ADMINISTRACJA PUBLICZNA II RP

ORGANIZACJA ADM. PUBL. (1)-realizowanie w sposób praktyczny i bezpośrednich celów państwa w zakresie funkcji wykonawczych-dla realizacji przejmowanych od jednostek i grup społecznych zadań, państwo powoływało i systematycznie rozbudowywało zespół organów administracyjnych, tworzyło wyspecjalizowane zakłady publiczne i przedsiębiorstwa państwowe lub powierzało określone funkcje administracyjne organom samorządu-w/w jednostki organizacyjne = aparat administracji publicznej-zróżnicowany system organów administracji *kryterium zasięgu terytorialnego ^administracja centralna ^administracja terytorialna (lokalna): administracja rządowa (ogólna- zespolona, specjalna-niezespolona) i samorząd

ORGANIZACJA (2)-dla celów adm. ogólnej obszar państwa podzielono na *województwa -16 *powiaty – 264 (23 grodzkie) *gminy miejskie - 611 *gminy wiejskie - 3195 *miasto wydzielone (Warszawa)

-samorząd *stanowił formę udziału społeczeństwa w samodzielnym zaspokajaniu potrzeb życia zbiorowego o znaczeniu lokalnym lub grupowym *podział ^terytorialny (powszechny) ^gospodarczy ^zawodowy

PODSTAWY PRAWNE ORGANIZACJI I DZIAŁALNOŚCI ADMINISTRACJI-prawo administracyjne

*jego przepisy określają organizację, zakres i formy działania administracji publicznej

*3 grupy przepisów: ^ustrojowe prawo administracyjne (organizacja aparatu administracyjnego państwa) ^materialne prawo administracyjne (regulacja politycznych, ekonomicznych oraz społecznych dziedzin życia zbiorowego=> prawa i obowiązki organów administracji oraz obywateli ^proceduralne prawo administracyjne (formy działania i tryb funkcjonowania organów administracyjnych)

*rozwiązania szczegółowe ^przepisy konstytucyjne ^rozporządzenia Rady Ministrów oraz wojewodów

ADMNISTRACJA CENTRALNA (1)RADA MINISTRÓW-centralny organ administracji publicznej-kompetencje (uzgadnianie działalności administracyjnej ministrów; rozpatrywanie sprawozdań ministrów; zatwierdzanie statutów organizacyjnych ministerstw)-wydawanie zarządzeń oraz aktów administracyjnych, podejmowanie uchwał-Komitet Ekonomiczny (opracowanie programu gospodarczej działalności rządu)-wzrost samodzielnych uprawnień premiera w II RP (sprawowanie ogólnego kierownictwa i nadzoru w sprawach personalnych całej administracji; uprawnienia koordynacyjne – działalność ministrów)

ADMNISTRACJA CENTRALNA (2)MINISTROWIE-członkowie Rady Ministrów-kierownicy działów/resortów administracji państwowej (wyodrębniane na podstawie kryterium przedmiotowego)-podsekretarz stanu-ministerstwo (aparat pomocniczy ministra) *dzieliło się na departamenty (dyrektor)

*departamenty dzieliły się na wydziały (naczelnik)-zmniejszanie liczby resortów-w pierwszych latach II RP powstało wiele urzędów centralnych niezależnych od ministrów *Główny Urząd Statystyczny, Dyrekcja Monopoli Państwowych, Główny Urząd Miar, Główny Inspektor Pracy *podporządkowanie ich ministrom – na mocy konstytucji marcowej

Administracja województwa

-wojewoda: *na czele administracji województwa *mianowany przez prezydenta na wniosek ministra spraw wewnętrznych *przedstawiciel rządu (reprezent. go na obszarze województwa; koordynacja działalności organów adm.; nadzór nad obsadą kierowniczych stanowisk) *szef administracji ogólnej (administracja w zakresie spraw wewnętrznych, np. zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego; wykonywanie rozporządzeń ministrów; wydawanie rozporządzeń wykonawczych) i zespolonych z nią działów administracji specjalnej

-urząd wojewódzki (wydziały, oddziały)-jeśli nie powołano samorządu wojewódzkiego, przy wojewodzie działały organy kolegialne: *Rada Wojewódzka(skład: członkowie delegowani przez powiat; przewodniczący-wojewoda; wyrażała opinie na życzenie wojewody) *Wydział Wojewódzki (skład: wojewoda, 3 członkowie wybrani przez Radę, 2 urzędnicy państwowi; uprawnienia doradcze)

-Warszawa (odrębna jednostka adm; Komisarz Rządu miasta Stołecznego Warszawy; podzielona na powiaty grodzkie- starosta grodzki)-odrębna organizacja administracyjna woj. śląskiego (Śląska Rada Wojew.)

