hidroelektirk enerjisi
TRANSCRIPT
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
1/30
1. GR
lkemiz hzl bir sosyal ve ekonomik geliim gstermekte ve bu gelimeye paralel
olarak gereksinim duyduu elektrik enerjisini kesintisiz, kaliteli, gvenilir ve ekonomik
olarak, evreyi en az olumsuz etkileyecek ekilde retmek durumundadr. Bu nedenle
ncelikle yerli enerji kaynaklarndan yararlanlarak projeler gelitirmeli ve gerekli yatrmlar
yaplmaldr.
Elektrik enerji retiminde fosil ve nkleer yaktl termik ve doal gazl santraller
yannda hidroelektrik santrallerin yenilenebilir ve puan alma gibi iki nemli zelliimevcuttur.
Elektrik enerjisi tketimi ekonomik gelimenin ve sosyal refahn en nemli
gstergelerinden biridir. Bir lkede kii bana den elektrik enerjisi retimi ve/veya tketimi
o lkedeki hayat standardn yanstmas bakmndan byk nem arz etmektedir.
1998 yl ba itibariyle Trkiye de kii bana elektrik enerjisi tketimi 1650 kWh'a
ulam olmasna ramen, bu rakamn Avrupa'da 6000 kWh/kii ve dnya ortalamasnn ise
2500 kWh/kii olduu dikkate alnrsa, lkemiz iin kii bana den elektrik enerjisi
tketiminin olduka dk seviyede olduu gzlenmektedir. Bu nedenle, bata hidrolik enerji
olmak zere, elektrik enerjisi arznn artrlmasnn gerei ortadadr.
lke kalknmasnda en deerli kaynak kukusuz i gcdr, insan kaynadr. Bu
kaynan verimlilii ise ona salanan enerji kolayl ve verilen eitimle arttrlabilir.
yi eitilmi bir i gcnn hizmetine enerji verilirse lke kalknmasnn en nemli
ta atlm olur.
Kaliteli, gvenilir, kesintisiz ve ucuz bir enerji tr olan hidrolik enerjisine gerektii
nemin verilmesi dileiyle.
1
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
2/30
2. GEMTEN GNMZE SUDAN YARARLANMA
nsanolunun bu kuvvetten faydalanma teebbsleri ok eskilere dayanr. En basit
faydalanma ulamdr. Kardan karya gemek veya bir yerden baka bir yere gitmek iin
ktklerin birletirilip (sandal gibi) su yzeyinde ulam gerekletirmilerdir.
Zamanla aatan yapt ark ileterek bu kuvveti buday tmekte, odunu kesip
bimekte ve demirini dvmede kullanmlardr.
Hzl akan ya da belirli bir mesafeden den sudan enerji salanmasnn gemiinin
M.. 85lere uzand belirtilmektedir. Roma mparatorluu zamannda, su deirmenleri
askeri amal kullanlmt. Ortaa ekonomisinin youn bir ekilde su gcne dayand,
ngilterede o zamanlar su deirmenlerinin yalnzca tahl retilmesinde deil, demir
dvlrken atein krklenmesi, alet ve silahlarn bileylenmesi, dokuma sanayisi, madenlere
su pompalanmas ve benzeri yerlerde kullanld belirtilmektedir.
19. yyn ikinci yarsnda icat edilen trbin ve dinamo akarsulardan daha verimli
olarak elektrik enerjisi retimini gerekletirmitir. Bu amala 1880de Californiada bu
tesislerin ilki kurulmutur ve 60,000 kWh retim yaplmtr.
Sanayi devriminin gereklemesiyle elektrik enerjisine olan ihtiya artm ve
gnmze kadar barajlarn kapasiteleri deierek gelmitir.3. SUDAN ENERJ RETM
3.1. elale
Bir akarsu yatandaki dayanml kaya, geriye anm, heyelan, lav akntlar, faylar
gibi eim krklar nedeni ile yksekten dklen sulara elale denir. Buradan enerji retimi
yksekten dklen suyun altna yerletirilen trbinin dnmesiyle elde edilir.
Yksek elalelerden ilk faydalanma teebbsleri 19. asrn ortalarna rastlar. Fransa,Amerika ve ngiltere bu teebbslere n ayak olmutur. bunlardan her biri eski arkn yerine
geecek daha dayankl, daha emin bir su motoru icat etmeye altlar. 1980 ylnda trbinin
icadyla bunlarn yerini barajlar almaya balamtr.
3.2. Barajlarn Kurulu Amalar, Yararlar ve Dezavantajlar
Baraj eitli amalarla, bir rman nn kesmek, sularn bir yerde toplamak iin
yaplan engellere denir.
2
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
3/30
Suyu biriktirmek iin, bir akarsuyun yolunu kapama buluu uygarln tarihi kadar
eskidir denilebilir. Tarmn gelimesi zerine insanlar, kurak mevsimlerde kullanlmak zere,
akarsular depo etmeyi dndler. lk barajlar el altnda bulunan malzemeye gre tatan,
topraktan yaplyordu. Zamanla baraj yapma teknii de ilerledi. Eski Msrllar topraktan
barajlar yaparak, rmaklarn su dzeyini ykseltir, bylece evredeki topraklarn sulanmasn
salarlard.
Barajlar u amalar iin yaplr:
Yamur mevsiminde bol olan sular biriktirip kurak mevsimlerde kullanmak,
Hidroelektrik enerjisi elde etmek,
Topra su basknlarndan korumak,
Sularn dzeyini ykseltip, gller meydana getirerek nehir ulamn salamak,
Byk ehirlerin su ihtiyacn karlamak.
Barajlarn Faydalar:
Suyun fazla geldii dnemlerde suyu depolayarak, yetersiz olduu dnemlerde yeterli
su salamak,
Evsel, endstriyel ve tarmsal su ihtiyacn karlamak,
Taknlar nlemek,
Hidroelektrik enerji retmek,
Su rnleri retimini arttrmak (balklk vb.),
Rekreasyon sayesinde turizmin gelimesini salamak,
evresel koullar gelitirmek (iklim zerindeki etkisi),
Su ulamna ve sporuna olanak salamak,
Bu deimelere karlk, oluan veya oluacak yeni baraj, gl alanlarndaki tatl su,
fauna ve floras da byk bir potansiyele sahip olabilmektedir.
3
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
4/30
Barajlarn Dezavantajlar:
Nehrin denize kavutuu alanda oluan deltalarn ana malzemesi olan kil tanelerinirezervuarlarnda depolarlar ve onlar aa deltaya yollamazlar. Yani deltann alvyon
kayna zayflar.
Nehir suyunun kalitesini deitirir, suyun akndaki doal dengeyi bozar, yer alt su
seviyesi der.
Nehrin uzun mecras boyunca alvyon transferini sekteye uratan barajlar pek ok
balk trnn yok olmasna neden olur.
Olduka geni alanlar kaplayan barajlar, yerleme alanlarnn tahliyesine ya da sular
altnda kalmasna neden olur. rnein Hindistanda 14 milyon insan baraj yapm
nedeniyle baka yerlere tahliye olmutur.
Tarihi eserlerin sular altnda kalmasna neden olur.
Rezervuar byk olan barajlardaki su ktlesi deprem tehlikesi oluturabilir.
