hiligaynon mtb-mle gr-3-lminsidepagesq1only
TRANSCRIPT
2
Leksyon 1: Ako kag ang Akon Pamilya
Basaha ang istoryahanay sang duha ka eskwela.
Ano ang ginhambal nila sa isa kag isa?
Kon kamo ang mga bata sa istoryahanay, ano pa nga mga
impormasyon ang imo ihatag?
Magkuha sang pares kag pangilalaha ang isa kag isa paagi
sa paghambal sang pareho nga mga impormasyon.
Ihambal kag Hibalu-a Ini!
Kamusta? Ako si Rosita. Walo
ka tuig na ako. Pwede mo
ako tawgon nga Rose.
Kamusta? Ako si
Albert. Walo man ako
ka tuig. Pwede mo
ako tawgon nga Bert.
3
Hilikuton 1
Ang istorya (story) ginalakipan sang nagkalainlain nga mga
elemento.
Maghimo sang mapa paagi sa pagbutang sang
impormasyon para sa istorya “Ang Hinuptanan”.
Mapa sang Halamtangan
Mapa sang Katawhan
Ihambal kag Hibalu-a Ini!
Tig-ulo sang Istorya
Diin natabo ang
istorya?
San-o natabo ang
istorya?
Ano ang hitsura
sang lugar kon
diin ini natabo?
Tig-ulo sang Istorya
Sanday sin-o ang
importante nga
katawhan sa
istorya?
Magsugid parte
sa kada tawo sa
istorya.
Sin-o ang
pinakanagustuhan
mo nga tawo sa
istorya?
4
Ang istorya may tatlo ka elemento.
Halamtangan (Setting), Katawhan (Character) kag
Hinabo (Plot) ang mga elemento sang istorya.
Ang halamtangan nagasugid parte sa tion kag
lugar kon diin natabo ang istorya.
Ang katawhan nagasugid parte sa importante nga
mga tawo sa istorya.
Ang Hinabo nagasugid parte sa mga hitabo
nagkalatabo sa istorya. Nagalakip ini sang
ginaatubang nga problema kag kon paano ini
nasabat o nasolusyunan sang mga katawhan sa
istorya.
Mapa sang Hinabo
Tig-ulo sang Istorya
Ano ang importante nga
mga hitabo sa istorya?
Ano ang problema sang
mga katawhan sa istorya?
Ano ang solusyon o sabat sa
problema?
Panumduma Ini!
5
Ang pangalan (noun) nagasugid o nagatumod sa
ngalan sang tawo, lugar o butang.
Hilikuton 2
Basaha ang masunod nga mga dinalan nga ginkuha sa
salaysay “Ang Hinuptanan”.
A. Makadto sa baybayon ang pamilya.
B. Nakit-an ni Tatay ang kuring sa may hilamunan.
C. Nalipay si Greg sa pagtulok sa mga tumbak-
tumbak sa palibot.
D. May mga maduagon nga alibangbang sa hardin.
E. Nag-agi ang bata nga lalaki nga dala ang daku
nga kuring.
Makilala mo bala ang mga pangalan sa mga dinalan?
Kopyaha kag isulat ang mga ini nga imo notebook.
Ano ang pangalan?
Panumduma Ini!
Ihambal kag Hibalu-a Ini!
6
Hilikuton 3
Kada dinalan nagalaragway sang pangalan. Basaha
sing maayo ang kada isa kag isulat sa blangko nga linya
ang pangalan nga ginalaragway.
1. Pareho ang amon iloy kag amay. Nagaistar kami sa isa
ka balay. Sia akon __________________.
2. Ginakaon namon ini. May palikpik kag himbis ini.
Nagalangoy ini sa tubig. Ini isa ka ____________.
3. Pwede man, asul ukon iban nga duag. Ini nga butang
nagaumpok. Ini isa ka _________.
4. Ginagamit ini sa pagpaninlo sang balay. Ginagamit
man ini sa pagkuha sang mga lawa. Ini isa ka________.
5. Ginadala ko ini sa eskwelahan. Ginabasa ko ini kag
nagatudlo sa akon sing madamo nga butang.
Nagakuha ako sing madamo nga mga ideya halin diri.
Isa ini ka ________.
Hilikuton 4 – A
Basaha ang istorya.
Paghulat kay Sol
ni Nelia Bamba Ginlubad sa Hiligaynon ni: Dymphna Leizel G. Jocson
“Maabot si Sol subong nga adlaw!” hambal ni Nanay.
“Sugaton naton sia sa terminal.” Nag-upod sanday Tatay kag
Ben kay mabulig sa paghakwat sang dala ni Sol. Nagpabilin
naman sa balay si Tiyay Rosa para magpreparar sang
Basaha kag Hibalu-a Ini!
Tinguha-i Ini!
7
manamit nga pagkaon. Lutuon niya ang paborito ni Sol nga
bukayo kag ibos.
“Nalangkag na gid ko, Nay! Pagkatapos sang duha ka
bulan niya nga pag-obra mapauli na sia,” hambal ni Ben.
“Ano ayhan ang pasalubong niya sa akon?”
“Nag-abot kag naglakat na ang mga bus. Diin si Sol?”
pamangkot ni Tatay.
“Malapit na magtunod ang adlaw. Hulaton naton and
sunod nga bus. Basi ara da si Sol,” hambal ni Nanay nga may
pagkabalaka ang tingog.
Nag-inom sang tubig si Ben kag ginpunggan niya ang
pagtulo sang iya luha sang naghambal, “Nay sigurado ako
nga sa sunod sia nga bus. Indi ka magkabalaka.”
“Ari na ang katapusan nga bus halin sa syudad!”
hambal ni Tatay. “Lauman naton nga ara si Sol.” Sang
pagbukas sang bus nagdalagan si Sol sa iya pamilya nga
nagayuhum kag nagasinggit, “Nay, Tay, nakaabot gid man
ako!”
“Ginpakabalaka mo gid kami,” hambal ni Tatay.
“Dali, nagahulat ang paborito mo nga pagkaon sa
balay,” hambal ni Nanay.
Ginbuligan hakwat nanday Tatay kag Ben si Sol sang iya
mga bag. “Ben, ginbaklan ko ikaw sang tatlo ka kamiseta kag
back pack,” hambal ni Sol.
“Salamat gid Manang Sol,” sabat ni Ben. “Pero ang mas
importante, updanay naman kita liwat.”
Sabti ang masunod nga mga pamangkot.
1. Sin-o ang nagpauli?
2. Sin-o ang masugat sa iya sa terminal?
3. Ano ayhan ang nabatyagan sang pamilya?
4. Ano man ayhan ang mabatyagan ni Sol?
5. Ngaa nagtinir lang sa balay si Tiyay Rosa?
6. Ngaa nagkabalaka gid si Nanay?
7. Ano ang nabatyagan sang pamilya? Iarte ini.
8. Ano ang nabatyagan ni Ben? Iarte ini.
8
Hilikuton 4-B
Basaha ang kada paktakon. Pili-a ang husto nga sabat
sa sulod sang kahon.
1. Isa ini ka hinuptanan. May apat ka tiil kag isa ka ikog.
2. Pwede ini bilog o kwadrado. Manamit kag matam-is
ini. Ginahimo ini ni Nanay sa akon kaadlawan.
3. May apat ini ka tiil kag duha ka malaba nga sungay.
Nagabulig ini sa mangunguma sa talamnanan sa bilog
nga adlaw.
4. Madamo ako sang nagkalainlain nga duag. Makit-an
mo ako sa kalangitan pagkatapos sang ulan.
5. Madamo ako sang mga pulungkuan. Pwede
ka kasakay kon gusto mo magkadto sa iban nga
lugar.
subay kuring pispis
bag cake dulse
baka karabaw kabayo
balangaw panganod duag
lapis bus eskwelahan
9
Hilikuton 1
Basaha ang istorya “Paghulat kay Sol”. Magkopya halin
sa istorya sang lima (5) ka mga dinalan nga may pangalan.
Kuriti sa idalum ang pangalan kag ihambal kon ini ngalan
sang tawo, lugar, o butang.
Halimbawa:
tawo 1. “Maabot si Sol subong nga adlaw!” hambal ni Nanay.
_______2. _______________________________________
_______3. _______________________________________
_______4. _______________________________________
_______5. _______________________________________
Hilikuton 2
Basaha ang mga dinalan. Isulat ang ginlinyahan nga
pangalan sa husto nga inidas. Himu-a ini sa imo notebook.
a. Naglibot sa kamalig si Joy kag nakita niya ang mga
manok.
b. Nakit-an niya ang kuring nga nagadalagan upod ang
mga ido.
c. Ginhampangan sang mga bata ang mga holen.
d. Puno sang maduagon nga mga payong ang
baybayon.
e. Malapad ang katre sa sulod sang kwarto.
f. Ara sa salas ang kahon kag ang mga banga nga
ginbabakal ni Jun.
Pangalan
Isahon Kadamuon
10
Leksyon 3: Ako Kag Ang Akon Pamilya:
Mga panggawi para sa Ikaayong Lawas
Hilikuton 1
Basaha ang mga dinalan. Kopyaha ang mga pangalan sa
kada dinalan. Pagkatapos ihambal kon ini count noun o
mass noun. Isulat ang imo sabat sa husto nga inidas.
1. Matugnaw kag matinlo ang tubig halin sa busay.
2. Nagasuksok si Ana sang pula nga laso sa iya buhok.
3. Kinahanglan ni Tiyay Sally ang isa ka botelya nga
mantika para sa iya lulutuon.
4. Nagbakal si Tatay sang mga utan kag prutas.
5. Nagabitbit si Nanay sang isa ka lata nga gatas kag isa
ka yahong nga oatmeal.
Count Nouns Mass Nouns
___________________ _______________________
___________________ _______________________
___________________ _______________________
___________________ _______________________
Ihambal kag Hibalu-a Ini!
11
Hilikuton 2
Magtulok sa palibot. Makahatag ka bala sang mga
halimbawa sang count nouns kag mass nouns?
Count Nouns Mass Nouns
Hilikuton 3
Basaha sing maayo ang kada dinalan. Pili-a ang
tinaga sa sulod sang kahon nga makakumpleto sang
dinalan. Ihambal kon ang tinaga nga ini count noun o mass
noun. Isulat ang imo sabat sa blangko nga linya.
Tinguha-i Ini!
Panumduma Ini!
Ang pangalan pwede matunga sa duha ka grupo:
COUNT nouns kag MASS nouns.
Ang mga pangalan nga pwede maisip ginatawag
nga count nouns. Pwede man ini mangin
kadamuon. Mahimo ini paagi sa pagdugang sang
“mga” sa unahan sang ngalan isahon.
Halimbawa: ang laso - ang mga laso
Ang MASS nouns amo mga butang nga indi maisip
sing tag-isa-isa. Ari ang pila ka kinaandan nga mass
nouns: bugas, harina, mantika, kalamay.
12
mass noun 1. Indi ka makatulog kon mag-inom ka sang
madamo nga kape.
___________2. Magamit ako sang _____ para indi magmala
ang akon panit.
___________3. Nagakaon kami gamit ang _____
kag tinidor.
___________4. Maayo sa imo tul-an ang pag-inom sang isa
ka baso nga ______ kada adlaw.
___________5. Ginahambal sang mga doktor nga
kinahanglan naton mag-inom sang walo ka
baso nga _______.
___________6. Kinahanglan ni Nanay ang lima ka _____para
sa iya lulutuon.
kamatis lotion kutsara
paho kape gatas
tubig
13
Basaha sing matunog.
Ang Prutas Maayo sa Lawas
ni Nelia Bamba Ginlubad sa Hiligaynon ni: Dymphna Leizel G. Jocson
“Poot, Poot, poot!” Ari na ang trisikad!”
nagginual ang tatlo ka bata kag ginkuha nila ang ila
mga bag.
“Mapuli na kita. Salamat kay Biyernes na!”
hambal sang tatlo ka bata.
“Sige na mga bata, tanan sakay na,” hambal
ni Manong Poldo.
“Dali lang,” pangabay ni Miko. “Nalipatan ko
ang akon tubig.” “Nauhaw na gid ko sa akon
paghanas sa Arnis.”
“Abaw,tan-awa ninyo! Kadamo sang baligya
sa kilid sang dalan! Tan-awa ang mga preska nga
prutas kasubong sang melon, kabugaw, pinya kag
bayabas,” hambal ni Marie.
“Wala pa ina dira kahapon,” sabat ni Vic.
“Tion sang mga prutas nga ina subong,”
hambal ni Manong Poldo. “Produkto ina sa uma sang
mga mangunguma.”
“Tani nakit-an ni Nanay ang mga ini. Sigurado
mabakal gid sia,” tugda ni Miko. “Gusto ko gid
magkaon sang mga prutas. Hambal ni Nanay maayo
ang mga ini sa lawas.”
“Ay, abaw! Prutas nga manamit, duga niya
matam-is.
Basaha kag Hibalu-a Ini!
14
Dugay-dugay gintapik nila ang ila sabak. Nag-
umpisa sila himo sang ritmo dungan sa ila
pagpalakpak.
