how to take care of patients with stroke

25J Thai Stroke Soc. Volume 17 (2), 2018

How to take care of patients with stroke

พ.ต.หญงสดธดา ฤทธธาดาร.อ.หญงฉตรสดา ธาระพฒศนยโรคหลอดเลอดสมองโรงพยาบาลพระมงกฎเกลา

Abstract Cerebrovascular disease either ischemic or hemorrhagic stroke cause disturbance of cerebral blood flow leading brain dysfunction and mostly affects motor or sensory symptoms. The objectives of Stroke Care are patients’ rehabilitation to maximize activities of daily living (ADL) function and giving caregiver confidence in caring safely. Role of caregivers and family is encouraging patients to self-care in ADL as much as they can. Applying some signs or symbols for those with communication barrier helps identifying patient needs. Nonetheless, prevention of complications such as aspirated pneumonia, pressure ulcer, stiff joint etc. and home environment resetting are important factors to promote functional recovery. Some patients suffer from depression and personality disorder after stroke. Health care team plays important roles in providing medical advice and emotional support to patients and caregivers. (J Thai Stroke Soc. 2018; 17 (2): 25-40.)

Keywords: Stroke care

26 J Thai Stroke Soc. Volume 17 (2), 2018

การเกดอมพาตจากโรคหลอดเลอดสมอง2

เสนเลอดในสมองแตกตบหรอตนท�าใหสมองขาดเลอดไปหลอเลยงสงผลใหสมองตายหรอไมสามารถท�าหนาทไดตามปกตและอวยวะทสมองสวนดงกลาวควบคมหยดท�างานหรอสญเสยสมรรถภาพเกดอาการออนแรงหรอการรบความรสกผดปกต

ปจจยทกอใหเกดโรคหลอดเลอดสมอง4,5

1. ความดนโลหตสง ท�าใหหลอดเลอดเสอม เนองจากแรงดนเลอดทออกมาจากหวใจมแรงดนสงขนท�าใหผนงหลอดเลอดเสอมเรว ขาดความยดหยนและแตกเปราะงาย พบวากวารอยละ 35 - 73 ของผปวยโรคหลอดเลอดสมองมภาวะความดนโลหตสงรวมดวย 2. เบาหวาน เปนปจจยส�าคญรองมาจากภาวะความดนโลหตสง 3. ความอวน ผทมน�าหนกตวมาก มโอกาส เปนเบาหวานและความดนโลหตสง หรออาจเปนไปไดทง 2 อยาง 4. ไขมนในเลอดสง ท�าใหผนงเสนเลอดแดงไมยดหยนเกดการตบตนงาย เลอดจงไหลผานไปเลยงอวยวะตางๆไดนอย ถาเกดกบหลอดเลอดทไปเลยงสมองจะท�าใหสมองขาดเลอดและเปนอมพาตในทสด 5. การสบบหรและดมสรา การดมสราจะท�าใหหลอดเลอดเปราะหรอเลอดออกงาย เชนเดยวกบผท สบบหรและจะพบวาผ ทสบบหรมอตราการเกดโรคหลอดเลอดสมองมากกวาผทไมสบบหร 6. ความเขมขนของเลอด ถามฮโมโกลบนสงกวาปกตกมโอกาสท�าใหเลอดหนดรวมตวเปนลมเลอดไปอดตนท�าใหสมองขาดเลอด 7. โรคหวใจ ไดแก โรคหวใจวาย โรคเกยวกบลนหวใจ 8. ยาตางๆ ไดแก สตรทรบประทานยาคมก�าเนดรวมกบเปนความดนโลหตสง 9. อายทมากขน มความสมพนธตอการเสอมของหลอดเลอด 10. การด�าเนนชวต บคคลทด�าเนนชวตดวยความเครยดไมรจกผอนคลาย ภมคมกนของรางกาย ลดลงท�าใหเจบปวยงาย กลามเนอ ขอตางๆของรางกาย รวมถงหลอดเลอดกพลอยเสอมเรวขนดวย

การดแลผปวยโรคหลอดเลอดสมองทบาน 1,3,5

บทบาทหนาทของญาต/ผดแลและครอบครว กระตนใหผปวยท�ากจวตรประจ�าวนดวยตวเองใหมากทสดเทาทผปวยสามารถท�าได เชน แปรงฟน อาบน�า แตงตว หวผม รบประทานอาหารดวยตนเอง การลกนง การขบถาย โดยญาตอาจคอยชวยเหลอเปนกรณไป การกระตนใหผปวยท�ากจวตรประจ�าวนดวยตนเองจะท�าใหผปวยฟนไดเรวขน

