histori e shtetit të së drejtës

8/13/2019 Histori e shtetit të së drejtës

http://slidepdf.com/reader/full/histori-e-shtetit-te-se-drejtes 1/31

NIVERSITETI SHTETËRORË I TETOVËS

FAK LTETI I SHKENCAVE H MANISTE

DHE ARTEVE

FILOZOFI- SOCIOLOGJI

P NË SEMINARIKE

LENDA : SOCIOLOGJI II

TEMA : “HISTORIA E SHTETIT TË SË DREJTËS”

Kandidati :

Mnt!"i:



Fat#i" Zi#$"i M"% S&na'

Rai#i

Parathënje Në vendin tonë pas vendosjes së pluralizmit politik ,gjithnjë e më shumë është bërë tëmë e ditës çështja e krijimit tështëtit juridik ose shtetit të së drejtës. Natyrisht kërkesa përvendosjen dhe konsolidimin e një shteti të tillë nuk është veçorivetëm e vendit tonë , por e të gjithë vendeve që kanë dalë ngasistemi komunist rrespektivisht sistemi social-utopist.

Shteti juridik është kudo në rendin e ditës. a nga ata qëe përjetojnë dhe e presin për tu bindur për të mirat e tij , kaedhe nga ata qe e presin si rruga e vetme e shpëtimit përshoqëritë e tyre. !or duhet parë se ç"është nocioni i shtetit

juridik , natyra tij e vërtetë , kuptimi i tij.Në kuadër më tëpërgjithshëm mund të thuhet se #ormulimi teorik i konceptit tështetit juridik i përket një periudhe relativisht të largët.

$shtë një temë të cilën për ta përshkruar në jëkomlet të tërësishëm duhet të shkruhen libra të tërë të cilatedhe i takojnëshkencave juridike, por megjithatë është një tëmee prekur mirë nga sociologjia dhe për këtë arsye edhe unëzgjodha. është temë në të cilen do të preken disa periudha më tërëndësishme të kësaj lëmie e ato janë si përiudha skllavopronarediku kah mileniumi i katërt para erës sonë , periudha antike grekee romake pastaj jo mesjetare dhe në #und koha e re e cila edhe i

ndërtoi themelet e shtetit juridik ku normat juridike janë tërregulluar me të drejtën pozitive.

2



Rrënjët Historike

Në kohën e lashtë bota perëndimore ka njohur kryesisht dymendime të mësha politike % mendimin politik grek dhe atë romak. &ë dy kanësanksionuar në doktrinën juridike vendin përcaktues të së drejtës. !orkënvështrimi i tyre ka qenë disi i ndryshëm. 'endimi politik grek është interesuar në radhë të parë përkonceptin e shtetit , duke e trajtuar atë thellësisht dhe duke ndjekur njëmetodëm #ilozo#ike. !ërkundrazi , shkenca juridike romake është interesuar

më shumë për studimin e së drejtës. 'irëpo para se të themelohen këto shtete kanë ekzistuar disashtete tjera që janë më pak të njohura dhe që njihen si shtete skllavo-pronare. Shtetet që më së shumti nijihen gjatë kësaj periudhe parathemelimit të shtetit grek dhe atij romak janë (gjipti, )abilonia, *ndia,+siria, ina, Shteti ietitëve, Shteti i ebrejve etj.

Shteti dhe e drejta në periudhën

skllavo-pronare

Formimi i shteteve të para skllavo-pronare

!erioda shoqëroro-ekonomike skllavopronare është shumë e gjatëajo ka zgjatur a#ër vjet. Shtetet e para janë #ormuar në mileniumin e*/ p.e.s. dhe ka zgjatur deri në shekullin e / të erës sonë. 0jatë kësajperiudhe janë #ormuar shumë shtete por edhe janë shkaterruar shumë.

3



1ormimi i shteteve të para është shumë i ngadalshëm. Shteti është#ormuar në bazë të mardhënjeve pronësore dhe ato #amiljare me oragnizimshoqëror në bazë te normave të sjelljes Shtetet e para janë #ormuar në brigjet e lumejve të mëdhenj si% Nili

(u#rati &igri 2ang-ceng-jan etj rrespektivisht në regjionet subtropike. yrajon i shteteve te vjetra shtrihej nga +#rika veriore nëpër +zinë e mesmedhe indi e deri në inën e jugut. !erveç këtyre shteteve kemi edhe shtete jugore që janë #ormuar në jug të (vropës e ai eshte shteti 0rek dhe shteti3omak në rajonin e detit 'esdhe.

Karakteristikat e shteteve skllavo-pronare

Shtetet skllavo-pronare kanë shumë karakteristika të përbashkëta si%4. &ë gjitha shtetet skllavo-pronarë janë shtete eksploatuese. 'jetet

kryesore të prodhimit gjenden në pjesën më të madhe në duar tëklasës skllavo-pronarë . lasa skllavo-pronarë jetojnë pjesa më emadhe nga puna e skllevërve. Në të gjitha shtetet skllavo-pronarëskllavi është objekt i së drejtës e jo person , subjekti i së drejtës.Skllavo-pronarë skllevërit i kanë si rend të pasurisë së tyre.

5. Skllavopronarët dhe skllevërit janë klasa themelore shoqërore nështetin skllavo-pronarë. (gzistojnë dy #orma të ndryshme njerëzish si

njerëz gjysëm të lirë skllevër të çliruar dhe njerëz të lirë #shatarë,zejtarë, tregtarë , etj.

6. Në shtetet skllavo-pronarë ka pasur kategori të larta dhe të ulëta nëbazë të pasurisë.

. (konomia skllavo-pronarë bazohet në teknikë të ulët edhe në zhvillimine dobët në ndarjen e punës. 7ominon ekonomi e bazuar në blektori dhenë bujqësi.

8. Në të gjitha shtetet skllavo-pronarë e gjejmë sistemin skllavo-pronarëku toka i takonte komunës si tërësi e kjo ja jep për sh#rytëzimin

kooperativave #amiljare të vogla të cilët e punojne pjesën e vet.9. 1orma e studimit të sistemeve supreme shtetërore në #illim aparatishtetëror është mja#t primitiv ku #unksionimi i organeve shtetërorenuk është i di#erencuar sa duhet.

:. &ë gjithë shtetet skllavo-pronarë kanë masë të madhe të ideologjisë#etare. 1eja që në rastet më të shpeshta është zhvilluar është

4



politeizmi. 1eja luan rrol të madh në shtetet skllavo-pronarë ku mundtë thuhet se shteti dhe #aja nuk janë ndarë në mes veti.

;. arakteristikë e përgjithshme te shtetet skllavo-pronarë ështëpabarazia juridike. Shtetet skllavo-pronarë janë shtete lu#tarake,

shtete pushtuese ku bëjnë plackitje me qëllim për të siguruar mjetepër pasuri te veten personale. 7isa shtete skllavo-pronarë bëhenshtete shumë të mëdha duke iu nënshtruar teritorit dhe popujve dhe#ormohen perandori të mëdha siç janë% +siria, !ersia, shteteteleniste te <ekes se 'adh, dhe 3oma të cilat sundojnë teritore tëmëdha gjeogra#ike dhe mbi popuj të shumtë.

=. Shtetet skllavo-pronarë kanë ndikim të madh edhe në regjionet #qinjëku njerëzit jetojnë në gjendje parashtetërore që ta shpëtojnëshkatërrimin e sistemit #are#isnor në këto grupe.

4. Shtetet skllavo-pronarë egzistojnë një kohë te gjatë disa prej tyrenga dy tre mijë vjet e disa me qindra vjet shkaku i kësaj ështëngadalsimi i zhvillimit ndër shtetet skllavo-pronarë, vetem 3oma e kaperjetuar sistemin skllavo-pronarë deri në #und dhe është shkatërruarpër shkak të dobësis së sistemit të brendshëm. emi shtete që janëshëndruar në shtete #eudale si p.sh. ina, india, pjesa lindore eperëndimore e 3omës etj..

Shtetet e Lindjes së Lashtë

Shtetet e lindjes së lashtë janë krijuar në periudhën prejmileniumit të i/ p.e.s. në luginat e lumejve Nil, &igër. (u#rat, indri, 0rangasi,2ang-ceng-jan etj. . Shtetet më të njohura të lindjes së lashtë kanë qenë (gjipti,

)aniloni, *ndia, ina, +siria, 1enikia, !ersia, Shteti i (brejve dhe Shteti ietitëve. &ë gjithë këto shtete nuk janë krijuar për një herë por janë#ormuar në luginat e lumejve ku kushtet për zhvillimin e bujqësise dheblektorisë kanë qenë mja#t të volitshme.

