UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I GJUHËVE TË HUAJA

DEPARTAMENTI I GJUHËS ANGLEZE

HUMBJET GJUHËSORE DHE KULTURORE NË PËRKTHIMIN NË ANGLISHT TË ROMANIT

“GJENERALI I USHTRISË SË VDEKUR” TË ISMAIL KADARESË

PUNIM PËR GRADËN “DOKTOR I SHKENCAVE” GJUHËSI

(STUDIME PËRKTHIMORE)

Kandidati ILDA POSHI

Udhëheqësi Shkencor PROF. ASOC. DR. UKË ZENEL

BUÇPAPAJ

TIRANË 2013

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I GJUHËVE TË HUAJA

DEPARTAMENTI I GJUHËS ANGLEZE

HUMBJET GJUHËSORE DHE KULTURORE NË PËRKTHIMIN NË ANGLISHT TË ROMANIT

“GJENERALI I USHTRISË SË VDEKUR” TË ISMAIL KADARESË

PUNIM PËR GRADËN “DOKTOR I SHKENCAVE” GJUHËSI

(STUDIME PËRKTHIMORE)

Kandidati ILDA POSHI

Udhëheqësi Shkencor PROF. ASOC. DR. UKË ZENEL

BUÇPAPAJ

TIRANË 2013

“DO NOT SPOIL WHAT YOU HAVE BY DESIRING WHAT YOU HAVE NOT; REMEMBER

THAT WHAT YOU NOW HAVE WAS ONCE AMONG THE THINGS YOU ONLY HOPED

FOR.” ― EPICURUS

“MOS E BRAKTIS KOPSHTIN E FRYTEVE PËR KAPËRCYEJT E TË PA EKZISTUESHMES, KUJTO SE AJO ÇKA PËRKEDHEL NDËR DUAR ISHTE DIKUR FRYT I KOPSHTIT TË

SHPRESËLARGUT!” ― EPIKURI

MIRËNJOHJE

Mirënjohje, respekt dhe falenderim të madh për

udhëheqësin tim shkencor Prof. Asoc. Dr. Ukë

Zenel Buçpapaj për mbështetjen dhe këshillën e

pamunguar, për dëshirën e mirë dhe durimin që ka

treguar gjatë këtyre tre viteve të lodhshme por

vlerëplote, për zemërgjerësinë dhe privilegjin që

më rezervoi të mësoja prej tij . Falenderim

Departamentit të Gjuhës Angleze nën drejtimin

dinjitoz të Dr. Elida Tabaku-t si far perkrahjeje

dhe vlerash intelektuale të vazhdueshme.

Së fundmi, falenderoj familjen time për përkrahjen

dhe dashurinë e pamunguar në çdo hap dhe aspekt,

dhe në veçanti tim bir për durimin, ngrohtësinë dhe

përkëdheljet e lodhjes së orëve të vona.

PASQYRA E LËNDËS

HYRJE............................................................................................................................i

1. Parashtrimi i tezës së studimit .........................................................................i 2. Objektivat e punimit......................................................................................xiii 3. Rëndësia e punimit..........................................................................................xv 4. Metodologjia...................................................................................................xvi

4.1 Grumbullimi i të dhënave............................................................xvi 4.2 Metoda e analizës........................................................................xvii

5. Struktura e punimit.........................................................................................xx

KAPITULLI I: SHQYRTIMI I LITERATURËS PËRKATËSE............................1

1.1 Përkthimi nga pikëpamja letrare...................................................................1 1.2 Përkthimi nga pikëpamja gjuhësore..............................................................2 1.3 Përkthimi nga pikëpamja kulturore..............................................................5 1.4 Përkthimi nga pikëpamja semiotike.............................................................11

1.4.1 Teoria semiotike e shenjave.........................................................12 1.4.2 Përkthimi dhe semiotika..............................................................18

1.5 Përkthimi nga këndvështrimi pragmatik.....................................................25 1.6 Teoria e diferencimit......................................................................................30

KAPITULLI II: HUMBJET GJUHËSORE.............................................................34

2.1 Rezultatet........................................................................................................34 2.2 Klasifikimi dhe diskutimi i humbjeve gjuhësore.........................................36

2.2.1 Humbjet e lehta............................................................................36 2.2.1.1 Humbjet e lehta stilistikore.....................................37 2.2.1.2 Humbjet e lehta semantike......................................45

2.2.2 Humbjet e rënda..........................................................................50 2.2.2.1 Humbja e konotacionit pragmatik..........................51 2.2.2.2 Keqpërkthimi i kuptimit..........................................57 2.2.2.3 Humbja e thirrorit...................................................58 2.2.2.4 Humbja e temës së folësit dhe / ose autorit............62 2.2.2.5 Humbja e idiomës kulturore...................................63 2.2.2.6 Humbja e elipsës.......................................................65

2.2.3 Humbjet e plota............................................................................65 2.3 Klasifikimi i diferencimit...............................................................................78

KAPITULLI III: HUMBJET KULTURORE..........................................................81

3.1 Rezultatet........................................................................................................82 3.2 Klasifikimi dhe diskutimi i humbjeve kulturore........................................82

3.2.1 Humbjet e eksplicite....................................................................85 3.2.2 Humbjet implicite........................................................................89 3.2.3 Humbjet e modifikuara...............................................................98 3.2.4 Humbjet e plota..........................................................................102