ญาต/ผดแล ควรให ก�าลงใจและส งเสรมผ ป วยให เกด ความเชอมนในตนเองการกระตนผปวยไมใหลมรางกายขางทออนแรง โดย จดวางอปกรณเครองใชไวขางท ออนแรง การพดกระตนใหผปวยไมลม ยนสงของใหหรอการปอนขาวควรเขาขางทออนแรง กระตนการรบร บคคล วนเวลา สถานท และสงคม โดยจดใหมนาฬกา ปฏทน รปภาพ โทรทศน ใหผ ปวยด ใหญาตหรอผ ดแลชวยบอกถาม พดคย ใหผปวยพดคยกบลกหลาน ญาตพนอง เพอนๆ หรอ ผคนเคย ครอบครวใหความรก ความใสใจเขาใจปญหาของผ ปวย กระต นใหผ ปวยรวมกจกรรมตางๆ ในครอบครวเทาทท�าไดอยางสม�าเสมอ ไมปลอยให ผปวยนอนอยแตบนเตยง เชน พาผปวยไปเดนเลน ออกก�าลงกาย ออกนอกบานไปสถานทตางๆ บางรายอาจตองใหมสวนรวมรบรในกจการงาน ตลอดจนสงคม สมาคมทเคยท�ามากอนบางตามความเหมาะสม ผปวยอาจมความตองการทางเพศเปลยนแปลงไป ซงผดแลโดยเฉพาะสามหรอภรรยา ควรท�าความเขาใจ และปลอบโยนเปนก�าลงใจใหผปวย ควรมการหมนเวยนผดแล กรณผ ปวยชวยเหลอตนเองไมได เนองจากตองดแลอยางใกลชดเปนเวลานาน การรบประทานยาโรคหลอดเลอดสมองตามแผนการรกษาของแพทย เชน ยาละลายลมเลอด ยาตานการแขงตวของเลอด โดยรบประทานอยางเครงครด และควรสงเกตอาการขางเคยงของยา เชน การมเลอดออกงาย เบออาหาร คลนไส อาเจยน ทองเสย และการระคายเคองกระเพาะอาหาร


การรบประทานยาทใชในการควบคมปจจยเสยงหรอยาทรกษาโรคทเกดรวมตามแพทยสง เชน ยาลดความดนโลหตสง ยาโรคหวใจ ยาลดไขมนในเลอด ยาเบาหวานเปนตน มาพบแพทยตามนด หากมอาการผดปกตใหมาพบแพทยกอนวนนด เชน แขน-ขาออนแรง หรอชามากขน งวงซม สบสนมากขน พดไมได ไมเขาใจค�าพดมากขน มไขตดตอกนเกน 3 วน ปสสาวะบอยกลนปสสาวะไมได ปสสาวะขน มกลนเหมน เปนตน กรณ ทต องได รบการดแลต อเ นองทบ าน ใหตดตอสถานบรการใกลบาน เชน โรงพยาบาล สถานอนามยหรอศนยบรการสาธารณสขตามสทธ การรกษาของผปวย หากมปญหาในการดแลผ ปวยควรปรกษา ทมสขภาพ

การสอสารกบผปวยโรคหลอดเลอดสมอง (รปท 1) ผปวยอาจมปญหาการสอสาร เชน ฟงค�าพด ไมเขาใจ พดไมชด พดไมได ท�าใหผปวยทกขทรมานใจ หงดหงด ทอแท ญาตควรท�าความเขาใจปญหาของ ผ ป วย มความใจเยนและอดทนท จะช วยเหลอ อาจใหผปวยใชวธสอสารอนๆทดแทน เชน การเขยน การอาน การชรปภาพ สญลกษณทสอความตองการ หรอความหมายแทนค�าพด

การดแลกจวตรประจ�าวน กจวตรประจ�าวน หมายถง กจกรรมตางๆ ทบคคลกระท�าเปนประจ�าในแตละวน เรมตงแตตนนอนจนถงเขานอน ซงผปวยทออนแรงครงซกตองเรยนร การท�ากจวตรประจ�าวนตางๆ เหลานดวยตนเองเพอใหเกดความภาคภมใจและไมเปนภาระของผอน

การอาบน�า ผ ป วยทมอาการออนแรงเลกนอยสามารถ อาบน�าไดตามปกต ขอควรระวง คอ การลนลมในหองน�า ดงนนควรจดใหผ ปวยนงอาบน�าบนเกาอ มบรเวณสะดวกในการจบอปกรณอาบน�า เชน สบ ผาเชดตว เปนตน โดยควรมญาตอยใกลชดขณะอาบน�าดวย

การเชดตวในรายทผปวยไมสามารถอาบน�าได 1. ปดพดลมและเครองปรบอากาศขณะเชดตว 2. น�ากะละมงและเครองใชตางๆ มาวางทโตะขางเตยงผปวย 3. เลอนตวผปวยใหชดรมเตยงขางทผ ดแล ยนอย หนนหมอน หรอไขเตยงใหศรษะสงจากพนเตยงประมาณ 1 ฟต คลมผาเชดตวทหนาอก ใหผ ปวยท�าความสะอาดปากและฟน แตถาผปวยท�าเองไมได ใหท�าความสะอาดปากและฟนให 4. ถอดเสอผาผปวยออก ใชผาเชดตวปดแทน

รปท 1 การสอสารกบผปวยโรคหลอดเลอดสมอง (stroke unit)


