Hoofdstuk 1Endogene en exogene processenParagraaf 1 t/m 5

inhoud• Rusteloze aarde (par. 1)• De opbouw van de aarde (par. 2)• Platentectoniek (par. 3)• Vulkanisme (par. 4)• Aardbevingen (par. 5)

Rusteloze aarde

De miljoenenstad Napels ligt op nog geen 10km van de Vesuvius, niemand lijkt zich zorgen te maken…Toch ging het in 79 na Chr. grandioos mis… De inwoners van Pompei waren volledig verrastDankzij de opgraving in Pompei weten we hier erg veel van.

In mei 1980 was iedereen voorbereid op een uitbarsting van de Mount St. Helens. Toch had nie-mand verwacht dat het zo heftig zou verlopen

Na afloop bleek het grootste deel van de vulkaankegel te zijn verdwenen. De gevolgen waren onvoorstelbaar.

Rusteloze aarde

Hoewel we steeds meer van de aarde weten, laten veel mensen zich steeds weer verrassen door de vaak moeilijk voorstel-bare processen binnen en buiten de aarde.

Rusteloze aarde

Continentale korst Oceanische korst

-licht gesteente -zwaar gesteente

-graniet -basalt-ligt ±4km hoger -ligt ±4km lager

Twee soorten aardkorst

AardkorstAardmantel

Vast gesteente(aardkorst)

Vast gesteente(aardmantel)

Gedeeltelijk vloeibaar(aardmantel)

Aardkorst +bovenste deel aardmantel ►Deel van de aardmantel ►

Welke uitspraak is juist?

1 De aardkorst drijft op de aardmantel.2 De lithosfeer drijft op de asthenosfeer.

De drijvende aardkorst

Kern

1 binnenkern

2 buitenkern

3 mantel

vast, kernreacties▼

verwarmt buitenkern▼

vloeibaar▼

verwarmt mantel▼

Convectiestroming (4) in vast gesteente

6400 km

De kern van de aarde bevat een natuurlijke kernreactor die veel warmte produceert.

De inwendige processen in de aarde moeten er voor zorgen dat de aarde die warmte weer kwijt raakt.

Maar hoe?

De opbouw van de aarde

Wat is het verschil tussen de Zuid-Amerikaanse plaat en de Nazca plaat, wat betreft omvang, opbouw en snelheid?De Zuid-Amerikaanse plaat is groter, bestaat uit oceanische en continentale korst en beweegt langzamer.

Platentektoniek

Aardkorstplaten bewegen t.o.v. elkaar …

convergent divergent transform

Platentektoniek

Oceaanbodem Ontstaat en Verdwijnt terwijl continenten blijven drijven

1 De Nazcaplaat groeit aan de ene kant aan en verdwijnt aan de andere kant.

2 De Zuid-Amerikaanse plaat groeit in het oosten aan en blijft in het westen gelijk.

Basalt nieuwe oceaan- bodem

Platentektoniek

Midoceanische rug

Subductie

Drie theorieën

1 Drijven: convectiestroming, de aardkorst drijft mee.2 Duwen, opstijgende magma duwt de aardkorst uit elkaar3 Trekken, de zware wegduikende oceaanbodem trekt de rest van de plaat mee4 Een combinatie van deze twee of drie

1 Drijven; convectiestroming, de aardkorst drijft mee.2 Duwen, opstijgende magma duwt de aardkorst uit elkaar

3 Trekken, de zware wegduikende oceaanbodem trekt de rest van de plaat mee

De kracht achter platentektoniek, diverse theorieën

Platentektoniek, een doorgaande beweging

De bewegingsrichting van de continenten*

▼De bewegingsrichting draait om

▼

◄De continenten zijn grotendeels naar elkaar gedreven: Pangaea

◄De continenten bewegen uit elkaar, alleen Europa en Afrika naderen elkaar

◄De continenten bewegen naar elkaar

▼De bewegingsrichting draait om

▼

* Bedenk dat eigenlijk de aardkorstplaten bewegen en niet de afzonderlijke continenten

Platentekoniek bepaalt het vulkanisme.

Divergerende beweging op de oceaanbodem▼Rustige (effusieve) erupties

Convergente beweging, subductie▼explosieve erupties

Vulkanisme

1 Het mantelgesteente is vast door de combinatie van een hoge druk en hoge temperatuur.

2 Zodra het mantelgesteente omhoog komt bij de midoceanische rug, wordt de druk minder en smelt het gesteente door de hoge temperatuur.