5



Shteti Egjiptian $shtë krijuar në luginën e lumit Nil në bashkëpunimin e qyteteve më të voglatë shteteve dhe krahinave të quajtura N>'+. )ashkimi së pari u bë në(gjiptin veriorë e pastaj në atë jugorë, kurse rreth vitit 65 p.e.s. u bëbashkimi i (gjiptit të epërm dhe atij të poshtëm dhe u krijua shteti(gjiptian. Shteti (gjiptian që nga krijimi e deri te shkatërrimi për#shin disaetapa të zhvillimit ?

4. për#shinë krijimin dhe bashkimin e normve në nje shtetunik

5. për#shinë perandorinë e vjetër6. për#shinë perandorinë e mesme. për#shinë perandorinë e re

8. shkatërrimin e shtetit (gjiptian'irëpo me ardhjen e popujve tjerë në teritorin egjiptian bëhet dobësimi ishtetit dhe pushtohet nga 3omaket në shekullin e * p.e.s. .

Shteti i Babilonit

$shtë krijuar në luginën e lumit &igër dhe (u#rat, kur kanëegzistuar kushte shoqërore dhe natyrore për krijimin e këtij shteti. )abiloniështë i ngjashëm me shtetin egjiptian sepse kushtet ekonomike kanë qenëshumë të ngjajshme. $shtë krijuar në 'esopotami në mileniumin e i/ p.e.s..Sunduesi më i rëndësishëm i )abilonit ishte Hamurabi@sundimtari i gjashtë ikësaj dinastieA dhe biri tij Samsuilini.

Numri i burimeve për studimin e <indjes së <ashtë nuk është imadh, kjo është shkak i mosnjohjes së al#abetit dhe gjuhës. !ër shkak të

mosnjohjes së al#abetit shumë shtete të <indjes së lashtë nuk janë studiuar#are ose disa shtete janë studiuar pjesërisht.Ndër të gjitha shtetet e lindjes së lashtë më së shumti janë studiuar shtetii (gjiptit dhe )abilonit. Nga burimet për shtetin (gjiptian duhet përmendur#ragmented e ligjeve të 1araonit 3amzesi.

6



!ër )abiloninduhet të përmendet kodi i amurabit që është krijuar rrethshekullit BB apo shek.B*B p.e.s. odi i amurabit është shkruar në shtyllatë mëdha të gurit dhe ka 5;= nene .!ër shtetet e hetitëve është krijuar odi i etitëve shekulli B/-B/* pes.

!ër shtetin (brejve është )iblii betimit të vjetër.!ër shtetin e *ndisë burim më i rëndësishëm është kodi 'any dhe librat#etarë të /edës.

bi të !rejtën në "re#inë $ntike

Një kërkesë për një shoqëri të bazuar në të drejtën , në

rrespektimin e ligjeve ndeshet në mendimtarët e parë të 0reqisë së lashtë.(siodi , poet i njohur grek i shekullit /*** p.e.s.në veprën e tij i thurr lavdenjë drejtësie që duhet të sigurojë paanësinë dhe barazinë në trajtimin enjerëzve.

Në vitin i=ë p. l. . Soloni u zgjedh për arhon të +thinës. 7etyra etij ishte re#ormimi i !olisit, me qëllim të shmangjes së lu#tës qytetare dhezbutjes së lu#tës së klasave. (dhe pse Soloni hoqi shërbëtorinë e borChit, aidështoi me re#ormat e tjera të përgjithshme. Shpejt erdhi sërish deri teklu#tërat e reja. Shtresat e ulta dhe ato të mesme e vërejtën nevojën eangazhimit të tyre dhe e #ituan me lu#të ndikimin.

'ë vonë , pas re#ormave të Klistenit D ërkesat për #ormimin einstitucioneve të reja, leisthenesi i realizoi përmes re#ormave të tij @4;E:p. l. . A. F zbatuan masat që vijojnë 3e#ormimi i rendit të !hyleve @sipas parimeve të pastra territorialeA%

Në vend të katër !hyleve të vjetra u krijuan dhjetë !hyle të reja

sipas shortit nga tri rajonet +ttik.

)artja e kompetencave më të rëndësishme të vendosjes nga

institucionet e vjetra të dominuara nga shtresa #isnike @+reopag,

!hylet e vjetra, !hratriA në institucionet e reja demokratike

@asambleja popullore, ëshilli !esëqind, 7emet, &ritty, !hylet e rejaA

Ggjedhja me short dhe pagesa e detyrave

onsekuenca e re#ormave ishte heqja e plotë e pushtetit të

shtresës #isnike. &ani, ata ishin të detyruar të merren me Hpopullin e ulëtH

në bashkësitë lokale @7emetA. !ërveç kësaj u bë e mundshme edhe

7



pjesmarrja e të var#ërve në jetën politike. jo pjesëmarrje u bë obligim dhe

detyrë e të gjithë qytetarëve. +tyre të cilët nuk bënin këtë u hiqeshin të

drejtat qytetare dhe përjashtoheshin nga shoqëria. !ërmes re#ormave të

leisthenesit erdhi deri tek institucionalizimi i vetadministrimit qytetar dhe

#utja e #ormës së moderuar të demokracisë përmes barazisë ligjore.I,demokracia athinase u a#irmua në bazë të parimit të quajtur %&sonomia'

dmth të barazisë përpara ligjit. 'endimi politik grek nuk njeh përparsinë e së drejtës në raport mështetin sepse sipas tyre e drejta ekziston në shtet por nuk përbën njëelement mbizotërues( Platoni pre#eronte Jqeverisjen e njerëzveK dhe megjithëse në veprën e tij të #undit J<igjetK ka mburrur meritat e njëqeverisjeje të ligjeve @ term ky i njejtë me termin modern Jrule o# laLKA ,prapëseprap , sipas tij qeverisja ideale nuk është e bazuar në të drejtën ,

por në njohjen racionale , #ilozo#ike , të asaj që është e mirë. Nga ana e tij $ristoteli , pa njohur epërsinë e së drejtës ,a#irmonte epërsinë e qeverisjej së ligjeve ndaj asaj të njerëzve. Nuk mundtë mos vihet në dukje moderniteti i kësaj teze të #ilozo#it të madh grek , icili mund të konsiderohet si një prekursorë i vërtetë i shtetit juridik. !orduke pranuar se drejtësia nuk mund të ekzistojë jashtë së drejtës ,+ristoteli mbronë idenë se është shteti ai që para se gjithash duhet tëgarantojë të drejtën , pra të sigurojë zbatimin e saj.

ushtetuta në shtet , thotë +ristoteli është organizimi imagjistraturave , ndarja e kompetencave , atribuimi i sovranitetit , me një#jalë përcaktimi i synimit të posaçëm të çdo shoqate politike. !or siç vë nëdukje <eo amon , kur +ristoteli #let për kushtetutën , me këtë ai kuptonregjimin e një qytet-shteti, si rezulton nga organizimi i tij i përgjithshëm ,sepse asnjë nga qytetet greke nuk ka pasur një kushtetutë të hartuar si njëdokument i veçantë si në ditët tona sepse kushtetuta del në një moment tëcaktuar të historisë dhe nuk njihet në lashtësi. Sidoqo#të për#shirja e së drejtës në vetë konceptin e shtetit ,mund të kosiderohet si një elemen përbërës i këtij të #undit.

8



Shteti i së !rejtës Romake

Ghdukja e poliseve greke ku shtetasit merrnin pjesë të

drejtëpërdrejtë në qeverisjen e vendit dhe ku ligji trajtohej si shprehje evullnetit të popullit , si mjet për sigurimin e barazisë së qytetarëve dhe siku#izim për pushtetin e qeveritarëve , kalimi në shtetet universale @si ai i+leksandrit të 'adh dhe Shteti 3omakA çuan një një evolucion të konceptittë së drejtës. 0jithmonë e më shumë e drejta konsiderohej si një #ormë e ligjit qëshprente autoritetin e një sovrani universal. Në këtë vështrim ështëkuptimplote thënja e juristit të shquar të periudhës perandorake romake ,)lpianit , se Jajo që i pëlqen princit ka #uqinë e ligjitK @Jquod principi placuit

legis habet vigoremKA. &rajtimi i këtij problemi shënoi një hap përpara në3omën e vjetër. 7ihet se me mendimin juridik romak u #ormua për harë tëparë një shkencë juridike positive, brenda së cilës u përvijua një teori epërgjithshmë e së drejtës. ( drejta romake sdaksionoi epërsinë e normës juridike në sjhtetdhe kjo ishte etapa e parë e konceptimit juridik të shtetit, e teorisë sështetit dhe së drejtës, që hapte rrugën drejt shtetit modern. Nga këtodallime midis konceptit grek dhe atij romak ,Hegeli nCori konkluzionin seqyteti grek ishte Jnjë vepër arti politikK dhe jo një shtet juridik.