เปดเฉพาะสวนทจะเชดเทานน 5. ใชผาชบน�าบดพอหมาด เชดใหทวใบหนา ห จมก คอ และใชผาอกผนชบน�าพอหมาด ฟอกสบ เชดใหทวและเชดดวยน�าจนสะอาดและซบใหแหง 6. เชดชวงอกและหนาทองดวยวธเดยวกน จนสะอาด ซบใหแหงแลวเปลยนน�า 7. เชดแขนดานทอยไกลตวกอน ดวยสบและเชดดวยน�าจนสะอาด ซบใหแหง 8. ยายมาเชดแขนขางทอย ใกลตวดวยวธเดยวกน เสรจแลวแชมอในกะละมง ฟอกและลางมอ ใหสะอาด ซบใหแหง แลวเปลยนน�า 9. เชดขาดานทอยไกลตวกอน แลวจงเชดขางทอยใกลตวดวยวธเดยวกน เสรจแลวแชเทาในกะละมง ฟอกและลางเทาใหสะอาดซบใหแหงแลวเปลยนน�า 10. ผดแลเดนกลบไปดานตรงขาม พลกตะแคงตวผปวยโดยหนหนาเขาหาผดแล ใชผาเชดตวปแนบหลงผปวยจนถงคอ เพอปองกนการเปยกน�า เชดหลงจนถงคอดวยน�าสบเชดตามดวยน�าสะอาด ซบใหแหง เสรจแลวทาแปง และควรนวดหลงใหผปวยเพอชวย การไหลเวยนเลอดและปองกนการเกดแผลกดทบ 11. ใหผปวยนอนหงายและทาแปง ใสเสอและกางเกง หวผมใหเรยบรอย 12. จดใหผปวยนอนในทาทสบาย

13. น�าเครองใชไปท�าความสะอาดและผงแดดใหแหง 14. ถาเลบมอ เลบเทายาว ควรตดเลบหลงจากเชดตวเสรจแลว *หมายเหต ควรใหผ ปวยถายอจจาระหรอปสสาวะกอนเชดตวหรออาบน�าเพอความสะดวกและจะไดไมตองเสยเวลาหลายครง

การดแลในการรบประทานอาหาร (รปท 2) จดอาหารให เหมาะสมกบโรค ตามแต โรคประจ�าตวของผ ปวยแตละราย เชน เบาหวาน ไขมนสงในเลอด ความดนโลหตสง จดเวลาให ผ ป วยได รบการพกผ อนก อน รบประทานอาหาร ลดสงกระตนขณะรบประทาน เชน ไมดทว เพราะจะท�าใหความสนใจในการรบประทานอาหารลดลง จดวางอาหารใหอยในลานสายตาทผปวยมองเหนได ใหเวลาในการรบประทานไมควรเรงผปวย จดทาใหผปวยอยในทานง หรอนอนศรษะสง กมตวไปขางหนาเลกนอย ขณะรบประทานอาหารทมลกษณะเปนเสน ชนยาวใหญ ควรตดหรอหนใหชนเลก ควรดแลรกษาความสะอาดปากฟน ผปวยทมปญหากลนล�าบาก ส�าลกควรเลอกอาหารทกลนงายทสดโดยใหเรมอาหารบด หรอ ปนขน เชน มนบด โยเกรต

รปท 2 การดแลผปวยรบประทานอาหาร (stroke unit)


ตอมาลองใหอาหารออนขน เชน โจก ขาวสวยนมๆ จนสามารถกลนไดด จงใหอาหารธรรมดา เชน ขาวสวย ผกตม ผลไมสก จนสามารถรบประทานทเปนน�าได เชน น�า นม น�าผลไม หลงรบประทานอาหารใหผ ปวยดมน�าตาม ทกครง อาจใชหลอดดด หรอใชชอนปอนใหดมทละนอยแตบอยครง แปรงฟน บวนปาก ลางเศษอาหารทเหลอคางในกระพงแกมดานทออนแรงออกใหหมดทกครงหลงรบประทานอาหาร

การดแลสขภาพชองปาก หากผปวยสามารถชวยเหลอตนเองได กใหแปรงฟนไดตามปกต หรอชวยเหลอตามสภาพผปวย สวนผปวยทไมรสกตวควรใชผากอสชบน�ายาบวนปากหรอน�าเกลอเชดท�าความสะอาดการดแลระบบทางเดนหายใจ ในกรณผปวยทมเสมหะและไมสามารถไอหรอขบเสมหะออกเองได หรอผปวยทเจาะคอนน จ�าเปนจะตองชวยดดเสมหะให

