unë më 18 prill kisha arritur në Zvicër ku ishteorganizuar një demonstatë e madhe kundër dhunës dhe terrorit

141

serb që ishte ushtruar kundër rinisë, studentëve dhe popullittë Kosovës dhe, natyrisht, në përkrahje të kërkesave tëligjshme të demonstruesve. Mirëpo, unë nuk kisha dalur farenë atë demonstratë, ngase i brohoritej edhe marksizëm-leninizmit! Në fakt, unë pata marrë pjesë në demonstratat epaideologjizma të Brukselit dhe të Gjermanisë, por nëGjenevë nuk iu bashkangjita atyre. Kështu që, pas kësaj,kalova në Gjermani, ndërsa, së andejmi, më 2 maj udhëtovapër në Stamboll. Unë shpresoja se mund të takoja në Stambollndonjë shqiptar që atyre ditëve kishte udhëtuar për në Turqi,nga Kosova, e i cili mund të më informonte diç lidhur mengjarjet e Kosovës, ngase, sikur dihet mirëfilli, atëbotë UDB-ja jugosllave nuk lejonte gazetarët që fare të shkonin nëKosovë dhe të raportoni së andejmi. Mirëpo, meqë nuk etakova askë atëherë më 17 maj me aeroplan udhëtova për nëNju-Jork. Më 18 ishte paraparë të mbahej një demonstratë emadhe në Nju-Jork. Këtu ishin mbledhur mbi 3000 njerëz,nga Bostoni, nga Çikago nga Detroiti etj. Unë më 17 maj nëNju-Jork arrita në mbrëmje dhe u vendosa tek kushëriri im,Hakiu. Mirëpo, sapo kishin marrë njerëzit vesh se kisha arrituratje, ngarruan të vinin dhe të merrnin vesh mos kisha ndonjëinformacion për ngjarjet e Prishtinës dhe të qyteteve të tjeranë Kosovë. Bile unë me vete i kisha marrë edhe disa kasetame falimet e Jusuf Gërvallës, të Bardhoshit dhe Kadri Zekësnga demonstratat e Evropës. Eh! Mëkat që i vranë ata djemëtrima dhe patriota. Nuk e kanë pasur shokun kund. Por edhehasmi di të qëllojë ku duhet.

Ne ndejtëm tërë natën. Ata në shumicën ishin të rinjëndërsa unë i kisha rrumbullak 71 vjet. Ramë pakëz me fjetë,por, kur u çuan të tjerët për të dalur në demosntatë, unë uthashë se isha tejet i lodhur dhe nuk mund të dilja. Kështu,eksponentët e UDB-së, te cilët e kishin detyrë ta shënonin

142

secilin pjesmarrës që del në demonstatë, natyrisht mua nukmë kishin vënë re në këtë demonstratë të Nju-Jorkut. Pastajshefat e tyre në Beograd, duke pasur infromata për qëndrimintim në Evropë dhe daljen atje për të demonstruar, mund t’uketë shkuar mendja, eventualisht, se kam shkuar në Shqipëri,ngase, siç u tha, edhe isha shprehur se nuk do ta luftojaShqipërinë.

Ndërsa, më 3 qershor, derisa po e lexoja një gazetëitaiane në Nju-Jork, më cigërroi telefoni. Më thirri një shoknga Nju-Jorku, ishte prizrenas dhe më tha që ta dëgjoja tekdo të ma lexonte një artikull të një gazete të shkieve sipas sëcilës, siç ma kumtonte ai përmes kufjes:

“Krimineli i luftës, Hysen Tërpeza e ka hedhur mjetinshpërthyes mbi ambasadën jugosllave në Tiranë”.

Unë e mbylla telefonin. Në atë shkrim kishte shumë eshumë të pavërteta. Unë pastaj shkova në banesën time. Paspak aty erdhën disa zyrtarë të sigurimit amerikan dhe më ftuantë shkoja në bisedë tek ata. Unë atje shkova të nesërmen.Gjatë bisedës unë atyre u thashë se vëtetë si shqiptar i kamnjëmijë e një arsye që të mos i dua shkiet, por, edhe sikur tëdoja që ta hedhja ndonjë bombë mbi ambasadën jugosllave,këtë kam mundur ta bëjë në Perëndim e jo në Shqipëri.

“Pse do ta bënim ne shqiptarët atë në Shqipëri dhe tapërzienim edhe Shqipërinë në atë rast? – i pyeta ata. “Fundja,sa më përket mua, as regjimi i Tiranës e as i Beogradit nukmë duan fare. Për këtë, ju garantoj”, ua thashë, “se këtë eka kurdisur vetë Jugosllavia që ta diskreditojë Shqipërinë.Populli shqiptar i Kosovës është duke i lypur të drejtat e vetanë kuadër të Federatës jugosllave ejt. etj.”

143

A KISHTE QËLLIM SMAJL MARTINITA VRISTE HYSEN TËRPEZËN

Kur shkova në zyrat e sigurimit amerikan e mora mevete edhe një djalë të ri, dibran, të shkolluar atje. Mendojaqë ai të më përkthente atë bisedë, pasi që unë, gjë që ishtenormale, nuk mund ta zotroja aq mirë gjuhën angleze. Mirëpo,ata e lutën që të dilte jashtë. Dhe, kur e nisëm bisedën, sikure përmenda më lartë, u thashë bashkëbiseduesve të mi se sinuk ishin ngopur deri më tashti me propagandën e serbëvekundër shqiptarëve.

“Përse nuk e kuptoni?”, ua thashë, “Populli i Kosovësnuk është komunist dhe se kurrë nuk e ka përqafuarkomunizmin. Ju e njihni historinë dhe sigurisht e dini se nejemi populli më i vjetër i Ballkanit dhe ndër më të vjetrit nëEvropë. Raca iliriane ka qenë superiore në çdo aspekt mbipopujt fqinjë. Mirëpo, kur është hequr Turqia nga Ballkani,gjashtë shtete ballkanike e fituan pavarësine e plotë, madjeedhe u shpërblyen më shumë sesa u takonte. Ndërsa të vetmitishin shqiptarët të cilët fituan një gjysmë shteti, ndërsa gjysmae vendit ngeli e pushtuar. Populli shqiptar nuk lufton sot përregjim, por lufton për çështje kombëtare. Ne as nuk jemigjermanë, as italianë, as rusë e as amerikanë! Po tapërkrahte çështjen tonë Rusia, sikur e përkrahu Amerika, tazëmë, ne sot as që do të gjendeshim këtu në Nju-Jork, por dotë qëndronim në Moskë... Ja, ju e shihni edhe vetë, ne po ekërkojmë realizimin e të drejtës sonë, të dretës së shqiptarëve,edhe këtu në Amerikë. Ndërsa Amerika na ka lënë të lirë qëtë luftojmë demokratikisht për të drejtat tona. Amerika ështësigurisht vendi më ideal dhe më i drejtë në botë. Por edhesikur do të ma falnit gjysmën e Amerikës, unë, atë, nuk do takëmbeja me vendin tim, Shqipërinë!” u thashë.

144

Mirëpo amerikanët kanë drejtësi dhe ata mund tavërtetonin, dhe këtë do ta kenë bërë me siguri, edhe një fakttejte të rëndësishëm, se kur kisha udhëtuar unë nga Stambolli.Por dhe faktin tjetër se unë kisha alibi të plotë për të gjithalëvizjet dhe qëndrimet e mia gjatë gjithë atyre ditëve në Nju-Jork. Madje, mendoj se kisha takuar së tepërmi shumë njerëzatyre ditëve, gjë që ishte interesante ngase të gjihtë ishim aqtë sensibilizuar lidhur me çështjen e Kosovës.

Mirëpo, pas kësaj bisede, mbase nja dy javë apo tri,agjentë të FBI-së e kanë ruajtur banesën, natyrisht në mënyrëdiskrete, ku qëndoraj unë dhe në të cilën jetonte kushëriri imHakiu me familjen e tij. Pas kësaj ata më thirrën sërish nëFBI dhe më thanë që të kisha kudjes sa të mundesha. Mbaseata kishin ndonjë paralajmërim se sigurimi jugosllav popërgatiste diç kundër meje, apo ...unë këtë nuk e di. Dhetashti, budallalllëku i njerëzve tanë sikur nuk kishte fund.Kështu, nisën të vijnë shokët e luftës dhe nisën të më thonëdisa Hysen e disa mixha Hysen:

“Tashti nis të na përshëndetësh me grusht se u lidhe meTiranën!”

- E Ju çfarë u thoshit në këto raste?

- Çfarë t’u thosha injorantëve kur edhe ata e dinin seajo ishte diç e pamundshme, ngase unë tërë jetën kisha luftuarkundër ideologjisë komuniste, mirëpo, si për inat, ndonjëritsyresh, mund t’i thoja edhe kështu:

“E çka ka lidhje, bre burrë, edhe nëse jam lidhur meTiranën? A më mirë më Tiranën a me Beogradin? Tiranaështë e shqiptarëve”. Nejse, për të mos e zgjatur, por ngarruannjerëz qëllim këqinj, spiuna e soj të ndryshëm, që vinin e mëtakonin pas trillimit të Beogradit për kinse unë e kisha hedhuratë bombë mbi ndërtesën e ambasadës së shkieve në Tiranë.

145

Pandeh se s’është e rëndësishme që të merrem tashti me ta.

- Po kërcënimet konkrete nga të vinin dhe a e njihnitndonjë person konkret?

- Më kujtohet mua një burrë i Kelmendit. Ishte një PrenKelmendi i cili më ka dashur shumë. Katër vjet para, ai mëkishte njohur me njëfarë Smajl Martinin nga Gucia, i cili,po këtyre ditëve, kur po zhvillohej kjo fushatë kundër mejenga ana e UDB-së, më thirri në darkë. Preni dhe më kishtefolur për të si për një burrë të mirë e besnik. Unë shkova nëatë darkë me kushëririn tim, Hakiun, si dhe një djal tjetërnga Plava apo Gucia, quhej Ramë. Ai ishte shkolluar nëGjakovë. Ishte një burrë shumë i rreptë. Në fakt, Rama ishtevetë i gjashti vëlla dhe e kishte edhe babën gjallë. Këta nështëpi flisnin boshnjakisht, mirëpo, më kanë ruajtur muagjithmonë dhe kur kam qenë me cilin do prej tyre nuk jamfrikësuar fare se mund të më ndodhte ndonjë e parpitur. Dhe,kur shkuam në restorant për të darkuar, kur më pa SmajlMartini, u çua dhe më mori ngryk pesë herë. Pastaj u ulëmnë restaurant dhe biseduam për shumëçka gjatë darkës.Ndërsa, kur përfundoi darka dhe vendosëm të çoheshim,Hakiu deshi ta paguante. Mirëpo Rama e pagoi darkën.

Unë, kur u çova, i thashë Hakiut të shkonte, meqë kishapunë edhe në një vend me dikend, dhe se do ta thërrisja djaline Jonuz Bajçincës i cili punonte në Nju-Jork si taksist dhedo të më dërgonte në fund tek banesa e Hakiut.

“More Hysen”, më tha Hakiu, “po ky Smajli shumë folisot dhe gati gjatë gjithë kohës shikonte poshtë”.

“E njoh unë Smajlin”, i thashë Hakiut.

“Pastaj, është edhe mik i Prenit dhe nuk mund tëdyshoj”.

Po ashtu edhe Rama më tha:

146

“Axha Hysen, edhe unë jam i asaj ane, siç e di ti, porunë këtë këtu po e njoh”.

Edhe këtij i thashë unë se po, e njihja, dhe se nuk kishanevojë të dyshoja fare në të. Pastaj u ndanë edhe Hakiu, edheRama e edhe Smajli shkuan. Unë vazhdova jo aty e jo aty,dhe na zuri vonja. Ç’është e vërteta, edhe unë isha i armatosur,mirëpo çfarë të bën punë ajo nëse do të përleshesh me mëshumë njerëz?!

PRITA PËR ATENTATË NË“CHURC AVENY”

Kur shkova në një restaurant të shqiptarëve, e pashë seishin shumë shqitarë që po loznin me letra. M’u afrua njëPashk Ademi, ishte nga Puka dhe më donte shumë:

“Axha Hysen, të them të ruhesh, ngase nuk u dëshmuase vërtetë je lidhur me Tiranën dhe nuk do të doja të të ndodhëndonjë e keqe, dhe e di se kush je di e çfarë idesh dhe idealike”.

“Jo bre burrë, nuk jam dardhë e butë unë. Por besa-besë, atë ditë që do të vritem unë, do të vriten të gjithakonsullatat e Jugosllavisë”, i thashë. “Po, në fund fare”, -shtova, “shyqyr që nuk po më akuzojnë se jam me Beograd.Atëherë vaj halli për mua”.

- Si ndodhi që të vëhet pritë për atentat kundër teje dhetë mos realizohet në “Churc Aveny”?

- Dola nga ai restaurant dhe shkova në një tjetër, kupunonte një djalë nga Lloshkobarja e Ferizajt. Në ndërkohëisha takuar me njerëzit që kisha t’i takoja. Duke ndejur nëkëtë restaurant, diku nga ora një e gjysmë pas mesnate, aty

147

cingërroi telefoni. Ai i lloshkobarsit më tha se mua po mëkërkonte dikush në telefon. Kur e mora kufjen, nga ana tjetëre dëgjova zërin e Hakiut.

“Ku je Hysen, bre?”, më pyeti.

“Ç’kemi të re, kushëri?”, e pyeta unë.

“More, më mori dikush në telefon. Ai e dinte krejtësishte saktë se ku kemi qen sot dhe më tha se kemi hangër drekëme njeriun i cili ka ardhur që të bëjë atentat mbi ty!”. Kushje ti, e kishte pyetur Hakiu, mirëpo ai nuk i ishte prezantuarfare. Kur kishte insistuar Hakiu më shumë, ai i kishte thënëshkurt:

“Emri im është Shpend Vetima”.

“Mos u bëj marak Haki”, i thashë “dhe mos më pritsonte”.

Kur dola prej këtij restauranti shkova për konak tek njëi Bllacës. Të drejtën me thanë as ai nuk ishte ndonjë burrë imirë, por ishte frikacak dhe nuk e bëja dert atë. Të nesërmenherët e mora një taksi, shkova tek Hakiu, i morëm edhe doarmë dhe u nismëm për tek Preni.

“Ah, more Hysen”, më tha Prena sa më vuri re, “a esheh çfarë mund të bëj i pabesi? Edhe unë dëgjova dje me këkishe darkuar dhe çfarë synimi kishte pasur qeni!”

“Ne erdhëm këtu te ti, Prenë, ngase ti na ke njohtuarme të”, i thashë unë.

“Pasha tokën e qiellin”, vazhdoi Prena, “unë që nëmëngjes e kam dërguar djalin që ta kërkojë”, më tha burri iKelmendit. “Se ai të ka njohur në bukën time. Dhe të premtojse ai më nuk do të jeojë në Nju Jork!”.

Dhe vërtetë djali i Prenit e kishte gjetur, mirëpo ai iishte arsyetuar se ishte i pafajshëm, se mund të më bënte be e

148

rrëfe për këtë etj. Pastaj ai fara Smajli kishte dashur dhe kishtenisë t’i mbledhë do burra të Lumës dhe të Dibrës që të navënin në kontakt, që të ma sqaronte pafajsinë e tij. Kështu,një natë, më mori në telefon, diku nga ora dhjetë, një RifatNderu nga Dibra. Ky ishte i shtëpisë së Elez Isufit.

“Merre një taksi Hysen se po të presim”, më tha.

“Ta lëmë për nesër, Rifat” i thashë. Në fakt isha i lodhurdhe kisha nevojë për të pushuar.

“O, e kam punën lidhur me Smajl Martinin”, më thaRifati.

Atëherë u çova, e thirra taksin dhe u nisa. Atë farëSmajlin e kishin lënë në një kafene tjetër, ndërsa këta ishinmbledhur në restorantin ku ishim marrë vesh të takoheshim.Sapo u ra llafi për të, ata më thanë.

“Ai po bën be që nuk të ka kurrfarë haku dhe se kurrnjëqëllim të keq kundër teje nuk ka pasur kurrë në jetë”, më thaRifati.

“Mirë, more burra”, u thashë unë, “po a mund tëgarantoni ju për të?” Ata nuk mundën të garantonin. Atëherëu thashë të shkonin dhe ta sillnin, duke i garantuar se unënuk do ta vrisja. Disa prej tyre shkuan dhe e sollën. Ai, sapou afrua, m’u sul të më merrte në gryk, ndërsa unë i thashë qëtë ndalonte. Dorën ia zgjata dhe i thashë që të ulej.

“Shihe bre mixhë. Ku e kam atë fat që mua sot të mëvras një serb. Unë ashtu do të shndërrohem në një herokombëtar. Më vjen keq, bre, po ta them me shpirt se, po mëvrau dorë shqiptari, do t’i mbetet njolla sa të jetë jeta jetë.Do të jenë tradhtarë edhe pasardhësit që nuk kanë dalur nëjetë ende...falë të qoftë” i thashë.

- A e morët vesh Ju se kush e kishte dërguar për ta

149

kryer atentatin mbi juve?

- UDB-ja, se kush tjetër...Dhe e fala.

“Po, po, më kanë thënë shokët”, nisi ai “se Hyseni ështëi durueshëm, por mund të më vrasin shokët e tij”. “Unë tëgarantoj se shok imi për këtë punë as shtrembër nuk do tëkçyrë”, i thashë. “Shko nga të duash tashti”.

Nga ana tjetër, UDB-ja përmes njerëzve të saj vazhdontetë ushtronte një fushtatë tejet të egër kundër meje. Asaj ikishte ardhur rasti të më luftonte edhe këtu në Amerikë.Mirëpo, nuk dua ta fsheh se edhe unë i kisha disa lidhje tëmiat të cilat më funksiononin bukur mirë. Dhe, sipasinformatave që i merrja, UDB-ja i kishte organizuar tre grupenjerëzish që të më vrisnin. Andaj, më duhej të isha sa mësyçelë. Kështu, u ngrita dhe shkova në “New York Times”.Unë, siç e thashë, kisha armë me vete. Të gjitha pa leje.Dikush prej shokëve më tha se është e pamundshme të hyhetnë ndërtesë të “New York Times-it” pa u kontrolluar. Në faktata nuk kishin çfarë të më bënin, por mua më prishej puna qëtë shkoja në gazetë. Kështu, i lash armët. Mora një taksi dhearrita atje. E lash shkrimin në këtë gazetë autoritative dhe umora vesh që ta paguaja hapësirën për publikimin e saj. Unëu ktheva nga “New York Times”-i dhe shkova tek Rama.Mirëpo ai nuk kishte qenë aty. Por e takova një lumjan dhe eluta që të më dërgonte me kerrin e tij deri tek Hakiu.

“Baca Hysen”, më tha ai, “nuk e kam hallin që ta lëpunën sot në restorant ku po punoj, por jam i sigurt se do taprish vendin e punës këtu për gjithherë”. Atëherë unë i thasëtë mos vinte. Ndërsa, gjatë kësaj bisede aty afër erdhiautobusi, i cili nuk shkonte drejt për tek pjesa e qytetit kujetonte Hakiu, por ndalonte disa kilometra tutje dhe aty mëduhej marrë autobus tjetër për të vazhduar der në cak.

150

Nejse, u futa në autobus. Isha ligsht, pa armë. Dhe kurarritëm në stacionin ku duhej të zbisja unë, aty ku është ndarjapër të shkuar për në Filadelfi, i vura re dy burra tek po mëafroheshin. Menjëherë e pata të qartë se ç’qëllim kishn ata.Aty duhej marrë autobusi tjetër. Dhe, u çkyq drita, me ç’rastas unë nuk mudë të dilja andej e as autobusi të vinte këndej.Unë atëherë nxitova në atë pjesën ku është e paraparë që nëautobus të hyjnë gratë dhe fëmijët dhe, duke u shtyrë, paratyre u futa në autobus. Fatkeqësisht mu aty më kishin priturdy shqiptarë të tjerë që të bënin atentat mbi mua.

Atëherë autobusi u nis. Jam i bindur se vetëm pak po tëvonohesha ata do të më vrisnin aty në vend. Kur shkova tekkushëriri aty erdhën edhe një shok prej Prizreni, pastaj një iSllovisë dhe biseduam tërë natën. Atë natë e kalova aty. Tënesërmen, pas kreke derisa po bisedonim erdhën edhe disaburra të tjerë. Atëherë sërish cingërroi tlefoni. Hakiu e morikufjen.

“A është Hysen Tërpeza aty?”, pyeti zëri andej.

“Kush je ti?”, e pyeti Hakiu.

“Unë nuk e njoh Hysenin”, thotë njeriu i panjohur, “porkemi ndejtur edhe te Arifi i Ponoshecit të Gjakovës...Por njëdesha t’a përcjell se dje ka shpëruar Hyseni për sa qimja eflokut, meqë ishte futur ndërmjet grave dhe fëmijëve nëstacion të autobusëve. Dy vetë kanë qenë të përgatitur tëbëjnë atentat në të, në “Churc Avenu”.

“Kush të tregoi ty, bre?”, e pyeti Hakiu.

“Mos pyet shumë, por pyete Hysenin dhe ai të tregon”,i thotë ai.

Pastaj ai e uli kufjen. Neve nuk na kujtohej saktë sekush ka qëlluar asja nate tek Arif Ponosheci kur kishimqëndruar aty. Na dukj se ka qenë një djalë shkodran, por nuk

151

ishim të sigurt. Atëherë vendosëm ta thërrasim Arifin dhe tapyesim se kush kishte qenë tek ai atë natë. Kur e thirrëmArifin, ai tha se aty kishte qenë një drenicak. E pyetëm përshtëpi të tij dhe Arifi tha se ia dinte adresën. Të nesërmen nëmëngjes me Arifin, me taksi shkuam drejt tek drenicasi. Aiishte një burrë nja dyzet vjeç. E kishte pasur një vajzë nga12-13 vjeçe aty. Gruan me fëmijët tjerë i kishte dërguar nëKosovë në pushime. Sa më pa mua më mori ngryk.

Sapo nisëm bisedën ai më tha:

“Unë, jo vetëm për ty, por për shqiptarë të lemë në këtëfaqe të dheut nuk kam dëshirë të lëndohet. Por unë parjdembrëma kam qenë në Bronks duke qëndruar kur e kam dëgjuarnjerin tek tha se Hysen Tërpeza kishte jetë të gjatë ngase sotka shpëtuar për shkak të do grave dhe fëmijëve në “ChrucAveny”.

“Po kush ke ai që e tha?”, e pyeta.

“Aman, mixha Hysen, mos më nguc”, më tha. Por tutjetregoi se kur dikush nga të pranishmit e kishte pyetur atë sepërse të vritej Hysen Tërpeza, ai i kishte thënë për shkak see ka hedhur bombën mbi ambasadën jugosllave në Tiranë.Ndërsa, kur ky i kishte thënë se kjo s’ishte e vërtetë, ai iishte përgjegjur shkurt:

“Kjo për jugosllavët nuk ka rëndësi. E rëndësishmeështë që të mbyllet kjo çështje”!

152

X

“UNË DO TË KTHEHEM NË KOSOVË, ATËHERËKUR E TËRË KOSOVA DO TË BËHET SHQIPËRI”

- Çfarë bëtë Ju pasi që drenicari u tha se një natë mëherët kanë dashur t’ju vrasin në “Churc aveny”?

- Unë pastaj për këtë çështje, natyrisht e informovaFBI-në. Ata më thanë që të vëja kontakt me dikend ngakonsullata jugosllave në Nju Jork. Dhe unë veprova kështu.Mirëpo, sigurimsat amerikan ma rregulluan që unë ta inçizojakëtë bisedë. Dhe, në telefon e mora një Osman Gashin, tëcilit i thash që të mos vazhdojë më me këto gjëra dhe të mosmë detyrojnë që edhe unë t’i ngjyej duartë me gjak shqiptari,pavarësisht për çfarë shqiptarësh është fjala.

- E ai çfarë ju tha?

- Ai nisi të bënte be e rrëfe se nuk kishte lidhje me këtëpunë. Po ashtu më tha se, po që se do të kërkoja unë, nga ai,mund t’i jepja afat dy apo tre ditë, sa të merrte aeroplanin eparë dhe të kthehej për në Kosovë. Po ashtu nisi të më flaspër atë se si ishte kombëtar, intelektual. Se si kishte kontribuargjatë punës së tij në “Rilindje”, e ku jo. Dhe, në fund të kësajbisede unë kërkova nga ai që të takoheshim në një vend të

153

caktuar. Unë i thash se me vete do ta merrja vetëm një shok,ndërsa ai le ta marrë kë të dojë dhe sa të dojë.

Njerëzit e FBI-së më thanë që unë t’u tregoja atyrevendin ku do të takoheshim që ta vëzhgonin situatën dhe, nërast nevoje të më mbronin nga ndonjë rrezik që më kanosejnga UDB-ja. Sikur që qemë marrë vesh, të hënën tjetër iritelofonova Osman Gashit, por ai menjëherë nisi të mëkërkojë falje për atë se nuk mund të dilte.

“Nuk po më lejojnë këta të konsullatës që të dal e të jutakoj. Më ka thënë edhe sigurimi amerikan që të mos dalshumë as të ec rrugëve, as kafeneve se jam i rrezikuar”...

Të drejtën këtu i dha lak punës, ngase e dija me sigurise sigurimi amerikan nuk i kishte thënë këtë gjë.

“O burrë, unë nuk po të them që të takohemi as kafenevee as parqeve të Nju-Jorkut, por ti caktoje vendin ku të duashdhe unë do ta paguaj”, i thash.

“Pastaj unë kam dëgjuar se ti po del dhe u shkon nëpërshtëpi të disa shqiptarëve këtu në Nju-Jork”, i thash.

“Po i kisha të afërm, dhe tashti sigurimi ma ka ndaluarqë të dal”, më tha dhe pastaj ma uli kufjen e telefonit.

Pastaj nuk dija çfarë të bëj. Dhe, vazhdova jetën time.Truproja ime ishte ai boshnjaku i Malit të Zi gjashtë javë,përderisa dy veta me perdesy të gjatë nuk kishin shkuar tekdera nënës së tij dhe e kishin kërcënuar edhe atë e edhe tëbirin e saj, i cili me atë rast nuk ka qëlluar aty. Ata me plakënkishin komunikuar serbisht. Dhe, natyrisht, ky djal u detyrua,kryesisht për shkak të sigurisë së familjes, që të tëriqet. Aimë ruajti gjashtë javë. Pas kësaj periudhe unë në Amerikëkam qëndruar edhe nja pesë apo gjasthë muaj. T’ua them tëdrejtën, gjithmonë jam gjendur “si lepuri nëpër zagarë”.

154

PËRMES KUJT I OFRONTE UDB-JAKTHIM NË KOSOVË HYSEN

TËRPEZËS

- Përveç këtyre dy tentimeve për të kryer atentat, akishit raste në Amerikë që kanë sprovuar t’ju përvetësojnë,ta zëmë?

- Shiheni , Jugosl la iva e ka pasë s is temin ejashtëzakonshëm të spiunimit. Më nuk dua ta fsheh. Unë sote kësaj dite e kam bindjen se UDB-ja jugosllave ia doli që t’ifus duartë edhe në Lidhjen e Tretë të Prizrenit, sepse punëtna shkonin lëmsh, për këtë arsye. Sikur e thash më lart, unëpër këtë arsye dhash dorëheqje nga Lidhja, por edhe ngaKomiteti. Dorëheqjen e kam dhënë më 16 qershor të vitit1973. Ndërsa, në korrik të këtij vit, në Nju Jork erdhi njëpjestar i sigurimit jugosllav, shqiptar nga Ferizaj. Isht njëfarëShefqet Hashani. Ai në Amerikë erdhi me gjithë të shoqen.Dhe ai kishte takuar një shtimjan të cilin e kishte “njohur”që më parë, në Ferizaj, kur UDB-ja ia kishte pas marrëpasaportën dhe pastaj i kishin pas marrë në pyetja lidhur memua dhe punën time. Ndërsa djali u kishte thënë shkurt:

“Unë Hysenin e kam parë nëpër ndonjë manifestim apoedhe në dasma në Amerikë, por unë kurrë nuk kam biseduarme të. Unë jam i ri dhe nuk kam mund të bie në kontakt meHysen Tërpezën”, kishte thënë ai.

Me të drejtë. Ishte i ri, ai, 24 apo 25 vjeç. Pastaj ata ekishin pyetur se po të vinte kush prej tyre në Amerikë, a dota gostiste ky. Djali duke u frikësuar se do të mbetet papasaportë i ishte gjegjur me po. Dhe, kështu, Shefqet Hashanierdhi në Amerikë me të gjithë të shoqen dhe u vendos tekshtimjani.

155

Dhe, kur kishte ardhur në Nju Jork, pas disa ditësh,kishte kërkuar nga Ramadani, (nga Shtimja) që ta vënte nëkontakte me mua. Mirëpo, Ramadani, duke e ditur se kushishte dhe ku punonte ai, i kishte thënë se nuk mudet tarealizonte atë takim. Dhe, vërtetë nuk erdhi të më vë nëkontakt me këtë sigurims jugosllav. Mirëpo, një ditë, derisapo kaloja nëpër “Churc Aveny”, dëgjova se dikush po mëthërriste nga pas. Kur u ktheva, e pash një të panjohur.

“Ma fal që po të thërras kështu, por unë jam një kosovari cili sapo kam ardhur nga Kosova dhe deshta t’u takoj”, mëtha.

E shikova njëherë mirë, dhe, më besoni, menjëherë emora vesh se ç’zanatli” ishte.

“Nuk kem çfarë bisedojmë ne të dy”, i thash.

“Mirëpo, desha të ju takoj ngase në Ferizaj, para se tëvija i kam takuar disa nipa tuajt”, më tha dhe m’u afrua.

Ma zgjati dorën dhe m’u prezantua. Më tha se quhejShefqet Hashani, sikur e thash. “Unë punoj në Sigurim, nëFerizaj”, më tha.

“Qofsh shëndosh, bre mixhë”, i thash. “Shyqyr që urritët dhe u futët në sigurimin e serbit”.

“Unë kam dëshirë që të bisedoj me ju, pak më gjatë”,më tha. Në këtë çast, Ramadani nga Shtimja, i cili takimintim me Hashanin e vështronte nga larg, u afrua dhe tha:

“Ju e dini punën tuaj, axha Hysen, por nëse doni tëtakoheni e të bisedoni me Shefqetin, atëherë mund të takoheninë shtëpinë time”. Ngase e dinte se në shtëpinë time nukkam çuar kurrë njeri. Mendova, një çikë, dhe thash:

“Mirë, do të vi nesër në mbrëmje”.

156

INTELEKTUALËT SHQIPTARËQË SILLESHIN NËPËR BOTË

KURRË NUK KANË GUXUARQË TË NA TAKOJNË

Kur shkova natën tjetër, Shefqeti të shoqen nuk e kishtepasur aty. E kishte lënë tek një emigrant i Shqipërisë. Saposhkova aty, pasi u përshëndetëm Ramadani doli nga shtëpiaqë të na lente vetëm që të bisedonim.

“Fol, burrë, çfarë deshe të flasësh me mua”, i thash.

“Po ia heq dushkun”, më tha ai.

“Mua më ka dërguar Beogradi , por edhe disaudhëheqës të Kosovës, dhe më kanë thënë se juve ju garantonshteti se mund të ktheheni kur të doni në Kosovë. Ne e dijmëse Ju nuk keni bërë krime. Kthehuni dhe do t’ua lirojmë tokënqë u është marrë. Anëtarët e familjes dhe kë të doni do t’uapunësojmë...”, më thoshte.

“Pastaj, tashti Kosova ka një autonomi të kënaqëshmepër shqiptarët. Njerëzit jetojnë të patrazuar”, më thoshte ai

- E Ju, a ishit i qetë dhe si iu përgjigjët ShefqetHashanit, kur e dinit se aji ishte dërguar nga UDB-ja?

- Unë po e dëgjoja. Mozomëkeq, mendoja. Më vjenëkeq t’ua them këtë, se mund të mendoni se mos kisha lakmipër ofertat që m’i bënte.

“Mirë, bre Shefqet, ty të ka dërguar UDB-ja që të vishkëtu. Por, po të pyes, në katër sy, veç me Zotin dëshmitar:Çka ta merr mendja, bre mixhë, ti, pa qenë i shkolluar këtëdetyrë të rëndësishme që ta kanë dhënë nuk do të ta jipnin.Apo, nëse do të ishe një besnik shumë i madh i regjimit, këtëdetyrë do ta jipnin edhe pa shkollë?! Po autonomia jonë nuknënkupton vetëm katër prefektura, atë të Prishtinës, të

157

Mitrovicës, të Pejës dhe të Gjakovës...Viset e robëruarashqiptare janë prej Manasitiri në Ulqin dhe Tivar. Po a e dinti se zemra e shqiptarizmit janë viset shqiptare të Maqedonisëdhe të Malit të Zi? Ato janë vise historike, kombëtare, bre!...Timund të flasësh nodoshta ndryshe e të më thuash se sot përsot po jetojmë kështu apo ashtu, por kjo liri nuk ështëkurrësesi!”, i thash.

Pastaj, unë i fola gjërë e gjatë për “bashkim-vëllazërim”e shqiptarëve dhe të shkieve. Më duket se ai u habit prej ngai kisha unë gjitë ato të dhëna lidhur me atë që kishte ndodhurnë kohën e Rankoviçit në Kosovë. Ai nuk e dinte se mua, njëburrë nga Morava e Ulët, që në vitin 1967, kur unë isha endenë Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, e të cilën, nga frika që tapostonte nga Kosova ma patë dërguar nga Stambolli një letërtë gjatë. Në atë letër njëmbëdhjetë faqëshe, ai më pat shkruashumë gjëra të sakta lidhur me atë periudhë. Më kujtohet se,kur e pata marrë atë letër, të shkruar me dorë, e kopjova memakinë shtypi dhe ia dërgova Devës që ta nxjerrim në gazetëntonë, të Lidhjes, por, megjithatë, ajo letër nuk u botua!Kështu, këtë letër e kam botuar tek kur kam dalur nga Lidhja...

”Po u bë mirë që u takuam, zotëni, meqë tashti jamduke shkruar diçka lidhur me terrorin që ka bërë Rankoviçidhe policia e tij kundër shqiptarëve, kështu që ti mund të mëjapësh informacione më të bollshme lidhur me krimet që kabërë ai kriminel serb kundër popullit tonë”, i thash.

“Po, po, mos kij dert”, më tha ia. “Si të kthehem nëKosovë do të dërgoj plot e përplot materiale lidhur me atokrime”, më tha ai.

“Por, a ma jep një kopje tënden të dorëheqjes sate ngaLidhja Shqiptare e Prizrenit” më pyeti ai.

“Pse jo”, i thash. Dhe ia dhash.

158

“Dhe si po ia bëjmë punës që të kthehesh në Kosovë”më pyeti.

“Unë do të kthehem në Kosovë atëherë kur e tërëKosova do të bëhet Shqipëri”, ia ktheva.

- Ju kishit rast të takoheshit përsëri me njeriun e UDB-së, si në Amerikë, poashtu edhe në Turqi. Çfarë ju tha ai dhecilën përgjigje ia dhatë?

Mbas, kësaj radhe nuk e takova. Mirëpo, një vjet mëvonë, më 1974, në gusht, Shefqet Hashani kishte ardhursërish në Amerikë. Dhe, menjëherë kërkoi që të më ritakojë.Unë nxitova ta kërkoja sa më parë.

“Hë, a më solle gjë nga ajo që të kam kërkuar”, e pyetasapo e takova.

“Kësaj radhe ta solla një emër”, më tha Shefqeti.

“Një emër”, e pyeta.

“Herën tjetër do të të sjell më shumë”, më tha dhevazhdoi: “thënë të drejtën tashti kam një mesazh tjetër përjuve, zotëri Hysen...Situata në Kosovë ka ndryshuar edhe mëshumë se sa vitin e kaluar. Kësaj radhe, kur po nisesha nëAmerikë, disa nga funsionarët e lartë të Kosovës më thanëqë të ua përcillja mesazhin se mund të ktheheni në Kosovëkur të doni, sepse Ju s’keni vrarë njerëz gjatë luftës, s’keniabuzuar, luftë ishte etj.”, tha Shefqeti. “Andaj, edhe unë usugjeroj që të ktheheni sepse nuk do të humbni asgjë”. Dhevazhdoi: “Po deshe mund të ju shkruaj një letër edhe AliShukria i cili do t’u japë garancë për të gjitha!”

Nuk dua të rrej. Kur ia dëgjova këto fjalë, mu duk segjakun po ia shoh duke iu derdhur për trupi. Do të thotë, mezemër i rashë automatik...Ka Zot. Zoti e di këtë. Pastaj umundova të përmbahesha dhe i thash:

159

“Shiko bre mixhë! A e di ti se dy shtetet më të forta nëbotë, Amerika dhe Rusia nuk kanë para që mund të më blejnëmua. Nuk ia dua unë letrën Ali Shukrisë, bre! I kam treguarunë shkurt e shqip të gjitha kur ka qenë edhe në Cërnillë meShefqet Peçin. Atëherë i kam thënë se unë nuk punoj përBeogradin. Dhe, të lus, mos eja më kështu këtu”, i thash mjaftme rreptësi.