*shin romakët ata të cilët përpunuan të parin koncept të vërtetë juridiktë shtetit, duke sanksionuar epërsinë e së drejtës në shtet. !ër tapushteti është i kushtëzuar nga e drejta. +të mund ta mbajë !rinci ose!opulli, ai mund të jetë edhe absolut, por në asnjë rast nuk mund të jetëarbitrar. $shtë vënë në dukje se ky për#ytyrim i lidhjes midis shtetit dhe sëdrejtës është a#irmuar sidomos me ndarjen në të drejtën publike dhe

9



private, të #ormuluar #illimisht nga Flpiani, sepse veç të tjerave, kjo ndarjepati si pasojë rregullimin e saktë të të drejtave private, në #usha të tilla simartesa, mardhënjet bashkshortore, mardhënjet ndërmjet prindërve dhe#ëmijëve, të drejtat pasurore personale, të drejtat pasurore reale dhe

mbrojtja e së drejtës private nga ana e shtetit. (lement tjetër përbërës i shtetit konsiderohet sovraniteti i cili ukushtëzua historikisht nga dy dukuri%

4. nga revolucioni i madh që solli rishtërimi i cili shpuri në njëndryshim rrënjësorë të konceptit të njerëzve për jetën etyre në shoqëri

5. nga krijimi i #ormacioneve politike të qëndrueshme, që lejoizhvillimin e institucioneve të përhershme.

F*stel !ë Kulan+h @1ustel de MoulangesA në veprën e tij klasikeJyteti i lashtëK shkruante%K!ërsa i përket qeverisjej së shtetit, mund të

thuhet se rishtërimi e trans#ormoi në thelbin e saj, pikërisht sepse nuk u

muar me tëK. Në kohët e vjetra , #eja dhe shteti ishin njëO Në vend të kësaj,e+u Krishti mëson se mbretëria e tij nuk i përket kësaj bote. +i e ndan#enë nga qeverisjaO 2ezu rishti shton%Ki jepni Pezarit çka është e Pezarit

dhe !erëndisë çka është e !erëndisëK. ishte hera e parë që dallohej kaqqartë !erëndia nga shteti sepse Pezari në atë epokë ishte ende kryepri#ti ,kryetari dhe organi kryesorë i #esë romakeO !or 2ezu rishti e prish këtëlidhje që paganizmi dhe perandoria doninta rivendosnin , ai shpall se #eja nukështë më shteti dhe se bindja ndaj Pezarit nuk është e njëjta gjë si bindjandaj Gotit.

Në (vropën perëndimore pas shembjes së perandorisë romake,popujt gjermanikë sollën me vete një koncept për të drejtën që ndryshontenga ai i romakëve. Në këta popuj , të paktën në kohë paqeje, ishte i ku#izuarpushteti i prijësave dhe organi kryesorë vendimmarrës ishte kuvendi injerëzve të lirë. Në këtë mënyrë , në (vropën perëndimore , pas shembjes së shtetitromak rrespektivisht perandorisë romake , rilindte koncepti i vjetër qëkonsideronte vullnetin e popullit si burim të së drejtës. !or një koncept i tillëu mbyt më vonë pas krijimit të shtetevë të #uqishme #eudale, sidomos paskrijimit të !erandorisë së Shenjtë 3omake-0jermanike të Karlit të adh të#rankëve dhe të pasuesve të tij. rijimi i kësaj perandorie pati si pasojë që e drejta perandorake tëkonsiderohej si e drejtë unike , universale dhe kjo u lehtësua edhe nga #akti

10



se që nga shekulli B* #illoi procesi i rikthimit në #uqi të së drejtës romake, ecila ishte zhdukur në shekujt e parë që pasuan shkatërrimin e shtetit romak.

E !rejta dhe Shteti në esjetë

Në mendimin mesjetar, që në përgjithësi pasqyronte botëkuptimin#etar, pushteti mbretëror lidhej me të drejtën dhe me të mirën epërgjithshme. 'egjithëse mbreti ishte një princ i krishterë, pushteti

nuk konsiderohej pronë e tij, siç ndodhte me princat romak, por duhejtQi shërbente drejtësisë, sepse mbreti Jcaktohej nga GotiK dhevullneti i përgjithshëm konsiderohej si shprehje e #uqisë hyjnore, qëtë mbretëronin drejtësia dhe e mira e përgjithshme.

Një pikëpamje e përhapur në mësjetë, por e pranuar plotësishtndoshta vetëm në #azën e saj të hershme, ishte se Jshteti vetë nuk mundettë krijojë ose të bëjë të drejtën, dhe natyrisht aq më pak të zhdukë a tëshkelë të drejtën, sepse kjo do të thotë të zhdukësh vetë drejtësinë, dhekjo do të ishte një absurditet, një mëkat, një kryengritje kundër Gotit i cili

ishte i vetmi që krijon të drejtën. &heksi që vihej në mesjetë në këtë mision të mbretit si dhënës idrejtësisë, i shërbente idesë së emancipimit të pushtetit mbretëror ndajpapatit dhe sigurimit të epërsisë së tij ndaj #eudalëve.!randaj sh#rytëzohetthënia e Shën $ugustinit Jomnis potestas a 7eoK @çdo pushtet buron ngaGotiA, për të argumentuar se bindja ndaj pushtetit mbretëror ishte një#ormë e bindjes ndaj Gotit. ëto ai i parashtron në një vepër të madhe që quhet J'bi ytetin eGotitK. Shprehja Jyteti i GotitK ose J'bretëria e GotitK vjen nga )ibla dhe

mësimet e 2ezu rishtit. +ugustini mendonte se historia njerëqzore ështënjë lu#të midis Jytetit të GotitK dhe Jytetit të &okësK. 7y qytetet nuk janë qytete politike të ndara midis tyre. +ta lu#tojnë për dominim në çdoperson të veçantë. 'egjithatë Jyteti i GotitK është pak a shumë ipranishëm në kishë, ndërsa Jyteti i &okësK është i pranishëm tek shtetipsh. tek !erandoria 3omake e cila po shkonte drejt shkatërrimit pikërisht nëkohën e +ugustinit.

11



y koncept #illoi të duket pak nga pak edhe më qartë edhe nëmesjetë, kur isha dhe Shteti #illuan lu#tën për dominim. JNuk ka shpëtim jashtë ishësK u tha atëherë.Kyteti i GotitK i +ugustinit më së #undi uidenti#ikua me ishën. 7eri në kohën e 3e#ormacionit nuk pati asnjë protestë

kundër mendimit se njerëzit mund ta marrin shpëtimin vetëm nëpërmjetishës. Në mesjetë veçohet mendimi i oma $kuinit që kërkonte kthimin nëkonceptet e kohës së lashtë për Shtetin dhe të 7rejtën.+kuini ndoqimësimiet e +ristotelit, duke e lidhur natyrisht me konceptet teologjike. +tiji pëlqente të përsëristë përku#izimin e Miceronit për Shtetin% J3epublikaështë një bashkësi e shumë qenieve njerëzore të grumbulluara në shoqëri meanë të pranimit të së drejtës dhe bashkësisë së interesaveK. Shteti thotë +kuini , është një institucion natyrorë. +i rrjedh

nga natyra e njeriut. Në këtë pikpamje +kuini ka vazhduar teorinë politike të+ristotelit nga e cila ai ka marrë #razën ""njeriu për nga natyra është ka#shëpolitike"". !ërderisa +kuini ka një pikpamje të ndryshme për natyrënnjerëzore ai gjithashtu ka edhe disa pikpamje të ndryshme për shtetin. +ivazhdon ti ndajë shtetin dhe kishën ku për shtetin thotë se nuk duhet tëmerret me çështjen që njeriu ka qëllimin mbinatyrorë dhe ai thotë se mekëtë duhet të merret kisha , por ai e studjoi shtetin dhe e shpjegoi origjinëne tij sipas nocioneve të Gotit. !ër +kuinin shteti nuk ishte produkt i mëkatit njerëzor siç ishte për+ugustinin , por ai shtetin e koncpton si një e mirë njerzore sepse ai mendonse shteti njeriut ja ruan interesat personale edhe atë paqen , të miratmateriale, organizon veprimet e qytetarëve etj. . 7uke i marrë parasysh ligjet që i shtjelluam më lartë , +kuini thotëse shteti është veçanërisht burim i ligjit njerëzorë @y ka të bëjë me