วธการดดเสมหะ (รปท 3) 1. บอกผปวย 2. จดทาทสะดวก เชน เงยหนาขน เหยยดคอตรง

3. ลางมอใหสะอาด 4. เชดปลายทอหายใจดวยส�าลชบแอลกอฮอล 70% 5. เป ดเครองดดเสมหะใช แรง 100-120 มม.ปรอท (แบบตดฝาผนง) หรอ 10-15 มม.ปรอท (แบบเคลอนท) การใชแรงมากเกนไปอาจท�าใหเลอดออกได 6. ใสถงมอหยบสายดดเสมหะ สวมตรงรอยตอ ระวงไมใหปลายสายสมผสกบสวนใดๆ เพราะจะน�าเชอเขาสรางกายผปวย 7.สอดสายดดเสมหะเขาไปในทอหายใจ ขณะสอดสายยงไมดดเสมหะ 8. เมอใสสายยางเขาในต�าแหนงทจะดดแลวจงดดเสมหะแลวคอยๆหมนสายยางเปนวงกลมพรอมกบดงสายออกชาๆ ไมควรดดนานเกน 15 วนาท และพกดดเสมหะ 20-30 วนาท จงดซ�าจนโลง 9. ปดเครองดดเสมหะแลวปลดสายยางลงในน�ายาฆาเชอโรคพรอมถงมอ หรอทงลงถงขยะหากใชแบบครงเดยว 10. เชดปลายตวตอดวยส�าลชบแอลกอฮอล 70% 11. ควรเปลยนขวดทใชเกบเสมหะในเครองดดเสมหะ อยางนอยวนละ 1 ครง

รปท 3 การดดเสมหะ (stroke unit)


การท�าแผลเจาะคอ (รปท 4) 1. ลางมอใหสะอาด 2. แกะชดท�าแผล 3. ใชคมคบส�าลชบน�าเกลอ เชดโดยรอบแผล 4. ใชผากอซพบครง 2 แผนปดรอบแผล

อาหารส�าหรบผปวยโรคหลอดเลอดสมอง - หลกเลยงอาหารทมคอเลสเตอรอลและ ไขมนสง ไดแก เนอสตวตดมน มนหม หนงเปดหนงไก ไขแดงและอาหารทะเล - รบประทานอาหารทมไขมนต�า รบประทานเนอสตวไมตดมนเชนเนอปลาเปนอาหารทมไขมนต�ากวาเนอหม เนอวว - รบประทานอาหารทมกากใย เชน ขาวกลอง ขาวซอมมอ ผก ผลไม เพอชวยในการขบถายและ ชวยใหรางกายดดซมไขมนลดลง - ในการปรงอาหารควรใชน�ามนพช เชน น�ามนถวเหลอง น�ามนร�าขาว แทนน�ามนทมไขมนอมตวสง เชน น�ามนทไดจากสตว - หลกเลยงอาหารประเภททอด ขนมหวานตางๆ ครม เนย กะท - หลกเลยงอาหารทมเกลอโซเดยม อาหารจ�าพวก กงแหง ปลาเคม เนอเคม กะป อาหารหมกดอง และหลกเลยงการเตมเกลอหรอสารปรงรสตางๆ ในอาหาร น�าปลา ซอว ซอส ผงชรส หลกเลยงเครองดมแอลกอฮอล หรอจ�าพวกชา หรอกาแฟ

การใหอาหารทางสายยาง (รปท 5 ) กรณผ ปวยไมสามารถรบประทานอาหารได หรอมปญหาการกลน จ�าเปนตองใสสายยางใหอาหาร

วธการใหอาหาร 1. จดใหผปวยอยในทาศรษะสงหรอกงนงกงนอน เพอปองกนการส�าลก 2. ลางมอใหสะอาด 3. เชดปลายสายดวยส�าลชบ 70% แอลกอฮอล 4. ตรวจสอบต�าแหนงสายและอาหารทคางในกระเพาะอาหาร โดยตอปลายสายเขากบกระบอกใหอาหาร ทดสอบดวาสายอยในกระเพาะอาหาร หรอมอาหารเหลอคางหรอไม ดดเอาอาหารทคางเกาในกระเพาะอาหารออกถามากกวา100 ซซ ใหดนกลบ เขาไปชาๆ และเลอนเวลาใหอาหารออกไป หรออาจ ตองงดอาหารมอนน แตถามอาหารไมเกน 70 ซซ ใหดนกลบชาๆ และใหอาหารตอได 5. การใหอาหาร ยา และน�า ตอปลายสายเขากบกระบอกใหอาหาร เทอาหารเหลวลงชาๆ ยกกระบอกอาหารสงจากตวผปวยประมาณ 50 ซซ คอยเตมอาหารเรอยๆ เพอปองกนอากาศเขาไปในกระเพาะอาหาร เตรยมยาหลงอาหารใหพรอมโดยบดใหละเอยด ใหยาหลงอาหารและใหน�าตามประมาณ 50 ซซ เพอเปน การลางสายใหสะอาด หลงใหอาหารเสรจยกสายยางใหสงขนเพอไมใหอาหารไหลยอนออกมาคาสาย ใชจกปดสาย เชดสาย ใหสะอาด

รปท 4 แผลเจาะคอ (stroke unit) รปท 5 การใหอาหารสายยาง (stroke unit)


6. หลงใหอาหาร ปดจกสายใหอาหารใหแนน จดใหผปวยอยในทาหวสง 30 องศา นาน 30 - 60 นาท 7. เกบขาวของเครองใช ลางท�าความสะอาด **เวลาทเหมาะสมในการใหอาหารทางสายยาง ไดแก เวลา 06.00 น. 12.00 น.18.00 น. และ 24.00 น.