4. TRKYEDE ELEKTRK SANTRALLERNN GELM
Trkiye elektrik retiminin yaklak %40n temin eden hidroelektrik santrallerin,
lkemizde yaklak 100 yllk bir gemii bulunmaktadr. lkemizde ilk elektrik retimi 1902
ylnda Tarsusta, 60 kWh gteki bir hidroelektrik santralle balam ve Cumhuriyetin ilk
yllarna kadar elektrik sadece aydnlatmada kullanlmtr. Elektrik retimi ve datm zel
izinle kurulan irketler tarafndan 1914 ylnda stanbulda gerekletirilmitir.
Trkiyede Cumhuriyetin ilan edildii 1923 ylnda iletmede bulunan 38 adet
elektrik santralnn toplam kurulu gcnn 33 MW, retim potansiyelinin ise 45 milyon
kWh/yl civarnda olduu ve bu gcn ancak 0,1 MWnn hidrolik santraller tarafndan
retildii grlmektedir. 1923 ylnda kii bana den elektrik tketimi ise 3,3 kWhdr.
Elektrik enerjisinin aydnlatma dnda kullanlmas 1930 ylndan sonra, sanayiinin
kurulmas ile balam ve byk sanayi kurulular kendi elektriklerini retim yoluna
4
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
5/30
girmilerdir. Karabk-Demirelik, zmit-Seka ve Smerbank gibi kurulular enerji
gereksinimleri iin santrallerini tesis etmilerdir.
1932 ylnda Atatrkn nderliinde Nafia Vekaletince (Bayndrlk Bakanl)
balatlan su seferberlii almalar neticesinde 1935 ylnda, lkenin elektrik ihtiyacn belirlemek ve ihtiyac hidroelektrik kaynaklardan veya dier enerji kaynaklarndan
karlayacak ett ve incelemeleri yapmak zere Elektrik leri Ett daresi kurulmutur. 1935-
1953 yllar arasnda, su kaynaklarnn her trl amaca uygun gelitirilmesini temin iin,
akarsularn sistematik ekilde ettlerinin yaplmas, topografik, jeolojik, sondajla temel
aratrmalar, enerji pazar ettleri, ehir ve kasabalarn elektrik enerjisinin temini iin proje
tanzimi ve zellikle hidroelektrik enerji potansiyelinin belirlenmesi ile ilgili istikaf
almalar, Seyhan, Saryar, Hirfanl, Kesikkpr, Demirkpr, Kemer Baraj vesantrallerinin planlama ve finans temin almalar bu kurulu tarafndan gerekletirilmitir.
1935-1953 yllar arasnda ett ve proje hizmetleri iin grevlendirilen EEnin
yannda Etibank ve ller Bankas, baraj ve santral inaatlar ile ky ve kasabalarn
elektriklendirilmesi faaliyetlerini yrtmlerdir.
1954 ylndan itibaren su ve toprak kaynaklarmzn gelitirilmesi, tarm alanlarnn
sulanmas, ehir ve kasabalara ime suyu temini, tarm alanlarnn ve meskun alanlarn
takndan korunmas, su potansiyelinden yararlanlarak enerji retimi salanmas ana
balklarnda toplayacamz su ile ilgili tm yaplarn planlama, projelendirme, inaat ve
iletmesi DSnin sorumluluuna verilmitir. 1970 ylnda TEK Genel Mdrlnn
kurulmas ile hidroelektrik santrallerin iletilmesi TEKe devredilmitir.
1953 ylnda Trkiye kurulu gc 500 MWa ularken hidroelektrik santraller 30 MW
gleri ile toplam iinde ancak %6lk bir paya sahip olmulardr. 1953-1963 arasnda geen
10 ylda hidroelektrik santrallerin kapasitesi 478 MWa erimi, Etibank, ller Bankas, Kepez
Anin de gerekletirdikleri HESler ile kapasite 10 ylda 16 kat art gstermitir. 1963
ylnda, 1381 MW olan toplam kurulu gte hidroelektrik santrallerin pay %35e ulamtr.
1963 ylndan itibaren Trkiye, planl kalknma dnemine girmi ve elektrik enerjisi
ile ilgili ana hedef ve politikalar beer yllk periyotlarla belirlenmeye balanmtr.
1963 - 1967 yllarn kapsayan Birinci Plan Dneminin en nemli kurumsal
yaplamas Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn kurulmas olmutur. 1968 - 1972
yllarn kapsayan kinci Plan Dnemi iinde, 1970 ylnda TEK kurulmu ve bu dnem
sonunda kurulu g 2711 MW ve elektrik tketimi ise 175 kWh/kii olmutur. 1973 - 1977
5
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
6/30
yllarn kapsayan nc Plan Dnemi sonunda kurulu gcmz 4727 MWa elektrik
tketimi 430 kWh/kii ye ykselmitir. 1979 1983 yllarn kapsayan Drdnc Plan
Dnemi sonunda kurulu gcmz 6935 MW a elektrik tketimi ise 505 kWh/kii dzeyine
gelmitir.
1983 ylndan itibaren serbest piyasa ekonomisinin, tm kurum ve kurallar ile
uygulanmas iin almalar balatlm, enerji dar boaznn ncelikle giderilmesi iin bir
yandan daha nce balatlm ve yarm kalm yatrmlarn biran nce tamamlanmas
salanrken, dier taraftan zel sektrn ve yabanc sermayenin enerji yatrmlarna girmesini
salamak amacyla yasal dzenlemelere gidilmi ve Yap - let - Devret(YD) yasas olarak
bilinen 3096 sayl yasa 1984 ylnda karlmtr.
1985 1989 yllarn kapsayan Beinci Be Yllk Kalknma Plan dnemi sonundatoplam kurulu gcmz 15806 MW, elektrik tketimi 771 kWh/kii olmutur. 1990 1994
yllarn kapsayan Altnc Be Yllk Kalknma Plannda, dnem sonundaki kurulu gcmz
20857 MW a, elektrik tketimimiz 1284 kWh/kiiye ykselmitir. 1996 2000 yllarn
kapsayan Yedinci Be Yllk Kalknma Plannda % 8lik bir talep art ngrlerek, kurulu
gcmzn 2000 ylnda 27576 MW a karlmas hedeflenmitir.
5. HDROELEKTRK ENERJ HAKKINDA TANIM VE TERMLER
Hidroelektrik tesisler ile hidroelektrik santral terimleri ok kere birbirine
kartrlmaktadr.
5.1. Tanmlar
Hidroelektrik Tesisler: Suyun potansiyel enerjisi mekanik enerjiye, buradan elde
edilecek mekanik enerjiyi de mekanik enerjisine dntrmek iin yaplan bir seri inaat ve
mekanik sistemler dzenidir.
Hidroelektrik Santrali: Bu sistemin bir blm, bir halkasdr.
ekil 1: Basit Bir Hidroelektrik Santrali
6
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
7/30
Hidroelektrik santral suyun yerekimine bal potansiyel enerjinin elektrik enerjisine
dntrld komple tesistir.
5.2. Hidroelektrik Santralinde Bulunmas Gereken Blmler
Su Alma Yaps:
Baraj gvdesinin gerisinde baraj glnde biriktirilen su, su alma yaps (su giri yaps)
ile alnr. Ve bu yap, sudaki aa, buz, al vb. yzen cisimlerin borulara ve tnellere
girmesini nleyecek niteliktedir. Ayrca denge bacalar, su giriini ayarlamada kullanlr.
