Heywood, AndrewSiyasetin Temel KavramlarıKey Concepts in Politics

Çeviren: Hayrettin Özler

ISBN 13: 978-975-250-033-4

Adres Yayınları® / 321. Baskı: Kasım 2012 (3000 adet)

© 2011, Adres Yayınları®© 2000, Andrew Heywood

Bu kitap ilk olarak İngilizcede, Macmillan Publishers Limited’in bir markası olan Palgrave Macmillan tarafından, Key Concepts in Politics ismiyle basılmıştır. Türkçe çeviri ve baskısı Palgrave Macmillan’ın izniyle yapılmıştır. Bu Eser’in müellifi olarak yazarın hakları mahfuzdur.

Yayına Hazırlayan: Selçuk DurgutTashih: Ceren Yıldız ve Selçuk DurgutSayfa Düzeni: Liberte YayınlarıKapak Tasarımı: Muhsin Doğan Montaj: Merkez ReproBaskı: Tarcan Matbaası Adres: Zübeyde Hanım Mah. Samyeli Sok. No: 15, İskitler, Ankara Telefon: (312) 384 34 35-36 | Faks: (312) 384 34 37 | Sertifika No: 25744

Adres: GMK Bulvarı No: 108/16, 06570 Maltepe, AnkaraTelefon: (312) 230 87 03 | Faks: (312) 230 80 03Web: www.liberte.com | E-mail: info@liberte.com.trSertifika No: 16438

Adres Yayınları® Liberte Yayın Grubu’nun tescilli bir markasıdır.

Andrew Heywood, önde gelen bir siyaset bilimi ders kitabı yazarıdır. Britanyalı olan Heywood, Croydon College’ın yardımcı müdürlüğü ve Orpington College’da yöneticilik görevlerinde bulunmuştur. 20 yılı aşkın bir süre Siyaset Bilimi bölümlerinde dersler verip bölüm yöneticiliklerini ifa etmiştir. Şu anda yayınevlerine danışmanlık yapmaktadır. Heywood’un dünyada ve Türkiye’de çok satan ders kitapları şunlardır:

• Key Concepts in Politics (2000) Siyasetin Temel Kavramları, 2012, Adres Yayınları

• Political Theory: An Introduction (3rd ed., 2004) Siyaset Teorisine Giriş, 2011, Küre Yayınları

• Politics (3rd., 2007) Siyaset, 7. baskı, 2012, Adres Yayınları

• Essentials of UK Politics (2nd ed, 2011)

• Global Politics (2011) Küresel Siyaset, 2012, Adres Yayınları

• Political Ideologies: An Introduction (5th ed, 2012) Siyasî İdeolojiler: Bir Giriş, 4. Baskı, 2012, Adres Yayınları

İÇİNDEKİLER

1 SİYASAL KAVRAMLARIN YERİNDE KULLANIMI VE SÛİİSTİMÂLİ

2 TEMEL KAVRAMLAR

Devlet [State]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

Düzen [Order] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33

Egemenlik [Sovereignty] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35

Hukuk/Yasa [Law] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

İdeoloji [Ideology] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

İktidar/Güç [Power] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

İnsan Doğası [Human Nature] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47

Meşruiyet [Legitimacy] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49

Mutabakat (Oydaşma) [Consensus] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50

Otorite [Authority]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52

Politika (Siyasa) [Policy] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54

Sol/Sağ [Left/Right] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57

Sivil Toplum [Civil Society] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60

Siyaset [Politics] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62

Yönetim/Yönetişim [Government/Governance] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65

3 İDEOLOJİLER

Anarşizm [Anarchism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71

Ekolojizm [Ecologism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73

Faşizm [Fascism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76

Feminizm [Feminism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79

Hıristiyan Demokrasi [Christian Democracy] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81

Irksalcılık/Irkçılık [Racialism/Racism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83

Komünizm [Communism]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85

Kökten-Dincilik [Religious Fundamentalism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89

Liberalizm [Liberalism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92

Liberteryanizm [Libertarianism]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95

Marksizm [Marxism]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97

Muhafazakârlık [Conservatism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

Nazizm [Nazism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

Sosyal Demokrasi [Social Democracy] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

Sosyalizm [Socialism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

Toplulukçuluk (Cemaatçilik) [Communitarianism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

Toryizm [Toryism]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

Üçüncü Yol [Third Way]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

Yeni Sağ [New Right] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

Yeni Sol [New Left] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

4 YAKLAŞIMLAR

Akılcılık (Rasyonalizm) [Rationalism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

Davranışsalcılık [Behaviuoralism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

Deneyimcilik [Empiricism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

Diyalektik [Dialectic] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

Faydacılık [Utilitarianism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

İdealizm [Idealism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

İşlevselcilik [Functionalism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

Kurumsalcılık [Institutionalism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

Post-Modernizm [Postmodernism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

Pozitivizm [Positivism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

Rasyonel Tercih [Rational Choice] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

Realizm (Gerçekçilik) [Realism]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

Sistemler Teorisi [Systems Theory] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

Siyaset Bilimi [Political Science] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

Siyaset Felsefesi [Political Philosophy] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

Siyaset Teorisi [Political Theory] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

Söylem [Discourse] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

Tarihsel Materyalizm (Maddecilik) [Historical Materialism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

Ütopyacılık [Utopianism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

5 DEĞERLER

Adâlet [Justice] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

Anayasacılık [Constitutionalism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

Bireycilik (Ferdiyetçilik) [Individualism]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

Cemaat [Community] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

Demokrasi [Democracy] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170

Eşitlik [Equality] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

Gelenek [Tradition] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

Haklar [Rights] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

Hoşgörü [Toleration] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

İnsan Hakları [Human Rights] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

Kolektivizm (Ortaklaşacılık) [Collectivism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

Liderlik [Leadership] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

Meritokrasi (Liyakât Sistemi) [Meritocracy] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

Mesûliyet (Hesap Verebilirlik) [Accountability] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

Mülkiyet [Property] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

Özerklik [Autonomy] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

Özgürlük [Freedom] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

Refah [Welfare] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

Rıza [Consent] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

Sivil Özgürlük [Civil Liberty] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

Sorumluluk [Responsibility] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

Tarafsızlık [Neutrality]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

Temsil [Representation]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

Vatandaşlık [Citizenship] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211

Yükümlülük [Obligation] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

6 SİSTEMLER

Ataerkilcilik [Patriarchy] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

Başkanlık Sistemi (Yönetimi) [Presidential Government] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

Cumhuriyetçilik [Republicanism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221

Devrim [Revolution] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

Diktatörlük [Dictatorship] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

Elitizm (Seçkincilik) [Elitism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

Eş-Toplumsalcılık [Consociatonalizm] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230

Halkçılık [Populism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

Kamulaştırma [Collectivisation] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

Kapitalizm [Capitalism]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234

Korporatizm [Corporatism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237

Liberal Demokrasi [Liberal Democracy] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240

Militarizm [Militarism]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

Mutlakıyet [Absolutism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245

Otoriteryanizm [Authoritarianism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

Parlamenter Yönetim [Parliamentary Government] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248

Plüralizm (Çoğulculuk) [Pluralism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251

Totaliteryanizm [Totalitarianism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254

7 YAPILAR

Anayasa [Constitution] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

Baskı Grubu [Pressure Group] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262

Başbakan [Prime Minister] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

Başkan [President] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268

Bürokrasi [Bureaucracy] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270

Çift-Meclislilik [Bicameralism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272

Haklar Bildirgesi [Bill of Rights] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274

Hegemonya [Hegemony]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276

Irk/Etnisite [Race/Ethnicity]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

Kabine [Cabinet]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

Kitlesel Medya [Mass Media] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282

Koalisyon [Coalition] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

Kurul [Committee] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

Kuvvetler Ayrılığı [Seperation of Powers] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

Monarşi [Monarchy] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

Muhalefet [Opposition]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

Parlamento [Parliament] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

Piyasa [Market] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294

Referandum [Referendum] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295

Seçim [Election] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298

Siyasal Kültür [Political Culture] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301

Siyasal Parti [Political Party] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

Toplumsal Hareket [Social Movement] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306

Toplumsal Cinsiyet [Gender]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309

Toplumsal Sınıf [Social Class] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310

Vekâlet [Mandate]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312

Yargı [Judiciary] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

Yürütme [Executive] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316

8 DÜZEYLER

Bölgeselcilik [Regionalism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

Devletlerarasıcılık [Intergovernmentalism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324

Emperyalizm [Imperialism]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326

Federalizm [Federalism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328

Küreselleşme [Globalisation] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

Merkeziyet/Adem-i Merkeziyet [Centralisation/Decentralisation] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335

Milliyetçilik [Nationalism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337

Ulus (Millet) [Nation]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341

Uluslararasıcılık [Internationalism] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343

Uluslarüstücülük [Supranationalism]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345

Ulus-Devlet [Nation-State] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347

Vatanperverlik [Patriotism]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349

Yerel Yönetim [Local Government] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

Yetki Devri [Devolution] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353

Yetki İkâmesi [Subsidiarity] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355

SİYASÎ DÜŞÜNÜRLER SÖZLÜĞÜ 358

KAYNAKÇA 366

DİZİN 376

1

SİYASAL KAVRAMLARIN YERİNDE KULLANIMI VE SÛİİSTİMÂLİ

ANDREW HEYWOOD | SIYASETIN TEMEL KAVRAMLARI 15

Takdim

Siyaset öğrencileri için kavramlar1 hususî öne-me sâhiptirler. Siyasal tartışmaların genellikle, terimle-rin doğru anlamı üzerinde verilen bir mücadeleye in-

dirgeninceye kadar suyunu çekip soğuduğunu söylemek bir abartı değildir. Düşman tarafların her biri ‘özgürlük’, ‘demok-rasi’ ve ‘adâlet’ için mücadele ettikleri iddiasında bulunarak tartışır, kavga eder ve hatta savaşırlar. ‘Özgürlük’, ‘demokrasi’ ve ‘adâlet’ gibi kelimeler farklı insanlar için farklı anlamlara geldiğinden, kavramların bizatihi kendilerinde problem var-mış gibi algılanır.