“Melon, Melon, prutas nga manamit,
Melon, Melon, duga niya matam-is
Melon ang gusto ko, sa lawas ini maayo
Ay, abaw! Ay, abaw! Ang prutas, sa lawas maayo!”
“Kabugaw, Kabugaw, prutas nga manamit,
Kabugaw, kabugaw, duga niya matam-is
Kabugaw ang gusto ko, sa lawas ini maayo
Ay, abaw! Ay, abaw! Ang prutas, sa lawas maayo!”
“Pinya, Pinya, prutas nga manamit,
Pinya, Pinya, duga niya matam-is
Pinya ang gusto ko, sa lawas ini maayo
Ay, abaw! Ay, abaw! Ang prutas, sa lawas maayo!”
“Bayabas, Bayabas, prutas nga manamit,
Bayabas, Bayabas, duga niya matam-is
Bayabas ang gusto ko, sa lawas ini maayo
Ay, abaw! Ay, abaw! Ang prutas, sa lawas maayo!”
Tanan sila naga-rap nga ginahingalanan ang tanan nga
prutas nga ila nakit-an sa baligyaan. Wala sila
nakatalupangod nga nagalakat na gali ang sikad nga
magdul-ong sa ila puluy-an.
Sabti ang masunod nga mga pamangkot.
1. Sanday sin-o ang katawhan sa istorya?
2. Ano ang nakit-an nila sa dalan?
3. Ano ang gin-obra nila samtang gasakay sila sa traysikad?
Ngaa?
Paminsara Ini!
15
Hilikuton 4
Isulat ang kada pangalan sa nagakaigo nga kahon.
a. mantika
b. suman
c. mansanas
d. kalamay
e. paho
f. mantikilya
g. saging
h. asin
i. tubig
j. suha
Hilikuton 5
Magpili sang lima ka tinaga halin sa listahan sa Hilikuton 4.
Gamita ang mga ini sa pagsulat sang mga dinalan.
1. _______________________________________
2. _______________________________________
3. _______________________________________
4. _______________________________________
5. _______________________________________
Ihambal kag Hibalu-a Ini!
P
a
n
g
a
l
a
n
Count Noun
Mass Noun
16
Ang halamtangan (setting) sang istorya nagasugid sang:
lugar kon diin (where) natabo ang istorya kag,
tion kon san-o (when) natabo ang istorya
Ang halamtangan nagasabat sa mga pamangkot nga
diin kag san-o.
Basaha ang parapo halin sa istorya Up, Up, and Away.
Sabado nga adlaw. Nagaupdanay sanday Tatay kag
Marlon bilog nga adlaw. Nag-agi sila sa talamnan kag sa
batuhon nga dalan antes nila nalab-ot ang patag. Bug-os
ang kakunyag ni Marlon!
Diin natabo ang istorya?
San-o natabo ang istorya?
Ano ang halamtangan sang istorya?
Ano nga parte sang istorya ang nagasugid kon san-o kag
diin natabo ang istorya?
Panumduma Inir!
Ihambal kag Hibalu-a Ini!
17
Hilikuton 6
Pili-a ang husto nga halamtangan para sa klase sang istorya
sa idalum. Isulat ang letra sang husto nga sabat sa imo
papel.
1. Istorya sa Pagpasalamat
Diin ini matabo? ________________
a. sa balay
b. sa kantina
c. sa dagat
San-o ini matabo? ______________
a. Adlaw sang Paskwa
b. Adlaw sang Patay
c. Adlaw sang Mamumugon
2. Matalinhaga nga Istorya
Diin ini matabo?_________________
a. eskwelahan
b. palasyo
c. zoo
San-o ini matabo? _______________
a. nagligad
b. subong
c. palaabuton
3. Makahaladlok nga Istorya
Diin ini matabo?_______________
a. sa kinasadya
b. mahagnop nga balay
c. palasyo
San-o ini matabo? _____________________________
a. gab-i
b. udto
c. kaagahon
18
Hilikuton 7
Pun-a ang puzzle sang mga tinaga halin sa istoya, “Ang
Prutas Maayo sa Lawas” nga imo ginbasa.
Basaha ang istorya kag sabti ang masunod nga mga
pamangkot.
Nagdalagan si Rolly sa tiangge. Mabakal sia sang asin
para sa iya iloy nga nagaluto para sa panyaga. Nakit-an
niya sa tiangge si Cris nga iya abyan. Ginpakita sa iya ni Cris
ang hampanganan sini nga robot. Nakunyag gid si Rolly sa
hampanganan. Hinali lang ginpamangkot sia ni Tiyay Maria.
“May baklon ka bala?” Gintulok ni Rolly si Tiyay Maria nga
blangko ang paminsaron. Nalipatan niya ang ginpabakal sa
Basaha kag Hibalu-a Ini!
Tinguha-i Ini!
u a
g k
y
s
s r
y
h
19
iya sang nanay niya. Ginpamangkot sia ni Tiyay Maria kon
ano ang ginaobra sang iya iloy. Nagyuhum si Rolly kag
nagsabat, “Nagaluto sia sang amon panyaga. Kinahanglan
ko magbakal sang asin para sa iya.” Sa paglakat ni Rolly,
nagpasalamat sia kay Tiyay Maria kay ginbuligan sia sa
pagpanumdom.
Ano ang problema ni Rolly?
Paano niya nasolusyunan ang iya problema?
Ano ang tawag mo sa bahin sang istorya nga nagasugid
sang problema sang katawhan kag kon paano niya ini
nasolusyunan?
Hilikuton 8
Basaha ang istorya sa idalum. Tinguha-i nga makit-an ang
problema sa istorya kag ang iya solusyon.
Panumduma Ini!
Ang hinabo(plot) isa ka elemento sang istorya.
Ginalakipan ini sang problema kag iya solusyon.
Ang problema nagasugid sang sitwasyon nga
ginaatubang sang katawhan sa istorya.
Ang solusyon nagasugid kon paano sang katawhan
gin-atubang ang problema kag kon paano niya ini
nasolusyunan.
20
Parapo A
Nagbisita sa uma ni Lolo sanday Jen kag Joy.
“Naluyagan ko gid ini nga lugar,” hambal ni Jen.
“Makakulunyag ang mga kahoy!” sabat ni Joy. “Puno sila
sang bunga. Dali, kadtuan naton ang paborito ko nga
kahoy,” dugang niya. “Madamo ini sang bunga! Gusto ko
magkuha sang pila sini ugaling indi ko malab-ot.”
Ano ang problema?
Ano ang solusyon?
Parapo B
“Ari, kuha-a ang singit,” hambal ni Jen. Isa, duha, ara
nahulog na ang paho. “Duha ang nakuha ko!” hambal ni
Joyce.
“Tan-awa ang mga pato sa sapa. Tuluka kon ano sila
katahum,” hambal ni Jen. Nagpalapit pa gid sia. Nawigit
ang isa niya ka tsinelas kag naglutaw palayo. “Ay, ang
tsinelas ko!” singgit niya.
“Pabay-i na lang ina,” hambal ni Joy.” May ari ako pares
nga tsinelas sa bag,” dugang niya.
Ano ang problema?
Ano ang solusyon?
21
Hilikuton 10
Paano mo makilala ang imo kaugalingon? Sabti ang mga
pamangkot sang nagakaigo nga impormasyon. Isulat ang
sabat sa kumpleto nga dinalan.
Dali Kag Kilalaha Ako!!!!!
Ano ang kumpleto mo nga ngalan?
Ano ang paborito mo nga duag?
Pila ang utod mo nga babaye kag lalaki:
Ano ang mga paborito mo?
Ano ang masami nga ginakaon mo kon pamahaw?
Ano ang naluyagan mo kaunon kon panyaga?
Ano ang pinakamanamit mo nga panyapon?
Pahanumdom: Isulat Ang Sabat sa Kumpleto nga Dinalan
22
Katapusan nga Pagtilaw
Hilikuton # 1
Pun-i sang husto nga pangalan ang mga kahon.
1. catsup
2. itlog
3. harina
4. karne
5. mantikilya
6. talong
7. langaw
8. mansanas
9. kamote
10. suha
Mga Dinalan:
1. ___________________________________________________
2. ___________________________________________________
3. ___________________________________________________
4. ___________________________________________________
5. ___________________________________________________
P
A
N
G
A
L
A
N
Count Nouns
Mass Nouns
23
Leksyon 3: Mga Butang nga Makapalipay sa
Akon kag mga Tawo nga Akon Nagustuhan
Hilikuton 1
Basaha ang istorya. Sabti ang masunod nga mga
pamangkot.
Ang gutom nga ido nagsulod sa ganhaan. Nakit-an
niya ang kaki nga munga nga may lima ka pisu nga
nagapangaykay sang duta. Manamit kaunon ang mga
pisu. Hinayhinay sia nga nagpalapit sa mga pisu nga
nagagwa ang matalum niya nga mga ngipon. Nakit-an
sang mangunguma ang ido kag gilayon nagkuha sia sang
lipak. Nakit-an sang ido ang mangunguma kag nagdalagan
ini.
Mga Pamangkot:
1. Ngaa nagsulod ang ido sa ganhaan?
2. Ano ang gusto sang ido? Ngaa?
3. Paano sang mangunguma ginluwas ang munga kag ang
iya mga pisu?
Butangi sang numero ang mga dinalan suno sa husto sini
nga pagpasunod. Isulat ang numero 1-5 sa blangko nga
linya.
__________Nagkuha ang mangunguma sang lipak.
__________Nagdalagan ang ido.
__________Nakit-an sang gutom nga ido ang munga kag
ang iya mga pisu.
__________Nagsulod ang ido sa ganhaan.
__________Hinayhinay sia nga naglakat pakadto sa mga
manok.
Ihambal kag Hibalu-a ini!
24
May husto nga pagpasunod ang mga hitabo sa
binalaybay o istorya.
Kon magpasunod sang hitabo, ginapasunod ini suno sa
natabo sa binalaybay o istorya.
Hilikuton 2
Ang mga dinalan nga ginkuha sa istorya wala sa husto nga
pagpasunod. Kopyaha ang mga dinalan kag pasunura
suno sa natabo sa istorya. Himu-a ini sa imo papel.
Una nga Istorya:
Sina nga gab-i, nagsakit ang akon tyan.
Nagdala si Nanay sang isa ka basket nga prutas halin
sa uma.
Nagkaon ako sang hilaw nga paho, iba kag sambag
sang wala nagatulok si Nanay.
Ginhambalan niya ako nga indi pagdulunganon kaon
ang prutas nga maaslum.
Nabusog gid ako.
Ikaduha nga Istorya:
Nagkadto kami sa plasa sang Roxas kag sa daku nga
lingganay sa Pan-ay.
Indi ko gid malipatan ang pagbisita ko sa akon pakaisa
sa Capiz sang nagligad nga bakasyon.
Makadto liwat ako kag ang akon utod sa Capiz sa
sunod nga bakasyon.
Sa plasa, naghampang kami sang seesaw kag
nagdalus-os sa slide.
Nagkadto man kami sa simbahan sang Pan-ay.
Panumduma Ini!
25
Count nouns ang tawag sa mga pangalan nga pwede
maisip sing tag-isa-isa.
Mass nouns ang tawag sa mga pangalan nga indi
pwede maisip sing tag-isa-isa.
Hilikuton 3
Basaha ang mga dinalan halin sa salaysay.
a. Nag-umpisa si Nanay sa pagpanghugas sang
mga pinggan, kalaha kag kaldero.
b. Ginbutang ni Luis sa lamesa ang baso nga may
gatas.
Diin sini ang count nouns kag mass nouns sa kada dinalan?
Diin sini nga pangalan ang pwede maisip? Diin sini nga
pangalan ang indi pwede maisip?
Diin sini ang mass nouns? Diin sini ang count nouns?
Ano ang mass nouns? Ano ang count nouns?
Hilikuton 4
Makadto si Nanay sa tindahan para magbakal sang
mga panakot para sa iya lulutuon. Butangi sang tsek
() ang mga butang nga iya baklon nga ginagamitan sang
husto nga numero. Butangi sang bituon kon ang iya
baklon nagagamit sang iban nga paagi nga pag-isip.
Panumduma Ini!
Ihambal kag Hibalu-a Ini!
26
Halimbawa: _______ asin
_______ dahon sang petsay
Hilikuton 5
Tun-i ang mga tinaga sa Hilikuton 4. Kilalaha ang count
nouns kag mass nouns base sa imo ginsulat nga sabat.
Count Nouns Mass Nouns
mantika harina suha tsinelas
paho langgaw asin
kamatis bombay kape
coffee
27
Hilikuton 6
Iangot sang linya ang husto nga pagtakus sang mga
butang nga makita sa laragway.
isa ka hakop
isa ka botelya
isa ka baso
isa ka bilog
isa ka yahong
isa ka kilo
isa ka putos
isa ka bag
isa ka kahon
28
Hilikuton 7
Pasunura ang ginahimo ni Gina pagkatapos sang klase.
Butangi sang numero ang hitabo sa iya husto nga
pagpasunod.
Ginsugid ni Gina kay Annie kon ano ang iya ginaobra
pagkatapos sang klase.
________Sunod, nagkadto sia sa kusina para buligan si
Nanay sa paghugas sang mga pinggan.