ขอควรระวงในการปองกนการเกดภาวะแทรกซอน2,3,6

จากการใหอาหารทางสายยาง - ญาต/ผดแล จะตองไดรบการฝกท�าอาหารเหลว และวธการใหอาหารจนช�านาญจากบคลากรทางการแพทย - ลางมอใหสะอาดกอนและหลงใหอาหาร ทกครง - การใสสายยางใหอาหารตองกระท�าโดย ผเชยวชาญ โดยแพทยและพยาบาลเทานน - ตองทดสอบต�าแหนงของสายยางทกครง เพอปองกนการส�าลกลงปอดขณะใหอาหารถาผปวยไอหรอส�าลกใหหยดทนท ถาหยดไอใหลองใหอาหารตอ ถ ายงไออย ให หยดใหอาหารและปรกษาบคลากรทางการแพทย - หากสงเกตเหนวาสายยางเลอนจากต�าแหนงเดมไมเกน 2 นว ใหดนสายอาหารกลบเขาต�าแหนงเดมและทดสอบดวาสายอยในกระเพาะอาหารหรอไม

การดแลการนอน ผปวยหลายคนมวงจรการนอนหลบทเปลยนไปจากคนปกต เชน นอนกลางวน แตไมคอยนอนตอนกลางคนหรอนอนหลบเปนชวง ๆ ตางจากคนปกต

ญาตควรจดสงแวดลอม ใหสงบเงยบในตอนกลางคน และควรจดกจกรรม เชน เชาฝกเดนออกก�าลงกาย หรอออกก�าลงกายวธอนๆ อานหนงสอ ตดตามขาวสาร ดโทรทศน ฟงวทย พดคยหรอกจกรรมอน ๆ ทผปวยสนใจ ในชวงเวลากลางวน ถาผปวยมปญหาการบวม แขน ขา มอ เทา ซงพบบอยในขางทออนแรง สามารถแกไขเบองตนได โดยจดทานอนหนนรองขางทบวมใหสงดวยการใชวสดออนน ม เชน ผาหม หมอนขาง กระต นใหเปลยนอรยาบถบอย ๆ

การจดทานอน - ควรเปลยนทานอนอยางนอยทก 2 ชวโมง เพอให ส วนใดส วนหน งไม รบแรงกดนานเกนไป ถาเปลยนทานอนแลวรอยแดงบรเวณผวหนงไมหายภายใน 30 นาท อาจจะพจารณาใหเปลยนทานอน ไดบอยขน โดยมการหมนเวยนเปลยนทานอน เชน นอนหงาย นอนตะแคงซาย นอนตะแคงขวา สลบกนไป - การนอนตะแคง ควรจดใหนอนตะแคง กงหงาย ใชหมอนยาวรบตลอดแนวล�าตว รวมทงบรเวณขอเขา ขอเทา ควรท�าใหสะโพก ท�ามม 30 องศาและ ใชหมอนรองตามปมกระดก และใบห - การนอนหงาย ควรมหมอนสอดคนระหวางหวเขา ตาตมทง 2 ขาง ขา 2 ขาง และรองใตนองและขาเพอใหเทาลอยพนพนไมกดทนอน

การจดทานอนหงาย (รปท 6) - หมอนไมควรใหสงมาก

รปท 6 ทานอนขาเหยยดตรง (stroke unit)


- ศรษะและล�าตวอยในแนวตรง - แขนเหยยดสบายวางขางล�าตว - ขอมอจะคว�าหรอหงายกได - ขาเหยยดตรงมผาขนหนรองใตเขา ใหขอเขางอเลกนอย - ปลายเทาควรใชผาขนหนเลกๆ รองดาน ลางของขอเทา เพอใหเทาตงตรง ปองกนแผลกดทบท ตาตม

การจดทานอนตะแคงทบขางทปกต (รปท 7) - ศรษะโนมไปทางดานหนาเลกนอย - แขนของผปวยขางทออนแรงควรมหมอนรองใตแขน ยนแขนไปขางหนา - ขอศอกเหยยด มอคว�าบนหมอน - ขอมอตรงนวมอเหยยดออก - สะโพกและเขาขางทออนแรงมหมอนรองตงแต สะโพกถงปลายเทาและขอเข างอประมาณ 30 องศา

- ใชหมอนวางดานหลงเพอชวยพลกตะแคงตว ปองกนการเกดแผลกดทบ

การจดทานอนตะแคงทบขางทออนแรง (รปท 8) - ศรษะโนมไปทางดานหนาเลกนอย - สะโพกและเขาขางด มหมอนรองใตตงแตสะโพกถงปลายเทา - แขนขางทออนแรงยนมาขางหนา ขอศอกตรงหงายมอ - ขาขางทออนแรง เหยยดขา เขางอเลกนอย ขอเทาอยในทาทปกต - ใชหมอนวางดานหลงเพอชวยพลกตะแคงตว ปองกนการเกดแผลกดทบ