Kavramların siyasal analizde müstesna önemini izah et-mek için en az üç gerekçe sunulabilir. Birincisi, siyasal analiz kendine özgü bir biçimde genelleştirmelerle meşgul olur. Bu gerekçenin anlamlılığı, örneğin, siyaset ve tarih arasındaki farklılıklar dikkate alınarak kendi bağlamında izah edilebilir. Bir tarihçinin (örneğin, Fransız, Rus veya 1989-91 Doğu Av-rupa Devrimleri gibi) belli bir vâkıaya akıl erdirmek istemesi tabiî iken, bir siyaset tahlilcisi bu vâkıaları, devrim gibi, geniş veya daha genel bir fenomene akıl erdirebilmek için tetkik eder. ‘Devrim’ kavramının hususî olarak tetkik edilmesi tarih-çiler için marjinal bir değere sâhiptir çünkü tarihçilerin önce-likle ilgilendikleri şey belli bir olaylar setinde farklı ve hatta benzersiz olandır. Siyaset tahlilcisi için ise ‘devrim’ kavramı tetkik edilmesi gerekli olduğu kadar, siyasal bir araştırmanın ilerleme sürecinin kendisidir.

1 Concept kavram, word kelime, term terim olarak çevrilmiştir (ç.n.).

BIRINCI BÖLÜM16

İkinci gerekçe, siyaset öğrencilerinin kullandığı dilin siya-set uygulayıcıların (practitioners), özellikle profesyonel siya-setçilerin, kullandığıyla büyük ölçüde aynı olmasıdır. İkinci hizip, siyasal kavrayıştan ziyâde siyasal yandaşlar kazanmakla ilgilendiklerinden, dili manipüle etme ve bazen yanıltma ama-cıyla kullanmak için güçlü özendiricilere sâhiptirler. Bu da, si-yaset öğrencilerini, özellikle dili kullanırken, dikkatli olmaya zorlamaktadır. Terimleri, gündelik siyasal çekişmelerde genel bir eğilim olan yanlış kullanımlara karşı korumanın yolu te-rimleri apaçık bir biçimde tanımlamak ve kavramları hassas bir şekilde belirginleştirmektir.

Son gerekçe ise, siyasal kavramların genellikle ideolojik inançlar ile sarmaş dolaş olmasıdır. Geç 18. Yüzyıl’da ve erken 19. Yüzyıl’da modern siyasal ideolojilerin doğuşuyla beraber siyasal söylem, sâdece yeni bir dile kavuşmakla kalmamış si-yasal çekişmelerin terim ve kavramları da çetrefilli ve genel olarak çelişen anlamlarla doldurulmuştur. Bu yüzden özellik-le siyasal kavramlar meydan okuyucu yaratılardır: genellikle müphemdirler, ekseriya rekabet ve çekişme konusudurlar ve kullanıcıların bihaber oldukları değer yargıları ve ideolojik mânâlar ile ‘yüklenmiş’ olabilirler.

Kavram Nedir?

Bir kavram genellikle tek bir kelime veya kısa bir tümcecik ile ifade edilen bir şey hakkında genel bir fikirdir.2 Bir kavram özel isimden veya bir şeyin adından daha fazlasıdır. Örne-

2 Idea fikir, phrase tümcecik olarak çevrilmiştir.

SİYASAL KAVRAMLARIN YERİNDE KULLANIMI VE SÛİİSTİMÂLİ 17

ğin, bir kedi (belirgin veya benzersiz bir kedi) hakkında ko-nuşmakla bir ‘kedi’ kavramına (bir kedi fikrine) sâhip olmak arasında fark vardır. Kedi kavramı bir ‘şey’ değil fakat belirli sıfatlardan oluşan ve bir kediye ayırt edici karakter kazandıran bir ‘fikir’dir: ‘kürklü bir hayvan’, ‘küçük’, ‘evcil’, ‘sıçan ve fare yakalar’ vesaire. ‘Başkanlık’ kavramı, aynı şekilde, herhangi özel bir başkana değil, yürütme gücünün organizasyonu hak-kındaki fikirler setine işaret eder. Kavramlar bu yüzden belli sayıdaki nesneye ve hakikaten genel bir fikre uyan herhangi bir nesneye isnat edildiklerinden ‘geneldirler’.

Öyleyse, kavramların değeri nedir? Kavram oluşturma akıl yürütme sürecinin aslî bir adımıdır. Kavramlar, kendileri vasıtasıyla düşündüğümüz, eleştirdiğimiz, tartıştığımız, izah ettiğimiz ve tahlil ettiğimiz ‘araçlardır’. Sâdece algılamanın kendisi, bize dış dünya hakkında bilgi vermez. Dünyaya akıl erdirebilmek için bir anlamda ona anlam yüklememiz gerekir ve biz bunu kavramlar inşa etme yoluyla yaparız. En basitin-den, bir kediye kedi muamelesi yapmak için önce onun ne ol-duğuna dâir bir kavrama sâhip olmamız gerekir. Siyasal akıl yürütme için de tam olarak aynı şey geçerlidir: sâdece izleye-rek siyasal dünya hakkında bilgi sâhibi olamayız, ancak kav-ramlar geliştirip belirginleştirerek ona akıl erdirebiliriz. Kav-ramlar, bu mânâda, insan bilgisinin yapı taşlarıdır. Mamafih, özellikle siyasal kavramlar söz konusu olduğunda kavramların güvenilmez şeyler olduğu bir vâkıadır. Değer-yüklü olmaları, anlamlarının tartışma ve çekişme konusu olması ve bazen ger-çekte sâhip olduklarından daha fazla içerik ve anlam ile do-natılmış olmaları siyasal kavramların teşkil ettiği problemler arasındadır.

BIRINCI BÖLÜM18

Normatif ve Deskriptif Kavramlar

Normatif kavramlar genellikle ‘değerler’ olarak tanımlanır ve gerçekleştirilmesi gereken moral prensiplere veya ideal-lere işaret ederler. Bu bağlamda siyasal kavramların uzun bir listesi değer yüklüdür –“hürriyet’, ‘haklar’, ‘adâlet’, ‘eşitlik’, ‘hoşgörü’ vesâire. O hâlde değerler veya normatif kavramlar, vâkıa ve gerçekleri târif etmekten ziyâde belli davranış form-larını tâyin veya terfi ettirirler. Siyasal değerleri bazen, netice itibariyle, onları terfi ettirenlerin moral, felsefî ve ideolojik inançlarından çözüp çıkarmak zordur. Buna karşın, deskriptif veya müspet kavramlar nesnel ve açık bir varoluşa sâhip ol-duğu varsayılan ‘gerçeklere’, ne olduğuna, işaret ederler. ‘İkti-dar’, ‘otorite’, ‘*düzen’ ve ‘*hukuk’ gibi kavramlar bu mânâda normatif olmaktan çok deskriptiftirler. Var olup olmadıklarını sorgulamak mümkündür.