1

2

3

Effusieve erupties

3 Door het gat tussen de platen stroomt de magma rustig naar buiten.

1

2

3

4

5

1 Oceaanbodem (basalt) + sediment + water duiken naar beneden

2 Op 150km diepte smelt het basalt, sediment en water en vormt lichte maar stroperige magma

3 De lichte magma stijgt tot in de magmakamer4 Pas als de druk groot genoeg is komt er een explo- sieve eruptie. Hoe langer deze uitblijft, des te groter de eruptie

5 Een deel van de magma stijgt maar stolt langzaam ondergronds > een intrusie

Explosieve erupties

Magma

Lava

Intrusie > granietAndesiet

Pyroklastisch materiaal:verpulverd materiaal

Vulkanisch materiaal

Deze stratovulkaan is opgebouwd bij elke uitbarsting met lagen lava en as

Vulkanisch materiaal

Vulkanisme is een ‘opbouwend’ proces

er een heel grote explosie komt waarbij zoveel materiaal naar buiten verdwijnt dat de vulkaan instort > caldera… totdat

Vulkanisme is een ‘opbouwend’ proces

De meeste vulkanen liggenaan de randen van platenen functioneren inovereenstemming met deaard van de plaatbeweging.

Vulkanen die hier niet aanvoldoen worden ‘hotspot’-vulkanen genoemd omdat:

1 omdat ze midden op een plaat liggen

2 omdat ze andersfunctioneren dan je bij die plaatbeweging zouverwachten

Hot spots

Voorbeelden van hotspot-vulkanen:

- IJsland- Azoren- Canarische eilanden- Yellowstone- Hawaii

Zijn dit voorbeelden van 1 of 2?

Hot spots

Door de platentektoniek ontstaat er rek en druk bij convergente en divergente plaatbewegingen

rek

rek

rek

druk

druk

convergent

convergent

divergentdivergent

divergent

Convergente / divergent / rek / druk …..

Aardbevingen

Het ontstaan van een aardbeving

Twee aardkorstplaten bewegen in tegengestelde richting langs elkaar. Ze zitten klem tegen elkaar maar de beweging gaat door…

Het ontstaan van een aardbeving

Terwijl de platen klem zitten tegen elkaar, verbuigt het gesteente, het is elastisch. Van deze vervorming merkt niemand iets maar met nauwkeurige apparatuur kan het wel worden gemeten.

En… terwijl het gesteente verbuigt, bouwt er zich een spanning op in het gesteente.Wanneer deze spanning te groot wordt breekt, het gesteente en verplaatsen de twee platen in tegengestelde richting langs elkaar.

Dit voorbeeld vindt plaats bij een transforme plaatbeweging. Bij convergerende en divergerende bewegingen ontstaat een aardbeving in principe hetzelfde.

Het ontstaan van een aardbeving

Schaal van Mercalli De schaal van Richter t.o.v. Mercalli (bij benadering)

Inten-

siteit

Gevolgen Magnitude

XII buitengewoon catastrofaal; naast de enorme verwoestingen verandert het landschap

9

XI catastrofaal; algemene verwoesting van alle constructies

X vernietigend; naast gebouwen word ook grond verplaatst en is er schade aan dijken en dammen

IX verwoestend; de schade aan gebouwen en infrastructuur is groot 8

VIII vernielend; grote schade aan alle soorten gebouwen 7

VII zeer sterk; veel schade aan slecht gebouwde huizen

VI sterk; muren in huizen raken beschadigd, paniek 6

V vrij sterk; iedereen voelt het, gebroken ramen, kasten vallen om 4,5

IV matig; ’s nachts worden mensen wakker, krakende geluiden in huis. De trillingen lijken afkomstig van zwaar verkeer

III licht; vergelijkbaar met trillingen van het verkeer; niet iedereen voelt het 3

II zeer licht; wordt door enkele personen gevoeld, vooral bovenin gebouwen 1,2

I wordt niet gevoeld, alleen door seismografen geregistreerd

De schaal van Mercalli meet de intensiteit van een aardbeving aan de hand van de hoeveelheid

schade.

De schaal van Richter meet de magnitude van een

aardbeving aan de hand van de hoeveelheid energie

die vrijkomt.

De schalen van Mercalli en Richter

Het effect van rek en druk op de aardkorst op de lange termijn is groot!

Bij welke foto horen de volgende kenmerken?

-rek-druk-gesteente buigt-gesteente breekt-aardbeving-geleidelijk-aan de oppervlakte-diep in de aardkorst

Vervorming van de aardkorst

-druk-gesteente buigt-geleidelijk-diep in de aardkorst

-rek-gesteente breekt-aardbeving-aan de oppervlakte

Vervorming van de aardkorst

Horst?

Slenk?Horst

Slenk

Breuk

Oost-Afrika: Kenia

Plooiings- of breukgebergte?