Dhe, hajt, hajt, kur kalova në Turqi, në vitin 1977,Shefqet zeza, përsëri e kishte marrë gruan dhe erdhi. I kishtedo miq atje...Dhe atje më tha:

“Shihe, mixha Hysen, po kam dëshirë që ta bëjmë njëfotografi së bashku...”

“Shiko”, i thash. “Mos mendo se ti mua mund të mëmashtrosh. Unë e di se përse ti po kërkon që të fotografoheshme mua. Ti dëshiron ta tregosh veten se kinse je shumë afërmeje dhe t’u futesh shqiptarëve të emigracionit sa me afër,por edhe atyre të UDB-së t’ua argumentosh se je takuar memua dhe se misioni yt ishte i suksesshëm”. Gjallë është. Maka pranuar këtë gjë, pastaj.

Ne u afruam, dhe gruaja e tij na fotografoi. Pas kësaj,Shefqeti bëri karrierë. Shkoi në Bon në ambasadën e Serbisëatje që të punojë. Shkoi me gjithë familjn e tij. Sigurisht u kathënë jugosllavëve se kinse ma ka mbushur mendjen që tëkthehesha. Bile, kur është kthyer në Kosovë, ku kishtembërritur kishte trumpetuar atë se ai më kishte takuar dhe seunë i kisha premtuar se do të kthehesha nga emigrimi. Kishteshkuar aq larg sa që kishte pas thënë se kinse kam qenë edhenë Beograd që të bisedoja për kthim tim në Kosovë!

Në vitin 1979, isha në Gjermani dhe një natë, nëbanesën ku jetoja më cingërroi telefoni. E ngrita kufjen dhenë anën tjetër e dëgjova zërin e Shefqet Hashanit.

160

“Çfarë dëshiron”, e pyeta. “të kam thënë edhe në Turqise më takim me mua nuk mund të marrësh”.

“Jo, jo, nuk e kam gjë politikisht, por do të doja tëtakoheshim për punë personale”, më tha.

“Çfarë punësh”, e pyeta.

“Paj, unë këtu në Bon jam me gjithë familjen dhe njënjeri ma ka sjellur lajmin se ju keni thënë se do të më vrisni”.

“Zoti mos e bëft!”, i thash. “Unë jam i betuar seshqiptar nuk vras, por, jam i bindur se do të vie dita kur judo ta vrisni veten, ngase ne nuk do t’u vrasim!”.

“Mirëpo, dëgjova se ishit duke e botuar një broshurë”,më tha Shefqet Hashani.

“Po, hejdi, por mos kij dert se unë për ju po i bëj ato.Një kopje do të ta çoj atë ditë kur të del nga shtypi ky libër”,i thash.

“TI, JO QË NUK ARRITE TA KTHESHHYSENIN NË KOSOVË, POR AI PO

HEDH EDHE BOMBA MBIAMBASADËN TONË”

Mirëpo, pasi që ndodhën demonstratat, dhe kur ndodhiçështja e bombës në Ambasaden e Beogradit në Tiranë, tamorën shkiet Shefqetin e gjorë dhe ta futën në burg. I kishinpas thënë:

“Ti, jo që nuk e arrite ta kthesh Hysenin në Kosovë,por ai po hedh edhe bomba mbi ambasadën tone”.

Dhe, erdhi ky, diku në vitin 1991 në Perëndim. Gruan,gati nuk ia njoha fare. Sa kishte ndryshuar! Dhe, kur e pashsë dyti të shoqën e tij i thash.

161

“Si, bre fisnike, tre axhallarët kanë qenë në mal memua. Rexha, Haxha dhe Zahiri, e ti ta marrësh këtë farëburri”. Kjo grua ishte nga një derë e njohur patriotike.

“Për besë, o mixha Hysen, kur jam martuar unë me teky nuk ka qenë kështu!”, më tha.

Ndërsa, Shefqetit i thash se më vie keq se të gjitha këtoi kishte bërë vetëm për interes personal.

“Po, valla”, më tha, “kisha dëshirë që të shkoja e tëpunoja në ndonjë nga ambasadat e Jugosllavisë...Dhe, përbesë, të gjitha që m’i ke thënë më kanë dalur të vërteta!”.

“Unë nuk kërkoj gjë prej teje. E ke pasur për interesapersonale dhe nuk e ke menduar interesin e kombit. Poashtumë vie keq që ia ke dalur të m’i kthesh në Kosovë disashokë!”.

Merreni me mend, tre emigrantë ia ka dalur t’i kthejënga Turqia dhe që të tre emrin Zeqë e kanë pasur. ZeqëReçin, Zeqë Gërlicën dhe Zeqë Godenin. Mirëpo, ata nukmundën që të qëndrojnë në robërine e Kosovës dhe u rikthyennë Turqi. Fatkeqësisht, një numër i shqiptarëve e patënhumbur kontaktin me realitetin. Madje edhe disa intelektualë.Nëpër tokë nuk shkelnin. Vinin në Nju Jork dhe e takoninambasadorin jugosllav. Kurrnjëri prej tyre nuk kërkonte qëtë na takonte neve! Pos një herë. Ndoshta ka qenë viti 1973,kur kam qëlluar në Evropë, Mahmut Bakalli kishte paspyetur për mua! Mahmuti e ka një baxhanak atje. Ai e ka përgrua të mbesën e Iliaz Gjakovës. Dhe kur u ktheva unë nëAmerikë, ai baxhanaku i tij më tregoi se Mahmuti më kishpas kërkuar që të më takonte sepse, për mua i kishte pas foluredhe Ali Shukria. Mirëpo, njeri tjetër nuk ka pyetur për muakurrë edhe pse boll shumë prej tyre janë sjellur andej-këndej.

162

XI

TAKIMI ME SABRI NOVOSELLËN TE AZIZVOJNOVCI

- Dihet se në kohën sa keni qëndruar në Turqi kishteedhe mjaft aktivistë politikë nga Kosova që i përkisnin brezittë ri të emigrantëve. A keni pasur kontakte me ndonjërinsyresh dhe çfarë përshtypjesh keni edhe sot për ta?

- Pasi që ndodhën gjërat në Kosovë të vitit 1981, dhepasi që shpërtheu bomba në Tiranë, shkova unë në Turqi. NëIzmir, sikur thashë, kisha një shok për kryekreje, AzizVojnovcin. Azizi e ka pasur bash dajë Ismail Goranin, vëllatë nënës, por shkakun tim është prishur me Ismailin. Azizi nëAdapazar më tregoi se konsullata e Shqipërisë në stamboll iakishte dërguar një emigrant politik nga Kosova. Ai emigrantquhej Sabri Novosella. Sabriu nga Kosova kishte kaluar nëTiranë. Atëherë, Sigurimi i Shqipërisë me një anije e kishtetransferuar në Turqi dhe e kishin dërguar drejt e tek AzizVojnovci.

- Pse tek Azizi?

- Shiheni, Azizi kishte afër dyzetë vjetë që po jetontenë Turqi dhe është e afërmendshme se për gjithë ato vjet, si

163

emigrant politik që ishte, kishte krijuar edhe lidhjet e tij. Azizii kishte ca lidhje edhe në policinë turke, kështu që ata tëkonsullatës shqiptare të Stambollit shpresonin se Azizi kishtemundësi dhe lidhje që Sabriut t’ia rregullonte strehimin nëTurqi. Kështu, kur shkova unë në Adapazar, e takova Sabriun.Ai, kur më pa, u gëzua shumë. Më tha se kishe dëgjuar shumëpër mua, se i kishte bërë përshtypje çështja e bombës nëambasadën serbe të Tiranës etj. Ndërsa Azizi këtë ma paraqitisi një mik më të largët. Unë në Adapazar kalova vetëm njënatë, sa për ta takuar Azizin dhe u ktheva në Stamboll. Pasnjë kohe e morra vesh se Sabriu, me ndihmën e Azizit e kishterregulluar qëndrimin e tij në Adapazar qdhe më çoi fjalëpërmes dikujt dhe më tha se po të mos shkoja një herë nëAdapazarë ta takoja, kurrë hallah nuk do të ma bënte! Dhe,natyrisht unë nuk kisha arsye të mos shkoja. Kështu, rastisiqë mu atë natë që u vra Mehmet Shehu, unë të qëlloja nëkonakun e Sabri Novosellës në Adapazar. Ai në ndërkohë ekishte hapur një dyqan ku po shiste këpucë. Në ndërkohëkisha biseduar me Azizin dhe ai ma kishte bërë me dije seSabriu kishte lidhje me Konsullatën e Shqipërisë në Stamboll.

Asaj nate ai na çiti të pinim konjak Shqipërie. Unë nuke pi rakinë kurrë, të thuash, por asaj nate vendosa ta ngre njëgotë. Po i shkoja për herë të parë njeriut në konak.

“Ku e ke marrë këtë raki?”, e pyeta.

“Në Stamboll ma ka dhënë një mik”, më tha.

Pastaj nisëm të bisedonim për mua, emnin dhepersonalitetin tim.

“Po ti bre mixha Hysen, po ta shisje Amerikën nuk dotë mundje ta bëje këtë emër që e ke bërë, falë propagandësserbe për bombën e Tiranës”, më tha.

“Po çfarë emri bre mixhë?”, ia ktheva. “Unë kurrë nuk

164

kam punuar për emër, por për komb!” – i thash prerë.

Mirëpo, unë e hetova se ai dinte bukur shumë detajepër mua. Thënë të drejtën, më pastaj unë kam marrë vesh seai asaj nate më ka pre në besë në konakun e vet.

- Si të ka prerë në besë?!

- Thjesht, tërë bisedën që e kemi zhvilluar asaj nate aie ka regjistruar dhe e ka dërguar në konsullatën e Stambollit.Thënë të drejtën asaj nate disa herë më ngacmoi me fjalë,por unë jam i durueshëm. Madje në një moment më tha:

“Ju kurgjë nuk keni punuar për çështjen kombëtare këtunë emigracion. As ti e as Adem Gllavica. Po ashtu nuk popunojnë shumë as këta të rinjtë: Kadri Zeka, as AbdullahPrapashtica as Jusuf Gërvalla me të vëllain...”

Mirëpo unë nuk u preka. Fundja ishim në konakun e tijdhe nuk kisha çfarë t’i hidhërohesha. Aty ai mund të mëthoshte çfarë të donte. Por ishte e dukshme se Sabriun përkëtë destruksion e kishte cytur konsullata shqiptare eStambollit, të cilës nuk i konvononte t’i linte të bashkoheshindy shqiptarë që dijnë të mendojnë me kokën e tyre. Po atënatë, Sabriu, më paralajmëroi se nga Turqia do të kalonte nëEvropë.

“Atje unë do t’i rregulloj të gjitha punët! Do ta marremigracionin tonë në duar dhe do t’i vendos gjërat për sëmbari”, më tha.

165

AKUZAT DHE PROVOKIMET E SABRI NOVOSELLËS NDAJ

HYSEN TËRPEZËS(PËRSE SALI KOLLUDRA DESHI TË

SHKONTE QË TA VRISTE SABRINOVOSELLËN?)

Të nesërmen unë shkova në një lagje të shqiptarëve qëta takoja një nacionalist të moçëm, Salih Kolludrën. Salihuka qenë komandant i njësive vullnetare në Prishtinë gjatëluftës. Mirëpo, Sabriu insistoi që edhe atë natë ta kaloja nëkonakun e tij.

“Nëse nuk do të rrish edhe sonte në konakun tim, unëdhe ti nuk do të përpiqemi kurrë”, më tha. Nejse.

Vendosa që edhe atë natë ta kaloja aty. Mirëpo edheasaj nate i zoti i shtëpisë vazhdoi me avazin e moçëm, me poato llafe dhe akuza nga nata e mëparshme. Kur na e sollirakinë, unë atëherë i thashë:

“Unë e di ku e ke marrë ti këtë konjak. Ti m’i the disafjalë që nuk fliten, mirëpo unë duroj”.

Ai, natën e dytë i kishte shtuar bisedës së tij edhe këtëtekst:

“Po të bëhesha unë gjyqtar, ty, Azizin dhe të tjerët si judo t’i dënoja me burg të rëndë ngase nuk keni bërë asgjë”.

“Po u bëre gjyqtar”, ia ktheva, “pashë besën mosngurro fare”.

Në këtë çast cingërroi telefoni. Sabriu bisedoi me dikë.Fjalët e tij ishin të shkurta. Kryesisht ky i pohonte dikujt diçka.Unë e vura re se ishte çartur nga fytyra. Sapo e la kufjen u uldhe nuk kanë kaluar as dy apo tre minuta e ai më tha:

“Unë, Hysen Tërpeza, kam dëgjuar se ti je takuar edhe

166

me udbashë, këtu e edhe në Amerikë”.

“Sigurisht se e more vesh nga unë, ngase rastin eShefqetit ta tregova vetë, apo jo”, ia ktheva.

“Jo, jo”, insistoi ai. “Filan fisteku ka qenë në burg dhekur ka dalur nga burgu i ka thënë dikush që të shkojë sepsepo e thërriste një udbash, ndërsa ky i kishte thënë se me UDB-në e ndajnë plumbat”.

“Mirëpo unë nuk kam qenë i burgosur”, i thashbutësisht që ta ulë temperaturën e bisedës.

“A e di ti se cili është njeriu më i pakomprometuar nëlëvizjen tonë kombëtare?... Është Adem Demaçi”, më tha.

“Unë për Adem Demaçin kam respekt. Bile kur bëjmëdemonstrata në Amerikë ne i nxjerrim fotografitë e tij dheprotestojmë për burgosjen e tij”, i thashë.

“Nuk keni nevojë ju që të protestoni për të. Ademi e kazgjedhur rrugën e vetë me vetëdije të plotë”, më tha.

“Ngadalë he burrë”, i thashë unë butësisht.

“Mirëpo, nuk dua të të gënjej, unë kam pasur dëshirëqë Ademi të mos qëndornte në burg, por të rrinte jashtë siAli Hadri dhe të shkruajë e botojë libra. Sepse njeriu kurfutet në burg është, të thuash, i vdekur, sepse nuk e gëzonasnjë të drejtë të vetme”, i thashë.

Dhe ai, posaçërisht natën e dytë, u bë shumë agresiv.Gjatë tërë natës herë dilte jashtë e herë hynte brenda. Pastaje ndërlidha çështjen kur e mora vesh se më kishte regjistruarme magnetofon çfarë po flisja. Kur u kthye njëherë ngadhoma tjetër më pyeti:

“Po a e mban mend ti Ahmet Zogun në Tiranë?”

“Si nuk e mbaj mend”, i thashë.

“Kur ka dalur Zogu nga Shqipëria unë kam qenë baba

167

i tre fëmijëve”.

“Zogu ka përkrahur kosovarët”, më tha “dhe i ka bërënjëqind e një punë për neve, ndërsa këta të Shqipërisë equajnë “satrapi Zog”. – fliste Sabri Novosella.

Thjesht, ata të Sigurimit të Shqipërisë e kishin shtirë qëtë ma bënte këtë provokacion për ta nxjerrur mendimin timpër Zogun. Mirëpo, unë, megjithatë, nuk rash në këtë grackë,ngase e pandehja se diç nuk ishte në rregull. Por ende i flisjame fjalë zbutëse sa që ai nuk mund të konkludonte asgjë ngaajo që e thosha unë.

“Shiko”, më tha ai dikur. “Mua ma ka thënë njeriu meshpirt se ti je i lidhur me shkiet”. Në konak të vetë mëofendonte. Mirëpo ora ishte dymbëdhejtë, deshta vërtetë tëçohem dhe të dal nga ajo shtëpi.

“Ndoshta, bre”, i thashë. “do të merret vesh kjo punë.Kurgjë nuk mbetet e pa u zbuluar”. U mundova të përmbahemqë të mos e bëj ndonjë të zezë!

Por, të betohem se, tërë natën asnjë minutë gjumë në synuk e kam futur! Kur erdhi mëngjesi shkova te Salih Kolludra.I tregova fije për pe çfarë më kishte ndodhur.

“Mos pashë Zotin!”, më tha Salihu. “A ty të paskathënë ashtu a? Prit ta marrë një çorapë ta fus në kokë se potë bëj be kurrë nuk e lë pa e vra atë farë Novosellën”.

Dhe, më besoni se Salihu ishte në gjendje ta bënte atëgjë. Unë e di se ai i ka pas hequr nga kjo faqe toke, nja katëra pesë vetë! Salihu ka qenë burrë që nuk i frikësohej askujt,e as vdekjes! U ngrit në këmbë Salihu, e mori revolën dhe ubë gati që të shkonte që ta vriste Sabri Novosellën!

168

XII

TAKIMI I PARË ME FAMILJEN PAS 27 VJETËSH

- Dhe, a u nis Salih Kolludra që ta vriste SabriNovosellën?

- Po, për besë! U nisë! Po, por unë i dola para, deh, ithashë se më parë mund të më vriste mua se sa Sabriun!

“Po a e di se çfarë ka thënë, o Hysen Tërpeza!?”, mëtha Salihu.

“Le ta ketë për nder të tij”, i thashë, “se unë nuk mundtë çoj dorë mbi shqiptarin, qoftë ai politikan apo terzi si SabriNovosella”.

Salihu më shikoi drejt në sy si me lutje.

“Por vetëm një më vjen keq se, po qe se do të dalë nëEvropë ai, siç më tha, që ta merrë në duar udhëheqjen eemigracionit”, do ta bëjë atë rush e kumbulla e dy vetë s’kame i lanë bashkë!”.

Dhe, fatkeqësisht e tëra doli mu ashtu sikur e kishaparamenduar! Në vitin 1983 në Stamboll erdhi një NexhmiSherolli. Atë e njihja nga Stokholmi. Kur kam qenë atje, nëvitin 1971, një javë kam qenë mysafir në shtëpinë e tij. Kyështë dëshmitar se edhe atij i kam thënë se, kur të vie Sabriu

169

në Evropë, do ta thërmojë emigracionin dhe do të na dëmtojëshumë.

- Në cilin vit u ka ardhur nëna për t’iu vizituar në Turqi.Pas sa vjetësh jeni takuar për herë të parë, që nga ndarja menënën tuaj?

- Më 20 prill të vitit 1971 u nisa për në Stamboll. Parase të nisesha i bëra një telegram Rami Beguncës, i cili meshokët e tjerë doli të më pres në aeroport. Kur mbërrita nëStamboll e takova një djalë nga Pozhorani. Ai në fakt, kishtepas po atë ditë që të kthehet për në Kosovë, por kur kishtedëgjuar që po shkoja në Stamboll kishte vendosur që të mëtakonte. Kur kam dalur unë nga Pozhorani, atë e kam lënëçun të vogël, trembëdhjetë apo katërmbëdhjet vjeç, ndërsatashti e takova burrë. Kur u nis ky për në shtëpi e pyeta se apo ma lajmëronte nënën se gjendesha në Stamboll. Dhe aimë premtoi, dhe e mbajti premtimin. Madje, pa shkuar nështëpinë e tij fare, kur ishte kthyer në Kosovë, kishte shkuarnë shtëpinë time. Mirëpo, kur shkon atje, nëna ime kishteqëlluar në Zllatar, tek një motër imja e martuar atje. Ky ipozharansi i tregon djalit tim se më kishte takuar dhe se ishai vendosur në hotelin e caktuar në Stamboll. Në këtë kohë,dikur, djalit tim, i cili i kishte 27 vjet, ia kishin dhënëpasaportën dhe ky po bëhej gati që me gruan e tij dhe fëmijëttë kalojë në Perëndim. Sapo e merr këtë lajm djali, ai nxitonpër në Shkup e prej Shkupit në Stamboll, pa i treguar nënësfare. Djalin s’e kisha parë kurrë! E kam lënë nëntë muajshkur kam dalur në mal. Dhe u takova me djalin e u çmallëm.Mirëpo, pas një apo dy ditësh më tha se do të shkruante letërnë Kosovë:

“Sigurisht kanë dëshirë që të vijnë gjyshja dhe nënaime”, tha djali.

170

Dhe e shkroi letrën. Sapo të arrijë letra në Kosovë, nënadhe gruaja shkojnë në Gjilan për t’i rregulluar pasaportat.Mirëpo, nënës ia japin e gruas jo!

“Po shkojmë te një nip yni që ta vizitojmë”, u kishtethënë nëna.

“Hajt ti se e dijmë ne ku po shkoni ju. Hyseni është nëStamboll”, i kishte thënë udbashi, “andaj gruaja nuk mundtë shkojë për ta vizituar”.

Nga ana tjetër, edhe vajza ime që është e martuar nëKomogllavë të Ferizajt, shkon dhe i përgatit dokumentet përpasaportë. Asaj ia japin. Dhe, kur ia kishin dorëzuarpasaportën, njëri i kishte thënë:

“I bëj të fala babait tënd!”

TAKIMI MALLËNGJYES ME NËNËNNË STAMBOLL

Ne ishim në Adapazar. Nga Adapazari erdhëm nëStamboll. Sa mbërrijta atje, më rrethuan pesëmbëdhjetë aponjëzet shokë. Bile erdhën edhe policët turqë dhe pyetën seçfarë ishim mbledhur ashtu. Ata u thanë se u kisha ardhurunë në vizitë e se unë kisha qenë komandant i tyre gjatë luftës.Nejse. Turqit nuk thanë asgjë. Pastaj, Sahiti, djali im, u ngritdhe bëri një telefonatë tek një kushkushëriri ynë aty nëStamboll, Njaziu. Kur u kthye, më tregoi se tashmë kishnmbërrijtur nëna dhe vajza ime. Nuk dua ta fsheh, u gëzovashumë. Me vrap shkuam te Njaziu. Nëna dhe vajza kishindalur para dere. Nëna më tha:

“Po e di që je Hyseni im, se po më thërret nënë shumëbukur, por nuk po të njoh. Ke ndryshuar shumë”.

171

“Po, a ka kund ndonjë shenj sipas të cilit mund të mëidentifikosh?”, e pyeta.

“Po, në krahun e majtë. Kur na ka ra shkau i parë, ti ike pase tre vjet. Kemi shkuar në Debulldeh duke ikur prejshkieve dhe ke pas rënë në zjarr, nga i cili të ka mbeturshenja”.

Shpejt e shpejt e zhvesha setrën, e përvola edhe mëngëne këmishës dhe ia tregova nënës shenjën. Atëherë u morëmngryk. Të gjithë shokët, nisën të qajnë e të dënesin me zë.Edhe nëna qante në krahërorin tim. Nuk ishte punë që tapajtonim nënën dhe vajzën. Pastaj, edhe me pesë apo gjashtëshokë u futëm brenda.

“Nënë, Zoti të lashtë shëndosh për djalin”, i thash. “Ekemi varrosur në male të Kaçanikut. Nuk kishte pasur jetë sishokët”.

“Zoti të lasht shëndosh edhe ty për vëlla, Hysen, se ti eke pasë edhe më vështirë se sa ne”, më tha nëna plakë.

“Lufta i ka të gjitha këto...Së fundi”

Nëna nisi t’u rrëfente shokëve të tjerë:

“Të gjithë e dijnë se, prej që jam martuar me babën eHysenit, pesë herë më është djegur shtëpia: dy herë e kanëdjegur turqit, më 1908 dhe 1910, ngase baba i Hysenit kaluftuar bashkë me Isë Boletinin dhe Idriz Seferin; pastajshtëpia na është djegur nga shkiet kur ka rënë Serbia e parë,po ashtu shtëpia na është djegur edhe në Luftën e ParëBotërore – këtë e mban mend edhe Hyseni – por magjen nukma patën djegur derisa nuk erdhën brigadat e Shqipërisë.Tash ma dogji Malushi, Mal Sadiku, i thoshin”.

172

GRUAJA KISHTE HEQUR TË ZITË EULLIRIT NËPËR HETUESITË DHE

BURGJET SERBO-KOMUNISTE

Pastaj nëna nisi të na rrëfejë për terrorin që e kishtepërjetuar nga komunistët. Nënën e kanë pas arrestuar bashkëme anëtarët tjerë të familjes. Asaj i kishin shkuar shumë herënë burg dhe i kishin thënë se si më kishin vrarë mua, se si mëkishin hedhur qe të më hanë qentë etj. Ajo i mbante mend tëgjitha, edhe Fadil Hoxhën, edhe Ali Shukrinë, edhe RamizCërnicën...Ata i kishin mbajtur në burg të Gjilanit nja katëra pesë muaj, pastaj i kishin dërguar në burgun e Ferizajt. Atyi kanë mbajtur edhe një muaj a dy, pastaj i lirojnë të gjitë,por sapo ulet në kerr gruaja me fëmijë polici afrohet dhe kishtepyetur:

“Cila është gruaja e Hysen Tërpezës?”

“Unë”, i ishte gjegjur kjo.

“Eja se po të thërret Ali Shukria të të marrë në pyetjaedhe diçka”, i kishte thënë polici.

Atëherë, gruaja kishte zbritur me dy djemtë nga kerridhe ata e kishin riburgosur sërish. Të gjitha këto m’i ka rrëfyergruaja kur e kam takuar në Turqi.

- E, pas sa kohësh jeni takuar me gruan?

- Pas tridhjetepesë vjetësh! Por...më mirë mos të ishimtakuar fare! Ajo e kishte përjetuar ferrin! Si sot më kujtohet,kur binim të flinim në gjumë, pasha bukën, për shkak tërrëfimeve të saja të trishta, ngritesha dhe e hapja dritën nëdhomë. E thashë, më mirë mos ta kisha takuar kurrë dhe mosta merrja vesh se çfarë i ka ndodhur asaj. Sa vuajtja e samundimi!

“Kur më kthyen”, rrëfente gruaja, “më kanë vendusur

173

në një sallë me 64 burra. Morrat silleshin nëpër mure. M’usëmunë fëmijët...”, thoshte ajo. Por fati se shumica e burravee kishin njohur se ishte gruaja ime. Aty kishte qëlluar edheJakup Karaçeva dhe burra të tjerë dhe ishin kujdesur përtë. Pas gjashtë javësh i sollën edhe dy gra nga Rugova, e paspak edhe të shoqen e Mulla Idrizit. Njëra prej atyre dy gravetë Rugovës ishte shtatzënë dhe e kishin sjellur në burg pasiqë fëmijën e kishte natyrisht me të shoqin, ndërsa i shoqi isaj gjendej në mal. Pastaj kanë hequr shumë, nëpër shtëpi tëhuaja, ngase tonat patën djegur komunistët. Ndërsa oborrintonë e pat marrë shteti. Dhe, nëse më shërben jeta e shëndeti,e kthehem në Kosovën e lirë, unë sërish atë tokë do t’ia lështetit, por tash shtetit shqiptar.

174

XIII

MOS VDEKSHA PA ARDHË NË KOSOVËN E LIRË!

TAKIMI ME ADEM DEMAÇIN

- Në cilin vit jeni takuar me Adem Demaçin?

- Me Adem Demaçin jam takuar në vitin 1991. Në fakt,Ademi kishte pas ardhur në këtë vit në Stamboll dhe nganjerëzit që i kishte takuar këtu, kishte kërkuar që ta vënë nëkontakt me mua. Mirëpo, fatkeqësisht, në atë kohë unëgjendesha në Evropë. Ai, pastaj, nga Stambolli shkon nëIzmir, ndërsa unë u ktheva në Stamboll. Kur u ktheva shokëtmë thanë se Adem Demaçi kishte pasur dëshirë që tëtakoheshim, por kishte udhëtuar. Unë gjendesha në BajramPashë kur më cingëroi telefoni dhe andej kufjes e dëgjovazërin e Ademit. Ai më tha se kur të kthehet në Stamboll do tëkishte dëshirë që të takohej me mua. Ma kërkoi dhe unë iadhash adresën time. Ai në Stamboll erdhi pas nja tre apo katërditësh. Bile, mu asaj nate, pak para se të vinte tek unë, nëradio e dëgjova se Adem Demaçit në Parlamentin Evropiannë Strazburg ia kishin pas ndarë Çmimin “Saharov”. Nuk

175

dua të rrej, u gëzova shumë. E kur u takuam, unë ia kumtovalajmin që nuk e kishte pas ditur. Pastaj, kur i ridëgjuam lajmetai këtë lajm e dëgjoi sërish.

Asaj nate mbetëm duke u llafosur së bashku. NgaShoqata Turko-Shqiptare telefonat cingërronin parreshtur.Njerëzit ishin mbledhur që ta prisnin Ademin. Kur hymëbrenda të gjithë u ngritën në këmbë dhe duartrokitën. Bisedataty vazhduan deri në mëngjes.

- A keni takuar politikanë të tjerë të Kosovës?

- Po, i kam takuar shumë.

- Cili u ka lënë përshtypje më të mira?

- Adem Demaçi. Ky më dukej më i qarte se sa të tjerët.Është më militant dhe më këmbëngulës në realizimin esynimeve të tija. Fundja, Ademi, mendoj se ka dhënë edhedëshmi për çështje të luftës sonë dhe të çlirimit të Kosovësnga shkau.

- Meqë jemi te lufta, atëherë, si do ta komentoni luftënqë po zhvillohet sot në Kosovë?

- Unë e kam thënë edhe njëherë, kjo luftë është sikursei thati që i del njeriut diku në trup. Njëherë skuqet vendi,pastaj ai vend ajet dhe në fund mbledh. Ndërsa, kur të qelbeti thati duhet hapur dhe pastruar. Kështu e ka edhe çështjajonë me Serbinë, ka ardhur koha që ta heqim të keqtë ngatrupi.

USHTRIA ÇLIRIMTARE E KOSOVËSËSHTË USHTRI E SHTETIT TË

KOSOVËS

- A mendoni se kjo luftë ka filluar në kohën e duhur

176

për shqiptarët?

- Popujt mund të vonohen që të nisni luftë çlirimtare enë asnjë mënyrë nuk mund ta fillojnë atë para kohe. Kjo luftëka filluar atëherë kur është dashur të fillojë. Shiheni, tashtipo krijohet rendi i ri botërorë dhe nëse shqiptarët nuk do tëfuteshin në këtë luftë çlirimtare, e cila do ta përkufizojëpozitën e Kosovës në rendin e ri, një djallë e di kur më, dot’u ipej një rast i këtillë që ta heqin një herë e përgjithmonëzgjedhën e robërisë së serbit nga qafa.

- Cili është mendimi Juaj për Ushtrinë Çlirimtare tëKosovës. Në fakt, a mund të tërhiqni ndonjë paralele ndërmjetluftës që keni zhvilluar ju dhe brezi juaj dhe kësaj që pozhvillon UÇK-ja?

- Unë mendoj se këtu ka shumë ngjajshmëri në luftënqë kemi zhvilluar ne dhe kësaj që po zhvillon UÇK-ja sot,mirëpo, në të njëjtën kohë ka edhe dallime. Ngjajshmëritëkonsistojnë në atë se edhe ne, e, edhe UÇK-ja, u përballëmme të njejtin armik, e kishim të njejtin qëllim, pra krijimin eShqipërisë Etnike, mirëpo dallimi qëndron në faktin se UshtiraÇlirimtare e Kosovës është ushtri masive, me strukturë dhese në radhët e saja ka shumë ushtarakë të shkolluar dhe mepërvojë. Po ashtu, kjo luftë po zhvillohet në kushte dhe nërrethana të cilat në mënyrë absolute dallojnë nga kushtet dherrethanant në të cilat i kemi zhvilluar edhe ne. Pastaj, këtuduhet pasur parasyshë edhe çështjen e propagandës, por edhetë nivelit të arsimimit të popullit shqiptar, i cili nuk mund tëkrahasohet me atë të kohës sonë kur, të thuash, të gjithë ne,ishim ose analfabetë, ose autodidaktë. Ushtria Çlirimtare eKosovës është ushtri e shtetit të Kosovës dhe kjo kurajon.

- A jeni optimist se mund të fitohet kjo luftë?

- Unë jam i bindur se ne do ta fitojmë këtë luftë, dhe e

177

vetmja pengesë e cila mund të na dalë para mund të jetëmosuniteti ynë. E, kjo është Thembra e Akilit e popullit tonë!Unë u kam bërë edhe një apel publik krerëve shqiptarë që tëpajtohen, ashtu sikurse edhe në kohën e kryeheroit tonë,Skënderbeut dhe ashtu, nuk do të ketë gjasë që ta humbimluftën. Sa më shumë që do të përçahemi ne, edhe Serbia, eedhe aleatët e saj, do të bëjnë gjithë çfarë është e mundëshmeqë ta shtyjnë zgjidhjen e çështjes së Kosovës. Megjithatë,kam shpresë, dhe kam bindje se, megjithatë, të gjithë do tëbijnë në ujdi, sepse këtë e kërkon çështja e shenjtë e Atdheut.

- E për në fund zotëri Tërpeza?

- Mos vdeksha pa ardhë në Kosovën e lirë!

- Të falenderoj shumë për këtë bisedë të gjatë që e bëmësë bashku. Të uroj shëndet dhe shpejt e shkelësh dheun elirë të Kosovës!

Zvicër, 1992-1993

178

179

PUBLICISTIKËNGA HYSEN TËRPEZA

– Ka me na gjykue nana Kosovë

– Tradhtia serbe - planifikimii qeveris jugosllave për

shpërnguljen e shqiptarëve

180Kopertinat e librit të Hysen Tërpezës “Ka me na gjykue nana Kosovë”

181

182

KA ME NA GJYKUE NANA KOSOVË

Sikurse dihet, të gjithë popujt e Botës janë tue kërkuenreqjen e të gjitha padrejtësinavet që janë bamun qoftë ngaana e ndonji shteti ose nga ajo e ndonji personi, ata kërkojnë,me fjalë të tjera, tanësinë tokësore t’Atdheut të tyne. Veç nashqiptarët, që kemi ma tepër arsye se askush tjetër, oseheshtim ose shumë prej nesh bajnë shërbime që nuk natakojnë.

Ne, shqiptarët, jemi të pajisun me vertytet të bukura qëna i ka dhurue Zoti dhe ato që i kemi trashigue nga historijadhe morali i shtërgjyshënve dhe gjyshave t’anë. Besa, nderidhe fakti se jemi luftëtar të pashoq na bajnë që miku edheanmiku të na çmojnë edhe të na nderojnë qoftë si njerëz eqoftë si komb.

Pra, ku asht, tashti, shkaku i heshtjes tonë, ku ashtshkaku që na bahemi vegël e verbët e slavizmit dhe e Botës?Përse, edhe na, porsi stërgjyshnit t’anë të bekuem, nji herë epërgjithmonë, nuk po hudhemi në punët e mbara, t’akonsiderojmë njeni tjetrin vëlla dhe përse nuk po mundohemime i pastrue zemrat t’ona prej të metavet që kemi? E KEQJAnuk duhet të ketë srehim në shpyrtin tonë.

183

Unë Hysen Tërpeza, edhe pse nuk pata rastin t’i gëzojëbankat e shkollës, rrethanat m’a prunë që krejt jetën teme,bashkë me vëllazën dhe me shokë t’ia kushtojmë, mbrendamundësivet që kemi pasë, Çashtjes s’Atdheut tonë të shejtëdhe aq sa kapacitetit i im ishte që me çmue rreziqet që sidomosKosova e jonë e dashtun i ka përjetue.

Si ushtar i Atdheut të dashtun, unë dhe shokët e mijnuk kemi mungue kurrë me krye me nderë detyrën tonë,anmiku nuk gjeti mënyrë dhe mundësi asnji herë me na bame hjekë dorë prej Çashtjes Kombëtare, në ndjekjen e kësajrruge dhe kësaj detyre të shejtë, nuk na banë ndalin mbytjete vëllaznive as internimet e familjeve dhe as helmimet efëmive. Humbja e 63 mijë kosovarëve, si mue edhe shokëvettë mi veç na e përforcoj ma tepër moralin dhe shtojë edhe mashumë kurajon që të luf tojmë ndershmënisht dhevendimtarisht për vendin e vetëm, për vendin tonë.

Me këtë shkresë teme due me qitë në shesh arsynat, tëcilat më shtynë me dhanë dorëheqjen prej detyrës që kishëmsi Nënkryetar i Lidhjes së Prizrenit në Mërgim. I gjithëpopulli shqiptar e din mirë fillimet se Lidhja e Prizrenit ashtnji Lidhje Kombëtare, që kërkon dhe lufton nji SHQIPNIETHNIKE. Më 1966, kur e bamë Kongresin e Parë, kishimfjalën se Lidhja e Prizrenit në Mërgim do t’a mbanteProgramin e Lidhjes së Prizrenit të vjetit 1878. Kur lexovaStatutin e përpiluem të Lidhjes së Prizrenit në Mërgim,kuptova se ishte në kundërshtim me programin dhe idealin eLidhjes së vjetit 1878. Pika, sidomos, që më bani përshtypjetë keqe ishte ajo ku thuhej se shqiptarët e kufijvet të 1913-ës, nuk prenohen antarë aktif të LIDHJES por pranohen vetëmsi Antarë Nderi! Unë u habita pse LIDHJA kërkon nji ShqipniEthnike, pra, don me i prishun e shkatërrue kufijt e mallkuemtë 1913-ës, por deri sa nuk prenohennë gjinin e Lidhjes, si

184

anëtarë aktif shqiptarët e 1913-të, atëherë na veç forcojmëkufijt e 1913-të... Antar Nderi mundet me u ba nji nënshtetasi huej në qoftë se ai asht nji mik i Shqipnisë, porse nji shqiptarsi unë, edhe si ti, qysh mundet me qenë Antar Nderi i njiOrganizate Kombëtare që kërkon e lufton për nji ShqipniEthnike.