Administracja powiatu-starosta *mianowany przez ministra spraw wewnętrznych *podległy wojewodzie *przedstawiciel rządu *szef administracji ogólnej i działów zespolonych z administracją ogólną *kompetencje (bezpieczeństwo i porządek publiczny; orzecznictwo w sprawach wykroczeń) *sejmiki (rady) powiatowe i wydziały powiatowe – organy społeczne współdziałające ze starosta

-administracja w miastach wydzielonych > 75 tys. mieszkańców – starosta grodzki (od 1932 r.) - prawa i obowiązki tak jak starosta powiat.-Gdynia – Komisarz Rządu – od 1932 r. Kierował administracją -funkcje administracyjne w niektórych powiatach – starosta grodzki + organy wykonawcze samorządu miejskiego

ADMINISTRACJA OGÓLNA (cd)

GŁÓWNE FUNKCJE ADMINISTRACJI OGÓLNEJ:

1) OCHRONA BEZPIECZEŃSTWA I PORZĄDKU PUBLICZNEGO 2) KONTROLA PRASY 3) NADZÓR NAD STOWARZYSZENIAMI 4) NADZÓR NAD ZGROMADZENIAMI

Policja

*ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego *aparat wykonawczy organów administracji ogólnej, ministra spraw wewnętrznych, wojewodów i starostów – w zakresie ochrony bezpieczeństwa i porządku *pion służby śledczej - dochodzenia i ścigania popełnionych przestępstw – podlegał organom wymiaru sprawiedliwości *organizowana na wzór wojskowy *komendant główny; komendant wojewódzki; komendant powiatowy *przy wykonywaniu zadań uprawnieni do użycia siły fizycznej i broni *użycie wojska – jeśli policja nie była w stanie zapewnić spokoju (np. akty przemocy, zbrojne wystąpienia przeciw państwu) *od 1935r. - stan wyjątkowy (rozruchy, zdrada stanu; wprowadzana przez Radę Ministrów za zgodą prezydenta) *bezwzględne metody rozpędzania demonstracji i zgromadzeń *1930 i 1933r.- pacyfikacja wsi ukraińskich *1934r. - rozszerzenie uprawnień policji (obóz w Berezie Kartuskiej)

Reglamentacja wolności prasy

-prawo prasowe - normowało *tryb powstawania i prowadzenia czasopism, wydawanie książek i innych druków, działalność zakładów drukarskich i składów druków *system kontroli nad drukami

-rozszerzanie kontroli organów państwowych-wydawanie czasopism wg systemu zgłoszeniowego – deklaracja zakładającego czasopismo; organ administracji mógł odmówić przyjęcia zgłoszenia-wydawanie książek – ,,przemysł wolny” (nie wymagały zezwolenia)-liberalizacja przepisów dot. powstawania wydawnictw – ich duży wzrost (w 1937r. - w RP ukazywały się 2692 czasopisma)-kontrola represyjna nad treścią druków (kontrola po wydrukowaniu; represje przy stwierdzeniu naruszenia przepisów)-zasada anonimu (prawo dziennikarzy do niepodpisywania swoich artykułów) i tajemnica redakcyjna (prawo redaktora do odmowy wskazania autora artykułu) – utrudniały karanie za przestępstwa prasowe

NADZÓR NAD STOWARZYSZENIAMI-stowarzyszenie – trwałe połączenie ludzi w

zorganizowanej formie dla osiągnięcia celów pozbawionych korzyści materialnych-prawo o stowarzyszeniach z 1932r . => stowarzyszenia *zwykłe – legalizacja poprzez zgłoszenie *zarejestrowane – legalizacja poprzez wpis do rejestru *wyższej użyteczności – powstanie uzależnione od decyzji rządu