KAPITULLI IV: HUMBJET GJUHËSORE DHE KULTURORE NË PËRKTHIMIN NË ANGLISHT TË ROMANIT GJENERALI I USHTRISË SË

VDEKUR” TË ISMAIL KADARESË.................................................................... 110

PËRFUNDIME..........................................................................................................165

BIBLIOGRAFIA. .....................................................................................................173

Abstrakt Ky studim do të shqyrtojë natyrën dhe shkaqet e humbjeve gjuhësore dhe kulturore në përkthimin

anglisht të romanit “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” të Ismail Kadaresë. Shumica e studimeve

përkthimore të derisotme merren me analizimin e humbjeve që burojnë nga mungesa e barasvlerës

ndërmjet tekstit burimor dhe tekstit përkthimor. Këto humbje shpjegohen me mungesën e barasvlerës

funksionale dhe përqendrimin në barasvlerën formale. Në vijim të tyre, ky studim do të argumentojë se

humbjet janë rrjedhojë e mungesës së barasvlerës së balancuar në rrafshet gjuhësore dhe kulturore. Në

veçanti, do të shfrytëzohet qasja e barasvlerës semiotike, e cila, në mënyrë kuptimplote, të jep dorë për

t’i zbërthyer faktorët semantikë dhe pragmatikë të tekstit burimor. Përmes këtij studimi, do të nxirren

përfundime që dëshmojnë se humbjet gjuhësore janë humbje të shenjave verbale që e dëmtojnë rëndë

tekstin burimor, duke pamundësuar kuptimin e mesazhit të tij qendror, kurse, nga ana tjetër, humbjet

kulturore janë humbje të informacionit të fshehur kulturor lidhur me normat shoqërore, bindjet fetare

dhe qëndrimet ideologjike, të pasqyruara në tekstin burimor. Pra, nëse humbjet gjuhësore shkaktohen

nga përkthimi i gabuar, nga interpretimi sipërfaqësor i barasvlerësve semantikë dhe nga përkthimi fjalë

për fjalë, humbjet kulturore shkaktohen nga mungesa e barasvlerës pragmatike në rrafshet e jashtme

dhe të brendshme të tekstit burimor. Këto përfundime do të dëshmojnë gjithashtu se humbjet gjuhësore

dhe kulturore në përkthim mund të shmangen duke i pajisur lexuesit e gjuhës përkthimore me njohuritë

bazë, që shërbejnë për t’i dekoduar situatat e gjuhës burimore, si dhe qartësojnë domethëniet kulturore,

të mishëruara në tekstin burimor. Kësisoj, qëllimi i këtyre përfundimeve do të jetë rekomandimi se,

përpara sesa të fillojë punën për përkthimin e tekstit letrar, përkthyesi duhet t’i zgjidhë të gjitha

problemet e trupëzuara në elementët gjuhësorë dhe kulturorë, duke i shndërruar të panjohurat në të

njohura të kuptueshme dhe të përvetësueshme.

Fjalë Kyçe: Burimor; Përkthimor; Gjuhë; Tekst; Barasvlerë; Shenjë; Shenjues; Shenjim; Denotacion; Konotacion;

Rrafshe Të Jashtësisë Dhe Brendësisë; Përkthim Letrar; Humbje Gjuhësore Dhe Kulturore; Teori E

Diferencimit; Qasje Semiotike.

Fusha:

Gjuhësi – Studime Përkthimore

Abstract The present study will deal with the nature and causes of semantic and cultural losses occurring in the

English translation of the novel “The General Of The Dead Army” by Ismail Kadare. Most of

translation studies show that the losses stem mainly from lack of equivalence between the source text

and the target text. Translation researchers explain them in terms of the lack of functional equivalence

and the focus on formal equivalence. In addition, the present study will come up with the proposal that

the losses may also stem from the lack of a balanced equivalence on both the semantic and cultural

levels. In particular, it will emphasize the semiotic equivalence approach that significantly accounts for

the semantic and pragmatic factors of the source text at the same time. The present study will prove

that linguistic and / or semantic losses are losses of verbal signs, which affect the source text seriously,

blocking the understanding of the source message, or tolerably, moderating its aesthetic values. On the

other hand, it will argue that cultural losses are losses of hidden cultural information reflecting social

norms, religious beliefs and ideological attitudes in the source text. Moreover, it will point out that

mistranslation and superficial interpretation of the semantic and pragmatic equivalents lead to semantic

losses and literal translation, whereas lack of pragmatic equivalence on the surface level and / or the

deep level of the source text brings forth cultural losses. Meanwhile, the present study will show that

the marginalisation of the semantic and cultural losses in translation can provide the target audience

with the background knowledge, which makes the decoding of the source language situations easier,

and considers the cultural connotations inherent in the source text. Accordingly, the present study will

recommend that before actual translation takes place, the translator should resolve the markedness of

the linguistic and cultural elements in the source text by rendering the unfamiliar familiar.

Key Words: Source; Target; Language; Text; Equivalence; Sign; The Signified; Signification; Denotation;

Connotation; Surface And Deep Levels; Literary Translation; Linguistic And Cultural Losses;

Markedness Theory; Semiotic Approach.

Field: Linguistics – Translation Studies