Derivasyon Tnelleri:
Baraj yapm srasnda suyun yatann geici bir sre iin deitirilmesi amacyla
alan kanal ve tnellerederivasyon tnelleri denir.
Dolusavak:
Baraj kretinin altnda yer alp, byk taknlarda, sellerde, suyun tahliye olmasn
salar.
Cebri Borular:
Bu borular tnellerden ve denge bacasndan gelen suyun potansiyel enerjili
durumundan, hz kazanp eim sayesinde kinetik enerjili bir yapya ulamasn salar. Cebri
borular her nitenin kelebek borusuna dek devam eder.
Enjeksiyon Galerisi:
Baraj yapm srasnda, barajn kurulduu sahann litolojisinden kaynaklanan gzenek
ve atlaklar kapamak amacyla bentonit ad verilen beton harcnn dkld galerilerdir.
Santral:
Santraller, trbin ve jeneratrlerden oluur. Buraya cebri borularla gelip hz kazanan
su, trbinin kanatklarna hzla arpp trbinin dnmesini salar. Trbinde bir mil ile
jeneratre bal olduu iin jeneratr de etkilenip elektrik enerjisi retir. Trbinler, hidrolik
santralleri besleyen akarsularn debileri ve dlerine, bal olarak deiik tip ve gte
olurlar. Birincisi tesir trbinleri Pelton tipi trbini iine alp, suyun toplam enerjisinin arka
girmeden nce kinetik enerji ekline evrilmesi ve arkn sadece bu hz enerjisinden
faydalanmas esasna dayanr. kinci olarak aksi tesir trbinleri Francis ve Kaplan tipi
7
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
8/30
trbinleri kapsayp, suyun arka girii ve arktan k atmosfer basncndan farkl
deerdedir.
ekil 2: Atatrk Baraj ve Hidroelektrik Santrali Genel Vaziyet Plan
6. HDROELEKTRK SANTRALLERN KURULUUNDA YER SEM
Su alma yaps projelendirmelerinde en nemli faktr ve en nce yaplacak i iyi bir
yer seimidir. Eer giri yapsnn yerini iyi sememiseniz, ne kadar zen gsterirseniz
gsterin ve ne kadar ince hesaplar yaparsanz yapn yine de btn fonksiyonlarn tam olarak
yerine tam olarak yerine getirebilecek ekonomik bir proje meydana karamayabilir ve
problemlerden kurtulmayabiliriz. Onun iin, projeye balamadan nce mutlaka yerinde uzun
incelemeler yaplmal ve en uygun yer bulunmaldr.
Su alma yaps, kil, ist, alvyon, kum, yama molozu vb. zeminler zerineoturtulmamaldr.
Baraj glndeki kayalarn geirimsiz, az geirimli ve erimeyen kayalardan
olumas gerekir. yle ki geirimli alanlarda barajlar devaml szmayla su kaybettii
iin su tutmaz ve barajlardan faydalanlamaz. Her ne kadar bentonit harc
kullanlarak bu geirimli yerler tkanyorsa da hem gvenli olmamas hem de
maliyeti arttrdndan bu geirimli yerlerden baraj yapmndan kanlmaldr. Onun
8
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
9/30
iin kristalin ist, gnays, kuvarsit gibi metamorfik kayalarn younlukta olduu
yerlerde barajlar ina edilmelidir.
Baraj gl sahasnn gevek kvrml olmas ve faylanmam olmas gerekir. Krkl
blgelerde kurulan barajlar alttan su szdrabilir ve depremlerde byk hasargrlebilir.
Giri yapsnn salam ve atlaksz bir kaya iine oyularak yaplmas en idealdir.
ayet kaya tabakal ise, dalmlarn geriye doru (daa doru) olmasna dikkat
edilmelidir. Aksi halde ne doru kayacak tabakalar giri yapsn tehlikeye
drebilir.
Barajn kurulduu alanda heyelanlar olmamaldr.
Yapnn yeri, dik kayalk bir yamaca dayanrsa ulam da hibir sorun kmadan
kprsz olarak salanabilir.
Santral kolay, ekonomik bir ulam yolu yaplabilecek bir yerde olmaldr.
Santral yeri, en ksa cebri boru ile ve en az d kayb verilerek ulalabilecek yerde
olmaldr.
Santralin ina konum yeri olarak akarsu vadisinin nispeten darald yarma vadiksm seilir. Bu kesim sert bir kesime ulancaya kadar, sklp derinletirilir.
Santralin kurulaca akarsu akmnn yksek, rejiminin dzenli olmas gerekir.
Barajn kurulduu blgede iklimin elverili olmas gerekir. yle ki; kurak
blgelerde barajlar su kaybettiinden verim azalr.
Akarsu yata denge profili yeterli bir eim gstermelidir. Eimin az olduu akarsu
yataklar ok geni alan kaplayp, olduka geni bir sahay sular altnda brakrken
eimin fazla olduu alayanlar ve avlanlar yapt akarsular enerji retimi iin
uygundur.
Yukarda saydmz zellikler baraj kurulmadan nce yer seiminde etkilidir ve doal
evre etkilerini oluturur.
Bu zellikler dnda barajn kurulmasnda beeri evre faktrleri de etkilidir. Bu
faktrler:
9
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
10/30
1Teknoloji ve Sermaye: Bir lkede bu iki avantajn birlikte mevcut olmas, ekonomik
gelimeyi ve bu arada zorunlu olarak enerji retiminin giderek artmasna tevik eder.
zellikle topografik-jeolojik zelliklerin elverili blgelerde, beyaz kmr gcn
hidroelektrie evirmek iin kurulan yapay barajlar iin sermaye ve teknoloji ok nemlidir.
Zaten baraj inas, ok kapasiteli yatrm ve yksek miktarlara varan harcamalar yapmay,
mteahhit,mhendislik hizmetlerini yrtecek mali ve teknolojik imkanlar gerektirir. Zaten
bu konuda fakir olan Afrika bize olduka iyi bir rnektir.
2Pazar Koullar: Hidrolik enerji retildikten sonra depolanan ve istenildii zaman,
istenildii miktarda pazarlanacak olan bir enerji deildir. Cereyan, bir yandan retim
merkezleri olan santrallerde retilirken, br yandan da yar ap en fazla 2500 kmyi
amayan bir blge iindeki tketim merkezlerinde pazarlanarak tketilmesi gerekir. Pazarartlarnn olumasnda, tketim alanlarnda hareket ettirme, ihtiya alan, aydnlatma ve
sanayi sektr ihtiyac etkili olur. zellikle sanayi blge ve kuaklar, elektrik enerjisi talebi
bakmndan, en kapasiteli pazarlar durumundadr.
7. HDROELEKTRK SANTRALLERN SINIFLANDIRILMASI
Hidroelektrik santraller dlerine, rettikleri enerjinin karakter ve deerde,
kapasitelerine ve zerinde kurulduklar suyun zelliklerine gre u blmlere ayrlrlar:
7.1. Dlerine Gre
Alak Dl Santraller: H50 m
Genellikle engebeli ve dalk araziden akan nehirler veya barajlar zerinde kurulan
santrallerdir. Debileri deiiktir. Bir yaklam kanal veya tnelin uzunca bir cebri borusu
vardr. Franis veya Pelton trbinleriyle donatlmtr.
