P02 บรรณาธการแถลง : หอพรรณไม P03 กลวยไมปาเมองไทย : เฟนองอาศยP04 ตำารบยา 5 ราก : เหดขอนขน P05 สกลขนนดน : เศวตสอดส P06 พษลกษณ : ชองเจาฟา P07 Luca Ghini : เกบผกรมรว (มะขาม)P08 วงศขาเขยด : สาหรายทอง P09 นเวศนาร : วงศเถาคนP10 ปาดอนปตา : สน 200 ป ทภกระดง P11 บานหนองตาไก : P12 เรองจากปก ประวตศาสตรหองสมด ตอน 3

Herbarium Newsนสพ. เพอเยาวชนผรกธรรมชาตและสงแวดลอม

หนงสอพมพจว ปท 8 ฉบบท 2 พ.ศ. 2558

Gourdฟก แฟง แตง บวบ

Herbarium News 2

ปท ๘

ฉบบท ๒

พ.ศ

. ๒๕๕

๘

ผานมา จนกระทงยคดจตอลในปจจบน พวกเราชาวหนงสอพมพจ วนบเปนกลไกเลก ๆ กลไกหนง ทพยายามเผยแพรเรองราวของพชใหแกคนรนตอ ๆ ไป ไดรบรหรอเรยนรดานตาง ๆ ของพช ถงแมวาจะเปนเพยงความรเลก ๆ อนเปนสวนประกอบหนงขององคความรดานพชของโลก แตทกคนลวนมความมงมนทจะสรรหาเรองราวดด มาใหทานผอานไดรบร โดยมความหวงวา เรองราวเหลาน จะชวยเชอมโยงใหเหนความสำาคญของความสมพนธระหวางมนษยกบพชไดไมมากกนอย หรออยางนอย ถอเปนการชวยรกษาภมปญญาทองถน

บรรณาธการแถลง

หอพรรณไม โดย > ยางนา ฉบบนเปนบทสงทายสำาหรบวธการเกบตวอยางพรรณไมใหถกตองและไดประโยชนสงสดในการใชสำาหรบการศกษาดานอนกรมวธานพช ดงทกลาวมาแลวควรมการสงเกตเบองตนเพอใชในการตดสนใจเกบพชใหเปนตวแทนทดทสด และลองทบทวนพชกลมตาง ๆ วา ตวอยางชนสวนของพชสวนใดมความสำาคญ และใชในการจำาแนกหรอวเคราะหชอพช อยางไรกตาม ตวอยางพรรณไมจำานวนมาก ทไมไดรบการเกบอยางระมดระวง ทำาใหไมสามารถใชในการศกษาไดอยางมประสทธภาพ แมวาจะมประโยชนบางในการศกษาดานการกระจายพนธ โดยเฉพาะตวอยางพรรณไมทเกบเพอการศกษาดานนเวศวทยา ทมวตถประสงคเพอนำามาเทยบตวอยางกบตวอยางในหอพรรณไมในการวเคราะหชอพช และใชเปนตวอยางอางองในโครงการนน ๆ ทำาใหมตวอยางพรรณไมของพชชนดเดยวกน ซำากนจำานวนมาก และสวนมากไมมดอกหรอผล ซงเจาหนาท

People and plants

ความสมพนธระหวางมนษยและพชนบวาหยงลกมาตงแตเรมมมนษยบนโลกใบน ถาไมมพชกปราศจากมนษยและสงมชวตอกหลายประเภท พชจงเปรยบเสมอนผสราง ทงอากาศ พลงงาน อาหาร และยารกษาโรค เหมอนเปนโรงงานดานชวเคมขนาดใหญ ทเรมมาตงแตพชไดถอกำาเนดมาบนโลก มนษยจงเรยนร ลองผด ลองถก กบการนำาพชมาใชประโยชน เพอการดำารงชวตใหอยรอด ดงนน การเรยนรเรองพชจงมมาชานานและยงมความจำาเปนไมวาโลกจะเปลยนแปลงไปสยคอตสาหกรรมท

เกยวกบพชในดานตาง ๆ เอาไว ดงทปรากฏในหนงสอพมพจวฉบบน ไมวาจะเปนเรองตำารบยา 5 ราก การใชประโยชนจากตนมะขาม ปาดอนปตา สาหรายทอง และเรองฟก แฟง แตง บวบ ซงลวนแตเปนความรทอธบายความสมพนธระหวางมนษยและพช หวงวานอง ๆ และผอานทกทาน จะไดรบประโยชนและนำาไปสความมงมนทจะรวมกนรกษาทรพยากรพชใหอยคกบโลกใบนสบไป