________Pagtapos niya obrahon ang iya homework,
nagpungko sia sa sala para magtan-aw sang
paborito niya nga talan-awon upod ni Nanay.
________Sunod, ginkuha niya ang iya assignment
notebook kag gin-obra ang iya homework.
________Sa katapusan, ginhalukan niya si Nanay kag
nagderetso sa iya hiligdaan.
_______Sa pag-abot niya sa balay, nagderetso sia sa
kusina kag magkaon sang iya meryenda.
Tinguha-i Ini!
29
Hilikuton 8
Gamita ang husto nga pagtakus sang mass nouns. Pili-a ang
sabat sa sulod sang kahon.
sang sopas sang pasas sang juice
Tinguha-i Ini!
Panunduma Ini!
Ang mga hitabo (events)sa istorya may husto nga
pagpasunod.
Ginapangita naton ang mga patimaan nga tinaga para
makabulig sa husto nga pagpasunod sang istorya
kasubong sang una, sunod, antes, pagkatapos o sa
katapusan.
May mga tinaga man nga pwede magamit nga
makagiya sa paghibalo sang pasunod sang istorya
depende sa imo nahibaluan kag pag-intindi.
isa ka balde isa ka tulo isa ka kahon isa ka yahong
sa ka yahong isa ka basket isa ka botelya isa ka bag
isa ka garapon isa ka hakop isa ka tasa isa ka baso
30
sang bulong sang jam sang kan-on
Hilikuton 9
Pasunura ang mga tikang sa pagkuha sang pagtilaw paagi
sa pagsulat sang numero sa kada linya.
_______ Basaha kag intindiha ang mga direksyon.
_______ Isulat ang impormasyon nga kinahanglan
kasubong sang imo ngalan, halintang kag
section.
_______ Hibalu-a ang kalabaon sang tion nga
ginahatag para sa pagtilaw .
_______ Tan-awa liwat ang imo mga sabat.
_______ Basaha sing maayo ang kada bahin sang
pagtilaw antes isulat ang imo sabat.
31
Pagtilaw
A. Panumduma nga makadto ka sa isa ka camping trip sa
sulod sang lima ka adlaw. Maglista sang 20 ka mga tawo,
lugar kag butang nga gusto mo makit-an sa camp.
B. Tun-i ang listahan nga imo ginhimo. Pagkatapos butangi
sang tsek () ang tupad sang tinaga kon ini count noun kag
bituon kon ini mass noun.
32
C. Pili-a ang husto nga paagi sa pag-isip para sa kada mass
noun.
Dinalan 1: _______________ Dinalan 4: _______________
Dinalan 2: ______________ Dinalan 5: _______________
Dinalan 3: ______________
________ tubig
________ jelly
_______kan-on
________cake
________ prutas
_________balas
________ raisins
garapon sang kinihad sang basket sang
pinggan sang botelya sang tasa sang
hakop sang tulo sang baso sang
33
Leksyon 4: Mga Paborito Ko nga Kasapatan kag Tanum
Sulati ang blangko nga linya sang tinaga nga nagalaum o
nagahandum para makumpleto ang dinalan.
1. _______ ako nga indi mag-ulan sa akon kaadlawan.
2. ________ sanday Maria kag Karla nga sila ang mga
kamalamalahan nga mga engkanto.
3. _______ ako nga mabisita sa amon subong sanday Lolo
kag Lola.
4. Ang akon utod nga lalaki _______nga masumalang ang
tinuga halin sa iban nga planeta.
5. ________si Norman nga madaug ang jackpot prize sa
paindis-indis.
Ihambal kag Hibalu-a Ini!
Panumduma Ini!
Ang paglaum kag handum ginagamit sa pagsugid
nahanungod sa imo ginadamgo o mga butang nga gusto
mo matabo. Nagasugid man ini nahanungod sa kon ano
ang gusto mo.
Ang paglaum ginagamit sa pagsugid sang butang nga
gusto mo kag ginapanumdom mo nga posible gid ini.
Halimbawa:
Nagalaum ako nga maulan buas.
Ang handum ginagamit sa pagsugid sang butang nga imo
ginahandum pero wala mo ginapanumdom nga posible.
Ang handum ginagamit man sa pagpabutyag sang imo
kaluyag sa mga butang nga nangin tuhay sa kamatuoran
kag subong nga tinion.
34
Hilikuton 2
Tun-i sing maayo ang mga laragway. Ihambal ini kon
nagapakita sang paglaum o handum. Butangi sang tsek ()
ang nagakaigo nga linya.
Paglaum ___ Handum ___ Paglaum ___ Handum____
Paglaum ___ Handum ___ Paglaum ___ Handum ____
Paglaum ___ Handum ___
Halimbawa:
Ginahandum ko nga may mga pakpak ako.
Ginahandum ko nga wala ako diri subong.
Ang handum ginagamit man sa pagpabutyag sang maayo
nga kabubut-on kag pagtamyaw.
Halimbawa:
Ginahandum ko ang masadya nga Paskwa para sa
imo.
35
Hilikuton 3
Basaha ang mga pangalan nga ginkuha sa istorya “Let Me
Get In!”.
paghigugma hardin kalipay
kalakunyagan mag-ululutod katahum
kahadlok butigon kakahuyan
kahoy kapiutan paglapas
Diin sa mga pangalan ang nagasugid sang butang nga
makit-an, mabatian, makaptan, matilawan, o masimhutan?
Diin sa mga pangalan ang nagasugid sang butang nga indi
makit-an, mabatian, makaptan, matilawan, o masimhutan?
Ano ang tawag sa mga pangalan nga ini?
Ano ayhan ang mahatag sang gamay nga kuring?
Ano ang mabatyagan sang gamay nga kuring sa kada tion
nga makakita sia sang bag-o nga kahampang ?
Paminsara Ini!
Panumduma Ini!
Ang concrete noun nagahingalan sang butang nga
pwede makaptan, makit-an ukon maagihan gamit ang
nagkalainlain nga igbalatyag .
Ang abstract noun nagahingalan sang ideya,
paminsaron o balatyagon nga indi pwede makaptan,
makit-an ukon maagihan gamit ang nagkalainlain nga
igbalatyag.
36
Hilikuton 4
Pamati-i anay ang manunudlo samtang ginabasa ang
binalaybay.
Basaha ang binalaybay nga may nagakaigo nga kadasigon
kag tono.
Si Pusing
By Florita R. Matic Ginlubad sa Hiligaynon ni: Dymphna Leizel G. Jocson
Ako isa ka gamay nga kuring
Ginatawag nila ako kay Pusing
Sa akon paglagawlagaw
Madamo ang nagatamyaw.
Sa akon kagamay
Nagahatag sang tuod nga kalipay
Sa sulod sang balay
Ginakabig ako nga bugay.
Kasadya kag kakunyag
Ang akon ginabatyag
Sa tion nga ako may makita
Bag-o nga kahampang nga bata.
Basaha kag Hibalu-a Ini!!
37
Sabti ang masunod nga mga pamangkot.
1. Parte sa ano ang binalaybay?
2. Paano mo ilaragway ang gamay nga kuring sa
binalaybay?
3. Malipayon bala nga kuring si Pusing? Diin nga estropa
sang binalaybay makit-an ang sabat? Basaha ini.
4. Diin nga estropa nga nagasugid nga ang gamay nga
kuring isa ka bugay? Basaha ini.
5. Ano ayhan ang pinakamaayo nga butang nga
mahatag sang kuring sa iya agalon? Ipaathag ini.
Hilikuton 5
Mahambal mo bala ang tinagang-ugat (root word) sang
mga masunod?
1. butigon
2. makaon
3. malipayon
4. maduagon
5. malakat
Ano nga mga kunla ang gindugang sa tinagang-ugat?
Naglain bala ang kahulugan sang tinagang-ugat kon
dugangan ini sang ma-, -on.
Ano ang mga panapik?
Ihambal kag Hibalu-a Ini!
Paminsara Ini!
38
Hilikuton 6
Basaha ang mga tinaga halin sa binalaybay nga “Si Pusing.”
Linyahi sa idalum ang panapik nga gingamit.
kalipay nagatamyaw nagahatag
kagamay ginabatyag
Basaha ang masunod nga mga tinaga.
karakter halamtangan hinabo
parapo estropa bersikulo
silinanto binalaybay istorya
Paano mo bahin-bahinon ang mga ginhatag nga tinaga?
Diin sa mga tinaga ang nagasugid parte sa istorya?
Diin sa mga tinaga ang nagasugid parte sa binalaybay?
Ihambal kag Hibalu-a Ini!
Tinguha-i Ini!
Panumduma Ini!
Panapik (Affixes) - mga kunla nga ginadugang sa
tinagang-ugat para maglain ang kahulugan.
Pwede ini madugang antes sang tinagang-ugat
kasubong sang ma-
Halimbawa: ma + lakat = malakat
Pwede man ini madugang sa ulihi sang tinagang-ugat
kasubong sang –on
Halimbawa: butig + on = butigon
39
Hilikuton 7
Isulat ang I para sa istorya kag B para sa binalaybay.
1. Ang mga dinalan ginasulat para madihon ang parapo.
____________
2. Nagasilinanto ang mga tinaga sa katapusan sang mga
linya. ____________
3. Ang mga dinalan nasulat nga nakalinya. ______________
4. Ang ideya o inagihan nakasulat sa estropa. ___________
5. May indention sa una nga dinalan sang parapo. ________
Tinguha-i Ini!
Panumduma Ini!
Ang mga binalaybay(poem) kag mga istorya(story)
nagasugid nahanungod sa mga ideya, inagihan kag
balatyagon.
Ang istorya ginabug-usan sang mga parapo. May
mga elemento ini kasubong sang ang mga katawhan,
halamtangan kag hinabo sang istorya.
May ara indention ang una nga dinalan sang
parapo.
Ang binalaybay ginabug-usan sang mga estropa.
Kada estropa ginabug-usan sang mga dinalan nga
nakalinya. Ang kadam-an sang mga binalaybay
nagagamit sang mga tinaga nga nagasilinanto sa
katapusan sang mga linya.
40
Hilikuton 7-A
Magsulat sang isa ka estropa nga binalaybay parte sa imo
hinuptanan.
Sabti ang mga pamangkot bilang giya sa pagsulat sang imo
binalaybay. Tinguha-i nga ang mga katapusan nga tinaga
sa mga linya nagasilinanto.
Linya 1: Ano ang imo hinuptanan?
Linya 2: Paano mo tawgon ang imo
hinuptanan?
Linya 3: Ano ang mga kinaiya sang imo
hinuptanan?
Linya 4: Ano ang mga butang nga upod ninyo
ginaobra?
Linya 5: Ano ang nabatyagan mo sa imo
hinuptanan?
Hilikuton 7-B
Isulat ang una nga butang nga magsulod sa imo
paminsaron para sa mga masunod:
1. halamtangan – isa ka lugar
2. halamtangan – tion
3. mga katawhan – duha ka tawo
4. ilaragway ang kada katawhan nga imo
ginhingadlan – duha ka tinaga kada isa para
magsugid nahanungod sa mga katawhan.
5. hinabo – isa ka indi malipatan nga inagihan
Gamit ang imo mga sabat sa hilikuton, idihon ang
malip-ot nga istorya. Isulat ini sa mga linya sa idalum.
41
ma- ka- -an -on -hon
Hilikuton 8
Sa kada dinalan, linyahi sa idalum ang concrete nouns kag
bilugi ang abstract nouns.
1. Ginhambalan sang manunudlo ang tanan nga
estudyante nga panumdumon ang kaimportansya
sang pagkatampad.
2. Nagsulat ang mga estudyante sa ila manunudlo
para mapabutyag ang ila pagpalangga sa iya.
3. Gintulok ni Celso ang pagkaon sa lamesa nga may
tuman ka kagutom.
4. Gintulok ni Isabel ang iya proyekto nga may kalipay.
Hilikuton 9
Isulat ang husto nga panapik para madihon ang bag-o nga
tinaga.
Pili-a ang sabat sa sulod sang kahon.
1. ___daku
2. ____saot
3. kanta____
4. himu___
5. bulig___
Katapusan Nga Pagtilaw
Hilikuton 1-A:
Linyahi sa idalum ang tanan nga abstract nouns sa kada
dinalan.
1. Dapat indi magbinutig ang mga bata.
2. Ginpakigbahin niya sa klase ang iya mapuslanon nga
ideya.
3. Nauhaw gid sia.
4. Naluyag ako magpatukar sang ambahanon.
5. Tampad sia nga bata.
42
Hilikuton 1-B
Bilugi ang concrete nouns sa kada dinalan.
1. Katahum gid sang bayu.
2. Nagaistar kami sa gamay nga balay sa higad sang
suba.
3. Ginsira ni Gary nga nagalagabong ang pwertahan.
4. Naglagapok nga nahulog ni Sarah ang iya cellphone.
5. Nagsaylo sia sa lamesa nga ara sa tuo nga bahin sang
kwarto.
Hilikuton 2
Pun-i ang blangko nga linya sang panapik para madihon
ang bag-o nga tinaga.
1. parada___
2. ____kaon
3. _____grasya
4. simba____
5. kanta____
Hilikuton 3
Pili-a ang buot silingon sang kada tinaga.