Olgular ve değerler arasında ayrım yapmak, doğru düşün-mek için, genellikle gerekli önkoşullar olarak değerlendirilir-ler. Değerler bir görüş meselesi olarak değerlendirilebilirken, olgular doğruluğu veya yanlışlığı ispatlanabilir şeyler olarak muhakeme edilirler. Böylece deskriptif kavramların ‘nötr’ veya değer-bağımsız oldukları düşünülür: onlar meraklı bi-limsel bakışlar altında yılmadan durabilirler. Hakikaten 20. Yüzyıl’ın ortalarında pozitivizmin etkisi bir siyaset bilimi geliştirme baskısı yaratmış, normatif kavramlar ekseriya ‘me-tafiziksel’, dolayısıyla anlamsız, oldukları gerekçesiyle açığa alınmışlardır. Oysa siyasal kavramlarla ilgili bir problem ola-rak olgular ve değerler her zaman iç içedirler, öyle ki zâhiren deskriptif olan kavramlar bile ahlâkî ve ideolojik mânâlarla ‘yüklüdürler’. Bu sorun örneğin ‘otorite’ kavramında kendini

SİYASAL KAVRAMLARIN YERİNDE KULLANIMI VE SÛİİSTİMÂLİ 19

göstermektedir. Şâyet otorite ‘başkalarının davranışlarını et-kileme hakkı’ olarak tâbir edilirse, kimin otoriteye sâhip oldu-ğunu veya olmadığını ve hangi esaslar üzerine tatbik edildiği-ni deskriptif olarak ifade etmek kesinlikle mümkündür. Ama otorite neden, nasıl ve ne zaman tatbik edilmeli şeklindeki değer yargılarını kavramın içeriğinden tamamen ayrıştırmak mümkün değildir. Kısacası otorite hakkında konuşan kimse nötr (tarafsız) değildir. Örneğin bir düzenin yukarıdan aşa-ğıya empoze edilmesi gerektiğini vurgulayan muhafazakârlar, haklı ve sağlıklı olduğu için otoriteyi savunurken hükümet ve hukukun kötü olduğuna inanan anarşistler, otoriteyi istisnasız ve açıkça baskıcı bulurlar. Bu yüzden, normatif veya deskriptif her siyasal kavram, kullanıcılarının ideolojik perspektifleri al-tında anlaşılmaya muhtaçtırlar.

Özellikle 20. Yüzyıl’ın sonlarından bu yana etkili olan ve siyasal kavramların değer-yüklü karakterine verilen bir tep-ki, dilin kullanımında ‘siyasî doğruluk (political correctness)’ üzerinde ısrar etme akımıdır. Bazen kısaca PC (political cor-rectness) olarak anılan siyasî doğruluk, dilin kendisini ırkçı, cinsiyetçi ve diğer alçaltıcı ve aşağılayıcı ifadelerden temiz-lemeyi arzulayan feministler, sivil haklar savunucuları ve ge-nel olarak azınlık gruplarının temsilcileri tarafından müdafaa edilmektedir. Bu akım, dilin toplumun genel iktidar yapısını istisnasız bir şekilde yansıttığı ve böylece yadsınan grupların baskın gruplar lehine ayrımcılığa mâruz bırakılmalarına hiz-met ettiği inancına dayanır. İnsan ırkını kastetmek için kul-lanılan ‘man’ veya ‘mankind’ (âdem veya âdemoğlu), etnik azınlıkları kastetmek için kullanılan ‘negroes’ veya ‘coloureds’ (‘zenciler’ veya ‘renkliler’) ve gelişmekte olan dünya ülkeleri-ni kastetmek için kullanılan ‘third world’ veya ‘underdevelo-

BIRINCI BÖLÜM20

ped’ (üçüncü dünya’ veya ‘az gelişmiş’) gibi kavramlar bâriz örneklerdir. (‘Gelişmekte olan ülkeler’ kavramı da Batı tarzı gelişme modelinin tüm dünyada geçerli olduğunu imâ etmesi hasebiyle eleştirilmektedir). Siyasal sahihliğin amacı, önyar-gısız bir terminoloji geliştirerek siyasal tartışmanın ayrımcılık içermeyen bir dille sürdürülmesini sağlamaktır. Ancak siyasal söylemin önyargısız ve objektif bir dili olabileceğini ümit et-menin bir yanılgı olması bu duruşun en temel zorluğudur. En iyi ihtimâl ‘negatif ’ terimlerin ‘pozitif ’ terimlerle yer değiştir-mesidir; örneğin ‘diasabled’ (engelli) yerine ‘differently abled’ (başka biçimde engelsiz), ‘negroes’ (zenciler) yerine ‘blacks’ (siyahlar) kullanılabilir. Siyasal sahihlik akımını eleştirenler ise, dilin deskriptif kabiliyetini zayıflatan ve ‘sahih olmayan’ görüşlerin ifade edilme hakkını inkâr eden bir deli gömleğinin dil üzerine giydirilmeye çalışıldığını söylemektedirler.

İhtilâflı Kavramlar

Siyasal kavramların genelde entelektüel ve ideolojik ihtilâf ko-nusu olması bir başka problemdir. Yukarıda belirtildiği gibi, siyasal tartışmaların aynı prensibi veya ideali savunduğunu iddia eden insanlar arasında sürmesi ender rastlanan bir şey değildir. Bu yüzden kavramsal anlaşmazlıklar bizatihi siyase-tin çatışma alanlarından birisidir. Bu durum, ‘hakikî’ demok-rasi, ‘hakikî’ özgürlük, ‘hakikî’ adâlet gibi kavramlarda olduğu gibi, bir kavramın belli bir kavrayışını objektif olarak doğru kılma çabalarında yansımasını bulmaktadır. ‘İktidar’, ‘adâlet’, ‘özgürlük’ gibi kavramlar üzerindeki ihtilâf o kadar derinlere inmektedir ki, nötr veya yerleşmiş tanımların asla geliştirile-

SİYASAL KAVRAMLARIN YERİNDE KULLANIMI VE SÛİİSTİMÂLİ 21

meyeceğini öne süren W. B. Gallie (1955-6) bu ikilemden çıkmak için şöyle bir yol önermektedir. Bu kavramlar ‘ihtilâfı esas kavramlar’ (essentially contested concepts) olarak kabûl edilmelidir, demektedir Gallie. Her bir terim belirli sayıda ra-kip kavramları kapsar ve bunların hiçbiri ‘hakikî’ meal olarak kabûl edilemez. Bir kavramın ‘ihtilâfı esas’ olarak kabûl edil-mesi, onun anlaşılmasına dönük gayretlerden vazgeçmek de-mek değil, sâdece kavramın rakip nüshalarının eşit derecede geçerli olduğunu kabûl etmek demektir.

Her kavram değilse de çoğu kavramın çok-çehreli veya ‘ihtilâfı esas’ olduğu mefhumu özellikle Terence Ball (1988) tarafından tenkit konusudur. İki tartışma güzergâhı ileri sü-rülmektedir. İlki, Gallie’nin nazarından bakan pek çok teo-risyenin (örneğin ‘iktidar’ ile ilgili olarak Luke [1974]), kav-ramların kendi tercih ettikleri yorumlarını rakiplerine karşı savunmaya devam ettiklerini not eder. Bir kavramın tüm nüs-halarının eşit derecede (mütesaviyen) makbul olduğunun bu reddiyesi gelecekte bir gün üzerinde anlaşma sağlanan tek bir kavramın zuhuruyla sona erecek süregiden bir tartışmaya ve çekişmeye yol açmaktadır. Bir diğer deyişle, tabiatı gereği re-kabet ve ihtilâflı olma anlamında hiçbir kavram ‘ihtilâfı esas’ değildir. Tartışmanın ikinci güzergâhına göre Gallie’nin tah-lili tarihsellikten yoksundur. Bugün ihtilâf konusu olan bazı kavramlar bir zamanlar alabildiğine yaygın bir mutabakat ko-nusuydular. Örneğin, bugün ‘demokrasiyi’ çevreleyen derin ve geniş çaplı ihtilâfın 18. Yüzyıl’dan sonra zuhur eden yeni ideolojik düşünce biçimleri ile yan yana gelişmesi dikkate şa-yandır. Netice itibariyle, ihtilâflı kavramları ‘cârî durumda’ ih-tilâflı (Birch, 1993) veya ‘belli şartlarda’ ihtilâflı (Ball, 1997) kavramlar olarak ele almak daha doğru olabilir.

BIRINCI BÖLÜM22

Kelimeler ve Şeyler

Kavramlarla ilgili son problem, kavram fetişizmi olarak adlan-dırılan şeydir. Bu, kavramların onları kullanan insanlardan ayrı, bir anlamda onlar üzerinde güç ve etki sâhibi olan, somut bir varlığa sâhiplermiş gibi düşünülmesinin bir sonucudur. Kısa-cası kelimeler, şeyleri anlamak için araç olarak değil kendinde şeyler olarak düşünülürler. Max Weber (1864-1920) belirli kav-ramları ‘ideal-tipler’ olarak sınıflandırarak bu problemi aşmaya çalışmıştır. Bir ideal-tip, başka türlü neredeyse sınırsız derecede karmaşık olan gerçeklikten bir anlam çıkarma çabası vererek mantıksal bir ekstremi zihinde inşa etmektir. İdeal tipler, bu ne-denle, gerçekliğin kestirimleri değil açıklayıcı araçlarıdır; ‘ger-çekliğin inceden inceye tetkiki’ olmadıkları gibi ahlâkî bir ideal de değildirler. ‘Demokrasi’, ‘insan hakları’ ve ‘kapitalizm’ gibi kavramlar târif etmeye çalıştıkları münharif (çok biçimli, çar-pık) gerçekliğin yuvarlatılmış ve tutarlı hâle getirilmiş biçimle-ridir. Belirli kavramları ideal-tipler olarak kabûl etmenin önemi, kavramların sâdece tahlil edici araçlar oldukları gerçeğini vur-gulayarak söylemesinden kaynaklanır. Bu bakımdan kavramları veya ideal-tipleri ‘doğru’ veya ‘yanlış’ olarak değil şöyle böyle ‘yararlı’ olarak düşünmek daha doğrudur.