จามจร

หอพรรณไมจะเปนผพจารณาในเบองตนทจะเกบตวอยางพรรณไมเหลานนในหอพรรณไม อาจเลอกเพยงบางตวอยางทสมบรณทสด และเปนตวแทนพชกลมนนอยางแทจรง หรอตวอยางพรรณไมจากโครงการวจยดานการใชประโยชนพชหรอดานเคม การตดสนใจทจะรบเปนตวอยางพรรณไมอางองไดควรเปนตวอยางทสมบรณและมคณคาเพยงพอ ดงนน การใหความรดานการเกบตวอยางพรรณไมแกนกวจยดานอน ๆ จงมความจำาเปน และถอวาเปนสวนหนงในการบรหารจดการหอพรรณไมใหมมาตรฐาน กอนจบเรองการเกบตวอยางพรรณไมอยางไรใหถกวธ นอง ๆ คงอดสงสยไมไดวา ตวอยางของตนไมขนาดใหญ หรอไมองอาศยทอยบนตนไมเหลานน เราจะเกบอยางไร นกพฤกษศาสตรสวนใหญทออกสำารวจและเกบพรรณไมสวนมาก จะมคนปนตนไมหรอไมกมไมสอยไปดวย บางกใช ปนยงหรอหนงสตก เทคนคทนาสนใจและมประสทธภาพมาก คอ การใชลง ทไดรบการฝกอยางดมาชวยนอกจากจะไดผลดแลว ยงเปนการสงเสรมอาชพของชาวบาน โดยเฉพาะทางภาคใตทจะพบเหนอาชพใชลงเกบมะพราวทวไป

การตอตว การปนตนไม

คราวหนามาเรมกนในหวขอการเกบตวอยางแบบอน ๆ ทไมใชเปนการเกบตวอยางพรรณไม แตเปนสงมชวตกลมอนและอาจมเรองเฟนหรอพวกคลายเฟนแทรกบาง เพราะหอพรรณไมหลายแหงมตวอยางกลมสงมชวตเหลานเกบรกษามาอยางยาวนาน และเคยเขาใจกนวา เปนสงมชวตในอาณาจกรพช นอง ๆ ลองไปนกดนะครบวาจะมอะไรบาง

การใชลง

การใชไมสอย

ปท ๘ ฉบ

บท ๒

พ.ศ. ๒

๕๕๘

Herbarium News 3

หากจะมองหากลมพชทมโครงสรางและรปรางแปลกประหลาด โดดเดนแตกตางไปจากพชกลมอน ๆพชในกลมกลวยไมกเปนหนงในนน ฉบบนขอเชญชวนนอง ๆ มาเรยนรภาพกวาง ๆ ของกลวยไมกนนะคะ กลวยไมเปนพชใบเลยงเดยว (monocotyledon)เชนเดยวกนกบพวก ขง ขา หญา กก ฯลฯ ลำาตนและใบมกอวบนำา มขอและปลองชดเจน เปนพชลมลก (herbaceous) บางชนดมลำาตนเปนเหงาหรอหวอยใตดน สรางใบ ดอก และผล เพอสบตอพนธในฤดกาลทเหมาะสม พกตวในฤดแลง แตในบางชนดอาจมการเจรญเตบโตตอเนองไปเรอย ๆ โดยเจรญทางยอดหรอแตกตนใหมจากตาขาง