7.2. rettikleri Enerjinin Karakter ve Deerine Gre
10
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
11/30
Baz Santraller
Devaml olarak %30un zerinde kullanm faktryle enerji reten santrallerdir.
Pik Santraller
Enerjinin en ok ihtiya duyulduu srelerde alan santrallerdir. Ve Plant faktr
%30un altnda olabilir.
7.3. Kapasitelerine Gre
Kk Kapasiteli Santraller
Hem santral ve hem de deirmen vs. gibi i yerinde mekanik enerjisi direkt olarak
kullanlan santrallerdir. Kapasitelerin 99 kWha kadar olan santrallerdir.
Dk Kapasiteli Santraller
100999 kWh
Orta Kapasiteli Santraller
10009999 kWh
Yksek Kapasiteli Santraller10000 kWh ve daha fazla.
7.4. Yaplarna Gre
Yeralt Santrali
Topografik, jeolojik, ekonomik veya emniyet nedenleriyle santrali yeraltnda yapmak
icap edilir. Bu santrallere rnek olarak Hasan Uurlu HES, Doankent II HES, Oymapnar
HES gibi santraller verilebilir.Yar Gml veya Batk Santraller
Santral dar ve kayalk bir vadide yaplacaksa ve akta yer yoksa santralin yars yer
altnda yars akta olabilir. Yahut ta santral kot itibariyle tamam ile yer altndan kmakta
ise byle bir santral yaplabilir. ste bir ar vin konur ve btn ar vastalarn ykleri bu
vin ile alnarak santral alt kotlarna indirilir.
Yer st Santrali
Jeneratr kat ve st yap yer stndedir.
11
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
12/30
7.5. zerinde Kurulduklar Suyun zelliklerine Gre
Nehir Santralleri
Nehir taban yeterince genise, btn yap bu genilie yerletirilir, deilse, o kesit
kazlarak geniletilip btn tesisler ayn kesit zerine yerletirilir.
Bu tesislerde akarsulardan bala ad verilen sistem ile kabart olarak su alnr. Alnan
su bir kanal veya tnel yardmyla az eim oluturacak ekilde ayn veya baka bir akarsuya
braklr. Bylece seviye farkndan yararlanlp enerji retilir. Nehir tipi santrallere rnek
verece olursak Seyhan III, Kadnck III, Kepez III, vriz hidrolik santralleri rnek olarak
verilebilir.
ekil 3:Nehir Tipi Santral
Kanal Santralleri
Bu tip santralleri yapabilmek iin su bir evirme yapsyla bir kanala (tnele)
evrilerek santraller ve ilgili yaplar bu kanaln zerine yaplr.
Avrupa ve Amerika gibi ktalarda nehirlerin debisi byk maili az olduu iin hem su
yzeylerinde nakliyat yaplabilmekte hem de nehirdeki balklar epeyce nem kazanmaktadr.
Baraj Santralleri
12
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
13/30
Akarsu zerine ekilen setler olan barajlarn elektrik reten devreleri yani
hidroelektrik santraller akarsular zerindeki santrallerden baraj santrallere girer. Baraj
santrallerinde baraj gvdesinde tutulan su potansiyel enerji ykl su olup tnelle denge
bacasna gelerek cebri borularda hz kazandrlp kinetik enerjiye evrilir ve oradan trbinlere
ve sonra da santrale gnderilir. Yurdumuzda Atatrk, Keban, Karakaya hidrolik santralleri
baraj santrallerine rnektir.
ekil 4: Baraj Tipi Santral
Pompaj Rezervuarl Santraller
Bu santraller enerjiye ihtiya azald saatlerde ebekeden aldklar enerji ile pompa
olarak alarak rezervuara su basarlar. Gnn enerjiye en ok ihtiya duyduu saatlerde
birikmi suyu trbinleyerek enerji retirler.
Trkiyede halen kurulmu byle bir santral yoktur.
GelGit (MedCezir) Santralleri
Bu santraller alak basnl olup, tek veya ift hazneli olabilir. Tabi veya suni bir koy
vazifesi grebilir. Koyun denizle olan irtibat ekseni zerinde kapaklar ve santraller vardr.
Tek ynl olabildii gibi iki ynl de olabilir. Yani hem med durumunda koya doru, hem de
cezir durumunda suyun denize doru hareketi santrallerden geirilebilir. Fransadaki Rance
Gel-Git Santralinin yapm 25 yl srp, tamamen otomatik iletildii iin tek kii tarafndan
iletilir. Kanadadaki Fundy Krfezinde de bu tip almalar sz konusudur. Ama lkemiz
gel-git asndan zayf olduu iin gel-git santrali yoktur.
13
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
14/30
8. DNYADA VE TRKYEDE HDROELEKTRK ENERJ
8.1. Dnyada Hidroelektrik Enerji Potansiyeli
Dnyann hidroelektrik potansiyeli ok genitir. Dnya hidroelektrik potansiyelinin
%40tan fazlas Afrikada olduu halde burada ok az bir gelime kaydedilmitir. zelliklede
Kongo ve Zambezi havzalarnda. Hidroelektrik bakmndan ikinci nemli blge Asyadr:
Hindistann kuzeyi, in ve Rusya Federasyonunun dousundaki sra dalar ile belli bal
akarsular arasnda kalan alan zellikle nem tarlar.
Gney Amerikada Amazon ve Orinocu nehir sistemlerindeki yksek ya ve uygun
rlyefe sahip kesimlerde de potansiyel ok fazladr. Gneydou Brezilyadaki gelimeler ok
nemlidir:
Brazilyann Paraguay ile ina ettikleri 1990lara doru tamamlanan gnde 12,600
MW ylda 75 milyar kWh retim yapacak Parana nehri zerindeki taipu dnyann halen en
byk baraj saylmaktadr. Gerektende Brezilya enerjisinin %90n hidroelektrikten
karlamakta olan bir lkedir ve toplam enerji retiminde 3. sradadr.
lkeler 1997 Verileri (Milyar KW)
Kanada 384
ABD 356
Brezilya 276
in 175
Rusya 150
Norve 108
Japonya 86
sve 68
Hindistan 65
Fransa 61
Trkiye 42
Tablo 1: Hidroelektrik Enerjisi retiminde nde Gelen lkeler
14
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
15/30
Potansiyel olarak deil de, mevcut retim asndan bakarsak daha ncede belirtildii
gibi gelimi lkeler dnya potansiyelinin 1/3ne sahipken dnya enerjisinin 4/5ine yaknn
retirler. Dnya apnda su enerjisi tm elektrik enerjisinin yaklak %20sini
vermektedir. Kmrden az ve nkleer enerjiden fazladr bu oran. Fakat Kuzey Amerika,
dnyann baka herhangi bir blgesinden daha ok hidroelektrik retir. Dnyada hidroelektrik
enerjinin ktalara gre dal Tablo 2de grlmektedir.