Isulat ang letra sang husto nga sabat sa imo papel.
1. simbahan
a. magpangamuyo
b. lugar nga ginapangamuyuan
c. tawo nga ginapangamuyuan
2. paradahan
a. lugar kon diin nagaparada ang mga salakyan
b. malaba nga linya sang mga nagalakat
c. pista o okasyon
43
3. hampanganan
a. lugar nga ginahampangan
b. butang nga ginahampangan
c. hulag nga ginahimo
4. disgrasya
a. aksidente o indi maayo nga natabo
b. kaayuhan nga naagum
c. grasya nga wala naagum
5. kalubihan
a. prutas sang lubi
b. suludlan sang mga lubi
c. lugar nga madamo ang nagapamuhi nga lubi
44
Semana 5: Mga Butang nga Gusto ko Himu-on – Paborito
nga mga Hilikuton, Kalingawan, Sports
Mahambal mo bala ang pila ka bantog nga mga tawo,
lugar kag hitabo sa inyo komunidad?
Sin-o ang mga bantog nga tawo sa inyo komunidad?
Sa diin nga lugar sa inyo komunidad mo dal-on ang imo
mga abyan kon gusto nila magbisita sa imo? Sa ano nga
okasyon o kahiwatan sikat ang inyo nga lugar?
Ihambal kag Hibalu-a Ini!
45
Hilikuton 1
Gamita ang graphic organizer para mapakita ang mga
bantog nga tawo, lugar, kag hitabo sa inyo komunidad.
Itapik ang mga litrato sa nagakaigo nga parte sang lawas:
ulo- bantog nga mga tawo,
kamot- bantog nga mga hitabo kag
tiil- bantog nga mga lugar.
Tinguha-i Ini!
Panumduma Ini!
Nagkalainlain ang mga bantog nga tawo, lugar, kag
hitabo sa mga komunidad.
Dapat tun-an naton nga tahuron sila.
46
Hilikuton 2
Basaha ang masunod nga mga tinaga nga ginkuha sa
istorya “A Birthday Wish”.
Ianggid ang mga tinaga sa inidas A sa mga tinaga sa
inidas B.
A B
kakunyag yuhum
sorpresa regalo
nasubuan luha
kapagsik tinilipon
matinguhaon pamilya
Sa diin nga grupo sang mga tinaga ang mabatyagan sang
aton igbalatyag?
Ano ang tawag sa mga pangalan nga ini?
Ano naman ang mga tinaga nga nagasugid sang butang
nga indi makit-an, mabatian, makaptan, matilawan o
masimhutan? Sa diin nga inidas sila makit-an?
Ano ang tawag sa mga pangalan nga ini?
Panumduma Ini
Ihambal kag Hibalu-a Ini!
Concrete nouns - nagahingalan sang mga tinaga
nga mabatyagan sang aton igbalatyag. Bola, libro kag
abyan ang pila ka mga halimbawa.
Abstract nouns - mga tinaga nga nagasugid sang
butang nga indi makit-an, mabatian, makaptan,
matilawan o masimhutan. Gugma, akig kag pakig-abyan
ang pila ka mga halimbawa.
47
Hilikuton 3
Magamit mo bala ang concrete nouns para mapakita
ang abstract nouns? Isulat ang concrete nouns halin sa word
bank nga magrepresentar sang abstract nouns. Isulat ang
mga ini sa mga natalana nga linya.
Halimbawa:
paghigugma - bulak, tsokolate
1. pagtuo - ________ _________
2. hustisya -_________ _________
3. edukasyon -_________ _________
4. kultura -_________ _________
5. pag-uswag -_________ _________
May ara ka bala mga abyan?
Paano mo malaragway ang imo mga abyan?
Maanggid mo bala ang imo abyan sa mga butang sa imo
palibot?
Paminsara Ini!
Paminsara Ini!
tindahan hulot-palangadian pulis
eskwelahan saot libro
prisohan karsada bibliya
dinumaan nga gamit
48
Hilikuton 4
Basaha ang binalaybay kag hibalu-a kon paano ginlaraway
ang mga abyan.
Ang Abyan Kasubong sang Bulawan
by Florita R. Matic
Ginlubad sa Hiligaynon ni: Dymphna Leizel G. Jocson
Ikaw kag ako may mga abyan
Sila ang mga tawo nga aton masaligan
Kasubong sang bato nga tantanan
Sa tanan nga tion kita ila buligan.
Sa tion nga kita may problema
Mga abyan ara nagapalangga
Nagahatag sang ila suporta
Nga wala sing pangduha-duha.
Ang suod nga mga abyan
Pareho sang wala nagalubad nga bulawan
Wala sang manggad nga makaangay
Sa mag-abyan nga nagapalanggaanay.
Ang pag-abyanay indi matakus
Wala sang sin-o man makalampos
Pagpalanggaanay sang mag-abyanay
Brilyante kapag-on hasta san-o magapadayon.
Basaha kag Hibalu-a Ini!
49
Sabti ang masunod nga mga pamangkot.
1. Ngaa ginakumparar ang abyan sa tantanan nga
bato? Ano ang kinaiya sang tantanan nga bato
nga maanggid sa isa ka abyan?
2. Paano ipakita ang pagpalangga sang isa ka
abyan?
3. Ngaa ginakumparar ang abyan sa bulawan?
Paano sila magkaangay?
4. Sa ano nga butang mo pwede makumparar ang
imo suod nga abyan? Ngaa?
Hilikuton 5
Basaha liwat ang binalaybay.
Ano ang ginasugid sang binalaybay sa aton?
Isulat ang imo sabat sa sulod sang kahon.
Paminsara Ini!
50
Basaha kag usisa-a ang masunod nga mga dinalan nga
ginkuha sa binalaybay.
1. Ang mga abyan kasubong sang tantanan nga
bato sa tanan nga tion masaligan.
2. Ang suod nga abyan kaangay sang wala
nagalubad nga bulawan.
3. Mag-abyan nga nagapalanggaanay, wala sang
manggad nga makaangay
4. Pagpalanggaanay sang mag-abyanay
brilyante kapag-on hasta san-o magapadayon
5. Sa tion nga kita may problema
mga abyan ara nagapalangga.
Ano nga mga butang sa binalaybay ang
gingamit sa paglaragway sang isa ka abyan?
Pwede bala makumparar ang tawo sa mga
butang?
Ang mga tawo kag butang bala may pareho
nga kinaiya?
Ano ang tawag mo sa maathag nga
pagkumparar sang duha ka lain nga butang?
Ano nga mga tinaga ang ginagamit sa
pagkumparar?
Basaha kag Hibalu-a Ini!
51
Hilikuton 6
Linyahi sa idalum ang simile nga gingamit sa kada dinalan.
Halimbawa:
Ang pagpalangga ni Inday kasubong sang kalamay.
1. Nagasiga ang iya mga mata kasubong sang adlaw
kon aga.
2. Ang paglakat ni Lina pareho sang ulod sa sanga.
3. Naglangoy si Pangga kasubong sang isda sa sapa.
4. Ang duag sang panit ni Mara pareho sang gatas sa
tasa.
5. Ang bibig ni Aya kasubong sang gumamela nga pula.
Panumduma Ini!
Tinguha-i Ini!
Ang simile isa ka figure of speech kon sa diin ang
duha ka lain nga butang maathag nga ginakumparar.
Nagagamit ini sang mga tinaga nga kasubong o
pareho.
Halimbawa: Ang iya guya kasubong sang kamatis
nga mapulapula.
Ang mga bata pareho sang mga paka nga
nagakalakala.
52
Hilikuton 7
Maghimo sang dinalan nga may simile paagi sa maathag
nga pagkumparar sang duha ka lain nga butang. Isulat
sang imo sabat sa blangko nga linya.
1. kapayas kag kalamay
___________________________________________
2. bata kag kuneho
__________________________________________
3. mamumugon kag subay
__________________________________________
4. dulse kag bato
__________________________________________
5. nanay kag buyog
__________________________________________
Basaha ang friendly letter.
Tan-awa kon paano sulaton ang kaundan sang sulat.
Paminsara Ini!
18-B. Dalan Burgos Syudad sang Iloilo July 23, 2013
Pinalangga ko nga Ella,
Masaulog ang akon lola sang ika-65 niya nga kaadlawan sa Agosto 10. Nagaplano ako nga sopresahon sia sang paborito niya nga egg sandwich.
Pwede mo bala ako mabuligan sa pagpreparar sang egg sandwich? Palihog padal-i ako sang recipe kag direksyon nga akon kinahanglan sundon.
Salamat gid kag kabay nga makatambong ka sa pagsaulog ni Lola sang iya kaadlawan.
Ang imo abyan,
Erica
53
Sabti ang mga pamangkot.
1. Sin-o ang nagsulat?
2. Kay sin-o ipadala ang sulat?
3. Parte sa ano ang sulat?
Paano sulaton ang kaundan sang sulat?
1. Gin-indent bala ang una nga dinalan sa kada parapo?
2. Naga-umpisa bala sa daku nga letra ang dinalan?
3. May ara bala pintok kag iban pa nga tanda panulat
kon diin ini kinahanglan ibutang?
4. Husto bala ang pagpanigbato sang mga tinaga?
5. Nasunod bala ang nagakaigo nga margins o mga
latid sa duha ka kilid?
Hilikuton 8
Isulat liwat sa parapo ang mga direksyon sa pagpreparar
sang egg sandwich.
Sunda ang husto nga pagsulat sang parapo.
Pinalangga ko nga________,
.
Ang imo abyan,
54
Hilikuton 6
Wala nasulat sing husto ang parapo. Isulat ini liwat gamit
ang husto nga tanda panulat, gamit sang daku nga letra
kag ang nagakaigo nga pamaagi sa pagsulat sang parapo.
nagakalipay ako kag ang akon utod sa pag-updanay
namon sa pagluto kada Sabado, tudluan kami ni nanay kon
paano magluto subong nga adlaw tudluan niya kami
magluto sang pancit molo nalangkag gid kami sa amon
himuon
55
Katapusan nga Pagtilaw
Hilikuton 1-A
Isulat ang mga tinaga sa husto nga inidas.
Hilikuton 1-B
Basaha ang mga dinalan kag sabti ang mga pamangkot.
Isulat ang letra sang imo sabat sa notebook.
Dinalan 1: Gindayaw niya ang iya katahum sa espeho.
1. Ano ang concrete noun sa dinalan?
a. sia b. gindayaw c. espeho
2. Ano ang abstract noun sa dinalan?
a. gindayaw b. katahum c. espeho
Dinalan 2: Indi matago ni Ernie ang iya kaakig sang naigo
sia sang bola sa guya.
1. Ano ang concrete noun sa dinalan?
a. indi b. akig c. bola
2. Ano ang abstract noun sa dinalan?
a. natago b. guya c. akig
kadalag-an medalya gugma
pasensya edukasyon libro
computer eskwelahan kalinong
hayahay
56
Hilikuton 2
Kumpletuha ang simile gamit ang mga tinaga sa sulod sang
kahon.
1. Nag-ilig ang iya luha pareho sang ______.
2. Ang iya buhok ______ kagab-ihon.
3. Nagahambal pareho sang ________.
4. Ang amon pag-abyanay _________kalamay.
5. Ang iya yuhum pareho sang _____ nga nagapasanag
sang kalibutan.
Hilikuton 3
Isulat liwat sa parapo ang mga masunod nga mga tikang sa
pagprito sang isda.
Sunda ang husto nga pagsulat sang parapo.
Una, tinlu-i ang isda.
Sunod, paligira ang isda sa harina nga natimpla sang
asin kag binukbok nga katumbal.
Sunod, ibutang ini sa mainit nga mantika.
Pagkatapos, prituha ang isda hasta nga magpula-
pula.
maitum kasubong sang matam-is kasubong sang
isa ka anghel isa ka adlaw isa ka suba
57
Leksyon 6: Pag-amlig Sang Palibot
May ara bala kamo hardin sa inyo balay?
Ano ang pwede mahatag sang isa ka hardin?
Hibalu-a ini sa imo pagbasa sang binalaybay.
Hardin nga Mapuslanon ni Florita Matic
Ginlubad sa Hiligaynon ni: Dymphna Leizel G. Jocson
Isa ka adlaw
Sa akon pagbugtaw
Maayo ang panahon
Nagapangganyat sa akon.
Gilayon ako naglakat
Para ang ulubrahon maamat-amat
Sa pag-obra, ako nagabakabaka
Para ang akon hardin mangin mapuslanon na.
Sa pagligad sang mga tinion
Daw kilat magdaku ang mga tanum
Ang hardin nga akon handum
Punu sang masustansya nga mga tanum.
Kon daw ginbayaan ang imo nabatyagan
Indi magkasubo sing tuman
Ang akon hardin nga matahum
Imo lang pirme panumdumon.
Basaha kag Hibalu-a Ini!
58
Ang hardin akon kabulig
Sa lawas nga maayo kag mapagsik
Gani ini akon gid ginaatipan
Para ang akon hardin mapuslan.
Sabti ang masunod nga mga pamangkot.
1. Ano ang ginahambalan sa binalaybay?
2. Sin-o ang nagahambal sa istorya?
3. Ngaa mapuslanon ang hardin?
4. Paano mo atipanon ang isa ka hardin?
Hilikuton 1
Pagkuha o pagkilala sang main idea sa kada estropa.