Unë kur pash at nen të Statuti t e kundërshtovamenjiherë, porse si nji person i pa shkollë, fjalët e mija nukpatën efekt e nuk pinën ujë. E me gjithë këtë, Kongresi mëngarkojë me qenë si Nënkryetar i Lidhjes së Prizrenit nëMërgim. Mendova mos me pranue, por më thojshin se bahemshkaktar prishjeje ose mosmarrëveshjeje, e tjera, e kështuvendosa me pranue detyrën e ngarkueme, me shpresë se mekohë do të përmirësohen gabimet.

Në Statut kishim edhe nji pikë ku thuhesh se kishim meqenë mirë me miq me të gjitha Partinat e 1913-ës, porseLidhja kishte me qenë e pamvarme prej tyne. Për fat të keq,menjiherë mbas Kongresit, punët e Lidhjes filloi me i drejtueKomiteti Shqipnia e Lirë, i cili, gjithëashtu, drejtonte edheGazetën e Lidhjes, Shifshem gabime të njimbasnjishme, porgjithënji mendojshëm dhe shpresojshëm se këto gabime dotë përmirësohen me urti. Komiteti thonte se Lidhjen do t’apërkrahim, se a jo asht nj i Organizatë Kombëtare .Fatkeqësisht, veç, edhe veprimet e vet Komitetit filluen meshkue në damin e kombit shqiptar. Si mbahet mend shumëmirë, ky Komitet i quejtun Shqipnia e Lirë, filloi me u bamungarancit për n’Amerikë, MBARË popullit të visevet QËKEMI NËN ROBNINË SLLAVE: ULQIN, TIVAR, HOT eGRUDË sidomos, këto që janë vise historike shqiptare dhepër shkak të të cilëvet u formue vet Lidhja e vjetit 1878. Dhembahet mend gjithashtu se në vjetin 1968 Komiteti në gazetëne vet shkruente pak a shumë se (gjatë kohës që fletorja nuk

185

kishte dalun në qarkullim d.m.th., nga shkurt e deri në korriktë vjetit 1968), nji varg i vazhdueshëm refugjatësh shqiptarëkanë ardhun, n’Amerkië dhe se shumica e tyne kanë pasëardhun me garancit e atij Komiteti tue shtue se si mbas numritqë nuk asht ende i plotësuem, mbrenda atyne muejvet kanëardhun n’Amerikë edhe zbrazun vendet shqiptare kund 500shpyrtë, burra, gra dhe fëmi. Shtonte Komitetit se Ndera dheLavda e kësaj vepre me randësi Kombëtare dhe njerëzore ishkon punës së lavdueshme t’Organizatavet të KishaveKatolike dhe grupit të kryesuem nga i përndershmi PrengNdërvashaj në Romë dhe shtonte se mbi të gjitha duhet tëshquejm sekretarin e Komitetit Shqipnia e Lirë Zotni MexhidDibrën, i cili meriton çdo Lavdat dhe mirënjohjen e të gjithvepër kujdesin e tij të shumëanëshme për kryemjen e kësajëvepre me të vërtetë Kombëtare.

E Fletorja e Komitetit, e datës Januar-Mars 1969, nëfaqen 4, shkruen se këta 900 refugjatë të rij mbrenda 4 muejvetë fundit dhetuer 1969 - kallnor, fruer, mars 1969 me garancite Komitetit Shqipnia e Lirë kanë emigrue në Shtetet eBashkueme të Amerikës... në munges vendi na vjen keq qës’botojmë emnat, por të gjithve ju urojmë jetë të re e të mbarënë Perëndimim e Lirë. - Komiteti Shqipnia e Lirë.

Që ta mbajnë mend populli edhe të mos harrojnëhistorjanët e nesërm të Shqipnisë Ethnike, ja se ç’farë tjetërlajme gazmor na jepte Fletorja e Komitetit në faqen e Parë tënumirt tetuer-nanduer të vjetit 1969. Veni re 1.104 refugjatëshqiptarë emigruen në Shtetet e Bashkueme t’Amerikës gjatëmuejve prill-nëndor 1969. Komiteti Shqipnia e Lirë ju uronjetë të mbarë në Botën e Lirë.

Unë kur lexojsha këto gazeta të Komitetit dhe shifshemse ata po mburren sa ma naltë, u habitsha se si mburret dotky Komitet me zbrazjen e visevet historike shqiptare.

186

Komiteti Shqipnia e Lirë mburrej se u bante garancirefugjatvet politikë, kurse në të vërtetë të gjithë ishin njerëzme pasaporta JUGOSLLAVE... Edhe dihet mirë se njerzitqë vijnë me pasaporta pak quhen politikan, e disa bahen veglatë serbomëdhajve të cilët përpiqen me i hjekun shqiptarët prejviseve shqiptare nën Jugosllavi e sidomos nga viset e Atdheuttonë që ndodhen nën republikën e Malit të Zi, ku me mijërashtëpia shqiptare qysh tash janë zavendësue me serbë.

Natyrysht, unë, si nënkryetar i Organizatës irredentistikeshqiptare kosovare Lidhja e Prizrenit në Mërgim që isha,shifsha me zemër plot gjak veprat e Komitetit Shqipnia e Lirëse ishin në tradhëti të kombit shqiptar, pse Lidhja e jonëkërkonte nji Shqipni Ethnike në BAZË të POPULLITSHQIPTAR që jeton atje e që jemi nën robinë Jugosllave ejo në bazë të vorreve të vjetra në vise të shbrazta nga popullii ynë, i Kosovës sonë. Unë mendova po në atë kohë se, psetë formojmë nji Koloni Shqiptare në Amerikë kur nukmundemi me e plotësue kurrën e kurrës përbamjen eSHQIPNIS ETHNIKE apo jo...

Pra vëllazën të dashtun, vepra e Komitetit shqipnia eLirë ishte në Kundërshtim me Programin e Lidhjes së Prizrenit1878 edhe në favor të Jugosllavisë.

Duhet ta dimë se serbët gjithmonë janë mundue me izhbrazun viset shqiptare. Në muejin prill të vjetit 1968, tuepa se gazetat e Komitetit gjithnji shkrujshin se po i zbrazinviset shqiptare, vendosa dhe shkova në zyrën e atij Komiteti,ku gjeta Zotni Rexhep Krasniqin, kryetar dhe Zotni VasilGërmenjin, antar i Komitetit në fjalë. Këtyne dy zotnive uthash qartazi se ndonse une jamë nji analfabet, por jamë prapënë gjendje me gjykue se, veprat e jueja në Lidhje me bamjene garancive që po u bani mbarë kosovarëve që jemi nën robin

187

jugosllave, vepra e juej asht krejtësisht në kundërshtim meprogramin historik të Lidhjes së Prizrenti 1878 dhe me at tëLidhjes së Prizrenit në Mërgim. Zotnit në fjalë m’u përgjegjënse neve nuk mundemi me i ndalue garancit. Po ti Hysen mosu banë merak se neve bazohemi në TOKAT SHQIPTARE.Unë vazhdova edhe u tashë se vërtetë që juve jeni profesoradhe unë jamë nji ushtar i pa shkollë por unë nji gja e di seTOKA nuk i përfaqëson njerëzit por njerëzit epërfaqësojnë TOKËN. Dhe, në qoftë se neve bazohemi nëTOKAT shqiptare atëhere na takon NISHI na takon VRANJAe LESKOFCI e na takon ÇAMËRIJA mbarë. Por mjerisht,SOT nuk kemi shqiptarë në ato vise pse anmiqët t’anë meterror e mynyra të tjera i çdukën shqiptarët prej atyne visevemijëvjeçare shqiptare... edhe u ndava me zotnitë e Komitetit.

Në vjetin 1969 erdhi këtu në Amerikë nga Gjermaniakushërini im, Hajrullah Tërpeza, me të cillin më datë 19 mars1969 shkuem dhe nji herë në Komitet. Aty gjetëm vetëm zotniRexhep Krasniqin, të cilit i tham se kemi ardhun me ju lutunqë t’i daloni garancitë edhe të mos zbrazen viset tona ngabijtë e tyne. Na u desht me shtue përsëri, se neve jemi dyushtarë, e ju zotni Krasniqi, jeni nji profesor, porse neve jemiushtarë që bashkë me MIJËRA e MIJËRA, ushtarë të tjerëKOSOVARË kemi derdhë GJAK e jemi mundue me mbajtungjallë rezistencën Kombëtare në KOSOVË.

Zotni Krasniqi na ripërsëriti edhe u përgjegj se detyra eKomitetit asht me i ba e me i lëshue garancit çdo shqiptari.Kështu me zemër të djegun mu desht me i shkrue Zotni XhaferDevës në Kaliforni mbi çka kishem bisedue e se çfarëpërgjegje kishem marrun nga Komiteti. Mjerisht edhe zotniDeva mu përgjegj se detyra e parë e Komitetit Shqipnia eLirë asht me i ba edhe me i lëshue garancit në fjalë.

188

Atëherë mu hapën sytë edhe pashë qartazi se si poshkojnë punët. Prandaj vendosa me qitun nji artikull nëRevistën e Ballit Kombëtar sa m’u shkarkue nga përgjegjsiamorale tue mendue, se veç në Kongresin e Dytë të Lidhjes sëPrizrenit në mërgim kishin me u rregullue e përmirësue punët.

Vazhdova me qëndrue si nënkryetar i asaj Organizateedhe vendosa që në rast të kundërt, nuk do të prenoja asnjidetyrë. Mjerisht, dhe si dihet mirëfillimit, në Kongresin eDytë të vje t i t 1971 u banë disa turbul l ime dhemosmarrëveshtje, aq sa Kongresi arrijti pothuejse në prishjeedhe kështu ditën e dytë të Kongresit, u detyrova me pranuedetyrën si Nënkryetar.

Arsyeja kryesorre e këtij vendimi ishte fakti që unë tëmos mbetesha si shkaktar, i prishjes së plotë të Kongresit. Ithashë veç zotni Devës, se në rast se puntë shkojnë si përparaedhe prapë Komiteti Shqipnia e Lirë vazhdon me e drejtueLidhjen edhe Gazetën e Lidhjes, unë kam me dhanëmenjiherë dorëheqjen. Edhe kësaj here, dhe menjiherë mbasKongresit, Komiteti Shqipnia e Lirë filloi me e drejtue përsërigazetën e Lidhjes. Unë, si Nënkryetar dhe shokët e mi këtunë New York të ngarkuem me drejtimin e veprimtarisë sëKomiteti Qëndruer, nuk kishim asnji dijeni mbi përmbajtjene landës së gazetës, se ku shtypej e ajo, me ç’farë auktorizimishtypej. Veç kur gazeta ishte botue atëherë Komitetit madërgonte diftesën konkrete që ta paguejshem gazetën 930dollarë për çdo numër.

Atëherë mu desht me mendue edhe nji herë se Lidhja,nuk mund të bahej vegël e të tjerëve dhe se nuk ishte e mundunqë na ta mbajmë daullen dhe t’i bijnë të tjerët. Kështu, mekeqardhje, u detyrova që më datën 6 Qershuer 1973, ta japdorëheqjen nga detyra e Nënkryetait të Lidhjes së Prizrenit

189

në Mërgim.

Përfitoj nga rasti i botimit të këtyne shpjegimevet tëdomosdoshme për me i falenderue të gjithë shokët kosovarë,të cillët në të dy Kongreset më nderuen edhe ma dhanëbesimin e tyne tue më ngarkue me detyrën e Nënkryetaritt’Organizatës sonë. Veçse, mbarë vëllaznit shqiptarë duhetta dijnë se edhepse unë dhashë dorëheqjen nga detyra enënkryetarit të Lidhjes së Prizrenit në mërgim,prapëseprapë unë nuk kam dhanë dorëheqjen ngaÇashtja KOMBËTARE e kam me u përpjekun me e mbajttë gjallë programin e shejt të Lidhjes së Prizrenit 1878,t’Abdyl Frashërit edhe të shokëvet të tij si Ali Pashë Gusija,Haxhi Zeka dhe të tjerë... Unë nuk mundesha me pranue qëLidhja të bahej nji top futbolli, të drejtohej nga kush dohi.Unë për 7 vjet u mundova që punët e Lidhjes të përmirësohen.Mjerisht u arrit puna deri sa gazeta e saj të drejtohet prej saagjentave të Rankoviçit. E unë, dhe shokët e mejtimeve tëmija dihet se jemi kundër sllavizmit e jo si kriminela antisllav,por si atdhetarë shqiptarë që kërkojmë të drejtat e popullitdhe të fisit arbnuer, të marruna nëpër kambë bash ngasllavizmi i tipit Rankoviç...

O Lexues i ndershëm, vëlla në dashuni e sakrific përAtdhe. Ti e din dhe bota mbarë me njohunina qoftë tëpërgjithshme historije të ngjarjeve të shekullit të kaluen dhetë këtij shekullit tonë të XX-të, e dijmë që të gjihtë se,problemi i popullit shqiptar ndryshon me problemin epopujvet dhe të shtetevet të tjera të Ballkanit. Sidomos kur utërhoq Perandorija Turke nga Gadishulli i ynë të gjithë Shtetete Ballkanit fituen pothuejse njiqindpërqind si pamvarësit etyne politike ashtu edhe integritetin tokësuer të tyne. Vetëmna, populli shqiptar, mbetëm me nji GJYSËM SHQIPNIJE.

190

Vërtetë se neve jemi nacionalista, por me qenë se namendojmë mbi të gjitha vetëm interesat tona Kombëtare, jemiedhe kundra nacional izmit SLLAV, pse qoftë kynacionalizëm, qoftë komunizmi sllav, të dyja palët janëmundue e po mundohen vetëm e vetëm me e çdukë nga faqjae dheut racën shqiptare e jo me na i dhanë mbrapa tokat enjerëz të racës sonë që janë ende tue i mbajtun nën sundiminbarbar të tyne, në zemrën e shekullit XX anti imperijalist.Ma poshtë keni pothuejse me e pa, me syt tueja, terrorinçnjerzuer të drazhistave serbë. Më 1943, në Rozhaj, Tutin eBihor kundra pleqvet, gravet dhe fëmijvet të racës sonë...por ma parë më lejoni me shtue edhe diçka tjetër mbiKomitetin Shqipnia e Lirë.

Në nji libër të zotni Rexhep Krasniqit, Kryetar iKomitetit Shqipnia e Lirë, që ban fjalë “mbi vështriminhistorik të robnimit komunist” rishtypja nga “Shqiptari i Lirë”e boton Komiteti Shqipnia e Lirë New York 1967 përmbajtja.Aneksimi i Shteteve Balltike dhe Ballkanike:

Estonia

Lithuania

Polonia

Bullgaria

Rumania

Hungaria

Shqipnia

Çekosllovakia

Zotni Krasniqi thote pakë a shumë se “e shohë tënevojshme të paraqes nji përmbledhje të zhvillimeve historikeqë ia ban të mundun komunizmit ndërkombëtar t’i robnojKombet e Lira t’Europës Qendër-Lindore. Tokat e robnueme

191

shtrihen nga Deti Balltik në Veri, deri në Detin e kaltërt’Adriatikut, duke arritun kështu Vatrën dhe qendrën ekullturës kllasike t’Europës mesdhetare. Krejt ky rryp i gjanprej nji sipërfaqe prej 600.000 km., katrorë që ndanë në dyshkontinentin Europjan, asht i banuem prej nji popullsije prej120 miljan frymësh. Nga këta shifra 200.000 km., katrorë,ku banojnë Sovjetik, pjesa tjetër drejtohet simbas interesaveRuso Komuniste nga Udhëheqsit e Moskës”.

Zotni Krasniqi, tue shkruejt mbi këta shtete që ngelënnën komunizmin, përshkruen gjanë e gjatë në librin e vet dhevrasjet dhe kryengritjet që ata popuj kanë pësue edhe ba gjatveprimatrive të tyne anti komuniste për liri e independencë.Në libërin në fjalë vetëm kryengritjet për liri dhe vrasjet dheprejset e pësueme nga shqiptarët e Kosovës për liri dheBashkim natyrshëm dhe të drejtë me Atdheun e tyne Nanënuk përmendën fare. Nuk përmendën fare jo vetëm ata 63.000e sa dëshmorë të Kosovës shqiptare për liri dhe Bashkim meShqipninë, por nuk përmendet fare Jugosllavia vet të cilënpërkundrazi z. Krasniqi e lenë si të ndame prej Rusisëpothuejse si nji vend i lirë në gjinin e Botës së Lirë.

Unë, kur lexova kët libër asht pak po të thamë se uhabita. Asht e vërtetë se më 1948 Marshalli Tito u prish meRusinë për arsynat që dihet por që nuk kanë të bajnë fare mebotën e lirë dhe Demokracinë. Mos të harrojmë, veç se edhepse u prishën me Rusinë për hesap të vetin, përfaqësuesijugoslav në Kombet e Bashkueme ka pasë votue edhe votongjithëmonë nga ana e politikës së Nanës Rusi. Për shpërblim,Rusia, më 1972 a nuk e gradoi Mareshalin jugoslav meDekoratën e famëshme të LENIN-it? Kështu, pra, lexues evëllazën të dashtun, ky libër historik i zotni Krasniqit, Kryetari Komitetit Shqipnia e Lirë, ka me u depozitue nëpër librarite ndryshme botnore dhe nëpër kancelarit sidomos të shteteve

192

të interesueme dhe të Jugosllavisë vet. Por kur ndonji ditë,në t’ardhmen e afërt ose të largët, ky libër ka me u ra në dorëndonji shqiptari ose ndonji të hueji për studim, këta nuk kanëme pasë mundësinë me pa se në Kosovën shqiptare nënJugosllavi paska pasun shqiptar që kanë luftue, janë vramunedhe premun, kanë dhanë përmbi 63.000 dëshmorë për me uçkëputun nga thonjtë e mikro-imperjalizmit serb që sundonefektivisht në Jugosllavinë e sotme monstruoze edheanakronistike.

E ky libër asht shkrujtun prej nji shqiptari e për ma tepërkosovari edhe botue nga Komiteti Shqipnia e Lirë. Prandaj,për sa kuptoj unë, ky libër i zotni Krasniqit dhe i Komitetit,të cilët pretendojnë se punojnë për interesat e kombit shqiptar,asht së pakut, në tradhëti të neve popullit shqiptar që kemingelun në thundrat e mikro-imperijalizmit serb dhe në ato tëimperijalizmit të përgjithshëm ruso-sllav.

* * *

Kështu vëllazën të dashtun, me qenë se z. Krasniqi dheintelektualët kosovarë në Botën e Lirë nuk e kanë krye siduhet këtë detyrë të tyne, me qenë se Organizata Lidhja ePrizrenit në Mërgim dhe organi i saj kanë ra së pakut në duernjerzëzish-aspakë kompetenta për misjonin që kanë marrunpërsipër edhe drejtohet intelektualisht nga kryetari i atijKomiteti Shqipnia e Lirë që, zyrtarisht, si kryetar e si komitet,nuk kanë ça asnji kopalle për me mprojt të drejtat dhe mevue në pah sakrificat dhe gjakun e derdhun si rrëke nga nevekosovarëvet për Liri nën Shqipnin Ethnike... Atëherë unëHysen Tërpeza, jam i detyruem me dalë në shesh dhe tëmundohem t’i vej ne dukje luftat dhe sakrificat edhe gjakun

193

e popullit shqiptar në Kosovë për bashkimin e vet meShqipninë e cungueme qysh prej Luftës Ballkanike e deri nëditët e sodit, jo vetëm, ti vej në dukje edhe ti nderojDËSHMORËT e KOSOVËS shqiptare, që nuk KURSYENME MIJËRA E ME MIJËRA JETËN e tyne për sigurimin eShqipnisë s’ardhëshme ETHNIKE.

Pra, gjatë Luftës Ballkanike, terrori serbo-malazezvetëm në Plavë edhe në Gusi theri edhe mbyti 470 vetë, burra,gra e fëmi. I detyrojshin me ndryshue edhe fen e tyne. NëPejë prejtën dhjetra familje shqiptare. Shkiet e vendit uarmatosën, u shkruen komita, dhe në çdo fshat prejshin nga15 ose 20 shqiptarë. Nji ditë, 14 komita shkuen në fshatinPREKAZ nën komandën e nji far Jovan KRUSHEFCIT edherrethuen familjet e Ahmet Delisë. Aty, serbëvet u hasi sharranë gozhdë dhe prej 14 serbëvet vetëm Jovani mundi tëshpëtojë. Në Kabash të Prizrenit mbytën 100 burra dhe 3 granën komadën e Spiro Kapitenit. Në Kabash të GILANITmbytën 62 vet ke zabeli i Kllokotit nën komandën e JovanSfetkoviqit. Në LUBISHTËN E GILANIT mbytën 93 vetë,të cilët i futën që të gjithë në nji gropë. Në fshatrat eKaradakut mbytën 230 vetë. Sali STANEFCIN e detyruenose ta prishi fenë, ose ta presin atë dhe familjen mbarë. Salihinuk deshti ta prishë fenë, por Hoxhallarët e lutën që ta prishfenë që t’mos i pritet familja. Ma në fund ay e ndërroi fenëedhe i vunë emnin SAVA STANEVCI. Deri mbas dy vjetve,kur filloi Lufta e përbotëshme, Sali Stanefci u detyrue mejetue si ortodosk. Në fshatin Tërpez serbët mbytën 12 vetë,në mes të cilvet dhe kushurinin e babës tim Sali Kupinën.Baba im u arratis në Malet e Kosovës e neve na e dogjënshtëpinë. Kërdinë ma të madhe sllavët banë në LLAP e nëGOLLAK. Por kërdina u banë në të gjitha viset e tjerashqiptare, në Manastir, në Strugë, Ohër, Dibër, Kërçovë,

194

Gostivar, Tetovë, Shkup, Kumanovë, Preshevë e Bujanofc ederi në Ulqin, Tivar, Hot e Grudë. Ishte vumja në zbatimin esistemit të thjesht serbo-malzez e maqedon e bullgar që tazhdukin racën shqiptare nga faqja e dheut t’Atdheut kosovarshqiptar.

Për vrasje, tortura dhe masakrime ndaj popullit shqiptarnë Kosovë tregon dhe vet fakti i Lidhjes së Prizrenit. Më 1878serbët u vërsulën si bisha ndaj viseve shqiptare Në NISH,Leskofc e KURSHUMLI serbët prenë me mijëra burra, gradhe fëmi. Nga shkaku i këti terrori, me mijëra familjeshqiptare të këtyne vendeve, dikur të mbushun me shqiptarë,u shpërngulën nga vendlindjet e tyne hisotirke, lanë shtëpi evorre e vorreza katragjyshore edhe u vendosën në Kosovë.Në fakt, qysh prej asaj kohe e deri më sot familjet e tëshpërngulunvet nga Nishi, Leskofci, Pllana, Trëstena,Lupovica, Obrazhda, Busavata, Bublica, Gurguraj e tjera,në vendet ku janë vendosun, këto familje edhe sot quhen -MUHAXHIRË.

Prapë gjatë asaj kohe 300 komita serbë ranë tek shtëpiae DEMË AHMETIT në fshatin Mavriq ku prenë 30 robë tëDemë Ahmetit. Ky i fundit veç me ndihmën e nji fuqijeshqiptarësh mundi pastajë me i çfarosë që të 300 komitat ekjo ngjarje edhe sot këndohet në kangë popullore.

Kosta Peqani ishte prej Pejës dhe në kohën e Tuqisëishte arratisun në Serbi. Me qenë se e njifte Kosovën mirë,komitat e Serbisë, e banë udhëheqës të tyne edhe nënkomandën e tij bojshin akte të tmerrëshme terrori në Kosovë.Më 1912, kur hyni Serbia në vendet tona në Kosovë, Kosta ugradue vojvodë dhe komandant i përgjithshëm i çetnikëvet,me kartë të bardhë të Qeverisë serbe në dorë për me ushtrueterror e vrasje përmbi shqiptarët e Kosovës. Pra vëllazën,

195

terrori serb për çdukjen e racës sonë nga Kosova asht i vjetër,i mirë-organizuem dhe i vendosun. Mjerë ai prej nesh që këtëe harron dhe mjerë na të gjithë po qe se nuk organizohemipër vetmbrojtje të natyrëshme dhe të ligjëshme private dhekombëtare dhe për të drejtën tonë të pamohueshme me jetue,me u zhvillue në liri e në siguri e me u shumue mbrendakufijvet të mirëmprojtuna t’Atdheut tonë ETHNIK.

* * *

Në vjetin 1914, kur plasi Lufta e Parë Botnore, aleatlufte kanë pasë qenë këto shtete: Gjermania, Austro-Hungariadhe Perandorija Otomane. Në fillim të luftës, Bullgarija utregue kinse ishte kundra serbëvet. Ajo kishte nën sundimine vet Maqedoninë dhe Kosovën deri te lumi LLAP dheSerbinë e deri me kufinin e Rumanisë. Kah fundi i vjetit 1916Bullgarija ndryshoj politikën e saj edhe përkrahte apostafatserbët vet ta çfarosin së bashkut racën shqiptare në Kosovëdhe në Maqedoninë shqiptare.

Në fshatin Pozheran të Gilanit ushtria bullgare mbyti 6vëllazën, të bijt e Hyseni Murselit dhe familjet në internim;po në Pozheran mbytën Rexhë Pirën dhe Hysen Pirën familjetnë internim; në Ramjan mbytën Sylejman Sahitin dhe Sahitinë internim me familje; në fshatin Beguncë mbytën sa vetëdhe Mustafë Begunca dhe Ejupi në internim me familje; nëfshatin Gjylekarë mbytën disa vetë dhe katër familje nëinternim; u internuen dy bijtë e Azemit Selimi dhe Brahimi,Rexhë Shllaku dhe Sejda si dhe Emini katër familje.

Ushtria bullgare në fshatin Zhiti mbyti Taf Shitin medy djem dhe familjet në internim; në fshatin Tërpezë, mbytënmixhën tim Brahim Tërpezën dhe dy kushuri të Mixhës

196

Ymerin e Hajdarit dhe Tushin e Salihit dhe nji katundarVeselin e Eminit. Babaime Sahit Tërpeza,u arratis në Malete Kosovës porse Bullgarët na i dogjën shtëpijat edhe nainternuen të gjithve në Pozharevc. Por përpara se të na çoninnë Pozharevc na çuen n’Austri. Austriakët, veç thanë se nukprenonin gra e fëmi n’internim, kështu që Bullgaria u detyueme na marrë edhe me na çue në Pzharev, e pikërisht në njifshat që quhej Cerlen. Këto familje kështu të internueme kemiqenë të gjithë prej rretheve të Gilanit. Krejt gra dhe fëmijë.Gjithësejt kemi pasë qenë nja 340 shpyrtë, e në gjinin tonënuk kanë pasë qenë ma tepër se 10 burra. Më 1917, aty nëPozharevc ra sëmundja në mes të neve t’internuemvet dhekështu prej 340 veta që ishim në fillim mbetëm kund 180veta. Çdo ditë vdisnin 10 ose ma tepër dhe kufomat e tyne ihajshin qentë. Ishim të gjithë t’urijshëm më kujtohet se kemijetue me bukën që gratë e serbëvet çojshin në vorret. Kahfundi i vjetit 1917 na muerën edhe na çuen në Edrene tëTuriqë. Aty na mbajtën nja dy muej e në Fushë t’Edrenesmbaj mend se kemi jetue me barnishta edhe me krypë. Nëfillim të vjetit 1918 prapë na këthyen në Serbi në fshatinQirikovc të qytetit Petrovc. Në fund të vjetit 1918, kur mbaroilufta edhe erdhi Serbia, na thanë po të doni nisuni edhe shkoninë vendin e juej. Në këtë kohë kishim mbetun kund 130shpyrtë. Blemë nji pend që me qerre dhe u nisëm. Udhëtuem23 ditë deri në Gilan e kur erdhëm, i gjetëm shtëpiat edjeguna. Dhe në fund, në vjetin 1919 serbët e futën babëntem Sahitin në burg edhe e dënuem me 12 vjet burgim.

Këto që po i shkruej, lexues e vëlla i dashtun nuk janëngjarje të shënueme edhe të marruna nga historia, janë ngjarjeqë i kemi jetue dhe vujtun personalisht. Por unë, tue shkruejt,nuk po i shkruej për me kallcue vuejtjet e mija personale porsepo ju diftoi terrorin e sllavizmit qysh n’ato kohëra kundra

197

neve shqiptarve.

Neve prej shtëpisë sonë shkuem në internim 9 shpyrtadhe kur u këthyem kishim mbetun vetëm katër. Mixha jem,Brahim Tërpeza, që e vranë, kish gruen dhe 4 fëmijë. të gjithëvdiqën në Pozharevc, me përjashtim të djalit të tij AhmetTërpezës, me të cilin kam kalue jetën të pandamë. GjatëLuftës së Dytë Botnore kemi Luftue në Malet e Kosovëssëbashku me Ahmetin dhe me kushërijt e mi Bafti Tërpeza,Haki Tërpeza, Hajrullah Tërpeza. Sot Ahmeti dhe Hajrullahijetojnë në Gjermanin Perëndimore. Baftiu ndërroi jetë më1970 në Gjermani dhe unë me Hakiun këtu në shtetet eBashkueme t’Amerikës. Ndodhemi tash 30 vjetë jasht vendittonë, largë prej Kosovës sonë të dashtun e të shejtë, por kemivazhdue gjithmonë dhe kena me vazhdue luftën tonë të drejtëpër fitimim e të drejtave historike të vendit t’onë për liri,indipendencë dhe bashkim me Nanën Shqipni. Nana e ime,me të cilën ishim n’internim, ende sot asht në jetë, në moshën93 vjeçare. Asaj, ç’prej ditës që u martue me babën tem, 5herë i asht djegun shtëpija, 2 herë nga ana e Turqisë më 1908dhe më 1910, 1 herë nga ana e Serbisë në vjetin 1912, 1 herëtjetër nga Bullgarija në vjetin 1916 dhe 1 herë tash së funditnë vjetin 1944 nga ana e komunizmit internacional, por asnjiherë nuk jemi djegun për vrasje personale, gjithmonë përçashtje kombëtare.

Mbasi mbaroi Lufta e Parë Botnore në fund të vjetit1918, Serbija, e cila ndërkohë mundi me vue nën robni të vetKroacinë, Slloveninë, Baçkën, Banatën, Malin e Zi,Maqedoninë shqiptare, Kosovën shqiptare, Bosnjën dheHercegovinën e tjera, Serbia muer emnin Kralevina SerbeHarvata i Slovenca. Në atë kohë shumë luftarë kosovarë përbashkimin e Kosovës me Shqipni kishin mbetun n’arrati, si

198

AZEM BEJTA me shokë, ndërsa Ferat Draga dhe NazmiGafuri i Prishtinës përpiqeshin me paqe dhe politikë tavolinepër bashkimin e Kosovës me Shqipni. Mbas nji kohe, serbëte mbytën Nazmi Gafurin dhe Ferhat Draga e siguroi jetënatje ku nuk mundeshin serbët me e mbytë. Nga Malet eKosovës Azem Bejta kërkonte që Kosova të bashkohet meShqipninë. Ay qëndroi në gjinin e maleve tona deri në vjetin1924. N’atë kohë Zhupani i Shkupit e lajmëroi KryeministrinPashiq në Beligrad përmbi kërkesat e Azem Bejtës dhe Pashiqimenjiherë dha urdhnin e premë që Azemi të çduket nga faqjae dheut. Dhe menjiherë, nji ditë në verën e vjetit 1924, njiushtri e madhe serbe arriti në Mitrovicë dhe qiti fjalën se ashtnë rrugë për në Kroaci. Nji natë, që ishte dhe Nata e Bajramit,ushtrija ë fjalë rrethoi 3 katdune në Drenicë, Galicën,Lubovecin dhe Mikushnicën. Në të gëdhimit të mëngjesit,topat e parë të kësaj ushtrije u zbrazën përmbi shtëpi të AzemBejtës. U ba nji luftë e madhe, u vra Azemi, u dogjën 3katundet dhe u mbytën burra, gra e fëmi, ku dhe sot AzemBejta këndohet në kangë popullore.

Në atë kohë Sadik Rama i Gjyrgjevikut ishte si kryetarkomune edhe e kishte përkrahun Azem Bejtën. Serbët shkuenme e arrestue, por Sadik Rama me luftë pështoi dhe me krejtfamiljen mundi me hye në Shqipni. Ahmet Shtimja, edhe ai,ishte kryetar komune në Shtime. Edhe ai, me mënyra miqësoredhe paqësore, kërkonte që administrata në Kosovë të jetëshqiptare dhe shkollat e Kosovës të mësojnë në gjuhën shqipe.Pashiqi urdhënoi nënprefektin serb në Ferizaj që AhmetShtimja të çduket sa ma para. Kështu, në vjetin 1923,gjandarët serbë e mbyten Ahmetin me mashtrime në Rekën eTopillës. Si shifet serbët, me mashtrime dhe tradhëtina,mbytshin njanin mbas tjetrit, të gjithë atdhetarët shqiptarë qëkërkojshin të drejtat kombëtare të Kosovës.

199

Mbas vrasjes së Azem Bejtës mbetën ende për do kohënë Malet e Kosovës luftëtarë për fitimin e të drejtavet tona.Por Qeverija serbe, me mjeshtritë dhe dinakritë e saja arrijtima në fund me i qitë në Shqipni me pasaporta. I qiti nëShqipni ajo qeveri sepse kishte ndërmend me e pastrue vendinprej tyne dhe, mbas largimit të këtyne t’arratisunve qëmprojshin të drejtat shqiptare të Kosovës, t’a shtrëngojëpopullin shiptar t’asaj krahine tonë e ta lëshojë në mënyrëmasovike edhe ta zbrazë vendin tue dalun dhe largue në fushate Anadollit të Turkisë.

Kjo tragjedi fillon në vjetin 1928, kur Qeverija serbemuer emnin KRALEVINA JUGOSLAVIA dhe shteti u ndanë 7 Banovina ose Governata dhe u vue në zbatim efamëshmja dhe e mallkuemja Reformë Agrare. Shtetijugosllav ose ma mirë me than si ishte dhe asht e vërteta,shteti serb u merrte tokat shqiptarëve të shkretë edhe u jiptemalazezvet me qëllim që kështu pa tokë, shqiptarët tështrëngohen me emigrue për në Turqi. Porse vëllaznit tanët’asaj kohe, qëndruen burrnisht përballë këtij kërcënimi serb.Ata nuk emigruen por vazhduen me i punue tokat e tyne që uishin dhanë serbëvet dhe malazezvet. Këta të fundt merrnin3 pjesë të prodhimit dhe shqiptarit të mjerë i ngelte vetëmpjesa e katërt, sa të mos vdiste i shkreti për nji kafshore bukë.Me shpyrt ndër dhambë, shqiptari i Kosovës qëndroi nëKosovë, e nuk e zbrazi vendin për në Turqi.

Në vjetin 1938 Qeverija jugollave (këndo serbe), lidhinji traktat me Qeverin turke, me anën e së cilës mohohejekzistenca e nji populli shqiptar në Kosovë dhe vërtetohej semuslimanët e Kosovës janë turq dhe katholikët janë harvat.Për fat të mirë në Parlamentin jugoslav në Beligradndodheshin edhe do deputetë shqiptarë, si RAMË BLLACAprej Prizrenit dhe SHERIF VOCA. Ky i fundit ishte dhe

200

kumbar i Kralit të Jugosllavisë, mbasi i kish pre flokët Pjetrit,Princit trashëgimtar. Qeverija jugosllve ftoi në Beograddeputetët shqiptarë dhe disa nga paria e Kosovës dhe gjatënji seance të Parlamentit, pa pritë e pa kujtue Qeverija,Kryeministri u tha se kemi traktat me Qeverinë t’uej turke qëjuve të gjithë, që jeni turq, të shkoni në Shtetin e juej nëTurki. Sa toka që keni këtu, aq tokë keni me marrun në Turki,ndërsa pasunin tjetër që keni mundeni me e shitun lirisht.Deputetët dhe paria u habitën dhe të gjithë e shikuen SherifVocën, mbasi ky si thamë qe ma i afërt i Oborrit Mbretnuer.Sherifi u hodh menjiherë në kambë dhe me guxim muer fjalënedhe kundërshtoi propozimin dhe marrëveshtjen e Qeverisëjugosllave. Ai u tha se “këtë tradhëti na nuk e kemi mendueas nuk e kemi pritun prej Qeverisë jugosllave që mendonkështu, na humb Kombin tonë. Neve nuk jemi Turq porshqiptarë ilirjan, ma të vjetrit në Ballkan. Shifni, unë mbajkëtë qeleshe të bardhë, e cila para dymijë vjetëve i ka qeverisëkëto toka. Neve jemi shqiptar, megjithëse Fuqit e Mëdhajana lanë nën Jugosllavi. Na bajnë ushtrinë këtu, paguejmëtaksat e shtetit. Sido qoftë juve jeni nji shtet dhe me forcëmundeni me na qitun në SHQIPNI, që asht Shteti i njoftun ikombit tonë. Por me asnji mënyrë nuk nënshkruejmë nji aktqë asht në tradhëti të Kombit shqiptar”.. . Edhe nuknënshkruejmë atë akt tradhëtije. Qeverija e Beligradit nukpati guxim me i arrestue pse të gjitha Ambasadat e hueja ishinnë Beograd, gjithashtu, edhe Gjermania kishte çue kryekundra Jugosllavisë. Kështu parija shqiptare duel prejParlamentit dhe Ramë BLLACA i tha me nji herë Sherifit se“nuk na mbeti ma vend këtu por eja e t’hikim për në Shqipni”.Sherif VOCA iu përgjegj. “Ramë, juve nisuni për në Shqipni.Unë kam me qëndrue edhe për 6 javë këtu, pse si e dini kemizgjedhjet për deputet dhe këtu në Pallat më kanë mërzitun

201

serbët tue më thanë se neve po të mbajmë si deputet se populli,nuk më voton. Prandaj po qe se hiki sot, serbët kanë me thanëse Sherif Voca kuptoi që nuk e voton populli prandaj hikupër në Shqipni. Kështu, unë kam me vue kanditaturën, kamme i marrun votat e popullit tonë. Se unë e di që Qeverija kame e shtrëngue popullin mos me votue për mue, populli prapëka me m’i dhanë votat për deputet. Dhe po ta japi besën seditën e votimeve, me humbje ose me fitim, unë kam me elanë Jugosllavinë dhe me u takue në Shqipni. Por ti or Ramëshko me mendë me kujdes, e mos harro se serbët bajnëç’mos”.

