89721_kend fuglen_NL.indd 3 07-01-13 16:29

FotografenLars Gejl, www.larsgejlfoto.dkKlaus Bjerre, www. kbphoto.dkHelge Sørensen, www.birdphotos.dkJoh n Larsen

Daarnaast:Christer BrostamFlemming FragtrupLars Gabrielsen Albert Steen HansenAnders Ibsen Axel KiellandOle KroghHenrik H. LarsenTomi MuukonenPer Finn Nielsen, blz. 59Jari PeltomakkiOtto SamwaldMorten SchellerCarsten SiemsSøren SkovS. SpasovMarkus Varesvuo Peter Zeller

Het typische silhouet van een zangvogel heeft een smalle, spitse snavel voor het van-gen van insecten, een vlakke kop en een klein lichaam met middellange staart en lange, slanke poten. Rietzanger (Acrocephalus schoenobaenus) (S).

Foto’s omslag: voorzijde, Noordse stern (M), achterzijde, brandgans (ML) en pestvogel (S).

Foto titelpagina: een duidelijk verschil in formaat, wat van grote betekenis is bij het herkennen van vogels. De Noordse stern (M) is kleiner dan een van de vleugels van de zeearend (XL) en heeft een heel ander vliegprofiel en -gedrag.

Dit boek is gepubliceerd doorTirion UitgeversPostbus 13288 3507 LG Utrechtwww.tirion.nl

Omslagontwerp: Aperta, www.aperta.nlVertaling, bewerking en zetwerk Nederlandse editie: Ger Meesters

ISBN 978 90 5210 905 3 NUR 435

Voor het eerst gepubliceerd in Denemarken in 2012 door Gyldendal, Klareboderne 3, 1001 København, Danmark. www.gyldendal.dkOorspronkelijke titel: Kend fuglen

© 2012 Lars Gejl en Gyldendal A/S© 2013 voor de Nederlandse taal:

Tirion Uitgevers, Utrecht

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

No part of this book may be reproduced in any form by print, photocopy, microfilm or any other means without prior written permission from the publisher.

89721_kend fuglen_NL.indd 4 07-01-13 16:29

5

INHOUD

voorwoord . . . . . . . . . . 6

Herken de vogel . . . . . 8

zie de vogel . . . . . . . . . . 10

SilHouetten . . . . . . . . . . 12

SilHouetten & Jizz . . . 14unieke SilHouetten. . . . . . . . 22look-alikeS . . . . . . . . . . . . . . . 32typiScHe gedragSSilHouetten, groepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38typiScHe gedragSSilHouetten, foerageren . . . . . . . . . . . . . . . 46typiScHe gedragSSilHouetten, gedrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

vogeltopografie . . . 58

taxonomie . . . . . . . . . 60

latiJn . . . . . . . . . . . . . 60

let op de detailS . . . . 62poot-, kop- en StaartdetailS . . . . . . . . . . . . . 64typiScHe vleugelvormen en -detailS . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

vogelSnavel . . . . . . . 68

zangvogelS . . . . . . . . 74Passeriformes

muSSen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76Passeridae (5 soorten)

gorzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76Emberizidae . (14 soorten)

vinken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78Fringillidae (20 soorten)

pieperS . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80Motacillidae (10 soorten)

leeuweriken . . . . . . . . . . . . . . 81Alaudidae (11 soorten)

kwikStaarten . . . . . . . . . . . . . 82Motacillidae (4 soorten)

vliegenvangerS . . . . . . . . . . . 83Muscicapidae (5 soorten)

zwaluwen . . . . . . . . . . . . . . . . 84Hirundinidae (5 soorten)

gierzwaluwen . . . . . . . . . . . . 85Apodidae (5 soorten)

zangerS . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86Sylviidae (ca . 50 soorten)

mezen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88Paridae (10 soorten)

Spreeuwen . . . . . . . . . . . . . . . 89Sturnidae (3 soorten)

liJSterS . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90Turdidae (28 soorten)

klauwieren . . . . . . . . . . . . . . . 92Laniidae (6 soorten)

kraaien . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94Corvidae (12 soorten)