Ang main idea nagasugid kon parte sa ano ang
estropa. Basaha ang kada estropa. Pili-a ang dinalan nga
nagasugid sang main idea. Isulat ang letra sang husto nga
sabat sa imo notebook.
Paminsara Ini!
59
Sa pagligad sang mga tinion
Daw kilat magdaku ang mga tanum
Ang hardin nga akon handum
Punu sang masustansya nga mga tanum.
Main Idea:
a. May kilat sa hardin.
b. Madasig magdaku ang mga tanum.
c. Daw kilat ang mga tanum.
Gilayon ako naglakat
Para ang ulubrahon maamat-amat
Sa pag-obra, ako nagabakabaka
Para ang akon hardin mangin mapuslanon
na.
Main Idea:
a. May hinuptanan nga baka ang
nagahambal sa binalaybay.
b. Nagaobra sing todotodo ang
nagahambal sa binalaybay
c. May ara baka sa hardin
Kon daw ginbayaan ang imo nabatyagan
Indi magkasubo sing tuman
Ang akon hardin nga matahum
Imo lang pirme panumdumon
Main Idea:
a. Ginbayaan ang hardin.
b. Ang hardin makahatag sang kalipay.
c. Masubo kon ara ka sa hardin.
60
Hilikuton 2
Idrowing ang hardin nga gusto mo maagum.
Hilikuton 3
Basaha ang masunod nga mga dinalan.
1. Baka ang mangunguma kon mag-obra.
2. Bao ka kon maglakat sa talamnan.
3. Mabudlay pukawon ang mga bata kay mantika sila
kon magtulog.
4. Wala sang mga estudyante nabatian nga buhi na kay
mga paka sila nga nagaistorya.
Paano ginakumparar ang mga butang sa kada dinalan?
Ano nga klase sang pagkumparar ang gingamit sa mga
dinalan?
Ini nga pagkumparar ginatawag nga metaphor.
Basaha kag Hibalu-a Ini
61
Hilikuton 4
Idrowing ang bituon ( ) antes sang dinalan nga
nagagamit sang metaphor.
_____ 1. Tigre ang dagat nga nagangurob kon malain ang
panahon.
______2. Ang papel kasubong sang balahibo sang pispis
kamag-an.
______3. Nag-abot nga daw kilat ang iya ginapangayo nga
regalo .
______4. Ulod si Mara gani wala niya natapos ang iya
ginaobra.
______5. Baso nga mabuluk-on kon halungan si Mara sang
iya amay.
Hilikuton 4-A
Kumpletuha ang dinalan gamit ang metaphor nga ara sa
sulod sang kahon.
Tinguha-i Ini!
Panumduma Ini!
Ang metaphor isa ka figure of speech kon sa diin
ang tawo o butang ginakumparar sa kada isa nga wala
naggamit sang tinaga nga daw, kasubong o pareho.
mabug-at ang iya buli madulom nga kagab- ihon
bato nga tagipusuon perlas sa kadagatan
lukdo niya ang kalibutan
62
1. Masinulub-on si Bing.
Makit-an sa iya hitsura nga_________.
2. Wala sing balatyagon ang babaye.
May ara sia _______.
3. Tamad nga bata si Jimmy.
_______ kon may ulubrahon.
4. ______ ang imo mga ngipon, sa kaputi wala sing
tupong.
5. Ang buhok ni Mara ________ sa kaitum.
May ara ka bala sang journal?
Ano ang ginasulat mo sa imo journal?
Basaha ang journal ni Ronel kag hibalu-a kon ano ang
ginaobra niya adlaw-adlaw.
Ako si Ronel, walo ako ka tuig. Pananum ang akon
huyog. Maluyagon ako sang mga tanum sa palibot. Sa
kada tion nga may makita ako nga tanum, ginasulat ko ini
sa akon journal.
Lunes, July 22, 2013, 7:00 sang gab-i.
Upod sa akon mga kaeskwela, ginpantan-aw kami ni
Gining Santos sang mga tanum nga nagatubo sa hardin
sang amon eskwelahan. Nakunyag gid ako sa kadamuon
sang maduagon nga tanum sa hardin. Ginadayaw ko gid
ang amon hardinero sa pag-atipan sini nga mga tanum.
Martes, July 23, 2013, 7:30 sang gab-i.
Nakakuha ako sang tiempo nga maistorya si Manong
Karding nga amon hardinero. Ginsugid niya nga
Basaha kag Hibalu-a Ini!
63
ginaistorya niya ang mga tanum samtang ginabunyagan.
Miyerkules, July 24, 2013, sang gab-i.
Sa akon pagpauli, nasumalang ko si Manong
Karding. Nasorpresa gid ako sang gintagaan niya ako sing
nagkalainlain nga binhi sang tanum. Daku gid ang akon
pagpasalamat sa iya kay nahibaluan niya nga
mahuyugon ako magpananum.
Huwebes, July 25, 2013, sang gab-i.
Aga pa ako nagbugtaw kag ginhunol ang mga
binhi. Ginbunyagan ko ang mga ini kag ginbutang sa
lugar nga mainitan. Daw indi na ako kahulat sang ila
pagdaku.
Biyernes, July 26, 2013, sang gab-i.
Aga pa ako nagpauli kay bisitahan ko ang akon
hardin. Ginbunyagan ko liwat ang akon ginhunol kag
ginkuhaan sang mga hilamon sa palibot.
Sabado, July 27, 2013, sang gab-i.
Temprano pa ako nagbangon bisan wala kami
klase.Tungod indi mabug-at ang akon buli, nagdiretso ako
sa hardin pagkatapos ko himuson ang akon hilgdaan.
Daku gid ang akon kalipay sang nakit-an ko nga may
naga-ulhot nga dahon ang akon tanum!
Domingo, July 28, 2013, sang gab-i.
Gin-agda ko ang akon mga kaeskwela nga mabisita sa
akon hardin. Nakit-an nila nga nagtululubo na ang akon
mga tanum. Naganyat man sila nga maghimo sang ila
kaugalingon nga hardin.
64
Hilikuton 5
Sa diin nga parte sang journal ni Ronel ang imo gid
naluyagan?
Idrowing ini sa sulod sang kwadro.
Magsulat sang 2 hasta 3 ka parapo nga nagalaragway sa
imo gin-obra.
.
65
Hilikuton 6
Magsulat sang isa ka adlaw nga journal parte sa imo
inagihan.
Halimbawa: Ang pagpakigbahin sa pag-atipan sang
palibot.
Giyahan ka sang mga masunod nga pamangkot.
Sunda ang huluwaran sa pagsulat sang journal.
1. Paano mo ilaragway ang imo kaugalingon?
2. Ano nga makagalanyat nga inagihan ang gusto mo
ipaambit?
3. San-o kag diin ini natabo?
4. Ano ang natabo sa adlaw nga ina?
Mahilig ka bala magbasa sang mga libro?
Nahibaluan mo bala ang lainlain nga bahin sang libro?
Kilala mo bala ang lima ka bahin sini?
Linyahi ang mga ini.
Paminsara Ini
takop title page lawas sang libro
sports page bibliography tig-ulo
editoryal kaundan
66
Katapusan nga Pagtilaw
Hilikuton 1
Ipares ang metaphor sa iya kahulugan. Isulat ang letra sang
husto nga sabat.
A B
_____ 1. palangga sang duta a. tamad
_____2. tinakluban sang langit b. wala kaluoy
_____3. bug-at ang buli c. masinulub-on
_____4. lukdo ang kalibutan d. putot o manubo
_____5. bato nga tagipusuon e. nagulpihan
Hilikuton 2
Linyahi ang mga bahin sang libro sa sulod sang kahon.
Panumduma Ini!
May nagkalainlain nga bahin ang libro. Nagalakip ini
sang takop, title page, copyright page, preface,
kaundan, lawas sang libro, index, glossary, bibliography,
kag spine.
takop sports page
copyright page index
glossary tig-ulo
title page kaundan
tables surface
preface lawas sang libro
67
Hilikuton 3
Pili-a ang letra nga tul-id nga nagalaragway sang main idea
sang binalaybay.
_____1. Si Rico kag iya pamilya nagaistar sa syudad. Wala
sia sing husto nga ihibalo sa pagpananum. Gintudluan sia
sang iya ginikanan sa pagtanum sang mga ulutanon
kasubong sang petsay, kamatis kag talong sa lata kag sa
plastik nga botelya.
a. Si Rico kag ang iya pamilya nagapananum
sang ulutanon.
b. Si Rico kag ang iya pamilya nagahandum nga
may mga kahoy sa ila likod-balay .
_____2. Nakigbahin si Ana kag iban pa nga girl scouts sa
Clean It Up nga proyekto sang baranggay. Nagapanilhig
sila sa kilid sang karsada kada adlaw pagkatapos sang
klase. Nagabulig man sila sa pagpananum sang mga
kahoy. Ginasigurado nila nga matinlo kag berde ang
palibot. Nagapati sila nga luwas sa mga masakit ang
matinlo nga baranggay.
a. Kada adlaw nagapanglimpyo sang palibot si
Ana kag iban pa nga girl scouts.
b. Nakigbahin si Ana kag iban pa nga girl scouts
para sa matinlo kag luwas sa masakit nga
komunidad.
c. Masadya ang mangin girlscout kay makaentra
sa mga proyekto sang komunidad.
68
Semana 7: Ang Akon Pamilya kag ang Amon
mga Katungdanan
Ang simile kag metaphor nagakumparar sang mga
tinaga sa dinalan. Ginahimo sini ang mga dinalan nga
makabibihag kag makagalanyat.
Halimbawa sang simile:
1. Kasubong sang dyamante ang bituon sa
kalangitan.
2. Maitum ang uling pareho sang kadulom
sang tungang gab-i.
3. Kasubong sang anghel ang iya katahum.
Halimbawa sang metaphor:
1. Anghel sa pamilya ang lapsag.
2. Ulod sia kon maglakat.
3. Bola sang kalayo ang adlaw.
o Paano ginlaragway ang ginahambalan sa kada
dinalan?
o Ang paglaragway bala nagasantu sa ginapakita
nga pagkumparar? Ngaa?
o Paano ang simile magkatuhay sa metaphor?
69
Hilikuton 1
May panulad kag halimsugid ang mga dinalan sa idalum.
Linyahi sa idalum ang duha ka tinaga nga ginakumparar.
Sunod isulat sa blangko nga linya ang P kon panulad kag H
kon halimsugid.
_______1. Algodon ang mga panganod nga nagalutaw sa
kalangitan.
_______2. Isda si Cindy kon maglangoy sa tubig.
_______3. Preska ang yuhum ni Pamela kasubong sang aga.
_______4. Kasubong ni Tom ang nagaumpok nga bola.
_______5. Mga bola sang kalayo ang iya mga mata.
Hilikuton 2:
Himu-a nga halimsugid ang tanan nga panulad. Isulat ang
imo sabat sa isa ka papel.
Halimbawa: Kasubong sang gutom nga kabayo si Barbara.
Sabat: Gutom nga kabayo si Barbara.
1. Kasubong sang algodon kaputi ang balahibo sang
kuring.
2. Kasubong sang mantika si Jose magtulog.
3. Kasubong sang kilat magdalagan ang atleta.
4. Mamag-an si Anita pareho sang balahibo.
5. Kaangay sang kuring kag ido mag-away ang mag-
utod.
Panumduma Ini!
70
Hilikuton 3: Palibuta ang Roleta
Ilaragway ang litrato sa roleta gamit ang simile o metaphor.
Basaha ang masunod nga mga dinalan.
a. Nagapanilhig sang ugsaran si Tina.
b. Nagapamunyag sang mga tanum si Berna.
c. Nagapahabok sang lupa sa palibot sang mga
tanum si Rose.
d. Nagahakwat sang mga laya nga dahon pakadto
sa basurahan si Manong Aris .
e. Nagapanghilamon si Mark.
f. Nagapang-abono sang tanum si Tatay Jose.
Sin-o ang ginaistoryahan sa kada dinalan?
Ano ang ginasugid sang dinalan nahanungod sa iya?
Paano gintapos ang dinalan?
Basaha kag Hibalu-a Ini!
71
Hilikuton1-A
Kilalaha ang tuluyuon kag ang panagsari sa mga dinalan.
Linyahi sa idalum ang tuluyuon kag bilugi ang panagsari.
1. Nagaistar ang akon pamilya sa gamay nga
balay.
2. Malipayon kami nga pamilya.
3. Ginatudluan kami nanday Tatay kag Nanay
kon paano mag-obra sang mga hilikuton sa
balay.
4. Nagabulig ang akon utod nga lalaki kay Tatay
sa likod sang balay.
5. Nagabulig ako kay Nanay sa pagluto sa
kusina.
Tinguha-i Ini!
Panumduma Ini!
May duha ka bahin ang dinalan, ang tuluyuon
(subject) kag ang panagsari (predicate).
Ang nagahimo sang aksyon ginatawag nga
tuluyuon.
Ang nagsugid nahanungod sa subject
ginatawag nga panagsari.