Ramë Bllaca bashkë me nji shoq u nis me nji herë metren për në Ferizaj, me qëllim që s’andejmi të shkojë në Bllacë,t’i merrë armët edhe të niset për në Shqipni. Qeverija eBeogradit, me nji telegram shifër, Nënprefektit të Ferizajt iurdhënon që Rama të vritet para se të arrijë në shtëpi të vet.Kur Ramë Bllaca arriti në Ferizaj, Nënprefekti e kishte caktueme kohë shoferin që do t’a çonte në Bllacë dhe shoferi ishtei urdhnuem që të udhëtojnë në mbramje. Kështu, kur u afruenshtëpisë së Ramës ora ishte 10 e natës. Shoferi i thotë Ramësse afër Shtëpisë së tij s’shkonte dot automobili dhe se prandej,me keqardhje detyrohej të ndalet pak si larg shtëpisë. Ramame shokun e vet zhdrypën pa dyshue dhe kur shkuen në derët’oborrit, xhandarmët serbë, në pritë, e vranë Ramën me gjithëshokun që kishte me veti. Me nji herë mbas, po ata gjandarë,mblodhen parin e fshatit, kërciti rrafje dhe turtura dhe akuzaabsurde se “ju na e vratë deputetin”.

Vrasja e Ramë Bllacës bani bujë dhe nji përshtypjeshumë të keqe në krejt Kosovën sepse populli e kuptoi se pseu vra Rama. Sa për Sherif Vocën, ky e vuni kanditaturën përdeputet. Xhandarët jugosllavë, simbas urdhnave eprore, eshtrënguen tmerrësisht popullatën të mos votonte për Sherifin,

202

porse ditën që votat e popullit u numruen, u duk qartazi seSherif Voca i kish fitue zgjedhjet me nji shumicë votashdërrmuese edhe shumë alarmuese për Jugoslavinë.

Si mbas besës që ia pat dhanë Ramë Bllacës, shokut tëvet dëshmor, Sherif Voca, me t’i fitue zgjedhjet për deputet,muer me nji herë me vehte nji shoq të vetin besnik, zuni njimaqin edhe u nisë për në Novi Pazar kishe për qëllim me imarrë Malet e Mitrovicës edhe të niset për në Shqipni. MirëpoVojvoda i famshëm Kosta Peçani prej Peje, kish dhanë urdhënmenjiherë që t’i vihet prita Sherifit. Kështu emisarët e tijmundën dhe e vranë shoqin e Sherifit dhe e shkatrruenmaqinën, por Sherifi mundi dhe shpëtoi nga plumbat ekriminelit Kostë Peçanit, dhe natën e dytë, mbas nisjes, mundiedhe hyni në tokën e bekueme të Shqipnisë së Lirë. Natyrishtqeverija jugosllave i dërgoi nji notë qeverisë shqiptare, tuekërkue dorëzimin e tij, por qeverija shqiptare e Mbretit ZOGme të shpejt e qiti Sherifin në Francë, prej ku ai shkoi n’Angliku bani protesta të zjarrta mbi marrjen e tokave të popullsisëshqiptare nga ana e Jugosllavisë. Më 1939 Italia pushtoiShqipninë e andej nga fundi po i këtij vjeti Anglia, medallaveret e saja i dha garanci Sherifit edhe e këthyen nëJugosllavi, me konditë që Jugosllavija të mos e çdukëSherifin. Por edhe Sherifi të mos merret me politikë. SherifVoca u vendos në Mitrovicë, i dashtun dhe i nderuem ngapopulli i Kosovës. Kur në vjetin 1941 Jugosllavia u mundedhe u shkatërrue nga ana e Gjermanisë, atëherë filloi njifarë lufte në mes të serbëve dhe të shqiptarëve kosovarë.Sherifi, si anti serb që ishte, kishte dëshirë të dalë jashtë e tëlargohet nga Mitrovica, kështu që me fuqina shqiptare t’iluftonte mbeturinat e ushtrisë jugosllave. Mitrovica ndodhejende nën rojen e xhandarmëve jugosllavë kur dy orë përparahyrjes së gjermanëve n’atë qytet, Sherifi muer me vehte të

203

nipin dhe kalin dhe, i veshun me rroba grashë, u nisë medalë jashtë Mitrovicës. Për fat të keq Sherifi kishte nishërbëtore jevgë, e cila menjiherë mbasi Sherifi e la shtëpinë,vrapoi dhe i lajmëroi xhadarmët jugoslavë. Kur Sherifi edhei nipi duelën ke Ura e Ibrid, xhandarmët e vranë Sherifin metë nipin dhe kalin, dhe u çdukën. Mbas dy orësh gjermanëthynë në Mitrovicë dhe menjiherë e emnuen z. Xhafer Devënsi Kryetar Bashkie të qytetit. Dy ditë mbas vrasjes, zotni Devae ka varrosun zyrtarisht patriotin e math shqiptar, SherifVocën.

Mue më vjen shumë keq se edhe pse po ndodhemi tash30 vjet në mërgim çuditërisht askushi nga neve nuk kashkruejt dy fjalë për Sherif Vocën dhe për Ramë Bllacën, përkëta dy dëshmorë të mëdhej t’idealit të Shqipnisë Ethnike.

Si dihet, në vjetin 1941, në muejin prill, Jugosllavia ushkatërrue mbrenda 7 ditëve nga ana e ushtrinavet gjermane.Por nëpër male dhe andej këtej ende ekzistojshin do njisinat’ushtrisë së shkatrrueme të Jugosllavisë. Kosovarët ishin nëgëzim të madh. Në Vuçitërnë do intelektualë të asaj kohe umblodhën menjiherë, me qëllim t’a ngrejnë FlamurinKombëtar mbi ndërtesat zyrtare qeveritare. Në qytet, veçndodheshin ende disa xhandarmë serbë të cilët, në kohën qëstudentët ndodheshin mbrenda në nji ndërtesë, i hetuen, irrethuen, i muerën në dorëzim dhe, me nji herë, aty për atypushkatuen 6 studenta. Të tjerët i muerën me vehte dhe natëni çuen në breg të lumit të Sitnicës. Aty u lidhën duert mbrapashpinës dhe, mbasi i vranë me gozhda në lule të ballit, ihodhën në Sitnicë. N’atë vend të lumit zakonisht uji ka pasqenë gjithmonë i turbullt, kështu që kërkushi nuk dinte gjambi fatin e tyne. Mbas gjashtë javësh gjermanët i gjetën trupate tyne në shtratin me baltë e llom të lumit.

Po atë ditë, nji tjetër njisi t’ushtrisë uugosllave, me në

204

gjinin e saj mjaft ushtarë shqiptarë, ndodhej në nji fushëndërmjet të Mitrovicës dhe Vuçitërnës. Oficerët jugosllavëndahen me nji anë bisedojnë edhe mbajnë plane që t’i vrasinushtarët shqiptarë. Kështu, nji kolonel delë para ushtrisë,mban fjalim, dhe duke u drejtuem ushtarve shqiptarë, pak ashumë u thotë kështu. “Ju shqiptarët jeni në bukën t’onë, nevenuk dëshirojmë që juve të damtoheni. Ju keni shtëpijat e juejakëtu në Kosovë prandaj, dorëzoni armët edhe shkoni në shtëpi.Neve do të shkojmë në Mal të Zi. Duhet t’a dini veçJugoslavia nuk humbet luftën, ne në Mal të Zi kena me mbajtfrontin kundra gjermanvet e ju, mbas pakë kohe keni me imarrë përsëri thirjet edhe keni me ardhë e me marrë vendet ejueja në Bataljonet e jueja pra ndahu nga rradhët ju që jenishqiptarë”. Si u ndanë shqiptarët nga ushtarët e kombevesllave, koloneli u thotë edhe nji herë që juve shqiptarëtdorëzoni së pari municjonin edhe pastajë armët që keni nëdorë”. Shqiptarët fillojnë m’i dorëzue fishekët dhe kur gjysmae tyne pothujse ishte dorëzue, nji ushtar shqiptar, i cili kishtenji mitrolez në dorë, rastësisht ndëgjoi një oficer jugoslavkur po u thotë shokëve të vet se “tash kena m’i pushkatue tëgjithë shqiptarët nji nga nji”, kështu ushtari me mitrolez nëdorë me nji herë u briti vëllaznivet të vet”. Mos i dorëzoniarmët, o vëllazën, se na vranë serbët”. Menjiherë krisi pushka,u vranë mjaft shqiptarë, por u vranë edhe shumë ushtarë serbëdhe oficera. Gjatë asajë lufte ushtarët shqiptarë që kishindorëzue fishekët luftuen me bojaneta dhe me armë pa fyshek.

Mbrenda në atë përleshje asht ndodhun nji fshatar i imiprej Tërpeze, Selman Zejnullahi. Ai, ndonse i plagosun rand,shpëtoi nga ajo kasaphane dhe më tregonte me të gjithëhollësinat këtë tradhëti të serbëvet, të cilët e presin ushtarinnë bukë të tyne. Mbeturinat e kësaj ushtrije serbe, dy orëmbas ngjar jes së shënueme këtu s ipër, iu dorëzuen

205

gjermanëvet edhe nuk shkuen në Mal të Zi ta mbajnë frontinkundra tyne.

* * *

Kur hyn gjermanët në vendet e Kosovës shqiptare,dhanë urdhën që qeverinë ta formojnë dhe vendin taadministrojnë shqiptarët. Por vendosën që Mitrovica,Vuçi tërna, Podujeva der i në Prel luzhë të ngelë nënadministratën ushtarake të Gjermanisë. Arsyeja ishte seTrepçën me minierat e saja dojshin që ta kenë në dorë të tyne.Vendet tona prej Prelluzhe në Gërlicë, afër Kaçanikut, mePejë, Prishtinë, Gilan, Ferizaj, Prizren, Gjakovë etj., ngelënnën administratën ushtarake të Italisë. U duk qartazi se Italijasillej porsi okupuese edhe e krahinave tona kosovare, porme administratë në gjuhën shqipe shkollat shqiptare dhenëpunësat shqiptarë dhe tue qenë se ishim të lidhun edhe meTiranën na jepshin përshtypjen sikur neve ishim zotër tëvendit tonë. Ishte prishun edhe kufini çnjerzuer i 1913 e këtëprishje kufini dhe bashkimi me Shqipninë e priste dhe po epretë edhe sot populli i Kosovës dhe si atëherë ashtu edhesot përpjekjet e kosovarëve synojnë vetëm e vetëm ditën eBamjes dhe të përjetësimit të Shqipnisë se vërtetë, tëShqipnisë Ethnike.

Natyrisht, kur serbët e panë se pjesa e madhe e Kosovësu bashkue me Shqipninë, dhe tue mendue se çka mund tëndodhte në mbarim të luftës, u çuen që të gjithë, drazhistadhe komunista kundra shqiptarëve dhe kundra Shqipnisë sëtyne Ethnike të sapo krijueme. Për fat të keq, nji pjesë e vogële intelektualëve të Kosovës, si Fadil Hoxha, Ali Shukria etj.,u bashkuen me komunistat nacionalista serbë edhe u dhanë

206

çdo përkrahje për me e shkatërrue bashkimin e Kosovës meShqipnin Nanë. Gjithashtu edhe në zonën e Maqedonisëshqiptare ngelun në sundimin e bullgarëve, këta të fundit emashtruen Abdullah Preshevën e mbiquejtun Arben Presheva.Neve populli i vogël shifshim ma mirë se çdo kush qëintelektualët tanë ishin të gabuem, por luftën e kishim me tëgjithë serbët dhe bullgarët e Maqedonisë shqiptare, qofshinkomunista, qofshin drazhista apo nacionalista bullgarë tëmveshun nën petkun e nji Maqedonije bullgare të paekzistueme. Prandaj nuk dojshim vëllavrasje, kështu qëkomunistat tanë gjejshin strehim në Kosovë, serbët, për t’uarritun mendjen edhe shtue mirë besimin e koministaveshqiptarë, Fadil Hoxhën e emnuen kryetar në Kosovë dhebullgarët maqedonët Abdullah Preshevën e graduen siKomandant Bataljonit, në Malet e Karadakut.

Dihet se parulla kryesore e serbëve dhe e bullgarëve tëMaqedonisë Shqiptare komunista qofshin apo drazhista osenacionalista bullgarë ishte ajo se ata ishin vetëm kundrashovenizmit të çdoanshëm dhe kundra a tyneve qëbashkëpunojnë me okupatorët gjermanë edhe italjanë edhenë mbarim të luftës së përbashkët, mbasi të arrihet fitorja,gjithësecilës kombësi kishin me iu njoftun të gjitha të drejtate mohueshme nga Jugoslavija e kralëve. Domosdo të gjithakëto fjalë të mira nuk ishin për tjetër veçse sa me i mashtrueshqiptarët ose intelekutalët komunista shqiptarë. E vërteta uduk menjiherë mbasi mbaroi lufta, kur të gjith serbët,malazezët dhe bullgarët në Maqedonin shqiptare u bashkuennji zani e nji bese për me i rishqelun, të gjitha, vetëm të drejtate racës shqiptare.

Fadil Hoxha dhe shokët e tij mburren sot se kanë luftue.Por sidomos Fadili nuk duhet të harrojë se ma tepër ndejkenëpër konaqet e nënpunsave të asaj kohe se sa luftojke.

207

Mburret Fadili se qysh pështoi prej luftës së Livoçit. Por ai edin mirë se inicjatori për me pështue Fadilin ka qenë RamizCërnica dhe deri diku, edhe unë vet. Por Fadili kur e muerqeverimin e vendeve tona të Kosovës komunizmi, si shenjëfalenderimi Ramiz Cërnicën e mbajtën 20 vjet në burg. FadilHoxha e din mirë, gjithë ashtu, se 3 ditë mbas luftës së Livoçitmë bante thirrje me anën e Hasan Remnikut që të takoheminë Malet e Sllakofcit, ku edhe u takuem. Unë jamë i sigurtëse fjalët që ja thashë nuk i ka harrue. Unë i thashë se nukpërzihem në idenat dhe ideollogjin e tij, porse herën e parëneve shqiptarët duhet ta mendojmë Kombin dhe interesatkombëtare tatij kombit tonë pra ta realizojmë nji herëShqipnin Ethnike, dhe mandej t’i mendojmë idenat dheideollogjinat. Fadil Hoxha më siguronte se kinse e kishin nëprogram që aty ku flitet gjuha shqipe do t’i mbetet Shqipnisëdhe aty ku flitet gjuha serbishte, Serbisë. Unë i thashë se,“Milladin Popoviqi dhe Dushan Mugosha nuk punojnë përtë mirën e Kombit shqiptar dhe se i shtova se, kur të merrniqeverinë në dorë kanë me u premë me mija shqiptarë dhe ti,o Fadil nuk do të kesh guxim me folun asnji fjalë kundra, sepërndryshe ka me shkue edhe koka jote”.

Në atë bisedë me Fadilin asht ndodhun Kurtesh Agushiprej Gilanit, Hasan Remniku, Ukë Dobërjanca dhe nji djali ri e kishte emnin Hysen. Kështu, mbas bisedës, u ndamëkeqas. Fadi l i m’u zemrue pse unë kundërshtojshembashkëpunimin me serbë. Unë nuk kamë qenë e nuk jamëkundra serbëve për ndonji arsye kriminale, por pse prej tyneunë kërkoj të drejtat e Kombit tonë. Po të kisha pasun qëllimekriminale, në kohën kur mbetem në Malet e Kosovës kishemplotë fuqi për me vra e për me pre popull dhe popullsi serbeose sllavë.

Mirëpo, ne nuk vramë dhe nuk premë, nuk i hymë në

208

hak asnji privati serb ose bullgar. Por jo prej frige, jo... psekur neve kishim guxim me u ra Brigadave dhe pozitaveqeveritare nëpër qytete, përse të mos kishim guxim, po tëdonim me vrae popull rrugës?. Por na nuk ishim kriminela,ishim ushtarë në shërbim të Kombit dhe t’Atdheut tonë,ushtarë të ndershëm dhe të disiplinuem.

Fadil Hoxha me shokë mburren se i kanë sjellun liriKosovës sonë. Por na nuk kërkojmë vetëm lir in e 4prefekturave të Pejës, Mitrovicës, Prishtinës dhe Prizrenit.Viset Shqiptare shkojnë prej Manastiri e në Shkup, Kumanovë,Preshevë, Bujanovcë, Prishtinë, Mitrovicë, Novi Pazar, Pejë,Plava, Gusia, Ulqini, Tivari, Hoti, Gruda, Prizreni, me gjithëkëtë edhe ajo pjesë që asht deklarue sot si krahina Autonomee Kosovës nuk asht tjetër veçse maskim dhe mashtrim i sëvërtetës. Unë kam pasë rastin me shetitë shumë shtete tëEuropës së lirë, ku kam takue me mija puntorë kosovarë, tëcilët kanë lanë shtëpijat e dalun në kurbet “për idaren efamiljes”, të cilët flejshin nëpër do baraka si me qenën’internim. E, pra Kosova ka aqë punë sa prej tjerave shtetetë vijnë punëtorë edhe të punojnë në Kosovë e jo kosovari tëshkojë në kurbet. Ku janë ato fabrika ku janë rrugët, madenete Kosovës ato shfrytzohen nga ana e republikave të tjera tëJugoslavisë. Universiteti i Prishtinës ka afro 20 mijëshkollarë. Vetëm 5 syresh kanë sigurimin e fjetjes, të tjerëtbanojnë nëpër bodrume, dhe bile me pagesa të randa. VetëmKombinati i Obliqit mundet me i çue asfaltin ke dera eshtëpisë së çdo kosovari, mirëpo Kryesia e Kosovës i kasigurue Pallatet e veta, ka futun në pensijon krejt familjendhe nuk pyesin e nuk duen me dijt kurgja për fatin e popullittë tyne.

Ashtu mirë që Fadil Hoxhës me shokë t’u përmendimdisa fakte dhe akte të tjera ndoshta të harrueme. Dihet se kur

209

muerën qeverinë në dorë komunistat e zotni Fadilit, të gjithëkomandantat e vendit u emnuen ish-çetnikët, si për shembullSimo MILENIQI në Gilan. A mos ishte ndoshta Simojakomunist?. E pra Simo Mileniqit ish qeverrija mbretnore eJugosllavisë i pat dhurue 80 hektarë tokë të katundarvet tëSllatinës dhe të Zllatarit. Si shpërblim, si duket, sepse Simojanë kohën e Krajlit mbyti 3 veta në fshatin Sllatinë e me gjithëkëtë gjyqi i asaj kohe e pat qitun Simon të pa fajshëm. E nëvjetin 1945, ky kriminel, Simo Mileniqi, ka pasë pre në Gilanme mija shqiptarë. Ai pat marrun me vehte dhe VlladoPopoviqin edhe Lubo Shatron dhe të tjerë së bashku, për njikohë të gjatë, mbyteshin ka 50 vetë për çdo natë të Zotit.Bile disa të rinjë shqiptarë i patë futun edhe nëpër Brigada,sidomos në Brigadën e Tretë Kosovare, e cila bani tradhëtinama të tmerrëshme dhe çnjerzore. Le t’a tregojmë.

Më 20 mars 1945 dy bataljone të kësajë brigade duelënpër rrugëtim. Bataljoni i parë dhe bataljoni i katërt të cilëtmuerën drejtimin për në Malet e Pejës, kinse po shkojnëmbrapa t’arratisunvet anti qeveritarë. Udhëtuen gjithë natëndhe ditën e me 21 mars mbërritën afër nji Lumi ke Deqani.Mbasi pushuen gjithë ditën gjatë natës më 22 mars disa oficeramalazezë që dijshin ujë gjuhën shqipe, vunë në kokë qeleshëte bardha, banë nji plan komploti ndërmjet veti edhe i rrethuenushtarët mandej, njeni prej tyne filloi me bërtitë, “Shqiptarë,vëllazën, dorëzohuni. Neve jemi vëllazën tuej, jemi kundrabrigadave komuniste. Kush asht shqiptar le të ndahet me njianë edhe le të thërrasë rrnoftë Shqipnia!”. Kosovarët eshkretë ishin të ri pa eksperjencë edhe që të gjithë anti sllav,prandej u ndanë me nji anë, atherë serbo-malazezët u thanëqë t’i dorëzojnë armët, se ata kishin armë të tjera ma tëpërshtatshme për tua shpërndamë. Për fat të mirë njeni ngaushtarët pakë ma i vjetër dhe ma tepër eksperiencë, e kuptoi

210

me nji herë tradhëtinë që po luhej në kurriz të tyne. Me zashumë të naltë bërtiti “Vëllazën shqiptarë mos dorëzoni armët,se qe besa na prenë serbët...”. Aty krisi pushka u vranë nja17 shqiptarë mjaft ushtarë serbë dhe 5 oficera malazezë.Komandantat e të dyja brigadave thojshin të nesërmen seluftuen me do kaçakë dhe se u vranë disa ushtarë. Brigada eMalit të Zi kishte dalun nji ditë kinse me i kontrollue Malet ePejës. Gjetën disa çobanë të fshatit Isniq dhe disa fshatarëqë kishin dalun me pre dru për shtëpi. I vranë që të gjithë, emandej thojshin se pushkatuen disa të arratisun.

Brigada e katërt mbasi u vendos për disa ditë në Deqanserbët e kësaj brigade menduen se qysh t’u marrim hakun eoficerave që u vranë nga ushtarët shqiptarë, dhe banë kët plan:muerën me vedi disa ushtarë shqiptarë tue thanë se poshkojshin në Gjakovë për me marrë do materjal ushtarak.Ishte ora 6 e mbramjes. Kishin me vehte Beqir Adilin, TasinDobërçanin, Nezir Delin, Adem Korotinin, 5 ushtarë ngafshati Beguncë e Gilanit dhe djalin e Muharrem Mogillës.Muerën me veti dhe disa ushtarë serbë me automatika në dorëdhe shkuen në Gjakovë. Kur arritën në depon u thanëshqiptarve t’i lanë armët në kamjon dhe të hynë oshtë nëbodrum për me u ngarkue me materjalin ushtarak. Kur i biriMuharrem Mogillës me nji ushtar tjetër shqiptar hynë nëbodrum disa ushtarë serbë i qëlluen me thika mbas shpine.Djali i Muharremit kishte pasun me vedi nji bombë dore epati mundësinë me ndezë dhe me bërtitun se “na prenëserbët”. Disa nga ushtarët shqiptarë ende nuk i kishin lanëarmët në kamjon dhe kur ushtarët serbë u ranë me automatika,pse ashtu kishin pasë çenë t’urdhnuem. Krisi pushka ndërmjettyne dhe të gjithë shqiptarët u vranë. Por i vranë edhe disaserbë, pse shqiptari e ka zakon mos me vdekë pa shtie armëfare e pa marrun hakun anmikut të pabesë. Të pabesë, pse

211

presin në pabesi deri edhe ushtarët shqiptarë që ishin nëshërbim të tyne ose të shtetit serbo-ugosllav.

Por, le të mos flasim vetëm për anmiqt serbë. Të flasimpakë edhe për ata maqedonë që shpesh na shtihen kinse simiq. Kur, më 11 të majit 1944 komunizmi serbo-malazezo-maqedon hyni e i ripushtoi vendet tona të Kosovës, brigadaserbo-maqedone shkoi në katundin Bllacë të Shkupit. Ishte ekumandueme nga malazezi Gligor Sharanoviq. Menjiherë imblodhën të gjithë fshatarët, u thanë se tash e fituem ose efituen lirinë. Me veti kishin edhe lodrat, daulle e tjera; dhekur arriti numri i shqiptarëve të mbledhun për ta festue atëfarë LIRIJE, në 130 shpirt, serbët, malazezët dhe maqedonëte dhanë shembullin ma të shkëlqyeshëm të saj: bashkë menji grue të vetme që ndodhej në mes të burravet, i qitën që tëgjithë në skaj të fshatit dhe i pushkatuen të gjithë, nji e nganji. Sigurisht nuk ishin me faj të gjithë ata 130 veta tëmbledhun, por qëllimi ishte me e çfarosun racën shqiptare.

Mareshalli Tito e ka dijt ma së miri që po baheshin vrasjekundra shqiptarëvet, por ai e kishte në plan që sa ma parë tëçduket raca shqiptare nga Kosova dhe ma vonë ta ket të lehtëme e pushtue edhe Shqipninë e 1913-ës. Në fakt, komunistëtSLLAVË që luftojshin në Malet e Kosovës më 1943këndojshin nji farë kange, ku në mes të tjerave thuhej: “DrugTito zaslluzhio da je njegov Ballkan ceo i Europa jeden Deo”,ose shqip: “Shoku Tito meriton që krejt Ballkani dhe nji pjesëe Europës të jenë të tij”. Bile për shkak të kësaj kange, nëmalet e Karadakut disa komunista shqiptarë ranë nëkundrështim me komunistat serbë, por Abdullah Presheva, icili ishte komandant, mundi me i pajtue, me qëllim të mosvriten komunistat ndërveti.

Mareshalli Tito thonte se asht komunist edhe se ka me

212

sjellë kudo në Jugosllavi drejtësinë komuniste. Dhe e kishtegojën plotë kur e paraqiste vendin edhe mik të Kombit tonë.Po, kur muer në dorë qeverinë e vendit, punë e parë e tij kaqenë me i ndamun shqiptarët në mes të tri republikave sllavetë Serbisë, Maqedonisë edhe të Malit të Zi. E pra, as Serbi asMaqedoni e as Malazezi nuk përbajnë kombe ose kombësinatë ndryshme: që të tre janë Sllav edhe flasin nji gjuhë të vetme:gjuhën sllave ose nji dialekt të kësajë gjuhe. Mareshalli Tito,jo vetëm, që nuk ua dha shqiptarëvet, që përbajnë nji Kombëme vehte prej 1.500.000 shqiptarësh nën Jugosllavi, të drejtëne Republikës së tyne, por ky “miku” i Shqipnisë, nuk u thaatyne, si komunist i vërtetë që thonte se asht, se “tash malirinë e fituem që të gjithë me luftën tonë të përbashkët.Prandej, po të doni, BASHKOHUNI me Shqipninë e 1913-ës”. Jo vetëm që nuk i tha këto fjalë që nji komunist i vërtetëedhe jo shërbëtuer i mikro-imperjalizmit serb duhej edhe ekish për detyrë KOMUNISTI që t’ua thotë; për kundrazi, ai,Mareshalli Tito, pasi i përbijti të gjitha t’ashtuquejtunat“PARIME TË CAKTUEME MARKSISTE”, përbijti pakurrfarë turpi të gjitha sa u ishin premtue solemnishtshqiptarëvet të Kosovës me anën e “Rezolucjonit tëKonferencës së Parë të Këshillit Nacjonal-Çlirimtar përKosovë Rrafsh të Dukagjinit më datën 31 Dhjetor 1943, më1 dhe 2 Kallnor 1944”. Jo vetëm kaq, por në vjetin 1948 aiu mundue me çdo gja që i erdhi përdore me e përbimun edhevet Shqipninë e 1913-ës dhe me e ba Republikë te Shtatë tëserbëvet të Jugosllavisë. Por, i hasi sharra në gozhda, si dihet,se tash ma shqiptarët e mësuen me e njoftë atë edhe premtimete çdollojshme t’atyne sllavëvet të Ballkanit, të cilët, edhe nënlëkurën e komunisti t , nuk bajnë t jetër veçse lojën enacjonalizmit të vjetër serb e bullgar, që të dyja veç,mikroimperialistike anakronistike. I hasi sharra në gozhda,

213

Titos, thamë, se si ai ashtu edhe shokët e tij në Beligrad harrunatë kangën e vjetër që serbët këndojnë me aqë trishtim dhe... fillosofi: “Koj ne zna muke teshke, nek prollazi Albaniepeshke”, që shqip, don me thanë: “Ai që nuk din se çka ashtvuejtje e randë, le të kalojë nji herë Shqipninë kambë”. Kjoasht fillosofija e kujtimit të 12.000 ushtarëve serbë që dhanëjetën në vjetin 1912 në Malet e Dibrës dhe në ato të Lumëskreshnike.

Kur u prish Beligradi me Tiranën në vjetin 1948, njipjesë shqiptarësh në Shqipni, të cilët ishin kundra qeverrisëshqiptare përfituen nga rasti edhe kaluen kufinin dhe hynënë Jugosllavi. Me qëllim edhe me shpresë me e ba ShqipninëRepublikë e shtatë e Jugosllavisë, Tito me qeverinë e vetdetyruen shumë prej këtyne emigrantavet me shkue nëShqipni si terrorista. Nji pjesë mërgimtarësh e pranuen këtfarë misjoni; por pjesa ma e madhe pranoi edhe vdekjen porjo me ua dorëzue serbëvet shtetin Shqiptar. Po ata ishin kundraregjimit, por nuk ishin kundra ekzistencës së shtetit të lirëshqiptar. E kështu, miku i mirë i shqiptarëvet, siç e ka deklaruevetven shumë herë Mareshalli Tito, filloi edhe mbyti pakurrfarë mëshire dhe me tortura çnjerëzore të gjithë ata qënuk pranuen me u ba vegla të lakmive të tija dhe dëshirës sëtij me i shërbye shërbëtorisht interesat mikroimperijalizmitnacjonalist serbo-maqedone. Mbyti, kështu: Mehmet AliBajraktarin me 43 Shokë, mbyti Cen Elezin, mbyti DanKaloshin, mbyti Bilan Kolën me krejt FAREFISIN, mbytiMarka Bibvokrin me 18 shokë, mbyti Skënder BardhoshLaqin, mbyti Mark Tungjin me 3 shokë, mbyti GjonDestanishtën dhe mbyti... numuri i emigrantavet që Tito dheaeverrija jugosllave mbytën, kështu, me tortura arrijti dhendoshta kaloi 360 burra. As vorret e këtyne dëshmorëve tëbekuem nuk dihen, por dihet se shumicën e kufomavet të tyne

214

e hodhën në lumin e Vardarit të Shkupit shqiptar. Nji pjesëtjetër e të mërguemvet që nuk u banë vegla të tyne për me ekëthye Shqipninë e 1913-ës në Republikë të Shtatë tëJugosllavisë serbo-maqedone u prishën e u shkatërruentrupërisht nga torturat ma çnjerzore dhe si p.sh., po e sjellëemnin e sivëllaut t’onë Adem GJURRA këtu në New York, icili edhe sot asht gjysëm njeri.

Përmbi të gjitha këto, unë s’kam pamë e nuk kamndëgjue se Komiteti Shqipnija e Lirë ka ba ndonji protestë asedhe se shtypi i saj ka shkrue ndonji radhë. Gjithashtu, tashka 3 vjet e ca as edhe shtypi i Lidhjes së Prizrenit në Mërgim,që pat ramun në dorën e atij Komiteti për shkak se z. Devaasht larg e nuk asht ma në gjendje me e drejtue si duhetLidhjen, as ky shtyp, pra, s’ka ça krye me vue në pahhistorikun e ngjarjevet të trishtueshme dhe tragjike që Titome shokë krijuen me ta marrun në dorë fuqinë shtetnore përme çfarosë nga Kosova racën shqiptare dhe me e çdukë edheindependencën e Shqipnisë së 1913-ës. Po shyqyr Zotit qënanat shqiptare, aty në Kosovën tonë, lindin djema si KadriOSMANI, Xhafer SHATRI, Metë SHATRI, Binak ULAJ.Jashar ALIJAJ, etj. etj., të cilët nuk harrojnë qëllimet e Shejtatë Lidhjes së Prizrenit 1878: d.m.th. MBI TË GJITHArealizimin e SHQIPNISË ETHNIKE, edhepse, si shpërblim,torturohen, burgosen, VDESIN!... Po, a nuk na mësonhistorija se LIRIJA, ARRITJA E QËLLIMIT TË SHEJTT’ETHNICITETIT KOMËTAR nuk JEPEN e nukREALIZOHEN dot pa burgime, pa vuejtje, pa tortura e paVDEKJE? Lirija nuk jepet, ajo MERRET: merret meburgime, me tortura dhe vuejtje, merret edhe në saje tëVDEKJES!

215

* * *

Por, le të këthehemi përsëri në përshkrimin historikpopulluer të ngjarjeve në vendin tonë, në Kosovën shqiptare.Due me përsëritë edhe njih herë se Titoja qysh me kohë ekishte pregatitun planin për çdukjen e rracës shqiptare ngaKosova. Kështu ai, në vjetin 1952 mendoi edhe vuni në zbatimsë pakut zbrazjen e Kosovës nga banorët e vet autoktonë. Udha urdhën Udba shkievet të tij për herë të dytë në historinëe Jugosllavisë dhe tue i ndjekun gjurmat e Kralit Aleksandër,që ta detyrojnë mbarë popullin e Kosovës të rregjistrohet josi shqiptarë, por si turqë, për me e detyrue m’u emigrue nëTurqi. Gjithëkushi në Kosovë e në botën që interesohet përkëto punëra, mban mend me dridhje shtati fillimin e terroritma të çnjerrzishëm mbi banorët e Kosovës sonë. Terror aqmizor dhe i tmerrshëm, sa shumë banorë të krahinës sonëshqiptare u detyruen, me të vërtetë, me zbrazë vendet estërgjyshënvet të tyne edhe m’u shpërngulë në Turqi.Shumica dërrmuese e popullit, veç, përballuen me guxim dhevetmohim atdhetar këtë terror të zi: Nuk shkuen në Turqi!

E Titoja dhe Jugosllavija komuniste treguen edhe njiherë se janë pasardhësit e denjë të politikës së njëjtë të ish-qeverisë shoveniste të Kralit Aleksandër. Nën maskën ekomunizmit apo të nacionalizmit, ujku asht ujk dhe për qëllimkryesuer ka çdukjen e shqiptarve nga Kosova e Shqipnisë.Mbasi dështoi tentativa e vjetit 1952, Titoja filloi me shpikmetoda të tjera e gjithnji të reja për me plotësue qëllimin evet. Kështu në vjetin 1955 thirri pranë vetit AleksandërRankoviqin famkeq dhe të dy bashku banë nji plan të ri përme i detyrue kosovarët me zbrazë vendin edhe me shkue nëTurqi. Hapën fjalën se kosovarët të armatosun nga qeverija eTiranës, po pregaditen me ba nji kryengritje të përgjithshme

216

për me u nda nga Jugoslavia dhe me u bashkue me Shqipni...Mbasi muer urdhën me shkrim nga Titoja, Rankoviqi u këthyenë Kosovë dhe rifilluen torturat kundra popullit shqiptarkosovar. Përsëri filluen mu vue vezë të ziem nën sqetullat,përsëri filluen mu hjek thojtë e gjishtave të popullit të mjerë.

Due me dhanë përsër i disa shembulla his tor i jepopullore.

Me tu këthyem Rankoviqi në Kosovë filloi me regjistruenë radhë të UDBËS njerzit ma të pashpyrt që mujti me gjetun.Në Gilan, p.sh., merr në sigurim Vllado Popoviqin, MishoTrifkoviqin dhe do të tjerë. Këta të urdhënuem, shkuen nëfshatin DAJKOVC, në shtëpin e Asllan DAJKOVCIT edhe ikërkuen dorzimin e armëve kinse të fshehuna. Ishte ora 10 enatës, bante nji të ftoftë i tmershëm të muejit kallnor 1956. Iqitën jasht shtëpis mbarë familjen dhe filluen me i turturueqë të gjithë. Dy nga gratë e shtëpisë që ishin bija të katunditHogosht mundën dhe hikën u nisën për në Hogosht, ishingruja e Asllan Dajkovcit, zonja Nifa dhe gruja e nipit tëAsllanit, zonja Sadbere kur të dyja mujtën e harritën ke jazii mullinit Mujës, nga i ftofti i madh vdiqën të dy gratë dhekufomat e tyne i gjetën mbas 3 ditësh dhe kufomat i quen nëXhami të Hogoshtit ku aty i njiftën prindit e tyne.

Në fshatin Tugjevc rrafën me torturë Miftar Behlulin,te cili i kërkojshin t’u dorzojë dy pushkë. I shkretinuk kishteasnji pushkë, i thanë t’i blejë edhe t’ua dorzojë, por Miftarinuk kishte të holla e nuk i mbeti tjetër të mjerit por muerlitarin dhe vari vetin 200 metra larg prej vendit ku e kishintorturue mizorisht agjentat e sigurimit të Titos.