KITALARBrt Hidroelektrik Potansiyeli
(Milyar kWh)DNYA TOPLAMINDAK PAYI
ASYA 16486 %37,2
AFRKA 10113 %22,9K. AMERKA 6150 %13,9
G. AMERKA 5670 %12,8
AVRUPA 4358 %9,8
AVUSTRALYA 1500 %8,4
TOPLAM 44288 %100
Tablo 2: Dnyada Hidroelektrik Enerjinin Ktalara Gre Dal
Belli bal hidroelektrik retim alanlar:
Kuzey Amerikann batsndaki dalk kesimler Appala sistemi ve St Lawrence
Havzas,
Avrupadaki retim ise, esas olarak Alp Dalarnn kaplad alanda ve
skandinavyadadr; buralarda evredeki alanlara ve lkelere tar. Rusya
Federasyonunun Volga ve Dinyeper nehirleri ile Ural Dalar ve Kafkasyada
retim yaplrken; Japonya lkenin deprem kua zerinde yer almas nedeniyle,
potansiyelini esas olarak kk projeler halinde gelitirmilerdir.
15
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
16/30
lkeler retim (%)
Zambiya 100
Laos 100
Btuhan 100Paraguay 99,9
Gana 99,6
Tacikistan 99,3
Norve 99,2
Kongo 98,4
Arnavutluk 96,3
Uruguay 92,4
zlanda 92,2
Brazilya 91,6
Tablo 3: Hidroelektriin Egemen Olduu lkeler
Aadaki tabloda her ne kadar su kuvvetinin genel dnya enerji bilanosu
dalmnda kk bir yer tuttuunu gsteriyorsa da endstriyel enerji bakmndan durum ok
farkldr. Elektrik enerjisinin takriben %40n hidrolik kaynaklardan %60n da teknik
kaynaklardan salanr. Bu durum hidrolik tesislerin nemini ortaya karmaktadr
YILLAR KATI YAKIT AKAR YAKIT GAZ SU GCNKLEER
ENERJ
1964 22,4 43 32 2,5 0,1
1970 24,7 41 31 2,3 1
1980 22,8 39 30 2,2 6
2000 21 37 22 2 18Tablo 4: Dnya Genel Enerji Sarfiyat Karlan Tahminleri
LKEYllk Hidroelektrik Enerji
retimi (Milyar kWh)
Toplam Elektrik Enerjisi
retiminde Hidroliin Pay
NORVE 108 % 99
ZARE 6 % 99
BREZLYA 249 % 95
KOLOMBYA 24 % 78
16
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
17/30
KANADA 293 % 63
AVUSTRALYA 32 % 63
TRKYE 27 % 46
HNDSTAN 71 % 27MISIR 10 % 21
TALYA 42 % 20
FRANSA 61 % 14
JAPONYA 89 % 10
ABD 275 % 10
ALMANYA 18 % 3
Tablo 5: lkelerin Yllk Hidroelektrik Enerji retimi
Gelimekte olan lkelerde ise byk barajlar yaplmasna ramen retimleri ok azdr.
Bunlar henz pazar olana olmad iin kapasitelerini byk lde kullanamamaktadrlar.
Buna karn gelimi lkelerin kapasitelerinin byk bir ksmn Avrupa %80 , ABD %60n
iletmektedir.
8.2. Trkiyede Hidroelektrik Enerji Potansiyeli
8.2.1. Trkiyede Su Kaynaklar Potansiyeli
Hidroelektrik, yerli enerji kayna olduuna gre su kaynaklarn tespit etmek,
gelitirmek ve kullanmak amcacyla lke yzeyi 26 drenaj havzasna ayrlmtr. Trkiyedeki
yllk yalarn ortalamas 643 mm, bu yalarn su karl 502 milyar m3/yl, suyun aka
geen ksm ise 186 milyar m3/yldr. Ak katsaysnn Trkiye ortalamas ise 0,37dir.
Yzeysel akn yarsna yakn ksm olan 95 milyar m3/yl ekonomik ynden kullanlabilir su
miktardr. Bunun fiilen faydalanlan ksm 1995 verilerine gre 28 milyar m3/yldr.
Trkiyede kullanlabilen yer alt suyu miktar 12,2 milyar m3/yl olup bunun 5,5 milyar
m3/yl ksmndan yararlanlmaktadr. Trkiyede kullanlabilen toplam yer alt ve yerst su
kaynaklar 110 milyar m3/yl olup bu miktarn ancak te biri kullanlmaktadr. Bu durum
tablo 6, 7, 8 ve 9da gsterilmektedir.
Yer st
Suyu
Ya
(mm)
Su Miktar
(milyar m3/yl)
Aka Geen
(milyar m3/yl)
Teknik ve Ekonomik
Tketim (milyar m3/yl)
Yurt i 643 502 186 95Yurt D 7 3
17
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
18/30
Ara Toplam 193 98
Yeralt Suyu 12
Toplam 110
Tablo 6: Trkiyenin Su Kaynaklar Potansiyeli
Yllk ak (ortalama)186,05 km3
Yllk ak/ya oran 0,37
Tketilebilecek yllk su miktar (ortalama) 95,00 km3
Fiili yllk tketim (ortalama) 32,41 km3
Tablo 8: Yerst Sular
ekilebilir yllk su potansiyeli 12,3 km3
Tahsis edilen miktar 9,1 km3
Fiili yllk tketim 6,0 km3
Tablo 9: Yeralt Sular
8.2.2. Trkiyede Hidroelektrik Enerji Potansiyeli
Hidroelektrik potansiyelin belirlenmesinde, Brt Potansiyel, Teknik Potansiyel ve
Ekonomik Potansiyel kavramlar nem tamaktadr.
Bir akarsu havzasnn hidroelektrik enerji retiminin teorik st snrn gsteren brt su
kuvveti potansiyeli, mevcut d ve ortalama debinin oluturduu potansiyeli ifade
etmektedir. Topografya ve hidrolojinin bir fonksiyonu olan brt hidroelektrik enerji
potansiyeli, lkemiz iin 433 milyar kWh mertebesindedir.
Trkiye yllk ya ortalamas (aritmetik) 642,6 mm
Trkiyeye den yllk ortalama ya miktar 501,0 km3
Tablo 7: Trkiyede Su Kaynaklar
18
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
19/30
Teknik ynden deerlendirilebilir su kuvveti potansiyeli, bir akarsu havzasnn
hidroelektrik enerji retiminin teknolojik st snrn gstermektedir. Uygulanan teknolojiye
bal olarak d, akm ve dnmde oluabilecek kanlmaz kayplar hari tutulduunda,
teknik adan uygulanabilmesi mmkn hidroelektrik projelerin blgenin tmnde
gerekletirilmesiyle elde edilecek hidroelektrik enerji retiminin snrlarn temsil etmektedir.
Bu niteliiyle teknik ynden deerlendirilebilir hidroelektrik potansiyel, brt
potansiyelin bir fonksiyonu olmakta ve ounlukla onun yzdesi olarak ifade edilmektedir. Su
kuvveti teknolojisinde yakn gemite ani deimeler olmad ve yine yakn gelecekte bu tr
gelimelerin beklenmedii dikkate alnrsa, teknik ynden deerlendirilebilir potansiyelin de
aslnda zamanla pek deimedii kabul edilmektedir. lkemizin teknik ynden
deerlendirilebilir hidroelektrik enerji potansiyeli 216 milyar kWh civarndadr.Ekonomik olarak yararlanlabilir hidroelektrik potansiyel, bir akarsu havzasnn
hidroelektrik enerji retiminin ekonomik optimizasyonunun snr deerini gsteren, gerek
teknik adan gelitirilebilmesi mmkn, gerekse ekonomik ynden tutarl olan tm
hidroelektrik projelerin toplam retimi olarak tanmlanabilir. Bir baka deyile ekonomik
olarak yararlanlabilir hidroelektrik potansiyel, beklenen faydalar (gelirleri), masraflarndan
(giderlerinden) fazla olan su kuvveti projelerinin hidroelektrik enerji retimini
gstermektedir.