Spektakulaire, kleurriJke en gemakkeliJk te Herkennen vogelS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98zangvogelSilHouetten . . . . 100Passeriformes

eenden . . . . . . . . . . . . 104Anseriformes (ca . 45 soorten)

eendenSilHouetten . . . . . . . . 108Anseriformes

SteltloperS . . . . . . . 112Charadriiformes

SteltloperSilHouetten . . . . . 116Charadriiformes

roofvogelS . . . . . . . . 122Accipitriformes

roofvogelSilHouetten . . . . . 126Accipitriformes

koekoeken . . . . . . . . 130Cuculidae (3 soorten)

nacHtzwaluwen . . . . 131Caprimulgidae (2 soorten)

ooievaarS . . . . . . . . . 132Ciconiiformes (13 soorten)

meeuwen . . . . . . . . . . 136Laridae (19 soorten)

SternS . . . . . . . . . . . . 138Sternidae (10 soorten)

JagerS . . . . . . . . . . . . 140Stercorariidae (4 soorten)

StormvogelS . . . . . . . 142Procellariiformes (12 soorten)

aalScHolverS . . . . . . 144Phalacrocoracidae (3 soorten)

Jan-van-genten . . . . . 145Sulidae (1 soort)

duikerS . . . . . . . . . . . 146Gaviidae (4 soorten)

futen . . . . . . . . . . . . . 147Podicipedidae (5 soorten)

alken . . . . . . . . . . . . . 148Alcidae (6 soorten)

SpecHten . . . . . . . . . . 150Picidae (10 soorten)

uilen . . . . . . . . . . . . . 152Strigiformes (13 soorten)

duiven . . . . . . . . . . . . 154Columbidae (10 soorten)

zandHoenderS . . . . . 155Pteroclididae (2 soorten)

HoenderS . . . . . . . . . . 156Galliformes (16 soorten)

rallen . . . . . . . . . . . . 158Rallidae (9 soorten)

vogelkiJkgidS . . . . . . . . 162

89721_kend fuglen_NL.indd 5 07-01-13 16:29

6

VOORwOORD

Boven een drooggevallen zand-bank, een stukje in de baai, zwermden een gemengde groep steltlopers door elkaar in het toe-nemende ochtendlicht.

de koppen met de korte snavel gingen snel knikkend op en neer, zodat de vogels zo snel mogelijk vlooien en wormen konden op-pikken om de ’s nachts verbruikte energie weer aan te vullen.

vanuit mijn schuilplaats achter een pol ruizend helmgras in het nog koele zand, lag ik op mijn buik met een duidelijk zicht op de kust, waar kleine groepen steltlo-pers samen foerageerden.

eindelijk had ik een van de wei-nige late zomerochtenden getrof-fen, eind juli, dat het weer het toeliet dat ik de arctische steltlo-pers ontmoette, die ik al zo lang wilde zien en beleven.

Helaas had ik tegenlicht en de vo-gels verschenen in silhouet.

gefrustreerd en met tranende ogen moest ik opgeven en genie-ten van de ochtend, het landschap en de mogelijkheid om onge-stoord naar de vogels en hun ge-drag te kijken.

als onervaren, maar enthousiaste vogelaar ontbrak het mij vooral aan vergelijkingsmateriaal in de vorm van silhouetten in mijn veld-gids, en een gemakkelijke toegang tot basale kennis over vogelvor-men, details, verwantschappen en natuurhistorische achtergronden. alles wat een beginner moet we-ten om vanaf het begin goede waarnemingen en zekere, nieuwe ‘ticks’ te krijgen.

nu, na ruim 35 jaar vogels kijken en fotograferen, en heel wat erva-ringen rijker, is HERkEn dE vo-GEL, mijn idee van een boek voor beginners.

gebruik het boek vóór je vogel-tocht, als naslagwerk, training en gids bij het fantastische plezier om vogels te zien, te beleven en te determineren.

veel plezier!lars gejl

ik bladerde fanatiek in mijn nieuwe veldgids en raadpleegde ijverig de kleurplaten met kleine steltlopers.en ja, daar was-ie! Het was een krombekstrandloper, helemaal uit Siberië, en inderdaad met een kromme snavel, die dui-delijk in het tegenlicht te zien was en die hem onderscheidde van de andere drukke strandlopers.

maar die andere strandlopers, wat waren dat dan? Het tegenlicht maakte het moeilijk, want kleuren en verenkleeddetails waren niet te zien.

ondanks de prachtige ochtend nam mijn frustatie toe, want ik hoopte een nieuwe soort te ont-dekken en het leek erop dat het wemelde van de zeldzaamheden.

de meeste waren bonte strandlo-pers, maar enkele waren kleiner, andere iets groter en ze liepen de hele tijd rond. Bovendien kon ik verschillende roepen horen. verwarrend!