statutët e veçanta të qeverisjes. ëto statute ose ligje njerzore rrjedhin

nga parimet e përgjithshme të ligjit natyrorë. +shtu si ne nCjerrim

konkluzione nga shkenca të ndryshme nga njohja natyrore e parimeve të

pash#aqura po kështu nga parimet e ligjit natyrorë arsyeja njerëzorë ka

nevojë të nCjerrë përcaktime më të veçanta për çështje të caktuara. ëto

përcaktime të veçanta të nCjerra nga arsyeja njerëzorë quhen ligje

njerëzore. 7isa ligje mund të jenë të padrejtë thotë +kuini , sepse janë në

kundërshtim më të mirën yjnore dhe si të tillë i merr ligjet e tiranëve duke

për#shirë servilizmin ose ndonjë tjetër që është në kundërshtim me ligjin

12



yjnorë. +i konkludon se ligje të këtij lloji në asnjë mënyrë nuk duhet të

nderohen sepse ""Ne duhet ti bindemi Gotit më shumë se njeriut"".A.

+i thotë se #ormulimi i ligjeve nuk duhet të jetë një veprimarbitrar, por duhet të bëhet nën ndikimin e ligjit natyrorë, i cili është

pjesmarrje e njeriut në ligjin e përjetshëm , kurse ligjet pozitive duhet tëmerren me rregulla të veçanta që rrjedhin nga parime të përgjithshme tëligjit natyrorë. +kuini thotë %""e#ekti i vërtetë i ligjit është që ti udhëheq subjektete tija drejt virtyteve të tyre të vërteta ,ti bëjë këto të mira për ato që u jepet. ( vetmja bazë e vërtetë për ligjvënësin është qëllimi për tu siguruarrregullimet në të mirën e përbashkët në përputhje me drejtësinë hyjnore ,pra kështu pasoja e ligjit është që ta bëj njeriun të mirë. <igji në vetvete , thotë +kuini , është vendim i arsyes për të mirën e

përbashkët i #ormuluar dhe i shpallur nga ai që kujdeset për komunitetin pra,nga sovrani. 'egjithëse sovrani ka autoritet dhe #uqi , ligji nuk duhet të

pasqyrojë thjesht #uqinë e tij , por është rrjedhim i arsyes dhe ka përqëllim të mirën e përbashkët të njeriut dhe të shoqërisë në atë shtet.

Në përgjithësi pranohet se idea mesjetare e shteti në veprën e+kuinit paralajmëron shtetin modern, por doktrina e tij përdomosdoshmërinë e pajtimit të pushtetit shtetëror me interesat epopullit mbeti pa e#ekt, sikurse mbetën pa e#ekt edhe përpjekjet e juristëve protestant të cilët në shekullin B/* shpallën të drejtën erezistencës kundër përpjekjeve nga ana e pushtetit mbretëror.

13



Edmund Burke% shkrimtar politik dhe parlamentar anglez@4:5=-4:=:A? deri 4:= Rhig n grupin rreth lordit 3ockingham? u angazhuapr lirin e kolonive amerikano-veriore. )urke kundrshtoi ashpr3evolucionin 1rancez dhe i parashikoi rreziqet e tij. N veprn e tij

HRe1le2tions on the Revolution in Fran2e3 @4:=A u shpreh pr shtetin ezhvilluar n mnyr organike n kundrshtim me at t ngritur n mnyrarti#iciale dhe u b themelues i pikpamjes konservative mbi shtetin nkohn e re.

homas Hobbes% #ilozo# anglez @48;;T49:=A, njri ndrsistematizuesit e mdhenj t racionalizmit, njohs i #ilozo#is s 7escartes-it. 'e qllim t shmangjes s 3evolucionit +nglez, obbes migroi ne !aris49ëT4984 dhe u kthye prap n kohn e MromLell-it.

1ilozo#ia e obbes-it sht nominaliste dhe mekaniciste dhe prjashtonteologjin. +jo merret vetm me gjrat, natyrale dhe arti#iciale, dmth. tkrijuara nga njeriu. 'e ndikim m t madh u b msimi i tij mbi gjendjennatyrore dhe marrveshjen shoqrore @e dreja natyroreA.'e kryeveprn e tij 3Leviathan3 @4984A obbes themeloi #ilozo#inshtetrore t kohs s re. 'eqense n gjendjen natyrore mbretron Hlu#tae secilit kundr secilitH, njerzit lidhin marrveshjen dhe i bartin shtetitpushtetin, legjitimiteti i t cilit qndron n o#rimin e siguris.

,ohn Lo2ke% #ilozo# anglez @4965T4:A, u shkollua n shkollnRestminster, studimet e mjeksis dhe shkencave natyrore i kreu n>C#ord? sekretar, mjek dhe edukues n shtpin e kontit Sha#tesbury?qndroi n 1ranc dhe oland dhe u kthye n +ngli me Rilhelm-in @***A kupunoi deri n vitin 4: edhe atë n ministrin koloniale.ryevepra e tij H$n Essa* 4on2erning Human )nderstandingH @49:4,publikuar pr her t par m 49;=E=A shnoi themelimin e empirizmitanglez. 1ilozo#ia shtetrore e <ocke-ut mson, pr dallim nga ajo e obbes-it, se shteti sht krijes e njeriut, me qllim t garantimit t liris,

barazis dhe prons, prmes ku#izimeve t ndrsjella. 'e kt u prcaktuakarakteri i shtetit n kuptimin e sovranitetit t popullit. Sipas ktij kuptiminuk mund t njihen as qeverit patrialkale e as ato apsolutiste. !opulli egzon t drejtn e rezistencs kundr çdo #orme t sundimitantikushtetues. 'e veprn e tij 35o reatises o1 "overnment3 @49=A,<ocke u b themeluesi i #ilozo#is liberale politike me ndikim t madh

15



historik n +ngli dhe n S)+ @shiko kompleksin tematik & drejtat enjeriut.

Karl ar6% #ilozo# dhe revolucionar @4;4;-4;;6A, themelues i

marksizmit. Studijoi shkencat juridike dhe #ilozo#in n )onn dhe )erlin. N)erlin iu bashkua rrethit t hegelianve t rinj. 4;5E6 ishte redaktor igazets liberale-opozitare H3heinischen GeitungH n Uln? pas ndalimit t sajshkoi n !aris. Nn ndikimin e <udLig 1euerbach-ut erdhi te ideja ematerializmit #ilozo#ik, ndrsa nn ndikimin e socialistve utopik #rancez nat t socializmit revolucionar. S bashku me 1riedrich (ngels-in zhvilloikonceptin e tij historik materialist. i dbuar nga !arisi, 'arC-i jetoi nga viti4;ë8T4;ë; n )ruksel. ' 4;:, s bashku me (ngels-in u antarsuan n<idhjen omuniste dhe prmblodhn s bashku pr t si program partiak

H'ani#estin e !artis omunisteH @4;;A, i cili revolucionin e proletariatit eparasheh si rezultat i nj procesi historik t ligjshm.3evolucioni i vitit 4;; i mundsoi 'arC-it kthimin n 0jermani. 4;;E=ishte kryeredaktor i gazets radikal-demokratike nga Ulni HNeuen3heinischen GeitungH. Në vitin 4;= u detyrua prap t emigroj? pjesn embetur t jets e kaloi n <ondr. N #illim u detyrua t jetoj n kushte tvshtira, duke u prkrahur gjithnj materialisht nga (ngels-i. ' vonvazhdoi t punoj si gazetar pr disa revista dhe iu përkushtua parasgjithashstudimeve historike dhe ekonomike. /eprat e tij m të rndsishme

ekonomike 3bi kritik/n e ekonomis/ politike3 @4;8=A dhe 3Kapitali3 @botimii par 4;9:A mbetn t papr#unduara? pjest m t mdha u botuan vetmpas vdekjes s tij. !olitiks praktike, 'arC-i iu kthye tek n vitin 4;9ë. ishtenjri ndr themeluesit e <idhjes Ndrkombtare t !untorve@internationaleA, shkroi programin e saj, ndikoi politikn dhe shuarjen #aktiketë saj n vitin 4;:5. Ndikim të madh idet e 'arC-it arritën vetm pasvdekjes s tij. +to ndikuan n mnyra t ndryshme programet e shumpartive socialiste dhe t gjitha partive komuniste, si dhe #ushat e tjera tmendimit shkencor t shek. BB. 3ndsin botrore, idet e 'arC-it e #ituanpr shkakun se partit n pushtet t vendeve komuniste, n praktikn e tyrepolitike, u thirrn resp. akoma thirren n msimet e 'arC-it.