E njëjta situat mbretnonte në mbarë Kosovën rrafje dheturtura për me gjetun armë që populli nuk i kishte. Bile dhedoktorët lajmëruen prej sigurimit që mos ti mjekoshin njerzit

217

e rrafun dhe të turturuen nga UDB-a. Dhe kur dikushi vdistekishin urdhën të lëshojnë deklarata të rrejshme mjeksore mbivdekjen e tyne. Kështu udbashët e Ranillukut, rrahën nëkatundin Shipashnicë 25 vetë dhe në Kopërnicë rrahën 12vetë; në Hogosht rrahën 14 vetë gjithashtu i detyrojshinpopullin të pagujnë me të holla; në fshatin Toponicë rrahën6, atë grimë të pasunisë që kishin edhe u paguen udbashëvet9 MILJONË DINARË gjobë! GJOBË, pse nuk i kishn armëtqë udbashët u kërkojshin! E udbashët e Rankoviqit famkeq,kishin për qëllim e ishin të vendosun me mbledhun sa matepër armë nga kosovarët e pa armë, për me tregue popullinsi fajtor për kryengritje! Kështu, rrafje kudo, tortura kudo. Epopulli i shkretë shko në Strazin, shko në Bosilgrad nëkufinin e Bullgarisë, kërko ku të mundet me gjetë armë e meu dorzëzue torturuesvet të tyne. Natyrisht , udbashëtkërkojshin armë sidomos nga familjet e ndershme dhe qënjiheshin për ndjenjat e tyne patriotike shqiptare. Nuk ukërkuen armë atyneve qishin pa vegël e sllavëvet dhe ushërbejshin qenësisht torturuesve sllavë të vëllazënvet të tyne.Ishin ba mendjembëdhej për nji copë revole që serbët ulejojshin me mbajt në brez edhe pranojshin me qenë prezentgjatë torturavet që udbashët serbë bajshin mbi vllaznit e tyneshqiptarë! Për fat të keq a për të mirë, thuhet se në çdo pyllka edhe derra, apo jo?

Asht e vërtetë se ma në fund Titoja dhe udbashët udetyruen me pranue të vërtetën, domethanë se nuk ish gjetunasnji armë e Shqipnisë në duert e popullit kosovar, edhe seasi kohe Kosova nuk kishte asnji pregatitje e as edhe ndërmendpër me ba nji kryengritje kundra tiranisë serbe, malazeze dhemaqedone. Qëllimi ishte me detyrue popullin me zbrazë votrate veta edhe me emigrue në Turqi, kështu që kolonizatorëmalazijas, serbë ose maqedonë, me nji fjalë SLLAVËT

218

t’okupojshin vendet e zbrazuna nga kosovarët në Kosovënshqiptare. Për fat të keq, ma shumë se 180.000 burra, gra efëmijë lanë Kosovën e sot janë të vendosun në Turqi. Ishinata ma zemërngushtët, se 90% e popullsisë ngeli e asht edhesot në Kosovë e Nanat Kosovare janë tue lindun e lindunkosovarë të rijë për me i zavendësue ata, që lanë votratstërgjyshore.

* * *

Unë nuk di se si qëndron puna sot. Por sot e deri tridhjetvjet përpara, nuk ka pasë bir nane shqiptare që të mos ia ketpas ndie emnin e herojt dhe Kryetarit të Përgjithshëm tëKryengritjes Kosovare kundra shtypësve serbo-mëdhaj, qëfilloi në vjetin 1917 në Gjyrgjevik e vazhdoi deri në vjetin1922: due me thanë emnin e SADIK RAMËGJYRGJEVIKUT. Do t’kisha pasë shumë dëshirë të madheme muejt e me shkrue mbi jetën dhe veprat e këtij Drangoi tëMalevet tona dhe mbi ato të shoqit të tij të ngushte, herojtAzem Galica me zojën e vet Burrneshë SHOTA. Për fat tëkeq vendi, dhe rasti i botimit të këtyne faqeve nuk më lejojnëme dalë jashtë themës. Por diku ma naltë thashë, e tash dueme ripërsëritë edhe nji herë se edhe qeverija e Titos, gjatëgjithë veprimtariesë së vet kundra ne shqiptarëvet të Kosovëse kishte për qëllim të vetëm çdukjen e Shqiptarëvet ngaKOSOVA e Shqipnisë, për me kolonizue atë krahin tonënme kolonizatorë sllavë edhe sidomos çdukjen e të gjithafamiljeve shqiptare që ishin PATRIOTËT të njohuna dheakt ive në kërkimin e të drej tave të çdol lojshëm tëbashkëkombasve të tyne. E këtu nuk mundem me kalue papërmendun veprimtarit e dy djemvet të Sadik Ramës herojt

219

kombëtar Ukë Sadik Gjyrgjeviku edhe Shaban Sadik Rama.Sadik Rama bashkë me shokun e tij Azem Bejtën dhe me cashokë të t jerë duelën në Shqipni mbasi e panë të pamundëshme rezistencën kombëtare kosovare kundra qeverisëtë organizueme jugosllave, por Azem Bejta mbas pak kohe ukëthye prapë në Kosovë dhe vazhdoj luftën kontra qeverisserbe. Sadik Rama kur u hodh në Shqipni kishte me veti dyvllaznit e vet mundi me marr krejt familjen së bashku me dydjemt e vet UKËN dhe SHABANIN. Qeveria e asaj kohe, samundi përkrahi si Sadikun ashtu dhe kosovarët shokët e tij.Djali i madh i tij, Uka, deri diku u edukue në shkollat eShqipnisë dhe me kohë u emnue si kryetar komune nëKryevish të Kavajës. Në Shqipni, Uka kishte marr emninJakup Sadiku, dhe për shumë kohë e vazhdoi detyrën e masipërme. Mjerisht, fati i zi i Atdheut tonë e u poshtue në prilline zi të vjetit 1939 nga Italia fashiste. Nën komandën e AbazKupit, Uka i luftoi italjanët në Durrës. Kur italjanët nëpërmjettë bashkëpuntorëve të tyne, muerën në dorë efektivikishtqeverimin e Shqipnisë i banë propozim Ukë Sadikut me marrpjesë e me u ba antar i Partisë Fashiste, po Uka e refuzoikategorikisht. Italjanët deshtën ta internojnë në Itali. Baba itij, Sadik Rama kishte mik të vjetër Mustafa Krujën, i cili endaloi, por Uka ka pas qenë krejt kohën nën vërejtje tëitaljanve. Kur në vjetin 1941, Jugosllavia u shkatrrue ngafuqitë e Gjermanisë së Hitlerit, dhe nji pjesë e Kosovës mundime u bashkue me Nanën Shqipni, Ukë Sadiku me krejtfamiljen u këthye nga të parët në Kosovë me qëllim me mujte me i shërbye vendit të tij dhe metë shkelun në Tokën eparëve të vet. Populli njizanit propozoi që Uka të bahejKryetar i Komunës në Dollc. Këtë detyrë Uka e pranoi. Njiditë, tue pa bashkëpunimin e ngushtë në mes të serbo-malazezvet dhe italjanvet, Uka thirri në komunë parin e vendit

220

për me u këshillue se qysh mund të mprohej vendi i ynë ngaanmiqtë shekulluer serbo-malazez. Bash ditën që paria ishpërgjegjun ftesës së Ukë Sadikut edhe ish mbledhun nëkomunë, po atë ditë nji marshall i karabineris italjane, sëbashku me dy karabiner të postës së Klinës erdhën në zyrëne komunës tek Uka. Fatkeqësisht, do shqiptarë ishin ba vegëltë Italisë edhe i kishin rrëfye marshallit se kush ishte në tëvërtetën Uka dhe se për çfarë qëllimi kishte ftue parinë evendit në mbledhje në Komunë. Marshalli kishte me vedi edhenjë përkëthyes të quejtun Palush. Me anën e këtij të funditUka e pranoi, atëherë marshalli i tha, tue ia drejtue revolënnë krahnuer, se ai asht i arrestuem. Atëherë Uka, u këthyekah parija dhe u tha që të largohen menjiherë se ai nuk lidhtei gjallë. Mbasi ata u larguen shpejt e shpejt, atëherë marshallii tha Ukës të pregatitet edhe të shkojë me te dhe mekarabinierët. Uka, tue mos mendue dy herë, me gjithë revolennë dorë të marshallit, qitit edhe ai revolen e vet edhe shtinidy herë mbi mareshallin në fjalë, i cili mbeti i vdekun nëvend. Njani nga karabinierët shtini edhe ai dhe e plagosiUkën, porse Ismail Hajdari, besniku i Ukës, i cili nuk e kishlanë Ukën vetëm, shtiu edhe e vrau në vend karabinierin eItalisë. Kështu dy italjanë mbetën të vdekun dhe Uka, iplagosun por jo randë, së bashku me Ismail Hajdarin, uarratisën edhe muerën Malet e Kosovës. Ndërsa italjanët einternuen familjen e tij. Uka u mjekue do kohë ndër miqtë qëkishte, dhe, mbas shërimit, prapë së bashku me Ismailin,duelën në Mitrovicë, që ishte zonë gjermane dhe jashtajuridikcjonit t’Italisë.

Kur Ukë Sadik Gjyrgjeviku vrau të dy italjanët,komunistët shqiptarë në Kosovë thojshin gojë plotë edhe ekëndojshin naltë e naltë si të kombit shqiptarë.

Ukë Sadiku ndejti në Mitrovicë deri në vjetin 1943, kur

221

Italia kapitulloi. Atëherë u këthye përsëri në Kosovën ebashkueme me Shqipninë, qeverija e së cilës e emnoiNënprefekt në RAHOVEC, detyrë që ai vazhdoi deri sakomunistët e Titos e ripushtuen edhe e riskllavërnuen krahinëntonë, Kosovën e Shqipnisë. Atëherë Ukë Sadiku tue i njoftunmirë sllavët, komunista apo drazhista qoshin; që të dy palët,veç, ndjekës të verbuen ihenash mikro-imperjalistë, u detyruepërsëri edhe duel prapë illegal në Malet e përgjakuna tëKosovës Martire. Dihet se FADIL HOXHA i propozoi UKËSqë të bashkëpunonte me të dhe me qeverinë e Titos. Uka iupërgjegjë: “Deri sa Kosova mbeti prapë nën Beligrad, unënuk pranojë asnjë bashkëpunim me qeverinë jugosllave. Nekosovarët kërkojmë dhe kena me luftue që të ndahemi ngaBeligradi edhe të ngelim të BASHKUEM me Nanën tonë,Shqipninë e 1913-ës”. Kështu Ukë Sadiku, së bashku me tëvëllanë, Shaban Sadikun edhe me djalin e tij të madh, SkënderUKËN, të rrethuem nga shumë shokë luftarë të vendosun përShqipni Ethnike, u ndanë nga sllavofilët edhe mbetën në luftëme ta në Malet e Kosovës.

Kjo luftë e tërbueme e kosovarëvet për Shqipni Ethnike,kundra krigadavet sllave që rizaputuen edhe riskllavëruenKosovën tonë, vazhdoi pa ndërpremje deri në vjetin 1945.Në muejin tetuer të vjetit 1945, Ukë Sadiku i tha të vëllajt,Shaban Sadikut, të marrë me vehte nja 30 shokë edhe të dalënë malet e Prishtinës që të takohet me mue, Hysen Tërpezëndhe shokët e mijë, që të biesdojmë edhe të bajmë njëndërlidhje edhe koordinim veprimtarije për realizimin e njikryengritjeje të fundit të përgjithëshme kundra fuqinavetskllavëruese të popullit edhe të krahinës sonë Kosovareshqiptare.

Shabani muer me vehte 30 e ca shokë edhe u nisën. Përfat të zi edhe të vet Kosovës dhe të kosovarëvet, ai dhe shokët

222

e Tij heroj u rrethuen keqaz dhe pa pritmas në Malet eDrenicës kreshnike nga fuqina brigadash komuniste. Mbasnjë luftimi shumë t’egër dhe heroik, SHABANI dhe shumënga hokët e Tij u vranë. Por u vranë edhe qindra komunistasllavë skllavërues dhe disa oficera të tyne. Këtu ma poshtë,në shenjë nderimi edhe mirënjoftjeje për sakrificat e tyne, poshënojë një nga një emnat e herojvet që, së bashku meSHABANIN ranë në fushën e nderit dhe të luftës sëJALLOFCIT për realizimn e SHQIPNISË ETHNIKE që nae kanë lanë testament BABALLARËT e KOMBIT të Lidhjessë Prizrenit histroik të vjetit 1878:

1) SHABAN SADIKU2) SADIK LUANI3) ALUSH SMAIJLI4) ZEF SOKOLI5) REXHEP ADEMI6) ADEM SHALA7) FETA KELA8) MET DINI9) MEHMET BOSHNJAKU10) SOKOL AHMETI11) MUJO AHMETI12) MARTIN NDUE13) ISUF BAJRAMI14) MARIE SHLLAKU15) tre Bajraktarët e fshatit UQË afër Rakoshit16) SADIK ROGONI me DY VËLLAZËN17) ALI ZEQIRI18) SADRI HOTI me dy VËLLAZËN19) ISMAJLI HAJDARI20) MARK ZEFI dhe21) ALI META, i plagosun randë, por asht ende i gjallë.

223

Në vjetin 1947, edhe UKË SADIK GJYRGJEVIKU,mbas luftrash të ndryshme me skllavëruesit e vendlindjës sëTij, gjatë përpjekjes së Tij të fundit me ta u plagos randë dhei tradhëtuem nga ana e nji familjeje tradhëtare, u zu i gjallënga SERBO-MBËDHAJT.

Ali SHUKRIA, i cili sot mburret se po punon për tëmirën e popullit Kosovar, atë vit që UKA u zu i gjallë, ishteProkuror i Shtetit në Prishtinë. Ay i dënoi me vdekje UkëSadik Gjyrgjevikun; Gjon Sereqin; Osman Bunjakun; HilmiZariqin; Ajet Gurgurin; Zhuk Haxhinë; Sali Ramë dheAbedin Hoxhen.

Ali Shukria, i cili, si thashë ma sipër, sot pretendon sepunon për të mirën e popullit të Kosovës, por harron se kadënue me mija shqiptarë-kosovarë patriotë dhe luftëtarë përrealizimin e Shqipnisë Ethnike, edhe Ukë Sadikun e dënoi sitradhëtar edhe si fashist!... Atë Ukë Sadik Gjyrgjevikun, tëcilin komunistat e mbarë Kosovës e quejshin edhe këndojshinsi Hero i Popull i t shqiptar kur vrau marshal l in dhekarabinierin e Italisë, bash këtë Ukë HERO, Ali Shukria dheGjyqi i tij e dënuen si tradhëtar edhe si fashist kur Ai nukpranoj me bashkëpunue me qeverinë e Beligradit imperjalistdhe sklavërues... E, pra si Ukë Sadik Gjyrgjeviku, si vëllaj itij Shaban Sadik Gjyrgjeviku e ashtu edhe të gjithë ata qëluftuen edhe dhanë jetën e tyne të shejt në fushat edhe nëMalet e Kosovës kundra brigadavet skllavëruese pseudo-komuniste të Beligradit kanë qenë: HEROJ të KOMBITSHQIPTARË; DËSHMORË të shejt t’IDHESË-AMANETEe realizimit të SHQIPNISË ETHNIKE: e DREJTA e pamohueme e Kombit dhe e Atdheut shqiptar

224

* * *

Si familja e Sadik Ramë Gjyrgjevikut ashtu edhe sa esa familje të tjera patriotike të Kosovës shqiptare kanë veprueedhe shkrie pasunin edhe jetën e tyne të shenjtë n’Altarin erealizimit të Shqipnisë Ethnike: jo imperialisitke, jo!... Porterrori serbo-malazezo-maqedon ka qenë edhe gjithmonë ashti njejtë: NACJONALISTA të drejtëpërdrejtshëm qofshin osetë maskuen nën KOMUNIZMIN, serbo-malazezo-maqedonëtkanë pasun edhe kanë; janë përpjekun, edhe përpiqen edhesot e kësaj dite me e çdukun nga Kosova shqiptare popullinautokton shqiptar të kësaj krahine tonë të bekueme edhefatzezë për me i zavendësue me POPUJT E TYNE SLLAVË.

Në kohën e terrorit të famkeqit RANKOVIÇ njikosovarit iu mbush mendja me shkue tek Titoja në Beligradedhe me qa hallet e popullit të vet me të. Ndejti n’atë qytetplotë 14 ditë, pse ia bajshin ç’u vinte përdore që të mos etakojë Titon. Ma në fund, në nji mënyrë apo nji tjetër arrijtim’u pranue n’AUDIENCË nga mareshalli, të cilit iu ankueme ç’i erdhi përdore për terrorin e math që Rankoviçiushtronte mbi popullin e Kosovës. Mareshalli i Jugosllavisëiu përgjegj se i vinte keq që paska ardhun prej Kosovës ederi në Beligrad, kurse në të vërtetën duhej t’ishte paraqitunUDBA-ës, e cila ishte shumë e afërt, edhe asaj t’i parashtronteankimet e veta. Sepse i tha mareshalli kosovarit duhet të diniqë të gj i thë se UDB-a, në Jugosl lavinë, ASHTPËRFAQËSUESJA e ime.

Për shumë arsyna, s’asht nevoja që unë a përmend emnine atij shqiptari, por fakti asht se deri në Pleniumin e BrionitTitoja bashkëpunonte, ose Rankoviçi bashkëpunonte ngushtme mareshallin Tito, i cili dinte pikë për pikë çdo gja që

225

ndërmerrte në kurriz të shqiptarëvet Rankoviçi i mallkuem.Vetëm kur Aleksandër Rankoviçi ia rrezikoi karrigën e vet,atëherë... edhe vetëm atëherë, mareshalli Tito filloi, kinse meia lypë llogarit mbi krimet e kryeme kundra shqiptarëvet.Dënoi, me këtë rrast, sa me la faqen, ose surratin edhe disashefa rankoviçarë, prej të ci lëvet, p.sh. , edhe VUJOVOJVODIÇIN për tri vrasje. E, pra, ky Vujo Vojvodiçideklaroi në gjyq, se “KEMI PASË QENË T’URDHNUEMPREJ S’NALTI”! Titoja, kur u prish me Rankoviçin , erdhinë Kosovë, edhe i thonte popullit tonë se kinse nuk i ka pasëditun torturat e Rankoviçit me shokë!

Po a asht e mundun që krokodili plak të mos i ket dijtunse në viset tona shqiptare nën Jugosllavi janë mbytun mbi63.000 Kosovarë??? Edhe sot, ai paturpësisht u thotëkosovarëvet se “u kam dhanun AUTONOMI”! Po, visetshqiptare nën Jugosllavi a mos janë të përmbame vetëm ngatë 4 prefekturat: e Mitrovicës, e Pejës, e Prishtinës edhe ePrizrenit a? E vërteta historike asht se viset shqiptare nënJugosllavi shtrihen prej Pazarit të Ri e deri në Manastir, edhepërfshijnë Mitrovicën, Pejën, Prishtinën Gilanin, Plav eGucinë, Ulqin e Tivar in , Hot in e Grudën, Shkupin,Kumanovën, Preshevën Bujanovcin, Manastirin, Gostivarin,Kërçovën, Tetovën, Dibrën, Strugën dhe Ohrin etj. etj.

Dihet qartësisht se Fadil Hoxha me shokë kanë qenëedhe janë vegla të verbëta të qeverisë së Beligradit dhe eJugosllavisë mikro-imperjaliste. Ata mburren se u asht dhanëme i sigurue Kosovës lirina dhe të drejta barabarësije!... Faktiasht se për shërbimet e bame SLLAVIZMIT në Jugosllaviedhe në Kosovë, si Fadil Hoxha, ashtu edhe Ali Shukria, VeliDeva dhe të tjerë shokë të tyne u kanë sigurue vehtes rrogatë majme dhe pallate të mira edhe farë e fisit të tyne u kanësigurue pensione të majme. Jetojnë ma mirë se BEJLERËT e

226

dikurshëm që thojshin se i luftojnë, e nuk çajnë kokën aspakse populli i gjakut të tyne, populli shqiptar i Kosovësshqiptare, asht tue vuejtun të zezën e ullinit.

Kosova vet prodhon 50% të qymyrgurit të mbarëJugosllavisë, miniera e plumbit, TREPÇA njifet si ma emadhja e Europës, por qëllimi i Fadilit me shokë asht edhetash që qysh e tek kosovarët së pakut të vuejnë nëpër rrugëte Europës edhe serbët të vazhdojnë me jetue me djersën ekosovarëvet!

* * *

Në vjetin 1963, KADRI KUSARI ishte profesor nëShkollën Normale “HYSNI ZAJMI” të Gjakovës edhevepronte për realizimin e të drejtavet kombëtare të popullitKosovar, skllavë në këtë çerekun e tretë të shekullit të XX-tëanti-imperjalistik, i mikro-imperjalizimit jugosllav, kinseKOMUNIST!. E, pra kjo e ashtu-quejtuna qeveri komunistejugosllave, e cila n’arenën e politikës ndërkombëtare bërtetëplotë gojën, posht e lartë, për të drejtat e shkeluna të zezakvett’Afrikës dhe të popujvet të tjerë n’Azi dhe n’Amerikën e Jugute gjetke; kjo qeverri pseudo-socialiste për turpin ma të mathtë socializmit e kapi për zverku këtë punëtuer atdhetar dhendoshta socialist i bindun, e largoi nga detyra arsimore epopullit kosovar edhe e inkuadroi, si punëtur i thjeshtë, nësipërmarrjen e ndërtimevet në Gjakovë. Pak ma vonë, mbasiKADRIU shqiptar nuk pranoi të bahej vegël e verbët e sllavo-komunizmit jugosllav, u burgos edhe u torturue si mos makeq, o Zot! Në kundërshtim të plotë, natyrisht, me profesorine muzikës Muhamet BELEGU, i cili jo vetëm që u ba vegëlqorre e sllavëruesavet të popullit kosovar, por edhe nxanësit

227

e vet i komprometonte. Kur Aleksandër Rankoviçi vinte simisafir në Patriarkatin në Pejë, ky Muhamet Belegu, i çonteedhe vajza shqptare si peshqesh. Nuk më lejon ndërgjegja,se për ndryshe, jamë në gjendje me diftue edhe emnat evajzave nji e nga nji e, nëse ndokuejt i intereson, jamë gatime i faktue pa gabim. E dijnë mirë kosovarët se qysh udbashëte Rankoviçit futshin flamurë shqiptarë në mes të nxanësve tëshkollave edhe pastaj i arrestojshin kinse kanë lidhje meSHQIPNINË!

Kosovarët e dijnë mirë se kush asht intelektuali kosovar-shqiptar ADEM DEMAÇI. Ai nuk ka ba ndonji kryengritjeme armë kundra Jugosllavisë. Vetëm kërkonte, mbrendaligjeve jugosllave, të drejtat e popullit shqiptar-kosovar. E,edhe sot e kësaj dite Adem DEMAÇI asht tue u kalbun nëpërburgjet e Jugosllavisë kinse komuniste dhe kinse socialiste!...Ay ka pasë qenë burgosun, me shumë intelektualë të tjerëshqiptarë, në kohën e Aleksandër Rankoviçit... Po Titoja iMIRË, i cili thotë se nuk i ka pasë ditun punët që ka pasë baRankoviçi, përse edhe sot e kësaj dite nuk po i liron nga burgudhe torturat të gjithë ata që pat burgosun Rankoviçi?!... Edhesot e kësaj dite, burgjet e Jugosllavisë, në Stremska Mitrovicënë Goli Otok, në Nish dhe në Shkup janë plot me shqiptarë.Pra, përse Titoja dhe biri i tij për shpirt Fadil Hoxha, përsenuk i lirojnë këta të burgosun intelektualë, faji i vetëm i tëcilëvet asht pse janë shqiptarë të mirë, ndonëse janë edhesocialista ose komunista të mirë, por që, në bazë vet të ligjevetsocialiste dhe komuniste, kërkojnë vetëm e vetëm që ato ligjetë zbatohen përpikmënisht edhe të zbatohen ndershmënishtedhe përballë shqiptarëvet sot të SKLLAVËRUEM nënJugosl lavinë, nën Malin e Zi , nën Serbinë dhe nënMaqedoninë?

Më 1944, kur e ashtuquejtuna qeveri komuniste

228

jugosllave, i ripushtoi edhe rianeksoi tokat shqiptare tëKosovës, SHABAN POLLUZHA ka pasë qenë KomandantBrigade.

Komunistat e Jugosllavisë thojshin se Shaban Polluzhaasht HEROJ I POPULLIT! Dhe Shaban Polluzha shërbeu siKomandant Brigade gjerë më 15 kallnor të vjetit 1945.Mirëpo, kur sytë iu hapën edhe pau terrorin që po bahejkundra popullit shqiptar të Kosovës, e ndjeu vehten tëdetyruem m’u ba kundra qeverrisë së Beligradit. Dhe atëherë,nga Heroi i popullit, siç e quejshin, po ata komunista filluenme nji herë ta cilësojnë Shaban Polluzhën si “TRADHËTARI POPULLIT!”. E vërteta asht se Shaban Polluzha ishte njëHero i Popullit. Në fillim ai kishte besue se tue bashkëpunueshqiptarët me serbët ose jugosllavët, qeverija e re që do t’amerrte fuqinë në Jugosllavi kishte me i nderue premtimet edhanuna popul l i t kosovar e shqiptar me anën e“REZOLUCJONIT të Konferencës së Parë të KëshillitNacional-Çlirimtar për Kosovë Rrafsh të Dukagjinit më datë31 dhetor 1943, më 1 dhe 2 kallnor 1944 premtime, baza etë cilavet ishte sidomos e “Drejta e vetvendosjes deri nëshkëputje” nga Jugosllavia. Por kur pau se jugosllavët, met’a marrun fuqinë, filluen m’i marrun mbrapa jo vetëm këtozotime, por vriteshin edhe priteshin vëllaznit e vet kosovarë,atëherë ai muer armët përsëri në dorë dhe kësaj here e rifillojluftën kundra atyne që kishin ngranë, me gjitha premtimetdhe zotimet, edhe kishin sjellun terrorin ma çnjerzuer në rendtë ditës. I dijnë edhe fëmijët në Kosovë luftat e ashpëra q’ubanë asi kohe në DRENICË, ku u vranë e u prenë shumëshqiptarë për LIRI, VETVENDOSJE EDHE SHKËPUTJEedhe u dogjën e shkrumue shumë katunde t’asaj krahineheroike. Natyrisht u damtuen shumë edhe mjaft brigadaskllavërim-sjellëse jugosllave. Due me thanë me këto, se po

229

të baheshe “KOMUNIST” edhe i shërbejshe si vegël qeverisëpseudo-komuniste të NACIONALISTAVET SERBË tëBeligradit kundra interesavet të kombit tand, atëhere bahesheme nj ie herë “TRADHËTAR” i TRADHËTARESJUGOSLLAVI!

Due me shtue këtu se këtë TRADHËTI TËJUGOSLLAVISË apo të SERBISË, për me thanë të vërtetën,e panë, ma në fund, edhe kryetarët e komunizmit të Shqipnisë,dhe në qoftë se thonë që nuk gabuen tue bashkëpunue meSERBËT, atëherë ata gabohen edhe sot e kësaj dite dhekurdoherë kanë me shkue në tradhëti të Kombit Shqiptar nëpërgjithësi.

* * *

E vërteta asht se komunistat shqiptarë duhet t’a kishinkuptue qysh në fillim dhe kur ishin tue luftue krah për krahme serbët , malazezët dhe t ’ashtuquej tun maqedonëtTRADHËTINË e para-pregatitun të tyne. Po sjellë, këtu,vetëm një shembull: Si dihet, ARBEN PRESHEVA ka pasëqenë Komandant i nje batalioni “Nacjonal-Çlirimtarësh”serbe-malazeze dhe shqiptare në Malet e Karadakut tëShkupit. Ishte i zoti dhe nderohej mjaft sidomos nga shokëte tij shqiptarë, por e dojshin edhe e respektojshin edheushtarët e tjer serbë dhe maqedonë. Por serbët dhe maqedonëtma të mençëm se ushtarët e thjeshtë hem e kishin halë në sypër zotsinë edhe trimininë, por edhe nuk e besojshin dhe nukdojshin që të rritet në gradë edhe në prestigj. Kështu, në vjetin1943, kur Arben Presheva vendosi me shkue edhe me u takueme HASAN REMNIKUN, vendosën me e çdukë me anën eKomandës së Ushtërisë Bullgare që ndodhej në Zhegër. Ky

230

Hasan Remniku ndodhej edhe ai n’arrati, por nuk ishtekomunist. Komunistët veç dojshin me e fut edhe atë n’idenëe tyne, pse, tue qenë ai dorëfortë kundra sllavëve që kishinpërlye duert me gjak të shqiptarëvet, kishin shpresë me elargue dhe me e qerue për jetë tue e bamun vegël të tyne.

Para se me u nisë në vendin e pjekjes, Arben Preshevai pat kallzue shokut të vet Miodrag Pavlloviqit, se po shkonteme e takue Hasan Remnikun në Kishën e Letnicës, tek PadërAntoni, i cili njifej si anti-komunist edhe anit-sllav. KurArbeni u nisë për në Letnicë, shokët e tij serbë dhe maqedonëme nji herë shkruen nji letër dhe me anën e nji vajze e dërguenpo në Letnicë. Kjo vajza kishte ni teze të saj atje, edhe eporositën që letrën t’ia dorëzonte në dorë të saj me çdo kushte menjiherë. Vajza arrijti në katund përpara Arbenit, letrën iadorëzoi Tezes, e cila, si komunise e fshehtë dhe q’u bindejurdhënavet që merrte, shkoi me vrap në Zheger edhe letrën emarrun ia dorëzoi komandës bullgare. Arbeni ndërkohë, arrijtiedhe ay në Letnicë, edhe u takue me Hasanin. Padër Antonie këshilloi mjaft Arbenin edhe i tha se serbët do t’atradhëtojshin ndonji ditë. Edhe me Hasanin, Arbeni. nuk umuer dot vesh dhe bile Hasani i tha se kishte ndërmend me evra bash shokun e tij komunist, Miodrag Pavleviqin. Arbeni,natyrisht, nuk pranonte nji gja të këtillë edhe i lutej Hasanitme heqë dorë nga qëllimi i tij. Ma në fund Hasan Remniku itha se “unë të kam Mik, o Arben, por ti duhet ta dijsh se tykanë me ta ngranë kokën serbët edhe maqedonët që kie meveti”. Dhe kështu, mbasi koha kish kalue dhe mezi i natës,duel prej kishës edhe u nisë me shkue në rrugën e vet. Arbenimbeti dhe do kohë në Kishë tue ndëgjue këshillat e PadërAntonit. Mbas pakë, Kisha u rrethue prej Bullgarëvet dhekrisi pushka. Bullgarët bërtitshin: “Dorëzohu, o HasanRemniku!” Atëherë Arbeni kuptoi se nuk e kish tradhëtue

231

Hasan Remniku edhe u qetësue. I u drejtue Padër Antonitedhe e pyeti: “Padër, si t’ia bajmë?”. Padër Andoni kështu iupërgjegj: “Më zuen hallet edhe unë jam shqiptar, pra medoemos kam me luftue krah për krah me ty se une, edhe psei kam veshun rrobat e priftit, nuk jam zhveshun nga zakonetshqiptare!” Kështu, të dy së bashku, prifti dhe ArbenPresheva, Vëllazën Gjaku e Gjuhe, filluen luftën kundrabullgarëvet. Në kët kohe, Hasan Remniku kishte arrijtun nëStubull të Epërm dhe, tue ndëgjue aty krismat e pushkavet, umendue se Arbeni mundet me kujtue që u tradhëtue prej tij.Ashtu siç ishte mbi kalin e vet, e ktheu mbrapa dhe vrap evrap e këtheu nga drejtimi i Kishës. Kur iu afrue, pau sebullgarët po mundoheshin me e thye derën e Kishës për mehye mbrenda, pse të shtimet e pushkëvet të të dy tërrethuemvet ishin rrallue për shkak se Petër Antoni ishte vrae ra dëshmorpër Nder të Shqiptarizmës edhe Arbeni kishtemarrë dy plagë. Kur arrijti afër Kishës, Hasani u bërtitibullgarëvet “Unë jam Hasan Remniku”, hodhi bombat qëkishte mbi ta edhe i qëlloi egër me anën e automatikut. Atanga bullgarët që nuk u vranë hikën menjiherë, Hasan bëritishqip “Hapni derën!” dhe kur hyni në Kishë e gjet PadërAntonin të vdekun dhe Arbenin me dy plagë. Këtë të fundine hypi në kal edhe e çoi në shtabin e vet, ku iu shëruen plagët.

Sidoqoftë, Arben Presheva vazhdoi me punue me serbëte maqedonët deri kur komunistat e mueren qeverinë në dorë.Dhe atëherë, Arben Presheva u helmue nga shoku i tij, oficeriBllazho Joviqi.

* * *

Dihet se viset e Preshevës dhe të Kumanovës e kanë

232

luftue mjaft sllavizmin pseudo-komunist. Në muejin shtatuertë vjetit 1944, komunistat sulmuen që t’a marrin Preshevën.Ishte Dita e Bajramit. Unë, me nji fuqi prej 200 vetash ngashokët e mij atdhetarë shkuem në luftë për me e ndihmueqytetin e sulmuem, por kur na arrijtëm, lufta ishte ndalue dhekomunistat nuk kishin mujt me hye në Preshevë. Arritëm nënihmë mjaft fuqi të tjera vullnetare të Mulla Idrzit, Syl Hotit,Ramiz Cërnicës, etj. Në qytet gjetëm të vramë burra, gra efëmi. Zumë vend në Preshevë dhe natën e dytë qitëm rojetndërmjet fshatit Llojan dhe Miratovcë. Kur çetat komunistesulmuen natën, fuqinat tona zunë 9 kualë materjal edhe ishpartalluen. Një pjesë e tyne me qëllim që të bashkohen meçetat e tjera që ishin në Karadak të Shkupit, gjatë rrugës sëtërheqjes hynë natën në katundin Runicë të Kumanovës dhedogjën krejt fshatin, tue mbyte burra, gra edhe fëmijtë. Nëmëngjes arrijtëm neve me fuqinat tona dhe në katundinRunicë nuk gjetëm asnjë njeri të gjallë. Aty m’u vra edhe njëshok lufte, Hamdiu i Sulejman Agës prej Pozheranit, të ciline varrosëm në fshatin Llojan. Kështu që due me thanë edhenji herë: sistemi i komunistave ka pasë qenë me çfarosë racënshqitpare ku të mundshin, kurse fuqinat tona shqiptare nëasnji luftë nuk kemi vra gra e fëmi.

Në fund të muejit gusht të vjetit 1944 u ba nji tjetërluftë e madhe afër Hogoshtit gjatë së cilës vetëm prej katunditHogosht u vranë 32 veta. Neve zumë rob lufte 270 komunista:asnjenin syresh nuk e pushkatuem, por të gjithë i çuem nëburgun e Prishtinës: neve nuk mendojshim me çdukë racënserbe, por luftojshim për fitimin e të drejtavet tona kombëtaredhe njerzore.

Më lejoni tashti, o vëllazën shqiptarë t’flasë pak edhembi terrorin e drazhistave në Rozhaj, Tutin, Behor në vjetin1943.

233

E thashë terror, duhej ta kisha thanë masakrim.Masakrim ma brutal dhe ma i çnjerzishëm që serbët kanë bambi popullin dhe racën shqiptare në bashkëpunim të ngushtëme miqtë Italjanë.

Dem Ali Pozhari, sot në Turqi, asi kohe ishte kryetarbashkije në Rozhajë dhe si komandant i vullnetarve të rojëssë kufinit. Nji ditë, komandanti i ushtrisë italjane shkoi nëRozhajë tek nënprefekti edhe i tha se shqiptarët nuk kanënevojë me rujet kufinin, mbasi kët detyrë e ka marrun përsipërushtrija italjane. Me dashje ose pa dashje, vullnetarët udetyruen m’u largue nga kufini. Nuk kaluen dy ditë, kurfuqinat drazhiste, nën komandën e malazezit PAVLEGJURESHIQI sulmuen Rozhajën, sulmuen Tutinin edheBihorin, të trija pa mprojtje vullnetarëshe, pa asnji mprojtjet’USHTIRSË ITALJANE. Drazhistat, u konstatue ma vonë,se kishte dhe komunista bashkë me Drazhista, që apostafatta çdukin rracën shqiptare. Vranë dhe mbytën afro PESËMIJË shqiptarë, burra, gra fëmijë. Shumë syresh i dogjën nëzjarr, i lidhën dorë për dore rreth mullarit të sanës, kallshinzjarmin edhe i poqën e i dogjën si bagëtijën për KurbanBajram, këta faqe zi të racës serbe.

Kur terrori pat mbarue edhe fuqinat vullnetare arritënme vonesë në ndihëm të këtyne qytetarëve tanë fatzinjë, porKRYETHERORË për REALIZIMIN E DOMOSDOSHËMtë SHQIPNISË ETHNIKE, ato fuqina gjetën fëmi e gra tëpjekuna n’zjarr, fëmi synxjerrun dhe gra me sisa të preme.