Siyasal kavramların bağlamsal (contingent)3 tabiatını öne çıkarıcı katkısal çabalara post-modern olarak adlandırılan teo-risyenlerce de girişilmiştir. Onlar, bilgiye dönük tüm değer ve iddiaların muhakeme edilebileceği ahlâkî ve rasyonel bir üst nokta olduğu varsayımına dayandığı gerekçesiyle herkes ta-rafından kabûl edilebilir evrensel değerler arama ‘geleneğine’

3 Contingent kelimesi bazen olumsallık olarak Türkçeye çevrilmektedir

SİYASAL KAVRAMLARIN YERİNDE KULLANIMI VE SÛİİSTİMÂLİ 23

karşı çıktılar. Bu üst noktanın mevkisi hakkında esaslı ihtilâf-ların ayak dirediği gerçeği, meşru ahlâkî ve siyasal görüşlerin çoğulculuğu (plüralizmini), dilimizin ve siyasal kavramları-mızın sâdece üretildikleri ve işe koyuldukları bağlam (con-text) içinde muteber olduklarını telkin etmektedir. Bununla birlikte kavramların belki de en radikal eleştirisi Mahayana Budizmi felsefesinde geliştirilmiştir. Bu felsefe, insanların is-tekliliğinden güç alıp kavramları belli bir şekilde kullanan ve edebî bir geleneği oluşturan ‘konvansiyonel’ gerçek (hakikât) ile doğrudan tecrübe edilerek kavranan ve böylece kavramsal-laştırmaya aşkın olan ‘mutlak’ gerçeği (hakikâti) birbirinden farklılaştırır. Bu nazarda, düşünmenin her türlüsü, gerçeklik (reality) üzerine tutulan ve böylece bir vesvese formu oluştu-ran izdüşümüdür.

Kitap için Bir Kullanım Kılavuzu

Bu kitabın amacı, öğrencilere siyasal tahlilde karşımıza çıkan temel kavramları takdim etmektir. Her bir kavram iki bö-lümde tartışılmaktadır. İlk bölümler tanımlamaları ele alır: sorgulanan kavramın nerede ve nasıl tatbik edildiğine dâir eklerle beraber en önemli anlamlarını ve kullanımlarını tartı-şır. İhtilâflı kavramlar veya farklı bağlamlarda anlamı değişen kavramlar italik puntolarla gösterilir. Tartışmaların ikinci bö-lümleri “Yeri ve Önemi” alt başlığında, sorgulanan kavramın siyasal anlayışı inşa etme konusundaki önemini daha geniş bir şekilde araştırmaktadır. Kavramın kökeni ve gelişimi ile bera-ber rol ve konumunu etkileyen tarihsel, ideolojik ve diğer fak-törler bu bölümlerde ele alınmaktadır. Tartışma hiçbir şekilde

BIRINCI BÖLÜM24

inceden inceye tetkik etme niyeti taşımamaktadır. Öğrenciler bu kitaptan kavramların anlamları, kullanımları ve tatbikine dâir yeterli bilgiyi çıkarabilirler fakat daha detaylı bir kapsam veya daha eksiksiz bir açıklama için, her ana bölüm sonunda verilen ek okuma önerilerine başvurma konusunda cesaret-lendirilmektedirler.

Kavramlar yedi ana bölümde –Temel Kavramlar, İdeoloji-ler, Yaklaşımlar, Değerler, Sistemler, Yapılar ve Düzeyler– sı-ralanmıştır. Bundaki gayemiz, bir kavramın genel karakteri ve işlevine dikkati çekmek ve benzer karakter ve işlevlere sâhip kavramlar arasında kıyas ve karşılaştırma yapmayı kolaylaştır-maktır. Her ana bölümün genel vurguları aşağıdaki gibidir:

Temel Kavramlar siyasetin tabiatı ve siyasal tahlilin para-metreleri ile hemhâl olan kavramları ele almaktadır.

İdeolojiler siyasal düşüncenin engin geleneklerini temsil eden ve genellikle siyasal anlayışa belli bir bakış açısı kazandı-ran kavramları ele almaktadır.

Yaklaşımlar ideolojik geleneklerin pek çok durumda yapı taşı olan normatif prensipleri veya siyasal idealleri olan kav-ramları ele almaktadır.

Sistemler siyasal iktidarın organizasyonu veya hükümetin geniş kurumsal tertibini adlandıran kavramları ele almaktadır.

Yapılar sistemlerin genel olarak tamamlayıcı vasıfları olan, belirli kurumlar veya hükümete ait gövdeleri simgeleyen kav-ramları ele almaktadır.

Düzeyler siyasal riyasetin (rule) farklı coğrafî birimlerine veya siyasal otoritenin kullanılan veya kullanılması gereken düzeylerine ilişkin kavramları ele almaktadır.

SİYASAL KAVRAMLARIN YERİNDE KULLANIMI VE SÛİİSTİMÂLİ 25

Siyasal kavramları bu şekilde tertip etme yöntemi hakkında iki çekincemiz olduğunun da burada hatırlatılmasında yarar vardır. İlki, kategoriler kavramların belli vasıflarını aydınlatma-da faydalı olabilirler fakat yanlış yönlendirmelere de yol açabi-lirler. Bilhassa farklı bölümler arasındaki ayrımlar, en azından, geçirgendirler. Örneğin ideolojiler, birçok durumda aynı za-manda birer yaklaşımdırlar; düzeyler bazı açılardan sistemlerle çakışırlar; sistemler ve yapıların her ikisi de her zaman değer-lerle iç içedirler. İkinci problem tabiatı gereği birinciden türer. Belirli kavramların bölümler içindeki yerleri bazen tartışmalı-dır veya son tahlilde tamamen keyfîdirler. ‘Komünizm’in bir değer, bir ideoloji ve bir sistem olduğu meşru olarak düşünü-lebilir; ‘demokrasi’ açıkçası hem bir değer hem de bir sistem-dir; ‘elitizm’ burada bir sistem olarak ele alınmıştır ancak aynı derecede bir değer veya ideoloji olarak da görülebilir. Listeyi uzatabiliriz. Burada önemli olan şey, öğrencilerin farklı bölüm-leri (genellikle) faydalı birer kılavuz olarak kullanmaları ve her kavramı tek boyutlu bir karakter veya işlev atanabilen ayrı birer kompartman olarak ele almamalarıdır. Doğrusu kavramların kendileri tartışılırken bu tür akıl karışıklığı ve karmaşıklıklara yeri geldikçe değinilmektedir.

Çapraz başvuruları kolaylaştırmak ve gereksiz tekrarlar-dan kaçınmak amacıyla kitabın başka bir yerinde tanımlanan terimler her bir kavram tartışmasında görüldükleri ilk anda yıldız işaretiyle (*) belirlenecektir. Bu terimler, ya içindekiler kısmında ya da indeks kısmında kalın punto ile yerleri tespit edilebilir. Kavramların anlam ve önemi üzerinde istikrarlı bir odaklanma sağlamak için, başvurulan başlıca siyasal düşünür-ler hakkında tarihler hâriç metin içinde bilgi verilmeyecektir. Ancak kitabın sonunda hayatları ve fikirlerine dâir bilgilerin

BIRINCI BÖLÜM26

verildiği bir Siyasal Düşünürler Sözlüğü bulunmaktadır. Son olarak, metin içinde alıntı yapılan ve kaynakça kısmında liste-lenen çalışmalar sâdece Siyasal Düşünürler Sözlüğü’nde atıfta bulunulan çalışmalardır.

Ek Okuma Listesi

Ball, T., Farr, J. ve Hanson, R. L. (der.), Political Innovation and Conceptual Change (Cambridge: Cambridge University Press, 1989).

Bellamy, R. (der.), Theories and Concepts in Politics: An Introduction (Manchester ve New York: Manchester University Press, 1993).

Birch, A. H., The Concepts and Theories of Modern Democracy (Londra ve New York: Routledge, 1993).

Gallie, W. B., ‘Essentially Contested Concepts’, Proceedings of the Aristotelian Soci-ety, 56, 1955/6, pp. 157-97.

Heywood, A., Political Theory: An Introduction (Londra: Macmillan, 1999).