การเดน 1. ใชมอขางทปกตจบไมเทา 2. ยกไมเทาไปขางหนากอน 3. กาวเทาขางทออนแรงกอน 4. กาวเทาขางทปกตตามมา

รปท 8 ทานอนตะแคงทบขางทออนแรง (stroke unit)

รปท 7 ทานอนตะแคงทบขางทไมออนแรง (stroke unit)


การขน-ลงบนได (รปท 9) 1. กาวขาขางทปกตขนกอน 2. กาวขาขางทออนแรงลงกอน (รปท 10)

การดแลผปวยและการปองกนแผลกดทบ แผลกดทบเปนภาวะทพบไดบอยในผ ปวย ทมปญหาเรองการเคลอนไหวไมสามารถเคลอนไหว ไดเอง ผวหนงถกกดทบเปนเวลานานอยางตอเนอง ท�าใหเลอดไมสามารถไหลเวยนไปเลยงผวหนงทถก กดทบไดอยางสะดวก สงผลใหผวหนงมลกษณะเปนรอยแดงและมการแตกท�าลายของผวหนง ถาไมไดรบการปองกนดแลตงแตระยะเรมแรกกจะสงผลใหเกดแผลกดทบตามมาได

การใชอปกรณลดแรงกด - อปกรณลดแรงกดอยกบท เชน ทนอนท ท�าจาก เจลโฟม ลม น�าหมอน เปนตน

- อปกรณลดแรงกดสลบไปมา เชน ทนอนลม ไฟฟา การดแลผวหนง - ผปวยทมผวหนงแหง หลงท�าความสะอาดรางกายควรทาโลชน 3 - 4 ครง / วน เพอปองกนผวหนงแตกแหง ผ ปวยทควบคมการขบถายไมได ควรท�า ความสะอาดทกครง ทมการขบถาย และซบใหแหง - ทาวาสลนทผวหนงรอบๆ ทวารหนก แกมกนทง 2 ขาง เพอปองกนผวหนงเปยกชน - สงเสรมการเคลอนไหวของรางกายโดย การออกก�าลงกาย - จดสงแวดลอมเพอใหอากาศถายเทไดสะดวก ไมใหผวหนงอบชน - หลกเลยงการนวดป มกระดกโดยเฉพาะ ทมรอยแดง จะท�าใหการไหลเวยนลดลง - หลกเลยงการใชความรอนประคบบรเวณผวหนงทมความรสกนอยหรอออนแรง

รปท 9 การเดนขนบนได (stroke unit) รปท 10 การเดนลงบนได (stroke unit)


- ดแลผาปทนอนใหสะอาดแหง และเรยบตงเสมอ เพอลดความเปยกชนและลดแรงเสยดทาน - จดเสอผาใหเรยบ หลกเลยงการนอนทบตะเขบเสอ และปมผกตางๆเพอลดแรงกดบรเวณผวหนง - ไม ใช ห วงยางเป าลมรองบร เวณป ม กระดกเพราะจะท�าใหเลอดไปเลยงไดไมดท�าใหเกด แผลได และไมควรใชถงมอใสน�ารองบรเวณปมกระดก เพราะอาจแพยางได

การเคลอนยาย - การเคลอนยายผปวยควรใชแรงยกไมควร ใช วธลาก ไมควรเคลอนยายตามล�าพงถ าผ ป วย ชวยเหลอตวเองไมได - ขณะเคลอนยายโดยการใชรถเขน ควรสวมรองเท าห มส นทกคร ง และรดสายรดกนเท าตก เพอปองกนการเกดอบตเหตขณะเคลอนยาย - ผปวยทชวยเหลอตวเองไมไดไมควรอยใน ทานงนานเกน 1 ชวโมง

ทาเคลอนไหวขอตอ แบบมคนท�าใหผปวย (รปท 11)3

(Passive exercise)

1. การเคลอนไหวขอสวนแขน 1.1 การยกแขนขน-ลง

เรมตนผดแลจบขอมอและขอศอกผปวย

ยกแขนผปวยขนยกแขนผปวยจนถง

เหนอศรษะ

คอยๆวางลง


1.2 การกางแขนออกและหบแขนเขา

1.3 การหมนขอไหลเขา- ออก

1.4 เหยยดขอศอก เขา- ออก

จบทขอศอกและขอมอกางเเขน 90 องศา

จบทขอศอกและขอมอหมนขนและลง

จบขอศอกและขอมอเหยยดออก

จบขอศอกและขอมอ งอเขา


1.5 กระดกขอมอขน – ลง

1.6 ก�านวมอเขาและเหยยดนวมอออก

1.7 กระดกนวโปงขน – ลง

2. การเคลอนไหวขอสวนขา 2.1 งอ - เหยยดขอเขาขอสะโพก

เรมตนจบทขอเทาและขอเขาผปวย

แลวงอขอสะโพกใหสดและเหยยดออก


2.2 หมนขอสะโพกเขา หมนขอสะโพกออก

2.3 กางขาออกและหบขาเขาของขอสะโพก

2.4 การกระดกขอเทาขนและลง

เรมตนจบทขอเทาและขอเขาผปวยงอ 90 องศา

เรมตนมอรองไตเขาและขอเทา

กางขาออกและหบเขาสลบกน

แลวหมนขอสะโพกเขา-ออก


การเคลอนไหวขอไหลทใหผปวยท�าดวยตนเอง โดยใหผปวยเอามอสองขางประสานกนแลวยกมอขนเหนอศรษะขน - ลง