Vullnetarët e shkretë mbushën sanduqet të tana mehunda e sisa të preme dhe sy burrash, grashë e fëmijsh tënxjerruna nga duert e serbëve katila. U vendos nji Komisjoni Parisë së vendit me shkue në TIRANË me këto arka plotëme mishë të njerëzve që kishin masakrue serbët e ky Komisjontë ankohet te Luogotenenti i Mbretit Perandor në Shqipni. Si

234

Komisjon u caktue nënprefekti i Rozhajës, kryetari bashkijeDemë Ali Pozhari, Mulla Osmani i Petnicës edhe MullaJakupi i Rozhajës. Mbasi muerën me vedi edhe arkat plot mesy të nxjerrun, me veshë e huna, gjyksat e grave, gjishtat epreme të fëmive, njerëzit e Komisjanit shkuen në Tiranë përankim dhe me i paraqit këto gjymtyrë Mëkamsit italjan dheQeverisë Shqitpare. Në Tiranë e takuen Tahir ZAJMIN tëcilit ju lutën që të bahej përkëthyes i fjalvet të tyne përparaLuogotenentit. Por me qenë se Tahir Zajmi, tue vue shkak sebelbëzonte, nuk e pranoi kët detyrë, atëherë gjetën nji pejantë quejtun Emrush Miftari, i cili e zotnonte mirë italishtëndhe hynë tek Mëkambësi Jakomoni. E muer fjalën , si ma ivjetër i Komisjonit, Mulla OSMANI, i cili foli plot guxim eburrni edhe i tha Jakomonit se ushtërija e juej na tha sekufinin e ruejmë na, e me gjithë këtë drazhistat na dogjën,na prenë e na sakatuen edhe kufomat. Por, në të vërtetën,na pretë ju italianët!

Nuk e di nëse mbi këto masakra shtypi i ynë i mërgatëska shkrue apo jo, ndonji fjalë. Por, shkrue apo jo, këto janëfakte të cilat tregojnë qartazi edhe shqip se sa na e duen tëmirën e Kombit Shqiptar të huejtë, që na shtihen si miqë edashamirës, kur interesi i tyne e lyp tjetërsoj.

* * *

Në muejin kallnor të vjetit 1945 Brigadat serbe muerënPESË MIJË e sa shqiptarë kosovarë si ushtarë dhe, prejPrizrenit, i nisën për në Tivar. Kur arrijtën në Barin e Tivarit,i vranë pothuejse të gjithë tradhëtisht dhe mizorisht. Vetëmnji pakicë e vogël i shpëtoi kërdisë s’ashtuquejtunvetkomunista serbë. E, edhe mbi këtë kërdi, pak e aspak nuk ka

235

shkruejt shtypi i ynë i mërgimt, të cilit, natyrisht, i duhet m’umarrun me ngjarje shumë ma me rëndësi se të gjitha këto, qëunë u përpoqa me numurue deri tash këtu ma naltë.

Sidoqoftë... unë po vazhdoj: Dihet se serbët, gjithmonëjanë mundue me përvetsue Kosovën me emna edhe faktehistorike të fallsifikueme. Ata, sidomos, bazohen në çirilicate tyne dhe në disa kisha, si ajo e Deçanit dhe ajo e Graçanicës,të cilat i quejnë si kisha serbe. Edhe sepse çirilicat dhe kishatnuk përbajnë fakte për përvetsime tokësore, e vërteta asht sekishat në fjalë, shumë përpara se serbët të zbritshin në Kosovëgjatë luftave të tyne për zgjanim, e pra, okupim vendesh tëhueja, ato kisha kanë qenë kisha iliriane e serbët, nuk janëirirjanë.

Të shënojë edhe një fakt tjetër: Tash së fundi, në kohënkomuniste, një fshat i ri u themelue në mes të Prizrenit edheSuharekës. Serbët ia vunë emnin NOVA SHUMADIJA, kurseshqiptarët e Kosovës shqiptare e pagëzuem me emninMALSIJA E RE. Me vendim të Beligratit serb, veç emni ifshatit të ri ngeli Nova Shumadija, d.m.th. SHUMADIJA ERE.

E po, e çka të bajë me SHUMADINË, Kosova e jonëSHQIPTARE, bre Burra?!... Prandaj, unë them se Kryesijae sotme në Kosovë, në qoftë se janë kosovarë e shqiptarë,nuk duhet t’i pranojnë këto emna sllavo-serbe në fshatratshqiptare, në zemër të Kosovës shqiptare!

Po due me vue gjishtin mbi nji tjetër plagë që asht tue uba gangrenë këtu në mërgim në mes të neve kosovarëvet.

Sikurse dihet, unë dhe shumë shokë të tjerë si unë qëjemi ende gjallë, ka tash 30 vjet që ndodhemi në mërgim përhir të realizimit të Shqipnisë Ethnike. E na të gjithë jemi tuepa me keqardhje botimin e disa fletoreve, buletineve dhe

236

broshurave të thjeshta, në të cilat, në formë bashibozuke,gjithësekushi që mund e prekë kalemin me dorë, asht tueshkruejtun gjana kinse anti-komuniste. Por edhe në qoftë sei lexon pak ma me vërejtje, shef se disa prej tyne, kur mundin,nuk kursehen me e lavdërue Jugosl lavinë, kinse seJugosllavija i ka dhanë disa të drejta popullit shqiptar nëKosovë. Dhe, kur me ndonjë shkrim të tyne, duhet me u prekëme doemos Jugosllavija, atëherë shkrimet e tyne nuk botohenme emën të plotë t ’ar t ikullshkruesi t , por me ndonjipseudonim. Ndoshta sepse mendojnë që të mos e prishinmiqësinë e tyne të vjetër me Jugosllavinë. Mirëpo anmikunuk luftohet me rrena dhe me pallavra... Sepse, disa nga këtaemigranta, sot kinse anti-komunista dhe anti-jugosllavë, dihetse kur ishin në Jugosllavi pa dalë në mërgim, kanë pasë punuengushtë me Rankoviçët edhe kanë pas damtue shumëintelektualë dhe popull aty në Kosovën maritre. E sot, këtunë Shtetet e Bashkueme t’Amerikës, a thue tue mendue sedjelli mundet m’u mbulue me shoshë, janë kah na bahenpatritoa edhe tregohen se po përpiqen për Kosovë e përShqipni Ethnike! Kemi, p.sh., një emigrant të Shqipnisë sekufijvet të cungueme të vjetit 1913, i cili pat jetue do kohënë fshatrat e Gilanit, mbasi qe largue nga Shqipnija. Nukmeriton t’ia shkruej emnin, pse dihet që deri sa ishte nëJugosllavi ka pasë qenë një spiun i lig jugosllav; e, tash, këtun’Amerikë, herë mbas here qet do broshura gjoja kundraJugosllavisë, por pa e qitun në shesh emnin e vet gjoja vepronsi “Kosovarët e Ri n’Amerikë!” Domethanë se ai, edhe këtu,asht prap në shërbim tër Rankoviçëve dhe kur po shkojnëkosovarët në Kosovë, autoritetet ua marrin pasaportat ngaduert, në rrast se me të vërtetë diçka kanë nxjerrun në sheshse duen vërtetë me punue për të mirën e Kosovës.

Fakti asht se “kosovarët e ri” nuk kanë dalun në

237

Perëndim për politikë anti-komuniste ose anti-jugosllave, porme qëllim të vetëm që ta rregullojnë jetesën e familjeve tëtyne me paret që kanë me fitue këtu n’Amerikë. Përndryshe,si mundet me qenë politikan një njeri që del në Perëndim tuepasun në dorën e vet pasaportën legale të Jugosllavisë?! Mepolitikë merren ata kosovarë, të cilët kanë pasë dalun osedalin në Perëndim ilegalisht, me arme në dorë dhe teshat megjak, tue luftue sllavizmin skllavërues të Kosovës sonë.Prandaj, ata që mendojnë me e kundërshtue Jugosllavinë përpolitikën e saj anti-shqiptare dhe anti-kosovare duhet të dalinhaptazi në shesh të burravet, t’i shkruejnë haptazi emnat etyne e nuk duhet t’i marrin, ose të përpiqen me marrë mëqafë njerëz përpara kohe ose kur nuk ka kurrgja pozitive.

Kuer të vijë koha, ashtu si nuk kemi mungue deri sot,prap nuk kemi me mungue na politikanë dhe luftëtarë tëvërtetë të Shqipnisë Ethnike, që ta kryejmë detyrën tonë, ball-hapët dhe me nder. Unë nuk jamë nji intelektual që t’i di tëgjitha. Vetëm e di, edhe e kam thanë qysh në Kosovë, se çdoshqiptar që punon me serbë, me maqedonë ose me bullgarë,me grekë edhe me italianë me siguri asht në tradhëti të KombitShqiptar.

Sllavizmi, e në përgjithësi Rusia, mendon me e sllavizuekrejt Ballkanin edhe Europën. Ajo për me ia arrijt këtij qëllimi,nuk çan kokën fare për REGJIMET, qofshin komuniste aqofshin nacionaliste. Çdo rregjim asht i mirë për sllavizmin,mjafton që ai regjim të shërbejë m’i arrijtun caqet e Katerinëssë Madhe. Me gjithë faktin e propaganduem se në mes tëregjimeve komuniste nuk kërkohen toka pakicash kombëtare,kur ndonjë regjim komunist, si Shqipnia ose Jugosllavija, nuki nënshtrohen, qoft edhe për nji kohë të shkurtë, imperativitrus me dalë sa ma shpejt e me çdo kusht n’Adriatik edhe nëMesdhe, atëherë, drejtë për së drejti ose tërthorazi, rusia

238

përpiqet me e çdukë atë regjim dhe me i çdukë edhe njerzitnë krye të tij, ani pse ata kanë qenë komunista të vërtetë dheplotë sakrifica për me i realizue në vendet e tyne parimet ekomunizmit të vërtetë. Kështu, sot kemi Bullgarinë, satelit iMoskës ruse, e cila për hesap, sidomos, të Padronit rus, ashttue synue me okpue vende dhe kombe që s’kanë të bajnëkurrgja me Bullgarinë. Ajo kërkon për vehte t’ashtuquejtunënMaqedoni dhe Pogradecin tonë e deri në Lumin e Llapitshqiptar të Kosovës shqiptare. E si pajtohet kjo me faktin seshtetet komuniste nuk kanë kërkesa territoriale ndërmjet tynedhe se kur komunizmi asht ba regjim i një shteti nuk luanasnjë rol në qoftë se ekzistojnë pakica kombëtare në gjinin eatij shteti? E si u ba që komunistat Miladin Popoviqi, DushanMugosha e Vukmanoviq Tempo, mbasi premtuen kosovarëvetVET-VENDOSJE DERI NË SHKËPUTJE nga Jugosllavija,vepruen gjithë ç’u erdhi përdore me i tradhëtue ata, dhebashkë me kosovarët, edhe shokët e tyne të Shqipnisë?Prandaj, unë çuditem se qysh asht e mundun që ka ende sotshqiptarë që thonë se jemi aleatë me “maqedonë”, me bullgarëe me serb e malazezë, kurse që të gjithë këta janë kundrainteresavet të vër te ta kombëtare e thnike të KombitShqiptar?... Unë nuk due me akuzue askën, por tue e njoftunSLLAVIZMIN, po e shkruej të vërtetën. Ujku sllav lëkurëne ndërron e mund të duket si qingj, por gjithëmonë asht Ujkgati me të shqye.

Tash që shkrova ato që shkrova në l idhje memërgimtarët kosovarë, radha vjen të shkruej edhe diçka mbimërgimtarët e Shqipnisë së 1913-ës. Shpesh herë bërtasin sekanë luftue edhe për Kosovë ose për nji Shqipni Ethnike.Dihet se gjat luftës së Dytë Botnore, falenderës rrethanavetasaj lufte nji pjesë e Kosovës mundi dhe u bashkue meShqipni. Kështu, edhe në Kosovë u formue nji administratë

239

shqiptare. Dihet, gjithashtu, natë kohë mungonte nji kuadër imjaft nënpunësave e kështu na erdhën në Kosovë ngaShqipnia. Prefekta, nënprefekta, gjykatësa, profesoraInspektora, nënpunësa të ndyrshëm për administrimin evendit. Ma vonë, nën komandën e Kolonel Fuat Dibrës, naerdhi dhe ushtria shqiptare. Në vjetin 1943 u formue edheLidhja e Dytë e Prizrenit, nën kryesin e z. Xhafer Devës,dhe në fillim të vjetit 1944 u themelue Komiteti Qëndruer iOrganizatës Ushtarake të Rinisë Shqiptare përMPROJTJEN E KOSOVËS. Kur erdhi rrasti, si ushtriaashtu Lidhja e dytë e Prizrenit dhe Komiteti ushtarak PËRMPROJTJEN E KOSOVËS luftuen ndershmërisht dhe meç’u erdhi për dore, kundra synimeve imperijalistike qoftësllavo komunistave qoftë të sllavo drazhistave. Mirëpo kurnë muejin nanduer të vjetit 1944, komunizmi hyni dhe eripushtoi Kosovën shqiptare për llogari të JugoslavisëKaragjorgjeviqejane –Titiste, asnji person, për fat të keq, prejShqipnisë së 1913, bashkë me ta edhe parija politike eKosovës, me mjete të ndryshme Germane lanë vendin edhem uerën rrugën e Prendimit dhe asnji drejtim nuk i lanëpopullit në Kosovë.

Më 14 nanduer 1944, edhe regjimentat e Shqipnisë, nënkomandën e kolonel Fuat Dibrës muerën rrugën në drejtimtë kufinit të Shqipnisë. N’atë kohë unë u ndodheshem nëfshatin Pozheran në mes të Gilanit dhe Ferizajt, me nji fuqiluf tarësh kosovarë dhe kishem me vet i kaptenin exhindarmëris shqiptare Ramiz Beguncën. Të gjith neve iduelëm përpara ushtrisë shqiptare, të cillën e lutëm që tëndalohet në Kosovë dhe te luftojmë sllavizmin së bashku. Iulutëm personlaisht dhe kolonel Fuat Dibrës që të ndalohet nëKosovë bashk me neve. Fuat Dibra, i shkreti, na u përgjegjse nuk mund të ndalohet sepse kishte urdhën nga qeverija e

240

Tiranës të kalojë në Shqipni të gjithë së bashku kishin me ugrumbullue në Malet e Shqipnisë Me kët rast neve ia ndaluempa kundërshtim materjalin ushtarak rezervë dhe koloneli meushtar vazhdojë udhëtimin e drejt Shqipnisë. E vërteta se FuatDibra ishte nji patriot dhe kundra sllavizmit por ishte ushtar,kishte marr urdhën dhe i duhej zbatue. Mirëpo, atë ditë qëarrijtën në Prizren, Fuat Dibrën e shkret e zunë komunistatdhe e mbytën. Nji pjesë e ushtrisë së tij mundi dhe shkoi nëMalet e Shqipnisë, por atje mësuen se parija e Shqipnisëpothuejse të gjithë, ishin nisun kush për në veri me mejtegjermane e të tjerët po me barka të dhurueme nga gjermanëtpër në Itali. Kështu as kushi prej shtëpijave të njohuna nëShqipni nuk vendosën me luftue komunizmin për veq nukmundet meu mohue djali i Kapiten Gjon Markut, Mark Gjonivendosi dhe u ndalue në Malet e Shqipnisë bashkë me PalBibë Markaj me vëlla dhe nipi i tij djali Kolë luftuen mjaftderi sa u vranë. Pal Bibë Markaj qëndroi 6 vjetë në Malet eShqipnisë, me nji fjalë Paria si në Shqipni dhe në Kosovë elanë popullin pa asnji drejtim, por populli i Kosovës me gjithëse nuk kishim asnji drejtim prej parisë kosovare apo tëShqipnisë por mbarë populli i Kosovës rroki armët dhe filloiluftën kontra sllavizmit komunist me qëllim qi të bashkohemime Nanën Shqipni dhe të bajmë nji Shqipni Ethnike.

Unë, këtu nuk kam qëllim akuzimi, por e vërteta asht evërtetë dhe të vërtetën po e qesë në sheshë. Nëse jamë gabimkërkoj përgjegje.

Lexues të dashtun, datë 11 maj 1947 ndodheshin menji ndërtesë të katundit Jera Petra të qytetit Aja Nikol në XhiritGreqi 28 vllazën kosovarë. Na pat shpërnda qeveria greke tëgjithve në katundet e Xhirit aty bashkë me 28 vetë u ndodhkedhe Haki Tërpeza bashkë me babën e vet Halil Tërpezën kusot Hakiu ndodhet këtu në Amerikë. Më 11 Maj 1947 në mes

241

natës shkuen komunistat grek në marrëveshtje me Konsullatënjugoslave që ishte në Athinë deshtën me çdukun nga faqja eDheut kët kolonë shqiptare. Vëllaznit tanë shqiptarë ishin tëpa armë dhe kështu në natën e zezë të 11 majit 1947 gjetënrastin dhe i vunë zjarmin shtëpisë ku banojshin këta luftarëtë bekuem kosovarë t’Idealit të Shqipnisë Ethnike.

Fatmirësisht, luftari Zenel Peja muejti me kërcye nërrugë nga ballkoni i shtëpisë, muer armën nga dora e njikomunisti në roje ku Zeneli vrau rojën dhe disa të tjerëkomunista, por në luftë e sipër ra dëshmor Zeneli vet, dheranë dëshmorë Halil Tërpeza baba i Haki Tërpezës, 9 vetë uvranë dhe 5 u dogjën në ndërtesë që u vunë benzinin, poshënoi me nderim emnat e të djegunve Januz Bajcinca,Xhemë Matoshi Vllau i tij Riza Matoshi, Hysen Gjola prejPeje nipi i Fek Gjolës që sot ndodhet në Germani dhe Sokoliprej Peje ku nuk më kujtohet mbiemni i tij. Kështu 9 mbetëntë vramë dhe 5 të djegun dhe 4 të plagosun. Haki Tërpezavet i 10 mundi me pështue dhe u bashkuen me xhandarmëtgrekë ku xhandarët i armatosën Hakiun me shokë dhe i qitënprej katundit komunistat. Më vjen çudi që 29 vjetë që ranëdëshmorë këta 14 kosovarë dhe asnji shtyp i partinave nukshkrujti.

Vëllezën shqiptarë shifni se si përpiqen me çdukën racënshqiptare serbët dhe në Xhirit të Greqisë mbytën 14 kosovarëtë cilët luftojshn për nji Shqipni Ethnike.

Sikurse shife qart se serbët, të cilët luftuen dhe nënmaskën e komunizmit për me mujt edhe për me mbajt në jetëmikro-imperjalizmin e tyne kundra popujve të skllavëruemsidomos shqiptar, kroat edhe slloven në Jugoslavinë e djeshmeMbretërore dhe t’asaj të sotshme kripto-komuniste. SERBËT,pra të vetdishëm vendosën dhe të disiplinuem, ndoqënushtarët e Shqipnisë Ethnike deri në ishullin e Xhiritit në

242

Greqi për me i çdukun nga faqja e Dheut me shpresë me mbajtgjallë mikro-imperjalizmin e tyne anakronisitk pseudo-jugoslav. E të ndamë të përqamë dhe individualista, ka tashma tepër se 30 vjetë, që për fat të zi na kosovarët e tjerë tëngelun gjallë jena tue luftue, po porse ma tepër për karrierizëmpolitk personal sesa për shpëtimin nga skllavërija dhebashkimin e Kosovës së martivet kosovarë të ShqipnisëEthnike me Nanën Shqipni. Katundi që duket, a don vallëkallauz?

Por, më lejoni vëllazën të dashtun, me përmend menderim dhe mirënjojtje edhe emnat e do dëshmorve të tjerëkosovarë për Shqipnin Ethnike. Për këtë ideal të shejtë kanëdhanë jetën gjatë luftravet tona në Malet e Kosovës meBrigadat kripto-komuniste kushërijt e mi Muharem Tërpeza,Fazli Tërpeza edhe vëllau i im Adem Tërpeza, Ejup Tërpeza,Hamdi Kabashi me djalë mbetën dëshmorë në MalinKopilaqë, gjithashtu serbët shkuen dhe i muerën nga shtëpiate tyne 3 kushurijt e mi Ajet Tërpezën, Haki Tërpezën dheSakip Tërpezën vllaun e Hajrullah Tërpezëz ku Hajrullahisot jeton në Germani. Këta 3 kushërit e mi dhe 3 katundarë imuerën vetëm pse ishin kojshi me neve këta ishin Ali Agushi,Misim Qerimi dhe Hetem Avdia i çuen në Gilan në muejindhetor të vjetit 1944 dhe natën e Krishtlindjeve i pushkatuenkushërijt e mij bashkë me 32 shqiptarë të tjerë nën komandëne Simo Mileniqit vëllezën sidomos këta rreshta po i shkruejme lotë përftyre. Ndërsa na këtu në mërgim ndodhemi tëndamë, dhe të përqamë, individualista kokëfortë edhekarier is ta pol i t ikanë. . . due me vue në pah në mesUSHTARËSH dhe KRYETARË ÇETASH LUFTARAKEtë cilat kanë sakrifikue jetën për realizimin e ShqipnisëEthnike, (jo për me ba karrierë politike edhe aspakë jon’EMNIN e t’ashtuçujtunve principe ose parime politike pa

243

bisht e pa krye, edhe këta dëshmorë KOMBËTARË:

1 Mefaili Madh dhe

2 Mefaili i Vogël nga Zajazi i Kërqovës shqiptare

3 Kapiten Arifi nga Tetova shqiptare

4 Xhemë Gostivari i Gostivarit shqiptar

5 Abdyl Dura nga Kaçaniku shqiptar

6 Syl Hotli nga Kumanova shqiptare

7 Ajet Ranca nga Presheva shqiptare

8 Hasan KABASHI, nga Kabashi shqiptar

9 Mulla Idriz HOXHA dhe

10 Sylë ZARBINCA nga Gilani shqiptar

11 Myslim BAJGORA nga Vuçitërna shqiptare

12 Ndue PËRLLESHI nga Peja shqiptare

13 Riza GOGA nga Ferizaj shqiptar

14 Qazim BAJRAKTARI i Ostrozubit shqiptar

15 IBRAHIM LUTFIJA , Prefekt i i Mitrovicësshqiptare

16 Prof. YMER BERISHA, Nga KOSOVA shqiptare

17 Salih VALA (Siçani) i Prishtinës shqiptare, Antar iKomitetit Qëndruer i Organizatës Ushtarakte të RinisëNacionaliste Shqiptare të Prishtinës PËR MPROJTJEN EKOSOV¨S dhe

18 TË GJITHË DËSHMORËT E BATALIONEVETTË RINISË t’Organizatës së naltpërmendun: “NAZIMGAFURI” dhe “HASAN PRISHITNA”, të c i lë t nëVUÇITËRNË, PRAPASHTICË dhe GILAN dhe sidomosnë “KUOTËN 1501” luftuen HEROIKISHT edhe dhanëJETËN E TYNE TË NJOMË edhe të SHEJT për mprojtjen,për Vërtetimin e Shqipëtarisë së KOSOVËS sonë të

244

bekueme edhe për me vulosun me GJAK edhe me JETËvendosmëninë e Popullit Kosovar me u BASHKUE meNanën Shqipni: për me REALIZUE, kështu AMANETINE SHQIPNISË ETHNIKE, të cilin AMANET na e kanëlanë trashëgim Baballarët dhe DËSHMORËT e “Lidhjessë Prizrenit 1878” me të gjithë ATA TË TJERËT qëvazhduen këta Baballarë gjatë kryengirtjeve të mavonëshme për LIRI dhe INDIPENDENCË të Shqipnisë...

Këta të gjitë, dhe me TA mijëra e mijëra DËSHMORËtanë nuk menduen e nuk dhanë jetën e tyne të shejt përPARIME partijake dhe për pozita shoqnore edhe shtetnore.As që i menduen këto l lukse: DHANE JETËN PËRREALIZIMIN E NJË IDEALI TË SHEJT NJERËZUEREDHE KOMBËTAR. Dhanë jetën për REALIZIMIN eShqipnisë së VËRTETË: për me shpëtue nga robnija efqijvet mikro-imperjalistë edhe për me jetue TË LIRË ESOVRAN mbrenda në KUFIJT NATYRALË dheHISTORIKË të Fisit edhe t’Atdhetu t’anë; në kufitj eSHQIPNISË ETHNIKE. Ashtu siç jetojnë SOT edheZEZAKËT E AFRIKËS, për realizimin e të drejtavenjerëzore dhe kombëtare të të cilëve aq shumë u interesuenkudo që mundën edhe derdhën lotë hidhërimi edhe gëzimiJUGOSLLAVIJA dhe Mareshali TITO!

* * *

Tash që kam ardhun në kaptinën e fundit të kësajbroshure me qëllim që me ja lanë historisë dhe Kosovës sësotme m’i gjykue due me vue në pah edhe sa vijon, kur ushkatrrue Jugoslavia nga ushtrija gjermane, gjat Luftës së DytëBotnore, gjermanët kishin ndërmend që, edhe pjesën tjetër të

245

Kosovës shqiptare ta lejojshin nën sundimin e Qeverisëkuislinge serbe të Beligradit, ashtu siç ia lanë asajë qeverijeMitrovicën, Vuçitërnën edhe Podujevën. Ky vendim i tyneka pas qenë i marrun sidomos për me shpërblye njifarsojipolitikën e miqësisë karshi gjermanve, që kryeministri i ri iSerbisë Millan Nediqi, pat ndejkun në kohën e Princit Paul,i cili pat nënshkrue paktin me qeverinë Gjermane, MilanNediqi u pat diftue si mik i Hitlerit, mirëpo, dhe për fat tëmirë, përpara se gjermanët të arrijshin në Prishtinë, në Gilandhe në Ferizaj, i ndjemi Atdhetar Iljaz Agushi themeloi menji herë në këto qytete, policinë shqiptare kosovare, dhe kurGermanët prunë me vehti nja 40 oficera serbë, me qëllim taformojnë auktoritetin administratif lokal, Iljaz Agushi, i dhaurdhën asaj policie m’i arrestue me nji herë të gjithë ataoficera nediçjanë dhe me i burgosun. Me nji herë Iljaz Agushiu nisë për në Prizren, ku ndodhej nji komandant i naltëgjerman, emnin e të cilit, për fat të keq, nuk e mbaj mend.Me t’arritun në qytetin Prizren z. Agushi muer me vehti sipërkthyes Qazim Bllacën. Të dy së bashku ja paraqitën atijkomandanti situatën se Kosova banohet prej shqiptarve dhemundën meja mbush mendjen se Kosova asht vend dhe Atdheshqiptarësh edhe se “Shqiptarët duhet t’a administrojnëvendlindjen e tyne”.

Dihet, fatkeqësisht, se në atë kohë z. Xhafer Deva, simik për shpyrt i gjermanëve dëshironte, që ashtu si ngelennën komandën e vet nën Serbi e nën Gjermani Mitrovica medy nënprefekturat Vuçitërnë dhe Podujevë kështu që zotniDeva dëshironte që mbarë Kosova të ngelë nën komandën,të ngelte nën Beograd dhe Gjermani e mos të bashkohet meShqipni nën administratën e Qeverisë të Tiranës.

Iljaz Agushi, përkundrazi dhe ndonse ishte edheministër i Punëvet Botnore në qeverinë e asajë kohe të Tiranës

246

nën Itali, qysh më 1942 ua pat dërgue Qarkore sekreteprefektave, nënprefektave dhe neve kryetarve të kumunavenë Kosovë ku na urdhëronte edhe na këshillonte të bojshimçmos e çdo gja që të na vinte përdore për mos me dhanë ngaKosova asnji milic kosovar administratës italjane. “Neve nëKosovë kemi luftue me serbët”, na thonte edhe na shkrunteIljaz Agushi. Prandaj, edhe pse ishte nji patriot i pastërtthjeshtësisht shqiptar, edhe interesohej vetëm për interesatjetike të Kombit edhe të Atdheut tonë,Atdhetari i panjollëIljaz Agushi u vra në Tiranë. Ra dëshmorë PËR SHQIPNINETHNIKE.

Mue më vjen shumë keq kur shoh se shtypi i mërgatësshqiptare, së bashku me atë kosovare, nuk kanë shkrujtunasnji rrjesht për kujtimin e Iljaz Agushit, të këtij dëshmoritedhe kartirit t’Atdheut tonë Ethnik. Po ky shtyp në përgjithësi,nuk ka vue në pah me hollësina dokumentare vrasjen e AliPashë Gusisë, vrasjen e Haxhi Zekës, prej Peje, vrasjen eIsa Boletinit edhe sa e sa dëshmorve të tjerë Kosovarë përShqipni Ethnike. Vrasje këto të bame me paret e serbëve osedrejtë përsëdrejti me dorën e tyne dhe armët e tyne. Në shtypine mërgatës politike të vëllaznive të mi të Shqipnisë me kufijvetë cunguem të 1913-ës, unë këndoi, veç, shtylla dhe faqe tëplota gazete plot hollësina dhe akuza se qysh shqiptari kapas vrae shqiptarin vëllaun e vet.

Sido qoftë unë jam nji ushtar për realizimin e ShqipnisëEthnike, e nuk më intereson dhe aq shumë se çka veprojnëvëllaznit e mi të kufijve të sipër përmendun, në lidhje mepolitikën e tyne ata janë të zotët edhe të pjekun mirë për medalun fitimtarisht në krye të kësaj politike, dhe pse janë tëndamë edhe të përçamë si mos ma keq o Zot, nërmjet vetikosovarët si mbrenda dhe në Botën e Lirë duhet të përpiqemipër nji Shqipni Ethnike të Lirë. Lufta e kosovarit asht numri

247

nji kundër slavizmit qoftë komunist qoftë nacionalist pse dypalët gjithmonë janë përpjekun dhe përpiqen me çdukun racënshqiptare.

Mue më intereson në mënyrë jetike edhe më dëshpronpa masë fakti i hidhun i gjendjes së sotme të mërgatësshqiptare kosovare këtu në Botën e Lirë. Edhe kjo porosimotra e vet e Shqipnisë së kufijvet të cungueme të 1913-ësasht e ndame dhe shumë e përçame. Dikushi syresh ka hyenë Lidhjen e Prizrenit në Mërgim e cila sot, fatkeqësisht,ndodhet thuejse e shkatrueme gjegjësisht e paralizueme përarsynat e dituna mirë por që unë për urtësi politike, nuk podue me i zbulue. Të tjerët i janë strehue krahëvet politikishtethnike të Bllokut Agrarë i cili Bllok po për hesape të thellapolitike ka krijue prej kohe nji farë Dege të vetën nën emninLidhja Kosovare. Të tjerë quhen Beslidhja KombëtareDemokrate Shqiptare nga Kosova e robnueme me qendër nëHesingborg Suedi. Në Çikago kemi dikend që quhet “Grushtii pa dorë dhe i pa krah kemi këtu në New York shqiptarëKosovarë, por kemi dhe nji farë Bashkësia këtu në New Yorkqë gjith ashtu flasin dhe shkruajnë për Kosovë por nuk dimëse ku i kanë ranjët e kujt i përshteten edhe i mbajnë avazin.

Me fjalë të shkurta, edhe na të mërgatës kosovare jemitë ndamë edhe të përçamë. Po por llogari të karrierizmëspolitike, pra, për llogari ambicjonesh personale, gjithsekushi,që mundet me shkrue nja dy rrjeshta, e ka do dollarë të tepërtanë xhep, me nji herë fillon dhe e quejt veten përfaqësues iKosovës. E le të themi për hesap të vetin fillon edhe i bjennji daulle së vet, me tonin që i pëlqen atij vet, pa mbajtunparasysh ashtu sikurse duhet ta mbanin, në qoftë se me tëvërtetë janë patriota vullnetarë e vullnetmirë për me punuepër realizimin e Shqipnisë Ethnike. Pa mbajtun parasysh, pra,se shumë daulle, me tone të ndryshëm, përbajnë nji kakofoni

248

që t’a shurdhon veshin si mos ma keq ua kënaq shpyrtin edhezemrën kundërshtarve serbë, malazezë, maqedonë, kah nashofin se sa bukur gjuejmë erën me armët tona.

Natyrysht, tue veprue kështu, pa plan e pa DISIPLINË,të domosdoshëm për çdo sukses, harrojmë edhe damtojmëqëllimet e shejta, për të cilat u vranë gjithë ata HEROJ qëpërmenda me nderim në faqet e kësaj broshure edhe ata qës’dijta e s’mujta mi përmend. Tue veprue kështu, pa plan epa DISIPLINË harrojmë qëllimet e shejta, për arritjen e tëcilave u arrestuen, u burgosën edhe u turturuen shkrimtariHERO Adem Demaçi me shokun e vet HAZIR SHALA, tueveprue kështu, pa plan e pa DISIPLINË, harrojmë edhedëmtojmë qëllimet e shejta, për të cilat u arrestuen, u burgosënedhe u turturuen në vitin 1961 me akuza se paskan veprueme i shkëput nga Jugoslavia tokat e banueme nga shqiptarët:Kadri Halimi, kujdestar i Muzeumit Krahinuer të Prishtinës;Ramadan Halimi, nënpunës po pranë atij muzeumi; Ali ALIU,ekonomist në Prishtinë; Mafak AHMETI, këpuctar nëPrishtinë; Ramadan REXHA punëtor pranë nji shtypshkrojenë Mitrovicë; Hasan DUMANI, mësues në Prishtinë dheBanush ADEMI, bujk nga nji katun po i Prishtinës.

O vëllazën t’mi kosovarë! Tue veprue kështu pa plan epa DISIPLINË kolektive të domosdoshme për çdo sukses,harrojmë edhe dëmtojmë qëllimet e shejta, për të cilat, nëvjetin 1968, u vra studenti MURAT MEHMETI edhe uarrestuen, u turturuen dhe u burgosën gjashtë studenta tëPrisht inës që quhen: OSMAN DUMOSHI, HASANDËRMAKU, SELATIN NOVOSELLA, ILJAZ PIREVA,SKENDER MUÇOLLI, AFRIM LOXHA. E, tue vepruekështu, harrojmë edhe dëmtojmë nuk po thamëTRADHËTOJMË, qëllimet e shejta për të cilat po në vjetin1968, u arrestuen, u turturuen edhe u burgosën: Adil

249

PIREVA, gazetar në Prishtinë, Skender KASTRATI, studentdhe Xheladin REKALIU, mësimtar nga Podujeva edhe IrfanVLASHI, mekanik nga katundi Veleshti i Komunës sëStrugës.

Dhe domosdo, tue veprue kështu, pa planeKOLEKTIVE të domosdoshëm për arritjen e çdo suksesi,sado të vogël, harrojmë edhe dëmtojmë për vdekje qëllimet eshejta, për të cilat u arrestuen dhe u burgosën në Shkupinshqiptar po në vjetin 1968, SEJDI KRYEZIU, punëtorars imor, FETAH ELMAZI absolvent i Akademisëpedagogjike të Shkupit dhe ZAIM LATIFI.

O vëllazën të mi Kosovarë, sidomos ju intelektualëtedhe gjysëm intelektualët tanë! Juve, tue veprue kështu sikeni veprue, dhe si po veproni të ndamë, të përçamë, bilethuejse anmiq ndërmjet veti t e pa kurfarë PLANI EDISIPLINE personale edhe koletive, jeni tue harrue edhe jenitue dëmtue për vdekje qëllimet e shejta për të cilat u arrestuen(ashtu siç kam mësue nga numri 3, 18 janar 1975, faqe 3, tërevistës “ZËRI I RINISË”, e cila botohet në Prishtinë), uburgosën edhe u turturuen bash në Prishtinën shqiptare,KADRI OSMANI, XHAFER SHATRI, METË SHATRI,BINAK ULAJ dhe JASHAR ALIJAJ, emnat e të cilve ipërmenda më lartë pa shpjegim, por në shej mirënjojte,nderimi dhe shembulli, në faqen e kësaj broshure.

Para se me dhanë fund, due me shtue edhe dy fjalë, sotma tepër se kurrë, asht nevoja e domosdoshme, nevoja jetike,që sidomos mërgata politike e kosovarvet në Botën mbarë,të bashkohet, TË DISIPLINOHET dhe të punojnë natë e ditëme PLAN, me VETMOHIM, me sakrifica landore edheshpyrtnore, në daçim me e real izue SHQIPNINË EVËRTETË, SHQIPNINË e Lidhjes së PRIZRENIT 1878.Kjo veprimtari, duhet të bahet edhe të përqëndrojë nën hijen

250

e së vetmes organizatë irredentistike kosovare në Botën e LirëLIDHJA E PRIZRENIT në Mërgim, organizat kombëtare përnji Shqipni ETHNIKE e pamvarun, indipendente, e historikeedhe e mirënjoftun dhe e mirëpritun nga Kosova mbarë.

Porse LIDHJA E PRIZRENIT në Mërgim, siç theksovadiku në faqet e kësaj broshure, sot ndodhet në mos eshkatrrueme por e paralizueme dhe e dobësueme. E thashëdhe ma naltë edhe po e përsëirsë, dashunija për Kosovë dhepër Atdhe më ndalon mi zbulue bonisht arsynat e vërteta tëkësajë situate, dhe me hye në polemikë ma të thellë nga ajoqë bana deri tash në faqet dhe në rradhët e deritashme të këtijbotimi.

Po ripërsëris, e quej detyrë patriotike edhe nji herë tëfundit, vrejtjen e çdokushit që, diçka mundet me ba e mundetme veprue për Kosovë edhe për SHQIPNINË ETHNIKE sekështu bashibuzukqe jo vetëm që nuk sillet ndojni dobi, po,përkundrazi , dëmtohet edhe tradhëtohet tërthorazi edrej tëpërsëdrej t i REALIZIMI E AMANETIT TËBABALLARVE, të DËSHMORVE, t’ARRESTUEMVE etë TORTURUEMVE dhe të BURGOSUNVE tanë të dashune të nderuem, Amaneti i LIDHJES SË PRIZRENIT 1878.