Rorty, R. (der.), The Linguistic Turn (Chicago: University of Chicago Press, 1967).

Williams, P., Mahayana Buddhism, (Londra ve New York: Routledge, 1989).

2

TEMEL KAVRAMLAR

Bu bölüm, siyasetin tabiatı ve siyasal analizin pa-rametreleri hakkındaki temel kavramları incele-mektedir.

ANDREW HEYWOOD | SIYASETIN TEMEL KAVRAMLARI 29

Devlet [State]

Devlet en basit şekilde tanımlanmış toprak sınırları içinde ege-men yetki alanı kuran ve kalıcı kurumlar vasıtasıyla *otorite uygulayan siyasal bir birlik olarak tanımlanabilir. Devletin beş kilit özelliğini belirlemek mümkündür. Birincisi, devlet *ege-menlik sâhibidir –bir toplumdaki diğer bütün birlik ve grupla-rın üzerinde olduğundan mutlak ve kısıtlanmamış bir *iktida-ra sâhiptir. Thomas Hobbes (1588-1679) bu nedenle devleti ‘leviathan’, dev bir canavar, olarak resmetmiştir. İkincisi, dev-let kurumları *sivil toplumun ‘müstakil’ kurumlarının aksine ‘kamusal’ olarak kabûl edilir, devlet yapıları kamu tarafından finanse edilirler ve kolektif kararların alınması ve toplumda uygulanmasını sağlamakla yükümlüdürler. Üçüncüsü, devlet bir meşrulaştırma çalışmasıdır –toplumun dâimî menfaatlerini yansıttığı iddiasına dayanan devlet kararlarının genellikle (mu-hakkak değilse de) vatandaşları üzerinde bağlayıcılığı kabûl edilen bir vâkıadır. Dördüncüsü, devlet bir hâkimiyet (nüfuz) sağlama aygıtıdır –*yasalarına boyun eğilmesini ve ihlâlcilerin cezalandırılmasını güvence altına alan cebrî güce sâhiptir: Max Weber’in (1864-1920) belirttiği üzere devlet ‘meşru şiddet’ araçlarının tekeline sâhiptir. Beşincisi, devlet bölgesel (teritor-yal veya mevziî) bir birliktir –coğrafî olarak tanımlanmış sınır-lar içinde yasal yetki uygular ve uluslararası siyasette özerk bir varlık olarak (en azından teoride) kabûl edilir.

Bununla beraber devletler farklı şekillerde ve boyutlarda karşımıza çıkarlar. Klâsik liberalizm ve Yeni Sağ tarafından müdafaa edilen minimal devletler veya ‘gece bekçisi’ devlet-ler yalnızca birer koruyucu yapılardır çünkü yegâne görevleri vatandaşlarının yaşamlarını kendilerince en iyi bir biçimde

İKİNCİ BÖLÜM30

geçirebilecekleri bir barış ve sosyal nizam çatısı sağlamaktır. Japonya ve Doğu-Güneydoğu Asya’nın ‘kaplan’ ekonomile-rindeki kalkınmacı devletler önemli ölçüde dev işletmeler olan temel iktisadî çıkarlar ile devlet arasında yakın ilişkiler kurmak yoluyla uluslararası rekabet ortamında zenginleşme stratejile-ri geliştirmeyi amaçlarlar. Modern liberalizmin ve demokratik sosyalistlerin ideali olan sosyal demokratik devletler büyümeyi sürdürmek ve tam istihdamı sağlamak, yoksulluğu azaltmak ve toplumsal ödüllerin daha eşit bir dağıtımını sağlamak için iktisadî ve sosyal yaşama geniş ölçüde müdahale ederler. Or-todoks komünist ülkelerde bulunan kolektivist devletler özel mülkiyeti ortadan tamamen kaldırdılar ve iktisat bakanlıkları ve planlama kurulları ile yönetilen merkezî olarak planlanan ekonomiler kurdular. Hitler Almanyası’nda ve Stalin Sov-yetler Birliği’nde inşa edilen totaliter devletler (gerçi Saddam Hüseyin’in Irakı gibi modern rejimler de tartışmasız benzer nitelikleri gösterirler) kapsamlı tâkibât ve korkutma politikası ile ve yaygın ideolojik manipülasyon ve kontrol yolu ile beşerî varoluşun her zerresine nüfuz ederler.

Genellikle birbirinin yerine kullanılan devlet ile *yönetim (hükümet) terimleri arasında bir ayrım yapılmalıdır. Devlet yönetimden daha kapsamlıdır. Devlet kamu alanının bütün kurumlarını ihtiva eden ve topluluğun tüm üyelerini kucak-layan (vatandaşlık kapsamında) kapsayıcı bir birlik iken yö-netim (hükümet) devletin sâdece bir parçasıdır. Bu anlamda yönetim devlet otoritesinin eyleme geçirildiği bir vasıtadır; devletin ‘beynidir’. Bununla beraber devlet sürekliliği ve hat-ta devamlılığı olan bir yapı iken yönetim geçicidir. Kalıcı bir devlet sisteminde yönetimler gelip giderler ve yönetim siste-mi reform ve yeniden yapılandırma sürecinden geçirilebilir.

TEMEL KAVRAMLAR 31

Dahası devlet kişisellikten uzak bir otorite tatbik eder; devlet kurumlarındaki personel seçim ve atama işlemlerinin bürok-ratik bir tarzda gerçekleştirilmesi personelin genellikle siyasal olarak tarafsız olmaları yönünde ve böylece devlet kurumları-nın mevcut hükümetin ideolojik heveslerine direnmeleri yö-nünde bir beklenti doğurur. Nihâyet devlet en azından teorik olarak kamu çıkarını veya ortak faydayı temsil eder. Yönetim ise belli bir zamanda iktidara gelmeyi başaranların partizan anlayışlarını temsil eder.

Yeri ve Önemi

Devlet her zaman siyasal analizlerin merkezinde olmuştur, öyle ki *siyaset genellikle devlet üzerine çalışmak olarak an-laşılmaktadır. Bu hakikat iki kilit tartışmada açıkça görülmek-tedir. Bu tartışmalardan ilki ve en temel olanı devlete neden ihtiyaç duyulduğu ve siyasal *yükümlülüğün temeli nedir soruları üzerinde yoğunlaşır. Devletin klâsik haklılaştırması ‘doğa durumu’ olarak adlandırılan devletsiz bir toplumda ha-yatın nasıl olacağına dâir bir tablo çizen toplumsal sözleşme teorisi tarafından sunulur. Hobbes ve Locke (1632-1704) gibi düşünürlere göre herkesin herkese karşı bitmeyen bir iç savaşı ile karakterize edilen doğa durumunda, düzenli ve istik-rarlı bir var oluş için elzem olan egemen bir yapıyı yaratmak amacıyla, insanlar özgürlüklerinin bir kısmını feda ederek bir anlaşma yapmaya (toplum sözleşmesi) istekli olacaklardır. Öyleyse, son tahlilde, bireyler kargaşa ve kaosa karşı tek gü-venceleri olan devlete boyun eğmelidirler. *Anarşizm tara-fından öne sürülen alternatif görüş *insan doğası hakkında daha iyimser varsayımlara dayanmaktadır ve bireyler arasında kendiliğinden gerçekleşen işbirliğine ve doğal *düzene vurgu

İKİNCİ BÖLÜM32

yapar. Anarşistler bir devletin yokluğunda sosyal istikrarın olabilirliğini desteklemek için ortak mülkiyet veya piyasa me-kanizması gibi bir dizi sosyal kuruma başvurmaktadırlar.

Tartışmanın ikinci alanı devlet iktidarının doğası ile ilgilidir. *Siyaset teorisinin önemli bir kısmı bilhassa rakip devlet te-orileri ile ilgilenir. Bu tartışmada önemli pozisyonlar aşağıdaki gibi özetlenebilir. Liberallere göre devlet, toplumdaki yarışan menfaatler ve gruplar arasında tarafsız bir arabulucu ve toplum-sal düzenin en önemli güvencesidir; devlet en kötü ihtimâlle bir ‘zarurî fenalık’tır (necessary evil). Marksistler devleti sınıf baskısının bir aygıtı, ‘burjuva’ devleti, olarak resmeder ya da devletin hükmeden sınıftan ‘nisbî bir özerkliğe’ sâhip olduğunu kabûl ederek, sınıf iktidarına dayalı bir sistemde istikrarı sağla-ma rolüne parmak basarlar. Demokratik sosyalistler genellikle devleti, ortak faydanın cisme bürünmüş hâli olarak sayarlar ve onun sınıf sisteminin adâletsizliklerini düzeltme kifayetine de-ğinirler. Muhafazakârlar ise devleti, genel olarak muhtemel bir kargaşadan toplumu korumak için ihtiyaç duyulan otorite ve disiplin ile ilişkilendirerek geleneksel olarak güçlü bir devleti tercih ederler. Yeni Sağ ise daha geniş toplumsal kesimlerden farklılaşan ve genel olarak ekonomiye zararı dokunan kendine özgü çıkarları olduğunu iddia ederek devletin meşru olamayan karakterine değinir. Feministler devleti erkek iktidarının bir aracı olarak değerlendirirler, ‘patriarkal’ devlet kadının yaşa-mın ‘kamusal’ veya siyasal alanından dışlanmasına hizmet eder. Nihâyet, anarşistlere göre devlet, güçlü olanın, mülk sâhipleri-nin ve ayrıcalıklı olanın çıkarları doğrultusunda işleyen yasallık kazandırılmış bir baskıdan başka bir şey değildir.