,ohn Stuart ill% #ilozo# britanik dhe ekonomist kombtar@4;9-4;:6A? 4;56T4;8; sekretar n indian ouse, 4;99T4;9; delegat liberaln !arlament. 'ill mbante lidhje me +uguste Momte-n, pozitivizmin e t cilit

16



e modi#ikoi n drejtim t empirizmit anglez, dmth. nn kushtet psikologjike.1ilozo#ia sipas 'ill-it bazohet mbi psikologjin. ryevepra e tij sht3Sistemi i logjik/s deduktive dhe induktive3 @5 botime, 4;6A, n t cilngjendet teoria e zgjeruar e induksionit dhe analizs s konceptit t

kauzalitetit. &eorin e tij t njohjes @sipas s cils vetm prvoja sjellnjohurinA e ka paraqitur n vitin 4;98. 'ill sht prmbledhs i shumeseve, lu#ttar i rndlsishm i emancipimit t #emrave, teorisient iutilitarizmit dhe njri ndr themeluesit m t rndsishme t liberalizmit.a zgjeruar msimin e +dam Smith-it dhe 7avid 3icardo-s @ndr t tjesashteorin e vlerave ndrkombtare, teorin e #ondit t pagsA.

4harles de Se2ondat ontes#uieu% )aron de <a )rVde etde 'ontesquieu, shkrimtar #rancez, #ilozo# i s drejts dhe shtetit @49;=T

4:88A? 4:4 antar i kshillit parlamentar, 4:49T4:59 president i parlamentitn )ordeauC? 4:5; antar i +cadWmie 1rançaise. ryevepra e tij shtshkrimi shtetror dhe #ilozo#iko-kulturor 3!e l7Esprit des lois38 n t cilinzhvilloi msimin antropologjiko-socialo-historik mbi ligjvnien n mardhnietn mes tri #ormave t rregullimit shtetror% republiks, @demokracisA,monarkis dhe despotizmit. 7erisa republika dhe monarkia bazohen mbi tdrejtn, despotizmi @tiraniaA mbijeton vetm me ndihmn e #riksimit dhevaret nga zakonet @e jo nga ligjetA. 'ontesquieu determinon nga kjo edhekrkesn mbi ndarjen e pushtetit si parim i ndrtimit t brendshm

shtetror, e cila si qllim ka menjanimin e veprimeve arbitrare t individveapo grupeve. t ai e zhvilloi n shembullin e kushtetuts angleze. y#ormulim u b ide e bazave m t rndsishme t kushtetutave t para n+merikn veriore @4::9T4:;:A dhe t kushtetutave të tjera t mvonshmeme ndarje t pushtetit. 'ontesquieu shkroi edhe romane dhe novela?konsiderohet si iluministi i par #rancez.

,ean-,a2#ues Rousseau% shkrimtar dhe #ilozo# #rancez me

prejardhje zviceriane @4:45T4::;A, jetoi nj jet shtegtare, t ciln eprshkroi n mnyr t hapur edhe n veprn e tij 34on1essions3 @4:;5A? bnpjes n mesin e enciklopedve, u b i njohur n vitin 4:8 prmes veprs stij mbi ndikimin @negativA t arteve dhe shkencave n normat morale93!is2ours sur les s2ien2es et les arts38 :;<=> . ritika mbi kulturn, e cilanjeriut ia grabit gjendjen e vjetr natyrore dhe t lumtur dhe e cila aitijtanimë ia ka grabitur pa#ajsin, lirin dhe bujarin, paraqet #illimin e

17



kritiks moderne kulturore. Shkrimi i tij 3arr/veshja sho#/rore3 @4:95A ekonsideron shtetin si bashkim vullnetar t vullneteve individuale n njHvullnet t prgjithshmH @volontW gWnWraleA, nga i cili del edhe sovraniteti ipopullit. 3ousseau krijoi kushtet e romantizmit, ndrsa ishte edhe haps i

rrugs s 3evolucionit 1rancez dhe demokracis dhe pati ndikim t madh npedagogjin moderne. N #ilozo#in politike, 3ousseau konsiderohet lu#ttarikryesor i teoris s identitetit t demokracis dhe i demokracis direkte @ekundrt me parimin e pr#aqsimitA.

Si Kuptohet e %!rejta% në Shtetin ,uridik odern ?

@1ar/ do të thotë 3shtet juridik3?

Një demokracie liridashëse, e cila pohon bashkëvendosjen eshoqërisë në procesin e #ormimit të vullnetit politik, i duhet përpunimi juridik. 7emokracia dhe shteti juridik përbëjnë një njësi të pandarshme. Nënnocionin Hshtet juridikH duhet nënkuptuar të gjitha parimet dhe mënyratprocedurale, të cilat garantojnë lirinë e individit dhe mundësojnëpjesëmarrjen e tij në jetën politike.

Shteti juridik paraqet të kundërtën radikale të shtetit policor apotë shtetit arbitrar. Në këta të #undit, individi jeton pandërprerë ikontrolluar Hnga lartëH, nën kërcënimin permanent të ndërhyrjes policorepërmes aparatit të gjithëpranishëm të sigurimit shtetëror. +i ndjehetgjithnj i kontrolluar dhe i vëzhguar në mënyrë dyshuese, në çQmënyrëhelmohet e gjithë bashkëjetesa njerëzore.

ytetarët asnjëherë nuk mund tQi ikin dorës së shtetit. +i i cilingacmon mospëlqimin e pushtetmbajtësit i krcnohet arrestimi dhe dnimi,humbja e vendit të punës apo internimi, pa pasur mundësinë e realizimit tëkërkesës për një proces të drejtë gjyqësor. Në rast se ai vihet paragjykatësit, atij, gjykatësi i paraqitet në rolin e #unksionarit të udhëheqjespolitike, pasi që pavarësia e jurispudencës nuk ekziston.

Në sisteme të tilla juridiksioni paraqet vetëm një nga nga shumëteknikat organizative me qëllim të bërjes të disponueshëm të HmaterialitnjeriH. Në këtë mënyrë, qytetari i thjeshtë nuk ka njohuri nëse qysh prejkohësh ka rënë në sy të pushtetarëve. /etë kjo pasiguri e bn at t varurdhe i jep ndjenjën e të qenit jo të lirë.

Në anën tjetër, drejtësia në #ushën private mund të #unksionoj nëmënyrë normale X edhe në diktaturë dënohen shkeljet e rregullave të

18



komunikacionit apo vjedhjet. 'irëpo as kjo nuk është e sigurtë. Sepse tëgjitha këto norma ligjore zbatohen vetëm me urdhër. &ek e #undit vetdiktatori apo partia shtetërore vendos se ç#ar është ligjore e ç#ar jo

Lidhja në drejtësi dhe ligj

Në shtetin demokratik ndërkaq edhe bartësit e detyrave publike tëlidhur në drejtësi dhe ligj. &ë gjithë janë të njejtë para tyre. Secili kamundësi tQi mbrojë të drejtat e veta edhe kundër pushtetarëve, edhe nëseinstancat politike mundohen tQia heqin këtë të drejtë. jo vlenë posaçYrishtpër të drejtën e shpalosjes së lirë të personalitetit. 3uajtja dhe sigurimi ikësaj të drejte paraqet kuptimin kryesor të shtetit juridik. !ër këtë shkak aiku#izon tërë aktivitetin e shtetit në dobi të lirisë së qytetarëve.

Gyrat guCojnë të veprojnë vetëm nëse atyre u është ndarë më parëkompetenca për veprim. ëtë kompetencë ato nuk mund tQia ndajnëvetëvetes. +jo atyre duhet tQu jetë bartur nga kushtetuta dhe ligji. Në këtëmënyrë, shteti juridik paraqet njëkohësisht edhe shtetin ligjor dhekushtetues. <idhja e autoritetit shtetëror në drejtsi siguron hapësirën elirisë së qytetarit, sepse ky autoritet guCon të ndërhyj vetëm përmesautorizimit.