เฟนองอาศย (Epiphytic Fern) สวสดคะ เพงจะผานพนเดอนเมษายน เดอนทอากาศรอนทสดในรอบปมาไมนาน ซงตรงกบชวงปดเทอมพอด หลายคนคงได มโอกาสไปเทยวทะเล นำาตก แถมยงไดเลนนำาในเทศกาลสงกรานตกนแบบชมฉำาไปเลยใชไหมคะ รอน ๆ แบบนคนเรามวธคลายรอน ตนไมเองกมวธปกปองตวเองใหพนจาก สภาพอากาศรอนจดซงจะทำาใหเกดการ สญเสยนำาอยางรวดเรวเชนกนคะ อยางเชนเฟนกลมทพจะพาไปรจกในฉบบน ทสามารถปรบตวใหสามารถเจรญเตบโตอยภายใตสภาพแวดลอมทมนำาและความชนคอนขางจำากดไดเปนอยางดเลยคะ หากเราสงเกตตามลำาตนหรอกงของตนไม เราอาจพบพชอกหลายชนดมาเกาะเจรญเตบโตอย พชพวกนเรยกวา พชองอาศย(epiphyte) ตางจากพชทเราเรยกวา กาฝาก (parasitic plants) ตรงทพชองอาศยจะเกาะตามลำาตนหรอกงพชใหอาศยเพอพยงสวนของลำาตนไวเทานน ไมไดมโครงสรางพเศษทเรยกวา ฮอสโทเรยม (haustorium) เขาไปแยงสารอาหารจากพชใหอาศยแตอยางใด ถาหากพชองอาศยเปนพชกลมเฟน เรากเรยกวาเฟนองอาศย คะ

เฟนองอาศยมอยดวยกนหลายชนด ทเราพบเหนกนบอย ๆ จะเปนชนดทมความสวยงาม นยมนำามาปลกเปนไมประดบ เชน เฟนขาหลวงหลงลาย (Asplenium nidus L. var. nidus) กระแตไตไม (Drynaria quercifolia (L.) J. Sm.) ชายผาสดา (Platycerium holttumii de Jonch. & Hennipman) เฟนนาคราช (Davallia sp.) สะโมง (Pyrrosia longifolia (Burm. F.) C. V. Morton) เปนตน เฟนเหลานจะมการปรบโครงสรางเพอสามารถเกบความชนในอากาศและนำาฝน รวมไปถงลดการสญเสยนำาจากการคายนำาโดยมเกลดหรอขนปกคลม การมชนควตเคลหนา มปากใบจมอยในแผนใบ หรอการมวนแผนใบ เปนตน

วาดวยเรอง “กลวยไมปาเมองไทย” โดย > พเอ

คยเรองเฟนกบพหนอย เฟนองอาศยบางชนดมใบประกบตน แผตงขนคลายกระเชาเพอรองรบเศษใบไมทหลดรวงและกกเกบนำาจากนำาฝนและนำาคาง หรอใบประกบตนจะเกดซอนเปนชนหนาเพอหอสวนของเหงาและรากไวภายในเพอปองกนและรกษาความชมชนและในทางตรงกนขาม กชวยปองกนไมใหไดรบนำาในปรมาณทมาก จนเกนไป สวนเหงามกมลกษณะอวบอวน (ภาพ ก. ข. และ ค.) แผนใบหนาเนองจากมสารควตน เหงามเกลดปกคลมหนาแนนเพอลดการระเหยของนำา (ภาพ ง. และ จ.)

ก. กระแตไตไม (Drynaria quercifolia (L.) J. Sm.)

ข. ขาหลวงหลงลาย (Asplenium nidus L. var. nidus)

ค. ชายผาสดา (Platycerium holttumii de Jonch. & Hennipman)

ง. เฟนนาคราช (Davallia sp.)

จ. เกลดนาคราช (Pyrrosia piloselloides

(L.) M. G. Price)

กลวยไมแบงเปน 2 ประเภทใหญ ๆ โดยดจากแหลงอาศย (habitat) ไดแก กลวยไมดน (terrestrialorchids) ทข นอยตามพนปา ทงนรวมไปถงกลมกลวยไมขนาดเลก ไมมคลอโรฟลล ไมสามารถสรางอาหารเองไดจงอาศยสงมชวตจำาพวกราในการสรางอาหาร (holomycotrophic) และกลวยไมองอาศย(epiphytic orchids) ทขนเกาะตามกงไมหรอบน

โขดหน (lithophytic orchids) ซงกลวยไมองอาศยจะพฒนาระบบรากทสามารถเกาะบนผววตถ เชน เปลอกไม ซอกหน โดยอาศยเพยงดดธาตอาหารทละลายปนมากบนำาคาง นำาฝน ไมไดเบยดเบยนดดนำาเลยงจากพชทใหอาศย ตางจากพชพวก “กาฝาก”(parasitic plants) นอกจากนกลวยไมบางชนดยงมรากทำาหนาทสงเคราะหดวยแสง เชนเดยวกบใบไดอกดวย