-odmowa przyjęcia zgłoszenia lub wpisu do rejestru przez organ administracji, jeśli powstanie stowarzyszenia było ,,sprzeczne z prawem lub mogło spowodować zagrożenie bezpieczeństwa i spokoju publicznego”-różnorodność i intensywność form stowarzyszeń

NADZÓR NAD ZGROMADZENIAMI

-zgromadzenie – jednoczesne skupienie się w jednym miejscu większej grupy ludzi dla wyrażania swych myśli i poglądów, czy dla obrony wspólnych interesów-ust. o zgromadzeniach z 1932 r.- zgromadzenia *publiczne (dostępne dla nieograniczonej liczby osób) ^pod otwartym niebem – wymagana zgoda organów administracji ^w lokalach – wymagane dokonanie zgłoszenia *niepubliczne (zebrania osób osobiście znanych zwołującemu lub zebrania członków stowarzyszenia) – nie wymagano zezwoleń i zgłoszeń

-prawo organów administracyjnych do wydania zakazu odbycia zgromadzenia publicznego jeśli ,,zagrażały bezpieczeństwu, spokojowi i porządkowi publicznemu-prawo delegowania przedstawiciela administracji na zgromadzen. – kontrola przebiegu zgromadzenia; prawo rozwiązania go

ADMINISTRACJA SPECJALNA

OBSZAR DZIAŁALNOŚCI ADMINISTRACJI SPECJALNEJ:

1)OBRONA PAŃSTWA

2)SZKOLNICTWO

3)ZWIĄZKI WYZNANIOWE

4)ADMINISTRACJA GOSPODARCZA

Siły zbrojne*zwierzchnik – prezydent w czasie pokoju zwierzchnictwo przez ministra spraw wojskowych, od 1926r. także przez Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych – naczelnego wodza na wypadek wojny

-obszar kraju podzielono na 10 okręgów korpusów *na czele: dowódcy okręgów korpusów *podlegali im komendanci garnizonowi oraz powiatowe i rejonowe (od 1938r.) komendy uzupełnień

-podział sił zbrojnych (wojsk) ze wzgl. na: * teren walk: stałe (lądowe) oraz marynarka wojenna *zadania wykonywane w czasie walk: bronie (piechota, artyleria, broń pancerna, lotnictwo); służby (zaopatrujące, uzupełniające); specjalne (sprawiedliwości, duszpasterstwo) *dowodzenie: związki taktyczne (dywizje, brygady); operacyjne (korpusy); jednostki poszczególnych broni (pułki, samodzielne bataliony) i ogólne (m.in. Wyższa Szkoła Wojenna)

Oświata

-minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego – kierownik administracji szkolnictwa-kraj podzielony na 10 okręgów szkolnych; na czele: kuratorzy *w okręgach-obwody (jeden lub kilka powiatów) - inspektorzy szkolni

-wytyczne konstytucji marcowej dla szkolnictwa: *obowiązek nauki dla wszystkich dzieci w zakresie szkoły podstawowej *bezpłatna nauka w szkołach państwowych i samorządowych *obowiązek nauki religii w szkołach państwowych i samorządowych (młodzież do 18 roku życia)*prawo obywatela do założenia i prowadzenia szkoły lub zakładu wychowawczego pod nadzorem administracji szkolnej

-1932r. - reorganizacja i unifikacja szkolnictwa; podział szkół na: *stopień nauczania: powszechne (podstawowe); średnie; wyższe *źródło finansowania: publiczne oraz prywatne

-trójstopniowy podział szkół powszechnych => szkoły realizujące program: *elementarny (klasy 1-4) *wyższy (klasy 1-6) *pełny (7 klas)

Szkolnictwo-reforma z 1932r. - wprowadzenie 4-letniego gimnazjum (po ukończeniu 6 lat szkoły powszechnej) oraz jako szczebla wyższego 2-letniego liceum-szkoła średnia – elitarna ze względu na wysokie koszty kształcenia-niedorozwój szkolnictwa zawodowego w II RP -kształcenie kadr nauczycielskich – seminaria nauczycielskie; od 1932r. także w 3-letnich liceach pedagogicznych-szkoły prywatne – jeśli realizowały program szkół publicznych i uzyskały pozytywną ocenę, otrzymywały prawa szkół publicznych-szkolnictwo mniejszości narodowych (zobowiązanie międzynar.) *publiczne i prywatne *najliczniejsze – szkolnictwo żydowskie i niemieckie