Një autorizim të tillë mund ta miratoj vetëm për#aqësia e popullitnë një procedurë #ormale dhe në përputhshmëri me kushtetutën. Gbatimin e

saj e ruan drejtësia e pavarur. Në këtë mënyrë ndarja e pushtetit dhe shteti juridik bëhen të pandarshëm njëri nga tjetri. 'irpo ajo që vlenë për ndarjen e pushtetit nuk vlenëdomosdoshmërisht edhe për shtetin juridik. +i në asnjë mënyrë nuk duhetkuptuar vetëm si institucion i ku#izimit të kontrollit të shtetit. Ngjashëm sindarja e pushtetit, e cila shtetin e bën më të kapshm dhe më të hapur përqytetarin, edhe shteti juridik i jep shtetit vëllimin dhe #ormën, të cilatqytetarit i bëhet e mundur llogaritja paraprake e veprimit të shtetit dhepërgatitja për të. *ndividi mund të ndikoj në mënyrë të vet dhe të padetyrurnë rregullimin e jetës politike vetëm në rendin shtetëror të rregulluar ngakushtetuta dhe ligjet. ë të dyja qëllimet, mundësimi i aktivitetit demokratik dhe sigurimii të drejtave të njeriut janë të varura në masë të njejtë nga synimet eshtetit juridik. &ë dyja këto aspekte duhet mbajtur gjithnj parasysh nërast të argumentimit të procedurave të shtetit juridik, të cilat mund tëpërmblidhen në katër parime themelore.

19



Parimet themelore0

Pavarësia e drejtësisë

ushtetuta shtetërore-juridike e një shoqërie bazohet së pari

posaçërisht mbi pavarësinë e institucionale të zbatimit juridik. Në raportin etij me pushtetet e tjera duhet të mbretëroj ndarja më strikte e pushteteve.(kzekutives, njejtë si legjislatives, duhet tQi pamundësohet intervenimi apoushtrimi i presionit në punën e gjykatësve. !avarësia individuale përgjykatësin do të thotë, se ai, nuk mund të largohet apo të ndërrohet nga#unksioni i tij pa dëshirën e tij. +i mund të largohet nga detyra e tij vetëmnë rast të largimit të qartë nga drejtësia apo në rast të korrupsionit, dheatë vetëm përmes një procedure të veçantë gjyqësore.

!avarësia objektive i garanton gjykatësit, që gjatë kryerjes së

detyrës së tij, të mos jetë i nënshtruar kurr#arë direktiveje. +i ka përdetyrë tQi shërbej vetëm ligjit dhe drejtësisë, e këtë ai duhet tainterpretoj pa qenë i urdhëruar gjatë marrjes së vendimeve të tij ngaprokuroria, qeveria apo nga një gjyq tjetër i lartë.

onopoli i ,uridiksionit

!avarësia e gjykatësve sjellë pavarësinë e juridiksionit vetëm passigurimit të monopolit të gjykatësve gjatë zbatimit juridik. Sepse vendimi

për pa#ajësi i një gjyqi nuk ngre peshë nëse personi i liruar mund tëarrestohet dhe burgoset prapë nga policia, siç ka ndodhur shpesh gjatësundimit të itlerit dhe siç ndodhë akoma në pjesë t tjera të botës.

Në këtë mënyrë, qeveria ushtron praktikisht një pushtet të vetinpenal përballë juridiksionit. Në shtetin juridik në anën tjetër, çdo heqje liriedhe çdo ndërhyrje e policisë në s#erën është e kushtëzuar me autorizimingjyqësor. !ër këtë arsye, shteti #unksional juridik, gjatë arrestimeve dhe

20



bastisjeve të shtëpive njeh vetëm vendimet gjyqësore, dhe i ndanë çdo tëakuzuari të drejtën e rregulluar qartë për marrje në pyetje nga ana egjykatësit dhe t drejtn pr dëgjim juridik.

Ahvillimi i shtetit juridik

Në shtetin modern juridik askush nuk guCon të gjykoj në dobiprivate. !ër këtë arsye, palët në kon#likt, që prej kohësh janë munduar qëmbi kon#liktin e tyre të gjykojnë gjykatës të pavarur.

jo vlente posaçërisht për kundërshtimin mes qeverisë dhe

nënshtetasve të saj. ërkesa për pavarësinë e gjykatësve dhe monopolin etyre gjatë zbatimit juridik, historikisht ishte një ndër kërkesat e para dhemë urgjente, me të cilën nënshtetasit u ngritën në lu#tën e tyre për liriindividuale kundër përpjekjeve të princërve për krijimin e një gjykate tëvarur nga ata. Në këtë angazhim u vunë bazat e shtetit të sotëm juridik.

7okumentet më të reja të historisë kushtetuese britanike, jorastësisht merren me vërtetimin e përsëritur të të drejtave për liri tështresave dhe me sigurimin e tyre përmes të ashtuquajturit Hrule o# laLH. 'ekëtë synohej mundësimi i sundimit të ushtruar përmes gjykatësve të pavaruri drejtësisë kundrejt pretendimeve apsolutiste për pushtet të mbretit. ëtijqëllimi i shërbyen edhe e ashtuquajtura agna 4harta Libertatum e vitit4548 dhe para së gjithash Habeas 4orpus $2t e vitit 49:=, e cili parasheh nëmënyrë rigoroze marrjen në pyetje të të arrestuarve nga ana e gjykatësvebrenda një a#ati të caktuar kohor.

Siguria juridike

'e pavarësinë e gjykatësve përshkruhet vetëm një nga

parakushtet e shtetit juridik. +i bazohet mbi parimin e përgjithshëm, sipassë cilit i tërë aktiviteti i shtetit është i matshëm dhe i parallogaritshëm.Siguria juridike mund të ekzistoj vetëm atje, ku qytetarët janë plotësishtnë dijeni se çka guCon të bëj shteti dhe për çka janë vetë përgjegjës.

ëtu bën pjesë parimi themelor i shtetit juridik, sipas së cilitaskush nuk guCon të dënohet pa bazë ligjore X nulla poena sine lege X dhendalimi jo më pak #undamental i lidhur me këtë i ligjeve me ndikim

21



prapaveprues. !ërkrah ndallimit të ligjeve me ndikim prapaveprues paraqitetpër të njejtin shkak edhe parimi i qartësisë së ligjeve. Nenet e paqarta janëtë palejueshme në shtetin juridik sepse ata shkatërrojnë sigurinë juridike. Nevojat e shtetit juridik kërkojnë për këtë arsye një kujdes të

caktuar kundrejt të gjitha të ashtuquajturave nocione të papërcaktuara juridike. (dhe pse në #akt asnjë ligjvënie nuk mund tQi shmanget balla#aqimitme nocionet e përgjithshme si Hbesnikëri dhe mirëbesimH apo Hnormat e miramoraleH, nocioni i njohur tragjik Hndjenja e shëndoshë e popullitH, i përdorurnë të drejtën nacional-socialist, tregon se ç#arë roli të tmerrshëm mund tëluajnë nocionet e tilla të paqarta në juridiksionet arbitrare.

Një ligjvënie e obliguar ndaj shtetit juridik do të përpiqet për këtëarsye gjithnj për arritjen e një precizioni sa më të madh. !ër të plotësuarkërkesat e këtij precizioni, shpesh do të hiqet dorë nga #ormulat e

shkurtëra, nëse përmes tyre do të rrezikohet qartësia. Sepse vetëm në këtëmënyrë mundësohet ruajtja e sigurisë juridike. Nga kjo nuk mund të heqëdorë asnjë shtet demokratik, i cili qytetarëve të tij dëshiron tQu mundësojnjë veprim të lirë maksimal.

Ligjshmëria e administrates

'atja dhe mundësia e llogaritjes paraprake e veprimit shtetëror siparakusht elementar i shtetit juridik kërkon lidhjen e qeverisë dheadministratës në ligje. Pdo akt shtetëror duhet të ketë bazë ligjore, bazëkjo e cila nga ana e saj duhet të jetë e legjitimuar në mënyrë demokratike.Sipas parimit të ligjshmërisë së administratës, kjo e #undit guCon të veprojvetëm brenda kornizave, të cilat asaj ia ka hapur shumica parlamentare. jonatyrisht se nuk do të thotë, se çdo akt i veçantë i administratës duhetarsyetuar me një urdhëresë të prerë ligjore.