89721_kend fuglen_NL.indd 6 07-01-13 16:29

7

Ken je de vogel?

Zie het antwoord hieronder of gebruik HERKEN DE VOGEL.

Bontbekplevier (Charadrius hiaticula) (S).

89721_kend fuglen_NL.indd 7 07-01-13 16:29

12

SILHOUETTEN

als je het vogelsilhouet kent, kun je genieten van de vogels in het landschap en hun relatie met de natuur en krijg je een grotere to-taalervaring dan wanneer je con-stant de details met je verrekijker moet controleren.

in dit tableau van de waddenzee, op een lentemorgen in mei, zijn bovenin vanaf links, boven de ho-rizon te zien: trekkende ganzen, een baltsende watersnip en ver weg boven het wad een slechtvalk die een groep van enkele duizen-den bonte strandlopers aanvalt, die samen samengebald zijn als bescherming tegen de aanvallen.

onder de horizon zie je trek-kende eiders en onderaan vanaf links een foeragerende goudple-vier, een vissende blauwe reiger, een slapende groenpootruiter, een zingende grote karekiet, een wa-terhoen, een bruine kiekendief die op een paaltje zit, een aalscholver, die zijn vleugels droogt na een vistocht en een jagende bruine kiekendief met zijn vleugels in een karakteristieke v-houding.

89721_kend fuglen_NL.indd 12 07-01-13 16:29

59

Schouderveren

VleugelstreepVoorrug

Rug

Bovenstaartdekveren

StuitStaart/staartpennen

Arm

Hand

Armpennen

Handpennen

Grote dekveren Kleine dekveren

Duimvleugel (alula)

89721_kend fuglen_NL.indd 59 07-01-13 16:30

63

3

2

1

4

5

6

7

9

8

89721_kend fuglen_NL.indd 63 07-01-13 16:30

64

Gele poten met krachtige klauwen duiden op een roofvogel. Bij de ruigpootbuizerd (Buteo lagopus) zijn de poten (tarsi) bevederd.

Bij de kleine plevier (Charadrius dubius) is de gele orbitale ring opvallend en soortkenmer-kend. Andere soorten hebben een oogring, die een smalle krans van veren is.

Washuid en naakte huidpartij rondom het oog zijn vaak bij roofvogels te zien en kunnen voor de leeftijdbepaling worden gebruikt. Torenvalk, adult mannetje (Falco tinnunculus)

poot-, kop- en staartdetails.

Veel vogels hebben een zwakke staartvork, maar bij de huiszwaluw (Delichon urbicum) is een karakteristieke diepe V te zien.

Vooral bij steltlopers en roofvogels zijn de staart-patronen markant. De wulp (Numenius arquata) heeft een dicht dwarsgestreepte staart en een witte stuit die doorloopt in een witte rugwig.

De staarttekening en de lengte van uitstekende poten zijn belangrijke details. Hier een grutto (Limosa limosa) met uitstekende tenen, brede zwarte staartband en witte bovenstaartdekveren.

Bij veel nauw verwante strandlopers zijn de te-keningen op staart en stuit en de variabele, maar markante ‘staartbaan’ belangrijke details. Bonte strandloper (Calidris alpina)

Veel staartvormen zijn karakteristiek en kunnen de vogel op familie en geslacht, soms zelfs op soort definiëren. De aalscholver (Phalacrocorax carbo) heeft een afgeronde staart.

De lammergier (Gypaetus barbatus) is slechts een van twee gieren en roofvogelsoorten met een wigvormige staart.

89721_kend fuglen_NL.indd 64 07-01-13 16:30