Ang simple nga dinalan nagasugid sang isa ka
kumpleto nga ideya. Nagatapos ini sa nagakaigo nga
pananda panulat kasubong sang pintok (.),
pamangkot (?) ukon panuaw (!)
72
Hilikuton 1-B
Kumpletuha ang mga masunod nga dinalan paagi sa
paghatag sang tuluyuon ukon subject.
1. Nag-obra sing todo si_______________sa hardin.
2. Nagatuon sang ila leksyon sanday __________ kag
_____________kada gab-i.
3. Ginatinluan___________ ang hulot-klasehan kada adlaw.
4. Gintudluan kami sang________________ kon paano
magbasa kag magsulat.
5. Nagkaon _______________ sang mga saging.
Hilikuton 1-C
Magsulat sang simple nga dinalan nahanugod sa kada
laragway.
1. __________________________
2. __________________________
3. __________________________
4. __________________________
73
5. __________________________
6. __________________________
7. __________________________
8. __________________________
Kapareho sang Subay
ni: Claire B. Barcelona
Ginlubad sa Hiligaynon ni: Dymphna Leizel G. Jocson
“Manong Aris tan-awa ang mga subay, ngaa masako
sila pirme?”pamangkot ni Berna.
“Nagabinuligay sila sa pagpangita sang ila pagkaon
para sa tion sang tag-ululan,” sabat ni Aris.
Basaha kag Hibalu-a Ini!
74
Samtang masako sila sa pagtan-aw sang mga subay
nga nagakamang sa duta, nabatian nila ang ila amay.
“Tina, Berna kag Rose, lakat kamo diri. Palihog buligi
ninyo ako sa pagpanglimpyo sang aton palibot,” pangabay
ni Tatay Jose.
Gilayon nagadalagan sa ila amay ang mag-ululutod.
Gulpi nangin masako ang tanan.
Nagapanilhig sang ugsaran si Tina. Nagapamunyag
sang mga tanum si Berna. Nagapanghukal sang lupa sa
palibot sang mga tanum si Rose. Nagapanghilamon si Mark.
Nagahakwat sang laya nga mga dahon pakadto sa
basurahan si Manong Aris. Nagapang-abono sang tanum si
Tatay Jose. Kada katapu sang pamilya nagabulig sa
pagpanglimpyo sang hardin kag palibot.
Kada katapu sang pamilya nagaobra sang iya
masarangan sa giya sang ila iloy kag amay. Mangin
mahapos kag madasig ang pag-obra kon tanan
nagabinuligay.
Nagyuhum si Nanay sa iya mga anak. “Pareho kamo
sang mga subay, tuman kasako sa pag-obra sang inyo
mga hilikuton,” hambal niya.
Sabti ang mga masunod:
Ano ang gin-obra sang kada katapu sang pamilya?
Ngaa ayhan ginkumparar sila ni Nanay sa mga subay?
Ano ang buot-silingon ni Aris sang paghambal niya nga
ang mga subay nagatipon sang pagkaon para sa tion
sang tag-ululan?
Ano nga leksyon ang ginatudlo sang istorya sa aton?
75
Hilikuton 2
Pangita-a ang main idea. Basaha sing maayo ang parapo
kag sabti ang mga masunod nga pamangkot.
Mga Pamangkot:
1. Ano ang ginasugid sang parapo?
2. Sa diin nga dinalan sa parapo ang nagasugid sini?
3. Ano ang tawag sa dinalan nga nagasugid sang main
idea?
4. Ano ang ginasugid sang iban nga mga dinalan
nahanungod sa pamilya?
5. Ano ang tawag mo sa mga dinalan nga nagahatag
sang dugang nga detalye o impormasyon
nahanungod sa main idea?
Ihambal kag Hibalu-a
Ini
Malipayon kami nga pamilya. Ginatudluan kami
nanday Nanay kag Tatay nga mangin mabuot nga
kabataan. Pirme namon ginapati kon ano ang
ginahambal ni Tatay. Nagabulig ako kag ang akon utod
nga babaye kay Nanay sa mga hilikuton sa balay.
Nagabulig naman kay Tatay sa hardin ang manghod
namon nga si Jose.
76
Hilikuton 3
Basaha ang mga masunod nga parapo. Linyahi sa idalum
ang key sentence nga nagahatag sang main idea sang
parapo.
1. Una nga sakay ni Carla sa eroplano. Temprano pa sia
nagbugtaw kag nag-ilis para sa byahe. Ginapaminsar na
niya ang mga panganod kag tanan nga mga butang
nga iya makit-an. Indi na sia makahulat nga makalab-ot
sa airport.
2. Gusto nanday Mario kag Carlo ang ila kaugalingon nga
hardin. Nakigkita sila kay Manong Jose, ang hardinero
sang eskwelahan. Ginpamangkot ni Mario si Manong
Jose kon pwede sia mahatagan sang mga binhi sang
tanum. Ginsugid sa iya ni Carlo ang hardin nga ila
himuon.
3. Si Sarah kag ang iya kaeskwela nagdala sang silhig kag
trapo sa eskwelahan. Ginhambalan sila ni Gining Toledo
nga temprano pa mag-abot. Kinahanglan nila magbulig.
Semana ato sang Brigada Eskwela.
Panumduma Ini!
Ang main idea pinakaimportante nga bahin sang
parapo. Nagasugid ini tanan nahanungod sa parapo.
Ang main idea pwede makit-an sa key sentence. Ang
key sentence pwede makit-an sa umpisa, tunga o
katapusan nga bahin sang parapo.
Tanan nga mga dinalan sa parapo nagadugang
sang mga impormasyon nga nagasuporta sa main idea.
77
Hilikuton 3-A
Basaha sing maayo ang parapo. Sunod pun-i sang
nagakaigo nga impormasyon ang graphic organizer sa
idalum.
Parapo 1
Nagabulig ang karabaw sa mangunguma sa
talamnan. Ginaarado nila ang talamnan para maghumok
ang duta. Ginadala nila ang mga mabug-at nga mga
basket sang prutas kag iban pa nga kararuton sa tion sang
tag-alani. Todo ang obra nila bilog nga adlaw.
Parapo 2
Suod nga mag-abyan sanday Leila kag Bebot. Tuparay
sila magpungko kon may klase. Kon tion sang recess,
nagahatagay sila sing pagkaon. Pirme sila nagabuligay.
Key sentence
Dinalan nga
nagasuporta sang
key sentence
Dinalan nga
nagasuporta sang
key sentence
Dinalan nga
nagasuporta sang
key sentence
Key sentence
Dinalan nga
nagasuporta sang
key sentence
Dinalan nga
nagasuporta sang
key sentence
Dinalan nga
nagasuporta sang
key sentence
78
Basaha ang infomercial sa pagwaragwag sa radyo.
ANCHOR 1: Mabalik ang nagapanguna nga balita sang
DCBB pagkatapos sini nga Infomercial.
Joseph: Mark, diin ka naghalin?
Mark: Nagkadto ako sa hulot-balasahan.
Ginsabtan ko didto ang akon homework
kag naghulam sang libro.
Joseph: Ngaa nagabasa ka pa sinang mga libro?
Dali, mahampang na kita sang computer.
Mark: Maayo nga hilikuton ang pagbasa hambal
ni Tata. Ari ipakita ko sa imo ang paborito ko
nga libro.
Joseph: Kabalo ka gid mangita sang paborito nga
bahin sini nga libro.
Mark: Syempre, nahibaluan ko na ang lainlain nga
bahin sang libro. Madasig ko makit-an ang
mga ini.
Joseph: Sa pamatyag ko kinahanglan ko mag-upod
sa imo basa sini nga libro.
Mark: Masadya ang magbasa!
ANCHOR 2: Ini ang mainabyanon nga pagpahanumdom
sang AKLAT Foundation kag sini nga istasyon.
o Parte sa ano ang infomercial?
o Paano nakumbinsi ni Mark si Joseph nga mag-upod sa
iya nahuyugan?
o Ngaa natingala gid si Joseph kon paano ni Mark makit-
an ang paborito niya nga bahin sang istorya?
Ihambal kag Ibalu-a Ini!
79
Hilikuton 4
Tun-i ang impormasyon sa idalum nahanungod sa lainlain
nga bahin sang libro.
Title Page
Makit-an ini sa
una nga bahin
sang libro kag
nagasugid
sang:
Tig-ulo
Tagsulat
Manuglaragw
ay
Manugbalhag
Lugar sang
Ginbalhagan
Table of
Contents
Makit-an man
ini sa una nga
bahin sang
libro. Nagalista
ini sang:
-Yunit, bahin o
istorya upod
sang numero
sang kada
pahina kon
diin ini makita
Glossary
Makit-an ini sa
likod nga
bahin sang
libro. Nagalista
ini sang
-bag-o nga
mga tinaga
nga gingamit
sa libro upod
ang ila
kahulugan.
Nakalista ang
mga tinaga sa
husto nga
pagpasunod
halin sa A to Z.
Index
Makit-an man
ini sa likod nga
bahin sang
libro
pagkatapos
sang glossary.
Nagalista ini
sang
ngalan, lugar,
kag topiko sa
libro upod
sang numero
sang kada
pahina kon
diin ini makita.
Nakalista ang
mga ini sa
husto nga
pagpasunod
halin sa A to Z.
Ano ang nagkalainlain nga bahin sang libro?
Ano nga impormasyon ang makita sa kada bahin
sang libro?
80
Hilikuton 5
Panghangkat
Ipares ang impormasyon sa bahin sang libro kon diin ini
makita. Isulat ang letra sang husto nga sabat.
Column A Column B
1. English for You and Me 3
Benita N. Miranda
2. Unit 1- Looking Around Me
3. Book Wise Publishing House, Inc.
4. Lesson 7- The Fireflies
5. village/vill’age (n.) community
6. animal kingdom 5
Antelope 9
7. Kiddie Goat…70
8. cats 24, 25
cheetahs 16
9. meadow/mead’ow (n.) piece of grassland
10. Antonio Basilla, illustrator
Tinguha-i Ini!
Glossary
Index
Title Page
Table of
Contents
81
Katapusan nga Pagtilaw
A. Pamati-i ang malip-ot nga istorya kag sabti ang mga
pamangkot.
“Nay, diin ka?” singgit ni Mark. Ginlibot niya ang balay
pero wala sing bisan isa didto. Naggwa sia sa karsada.
Tanan masako!
Nagpanglimpyo si Tatay sang kanal. Ginhaboy ni
Manong Aris ang mga plastik nga botelya sa basurahan.
Nagpanilhig sang karsada sanday Nanay kag Tina.
Ginpangkolekta ni Rose ang mga plastic bag samtang
ginbahin-bahin ni Rose ang indi madunot nga basura.
Nagdalagan si Mark pakadto sa ila para man makabulig.
“Buas ang engrande nga parada. Halos handa na kita
sa aton preparasyon sa pista,” hambal sang baranggay
kapitan nga may kakunyag.
“Maghiliugyon sa kadalag-an kag magbahin sa
kapaslawan,” komentaryo ni Mark.
1. Ano ang maayo nga tig-ulo para sa istorya?
a. Ang Pista
b. Tion sa Pagpanglimpyo
c. Pakigbahin sang Pamilya
d. Preparasyon para sa Pista
2. Sa diin nga dinalan ang nagahatag sang kabilugan
nga ideya sang istorya?
a. Tanan masako sa pagpanglimpyo sang karsada.
b. Ginpangabay sang baranggay kapitan ang kada
pamilya sa pagpaninlo.
c. Nagbulig ang mga bata sa pagpadayon sang
katinluon sang komunidad.
d. Ginabuligan sang mga ginikanan nga mangin
responsable ang ila kabataan.
82
3. Sa diin nga dinalan sa idalum ang nagasuporta sang
ideya nga “Maghugpong para sa kadalag-an kag
magbahin para sa kapaslawan”?
a. Ginaengganyo ang mga bata nga magpaninlo
sang karsada.
b. Kinahanglan mga tigulang lang ang makigbahin
sa pagpreparar para sa pista.
c. Ginmando sang baranggay kapitan nga
magpaninlo sang karsada ang kada pamilya.
d. Nagbulig sa pagpreparar para sa pista ang kada
katapu sang pamilya.
B. Linyahi sa idalum ang figures of speech nga gingamit sa
kada dinalan. Isulat sa blangko nga linya ang S para sa
simile kag M para sa metaphor.
_____4. Sa sobra nga kagutom kasubong sia sang
baboy magkaon.
_____5. Tigre sia kon mangakig.
_____6. Daw kalamay katam-is ang atis.
_____7. Wala pahuway ang magunguma, karabaw sia
kon mag-obra.
C. Isulat ang letra sang husto nga sabat.
Sabado sang aga. Nagapreparar ang mga mag-
ululutod para magbisita sa ila lolo kag lola. Aga pa
nagbangon si Tina kag nagluto sang pancit molo. Nagluto si
Berna sang bingka para kay Lolo. Nanguha naman si Rose
sang bulak nga gumamela para kay Lola. Nagahanas sa
pagkanta si Mark para kanday Lolo kag Lola. Nagahanas
naman sanday Aris kag Joseph sang saot para sa
eskwelahan. Tanan sila nagakakunyag sa pagbisita sa ila
lolo kag lola sa uma.