Ndërtimet në qytet të një pre#ekti të zellshëm apo drejtori të

komunës, apo puna kreative e një udhëheqësi të një qendreje rinore nukurdhërohen nga asnjë ligj. 'irëpo korniza e autorizimit ligjor dhe ekompetencave duhet të jetë e dhënë. Shteti juridik nuk përjashtonvetëpërgjegjësinë krijuese të administratës. 'irëpo në rast të një përplasjepërparësi kanë ligjet, e jo dinamika individuale.

22



"j*#ësia administrative

!arimi i ligjshmërisë së administratës kërkon dëshminë epërhershme të respespektimit të ligjit. 1illimisht, këtë detyrë kontrolluese

'ontesquieu ia ndau parlamentit. y kontroll ndërkaq më vonë u tregua edhemë i e#ektshëm përmes jurispudencës.Ggjërimi aq i madh i administratës në shtetin modern social e bëri

të domosdoshëm edhe zgjerimin dhe pavarësimin gjithnjë e më të madh tëgjyqësisë administrative. +saj mund tQi drejtohet me ankesë çdo qytetar icili ndjehet i dëmtuar nga një akt i caktuar administrativ dhe ta detyroj nëkëtë mënyrë rishqyrtimin e tij.

ëllimi i kësaj rregullore qëndron në #aktin, se preokupimi i zyrtaritadministrativ për rishqyrtimin e mundshëm gjyqësor pengon mendjelehtësinë

e tij gjatë marrjes së vendimeve. Në rast se ndodhë një gjë e tillë, atëherërrjedhin proceset, të cilat shpesh vazhdojnë gjatë, sepse kon#likti mund tëbartet si në gjyqësinë e rregullt nëpër tri instanca.

.ështirësitë e shtetit juridik

y zhvillim i shtetit modern juridik është kritikuar shpesh përmesetiketimit të tij si Hshtet i rrugës gjyqësoreH, duke synuar në këtë mënyrë

vnjen në pah të plogështisë së mënyrës procedurale të shtetit juridik, ecila, sipas kritikave në #jalë, i hapë derën sherreve dhe pengon harenë ezyrtarëve gjatë marrjes së vendimeve. ëto kritika duhen marrë parasysh,sepse ato e bëjnë të qartë ku#ijtë dhe çmimin e shtetit juridik% ontrolligjyqësor i veprimit administrativ bazohet në kushte të rëndomta para sëgjithash mbi kontrollin e rregullave të përcaktuara të procedurës dhekompetencave. 3espektimi i a#ateve, pjesëmarrja e të gjithë të prekurve apomarrja parasysh e rregullave tjera #ormale qëndrojnë në plan të parë tëproceseve gjyqësore, derisa përmbajtjet #aktike të rastit në radhë janë të

rishqyrtueshme vetëm në kuptimin e një keqpërdorimi të rëndë të lirisë sëvlerësimit.Në shumë procese psh. kundër vendimeve shkollore rreth notave

apo kalimit në një klasë tjetër, nga ana e gjykatësve gjithnj është marrëparasysh liria pedagogjike e mësuesit gjatë vlerësimit të diturisë sënCënësve, është kontrolluar përdorimi #ormal, plotësimi i kon#erencës përvlerësimin e notave, parashtrimi me kohë i detyrave shkollore me shkrim apo

23



dëshmia e mënyrës, sipas së cilës mësimdhënësi ka ardhur deri tek notimi itillë.

&endenca n rritje e prindërve për sjelljen para gjyqit të vendimeveshkollore ka shkaktuar #ormalizimin dhe ligjësimin e vlerësimeve shkollore,

të cilat shikuar nga këndvështrimi pedagogjik shpesh janë kontraproduktive,mirëpo të cilat paraqesin çmimin e domosdoshëm të nënshtrimit të të gjithavendimeve shtetërore kontrollit gjyqësor - e notat shkollore shpeshpërcaktojnë edhe mundsit e tjera në jetë. Shteti i rrugës ligjore dhe ligji mbretërojnë edhe gjatë procesevetë diskutueshme rreth ndërtimit të aeroporteve, centraleve bërthamore apoautostradave, deponive të mbeturinave apo zonave industriale. +to shpeshkanë shkaktuar zvarritje dhe jo rrallë edhe shtrenjtimin e dukshëm tëprojekteve apo edhe dështimin e tyre.

ëtu nuk duhet përmendur, se proceset e tilla, shpesh janë tëlidhura me shpenzime të mëdha për pjesëmarrësit, kështu që Hqytetari ithjeshtëH, i cili nuk ka mundësi të paguaj avokatë të mirë apo vlerësues tështrenjtë, shpesh bie në pozitë tejet të palakmueshme, në rast sepretendimi i tij i ligjshëm nuk është absolutisht i qartë. Natyrisht se shtetidiktatorial mund të veproj më shpejtë dhe në mënyrë më të përshtatshme.0jatë vendosjes së ndërtimit të rrugëve, atij nuk i duhet tQi dëmshpërblejnë bisedimet e mërzitshme dhe procedurat #ormale pronarët e tokës. 'irëpopikrisht ky e#ektivitet më i madh përmbanë në vete rreziqe masive përlirinë e qytetarit.

+i i cili dëshiron mbrojtjen e shtetit juridik dhe me këtë edhesigurimin e lirisë dhe barazisë, duhet të pajtohet me plogështinë, e madjeedhe me ekzistimin e mundësisë së keqpërdorimit të shtetit të rrugës ligjoredhe ta paguaj çmimin për ligjësimin e raporteve tona të përditshme. 'e këtëpra nuk duhet kërkuar heqjen e shtetit juridik, por së tepërmi uljen e çmimittë tij.

"j*#ësia kushtetuese

Shteti juridik, per hirë të demokracisë përcakton një serëmënyrash procedimi dhe mundësi kontrollimi, të cilat instancave publike i japin përmasat dhe #ormën. +i lidh politikën në ligjin dhe të drejtën, vë tëgjitha shprehjet e pushtetit nën kontroll gjyqësor dhe siguron në këtëmënyrë lirinë e qytetarëve.

24



+ta ai nuk i detyron të nënshtrohen, por llogaritë në bashkëpunimine tyre vullnetar. jo shpesh mund të jetë e papërshtatshme për qeverinë dheadministratën, mirëpo procedurat e komplikuara të shtetit modern juridiknuk duhet t re#uzohen dhe t diskreditohen si diçka #ormale, edhe pse, siç

shkruan &ocqueville, Hnjerëzit q jetojnë në kohëra demokratike... nuk evërejnë lehtë dobinë e #ormave? ata i trajtojnë ato me një përbuzjeinstiktive ... 1ormat nCisin përçmimin, e shpesh edhe urrejtjen e tyre.

&ë orientuar më tepër në shijim t lehtë dhe të shpejtë, atyre upengon çdo barrierë që pengon realizimit e shpejtë të dëshirave të tyre?edhe zvarritja më e vogël u pengon. y qëndrim, i cili re#lektohet edhe në jetën politike, i nCitë ata kundër #ormave, të cilat e shtyejnë apo pengojnërealizimin e planeve të tyre. 'irëpo pikrisht ajo që njerëzit e konsiderojnësi të metë të #ormave të demokracisë e bën atë aq të dobishme për lirinë,

sepse merita e saj kryesore është, se ajo shrben si shtyllë kalimi mes të#uqishmve dhe t dobtëve, mes qeveritarëve dhe të qeverisurve, duke endaluar njërën palë dhe duke i dhënë palës tjetër kohë për të menduar.1ormat bëhen edhe më të domosdoshme sa më i madh dhe i #ortë që të jetësovrani dhe sa më i papër#illshm dhe i dobët të bëhet individi. 1ormat nkt mnyr jan pr popujt demokratik vetvetiu më të rëndësishme se sapër popujt e tjerë.H 'irëpo do të ishte gabim po të bëhej de#inimi i shtetit demokratikduke u nisur vetëm nga rregullat dhe parimet e tij #ormale. Sepse derisaligjvënësi të mund të inkuadrohet në mënyrë të paku#ijshme, edhe ligjësia eadministratës mbetet vetëm një parim #ormal. jo mundëson psh. që një ligj iaprovuar në mënyrë të drejtë #ormale tQi heqë të drejtat themelore dheparimet themelore të shtetit juridik, siç ishte rasti me ligjin e autorizimit tëvitit 4=66. Në këtë mënyrë do të heqeshin në #akt të gjitha sigurimet eshtetit juridik. !ër këtë arsye, keqpërdorimi i mundshëm i të drejtësligjdhënëse të parlamentit duhet penguar përmes dhënies së përparësisëkushtetutës para ligjit.