-szkoły wyższe: *nieakademickie *akademickie (państwowe i prywatne; prawo nadawania stopni naukowych; *minister WRiOP – nadzór nad szkolnictwem wyższym

Związki wyznaniowe*uprzywilejowana pozycja Kościoła (nadana przez konstytucje 1921 i 1935 r. ,,naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań”)

*konkordat z 1925 r. - określał sytuację prawną Kościoła w Polsce: swobodne wykonywanie władzy duchownej i jurysdykcji; administracja sprawami wewnętrznymi i zarządzanie majątkiem; potwierdzenie wewnętrznego podziału na obrządki: łaciński, greckokatolicki I ormiański

*duchowni zwolnieni z służby wojskowej; specjalna ochrona karna

*dotacje od państwa (w 1938 r. - 20 mln zł)

*prezydent – prawo sprzeciwu wobec kandydatów na stanowiska biskupów

-mniejszości religijne – związki i kościoły mniejszości

*konstytucja marcowa i kwietniowa – ustawodawcza regulacja sytuacji prawnej kościołów i związków wyznaniowych mniejszości religijnych

*samodzielne zarządzanie sprawami wewnętrznymi; posiadanie dóbr ruchomych I nieruchomych, otrzymywały dotacje od państwa

*związki o nieuregulowanej sytuacji prawnej (obowiązek uznania przez organy państwowe nowych wyznań o ile ich nauka i ustrój nie pozostają w sprzeczności z obowiązującym prawem;

Prawo gospodarcze

-koncepcja państwa liberalnego – odejście organów państwowych od tego modelu po I wojnie św. (zniszczenia wojenne, brak kapitałów prywatnych) => ingerencja niemal we wszystkie dziedziny gospodarcze i społeczne

-rola państwa: etatyzm oraz interwencjonizm

-prawo rolne i administracja rolnictwa *ustrój rolny– oparty na prywatnej własności ziemi (nierównomierny podział ziemi)

* reforma rolna (indywidualne posiadanie ziemi do 180 ha; nowo tworzone gospodarstwa nie mogły przekraczać 20 ha; parcelowanie obszarów)

*uzupełnienie reformy rolnej: komasacja, znoszenie służebności (serwitutów), regulacja wspólnot gruntowych

-prawo i administracja przemysłowa *1927 r. - kodyfikacja prawa przemysłowego

*przemysł – działalność wytwórcza, przetwórcza, świadczenie usług, wykonywane samoistnie, zawodowo i nastawione na przynoszenie zysku

SAMORZĄD TERYTORIALNY -trudności z unifikacją prawa samorządowego i i dostosowaniem go do zasad konstytucji marcowej -1933 r.- jednolite przepisy normujące organizację samorządu terytorialnego -zasady organizacji samorządu terytorialnego w II RP: *organizacja samorządu dostos. do podziału kraju dla celów administracji ogólnej *rady obieralne – prawo stanowienia w sprawach samorządu *możliwość łączenia się w związki JST (dla realizacji zadań będących w ich kompetencji) *zespolenie organów administracji ogólnej i organów wykonawczych samorządu (powiat i województwo) *JST – osobowość cywilnoprawna oraz publicznoprawna-organy ST: uchwalające (rada; sejmik) i wykonawcze (zarząd; wydział- w powiatach; wydział oraz starosta – w województwie)

-odrębny (od państwowego) budżet

SAMORZĄD GOSPODARCZYforma przymusowego zrzeszenia osób prowadzących działalność gospodarczą w określonej dziedzinie wytwórczości-cel: zaspokojenie potrzeb grupowych i współdziałanie z władzami państwowymi w kierowaniu życiem gospodarczym kraju-w zależności od rodzaju wytwórczości dzielił się na: *przemysłowo-handlowy *rzemieślniczy *rolniczy

-jednostki organizacyjne samorządu gospodarczego (stan na 1935r.) *Izby Przemysłowo-Handlowe (10) *Izby Rzemieślnicze (17) *Izby Rolnicze (13)

-korporacje przemysłowe-zrzeszenia kupców (najbardziej wpływowy - ,,Lewiatan”-cechy rzemieślnicze