83
8. Ano ang key sentence?
a. Isa ka Domingo sang aga.
b. Tanan sila nagakakunyag sa pagbisita sa ila
lolo kag lola sa uma.
c. Nagahanas sa pagkanta si Mark para kanday
Lolo kag Lola.
d. Nagapreparar ang mga mag-ululutod para
magbisita sa ila lolo kag lola.
9. Sa diin nga dinalan ang wala nagasuporta sang
main idea?
a. Nagluto si Berna sang bingka para kay Lolo.
b. Nagahanas sanday Aris kag Joseph sang saot
para sa eskwelahan.
c. Nanguha naman si Rose sang bulak nga
gumamela para kay Lola.
d. Nagahanas sa pagkanta si Mark para kanday
Lolo kag Lola.
10. Ano ang main idea sang parapo?
a. Masako ang mga bata
b. Semana upod kanday Lolo kag Lola
c. Kakunyag sa isa ka adlaw sa uma
d. Pagpreparar para magbisita kanday Lolo kag
Lola
11. Gusto ni Rose mahibaluan ang tagsulat,
manuglaragway kag manugbalhag sang isa ka
libro. Sa diin nga bahin niya ini pangitaon?
a. index
b. glossary
c. title page
d. table of contents
12. Tun-i ang grupo sang mga tinaga sa idalum.
Sa diin ang halimbawa sang isa ka simple nga
dinalan?
84
a. Nagbulig kay Nanay ang mga bata sa pagluto
sang panyaga.
b. Tatlo ka matahum nga alibangbang sa hardin
c. Nagkadto si Ramil sa Manila kag ginbisita niya
ang iya asawa.
d. Naghibi si Angie kay nadula niya sa
eskwelahan ang iya paborito nga libro.
D. Ilaragway ang litrato gamit ang nagakaigo nga
figures of speech.
Magsulat sang tatlo (3) ka simple nga dinalan
nahanungod diri. (13-15)
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
85
Leksyon 8: Mga Katapu Sang Pamilya, Bugal Sang
Akon Pamilya
Mata na mga bata
Imuklat ang inyo mga mata
Tindog kag magbangon
Diretso sa banyo kag paligo gilayon
Sa aton paglakat siguraduhon
Ang mga tindog naton kaayuhon.
Wala ka bala sing kalibutan
sa mga nagakatabo sa dalan?
Gani sa aton paglakat maghalong sing tuman
Kay ang kalibutan punu sang katalagman.
o Ano nga mga tinaga ang kaduha gingamit sa
binalaybay?
o Paano gingamit ang tinaga nga mata?
o Ano ang kahulugan sang mata sa una nga linya?sa
ikaduha nga linya?
Mata na mga bata
Imuklat ang inyo mga mata
o Pareho bala ang kahulugan sang tinaga nga may linya
sa idalum?
Tindog kag magbangon
Ang mga tindog naton kaayuhon
o Sa diin sini ang may kahulugan nga “wala sing
nahibaluan”?
Wala ka bala sing kalibutan sang nagakatabo?
Ang kalibutan puno sang katalagman.
o Ano ang nagabulig sa imo pagtumod sang husto nga
kahulugan?
Basaha kag Hibalu-a Ini
86
Mga Tinaga nga may Madamo nga Kahulugan
Usisa-a ang mga kahulugan sang tinaga sa tsart.
Tinaga Kahulugan
mata parte sang lawas bugtaw
tindog hitsura o porma
sang lawas
posisyon nga
nagatiso ang
duha ka tiil
kalibutan duta nga
ginaistaran
nahibaluan
Panumdumon Ini
Ihambal kag Hibalu-a!
Pwede nga ang mga tinaga may sobra sa isa nga
kahulugan. Ang kahulugan sang tinaga nagasandig
kon paano ini gamiton sa dinalan.
Ginagamit naton ang context clues para mahibaluan
kon diin ang husto nga kahulugan.
87
Tun-i ang mga dinalan kag iangot ini sa litrato nga
nagapakita sang iya kahulugan.
Paminsara Ini!
Manami ang gua sa telebisyon
Nagsaot ang bilog nga pamilya
sa plasa.
Nagaumpok kag bilog nga butang
ang regalo ko.
88
Hilikuton 3
Pagsat-um sang Kinaiya sang Karakter
May mga katawhan ang istorya. Sila ang nagahulag
kag nagahambal sa istorya. Mahambal naton kon ano sila
nga klase sang tawo sila paagi sa pag-intindi kon ano ang
ila ginhambal kag ginaobra sa istorya.
Basaha ang mga dinalan. Ihatag ang kinaiya sang
tawo base sa iya hulag o ginahimo. Magpili sa listahan sa
idalum.
maisog mabuot dalok tampad maalam
Dinalan Kinaiya
1. Nakit-an ni Anita ang pilason nga
pispis. Gindala niya ini sa ila balay
kag gin-atipan.
2. Nagapungpong sang bunga ang
paho ni Manong Jose ugaling wala
gid ini nagapanghatag sang bunga
sini kon kay sin-o.
3. May beinte pisos sa ibabaw sang
lamesa sa kantina. Nakita ini ni Janet
kag ginbalik niya ang kwarta sa
manunudlo.
4. Malapit na magdulom. Ginsugo ni
Nanay si Mark nga magkadto sa
botika kag magbakal sang bulong
para sa manghod niya. Wala pa sia
didto ka kadto nga isa lang pero
nahibal-an niya nga kinahanglan gid
ini sang manghod niya. Ginkuha niya
Ihambal kag Hibalu-a Ini!
89
ang flashlight kag kwarta. Gilayon
nakabalik na sia nga may dala nga
bulong.
5. Nagtuon sing todo si Gracia para sa
pagtilaw. Gintun-an niya liwat sing
maayo ang tanan nga leksyon nga
gintudlo sa ila sang manunudlo.
Nakuha niya ang pinakamataas nga
marka sa klase.
Hilikuton 4
Halin sa listahan sang mga tinaga, butangi sang tsek √ ang
tinaga nga nagalaragway sang kinaiya sang karakter.
Butangi sang ekis X kon indi.
__________1. malipayon __________6. mabuot
__________2. matinahuron __________7. maalam
__________3. dulse __________8. mabinuligon
__________4. masinadyahon __________9. mapisan
__________5. tamad __________10. eskwelahan
Panumduma Ini!
Ang katawhan sang istorya pwede malaragway
gamit ang mga kinaiya sang karakter. Ang kinaiya sang
karakter nagasugid kon ano sia nga klase sang tawo.
Masugid mo ang kinaiya sang karakter suno sa iya
ginahambal kag ginahimo sa istorya.
90
Hilikuton 5
Basaha ang mga dinalan kag magpili halin sa listahan sa
Hilikuton 4 sang kinaiya sang karakter.
________1. Gintamyaw nanday Sandra kag Grace
ang ila manunudlo.
________ 2. Nag-obra si Tatay sa talamnanan bilog
nga adlaw.
________3. Ginatinguhaan pirme ni Maria nga
mapahalipay ang mga tawo nga iya
palangga. Nagalahog sia kag nagayuhum sa
tanan.
________4. Naugot maninlo ang gamay nga lalaki.
Ginalikawan niya magpaligo kag magsipilyo
sang ngipon. Hambal niya makapakapoy lang
ini.
________5. Nagapaninlo sang kwarto si Sarah kada adlaw.
Ginasiguro niya nga may matinlo nga pisara
kag pangtrapo si Gining Paz.
Hilikuton 6
Sinimpon nga mga Dinalan
Basaha ang mga dinalan. Simpuna ang mga simple nga
dinalan. Gamita ang panghiangot (connector)nga makit-an
antes sang kada numero para madihon ang sinimpon nga
dinalan.
(kag) 1. Nakunyag si Gining Dela Rosa. Nalipay si Gining
Dela Rosa.
Sabat: Nakunyag kag nalipay si Gining Dela Rosa.
(kag) 2. Ginapabugal ni Tatay ang ila mga kabataan.
Ginapabugal ni Nanay ang ila kabataan.
Sabat: _________________________
Basaha kag Ihambal Ini!
91
(kag) 3. Nagaobra sing todo si Josie para makakuha sang
maayo nga grado.
Nagmadinalag-on sia.
Sabat: _________________________
(ugaling) 4. Mapisan si Charito.
Tamad si Bryan.
Sabat: _________________________
(ugaling) 5. Nanawag sia.
Wala sang nagsabat.
Sabat: _________________________
Hilikuton 7
Diin ang Akon Pares? Isugpon ang duha ka mga dinalan
para makadihon sang sinimpon nga dinalan o compound
sentence. Gamita ang panghiangot nga kag sa pagsugpon
sang mga ideya.
A B
Maluyagon si Mark
magdrowing *
* Nagahanas sia sa alagyan
adlaw-adlaw.
Nagatukar si Joseph sang
gitara *
* Sia ang nagapanguna sa
cheering squad
Madasig maglangoy si Erick * * Ang banda ang nagakanta
sa kasadyahan.
Panumduma Ini!
Ang simple nga dinalan may isa ka ideya.
Nagatapos ini sa pintok.
Ang sinimpon nga dinalan may 2 ka ideya.
Ang sinimpon nga dinalan naagagamit sang
panghiangot(connector) kasubong sang kag o
ugaling.
92
Makawiwili magsaot si Rose * * Nagaentra sia sa poster
making.
Daw kabayo magdalagan si
Ramil *
* Nakabaton sia sang
medalya nga bulawan.
Hilikuton 8
Mga Kaundan
Tun-i ang listahan sang mga kaundan. Sabti ang mga
pamangkot.
o Pila ka mga leksyon ang ara sa libro?
o Ano ang tig-ulo sang pinakaulihi nga leksyon?
o Sa ano nga mga pahina mo makit-an ang
impormasyon parte sa pagtukib sang ikasarang?
o Ano nga impormasyon ang makita sa pahina 98?
o Ano nga leksyon ang dapat mo basahon kon gusto mo
mahibaluan ang katuyuan sang kalingawan?
o Sa diin nga leksyon ang nagahatag sang kabilugan
nga ideya sang kalingawan?
o Naluyag si Aris magpakig-ambit sang iya talento sa iya
mga utod, sa diin nga leksyon niya ini pwede
maangot?
o Sa diin nga leksyon ang nagasaysay nahanungod sa
pagpasubali kag kalingawan?
o Kon ikaw nagaumpisa sa pagtukib sang imo talento,
sa diin nga leksyon mo ini mabasa?
IKAW KAG ANG IMO KALINGAWAN
Leksyon1 Pag-istorya Nahanungod sa Kalingawan…… 1-7
Leksyon 2 Pagtukib sang Ikasarang……………........ 8-39
Leksyon 3 Pagpauswag sang Ikasarang…………….. 40-76
Leksyon 4 Pagpakig-ambit sa Iban………………… 77-99
Leksyon 5 Pagpasanyog sang Personalidad……… 100-124
Leksyon 6 Mga Kalingawan Batok sa mga
Pagpasulabi……. 125-150
93
Ano nga impormasyon ang makit-an sa table of
contents o mga kaundan?
Paano mo magamit ang impormasyon nga ara sa
table of contents o mga kaundan?
Katapusan nga Pagtilaw
A. Pamati-i ang istorya.
Sabti ang masunod nga mga pamangkot. Pili-a ang letra
sang husto nga sabat.
Panumduma Ini!
Ang mga kaundan (table of contents) makit-an sa
unahan nga bahin sang libro.
Nakalista diri ang mga yunit, bahin, o istorya kaupod
ang pahina kag numero nga napasunod sing.
Ang kadamuon sang detalye nagadepende sa
kalabaon sang unod sang libro.
Kapid sanday Miko kag Mika. Nakabaton sila
sang regalo sang kaadlawan nila halin kay Tiyoy
Bobby. Ginapilit gid ni Miko nga ang bisikleta iya gid.
Bisan nagahampang sia sang iya basketball , indi sia
gusto nga gamiton ini ni Mika.
“Indi ako maggamit sang bisikleta mo. Pwede
bala ako makahampang sang volleyball mo?,”
pangabay ni Mika .
“Indi ko magpasugot,” singgit ni Miko.
“Akon ini nga bola. May ara ka man munyika.
Indi ka ya maghampang sini,” hambal niya nga
nagapangakig.
94
1. Paano mo malaragway si Miko?
a. may pagsalig b. dalok c. buang d. mainabyanon
2. Ano ang nabatyagan ni Mika sa ginhimo sang iya utod?
a. nakasala b. nasubuan c. naakig d.nagpasensya
3. Ano nga kinaiya ang masat-um mo kay Miko?
a. kadalukon c. kabuangon
b. mabinuligon d. mainabyanon
4. Sa diin nga dinalan ang nagapakita nga
makinaugalingon si Miko?
a. Indi ka pwede maghampang sini.
b. May ara ka man nga munyika.
c. Indi ako maggamit sang bisikleta mo.
d. Pwede bala ako makahampang sang bola
mo?