ดแลจตใจผปวยโรคหลอดเลอดสมอง (รปท 12) ปญหาทางสภาพจตใจของผปวย อาจเกดจากรอยโรคในสมอง ซงสงผลใหเกดการเปลยนแปลงทางอารมณ เกดภาวะซมเศรา หรอมบคลกภาพทเปลยนไป และถงแมไมไดมผลมาจากทางสมอง แตการทผปวยมปญหาทางรางกาย ทงการเคลอนไหว หรอการตดตอสอสาร ความสามารถในการท�าหนาท และตองพงพา ผอน กอาจสงผลใหผ ปวยเกดความร สกดอยคณคา ซมเศรา เครยด วตกกงวล หรอหงดหงดไดงาย หากมภาวะอารมณทเปลยนไปอยางรนแรง ผปวยควรไดรบการประเมน และการดแลทางดานจตใจ และในสวนของผดแลกควรมความ เขาใจในตวผปวย คอยสนบสนนและใหก�าลงใจในการท�าสงตางๆ การหากจกรรมใหผปวยท�า งานอดเรก

การออกก�าลงกาย หรอการฟงเพลงกจะชวยในเรองจตใจ และอารมณของผปวยไดเชนกนญาตและผดแลเปนบคคลทมความใกลชดกบผปวยมากทสด หากมความเขาใจในบทบาทของตนเอง ไดรบค�าแนะน�าท ถกตองในการดแลผปวย กจะสามารถท�าใหผ ปวย โรคหลอดเลอดสมองไดรบการฟนฟทดทสด ตวญาตหรอผ ดแลเอง อาจร สกเหนอยลา หรอเครยดได กสามารถปรกษาบคลากรทางการแพทย หรอบคคลรอบขาง รวมทงหาเวลาพกผอนใหกบตนเองบาง

การปรบสภาพบานและสงแวดลอม บานหรอสภาพแวดลอม ทพกอาศยทเคยอยอาจไมเหมาะสมตอการด�ารงชวตใหมภายหลงออกจากโรงพยาบาล เชน บางคนสามารถเดนไดแตขนลงบนไดไมได หรอบางคนอาจเดนไมได ตองใชรถเขน อาจตองจดหองนอนเปลยนเปนชนลาง เพอความสะดวกใน การเคลอนยาย เปนตน ผทประสบปญหาคงตองดดแปลง บานและสภาพแวดลอมไมมากกนอยตามแตก�าลงทม

รปท 12 การสรางความคนเคยกบผปวยเพอลดความวตกกงวล (stroke unit)


บทสรป เสนเลอดในสมองแตกตบหรอตนท�าใหสมองขาดเลอดไปหลอเลยงสงผลใหสมองสญเสยสมรรถภาพเกดอาการออนแรงหรอการรบความรสกผดปกต ปจจยทกอใหเกดโรคหลอดเลอดสมองไดแก ความดนโลหตสง เบาหวาน ไขมนสง การสบบหรและดมสรา เปนตน การดแลผปวยโรคหลอดเลอดสมองทบานเปนสงส�าคญ ญาต/ผ ดแลควรใหก�าลงใจและสงเสรมผ ปวยใหเกดความเชอมนในตนเองกระตนผปวยไมใหลมรางกายขางทออนแรง กระตนการรบร บคคล วนเวลา สถานท และสงคม ครอบครวควรใหความรก ความใสใจเขาใจปญหาของผปวย กระตนใหผปวยรวมกจกรรมตางๆ ในครอบครวเทาทท�าไดอยางสม�าเสมอ ทงนตองมการการปองกนการเกดภาวะแทรกซอนเชนกน ควรม การหมนเวยนผ ดแล กรณผ ป วยชวยเหลอตนเอง ไมได เนองจากตองดแลอยางใกลชดเปนเวลานาน การรบประทานยาโรคหลอดเลอดสมองตามแผน การรกษาของแพทย เชน ยาละลายลมเลอด ยาตาน การแขงตวของเลอด โดยรบประทานอยางเครงครด และควรสงเกตอาการขางเคยงของยา การรบประทานยาทใชในการควบคมปจจยเสยงหรอยาทรกษาโรคทเกดรวมตามแพทยสง เชน ยาลดความดนโลหตสง ยาโรคหวใจ ยาลดไขมนในเลอด ยาเบาหวานเปนสงส�าคญ และ การมาพบแพทยตามนด หากมอาการผดปกตใหมาพบแพทยกอนวนนด เชน แขน-ขาออนแรง หรอชามากขน งวงซม สบสนมากขน พดไมได ไมเขาใจค�าพดมากขน มไขตดตอกนเกน 3 วน ปสสาวะบอยกลนปสสาวะ ไมได ปสสาวะขน มกลนเหมน เปนตน

เอกสารอางอง1. จรญลกษณ ปองกน,จนทรฉาย มณวงษ. ผลของ

โปรแกรมเตรยมความพรอมตอความพรอมของญาต/ ผ ดแลผ ป วยโรคหลอดเลอดสมองกอนจ�าหนายกลบบาน โรงพยาบาลเจาพระยายมราช จงหวดสพรรณบร .วารสารพยาบาลกระทรวงสาธารณสข 2551;21:7-18.