Pra ju o vëllazën kosovarë, të cilët ndodheni në rrugëte mërgimit jo për karrierizëm politik edhe jo për arsyenaekonomike por me qëllim me punue për SHQIPNI ETHNIKE,pra për realizimin e BASHKIMIT të mbarë tokavet shqiptaredhe të popullatës shqiptare kosovare sot e shpërndame nënSERBINË, nën MALIN E ZI, nën MAQEDONINË(gjegjësisht nën JUGOSLLAVINË) dhe t’atyne vëllazënvettanë fare t’harruem nën GREQINË - NANËN SHQIPNI:punoni ditë e natë që të gjithë, kështu të mund të bashkohemimë në fund e të bahemi NJI me SHQIPNINË E

251

CUNGUEME. Mblidhuni , pra re th “LIDHJES SËPRIZRENIT NË MËRGIM”, fuqizojeni atë me gjak të ri,përforconi edhe shumzoni atë LIDHJE përsëri. Dhe, tëGJITHË SË BASHKU, në gjinin e asaj Lidhjeje ku KA edheku KA ME PASË kurdoherë NDER E LAVD për të gjithë,punoni natën e punoni ditën, porse me NJI PLAN tëmirëcaktuem me VETMOHIM por sidomos me DISIPLINËtë çelikt edhe me VENDOSMËNI HEROIKE për ta ba tëVËRTETË ATË, për të CILËN ka tash pothuejse NJIQINDVJETË u arrestuen, u torturuen, u burgosën, u vranë nga doraanmike edhe ranë dëshmorë në fushat e përpjekjevet’armatosuna të ndryshme QINDRAMIJË KOSOVARËSHQIPTARË!

MOS HARRONI: Asht turp edhe faqe të zezë me hyenë kompromis me ndonji ÇEDO Miloviç e shokë të tjerë siay, tue shpresue se kështu i shërbeni Kosovës edhe vet vehtessuej.

MBANI MEND: Bijtë e nanavet serbe, ata të nanavetmalazeze edhe të nanavet maqedone, KURRË nuk kanë hyenë kompromis me ne: janë përpjekun e po përpiqen edhe sotveç me na mbajtun nën robinë e turpëshme sllave, nënROBINË E TYNE.

Unë e dij, se dikur, në të kaluemen, sllavët e çdo ngjyre,e çdo regjimi dhe e çfarëdo ideologjie kanë muejt dhe nakanë blemun edhe shtie nën shërbimin e tyne. Porse, n’atokohna, na kemi pasë qenë të pa shkollë edhe të pa dijtun.Porse SOT, na jemi me shkolla, na jemi me dijeni: Pra, ASHTTURP edhe DYFISH TRADHËTI m’u ba vegël qorre e tyneedhe me sigurue, kështu, vazhdimin e skllavërimit tëVENDEVET edhe të VËLLAZËNVET TANË nën Serbinë,nën Malin e Zi , nën Maqedoninë, e , pra , nënJUGOSLLAVINË!

252

Nji ditë, me doemos dhe pa mëshirë, ka me na gjykueNANA KOSOVË!...

* * *

Shumë të dashtunit Vëllaznit e mi kosovarë!

Përmbajtja deri këtu ma naltë e kësajë broshure ka pasëqenë shkrue edhe pregatitun për botim kah fundi i vjetit 1974e fillimi i vjetit 1975. Mungesa financjare e vonoi, gjerë mësot, botimin e saj. Porse, në këtë ndërkohë, në Kosovë janëzhvillue disa lëvizje kombëtare shumë të lavdërueshme, tëcilat tregojnë qartazi gjallninë e MENIMIT ETHNIK tëLidhjes së Pr izreni t 1878, jo vetëm, por edheVENDOSMËNINË edhe me SAKRIFICA të RINISË edhepopullsia shqiptare sot nën JUGOSLLAVINË, gjegjësisht nënSERBINË nën MALIN E ZI edhe nën t’ashtuquejtunënMAQEDONI, me NANËN SHQIPNI. Ashtu sikurse në tëkaluemen e largët të revolucjoneve me armë edhe të atynevetë ma vonëshme me shkrime edhe me demonstrata paqësore,edhe sot mbas mbarimit të TRE ÇEREKUT të shekullit tëXX-të punëtorët, bujqëit, intelektualët akademikë, studentëte studenteshat shqiptare kosovare, të çdo ndjenje dhe ngjyrepolitike, janë BASHKUE edhe janë tue DHANË VIKTIMAtë bollshëm në luftën e tyne historikisht, strategjikisht,ekonomikisht edhe ideologikisht të DREJTË dhe tëPAMOHUESHME me real izue SHQIPNINË ESHQIPTARËVET, Shqipninë Ethnike: me Vilajetetshqiptare të Kosovës edhe të Maqedonisë të bashkueme meShqipninë.

Në faqet e sipërme të kësaj broshure aq sa kam mujtunkam shënue emna punëtorësh, intelektualësh, bujqëish,

253

profesjonalësh, me fjalë të tjera, GRASH edhe BURRASHedhe TË RIJSH e TË REJASH kosovarë shqiptarë, të cilëtvitet e kalueme kanë pasë qenë torturue nga U.D.B.A edhedënue me burgime të randa nga gjykatat e Jugosllavisë mikro-imperialiste për veprimatrit e tyne patriotike shqiptare për meshpëtue vehten nga vargoj t e turpshëm të robnisëanakronistike jugosllavo-serbo-maqedone dhe mu bashkue meShqipninë. Aq ma tepër, sepse Ata shembullin e veprimtarisësë tyne e kanë marrun nga vet Mareshali TITO dhe nga vetQeverija Jugosllave, të cilët n’arenën e O.K.B. (U.N.O) dheme vizita edhe deklarata n’Azi edhe n’Afrikë (që të mos ipërmenim ato n’Europë dhe në të dyja Amerkat) janë çfaqunsi KAMPIONËT KRYESORË në Botë për çlirimin e popujvetazjatikë edhe afrikanë, të verdhë e zezakë nga vargonjt eimperializmavet kapitalistike të vjetër dhe rrjedhimisht edhenga ata vargonjë ma të turpshëm dhe faqezezë të çdokategorije dhe ngjyre socialistike.

Kështu edhe gjatë vjetit të kaluem 1975 (ashtu sikurseedhe ma parë, si fjala vjen në vjetin 1968) ushtarët kosovarëtë Shqipnisë Ethnike u përsekutuen, u torturuen edhe janëburgosun randë n’atë Jugosl lavinë e ashtuquej tunKAMPIONE PËR ÇLIRIMET E AFRIKANËVETZEZAKË (për faqen e ZEZË të Jugosllavisë s’ashtu quejtune KUQE) etj., si ma naltë.

E unë në shej mirënjojteje dhe çmimi për këtë veprimatritë tyne patriotike në pa mundësi me u ardhun në ndihmë mendonji mënyrë edhe mjet tjetër, por me qëllim që ata të dijnëse sëpakut veshët edhe sytë po i mbajmë të hapun edhe se idijmë se historija nuk ka m’i harrue, këtu ma poshtë kamNDERIN me shënue emnat e këtyne bijvet tanë të nderuem,të cilët mbasi u mbyllën arbitratirsh në burgjet jugosllave

254

për ma tepër se NJI VJET pa asnji gjykim, ma në fund nëmuejin fror 1976 u dënuen nga GJYKATA NDËSHKIMOREE RANDË e Prishtinës, me arsyetimin tragjik se kanë zhvilluenji veprimtari kundra regjimit të popujve skllavërues tëJugosllavisë:

1. ADEM DEMAÇI, 40 vjeçar, student në shkollën e naltë,me 15 vjet burg (u plake në burgje, e nuk e mbarovedot as shkollën o ADEM!)

2. SKENDER KASTRATI, 29 vjeçar, speci ja l is tn’ekonomi, me 12 vjet

3. ETEM BAJRAMI, 30 vjeçar, student, me 7 vjet

4. FATMA SALIU, 25 vjeçare, studenteshë në shkollën enalte, me 7 vjet

5. FATMA BAJRAMI (nuk ia dij moshën dhe profesjonin)me 8 vjet

6. HASAN DURMISHI, 32 vjeçar, student në shkollë tënaltë, me 10 vjet

7. OSMAN DUMOSHI 30 vjeçar, student në shkollën enaltë, me 7 vjet

8. REXHEP MABIJA, 25 vjeçar, student në shkollë tënaltë, me 9 vjet

9. SELATIN NOVOSELLA – 31 vjeçar, student nëshkollë të naltë, me 5 vjet

10. ILJAS PIREVA, 31 vjeçar, student në shkollë të naltë,me 7 vjet

11. XHAVIT DËRMAKU, 27 vjeçar, specialist n’ekonomi,me 9 vjet

12. SAMI DËRMAKU, 27, vjeçar, student në shkollë tënaltë, me 7 vjet

255

13. SHERIF MAZRREKU, 27 vjeçar, student në shkollëtë naltë, me 7 vjet

14. ZIJA SABIH, 24 vjeçar, student në shkollë të naltë, me6 vjet

15. ISA KALLNAKI, 29 vjeçar, profesor, me 7 vjet

16. IRFAN SAXHIDI, profesor, me 7 vjet

17. HILMI RAMADANI, 23 vjeçar, student në shkollën tënaltë, me 5 vjet dhe

18. NAZIM SUBASHI, mësues, me 8 vjet burgim të randë.

Perëndija, shqiptarët dhe SHQIPNIJA ETHNIKE nukkanë me Ju harrue, o motra dhe vëllazën të dashtun e tështrejtë!

USHTARI I SHQIPNIS ETHNIKE

HYSEN TËRPEZA

256

257

258

TRADHTIA SERBEPLANIFIKIMI I QEVERIS JUGOSLLAVE PËR

SHPËRNGULJEN SHQIPTARE

W, G E R M A N Y

MAJ 1979

Po e botojmë nji dokument që na ka ra në dorë,planifikimi i armiqve serbë, për shpërnguljen e popullitshqiptar që jemi nën Jugosllavi në tokat e tona shekullore,ky dokument mban datën 7 mars 1937, plani i përpilluemprej Vaso Çubrilloviqit, ky Çubrilloviçi para sa kohe ishteministër i bujqësisë në Beligrad me qeverinë e Titos, tashëndodhet me detyrë në institutin e Beligradit, ky dokumentkuptohet se është shkrue në kohën e ish qeverisë Jugosllave,por do të shifni se me këtë planë të këtij dokumenti ka vepruedhe qeveria e Titos. Tito kur muer qeverinë në dorë u prenë63 mijë shqiptarë në 3 Republika. Më 1952, qeveria e Titosme terror u mundue me i regjistrue të gjithë shqiptarët se janëtyrqë dhe prej terrorit nji pjesë i lanë tokat e tyne shekulloredhe shkuen në Turqi.

Gjithë ashtu më 1955 dhe 56 qeveria e Beligradit çiti

259

akcionin e armëve terror i trishtueshëm, kontra shqiptarëveme në krye Rankoviçin. Por simbas këtij dokumenti çdo gjëqë është bae kontra shqiptarëve, është bae me vendim tëqeverisë të Titos. Sidoqoftë neve po e botojmë tekstualishtkopjen e Origjinalit të këtij dokumenti, dhe lexuesit e kuptojnësesi mendojnë serbët për popullin shqiptar, lexues do të shifnise Çubrilloviçi në dokumentin e tij mundohet të na bane njikomb që jemi turq, por shpesh herë i ka pështue dora dhethotë pyka shqiptare ka lujtun nji rol të madh në jetën e tij.

Vëllazën shqiptarë dhe intelektualë! Mbasi ta lexonikëtë shkresë ju lutem mendoni se si mendojnë serbët anmiqshekullorë. Sot serbët mundohen me u sjellun mirë meshqiptarë dhe me intelektualë por duhet ta dini se po t’u vjenëdita, serbët janë ata të 1944 dhe të ‘45, ja nuk mund të thuhetse ky dokument vetëm në kohën e qeverisë të Mbretërisëjugosllave ka veprue për shpërnguljen e popullit shqiptar prejTrojeve tona por edhe në kohën e Titos ka veprue dhe ma meterror.

Siq kemi shkrue në fillim të kësaj shkrese se për veç qëe ndau popullin shqiptar në 3 republika, dhe më 1948, Tito umundue që edhe Shqipnin e 1913-ës me bae nji republikë të7 ndër Beligrad, gjithashtu qeveria e Titos për me pakësuenumrin e shqiptarëve që jemi nën Jugosllavi, e shpalli dhenji komb jevg me emën rom, gjithashtu ju duk që prapshqiptarët mos po mbeten të bashkuem me 3 Republika dhekur e deklaroj Kosovën si Autonomi, Preshevën me fshatradhe Bujanovcin me fshatra, i lanë me Serbi, kur prapë pondigjojmë se qeveria e Titos e shpalli dhe nji Komb Muslimannë Jugosllavi, domethanë se qeveria e Titos në çdo vjetmundohet me qitun nji sistem qi të paksohet numri i popullitshqiptar.

260

Vllazën, lexuesë dhe intelektualë! Neve nuk jemishkrimtar as intelektual, por dhe nuk jemi ai i dikurshëm,kemi vizitue mjaft librari dhe muzeuma në Botën e Lirë, dhekemi pae që të huejtë kanë shkrue se ilirjanët kanë qenë tëparët në Ballkan dhe në Europë, kurse Vaso Çubrilloviçishkruen se ne shqiptarët i paskemi zaptue tokat e serbëvedhe jemi shtrie deri në Nishë dhe në Rashkë, sidoqoftë nevenuk jemi në gjendje me hye në histori por intelektualëveshqiptarë u takon që t’i apin nji përgjigje Çubrilloviçit.

Vëllazën shqiptarë! Unë Hysen Tërpeza si nji ushtar qëmundohem e përpiqemi për nji Shqipni Ethnike me sakrificai vizitoj shumë shqiptarë në Botën e Lirë, e sidomos nëEuropë janë 38 mijë punëtorë shqiptarë që nuk munden mesigurue jetesën në Kosovë dhe punojnë në Europë dhebanojnë në do baraka si me qenë në internim. Kryesia eKosovës lavdrohet me anë të shtypit se në Kosovë populliështë i lumtun, por në atë yrysh i kanë sigurue rrogat e veta enuk pyesin për popullin shqiptar, në atë yrysh më ka ra rastiqë kamë bisedue dhe me sa vetë që janë me rroga sinënpunësa në Kosovë dhe në bisedime më thonë se jemishumë mirë dhe domethanë se ata që janë me rroga janë tëlumtun dhe harrojnë që janë të robnuem nën Jugosllavi. Disathonë se duhet ta presim kohën. Asht e vërtetë se duhet mepritun kohën por neve po shohim se koha nuk po ardhëka tujndejtun me duerkryq. Ja kemi sa shembulla mbas Luftës DytëBotnore se shumë popuj e muerën pamvarsinë e tyne, por mesakrifica kemi Algjerien që ishte nën Francën dhe Francapërveq forcave të veta që kishte e pat formue edhe brigadënLegjoni Françez dhe nuk mundi me mbajtun Algjerin nënsundimin e vetë. Prandaj Algjeria po të pritke kohën, mbetkegjithmonë nën Francë, gjithashtu kemi Izrailin që ishte gati 2mijë vjetë pa shtet dhe po të pritke kohën ndoshta shkonte

261

dhe 2 mijë vjetë të tjera. Prandaj kohën duhet me prue se nukvjen vetëm.

Vëllazën shqiptarë! Besoj se tradhëtin serbe çdo shqiptare ka kuptue e sidomos ata që patën bashkëpunue me serbëdhe me makedonë e me malazezë në kohën e Luftës sigurishtduhet ta kenë pae tradhëtinë sërbe. Në të vërtetë intelektualëtshqiptarë të asaj kohe u tradhëtuen prej serbëve, por në qoftëse sot thonë se prapë i kemi vllazën serbët si që thojshin nëatë kohë, prapë kanë me shkue në tradhëti të Kombit. Nepjesa e popullit shqiptar që nuk ishim intelektualë nuk patëmpunë me serbë e nuk patëm lidhun asnji besë me serbë pse ekemi ditun se serbët janë tradhëtarë për Kombin shqiptar,prandaj sot u takon që tradhëtinë sërbe ta Lypin intelektualëte asaj kohe që u patën besue serbëve me shpyrt. Se populli iKosovës gjithmonë kemi kërkue me u ndae prej Beligradit,gjithashtu dhe qe 34 vjet në mërgim neve kërkojmë nji ShqipniEthnike të Lirë. Të drejtat e tona i kërkojmë me paqe dhe meprotesta, prandaj mbarë populli shqiptar duhet ta kërkojmëme u ndae prej Beligradit dhe nji Shqipni Ethnike.

Sot në Kosovë janë shkollue dhe po shkollohen mjaftintelektualë por nuk mjafton vetëm me u shkollue, shkollabahet me ditun se çka është robnia, shkollari përpiqet që tëketë pamvarsinë e vetë dhe integritetin tokësuer e mos të jetëi robnuem nën okupator. Shkollari nuk duhet të mbaronshkollën dhe ta gjejë nji punë me ndonji zyrë apo të bahet njimësues dhe të bane qeftë, mjerisht neve po ndigjojmë se samësusa në Kosovë po i çnderojnë vajzat që i kanë nxanse,kurse shkollari me karakter dhe që i thotë vehtes shqiptarnxansit e tij janë fëmit e tij, prandaj njeriu vdes për vendin evetë që mos të jenë i robnuem pse kur të jeshë i robnuem dotë jeshë dhe i çneruem prandaj kur të çnerohet familja ç’tëduhet Liria?

262

Mbi sa shkrujtëm ma sipër mos na keqkuptoni se nevenuk akuzojmë të gjthë shkollarët por shkrujtëm për ata qëjanë degjeneruem, se shpresa e Kombit varet te intelektualëte ndershëm, por shkollarët nuk duhet të shikojnë vetëm nëAutonominë e Kosovës. Viset shqiptare janë prej Manastirite deri në Rashkë dhe Ulqin e Tivar dhe ta kërkojnë nji ShqipniEthnike të Lirë, në atë yrysh ta kërkojmë me paqe të drejtënqë na takon, por në fund duhet të jemi gati dhe me gjak. Neqë jemi në mërgim, jemi nji pararoje e jueja dhe jemishërbëtorët e Atdheut tonë të përbashkët, jemi nji vëlla i jueji vogël por jemi të betuem me kohë që të shkojmë me drejtimtë kombit shqiptar, por gjithmonë jemi anti sllavizmit, por josi kriminela, vetëm kërkojmë të drejtat tona kombëtare që natakojnë. Ne shqiptarët kurrë nuk kemi mendue që ta çfarosimracën serbe, si që kanë mendue serbët me na çdukun, porneve i kërkojmë të drejtat tona që na takojnë.

Ja serbët dhe makedonët në fund të muejit korrik 1978në brugun e Idrizovës Shkup mbyten 2 intelektualë shqiptarëtë Kosovës me dru, njeni është Fatmir Reçica Llugaxhi dhenjeni prej Deçanit, e pra si mundet me u mbytun nji personmbasi të dënohet me burg, e çfarë ligji dhe drejtësie ështëkështu. Prandaj ku janë do shqiptarë të shitun dhe vegël eserbëve që dalin në Perëndim dhe thonë se kemi Liri nëKosovë e mundohen kosovarëve me u qitun pluhën syve.Vetëm me i sigurue rrogat e veta? Neve serbët na thonë sejemi kriminela. Arsya se nuk kemi prenue të punojmë meBeligrad e po të kishim punue me Beligrad na bojshin hero.Por çdo shqiptar që na thotë neve se jemi kriminela, gabohet.Pse, ne, që 34 vjetë në mërgim, i kemi dhanë provat që jemimundue me ruejtun popullin shqiptar, që jemi nën Jugosllavi,pse ju jeni që përfaqësoni tokën, se toka nuk përfaqësonpopull. Ja për shembull po mos të kish shqiptarë në Kosovë,

263

athue e ishte festue përkujtimin e 100 vjetorit të LidhjesShqiptare të Prizrenit?

Dhe ne gjithmonë kemi shkrue që populli shqiptar mostë lëshojnë vendin.

Më 1976 ne kemi shkrue nji broshurë me titull “Ka mena gjykue Nana Kosovë”, titulli kishte kuptimin se në qoftëse nuk bashkohemi të gjithë shqiptarët për një ShqipniEthnike të lirë do na dënon Nana Kosovë. Ja, me të vërtetë,Qeveria jugosllave e ndau popullin shqiptar në 4 copa njipjesë në Maqedoni dhe nji pjesë në Malë të Zi dhe Preshevënme fshatra dhe Bujanovcin me fshatra me serbë dhe KosovënAutonomi sa me u qitun pluhën syve. Sidoqoftë anmiku ebanë punën e vetë, por shqiptarët e 4 zonave që i ndauBeligradi, duhet të jenë të bashkuem për nji interes të Kombitshqiptar dhe të jemi gati për nji ditë që pritet. Siqë pata shkruenë Broshuren para 2 vjetëve se, problemi i Kombit shqiptarndryshon me problemin e shteteve të Ballkanit, pse kur uhoq Turqia prej Ballkanit të gjitha shtetet ballkanike e muerënpamvarësinë e tyne dhe integritetit toksuer, vetëm ne, popullishqiptar mbetëm me një gjysëm Shqipnie, dhe gjysma nënrobninë e sllave, prandaj siq dihet se neve jemi nacionalistapor tue mendue randësinë e Kombit shqiptar neve jemi dheantinacionalizmit sllav pse dy palët janë anmiq për popullinshqiptar dhe përpiqen me çdukur racën shqiptare. Po tëbahemi internacionalista atherë po e zavendësojmë programine komunizmit që u bazonte vetëm në ideologji, kurse popullishqiptar nuk duhet të bahet fanatik në ideologji por duhet tëbahemi fanatik në Kombin shqiptar dhe ta bajmë nji shqipniEthnike të Lirë. Duhet të mos harrojmë se drazhistat janënacionalista por me u ardhun dita drazhistave naj presinfëmijtë në djep. Prandaj populli shqiptar si nacionalist, sikomunist herën e parë, duhet të bahet fanatik për nji Shqipni

264

Ethnike të Lirë e jo të bahemi fanatik në ideologji dhe tëpunojmë me anmiqët serbë dhe, me bullgarë e me malazezë eme grekë. Këto mendime që po i shkruej në këta rrjeshta uapata thanë Ali Shukrisë dhe Shefqet Peqit kur ishëm në Malete Kosovës në muejin maj më 1945 në shtëpi të RrahimCërnillës. U thashë atyne se neve shqiptarët herën e parëduhet të kemi idenë që të ndahemi prej Beligradit dhe tëbashkohemi me Shqipninë e 1913, prandaj edhe sot duhet tëbahemi fanatik në radhën të parë që të bajmë nji ShqipniEthnike të Lirë.

Po shohim se në të gjitha shtetet e Botës ka ideologji tëndryshme por kur u vjen puna për integritetin tokësor,bashkohen të gjitha rrymat politike të ndryshme. Siq kemishkrue ma sipër se, neve gjithmonë jemi mundue që mos tëbahet nji punë pa kohë në vendin tonë dhe gjithmonë kemimendue që mos të bahemi kriminela. Asnjëherë nuk kemiatakue konsullatat jugoslave, jo që jemi frigue, por të drejtate tona i kërkojmë me paqe. Por në atë yrysh, në fund, jemigati dhe me dhanë gjak. Urtësia e jonë në mërgim bahet vetëmqë ju në Kosovë të shkoni përpara e jemi mundue që mos tëbahemi shkaktarë që të dëmtoheni pa kohë. Ndoshta i kemirefuzue propozimet e ndonji turbulline, pse e kemi kuptue sefati i popullit shqiptar varet vetëm në fuqitë e veta, por në atëyrysh njeriu kur është i fortë i bahen miqët. Por në qoftë senjeriu rri me duer kryq, nuk vjen koha për ta dhe nuk ka mepasun miqë.

Vëllazën shqiptarë dhe intelektualë! Sigurisht në këtëshkresë do të gjeni gabime, por unë nuk jam intelektualë,por në jetën tonë kemi kalue në shoshë site. Prandaj duhet tadini se dhe këtë pak liri që e keni në Kosovë nuk jua dha përhatër Qeveria e Beligradit, apo për të mirën e juej. Por jushkollarët, e morët me burgje dhe me gjakun e Murat Mehmetit

265

në Prishtinë që e vrajtën gjakprirsat serbë, nga dritaret.Prandaj vëllazën intelektualë mos habiteni vetëm të shikoninë Autonomi të Kosovës. Mendoni vëllaznit e juej që mbetënnë Republikën e Maqedonisë dhe të Malit të Zi po dhePreshevën e Bujanovcin me Serbi, e nuk duhet të mendojmëvetëm për 4 prefekturat e Autonomisë: Peja, Mitrovica,Prishtina, Prizreni. Por viset shqiptare janë Çamëria,Manasitri, Struga, Prespa, Ohri, Dibra, Kërçova, Gostivari,Tetova, Kaçaniku, Shkupi, Kumanova, Presheva, Bujanovci,Leskovci, Vranja, Nishi, Prekupla, Pazari i Ri, Rozhaja,Tutini, Bihori, Berana, Plava, Gusia, Hoti, Gruda, Ulqini,Tivari e tjera.

Duhet ta dimë se Zemra e Shqiptarizmit është teshqiptarët që janë në viset e Republikës të Maqedonisë, dhenë viset që i lanë me Serbi. Vetëm në fushën e Kumanovësdhe të Preshevës janë 38 fshatra që nuk dalin as 2 për qindmaqedonë dhe bullgarë, po dhe me qytetin e Kumanovës sotjanë 40 për qind shqiptar; në Preshevë qind për qindshqiptarë, Bujanovci me rrethinë është 70 për qind shqiptarë,pra këtu ku është e drejta e Qeverisë të Beligradit. Vëllazënshqiptarë, duhet ta dimë se në Jugosllavi çdo qeveri që tëformohet vetëm emnin e ndryshon. Komunistë aponacionalistë dy palët mendojnë për çdukjen e shqiptarizmit.Ja e shifni në këtë broshurë se dokumenti i përpiluem prejVaso Çubrilloviçit gjithnji ka vazhdue dhe në kohën e Titos,prandaj duhet ta dimë se serbët dhe maqedonët dhe malazezëtkur muerën Qeverinë në dorë më 1944, të gjithë komandantate OZN-ës në atë kohë u emnuen çetnikët në të gjitha qytetete viseve shqiptare: në Pejë Vujo Vojvodiçin, në MitrovicëÇedo Mioviçin dhe Jova Bajat in, në Prisht inë ÇedoTapalloviçin, në Podujevë Çedo Bojkoviçin, në PrizrenPredrag Ajtiçin, në Ferizaj Aleksa Vuqiniçin, Rajko Vidiqiçi

266

dhe Velo Millosheviçi, në Gilan Simo Miliniçi dhe VlladoPopoviçi Këta dy në Gilan, banë hallë të madh. Prejtën memija shqiptarë edhe në rrethet e Gilanit. Vetëm në fshatinPozheran mbytën 33 vetë. Brigada serbe dhe Maqedonedogjën fshatin Muçibabë në Karadak dhe e mbytën YmerMuçibabën me 11 vetë të tjerë. Në Kumanovë Branik Brulabani kërdi. Mbyti me planin e tij Syl Hotlin me djalë dheHamez Bellonovcin me djalë, Ali Stanqiqin dhe 4 vëllazënprej fshatit Brezë. Në muejin tetuer më 1944 në fshatin Sopottë Kumanovës, Brigada Maqedone-Bullgare prejtën 73 burrashqiptarë; më 1944 në Shkup që prejshin shqiptarë, ishinkomandantat meqedonë Pllaninaki dhe Orrllovski.

Çdo shqiptar që punon me serbë dhe me maqedonë, memalazezë dhe me grekë është në tradhëti të Kombit shqiptar.Neve në jetën tonë gjithmonë nuk kemi pasun dëshirë që tëakuzojmë shqiptarët dhe në qoftë se u gabuen dhe po gabohen,por nuk po mundem pa i përmendun. Siq dihet se kurkomunizmi e muer në dorë Qeverinë në vendin tonë -Kosovën, disa që ishin shqiptarë dhe ishin komunistapunojshin bashkë me serbë dhe disa prej tyne për tu hie nëzemër ma tepër serbëve edhe u martuen me vajza serbe dhemaqedone, me qëllim që ta përzijnë gjakun me sllavizëm. Dheprej asaj kohe në shtëpitë e tyne flitet gjuha sllave, por dhesot fëmijtë e tyne po martohen me serbe, në fillim disa prejtyne që u patën martue me vajza serbe muerën pozita të naltanë Republikën e Kosovës, që e lanë me Serbi ku u prejshinme mija shqiptarë, ndërsa këta dhondurët e serbëvepërfaqësojshin Kosovën. Gjithë populli shqiptar i dinë sekushë janë ata shqiptarë që e patën përzie gjakun mesllavizëm, por mue më vjen turp t’i përmendi emnat e tyne sejo që po frigohem. Ata qe 34 vjetë që janë në detyrë vetëm sivegël e serbëve, dhe po të ishin shqiptarë të mirë nuk

267

mundeshin të ishin 34 vjet në detyrë.

Edhe tash po ndigjojmë se disa shqiptarë të rij pomartohen me vajza sllave prandaj martesat me sllavizëm janënë tradhëti të Kombit shqiptar që ta përzijmë gjakun mesllavizëm. Kemi shembull se imperatoritë kanë humbun memartesa si turkia dhe Italia. Rraca romane sot nuk gjindet manë Itali pse e ka përzie gjakun me martesa. Prandaj edhe nashqiptarët si mundemi me u bae miq me anmikun shekullortë Kombit shqiptar? Nuk duhet të harrojmë neve shqiptarëveqë jemi nën Jugosllavi se përveç serbëve që u munduen të naçdukin fare, edhe Shqipnia e 1913-tës u mundue dhe u lidhëme Koçi Xoxin më 1948. Ky Tita që thotë se jamë Baba ishqiptarëve dashti me bae Shqipninë nji Republikë të 7 ndërBeligrad, dhe kur Koci Xoxa u eksekutue në Tiranë, QeveriaJugosllave mbajti zi për Koci Xoxën. Në qytetet e Kosovësnë Preshevë dhe në Ferizaj u vuni emnin rrugëve “Rruga KociXoxa”. Arsya se Koci Xoxa ishte heroj për Jugosllavinë, porpër Kombin shqiptar Koci Xoxa ishte tradhëtar i Kombit.

Në Tetovë më 1944 Komandanti i vendit ishte KoceBugojevski ku prejke me mia shqiptarë. Prandaj vëllazënintelektualë mos i harroni 63 mijë shqiptarë që u prenë nëviset shqiptare nën Jugosllavi. E dimë se intelektualët që jenishqiptarë të mirë po vueni e nuk po ju apin as nji punë. Porbani durim dhe në qoftë që nuk ka tradhëtarë nuk ka me pasundhe patriota, por po i shohim sa tradhëtarë shqiptarë që ditaditës dalin në Perëndim dhe punojnë për serbë me shpyrtë.

Ky Materjali i Çubrilloviçit na ka ra në dorë qe 2 vjetëpor nuk kemi mundun me shtypun deri më sot. Tashë po eshtypim me mundimet e tona.

Rroftë nji Shqipni Ethnike e Lirë!

Hysen TËRPEZA

268

269

DOKUMENTE

Urdhëri “Gjergj Kastrioti Skënderbeu”Telegrame

LetraUrime

270

Në vitin 1997, në përvjetorin e 87-të të jetës, nga Kuvendi i Republikëssë Shqipërisë, pikërisht, në ditëlindjen e tij më 10 qershor, iu nda medekret PresidencialURDHËRI GJERGJ KASTRIOTI SKENDERBEU:„NACIONALIST DHE DEMOKRAT I PAMPOSHTUR, SHEMBULL I GJALLË ILUFTËTARIT DHE VEPRIMTARIT KONSEGUENT E TË PATREMBUR PËRÇLIRIMIN E KOSOVËS DHE TROJEVE TONA TË ROBËRUARA“.

271

PËRSHËNDETJE LUFTËTARIT TË PAEPUR PËR LIRI

Më gëzon pamasë fakti që shqiptarët, më në fund umësuan që edhe përsëgjalli t’i respektojnë dhe nderojnëvlerat e tyre njerëzore. Më gëzon fakti se edhe më tutjegjendet në rethin tonë luftëtari i paepur për lirinë e popullittonë, zoti HYSEN TËRPEZA.

Me rastin e këtij nderimi që i bëhet zotit HYSENTËRPEZA edhe unë i bashkohem nderimit ndaj këtij burritë guximshëm të tokës shqiptare, me dëshirë të madhe që,edhe më tutje të rrojë bashkë me ne dhe me përvojën e tij tëna ndihmojë që ta fitojmë lirinë sa më parë.

12.6.1997

Prishtinë

Me nderime Adem Demaçi

272

273

274

275

276

277

278

279

280

281

282

TELEGRAM URIMI

Luftëtarit dhe trimit të pathyeshëm Hysen Tërpezapër 87-Vjerotin e lindjes

Në emër të të gjitha subjekteve politike shqiptare tëKomunës së Vitisë, me rastin e ditëlindjes Suaj të 87-të, udërgojmë urimet tona më të përzemërta dhe më të sinqertapër shëndet të mirëfilltë, jetë të gjatë dhe realizimin edëshirës së pashuar për Bashkimin e popullit dhe të trojevetona shqiptare.

Shumica e neve që jemi këtu, sot nuk u njohimpersonalisht, por ajo nuk do të zbehë aspak dëshirën dhesimpatinë ndaj Jush. Veprimtaria Juaj gjatë këtyre viteve,këmbëngultësia Juaj e cila iu detyron ende që të jetoni larg

OBORRI MBRETËROR SHQIPTARTIRANË

Tiranë, më 15 Qershor 1997

SHKËLQESISË SË TIJ

ZOTIT XHAFER SHATRI

Në emërin e Naltmadhërisë së tij, LEKA 1-rë, Mbret iShqiptarëve, i urojmë luftëtarit, Z. HYSEN TËREPZA,87-vjetorin e lindjes, me urimet më të mira.

Me këtë rast përshëdesim të gjitha subjektet politikedhe mbarë bashkëkombësit aty, me rastin e Tubimit qëorganizoni.

MINISTRI I OBORRIT MBRETËROR

ABEDIN MULOSMANAJ

* * *

283

nga atdheu i përgjysmuar, janë vetëm një shtyllë e fortëqëndrese për ne, e formimit të bindjes se pa qëndresë tëmirëfilltë, pa seriozitet dhe pa guximin e madh nuk mundtë arrihet gjer te liria. Të gjitha këto janë sublimuar nëshpirtin, mendjen dhe veprimet e Juaja, që tani e tutjemund të na shërbejnë si udhërrëfyese për ne, se si duhetqëndruar e luftuar për të arritur lirinë.

Urojmë që të keni shëndet të mirë dhe t’iu plotësohetdëshira për ta parë Atdheun të bashkuar.

Subjektet Komunale Shqiptare

Viti, 14 qershor 1997

* * *

REPUBLIKA SHQIPËRISËGJYKATA KUSHTETUESEKRYETARI

Tiranë, më 13.06.1997

Tubimit të bashkëatdhetarëve

Kushtuar 87 vjetorit të lindjes së luftëtarit të madh tëkombit tonë,

Z. Hysen Tërpeza

Ndër ata bij dhe bija të kombit tonë, nga të cilëtpulson vetëm dritë e shpresë për bashkimin e trojeve tona,nji vend nderi zen Hysen Tërpeza.

Plot 52 vjet më parë, më 15 Maj 1945, ky ipërkushtuar i çështjes kombëtare, do të shënohet nëkronikën e përplasjes së rreptë me përfaqësuesit e OZNASe Shefqet Peçin, me fjalët lapidare:

“Kam dy djem të vegjël dhe mos i kurseni, por kapini

284

për kambësh e hidhini në zjarr, se kurrë unë nuk do tëdobësohem dhe asnjë herë nuk shkrihet raca shqiptare”.

Sot, në këtë kohë tepër të vështirë për kombin tonë, tëtri gjeneratat kanë nevojë shpirtrore për simbolin eqëndresës, për dritën e mesazhin e luftëtarit të vendosurHysen Tërpeza. Për këtë mesazh ka nevojë Tërpeza,Kosova, Shqipëria e të gjitha trojet shqiptare, ku i thonëbukës bukë e ujit ujë. Ky mesazh do të ngadhnjejë patjetërme Shqipërinë Etnike.

I lumi ai që si Hysen Tërpeza ia kushton qënien e vetçështjes kombëtare. Ai ka pse me jetue.

RUSTEM GJATA

* * *

PPDSH

Për: REPUBLIKËN E KOSOVËS

MINISTRISË PËR INFORMIM

Telegram urimi me rastin e shënimit të 87-vjetorit tëlindjes së atdhetarit z. Hysen Tërpeza

I nderuar z. Tërpeza,

Në kohën kur zemra plaste e goja s’fliste, kurmashtrimi i skiles komuniste ishte hutues, kur dorëzimijonë dukej përfundimtar, Ju ishit nga të paktët që zëshëmtreguat se ende s’jemi dorzuar.