FUNKCJONOWANIE ADM. PUBLICZNEJ

POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE-1928r. - jednolite przepisy normujące: *ogólne postępowanie administracyjne. Wszystkie sprawy z zakresu prawa administracyjnego należące do kompetencji administracji rządowej i samorządowej *postępowanie przymusowe w administracji: zespół działań zapewniających wykonanie decyzji administracyjnych. Środki: kara pieniężna, egzekucja na majątku, wykonanie zastępcze, przymus bezpośredni *postępowanie karno-administracyjne - regulowało tryb dochodzenia i karania wykroczeń przez organy administracji ogólnej lub inne uprawnione do tego organy administracji. Rodzaje: zwyczajne, mandatowe, przyspieszone

FUNKCJONARIUSZE ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ-realizowali władcze i organizatorskie funkcje państwa-pragmatyka służbowa-podział funkcjonariuszy: urzędnicy oraz niżsi funkcjonariusze państwowi-charakter publicznoprawny służby cywilnej-istotna nie tylko struktura organizacyjna, ale także kwalifikacje

KONTROLA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

-2 formy kontroli*zewnętrzna ^sprawowana przez organy i instytucje niezależne od aparatu administracji publicznej ^rodzaje: ~parlamentarna – weryfikacja działalności z politycznego pkt widzenia ~przez opinię publiczną - głównie prasa ~sądowa (sady administracyjne i powszechne; Najwyższy Trybunał Administracyjny), ~finansowa (NIK)*wewnętrzna (nadzór) – wynikała z: ^hierarchiczno-instancyjnej struktury administracji publicznej ^dopuszczenia przez prawo środków odwoławczych umożliwiających zmianę decyzji administracyjnej przez wyższą instancję

SKARBOWOŚĆ

-zasady prawa skarbowego – zawarte w przepisach konstytucji marcowej i kwietniowej -system walutowy *marka polska – 01.07.1924r. zastąpiona złotówką *Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa – jedyna instytucja emisyjna

-budżet państwa *zestawienie planowanych dochodów i wydatków państwa na okres roku *podstawa finansowej działalności państwa i jego organów *sejm – uchwalanie budżetu i zatwierdzanie zamknięć budżetu *konstytucja kwietniowa – przekroczenie budżetu mogło spowodować pociągnięcie do odpowiedzialności politycznej lub konstytucyjnej *1924r. - uchwalenie pierwszego całorocznego budżetu

-wydatki państwa – ich struktura nie uległa zmianie w okresie II RP-dochody państwa: *podatki (pośrednie, bezpośrednie) *pożyczki państwowe *dochody z przedsiębiorstw państwowych

-kontrola skarbowa: wewnętrzna, specjalna (NIK i Izby Okręgowe Kontroli), parlamentarna

ORGANIZACJA WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI

-dwie grupy sądów*powszechne (rozstrzyganie spraw karnych i cywilnych) ^grodzkie, okręgowe, apelacyjne, Sąd Najwyższy *szczególne (sądy wojskowe, pracy, wyznaniowe, rozpoznające sprawy ze stosunków publicznoprawnych: Trybunał Stanu, Trybunał Kompetencyjny, Najwyższy Trybunał Administracyjny)

-zasady sądownictwa *niezawisłości sędziów *nominacji sędziów *wyłącznej kompetencji sądów w sprawach wymiaru sprawiedliwości *udziału czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości *wyłączenia w kompetencji sądów uprawnienia do badania legalności ustaw *hierarchiczno-instancyjnej budowy sadownictwa

-prokuratura *organ państwa powołany do ścigania przestępstw *podporządkowana ministrowi sprawiedliwości (prokurator naczelny)

-Prokuratoria Generalna -Adwokatura i notariat

PRAWO CYWILNE-źródło- przepisy ustawodawstw zaborczych (w nielicznych płaszczyznach istniały akty jednolite; wpływ na utrzymywanie się partykularyzmu w poszczególnych dzielnicach-zasady: *własności prywatnej *formalnej równości *swobody umów *bezpieczeństwa obrotu i harmonijnego współżycia ludzi

PRAWO KARNE-źródło *przepisy ustawodawstw zaborczych

*od 1932r. - jednolity kodeks karny

-zasady *subiektywizmu (odrzucenie winy zbiorowej i akcesoryjnej; indywidualizacja kary) *humanitaryzmu *wprowadzenie środków zabezpieczających