Hidroelektrik santrallerin ekonomik yaplabilirliinin hesaplanabilmesi iin,
enterkonnekte sistemde ayn enerjiyi retecek kaynaklar gzden geirilmekte ve en ucuz
enerji kayna belirlenerek hidroelektrik santral (HES) projesi bu kaynakla mukayese
edilmekte ve ancak daha ekonomik bulunursa nerilmektedir. Ekonomik HES potansiyeli
iindeki tm projeler termik santrallere gre rantabiliteleri daha yksek projelerden
olumaktadr.
lkemizin 1999 yl ba itibariyle tespit edilen teknik ve ekonomik hidroelektrik
enerji potansiyeli 123 milyar kWhdr. Bu potansiyel, en az n inceleme (istikaf)
seviyesinde ett edilmi hidroelektrik projelerle, master plan, fizibilite (planlama-
yaplabilirlik), kesin proje, ina ve iletme aamalarndan oluan toplam 485 adet
hidroelektrik projenin enerji retim kapasitesini ifade etmektedir.
Havza gelime planlarnn farkl zamanlarda hazrlanm olmalarndan dolay projeler
sonraki tarihlerde ekonomik ynden tutarsz duruma gelebilmektedir. Bununla birlikte zaman
iinde enerji fayda ve maliyetlerinde meydana gelen deiikliklere gre ekonomik
19
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
20/30
bulunabilecek tesislerin, ilk ettlerde terkedilmi olmalarna da rastlanlmaktadr. Bu nedenle
havza gelime planlarnn belirli aralklarla, zellikle enerji faydalarna esas tekil eden
alternatif referans santral grubundaki deiikliklerden sonra, tekrar gzden geirilip
deerlendirilmesi uygun olacaktr. Bunlara karlk, su kaynaklarnn gelitirilmesinde grev
stlenen EE ve DS gibi kurulularn yapm olduklar, yeni enerji imkanlarnn
yaratlmasna ynelik n inceleme (istikaf) almalaryla da, bu potansiyele her yl ilaveler
olabilmektedir. Btn bu olumlu ve olumsuz etkilerin de dikkate alnmasyla, Trkiyenin
ekonomik hidroelektrik potansiyeli yldan yla ufak da olsa farkllklar gstermekle birlikte
bugn iin 125 milyar kWh civarnda olduu kabul edilebilir.
Trkiye 433 milyar kWh brt teorik hidroelektrik potansiyeli ile dnya hidroelektrik
potansiyeli iinde % 1 paya sahiptir. 123 milyar kWh ekonomik olarak yaplabilir potansiyeliile Avrupa ekonomik potansiyelinin yaklak % 15i mertebesinde hidroelektrik potansiyele
sahip bulunmaktadr.
8.2.3. zel Sektrn Elektrik retimine Girmesi1990l yllarn ortalarna kadar elektrik enerjisi retimi, iletimi ve datlmas ile ilgili
tm tesislerin inas, iletmesi ve datm, EA ve KEPEZ hari olmak zere devlete
gerekletirilmi ve gerekletirilmekteydi.
1984 tarih ve 3096 sayl, ksaca YapletDevret yasas olarak anlan, yasa ve bu
yasann uygulanmasna esas ynetmeliklerin karlmasnn ardndan bu yasaya gre termik
ve hidroelektrik enerji retim tesislerinin zel sektrce ina edilmesine yasann kmasndan
yaklak 10 yl sonra balanabilmitir. Ancak enerjinin iletimi, datm ve sat, yine EAve KAPEZ hari olmak zere, devlet kurulular olan TEA ve TEDAca yaplmakta idi.
lkemizde, bu gnlerde, elektrik enerjisi retimi, iletimi ve datmnda zel sektre
daha etkin ve daha nemli grevler ykleyen kkl ve ok nemli deiikliklere
gidilmektedir. Ancak bu gelimelere, seminerimizin konusu dnda olduundan
deinilmeyecektir.
8.2.4. Hidroelektrik Santrallerin Gelecekteki Durumu
20
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
21/30
Trkiye elektrik sisteminin geliim analizi niteliindeki Orta ve Uzun Dnem
retim-Yatrm Planlamas TEA Genel Mdrl sorumluluunda gerekletirilmekte ve
bu almalarn gerektirdii donelerin HESlerle ilgili olanlar DS ve EE tarafndan, termik
santrallerle ilgili olanlar TEA tarafndan salanmaktadr.
Orta Dnem (1997-2002), Uzun Dnem ise (2003-2020) yllar arasn kapsamaktadr.
Bu almalarda retim projeksiyonlar WASP modeline gre yaplmaktadr. Orta ve Uzun
Dnem planlama almalarnda kullanlan elektrik enerjisi talep tahminleri ise Enerji ve
Tabii Kaynaklar Bakanl (ETKB) tarafndan MAED modeline gre yaplmaktadr.
retilen senaryolarda yerli ve yenilenebilir kaynak niteliindeki hidroelektrik
santrallerin ncelikle ele alnmalar n grlmektedir. Planlamann n grd srede HES
inaatlarnn tamamlanmas mmkn olursa Trkiye hidrolik kurulu gc 2010 ylnda 24935MWa, 2020 ylnda ise 29984 MWa, kacaktr. Ancak dier yenilenebilir enerji
kaynaklaryla birlikte hidrolik kurulu gc 2010 ylndaki toplam kurulu gcn %38ini
oluturmasna ramen, bu orann 2020 ylnda %28e dmesi beklenmektedir. Yakt
cinslerine gre kurulu g dalmna bakldnda; 2010 ylnda en byk pay %38 ile
hidrolik ve yenilenebilir enerji kaynaklarna ait iken, 2020 ylnda kurulu gcmzdeki en
byk pay %32 ile Doalgazla alan santrallere aittir.
9. HDROELEKTRK SANTRALLERNN STNLKLER (Avantajlar)
letilirken fazla personel ihtiyac yoktur,
Pik g talebini en ucuz ve uyumlu bir ekilde karlar,
Frekans dzenler, voltaj dzenler, kompanratr olarak alr,
Dier santrallerde arza olmas halinde abucak devreye girer ve sistemi ayakta tutar,
Termik santraller ile rzgar ve gne enerjisi gibi yeni enerji kaynaklar ile uyumlu veekonomik ekilde alr. Ucuz ve kaliteli enerji salar.
Temiz bir enerji kaynadr. CO2, SOx, NOx emisyonu, kmr cruflu ve kl ve
dekapa malzemesi gibi atk ve atklar yoktur,
z kaynamzdr, da baml deildir,
HESlerin mrleri 50 yldan fazladr. letme maliyeti dktr.
Aada 1997 yl iin TEAca verilen bilgiler kullanlarak bir karlatrmayaplmtr:
21
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
22/30
Aadaki Tablo 10unda incelenmesinden aka anlalaca zere HESlerde i
tketim 5, personel gideri 4 ve amortisman 24 kat daha kktr (Tablo 10).