Dhe ju patët të drejtë e jo eshallonet e agjitpropëve,ushtarëve, udbashve dhe takëmeve të tyre shqiptarë.

285

QENDRA KULTURO - INFORMATIVE SHQIPTARE“EMIN DURAKU” DÜSSELDORF

Në pamundësi që të marrim pjesë në këtë AkademiSolemne që organizohet për nder të 87 Vjetorit të lindjes sëxha Hysenit, po ju drejtohemi me këtë

TELEGRAM URIMI

Të nderuar organizatorë,

I respekturi dhe i dashuri xha Hysen,

Na lejoni edhe neve mërgimtarëve të Düsseldorfit merrethinë të tubuar rreth Qendrës “Emin Duraku” që t’i

Ne sot me mijra të rinj, me qindra, mijë me milionashqiptarë, me mendje të ndritur, vetëdijësuar dhe tëripërtërirë e vazhdojmë punën, rrugën Tuaj.

Të jeni të sigurtë në pleqërinë tuaj të argjendtë se sotka shumë shqiptarë të padorzuar. Radhët po shtohen dita-ditës dhe fisi jonë në shekullin e 21-të do të hyjë ivetëdijësuar, i lehtësuar dhe i liruar nga nemja e shkaut.Koha jonë vjen.

Rrofshi sa malet dhe Zoti e bekoftë punën tuaj.

Tetovë, më 13 Qershor, 1997

Me respekt

Arben Xhaferi

* * *

286

drejtohemi këtij Manifestimi shumë të qëlluar me ca fjalëpërgëzimi.

Urojmë nga zemrat tona kurbetçare që xha Hyseni tëna rrojë sa malet e Kosovës sonë kreshnike. Ai si luftëtar ipakompromis që ishte dhe veprimtar i dalluar në ditët esotme, dijti të bëjë dallimin në mes ideologjive dhepërcaktimeve politike në një anë si dhe asaj kombëtare nëanën tjetër, ku Ai u përcaktua qysh herët për Kombëtarengjë që akoma njerëzit e ditëve të sotit nuk dijnë të bëjnëdallimin e tillë. Edhe pse është i moshuar, Ai prapëveprimtarinë nuk po e ndalë në realizimin e idealit të tij,për lirinë dhe bashkimin e trojeve shqiptare, që duhet tëjetë shembull për të gjithë ne. Andaj dëshirojmë që mepërvojnë e vet të na këshillojë e udhëzojë edhe më tutje sekemi edhe më shumë nevojë për këshillat e tija.

Përgëzojmë të gjitha ato Mirënjohje që i ndahenpatriotit të shquar Hysen Tërpezës.

Düsseldorf, 15.06.1997

Me nderime e respekt,

Kryesia e Qendrës

-kryetari-

Hyzri Rekaj

287

TELEGRAM URIMI

Për: z. Hysen Tërpezën

Nga: banorët e fshatit Krilevë të Kamenicës

Data: 15.06.1997

Vendi: Prishtinë

MESAZHI

I dashur vëlla Hysen, Bir i Ndërgjegjes Kombëtare!

Të urojmë së pari përvjetorin e lindjes Tënde si dhedekoratën e dhënë nga Presidenti i Shqipërisë Sali Berisha.

Duke të uruar gjithë të mirat, kemi një dëshirë që tëpërbushen të gjitha etjet e tua për popullin tonë, përKosovën tonë.

Ne banorët e fshatit Krlilevë, të Kamenicës, ose“shtëpitë që kanë dhën pushkë”, edhe njëherë tëpërkujtojmë edhe ty, Hafizin dhe Mehmetin e Zi.

Në kohën e rinisë tënde, populli ynë ka qenë në njëvarfëri të madhe, por asgjë nuk ka mbetur pa upërmbushur, duke filluar prej teje dhe çdonjërit tjetërpatriot, ndonëse plot mjerim. Vuajtja më e madhe e popullittonë në këtë shekull është ndarja. Ndarja politike, ndarja epopullit, ndarja e familjes, ndarja e individt. Kufijtpengues, që sollën ndarjen: copëtimi i Shqipërisë Etnike,dallimet krahinore, dallimet religjioze, ideologjitë, partitëpolitike, mërgimi etj., sot janë faktorët që kombin tonë nukpo e shohim të bashkuar dhe një. Këtyre të këqijve, nëgjashtë vitet e fundit i është shtuar edhe rënja e moralit.Populli ynë po jeton në krizën më të madhe morale prej se

288

ekziston.

Si popull jemi mësuar që të na sundojnë të tjerët,prandaj thellë në shpirtin tonë është tretur sensi për liri, dhepërderisa nuk na pengon robëria, kurrë nuk do tëçlirohemi, sepse prej asaj që frikohesh, ashtu do të ndodh,dhe atij do t’i përngjash.

Tri cilësi i kemi më të qëndrueshme në këtë jetë:shpresën, besimin dhe dashurinë. Secili le ta pyet veten: sae patundshme është shpresa e juaj; sa i sigurtë është besimii juaj; sa aktive është dashuria e juaj???

U bashkofshin zemrat, faqet, duart, magjet, sofrat dhemallet tona!

Në emër të banorëve të fshatit Krilevë

Fehmi Cakolli

289

Një listë (jo e plotë) të vrarësh shqiptarë, dëshmorë, tëregjionit të Karadakut, vetëm brenda 10 ditësh (nga 26dhjetori 1944 e deri 6 janar 1945) gjatë pushtimit të Kosovësnga partizanoçetnikët:

Katundi Konçul (26 dhjetor 1944):

1. Mustafë Haziri, 432. Myrsel Uka, 403. Shaban Sadiku, 534. Hysen Rama, 375. Ramë Shabani, 186. Latif Musa, 427. Januz Musa, 36

Katundi Lluçan :

8. Esad Bajrami, 459. Rexhep Hyseni, 4010. Januz Mehmeti, 4711. Fahri Januzi, 2012. Sali Jahja, 2113. Xhafer Syla, 4414. Sadri Cufa, 27

Gjilan ( 29 nëntor 1944):

15. Esad Berisha, 2916. Ymer Berisha, 5517. Mehmet Behluli, 6518. Sylejman Smira, 6019. Jusuf Rashiti, 5020. Aqif Tetova, 5621. Xhemail Osmani, 2322. Ymer Hamdiu, 4523. Ramadan Hamdiu, 40

290

24. Tahsin Hamdiu, 2525. Idriz Sllamniku, 3526. Gruaja e Idriz Sllamikut, 30

Katunde të ndryshme (dhjetor 1944):

27. Muharrem Fejza, 32, Kabash28. Hasan Ibrahimi, 45, Kabash29. Rrahman Kekruku, 40, Drenogllavë30. Januz Januzi, 19, Pozhoran31. Ismail Qerimi, 19, Kishnapole32. Riza Xhakli, 35, Kishnapole33. Ramiz Rama, 18, Sllakoc34. Ibrahim Maloku, 35, Livoç35. Shaban Rexhepi, 23, Sllakoc36. Hajdar Xhakli, 58, Kishnapole37. Rasim Alushi, 40, Pasjan38. Beke Sula, 65, Pasjan39. Rexhep Sula, 55, Pasjan40. Hysen Rexha, 55, Zhegovc41. Xhemajl Zeqiri, 30, Sllatinë42. Isak Rexhepi, 45, Sllatinë43. Sylejman Xhema, 40, Sllatinë44. Rexhep Asllani, 39, Sllatinë45. Avdullah Asllani, 37, Sllatinë46. Mehmet Ymeri, 25, Sllatinë47. Rashit Bislimi, 45, Sllatinë48. Arif Salihu, 45 Gjelekare49. Fejzad Mahmudi, 35, Gjelekare50. Ramadan Zahiri, 28, Gjelekare51. Pajazit Fazlia, 38, Gjelekare52. Hafiz Sahiti, 37, Gjelekare53. Mulla Zymberi, 55, Gjelekare

291

54. Shaban Isufi, 23, Gjelekare55. Nazmi Sejdia, 26, Budrikë56. Xhemë Radivojci, 49, Radivojc57. Xhemajl Hajdari, 33, Lubishtë58. Xhemajl Tafa, 20, Lubishtë59. Xhemajl Nexhipi, 16, Lubishtë60. Rrahim Brahimi, 27 Goden61. Gani Ahmedi, 32, Goden62. Jusuf Xhema, 30, Goden63. Elez Isaku, 37, Goden64. Ali Muslia, 29, Goden65. Ibrahim Idrizi, 64, Goden66. Ëngjëll Zefi, 35, Stubëll67. Hasan Miti, 36, Stubëll68. Shefki Doka, 36, Stubëll69. Ramush Ramadani, 22, Stubëll70. Veli Miti, 27, Stubëll71. Saqip Xhema, 40, Zhegër72. Elez Isufi, 45, Zhegër73. Halim Jetullahu,37, Zhegër74. Ukë Zahiri, 40, Zhegër75. Latif Jahia, 27, Zhegër76. Idriz Kurexhi, 40, Zhegër77. Sali Fetahu, 45, Zhegër78. Jusuf Miftari, 29, Pidiç,79. Abdullah Ahmeti, 50, Çelik80. Shefket Ahmeti, 30, Çelik81. Latif Ahmeti, 32, Çelik82. Ajet Imeri, 30, Tërpezë83. Haki Isufi, 29, Tërpezë84. Muharrem Mehmeti, 26, Tërpezë85. Saqip Selimi, 16, Tërpezë

292

86. Ali Agushi, 45, Tërpezë87. Misin Qerimi, 37, Tërpezë88. Hetem Avdia, 25, Tërpezë89. Muharrem Kurti, 35, Ballancë90. Ymer Shaqiri, 40, Muçibabë91. Rashit Ajeti, 58, Muçibabë92. Kamber Zenuni, 45, Muçibabë93. Ramadan Kamberi, 50, Muçibabë94. Nezir Arifi, 24, Muçibabë95. Ibish Shaqiri, 42, Muçibabë96. Nezir Hajrullahu. 34, Muçibabë97. Bejtullah Jetishi, 30, Burincë98. Sinan Burica, 55, Buricë99. Sejdi Sherifi, 27, Buricë100. Qazim Sherifi, 40, Buricë101. Sejdi Ibrahimi, 20, Buricë102. Xhemajl Avdyli, 45, Lipovicë103. Selman Hajrullahu, 36, Lipovicë104. Rifat Selimi, 40, Lipovicë105. Isak Sulejmani, 30, Lipovicë106. Bajram Mehmeti, 30, Lipovicë107. Ramadan Bajrami, 55, Llashticë108. Selman Hajrullahu, 35, Llashticë109. Ramadan Hebibi, 40, Llashticë110. Ramadan Ferizi, 25, Llashticë111. Feriz Salihu, 50, Llashticë112. Isuf Hamiti, 40, Llashticë113. Nasuf Fazlia, 40, Llashticë114. Rexhep Alia, 30, Llashticë115. Jetish Mahmuti, 39, Llashticë116. Bahti Fazlia, 45, Llashticë117. Shefki Rrahmani, 50, Shurdhan

293

118. Ramiz Hajdari, 50, Sefer119. Xhelil Xhemajli, 35, Sefer120. Ramadan Xhemajli, 20, Sefer121. Januz Qerimi, 35, Sefer122. Riza Qerimi, 18, Sefer123. Avdi Peçena, 50, Peçenë124. Bajram Demiri, 38, Peçenë125. Kadri Uka, 50, Peçenë126. Kasim Ibrahimi, 26, Depcë127. Hajrullah Murati, 34, Depcë128. Kadri Sinani, 50, Depcë129. Rexhep Uka, 20, Depcë130. Lutfi Bajrami, 40, Depcë131. Beqir Rashiti, 20, Depcë132. Halil rashiti, 40, Depcë133. Isa Vasufi, 37, Depcë134. Jahi Jashari, 36, Depcë135. Abaz Selimi, 60, Depcë136. Ymer Abazi, 40, Depcë137. Xhemajl Jetishi, 30, Depcë138. Idriz Ajeti, 50, Depcë139. Zejnel Ajeti, 40, Depcë140. Qerim Ahmeti, 39, Depcë141. Selim Shaqiri, 20, Depcë142. Shaqir Selimi, 60, Depcë143. Murat Alia, 60, Depcë144. Shaban Halili, 48, Depcë145. Ali Mani, 35, Depcë146. Maksut Zymberi, 45, Depcë147. Jetish Ajdini, 50, Depcë148. Azem Jashari, 30, Depcë149. Rexhep Dalipi, 60, Caravajkë

294

150. Rifat Dalipi, 40, Caravajkë151. Ramadan Dalipi, 18, Caravajkë152. Mustafë Dalipi, 30, Caravajkë153. Murat Abdyli, 45, Caravajkë154. Adem Caravajka, 38, Caravajkë155. Azem Caravajka, 25, Caravajkë156. Memish Caravajka, 60, Caravajkë157. Nuhi Sula, 60, Caravajkë158. Nasuf Sula, 41, Caravajkë159. Sali Hyseni, 18, Remnik160. Hajdar Hyseni, 25, Remnik161. Zahir Bekteshi, 23, Remnik162. Sali Ademi, 25, Remnik163. Shaban Lahu, 35, Remnik164. Hasan Xhela, 24, Remnik165. Gani Fazlia, 20, Remnik166. Selim Fetahu, 21, Remnik167. Halil Selmani, 38, Remnik168. Daut Ibrahimi, 40, Remnik169. Shaban Ibrahimi, 38, Remnik170. Bajram Ibrahimi, 36, Remnik171. Bislim Rexha, 50, Remnik172. Asllan Agushi, 40, Remnik173. Ymer Sula, 45, Remnik174. Ruzhdi Avdyli, 50, Remnik175. Bajram Selimi, 32, Remnik176. Halit Boshnjaku, 33, Remnik177. Mursal Mustafa, 25, Remnuik178. Sahit Agushi, 50, Remnik179. Ali Islami, 42, Remnik180. Hajrullah Shefkia, 30, Ramjan181. Sahit Zeneli, 20, Ramjan

295

182. Xheladin Ferati, 60, Ramjan183. Ali Xhemaili, 24, Ramjan184. Alush Ahmeti, 40, Hogosht185. Saqip Saqipi, 46, Llapashticë186. Ramadan Saqipi, 25, Llapashticë187. Muharrem Ibrahimi, 37, Llapashticë188. Ramadan Ibrahimi, 44, Llapashticë189. Ahmet Rama, 42, Muçivërc190. Aqif Rama, 34, Muçivërc191. Sherif Ibrahimi, 37, Muçivërc192. Hilmi Kallaba, 45, Rogoçicë193. Asllan Bislimi, 49, Karaçevë194. Bajram Kromidolli, 37, Karaçevë195. Shefki Miftari, 37, Busavatë196. Hamit Koretini, 45, Koretin197. Shaip Rashiti, 28, Sllakoc198. Aziz Ismajli 33, Topanicë199. Shaban Nebia, 40, Kabash200. Kamber Mjaku, 20, Mjak201. Haxhi Gushica, 40, Gushicë202. Reshat Januzi, 42, Pozhoran203. Sali Sulejmani, 29, Pozhoran204. Shaban Haliti, 85, Pozhoran205. Sali Sylejmani, 29, Pozjoran206. Ali Mustafa, 60, Pozhoran207. Rifat Bajrami, 36, Pozhoran208. Murat Hasani, 38, Pozhoran209. Esad Rexhepi, 30, Pozhoran210. Sulejman Rexhepi, 54, Pozhoran211. Rexhep Sulejmani, 21, Pozhoran212. Bajram Rexhepi, 43, Pozhoran213. Vehbi Tahiri, 30, Pozhoran

296

214. Ajet Fejza, 42, Pozhoran215. Rifat Shefkiu, 16, Pozhoran216. Tahir Ademi, 50, Pozhoran217. Rexhep Stërglleva, 60, Pozhoran218. Mustafë Rexhepi, 19, Pozhoran219. Gani Sinani, 20, Stanec220. Sherif Staneci, 50, Stanec221. Baki Staneci, 16, Stanec222. Mustafë Staneci, 58, Stanec223. Hajdar Staneci, 62, Stanec224. Bektesh Shabani, 40, Stanec225. Sulejman Shabani, 28, Stanec226. Bajram Rexha, 45, Stanec227. Fazli Rama, 17, Bujicë228. Ahmet Haziri, 35, Llovcë229. Shaban Halili, 64, Ranatoc230. Ymer Hajdari, 40, Uglar231. Ramadan Rashiti, 34, Uglar232. Shaban Dani, 22. Uglar,233. Sylë Zarbinca, 55, Zarbincë

Në Gjilan, (6 janar 1945)

234. Tal Shishani, 70235. Adile Shishani, 65236. Ramadan Deda, 35237. Ismail Riza, 48238. Ismail Hyseni, 50239. Mehmet Hyseni, 50240. Tefik Mehmeti, 38241. Jusuf Stublla, 50242. Reshat Rexhepi, 35243. Isak Sherif Gashi, 27244. Islam Reka, 29

297

245. Shaban Ibra, 35246. Ramiz Sjagi, 40247. Mehmet Salihi, 30248. Mehmet Zymberi, 30249. Hysen Elezi, 24250. Nazim Beqa, 25251. Xhemajl Ibrahimi, 25252. Jusuf Ibrahimi, 28253. Kadri Kremenica, 28254. Latif Qosa, 34255. Mehmet Dobërçani, 36256. Jetillah Gjilani, 36257. Daut Alushani, 40258. Feriz Llashtica, 32259. Mehmet Gjilani, 60260. Iljaz Beg Gjinolli, 55261. Ibrahim Orana, 50262. Alush Hasani, 30263. Jusuf Hasani, 23264. Hasan Rexhepi, 55265. Islam Veseli, 36266. Dervish Veseli, 30267. Bajrush Veseli, 20268. Shaban Sllovniki, 50269. Mehmet Avdia, 62270. Hysen Veseli, 26271. Haxhi Aliu, 70272. Halit Mehmeti, 48

Listën e ka përpi luar Prof . Ibrahim Kelmendi ,bashkëudhëheqës në luftë me Hysen Tërpezën. IbrahimKelmendi ishte luftëtar, organizator dhe intelektual i shquari Kosovës. Pas arratisjes nga Kosova, jetoi dhe vdiq nëAustrali.

298

299

FOTOALBUM

Hysen Tërpeza, 1955

Hysen e Hajrullah Tërpeza, Itali 1955

Azeminja,nëna e Hysen Tërpezës

Gruaja e Hysen Tërpezës,Nexhybja

Jusufi dhe Sahiti, fëmijët e Hysen Tërpezës

Djali i Hysenit, Sahit Tërpeza, me familje

Ahmet Tërpeza,kushëriri dhe bashkëluftëtari i pandashëm i Hysen Tërpezës

Ndërtesa e shkollës së parë në Pozhoran

Burgu i Tulit në Ferizaj, 1945

Ibrahim Kelmendime bashkëshorten

Mulla Idriz Gjilani

Din Hoxha Hasan Remniku

Gjon Serreqi Vasil Andoni

Luan Gashi Adem Gllavica dhe Qazim Llugaxhia

Muharrem Fejza Halim Orana

Rexhep Okllapi me bashkëshortenMuharrem Fejza, Osman Osmani dheKurtesh Agushi

Shaban Polluzha Liman Staneci

Sylejman Aliu - Drini Bajrush Gjakli dhe Rexhep Nekodimi

Mulla Ijzaz Broja, Ilaz H. Agushi, Ferat be Draga dhe Bedri be Pejani

Rifat Berisha Ajet Gërguri

Hysen Tërpeza me Adem Demaçin, Stamboll, 1991

Hysen Tërpeza, Stamboll, 1992

Hysen Tërpeza në bisedë me autorin e librit, Biel-Bienne, 1993

Hysen Tërpeza në bisedë me Rrustem Sherifin, Zvicër 1998

Hysen Tërpeza në mesin e fëmijëve mërgimtarë - Shqiponjës dhe Yllkës,Zvicër 1994

Mirvete Bajrami - Xhemaili, i regjistroi të gjitha bisedat e Hysen Tërpezësnë manjetofon, Biel-Bienne, 1993

Hysen Tërpeza me vajzën e vet, nusen e nipit dhe stërnipin, Zvicër, 1998

Milazim Salihu (kameraman) dhe Mustafë Xhemaili (skenarist e realizator)gjatë xhirimit të dokumentarit mbi jetën dhe veprën e Hysen Tërpezës,Zvicër, 1998

Pamja e fshatit Tërpezë, 2004

Djali i Hysenit, Sahit Tërpeza, para shtëpisë në Tërpezë, 2004

Oda e Hysen Tërpezës, Tërpezë 2004

Rrob

at d

he k

apel

a e

Hys

en T

ërpe

zës,

të

ekpo

zuar

a në

odë

n e

tij,

Tërp

ezë,

200

4

Portofoli dhe ora e xhepit të Hysen Tërpezës, të cilat i kishte me vetekur e lëshoi Kosovën dhe me të cilat u kthye në Kosovë

Shkolla fillore “Hysen Tërpeza”, Tërpezë 2004

Lapidari në fshatin Tërpezë (Foto 2004)

324

SHËNIME PËR AUTORIN

Mustafë XHEMAILI, u lind më 19 shtator 1954 në Shkup.Shkollën fillore e kreu në fshatin Komogllavë, ndërsa të mesmën nëFerizaj. Mbaroi Degën e Letërsisë dhe Gjuhës Shqiptare nëFakultetin Filozofik, në Prishtinë.

Nga viti 1976 e deri në fillim të vitit 1983 punoi gazetar nëTelevizionin e Prishtinës. Ndërsa në vitin 1983 punoi gazetar nëgazetën e përditshme “Rilindja”, Prishtinë.

Mustafë Xhemaili punoi gjatë kohë gazetar, komentator,kolumnist, redaktor e kryeredaktor edhe i disa gazetave dhe revistaveqë kanë dalë në diasporë siç është revista e mirënjohur e viteve80-ta “Zëri i Kosovës”, pastaj kryeredaktor i revistës së ilustruar“Ekskluzive”, Cyrih-Prishtinë-Tiranë gjatë vitit 2000-2001, etj.

Deri tash botoi këta libra:

“Netëve të verës”, poezi, “Rilindja”, 1982, Prishtinë

“Fusha e plagosur”, poezi “Naim Frashëri” ,Tiranë, 1993

“Sëmundjet e botës” “Dukagjini”, Pejë, 2001.

“Banon ëndrra në syrin tim”, poezi, rrëfenja e recitale përfëmijë, “Zgjimi”, Ferizaj, 2002

“Dorëshkrimi nga dheu”,poezi, “Rozafa”, Prishtinë, 2003

“Arkitektura e stinëve”, poezi gjermanisht, në vëlliminkatërautorësh “Kuartet poetik”, “Pro-Kultura”, Prishtinë, 2004Krijimtaria letrare e Mustafë Xhemailit është e përkthyer dhe epërfaqësuar edhe në disa antologji dhe revista të njohura në gjuhëshqipe dhe të huaja si “Lulet në Ballkon”, “Bin Kristallzersprungen”, (Albanische Lyrik und Prosa aus der Schweiz), 2000,München, Gjermani; “Poesia dal Kossovo”,1999, Nardò, Itali;“Antologie der modernnen albanischen Lyrik”, 2003, Bykenburg,Gjermani; “Haemus”, Bukuresht, Rumuni etj.

"Hysen Tërpeza - Një legjendë për Kosovën", është libri i parëpublicistik i Mustafë Xhemailit.

325

TREGUESI I EMRAVE

AAbas Ermenji 104, 106, 109, 115, 116Abas Kupi 30, 111Abaz Qeli 53Abdullah Presheva 76, 206Abdullah Rama 26Abdyl Dura 243Abdyl Henci 43, 47Abedin Hoxha 223Adem Demaçi 169, 176, 177, 227, 254, 282Adem Gjurra 214Adem Gllavica 30, 40, 42, 43, 45, 48, 50, 60, 62, 67, 73, 89,

90, 113, 133Adem Kajtazi 41Adem Korotini 210Adem Stanqiqi 41, 44Adem Tërpeza 32, 242Adil Pireva 249Afrim Loxha 249Afrim Morina 284Agron Sedllari 8Ahmet Delia 193Ahmet Haxhiu 3Ahmet Kabashi 103, 107Ahmet Tërpeza 81Ajet Gërguri 92, 223Ajet Ranca 243

326

Ajet Tërpeza 242Aleksa Vuqiniç 266Ali Agushi 242Ali Aliu 248Ali Draga 17Ali Hadri 169Ali Këlcyra 109, 111Ali Llunji 11Ali Meta 222, 223Ali Pashë Gucia 246Ali Shukria 80, 89, 124, 161, 164, 206Ali Stanevci 38Ali Zeqiri 222Alush Hogoshti 53Alushi nga Llashtica 47Anton Çetta 3Arben Xhaferi 287Arif Ponosheci 153Arif Seferi 4Asllan Dajkovci 216Asllan Zenel Aga 112Azem Bejta 198Azem Morani 95Azem Orana 56Aziz Vojnovci 137, 164, 165

BBafti Tërpeza 81, 197Bahtir Dumnica 58Bajram Begu 136Bajram Begunca 47, 90Bajram Gjilani 81Bajrush Gjakli 50, 90Bajrush Kishnapola 45Banush Ademi 248

327

Bardhok Biba 116Bashkim Fino 283Bejtë Alidemaj 18Beqir Bajgora 107Beqir Maloku 25Beqir Rexhaj 128Bilan Kola 213Binak Ulaj 214Bllazho Joviq 70, 232Brahim Maloku 57, 59Brahim Tërpeza 196Branik Brula 266

CCana Begu 136Cen Elezi 30, 36, 213Cen Gjilani 46, 81Cvetku i Jovanit 27

ÇÇedo Bojkoviç 266Çedo Mioviç 266Çedo Tapalloviç 266

DDan Kaloshi 213Daut Ibrahimi 110Demë Ahmeti 194Din Hoxha 50, 60, 62, 67, 90Dr. Konduli 99Dushan Mugosha 24, 238

EEjup Tërpeza 242Ejup Xhemail Salihu 60Elez Isufi 150Emin Zhitia 39, 196

328

Emrush Miftari 234Enver Hoxha 79, 114, 125, 128, 135, 137Etem Bajrami 254

FFadil Hoxha 18, 21, 22, 23, 24, 54, 55, 79, 135, 175, 206,

207, 221Faik Konica 132Fan Noli 131, 133, 134Fatma Bajrami 254Fatma Saliu 254Fatmir Reçica 262Fazli Pira 63Fazli Seferi 38, 41, 44Fazli Tërpeza 66, 242Fehmi Cakolli 286Fejzë Gërlica 60Ferat Draga 17, 198Fetah Elmazi 249Fiqri Dina 104Fuad Dibra 29, 35, 37

GjGjon Destanishta 214Gjon Marka Gjoni 36, 116, 128Gjon Marku 30, 240Gjon Sereqi 223

HHajdin Pozhorani 60, 65Hajriz Kajolli 32, 57Hajrullah Tërpeza 197, 242Haki Tërpeza 81, 197, 242Halil Alidemaj 18Halim Orana 92, 93Hamdi Kabashi 242Hamdi Mramori 47

329

Hamdia i Sulejman Agës 39Hamdiu i Kurteshit 43Hamez Bellonovci 266Haqif Tetova 26Hasan Dërmaku 249Hasan Dosti 115, 116Hasan Durmishi 255Hasan Dyngjeri 78Hasan Kabashi 47, 50, 56, 60, 63, 67, 69, 89, 90, 92, 243Hasan Prishtina 136Hasan Remniku 23, 32, 33, 63, 76, 207, 231Haxhi Nevica 104Haxhi Nikolla 102Haxhi Zeka 246Hazir Shala 248Hetem Avdia 242Hetem Kamberi 38Hilmi Ramadani 258Hilmi Zariqi 223Hoxhë Nishevci 45, 79Hysen Baliqi 51Hysen Budakova 48Hysen Gjola 241Hysen Kabashi 60Hysen Pira 195Hysen Prishtina 93Hysen Rama 105Hysen Sallku 112Hysni Dema 104Hysni Rudi 56

IIbrahim Hakiu 72Ibrahim Kelmendi 38, 45, 50, 94Ibrahim Lutfiu 48, 243Idriz Seferi 175

330

Ilaz Agushi 16, 20Ilaz Metaj: 11Iliaz Gjakova 46, 164Ilija Qirko 106Iljaz Pireva 249, 255Irfan Saxhidi 258Irfan Vlashi 249Isa Kallnaki 258Isë Boletini 175Ismail Gorani 98, 107, 111Ismail Hajdari 220, 222Ismet Berisha 121Isuf Begeja 138Isuf Dema 112

JJakup Karaçeva 176Januz Bala 95Jashar Alijaj 214, 249Jonuz Bajçinca 45, 148Josip Broz Tito 191Jova Bajati 266Jovan Krushefci 193Jovan Sfetkoviq 193Jusuf Dubova 81

KKadri Halimi 248Kadri Kusari 226Kadri Osmani 214Kapiten Arifi 243Kapiten Rudi 60Koce Bugojevski 267Koçi Xoxi 267Kolë Bibë Miraka 128Kristo Athanasi 131Kurtesh Agushi 18, 21, 207

331

LLatif Tërstena 51Leka Zogu 138Lenini 191Limon Stanevci 38Luan Gashi 43, 45, 48, 50, 55, 60, 90Lubo Shatron 209Luigj Gurakuqi 136

MMafak Ahmeti 248Mahmut Bakalli 164Mahmut Dumani 56, 93, 95Major Lleshi 128Mal Sadiku 175Mark Tungji 214Mark Zefi 222Marka Bibvokri 213Mbretëresha Xheraldinë 139Mbreti Faruk 110Mbreti Zog 109, 110, 202Mefail Zajazi 70Mefaili i Madh 243Mefaili i Vogël 243Mehdi Frashëri 36, 117Mehmet Ali Bajraktari 213Mehmet Bushi 56, 95Mehmet Gradica 54Mehmet Shehu 125Mehmet Smollusha 47Metë Shatri 214, 249Mexhit Dibra 124Miftar Behluli 216Milazim Salihu 8Milladin Popoviq 24, 238Millan Nediq 245

332

Miodrag Pavleviq 230Misho Trifkoviq 216Misim Qerimi 242Mit’hat Frashëri 30, 109, 112, 115Muhamet Belegu 226Muharem Tërpeza 242Muharrem Bajraktari 30, 36, 104Muharrem Beguca 51Muharrem Fejza 44Muharrem Hogoshti 79Muharrem Plitkoviqi 47Muharrem Rudi 95Mulla Idrizi 40, 41, 55, 56, 79, 232, 243Mulla Jakupi 234Mulla Mustafa 79Mulla Osmani 234Mulla Shaipi 61Murat Mehmeti 121Murat Sllupçani 39Mursel Bajrën 32Murtezi i Alisë 46Musa Kraja 128Musli Pira 18, 19, 50, 57, 90Mustafë Bajraktari 101Mustafë Begunca 195Mustafë Dobërçani 46Myslim Bajgora 243

NNazim Subashi 258Nazmi Gafuri 198Ndue Gjon Marku 126Ndue Përlleshi 243Nexhmi Sherolli 171Nezir Spahia 137Nikollë Milushi 116

333

OOsman Bunjaku 92, 223Osman Dumoshi 249, 255Osman Gashi 154, 155

PPadër Antoni 230Pajazit Boletini 33, 110Pal Bibë Markaj 240Pashk Ademi 148Pavle Gjureshiq 233Pjetër Ndona 106Predrag Ajtiç 266Pren Kelmendi 147Princi Paul 245

QQamil Kopiliqi 60Qanie Zavalani 96, 97Qazim Bajraktari 243Qazim Bllaca 17Qazim Llugaxhiu 47, 83Qemail Skënderi 91Qemal Skënderi 95

RRajko Vidiqiç 266Ramadan Halimi 248Ramadan Rexha 248Ramë Bllaca 200, 201Ramiz Begunca 41, 47, 90, 171Ramiz Cërnica 38, 63, 175, 207, 232Ramizi i Qerim Agës 46Rexhë Ballanca 64Rexhë Berisha 65Rexhë Pira 195Rexhë Shllaku 196

334

Rexhep Kabashi 60, 72Rexhep Krasniqi 118, 130Rexhep Kryeziu 81Rexhep Mabija 255Rexhep Mitrovica 113Rexhep Okllapi 50, 62, 66, 89, 90, 125Rexhep Tetova 107Riçard Nikson 132Rifat Berisha 21, 25, 26, 63Rifat Nderu 150Rifat Ramjani 64Riza Drini 25, 27, 36Riza Goga 67, 243Riza Halimi 287Riza Matoshi 241Riza Osmani 106Rizahu i Qerim Agës 39

RrRrahman Berisha 94Rrahmon Tërstena 51

SSabri Novosella 164, 165, 167, 170Sadik Gjyrgjeviku 223Sadik Pozharani 42Sadik Rogoni 223Sadiku i Shabanit 27Sadri Hoti 222Sahit Kryeziu 112Sakip Tërpeza 242Sali Kolludra 167Sali Kupina 194Sali Rama 223Sali Stanefci 193Salih Kolludra 167, 170Salih Vala 244

335

Sami Dërmaku 255Sava Stanevci 193Sejdi Bajra 100, 112Sejdi Kryeziu 249Selatin Hoxha 66Selatin Novosella 249, 255Selim Brosha 124Selim Dërmani 113Selim Halabaku 20Simo Mileniq 209, 266Sinan Hasani 20Skënder Bardhosh Laqi 214Skender Kastrati 249, 254Skender Muçolli 249Smajl Martini 144, 147, 150Spiro Kapiteni 193Stamenko Radosavleviq 26Sylë Hotli 38, 94, 232, 243Sylë Zarbinca 243Sylejman Sahiti 195

ShShaban Haliti 4, 50, 62Shaban Polluzha 54, 228Shaban Sadiku 222Shashivar Aliu 34Shefki Kishnapola 20Shefqet Hashani 156, 162, 163Shefqet Peçi 80, 82, 89, 124, 161Shefqet Shkupi 41, 43Sherif Mazrreku 258Sherif Voca 200, 201, 202, 203Shpend Vetima 149

TTaf Shiti 196Tahir Kolgjini 24

336

Tahir Zajmi 113Tefik Tanishevci 94Tomë Popoviqi 78

UUkë Dobërjanca 207Ukë Sadiku 64

VVasa Çubrilloviq 258Vasa Çubriloviq 10Vasil Andoni 116Vasil Gërmenji 122, 126Veli Deva 225Velo Millosheviç 266Vesel Sllakovci 22Viliam Çerçili 98Vllado Popoviq 45, 52, 209, 266Vujo Vojvodiç 225, 266Vukmanoviq Tempo 238

XhXhafer Deva 17, 31, 36, 110, 120, 123, 130Xhafer Dramjani 64Xhafer Shatri 214Xhavit Dërmaku 255Xheladin Kurbaliu 21Xheladin Rekaliu 249Xhelal Mitrovica 93, 113, 133Xhemail Laçi 112Xhemë Gostivari 70, 243Xhemë Matoshi 241Xhemil Salihu 57Xhon Li 117

337

YYmer Berisha 83, 244Ymer Biba 49Ymer Muçibaba 43, 44, 266Ymer Ruplla 60Ymeri i Hajdarit 196

ZZaim Latifi 249Zenel Lipovica 32Zenel Mehmeti 105Zeqë Gërlica 164Zeqë Godeni 164Zeqë Reçi 164Zeqir Rexhaj 128Zija Sabih 258

ZhZhuk Haxhia 223Zhupani i Shkupit 198

338

PASQYRA E LËNDËS

Hyrje për Hysen Tërpezën...................................................3

Një legjendë për Kosovën (Dialog me Hysen Tërpezën) .....13I Tabelat e trenit me mbishkrimin ALBANIA..................... 15

II "Presheva te udha e hekurit po vritej e digjej dukembrojtur kufirin e Shqipërisë etnike" ................................ 29

III Si u tradhtua Mulla Idrizi dhe u fut në grackë ditënkur e sulmoi Gjilanin? ....................................................... 40

IV Pse e nisi luftën Shaban Polluzha? .................................... 54

V "Mos ta sulmonim Ferizajin, ishte droja se mund tëshpartalloheshim" .............................................................. 75

VI Anglo-amerikanët deshën të na rikthejnë nga Greqianë Jugosllavi ...................................................................... 95

VII Komiteti "Shqipëria e lirë" në Romë............................... 110

VIII Kush ishte njeriu që e kishte pranuar se UDB-ja ekishte dërguar për ta likuiduar Hysen Tërpezën ............. 127

IX Kush e hodhi bombën mbi ambasadën jugosllave nëTiranë në maj të vitit 1981? ............................................. 139

X "Unë do të kthehem në Kosovë, atëherë kur e tërëKosova do të bëhet Shqipëri".......................................... 152

XI Takimi me Sabri Novosellën te Aziz Vojnovci ............... 162

XII Takimi i parë me familjen pas 27 vjetësh ........................ 168

XIII Mos vdeksha pa ardhë në Kosovën e Lirë! ..................... 174

339

Publicistikë nga Hysen Tërpeza .......................................179Ka me na gjykue Nana Kosovë ........................................... 182Tradhtia serbe

planifikimi i qeveris jugosllave për shpërnguljenshqiptare .......................................................................... 258

Dokumente .....................................................................269Urdhëri “Gjergj Kastrioti Skënderbeu”TelegrameLetraUrime

Fotoalbum ......................................................................299

Shënime për autorin ........................................................324

Treguesi i emrave ............................................................325

340