(dhe legjislativja është e lidhur në vlerat themelore të renditkushtetues. Në shtetin juridik, respektimin e tyre e kontrollon gjyqësiakushtetuese. Në këtë mënyrë ajo paraqet thelbin e çdo shteti juridik.(kzistenca e saj dëshmon, se hapësira e veprimit e vendimeve politike duhettë përputhet me të drejtat e shoqërisë.

'irëpo edhe lidhja e instancës ligjvënëse në kushtetutë nënkontrollin e gjykatës kushtetuese do të mbetej për aq kohë #ormale, deri saligjvënia kushtetutë ndërruese @në kushte të rëndomta shumica prej dy të

25



tretave t votave në parlamentA, për shkak t kompetencave të saj nëndërrimin e kushtetutës do të ishte në gjendje tQi heqë parimet dhemënyrën e procedimit të shtetit juridik dhe bashkë me to edhe të drejtatthemelore të qytetarëve.

Sovraniteti i popullit dhe shteti juridik

'irëpo ai i cili në shtetin juridik sheh më shumë se sa personi#ikimine procedurave #ormale, e kupton atë edhe si madhësi të vlerave, si shtet tëbarazisë dhe lirisë, do ti duhet ta lidhë edhe ligjvënësin kushtetutë ndërruesdhe me këtë edhe vetë sovranitetin e popullit në vlerat themelore të çdorendi paqëdashës kushtetues.

Sepse edhe një shumicë aqë e madhe duhet tQi ketë ku#ijtë e saj.Në idenë mbi shtetin juridik, parimit dinamik, sipas së cilit vlen vullneti ipopullit, parimit demokratik të vendosjes së shumicës, i shtohetnjëkohësisht edhe një parim tjetër statik, vetëm pas plotësimit të së cilitmundësohet realizimi i lirisë së individit dhe mbrojtja e pakicave, e me këtëedhe e demokracisë. përmes shtetit juridik dokumentohet, se demokraciabazohet mbi botëkuptimet e përbashkëta dhe dakordimin e të gjithëqytetarëve për respektimin dhe ruajtjen e të drejtave themelore. /etëm nëkëtë mënyrë mund të sigurohet ekzistimi i saj a#atgjatë.

26



Epilogu

!eriodizimi i së drejtës është një #aktor kryesorë me të cilënkuptohet në thelb edhe vet e drejta si një #ormë e vetëdijes shoqërore. (

dreja si shkenc hynë në shkencat më të vjetra dhe më të zhvilluara. $shtë një periudhë prej gati 9 mijë vjetëve që njerëzit kanë#illuar të meren me këtë shkencë. në #illim edhe pse njerëzit nuk e njihnin tëdrejtë si garancë për të drejtat dhe liritë ë njeriut , ata e rrgulluan tëdrejtën në shtëtin e tyre ashtu që atyre iu duk se është më mirë për timbrojtur të mirat dhe privilegjet e njerëzve të pasur rrespektivisht tëskllavopronarëve.

!as kësaj periudhe erdhi një periudhë e ashtuquajtur periudhaantike , periudhë kjo në të cilën për gerë të parë vjen në shprehje edhe #jala

demokraci, edhe pse ishte një demokraci e cunguar përshkak se edhe në këtëperiudhe shtresa e skllevërve nuk kishin të drejtën për të marë pjesë nëkuvendet e atëhershme dhe me këto çështje mirreshin vetëm shtresa e tëpasurve rrespektivisht shtresa e skllavopronarëve. !eriudha ku vjen në shprehje edhe e drejta si shkencë ështëperiudha antike romake në të cilën për herë të parë u rregulluan çështjët nëbazë të ligjit të cilin e kishin vendosur një kategori e disa njerëzve si qëishte edhe vet 2ul Pezari. jo miret pra edhe si #illimi i vërtetë i shkencës juridike , ku edhe në shkencat juridike mësohet si lëndë më vete pra J(7reja 3omakeK. !eriudha më e errët që njihet në të gjitha aspektet është periudha emesjetës. në këtë periudhë edhe pse kishte disa mendimtarë që #olën pak ashumë për shtetin dhe të drejtën, ata gjithsesi mundoheshin me çdo kushtqë jo vetëm e drejta apo shteti por të gjitha shkencat bashkë me #iolozo#inëti shërbenin #esë apo kishës. një periudhë kjo që me të vërtetë e errësoimendimin njerëzorë dhe që si pasojë lindi edhe J0jygji i inkuizicionitK , gjygj

27



ky në të cilin u djegën në zjarr , u denuan edhe me dënime shumë të rënda ,vetëm për shkak të mendimit të lirë të tyre. !eriudha që pason dhe e shkatërron përiudhën mesjetare ështëperiudha e kohës se re. Në këtë periudhë lindën edhe koka të mençura sa i

përket të drejtës si lëndë apo si një rregullim shtetërorë. Në këtë kohë undanë edhe pushtetet shtetërore , u rregulluan edhe normat e dispozitat etë drejtës positive juridike. 'bas disa revolucioneve të mëdha si ai anglezdhe ai #rancezë , shteti vëç më mori një #ormë të pastërt të barazisë në mestë njerëzve në atë shtet rrespektivisht në çdo shoqëri vëç e veç.

'endimi i mendimtarëve të kohës së re edhe sot e kësaj dite ështënjë mendim i cili ende po përpunohet për të rregulluar një shtet më ideal , tëdrejtë , të #ortë @ ekonomikisht dhe politikisht A dhe të qartë për ta kuptuarshtetasit.

!eriudha e #undit është periudha bashkëkohore në të cilën veç mëvinë në shprehje edhe mardhënjet ndërkombëtare , e që karakterizohet meplotësimin e #ondeve normative për një shtet juridik me një të drejt tëdetyrueshme. &ë drejta dhe detyrimet që kanë njerëzit në këtë periudhëgarantohen edhe nga shoqata të ndryshme ndërkombëtare. Në #und e drejta për të arritur deri këtu ku është, duheshte tikalojë të gjitrha ato #aza , eksperienc kjo e cila është #ituar për më se 9vjet dhe në të cilën janë provuar dhe analizuar gati të gjitha #ormat erregullimit shtetërorë.

'ë lartë e pamë se shteti më i mirë karakterizohet me të drejtënapo shtetin juridik më të mirë prandaj edhe për titullin e kësaj temeparapëlqeva që të jetë % Historia e shtetit të së !rejtës'(

Fatmir Aimberi

28



Literatura e sh1r*të+uar

Hilmi &smaili Fatmir Sejdiu C %Historia e shtetit dhe e

së !rejtës'

Fniversiteti i !rishtinës

!rishtinë , 55

!r( $urela $nastasi C %Historia e institu2ioneve'

<ibri Fniversitar&iranë , 4==;

Kurtesh Salihu C %E !rejta Kushtetuese'

Fniversiteti i !rishtinës

!rishtinë , 4==;

&vo Puhan C %E !rejta Romake'

(&'' i +S!rishtinë , 4=:5

Luan Dmari C %Shteti i së !rejtës'

(lena 0jika&iranë , 5

!r(Esat Stavile2i C %H*rje në shken2at $dministrative'

(&'' i osovës!rishtinë , 4==:

29



$nthon* "iddens C %So2iologjia'

Pabej &iranë

Përmbajtja

Parathënja

Rrjënjët Historike

Shteti dhe e drejta në periudhen skllavo-pronare Formimi i shteteve të para skllavo-pronare

Karakteristikat e shteteve skllavo-pronare

Shtetet e lindjes së lashtë

Shteti Egjiptian

Shteti i Babilonit

bi të drejtën në "re#inë $ntike

Shteti i së !rejtës Romake

E !rejta dhe Shteti në esjetë

E !rejta dhe Shteti në Kohen e Re Si Kuptohet e !rejta në shtetin ,uridik odern

@1arë do të thotë Shtet ,uridik

Lidhja në !rejtësi dhe Ligj

Parimet themelore

Pavarësia e !rejtësisë

onopoli i ,uridiksionit

Ahvillimi i shtetit ,uridik

Siguria ,uridike

Ligjshmëria e $dministratës "j*#ësia $dministrative

.ështirësitë e Shtetit ,uridik

"j*#ësia Kushtetuese

Sovraniteti i popullit dhe shteti ,uridik

Epilogu

Literatura e Sh1r*të+uar

30



Përmbajtja

Fatmir Zimberi

Janar , 2005

histori e shtetit të së drejtës

Documents