TERMK HDROLK
Santral k retim Maliyeti 3,853 0,111
rettii Enerjinin %si olarak Santral Kendi Tketimi %7,9 %1,5
Yakt Gideri 2,897
Personel Gideri 0,261 0,065
Amortismanlar 0,560 0,023
Tablo 10: HESler le Termik Santrallerin Karlatrlmas
Termik santrallerde yakt temin ederken yaplan faaliyetler dolay ile de ayrca ilave
petrol tketimi vardr. evre kirletilmekte, doa tahrip edilmektedir.
Sanayi kurulularnn nceden olduu gibi kmre endeksli olarak belirli bir yerde
younlamasn nler.
10. HES PROJELER N LER SRLEN TENKTLER
HES projeleri iin ileri srlen tenkitler unlardr,
naatlar uzun srer,
Pahaldr,
Kurak yllarda retim der,
Yllk alma saatleri termiklere gre daha azdr.
HES inaatlarnn uzun zaman ald sk sk ileri srlen bir iddiadr ve says ok
fazla olmayan 23 projeden kaynaklanmtr. Geciken HES projeleri mevcut olduu gibi,
normal sresinde veya hzl ina edilen ve iletmeye alnan projelerin says gecikenlerden kat
kat fazladr. 23 projenin gecikmesi HES projelerinin ina edilmemesine sebep tekil etmez.
Dorusu, gecikme sebeplerinin ortadan kaldrlmas, uzun srede gereklemeleri kanlmaz
ise planlama ve inaat programnn bu uzun srelere gre yaplmas ve inatlarna yeteri
kadar nceden balanmasdr. Parasal kaynak salanrsa, HES projeleri de planlanan zaman
ierisinde bitirilmektedir.
Pahallk, inaat yatrm bedellerine baklarak sylenen bir szdr. Ancak; nemli olaniletme veya retim maliyetidir. Aadaki Tablo 11de DS yaynlarna gre eitli tiplerdeki
22
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
23/30
santrallerin 1 kW kurulu g bana yatrm bedelleri ile 1 kWh iin tketilen yaktn satn
alnma bedeli verilmitir.
Santral eidiYatrm Bedeli
(S/kW)
Tketilen Yaktn Satn
Alma Bedeli (S/kWh)
Doalgaz Santralleri 500 0,025
thal Kmr Santralleri 1200 0,0205
Hidroelektrik Santraller 1600
Yerli Linyit Santralleri 1600 0,0175
Nkleer Santraller 2500 Verilmemitir
Tablo 11: eitli Tiplerdeki Santrallerin 1 kW Kurulu G Bana Yatrm Bedelleri le 1kWh in Tketilen Yaktn Satn Alnma Bedelleri
Kurak yllarda HES retiminin azald bir olgu ise de bu husus da HES yatrmlarnn
geri braklmas iin bir gereke tekil etmez, yeteri kadar yedek kurulu g temin edilerek z
kaynamzn boa akp gitmesi nlenmelidir.
HESlere yneltilen tenkitlerden bir dieri de HESlerin yllk toplam alma
saatlerinin termiklere gre daha az olduu ve HESlerde termiklerle edeer retim iin daha
byk kurulu g tesis edilmesi gerektiidir. Ancak zellikle barajl HESler asl fonksiyon
olarak pik g talebini karlamak zere projelendirildiklerinden tam gte srekli almalar
mmkn ve gerekli deildir. nemli olan pik g talebini karlamalar ve termiklerle uyum
iinde almalardr.
11. GAP (Gneydou Anadolu Projesi)
Adyaman, Batman, Diyarbakr, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, anlurfa ve rnak
illerinde uygulanan,
Su ve toprak kaynaklarnn gelitirilmesine dayanan,
Ulam, altyap, haberleme, eitim, sanayi, salk gibi sosyal ve ekonomik sektr
yatrmlarn iine alan,
ok-sektrl ve entegre bir blge kalknma projesidir.
Entegre blge kalknma prensibi ile hazrlanm bir master plan erevesinde,
Sektrler aras etkileimleri,
Kurulular aras koordinasyonu,
23
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
24/30
Projeler aras senkronizasyonu dikkate alarak,
Yatrm programlarna esas olacak somut projeler btn olarak,
Hangi iin, kim tarafndan, ne zaman, ne harcama ile gerekletirileceini belirten bir
"hareket plan"nn varlyla yrtlmektedir.
11.1. GAP ve GAPn Tarihesi
GAP Gneydou Anadolu Blgesinin hayat standartlarn ykselterek, dier
blgelerle arasndaki gelimilik farkn ortadan kaldrmak, krsal alandaki verimlilii
arttrarak, sosyal istikrar, ekonomik byme gibi milli kalknma hedeflerine katkda
bulunmak amacyla gelitirilmi ok amal bir projedir. Proje alan yukar Mezopotamya
ovalarnda yer alan Adyaman, Diyarbakr, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, anlurfa, vernakn iinde bulunduu 9 ili kapsamaktadr.
ekil 5: GAPn Konumu
1970lerde Frat ve Dicle nehirleri zerindeki sulama ve hidroelektrik amal iki farkl
proje olarak deerlendirilen bir takm projeler, 1980lerde GAP olarak adlandrlmtr.
Bylelikle bu farkl iki proje ok sektrl, sosyoekonomik bir blgesel kalknma programna
dntrlmtr. Kalknma program, sulama, hidroelektrik, enerji, tarm, krsal ve kentsel
altyap, ormanclk, eitim ve salk gibi sektrleri kapsamaktadr. Su kaynaklar program 22baraj, 19 hidroelektrik santrali ve 1,7 milyon hektar alanda sulama sistemleri yapmn
24
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
25/30
ngrmektedir. Toplam maliyeti 32 milyar ABD dolar olan projenin, enerji santrallerinin
toplam kurulu gc 7476 MW olup ylda 27 milyar kilowatt saat enerji retimi
ngrlmektedir.
Aslnda bu blgedeki sular deerlendirmedeki rasyonel fikir Trkiye Cumhuriyetininkurucusu olan Atatrkndr. Yurdun boa akp giden su servetinden elektrik enerjisi elde
edilmesi iin Atatrkn emri ile 1936 ylnda Elektrik leri Ett daresi kurulmutur. Bu
idare tarafndan Dicle ve Frat zerinde eitli ettler yaplmtr. Yeni ihtiyalarn domas
zerine 1954 ylnda Devlet Su leri Genel Mdrl kurulmutur. Bu kurum tarafndan da
bu konu zerinde eitli almalar yaplmtr.
Bylece Aa Frat Havzas ve Dicle Havzasndan ne ekilde faydalanaca aklk
kazanm ve 1977de bu iki havza projesinin Gneydou Anadolu Projesi eklindeadlandrlmas benimsenmitir. Gneydou Anadolu Blgesindeki yrtlmekte olan
faaliyetlerin koordinasyonunun salanmas 1986 ylnda Devlet Planlama Tekilatna
verilmitir.
11.2. GAPn Hedefleri
GAP, lkemizin grece az gelimi blgelerinden birisi olan Gneydou Anadolu
Blgesi'ndeki 9 ilde (Adyaman, Batman, Diyarbakr, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt,
anlurfa, rnak) uygulanmakta olan, ok sektrl entegre bir blgesel kalknma projesidir.