Ancak 20. Yüzyıl’ın sonlarına gelindiğinde devletin genel olarak ‘içinin oyulduğuna’ ve bazılarının tartıştığı üzere modern

TEMEL KAVRAMLAR 33

dünyada devletin artan yersizliği argümanlarına tanık olmak-tayız. Bu gelişmeler arasında en başta gelenler: hiçbir devletin kontrol edemeyeceği bir şekilde ulusal ekonomilerin küresel olana doğru akışı olarak *küreselleşme, devlet idaresine karşı piyasa örgütlenmesinin gittikçe daha fazla tercih edilmesi ola-rak özelleştirme ve son olarak bölgesel-cemaatçi siyasetin güç kazanması ve cüzî *milliyetçiliğin yükselmesi sonunda mer-kezkaç baskıların serbest kalması anlamında yerelleşme.

Düzen [Order]

Düzen (nizam), her dilde, düzenli ve derli toplu örüntülere işaret eder, askerlere ‘nizamî durmalarının’ söylenmesi veya evrenin bir ‘nizam’ olarak tanımlanması gibi. Toplumsal ya-şamda düzen; olağan (düzenli), istikrarlı ve öngörülebilir dav-ranış biçimlerini ifade eder ve bu nedenle toplumsal düzen bir süreklilik ve hatta kalıcılığı akla getirir. Toplumsal karmaşa bir tezat olarak kaotik, rastgele ve saldırgan davranışı imâ eder ve tabiatı gereği istikrarsız ve sürekli değişkendir. Bir siyasal pren-sip olarak nizam, dolayısıyla; hem tehdit, şiddet ve bunların korkusundan âzade olmak anlamında fiziksel güvenlik, hem de sâdece düzenli ve alışkın olduğumuz koşulların neden olduğu rahatlık ve istikrar anlamında psikolojik güvenliği ihtiva eder. Ancak nizam ya siyasal ya da tabiî olan bir olgu olarak anlaşı-lır. Siyasal düzen bir *hukuk veya *yönetim sistemi vasıtasıyla ‘yukarıdan’ empoze edilen toplumsal kontrol anlamına gelir. Bu anlamda nizam disiplin, düzenleme ve *otorite fikirleri ile bağ-lantılıdır. Öte yandan, doğal düzen, birey ve grupların gönüllü ve kendiliğinden eylemleri ile ‘aşağıdan’ gelir. Bu anlamda nizam toplumsal âhenk ve kararlılık gibi fikirler ile bağlantılıdır.

İKİNCİ BÖLÜM34

Yeri ve Önemi

Batı *siyaset felsefesinin en temel ve dâimî ilgilerinden bi-risi kargaşa ve sosyal istikrarsızlıktır. Dahası düzen siyaset teorisyenlerinin neredeyse koşulsuz –en azından şu ana ka-dar kimse kargaşayı savunmaya kalkışmadığı için– onayını almıştır. Fakat nizam ile alâkalı sorunların en münasip çözüm yolları üzerinde derin farklılar bulunmaktadır. Kamusal düzen - tabiî düzen ayrımı yönetim için derin imâlar (implications) taşımakta ve *insan doğası hakkındaki farklı görüşleri yan-sıtmaktadır. Bir aşırı uçta Thomas Hobbes (1588-1679) mut-lakıyetçi yönetimin düzeni sağlamanın yegâne yolu olduğunu savunur çünkü aslî insan temayülü ‘ancak ölümle sona eren bitmez tükenmez iktidar arzusudur’. Diğer aşırı uçta Peter Kropotkin (1842-1921) nizamın ‘özgürlük ve kardeşçe itina’ ile sağlanabileceğini ve suçun ‘aylaklık, hukuk ve otorite’nin sonucu olduğu gerekçesiyle *anarşizmi savunmuştur.

Modern siyasette düzenin muhafazakâr yorumu hukuk ile o kadar alâkalıdır ki, ‘hukuk ve nizam’ âdeta tek ve birleşik bir kavramdır. Yurtiçi düzen ancak hukukun müsamahasız tat-biki ve caydırıcı yaptırımlardan kaynaklanan cezalandırılma korkusu ve toplumun ahlâkî temeli olarak görülen geleneksel değerlere saygı ile sağlanır. Buna karşın modern liberaller ve sosyalistler öteden beri korku ve saygıya bel bağlamanın ye-tersiz olduğunu çünkü kargaşanın çoğunlukla yoksulluğun ve sosyal yoksunluğun bir sonucu olduğunu iddia ederler. Bu açıdan düzenin hakkıyla sağlanması için sosyal reformlar, ör-neğin barınma koşullarının iyileştirilmesi, işsizliğin azaltılma-sı ve kentsel bozulmayla mücadele gerekir.

TEMEL KAVRAMLAR 35

Egemenlik [Sovereignty]

Egemenlik en basit anlamda mutlak ve sınırsız *iktidar pren-sibidir. Ancak genellikle yasal egemenlik ile siyasal egemenlik arasında bir ayrım yapılmaktadır. Yasal egemenlik en yüksek yasal *otoriteye, yani hukuk tarafından tanımlanmış ve karşı konulamaz bir itaat talep etme hakkına işaret eder. Siyasal ege-menlik ise tersine sınırsız siyasal iktidara, yani özgün olarak zor-layıcı güç kullanma tekeline sâhip olmanın verdiği güvenceyle itaati emretme becerisine işaret eder. Egemenlik kavramı iki farklı ama birbiriyle bağlantılı mânâda kullanılır, iç egemenlik ve dış egemenlik. Dış egemenlik bir *devletin uluslararası dü-zendeki yeri ile bağımsız ve özerk bir varlık olarak eylemde bu-lunabilme kapasitesine işaret eder. ‘millî egemenlik’ ve ‘bağım-sız devlet’ gibi terimlerle kastedilen mânâ budur. İç egemenlik, en yüksek iktidar/otorite anlamında bir ülke sınırları içindeki tüm vatandaşlar, gruplar ve kurumlar üzerinde bağlayıcı karar-lar alan bir bünyede saklıdır. ‘Meclisin bağımsızlığı’ ve ‘halk egemenliği’ gibi durumlarda kastedilen mânâ budur.

Yeri ve Önemi

Egemenlik kavramı 16. ve 17. Yüzyıllar’ın Avrupası’nda mo-dern devletin gelişiminin bir sonucu olarak ortaya çıktı. Ka-tolik Kilisesi ve Kutsal Roma İmparatorluğu gibi uluslar-üstü kurumların otoritesinin kaybolmasıyla İngiltere, Fransa, İs-panya ve diğer yerlerdeki merkezî monarşiler iktidarın en yüksek tatbik edici makamı olduklarını iddia edebilir hâle geldiler ve bunu yeni bir egemenlik söylemiyle yaptılar. Jean Bodin (1530-1596) ve Thomas Hobbes’un (1588-1679) ya-zılarında egemenlik *mutlakıyetçi monarşinin meşrulaştırıcı

DIZIN

ANDREW HEYWOOD | SIYASETIN TEMEL KAVRAMLARI 377

A

Abacha, General 244adâlet 15, 18, 20, 38, 92, 96, 103, 105,

115, 132, 136, 153, 163-165, 175, 183, 189, 263, 314

adem-i merkezîleşme 332, 335-337Adorno, T. 248, 359akılcılık / rasyonalizm 76, 92, 123-125Almond, G.A. 301–303anarşizm 71–73, 74, 111, 159, 185,

198, 359anayasa 125, 165, 226, 247, 259-262,

275, 290, 301, 304, 314, 330, 331, 354

anayasacılık 36, 93, 102, 109, 165-166, 224, 246

anomi 169anti-Semitizm 77, 83, 103Aquinas, T. 151, 359Arendt, H. 62, 308, 359Aristo 38, 63, 66, 112, 127, 136, 151,