B. Isulat ang letra sang husto nga sabat.
_____ 5. Sa diin sini ang compound sentence?
a. Nangabay si Mika nga hulamon ang bag-o
nga basketball ni Miko.
b. Nakabaton sanday Miko kag Mika sang
regalo sang kaadlawan nila halin kay Tiyoy
Bobby.
c. Sang wala ni Miko ginpahulam si Mika
sang iya hampanganan, naglakat si Mika
nga may luha ang mga mata.
d. Nagpasalamat ang mga bata sa ila tiyo
kag gintagaan nila sang importansya ang
mga regalo.
6. Ako anay ang masulat sa pisara.
Ano ang buot silingon sang tinaga sa dinalan nga may
linya?
a. isa ka sahi nga insekto
b. mauna sa pagsulat
c. maulihi sa pagsulat
d. masunod sa pagsulat
95
7. Simpuna ang mga simple nga mga dinalan gamit ang
nagakaigo nga panghiangot.
Nagbinalaybay ang mga babaye. Nagsaot sing
maayo ang mga lalaki.
Sa diin nga dinalan ang husto?
a. Nagbinalaybay ang mga babaye gani
nagsaot sing maayo ang mga lalaki.
b. Nagbinalaybay ang mga babaye pero
nagsaot sing maayo ang mga lalaki.
c. Nagbinalaybay ang mga babaye kag
nagsaot sing maayo ang mga lalaki.
d. Nagbinalaybay ang mga babaye sang
nagsaot sing maayo ang mga lalaki.
8. Tun-i ang laragway.
Diin sini ang buot silingon sang tikang nga
ginamit sa dinalan?
a. Indi magtikang sa hilamon.
b. Maghalong sang imo tikang, basi
mahulog ka.
c. Nasadyahan gid ako sang mga
tikang sang hiphop nga saot.
d. Nagdalagan panaog si Tristan
sang pila ka tikang para sumalangon
ang iya iloy sa ganhaan.
9. Nakit-an ni Miguel nga nagakalayo ang kusina sang ila
kaingod. Nagdalagan sia sa barangay hall kag ginsugid sa
mga opisyales. Nagkuha sia sang balde sang tubig kag
nagbulig sa bumbero sa pagpatay sang kalayo.
Ano nga klase sang bata si Miguel?
a. maisog
b. wala nagapanumdon sang kaugalingon
c. mapasalamaton
d. mabinuligon
96
Tun-i ang listahan sang mga kaundan (table of contents).
10. Sa diin nga leksyon ang dapat mo basahon kon gusto
mo mahibaluan ang ehersisyo nga angay sa lawas?
a. Leksyon 1 b. Leksyon 2 c. Leksyon 3 d. Leksyon 4
11. Ano nga impormasyon ang makit-an sa pahina 32?
a. Pag-ehersisyo b. Giya sa husto nga kalan-on
c. Paghalong d. Pagpabulong
C. Basaha ang mga dinalan kag pili-a ang kahulugan sang
tinaga nga may linya sa sulod sang kahon. Isulat ang letra
sang husto nga sabat.
_____12. Ano nga adlaw ang paindis-indis sa
pagdalagan? .
_____13. Indi na sia magdalagan kay mainit na ang
silak sang adlaw.
D. Tun-i ang mga laragway. Magsulat sang duha (2) ka
compound sentences nahanungod diri.
Mauswagon nga Pagpangabuhi
Leksyon 1 Ano ang Maayo para sa Imo Lawas? ........... 1-18
Leksyon 2 Ang Paghalong Labaw sa Pagbulong …………. 19-36
Leksyon 3 Pag-ehersisyo:Ano ang suno sa Lawas mo?……… 37-54
Leksyon 4 Pagkaon: Ano ang Maayo sa Imo? …….…......... 55-75
a. tion sa semana kasubong sang Lunes
b. butang nga naggahatag sang kasanag kag kainit
c. sa tanan nga tion
d. klase sang paindis-indis
14._______________________________________________
15. _______________________________________________
97
Leksyon 9: Ang Akon Pamilya kag ang Amon
mga Responsibilidad
Pagpauswag sang Bokabularyo
Basaha sing maayo ang kada dinalan. Pihuha kon diin
nga sabat ang may pareho nga kahulugan sa tinaga nga
may linya sa una nga dinalan.
1. Batok ang sinugba nga saging gani wala nila nakaon.
a. Naglakat sia batok sa kagustuhan sang iya iloy.
b. Daw uling ang batok nga isda.
2. Kadamo sang abo ang dapog ni Lola.
a. Kanamit sang pinirito nga abo.
b. Nag-ubo sia kay ginpalid sang hangin ang abo.
3. Madamol ang habol ko kay malamig kagab-i.
a. Nagbakal si Nanay sang bag-o nga habol.
b. Indi ka kihad ang kutsilyo kay habol.
4. Palangga si Tiyay Lisa sang iya amo nga Arabo.
a. Amo ini ang gusto ko nga sapatos.
b. Mabuot kag manggaranon ang iya amo.
Paano mo mahibaluan ang kahulugan sang mga
tinaga nga may madamo nga kahulugan?
Panumduma Ini!
Basaha kag Hibalu-a Ini!
98
Hilikuton 1
Pagpangita sang Litrato:
Butangi sang tsek ang husto nga litrato para sa kada
dinalan.
1. Wala nagakalipat magpamunyag sang mga tanum si
Gina kada aga.
2. Nagbilin sang sulat si Mimi sa iya utod nga babaye.
3. Duha ka manughampang sang volleyball ang
nagtinguha sa pagsagang sang spike sang ila
kasumpong sa hampang.
Tinguha-i Ini!
Madamo nga mga tinaga ang may sobra sa isa nga
kahulugan.
Ang kahulugan sang tinaga nagasuno kon paano ini
gamiton sa dinalan.
Ginapaminsar sang manugbasa kon paano ang
tinaga ginagamit sa dinalan para mapiho ang husto
nga kahulugan.
99
4. Ihigot sing maayo ang laso.
5. Ginhampak sang manughampang ang bola gamit ang
bat.
Hilikuton 2 Hili Panumduma ang mga hitabo sa istorya. Pili-a ang kinaiya
sang tawo nga nagalaragway sa dinalan.
a. Ginbilin ni Monita ang kinan-an para hugasan ni Mona
pag-abaot sang gab-i . __________si Monita.
Maalwan Pasaway Tamad
b. Ginhugasan ni Mona ang kinan-an nga wala nagreklamo.
__________ si Mona.
Mabuot Mapaiway Mabinuligan
Ihambal kag Hibalu-a Ini!
100
c. “Monita, ihatag naton ang aton balon sa makaluluoy nga
tigulang,” boluntad ni Mona. __________si Mona.
Masinulub-on Mainakigon Maalwan
d. “Hatag lang ang imo balon kay indi ko ya,” sabat ni
Monita. __________si Monita.
Dalok Madinumdumon Mainabyanon
e. Nabatyagan ni Monita ang __________.
kalipay kasubo kaugot
Panumduma Ini!
Panumduma:
Ang ginahambal, ginahimo, ginapanumdom, kag
ginabatyag sang isa ka tawo, nagapakilala kon ano
sia nga klase sang tawo.
Ang ginahambal sang iban nga katawhan sa istorya
makahatag man sa imo sang giya sang iya kinaiya.
101
Hilikuton 3
Basaha kag intindiha ang kada sitwasyon. Kumpletuha ang
Tsart sang Kinaiya.
“Missy! Dali diri!” Panawag ni Nanay nga nagaugot
ang tingog. “Diutayan na lang ako mahulog sa hagdan
kay natapakan ko ang imo mga munyika.”
“Nanay pasensya,” pagpangayo sang pasensya ni
Missy. “Pero si Mimi ang nagbilin sina dira.”
“Indi! Ikaw sina ang naggamit sini nga aga. Wala mo
gid ginatago ang imo mga hampanganan pagkatapos
gamit,” hambal ni Mimi.
“Husto na ina. Imbes nga magsuay kamo kuha-a na
kag tagu-a ang inyo hampanganan,” hambal ni Miko. “Sa
sunod ibutang ninyo pirme ang inyo mga gamit sa husto
nga lugar para malikawan ang disgrasya.”
“Huo, husto si Miko. Indi kita maghulat nga may
madisgrasya pa kag amo pag-umpisa sang
pagpanghimos ,” dugang ni Nanay.
Tsart sang Kinaiya
Sin-o? Kinaiya? Ebidensya?
Basaha kag Hibalu-a Ini!
102
HIlikuton 4
Basaha ang masunod nga mga simple nga dinalan. Impuna
ang mga ini gamit ang tinaga nga kay o samtang. Isulat
ang imo sabat sa imo notebook.
1. Nalipay ako. Nakapasar ako sa pagtilaw.
2. Nagpaninlo sang kwarto si Maria. Naghulat si Mario sa
gwa.
3. Nagkanta ang bata nga lalaki. Nagapamati sing maayo
ang iya kaeskwela.
4. Temprano kami nagpauli. Nagpatawag sang
pulongpulong ang prinsipal sa mga manunudlo.
5. Akig nga nagtaghol ang ido. May mga estranghero sa
likod sang balay.
Ano ang complex sentence?
Paano idihon ang complex sentences?
Panumduma Ini!
Basaha kag Hibalu-a ini!
Panumduma:
Ang complex sentence ginabug-usan sang duha
ka simple nga mga dinalan. Ginapabutyag sini
ang duha ka ideya nga ginasugpon sang
connectors.
kay kag samtang ang masami nga ginagamit nga
connector sa complex sentences.
103
Hilikuton 5
A. Basaha sing maayo ang kada dinalan. Ihambal kon ini
compound sentence o complex Sentence.
1. Nagbisita kami sang amon hardin pero wala man kami
sang gin-obra didto kahapon.
2. Nagmasakit si Alice gani nagtinir sia sa balay bilog nga
semana.
3. Nagkadto sa evacuation center ang pamilya
Montemayor kay gusto nila magbulig.
4. Indi sanday Lina kag Sara makahampang sang bisikleta
kay kupos sini ang goma.
5. Nagabasa sang magasin si Nanay samtang nagahulat
sang bus.
B. Kumpletuha ang masunod nga complex sentences sang
panghiangot nga kay o samtang.
1. Madamo nga lugar ang nakadtuan namon_____ ara kami
sa Cebu.
2. Kinahanglan ni Marta magsuksok sang tsinelas sa
eskwelahan ______ may pilas ang iya tudlo sa tiil.
3. Kilala ang pamilya Robles ________ honor roll sa
eskwelahan ang tanan nila nga kabataan.
4. Kinahanglan naton magbasa sing todo _______ bata pa
kita.
5. Nagtinir kami sa hulot-balasahan ______ nagpaninlo sang
hulot-klasehan ang mga lalaki.
Tinguha-i Ini!
!
104
Hilikuton 6
Basaha sing maayo ang journal. Sabti ang mga pamangkot.
Mga pamangkot:
1. Sin-o ang nagsulat sang journal?
2. Ano ang importante nga hitabo mga ginsulat niya sa
iya journal?
3. Ano ang ginasugid sang journal ni Bert?
Basaha kag Hibalu-a Ini!
Abril 25, 2012
Ginbaklan ako ni Tatay sang asul nga bisikleta.Gamiton
ko ang akon bakasyon sa pagtuon maneho sang
bisikleta. Nagakakunyag na ako.
Bert
Abril 27, 2012
Sagad na ako subong magmaneho sang akon
bisikleta. Gintudluan ako ni Tatay pero nakadanlog ako
sa basa nga dalan kahapon. Napilasan ang akon
tuhod. Masakit gid ang akon pilas.
Bert
105
PAGSULAT SANG JOURNAL
Sabti sa kumpleto nga dinalan ang kada pamangkot:
1. Ano ang mga importante nga butang ang natabo
sa imo sang Sabado kag Domingo? Magsulat sang
duha ka dinalan.
2. Ngaa natabo ang mga ini?
3. Ano ang nabatyagan parte sini?
Gamit ang sabat mo sa mga pamangkot, magsulat sang
imo journal.
Ang journal isa ka pamaagi para masulat ang parte
sa aton kaugalingon, balatyagon, mga butang sa palibot
naton nga nagustuhan o wala nagustuhan. Nagabulig ini
sa aton sa pagpanumdom sang mga importante nga
hitabo sa aton kabuhi.
Panumduma Ini!
Ang Akon Journal
_______________________
Petsa
_________________________________________________
______________________________________________________
_____________________________________________________.
106
Pasanyugon Naton
Magdrowing kag magduag. Ipakita ang imo journal paagi
sa drowing. Himu-a nga maduagon ang imo obra. Ipakita
kag iistorya ini sa klase.
Ipaambit kag Saulugon!
Basaha sing maayo ang imo journal. Butangi sang tsek ang
inidas nga nagalaragway sang imo journal.
Kaundan kag Organisasyon Puntos
1. Husto nga pagsulat sang mga
dinalan, kumpleto kag klaro nga
may husto nga tanda panulat.
2. Kumpleto kag klarado ang
mga dinalan.
3. Kumpleto ang mga dinalan
pero indi klaro.
Kalidad
1. Nagasugid sang detalyado
kag klarado nga inagihan.
2. Nagasugid sang diutay kag
may kaanggid nga detalye.
3. Nagasugid sang kulang nga
detalye.
Final Rating :
Excellent 6 stars
Very Good 5 stars
Good 4 stars
Fair 3 stars