Entegre niteliiyle Proje, sadece barajlar, hidro-elektrik santralleri, sulama yaplar gibi
fiziksel yatrmlarla snrl kalmayp, bunlarn yannda ve birbiriyle egdm iinde tarmsal
gelime, sanayi, kentsel ve krsal altyap, haberleme, eitim, salk, kltr, turizm ve dier
sosyal hizmetler gibi sosyo-ekonomik sektrlerin gelitirilmesine ynelik yatrm ve
etkinlikleri de iermektedir. GAP giderek nem kazanan blgeler aras eitsizliklerin
giderilmesini hedefleyen devletin genel politikas erevesinde kendi hedeflerini
oluturmutur. GAP, az gelimi blgelerdeki kalknma potansiyelinin ortaya karlmasnn
kendi bana ekonomik byme, toplumsal istikrar ve ihracatn teviki gibi ulusal hedeflere
katkda bulunacana ilikin devlet politikas ile rtmektedir.
11.3. GAP Projesi
lk olarak Devlet Su leri (DS) tarafndan planlanan GAP, ncelikle sulama ve
hidroelektrik retimine ynelik 13 byk projenin toplamndan olumaktadr. GAP, Dicle ve
Frat nehirleri ile kollar zerinde 21 baraj ve 17 hidroelektrik santralinin inasn
ngrmektedir. Proje tamamlandnda 1,6 milyon hektarn zerinde arazinin sulanmas ve
25
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
26/30
7500 MWn zerinde bir kurulu kapasiteyle ylda 26 milyar kWhlik elektrik enerjisi
retilmesi planlanmaktadr. Planlanan toplam sulama alan Trkiyedeki ekonomik olarak
sulanabilir toplam alann %19una (18,5 milyon hektar); toplam yllk elektrik retimi
Trkiyenin ekonomik olarak gerekletirilebilir elektrik enerjisi potansiyelinin %22sine
(118 milyar kWh) tekabl etmektedir.
ekil 6: GAP Kapsamndaki Barajlar
26
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
27/30
12. SONU
lkemizin brt hidroelektrik enerji potansiyeli 433 milyar kWh mertebesindedir. Bu
potansiyelin teknik olarak deerlendirilebilir ksmnn 216 milyar kWh civarnda olduu
tahmin edilmektedir.
lkemizin 1999 yl iin tespit edilen ekonomik hidroelektrik potansiyeli 123
milyar kWhtir. Bu potansiyelin halen 37 milyar kWh retim kapasitesine sahip
%30luk ksm kullanlmakta, 13,6 milyar kWh retim kapasitesine sahip %11lik ksm
ina halindedir. Geri kalan 72,4 milyar kWhlik retim potansiyeline sahip %59'luk
ksm ise n inceleme, master plan, yaplabilirlik ve kesin proje aamalarndan oluan
proje dzeyindedir.
Toplam 123 milyar kWh retim kapasitesine sahip 485 adet hidroelektrik santraln
104 iletmede, 37 si ina halinde ve geri kalan 344 adedi ise proje seviyesinde olup,
gelitirilmesi gerekmektedir.
Hidroelektrik santraller; ulusal ve yenilenebilir kaynak olular, yakt masraflarnn
olmamas, projelendirme ve inaatlarnn Trk mhendisleri ve mteahhitlerince
gerekletirilebilmesi, sistemin yk taleplerine kolaylkla intibak etmesi, iletme srasnda
evre kirlilii yaratmamas nedeni ile byk avantaja sahiptirler. Ancak, zellikle depolamal
santrallerin byk yatrm bedeli gerektirmesi, proje yerlerinin talep mahallerinden bamsz
oluu, rezervuar sahalarndaki yerleim yerlerinin, tarmsal alanlarn ve tarihi yerlerin su
altnda kalmas bu tr projelere kar isteksizlik ve tepkiye neden olabilmektedir.
lkemizdeki doal enerji kaynaklar snrl olup, ulusal enerji kaynaklarmz yaklak
125 milyar kWh hidrolik, 105 milyar kWh linyit ve 16 milyar kWh ta kmr olmak zere
toplam olarak ylda ortalama 246 milyar kWh civarnda bulunmaktadr.
2010 ylnda enerji talebinin 289 800 GWh, 2020 ylnda ise 547 100 GWh olaca
gz nne alnrsa, hidroelektrik enerjinin yannda dier enerji kaynaklarna da ihtiya olduu
aktr. Ancak, hidroelektrik santral projelerinin ncelikle ele alnmas ve hidroelektrik
27
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
28/30
potansiyelin, ncelikle gelitirilmesi ekonomik adan Trkiye iin byk nem arz
etmektedir.
EKLLER ve TABLOLAR LSTES
a) ekiller
ekil 1: Basit Bir Hidroelektrik Santrali.....................................................................................6
ekil 2: Atatrk Baraj ve Hidroelektrik Santrali Genel Vaziyet Plan......................................8
ekil 3: Nehir Tipi Santral .......................................................................................................12
ekil 4: Baraj Tipi Santral ........................................................................................................13
ekil 5: GAPn Konumu..........................................................................................................24
ekil 6: GAP Kapsamndaki Barajlar.......................................................................................26
b) Tablolar
Tablo 1: Hidroelektrik Enerjisi retiminde nde Gelen lkeler.............................................14
Tablo 2: Dnyada Hidroelektrik Enerjinin Ktalara Gre Dal...........................................15
Tablo 3: Hidroelektriin Egemen Olduu lkeler...................................................................16
Tablo 4: Dnya Genel Enerji Sarfiyat Karlan Tahminleri.................................................16
Tablo 5: lkelerin Yllk Hidroelektrik Enerji retimi...........................................................17
Tablo 6: Trkiyenin Su Kaynaklar Potansiyeli......................................................................18
Tablo 7: Trkiyede Su Kaynaklar..........................................................................................18
Tablo 8: Yerst Sular.............................................................................................................18
Tablo 9: Yeralt Sular...............................................................................................................18
Tablo 10: HESler le Termik Santrallerin Karlatrlmas....................................................22
28
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
29/30
Tablo 11: eitli Tiplerdeki Santrallerin 1 kW Kurulu G Bana Yatrm Bedelleri le 1
kWh in Tketilen Yaktn Satn Alnma Bedelleri................................................................23
13. KAYNAKA
ATALAY, ., Genel Beeri ve Ekonomik Corafya, Ege niversitesi Basmevi,
zmir, 1999.
AYGEN, T., Hidrolik Santraller, ller Bankas Yaynlar, Ankara, 1986.
DOONAY, H., Enerji Kaynaklar, afak Yaynevi, Erzurum, 1998.
GNEY, ., Elektrik Tesisleri (retim Merkezleri)1, Marmara niversitesi Teknik
Eitim Fakltesi Yaynlar, stanbul, 1992.
TMERTEKN, E., ve ZG, N., Ekonomik Corafya, antay Kitabevi, stanbul,
1999.
Z, ., Trkiyenin Hidroelektrik Potansiyeli ve Enerji retimi, D.E.
Bornova, zmir.
YILDIZ, K., Hidroelektrik Santraller, DS Yaynlar, Ankara, 1993.
nternet Adresleri:
http://www.atlasturkey.com/
http://www.dsi.gov.tr/
http://www.eia.org/
http://www.iea.org/
http://www.gap.gov.tr/
http://www.menr.gov.tr/
http://www.eie.gov.tr/
http://www.enerji.gov.tr/
29
-
8/3/2019 Hidroelektirk enerjisi
30/30