164, 169, 359, 361Aryanizm 77, 83, 103Augustine, Hippolu 151, 359Austin, J. 36, 38Avrupa Adâlet Divanı 314Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 314Avrupa İnsan Hakları ve Temel Özgür-

lükler Sözleşmesi 184, 275

B

Bakunin, M. 185, 359Ball, T. 21baskı grupları 60, 75, 146, 147, 262-

265, 303başbakan 220, 249, 265-268, 280,

281, 288, 318başkan 219–221, 265, 266, 268-272,

281, 317, 318başkanlık sistemi 218-221, 268, 293,

319, 329Bell, D. 43Bentham, J. 130, 168, 359Berlin, I. 197bilimcilik 148bireycilik 71, 78, 92, 96, 117, 166-169,

211bireysellik 170, 186, 196, 363bireysel sorumluluk 61, 202, 206Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Be-

yannamesi 184Bismarck, O. von 227Blair, T. 115Bloch, E. 160Bodin, J. 35, 36, 245, 359Boulding, K. 44bölgeselcilik 323-324Brzezinski, Z. 255Buchanan, J. 142Budizm 23, 360Bull, H. 144Burke, E. 60, 101, 102, 177, 209, 210,

360bürokrasi 65, 135, 202, 270-272, 293,

304, 317

C

Caesar, August 226Caesar, Julius 226cemaat 60, 105, 107, 111, 168, 169-

170, 198, 230, 255, 340, 341, 348, 359

Chamberlain, H. S. 84Churchill, R. 113Cicero 222Clinton, B. 115Comte, A. 140coup d’état 223Cromwell, O. 226

ANDREW HEYWOOD | SIYASETIN TEMEL KAVRAMLARI378

Ç

çevrecilik 73çift-meclislilik 165, 253, 272-274

D

Dahl, R. 253Darwinizm 84davranışsalcılık 125-126, 148delege 209demokrasi 15, 20, 25, 36, 50, 76, 81,

82, 83, 92, 105–107, 111–115, 126, 166, 170-174, 187, 196, 197, 209, 210, 222, 227–230, 233, 240, 241, 242, 247, 250, 253, 256, 281, 299, 327

deneyimcilik / ampirisizm 127-128Destutt de Tracy, A. 41devlet 29-33, 35–40, 50, 53, 59–62,

68, 71, 72, 77, 82, 86, 88, 90, 93–96, 99, 101, 105, 106, 109, 110, 115–119, 127, 134–137, 141–148, 168, 171, 176, 184, 185, 192–196, 211, 214, 220, 227, 233, 234, 238, 239, 246, 249, 254–256, 259, 261, 266–275, 282, 288, 289, 292, 295, 303–305, 315–319, 324–338, 342, 347–355, 360–363

devletlerarasıcılık 323, 324-326, 345, 346

Devlin, P. 40diktatörlük 174, 182, 226-227, 246,

256Disraeli, B. 101diyalektik 97, 98, 128-129, 157diyalektik materyalizm 86, 98, 129,

157doğal haklar 38, 93, 178, 184Donne, J. 108Durkheim, E. 169

düşmanca siyaset 291düzen 18, 33-34, 36, 40, 47, 58, 85,

114, 136, 143, 144, 152, 169, 177, 259, 269, 338, 354

E

Easton, D. 63, 125, 137, 146egemenlik 29, 35-38, 103, 246, 324,

327, 329, 345, 346, 350, 353, 359ekoloji 73, 74ekolojizm 43, 60, 73-76, 120, 155, 159elitizm / seçkincilik 25, 46, 137, 227-

230, 364emperyalizm 84, 125, 185, 326-328,

345Esping-Andersen, G. 200eşitlik 18, 71, 72, 76, 79, 81, 87, 92,

95, 103–107, 111, 152, 153, 159, 165, 174-176, 180, 183, 186, 201, 224, 240

eş-toplumsalcılık 230-232Etzioni, A. 112

F

faşizm 42, 43, 76-78, 84, 103, 111, 227, 255, 256

faydacılık 56, 127, 129-131, 148federalizm 37, 68, 165, 222, 230, 326,

328-332, 362felsefî materyalizm 132feminizm 43, 60, 74, 79-81, 120, 152,

154, 186, 309Foucault, M. 155, 360Franco, General 247Friedrich, C. 255Fromm, E. 199, 308, 360Fukuyama, F. 94, 241, 242, 360fundamentalizm 89-92

DIZIN 379

G

Gallie, W. B. 21Gandhi, M. 133gelenek 58, 71, 77, 95, 96, 100–102,

112, 113, 116, 136, 143, 154, 176-178, 192, 232, 341, 345

Gemeinschaft 169genel irade 222, 232Gentile, G. 77Gobineau, J. A. 84Goodman, P. 160Gramsci, A. 42, 276, 277, 360güç dengesi 46, 143

H

Habermas, J. 50, 361Hailsham, Lord 250haklar bildirgesi 165, 204, 274-276halkçılık 232-233Hall, S. 248Hamilton, A. 328Hart, H. L. A. 39Hegel, G. W. F. 60, 128, 129, 132, 361hegemonya 42, 156, 262, 276-277,

360hesap verebilirlik 126, 188, 191-192,

205, 206, 246, 300, 347Hıristiyan demokrasi 81-83Hinduizm 90Hitler, A. 30, 77, 78, 103, 104, 227, 244,

255, 296, 349hiyerarşi 58, 65, 102, 113, 144, 175,

188, 189, 272, 289Hobbes, T. 29, 31, 34–36, 46, 49, 136,

141, 151, 168, 214, 245, 361hoşgörü 18, 78, 181-182hukuk 18, 33, 34, 35, 36, 38-41, 71,

89, 132, 134, 155, 156, 163, 174, 178, 204, 259, 271–275, 315, 342, 359

Hume, D. 127hükümet 19, 30, 50–55, 65-68,

83, 141, 165, 166, 171, 178, 179, 203–206, 219–226, 232, 235, 243–251, 254, 262–272, 279, 280–284, 290–292, 296, 299–305, 312, 316–318, 329, 335, 354, 361

I

ırkçılık 77, 83-85, 103ırk / etnisite 103, 218, 277-279, 334,

342, 348ırksalcılık 77, 83-85, 148, 186, 339

İ

idealizm 128, 131-133, 143, 345, 361ideoloji 25, 41-43, 48, 72, 74, 79, 87,

92, 95, 99, 100, 111, 114, 156, 159, 228, 238, 277, 303, 304, 337, 338

ihtilâfı esas kavramlar 21iktidar 19, 21, 34–36, 39, 44-46,

52, 53, 63, 64, 67, 76, 81, 88, 133, 137, 138, 163, 178, 187, 226, 227, 230, 231, 243–246, 253, 254, 268, 272, 277, 288, 304–310, 318, 326, 335, 352

inkrementalizm (kademe kademe ilerleme) 56

insan doğası 31, 34, 40, 47-49, 100, 149, 158, 167, 229

insan hakları 22, 131, 133, 183-185, 203, 275, 344, 345

İnsan Hakları Kanunu 275irtica 58, 59İslâm 334işlevselcilik 133-135

ANDREW HEYWOOD | SIYASETIN TEMEL KAVRAMLARI380

K

kabine 219, 220, 249, 266, 268, 270, 279-281, 290, 317, 318

kamulaştırma 105, 106, 116, 185, 233-234

kamu malları 141Kant, I. 131kapitalizm 22, 48, 57, 72, 75, 95–97,

105, 106, 115, 218, 223, 234-237, 242–246, 294, 310

Kautsky, K. 97kavram 15–25Keynescilik 82, 106, 115Keynes, J. M. 106, 214, 215, 237, 361King, M. L. 133kitlesel medya 269, 277, 282-283, 293koalisyon 75, 230, 265, 283-284, 290,

300kohabitasyon 221kolektif sorumluluk 206, 280kolektivizm 57, 165, 167, 185-186komünizm 42, 43, 72, 83, 85-89, 98,

227, 234, 246, 255, 256, 294konfederasyon 276korporatizm 115, 237, 237-240, 264kökten-dincilik 43, 89-92, 339Kropotkin, P. 34, 71, 112, 361kurul 244, 285-286kurumsalcılık 135-137kuvvetler ayrılığı 165, 196, 218, 222,

248, 268, 286-287küreselleşme 33, 37, 77, 110, 332-335

L

laissez-faire 94, 96, 101, 112, 237Leninizm 87, 99, 315Lenin, V. I. 157, 188, 306, 327, 361liberal demokrasi 61, 92, 93, 147, 166,

172, 182, 238, 240-243, 253, 259, 286, 334

liberalizm 29, 30, 42, 43, 71, 73, 92-95, 96, 101, 111, 112, 116, 118, 123, 130, 139, 152, 154, 166, 182, 184, 202, 343, 362, 364, 365

liberteryanizm 40, 93, 95-97, 364liderlik 76, 186-189, 227, 232, 244,

247, 270, 293, 317, 319Lijphart, A. 230Lindblom, C. 56Locke, J. 31, 39, 49, 127, 136, 151, 168,