2. จนตนา จกรปง,วาสน วเศษฤทธ.ผลการใชโปรแกรมการวางแผนจ�าหนายผปวยโรคหลอดเลอดสมอง ตอจ�านวนวนนอนในโรงพยาบาลของผ ปวยและ

ความสามารถในการดแลผปวยโรคหลอดเลอดสมอง โรงพยาบาลนาน.วทยานพนธ(พย.ม.)จฬาลงกรณมหาวทยาลย 2552:85-93.

3. ค มอโรคหลอดเลอดสมอง(อมพาต อมพฤกษ) ส�าหรบประชาชน.กรงเทพฯ:สถาบนประสาทวทยา;2558.

4. แนวทางการพยาบาลผปวยหลอดเลอดสมองส�าหรบพยาบาลทวไป.กรงเทพฯ:สถาบนประสาทวทยา;2554.

5. คมอการดแลผปวยโรคหลอดเลอดสมองระยะฟนฟ ฉบบผปวยและผดแล.กรงเทพ. บรษท บยอนด พบลสชง จ�ากด 2554:1-12.

6. อมา จนทวเศษ, ฉมาภรณ วรกล,ฉววรรณ ยสกล.การวางแผนจ�าหนายผปวยโรคหลอดเลอดสมองในหอผปวยอายรกรรมโรงพยาบาลสงขลานครนทร.สงขลานครนทรเวชสาร 2547;1:19-22.


บทคดยอเสนเลอดในสมองแตกตบหรอตนท�าใหสมองขาดเลอดไปหลอเลยงสงผลใหสมองตายหรอ

ไมสามารถท�าหนาทไดตามปกต และอวยวะทสมองสวนดงกลาวควบคมหยดท�างานหรอสญเสย สมรรถภาพ เกดอาการออนแรงหรอการรบความรสกผดปกต ดงนนการใหค�าแนะน�าส�าหรบการดแลผปวยโรคหลอดเลอดสมองมวตถประสงคเพอใหผปวยไดรบการดแลและฟนฟสภาพรางกาย ใหสามารถกลบไปท�ากจวตรประจ�าวนไดและเพอสรางความมนใจใหแกผดแลใหสามารถดแลผปวยไดอยางปลอดภย ปจจยทกอใหเกดโรคหลอดเลอดสมองไดแกความดนโลหตสง เบาหวานความอวนไขมนในเลอดสง การสบบหร การดมสราและความเครยด บทบาทหนาทของญาต/ผดแลและครอบครวคอการกระตนใหผปวยท�ากจวตรประจ�าวนดวยตวเองใหมากทสดเทาทผ ปวยสามารถท�าได การใหก�าลงใจและสงเสรมผปวยใหเกด ความเชอมนในตนเอง หากมปญหาในการดแลผปวยควรปรกษาทมสขภาพ ส�าหรบเรองการสอสารกบ ผปวยโรคหลอดเลอดสมอง ผปวยอาจมปญหาการสอสาร อาจใชสญลกษณทสอความตองการ หรอ ความหมายแทนค�าพด การปองกนการเกดภาวะแทรกซอนเปนสงส�าคญ ซงภาวะแทรกซอนอาจเกดได อาทเชน เกดจากการใหอาหารทางสายยาง การเกดแผลกดทบ และ การเกดขอตดแขง เปนตนส�าหรบสภาพบานและสงแวดลอมอาจตองมการปรบเปลยนเพอความสะดวกในการเคลอนยายและการท�ากจวตรประจ�าวนของผปวย และการดแลทางดานจตใจ อาจเกดจากรอยโรคซงสงผลใหเกดการเปลยนแปลง ทางอารมณ เกดภาวะซมเศรา หรอมบคลกภาพทเปลยนไป ผดแลกควรมความเขาใจในตวผปวย ตวญาตหรอผดแลเอง อาจรสกเหนอยลา หรอเครยดได กสามารถปรกษาบคลากรทางการแพทย หรอบคคล รอบขาง รวมทงหาเวลาพกผอนใหกบตนเองบาง ดงนนค�าแนะน�าส�าหรบการดแลผปวยโรคหลอดเลอดสมองดงกลาว จงเปนสงส�าคญและเปนประโยชนอยางยงส�าหรบผปวยและญาต/ผดแล

ค�าส�าคญ: การดแลผปวยโรคหลอดเลอดสมอง

how to take care of patients with stroke

Documents