182, 194, 214, 253, 286, 362, 364Lukes, S. 45Lyotard, J.-F. 139

M

MacCallum, G. C. 197Macdonaldslaşma 332Machiavelli, N. 136, 362MacIntyre, A. 111Madison, J. 253, 328, 362Maistre, J. de 247, 362Marcuse, H. 160, 256, 362Marksizm 46, 74, 79, 86, 89, 97-99,

108, 129, 139, 148, 157–160, 186, 229, 315, 339

Marx, K. 41, 42, 64, 85–88, 97–99, 119, 128, 129, 152, 153, 156–159, 236, 276, 311, 360–362

Mazzini, G. 347, 362, 363McLuhan, M. 283meritokrasi 92, 174, 189-190merkezîleşme 285, 331, 335–337, 351meşruiyet 49-50, 52, 203, 299, 348,

351Michels, R. 228, 229, 305, 363militarizm 78, 243, 243-245Millett, K. 64, 217, 363milliyetçilik 33, 37, 58, 77, 91,

102–104, 117, 143, 186, 244, 278, 279, 323, 328, 334, 337-341, 342–344, 348, 349

DIZIN 381

Mill, J. 363Mill, J. S. 40, 131, 151, 178, 182, 199,

352, 363Mills, W. 228, 230monarşi 35, 113, 135, 221, 222, 245,

287-289Montesquieu, C. L. 127, 253, 363More, T. 87, 158, 159Mosca, G. 228, 229, 363muhafazakârlık 42, 43, 73, 82, 100-

103, 111–118, 124muhalefet 43, 107, 247, 256, 289-291,

296, 300, 305Mussolini, B. 77, 78, 114, 238, 244mutabakat 21, 40, 50-52, 64, 231,

252, 284, 300mutlakıyetçilik 36, 245-246mülkiyet 32, 39, 41, 72, 87, 96, 159,

186, 192-195, 204, 208, 223, 234, 254, 276, 298, 311, 364

müsamahakârlık 181

N

Napoleon Bonaparte 227Napoleon, III. 227Nazizm 74, 77, 84, 103-105, 170, 278neo-liberalizm 116neo-Marksizm 98Neustadt, R. 287Nietzsche 124, 188, 363Nozick, R. 154, 364

O

Oakeshott, M. 42, 364orantılı temsil 231otorite 18, 19, 29–35, 50, 52-54, 61,

65, 92, 95, 100, 102, 118, 168, 186, 187, 196, 202, 206, 247, 250, 267, 272, 352

otoriteryanizm 54, 226, 246-248Owen, R. 112, 364

Ö

özel/kamu ayrımı 60, 67, 158özerklik 71, 182, 195-196, 230, 352,

353özgürlük 15, 20, 34, 54, 61, 71, 76, 79,

92, 103, 105, 111, 118, 136, 151, 153, 163, 183, 186, 195, 197-199, 222, 223, 247, 261

P

Papadopoulis, Albay 244Pareto, V. 228, 229, 364parlamenter hükümet 220parlamento 113, 205, 206, 218, 220,

248–250, 265, 266, 267, 289, 290, 291-293, 306, 316–318

parti sistemleri 135, 284paternalizm 111Peronizm 247Peron, J. 247Pinochet, General 244piyasa 32, 33, 51, 57, 59, 65, 67, 72,

82, 86, 93–96, 101, 105–110, 115–118, 142, 159, 165, 167, 213, 230, 233–237, 240, 283, 294-295, 328, 335, 360, 365

planlama 30, 86, 88, 116, 233, 234, 294, 351

Platon 38, 87, 128, 131, 136, 151, 153, 164, 214, 228, 364

plüralizm 46, 78, 90–93, 137, 182, 229, 241, 251-254, 328

Popper, K. R. 148, 364post-Fordizm 312post-modernizm 137-139post-yapısalcılık 138, 360pozitivizm 18, 38, 125, 140-141pragmatizm 100, 304Proudhon, P. J. 71, 328, 364

ANDREW HEYWOOD | SIYASETIN TEMEL KAVRAMLARI382

R

rasyonel tercih teorisi 98, 137, 141-142

Rawls, J. 154, 189, 215, 365Reaganizm 115realizm 132, 143-145, 345refah 82, 88, 93, 96, 105, 106,

113–119, 143, 145, 163–165, 174, 179, 186, 198, 200-202, 212, 235, 312

referandum 171, 295-297rıza 50, 53, 93, 109, 173, 202-203,

240, 246, 276, 289, 324Rousseau, J.-J. 36, 136, 151, 214, 232,

365rölativizm 181

S

Saddam Hüseyin 30, 227, 244Saint-Simon, C.-H. 140Salazar, A. de 238Sandel, M. 111Sartre, J.-P. 48Schattschneider, E. E. 45Schumpeter, J. 229seçilmiş diktatörlük 250seçim 135, 172, 191, 206, 240, 241,

270, 298-301sekülarizm 90sistemler teorisi 134, 146sistem teorisi 145-147sivil özgürlükler 178, 183, 203-204,

222, 261, 274sivil toplum 29, 39, 60-61, 171, 185,

234, 241, 247, 255, 265, 277, 305siyasal kültür 168, 250, 264, 276, 300,

301-303siyasal parti 51, 72, 146, 298, 303-306siyasal sahihlik 20siyasal spektrum 57

siyaset bilimi 18, 49, 66, 125, 140, 146, 147-150, 151–154

siyaset felsefesi 34, 49, 66, 140, 148, 150-152, 153, 159, 253

siyaset teorisi 141, 151, 152-155, 160, 199, 217, 229, 252, 343

sol/sağ 57-60, 175, 236sorumluluk 48, 61, 106, 107, 114, 167,

201, 202, 205-207, 209, 249, 280, 317, 356

sosyal Darwinizm 103sosyalizm 43, 71–74, 86, 89, 97–105,

107-111, 119, 159, 160, 186, 193, 228, 343, 350, 364, 365

sosyal piyasa 82, 235sömürgecilik 91, 278, 326, 327,

338–340söylem 16, 138, 139, 155-156, 222,

253Stalinizm 87, 99Stalin, J. 30, 121, 227, 234, 255Sula 226

T

tarafsızlık 150, 207-208tarihsel materyalizm 97, 132, 133,

156-158Tawney, R. H. 190, 199, 365Tek Millet muhafazakârlığı 101–105,

113temelcilik 139temsil 208-211teokrasi 90Thatcherizm 115, 118Thatcher, M. 117, 167, 304toplulukçuluk 71, 111-113, 154, 167toplumsal cinsiyet 80, 81, 217, 218,

309-310, 344toplumsal hareket 120, 263, 303,

306-308toplumsal sınıf 185, 186, 218, 310-

DIZIN 383

312toplumsal sözleşme 31, 49, 66Toryizm 113-114totaliteryanizm 61, 77, 254-256, 308Tönnies, F. 169Tullock, G. 142

U

ulus-devlet 143, 279, 323, 324, 338, 340, 342, 345, 347-349, 355

uluslararasıcılık 58, 144, 343-345, 347uluslarüstücülük 67, 323, 345-347ulus / millet 37, 65, 72, 117, 143, 279,

323, 324, 332–340, 341-343, 345–349, 355

Ü

Übermensch 188üçüncü yol 60, 114-116

V

vatandaşlık 30, 80, 183, 211-213, 223, 302, 337, 342, 347, 348

vatanperverlik 222, 243, 289, 338, 341, 349-350

vekâlet / manda 171, 209, 211, 250, 300, 312-314, 332

Verba, S. 301Völksmeinschaft 170

W

Weber, M. 22, 29, 49–52, 272, 365

Y

yabancılaşma 302Yahudilik 77, 90yargı 39, 65, 128, 135, 164, 183, 196,

204, 207, 275, 286, 304, 314-316, 318

yasama 36, 38, 65, 126, 218– 221, 245, 248–251, 260, 267, 269, 272–275, 280, 285–287, 290–292, 318, 319, 323, 329, 330, 354

yeni-muhafazakârlık 177Yeni Sağ 29, 32, 40, 43, 73, 80, 83, 96,

102, 107, 114, 116-118, 154, 164, 168, 179, 195, 198, 201, 213, 223, 237, 240, 253, 254, 265

Yeni Sol 73, 119-120, 154, 160, 307yerel yönetim 126, 323, 350-352,

353, 356yetki devri 68, 353-355yönetim 30, 33, 37–39, 49–54, 62–71,

87, 101, 106, 127, 134, 146, 148, 165, 166, 171, 174, 178, 191, 195, 209, 217, 221, 224, 229–253, 259–266, 271, 272, 286–292, 300–303, 306, 314, 322–324, 329–340, 348–356, 362

yönetişim 36, 65-68yurttaşlık kültürü 301yükümlülük 44, 49, 66, 167, 202,

213-214yürütme 17, 65, 218–221, 230, 248–

251, 266–268, 280, 285–287, 303, 316-320, 329, 330, 335