“ครงหนง ประเทศของเราเคยเปนแหลงทมกลวยไมมากมายกวา 1,000 ชนด การทำาความรจกกบความหลากหลายของกลวยไมในดานรปลกษณะซงเปนผลมาจากการเกดววฒนาการท ซบซอนมาเปนเวลานานจงเปนจดเรมตนทอาจจะยงไมสายจนเกนไปในการกอใหเกดความสนใจ เขาใจในความมหศจรรยของธรรมชาตไดดยงขน”

- อบฉนท ไทยทอง (2543)

เรยกวา กลบปาก (labellum/lip) ซงเปนกลไกสำาคญในการดงดดใหแมลงมาชวยถายละอองเรณ(pollination) กานเกสรเพศผและกานเกสรเพศเมยรวมเปนอนเดยวกนอยกลางดอกเรยกวา เสาเกสร (column) ในแองเกสรเพศผ มกลมของละอองเรณ(pollinium) ตดอย ปดดวยฝาครอบอบเรณ (anthercap) สวนรงไข (ovary) ของกลวยไมอยสวนลางของดอก มกถกเรยกรวมไปกบกานดอก เจรญตอไปเปนผลหรอทเรยกกนวา ฝกกลวยไม (capsule) ภายในรงไขม ไข (ovule) ตดเรยงยาวไปตามแนวผนงรงไข เมอไดรบการผสมกเจรญเปนเมลด และเมอผลแกจดกจะแตกตามรอยประสาน ปลอยใหผงเมลด (dust seeds) ซงมขนาดเลกมาก ๆ ในหนงผลจะใหเมลดหลายพนหลายหมนเมลด ปลวกระจายไปตามกระแสลมเพอการสบตอพนธตอไป

ดอกของกลวยไมมลกษณะพเศษตางจากดอกของพชกลมอน ๆ ซงเปนลกษณะสำาคญทใชในการจำาแนก กลาวคอ ดอกกลวยไมทกชนดมกลบเลยง(sepal) จำานวน 3 กลบ แตในกลวยไมบางชนด กลบเลยงนอาจเชอมตดกนหรอลดรปลง สวนกลบดอก (petal) ม 3 กลบ โดยกลบหนงจะเปลยนแปลงรปรางใหแผแบนหรอมสสนจดจาน

แผนดนเยน

กลวยปลวก

สงโตรมแดง

วานจงนางหลวง ตะขาบภ

สวนประกอบตาง ๆ ของดอก

Herbarium News 4

ปท ๘

ฉบบท ๒

พ.ศ

. ๒๕๕

๘

สารพนพรรณไม โดย > ลงป

เขาปาดเหด โดย > พเตา สวสดครบนอง ๆ เยาวชนคนรกธรรมชาตและสงแวดลอมทกทาน เขาปาดเหด ฉบบนพเตาขอพานอง ๆ มารจกกบ “เหดขอนขน”มชอวทยาศาสตรวา Lentinus zeyheri Berk. (เลน-ท-นส เซ-เฮอ-ไร) ซงอยในสกลเดยวกนกบเหดหอม (Lentinus edodes (Berk.) Pegler) ทนอง ๆ คงรจกกนด เหดขอนขนนเปนหนงในสมาชกของวงศ Polyporaceae (โพ-ล-โพ-เร-ซ) ซงอยในไฟลม Basidiomycophyta (แบ-ส-ด-โอ-ไม-โค-ไฟ-ตา) เนองจากมกลมขนสนำาตาลเทาขนปกคลมเปนกระจกทผวดานบนของดอกเหด ประกอบกบมนสยทชอบขนอยบนขอนไมจงเปนทมาของชอเหดชนดนครบ (โดยขนเหลานจะเรยบลงเลกนอยเมอดอกเหดบานเตมท) สวนดานใตดอกเหดจะเปนแถบของครบเรยงสลบกนจากขวกานดอกจนถงขอบดอก เนอของเหดขอนขนจะเหนยวและคอนขางแขงขนาดของเสนผานศนยกลางดอกประมาณ

1-3.5 เซนตเมตร กานดอกยาวประมาณ 2-4 เซนตเมตร ประดบดวยขนสขาวอมเทา สปอร เปนรปยาวปลายแหลม ทายโคงตด ขนาด 1.5-5.5 ไมโครเมตร พบขนอยตามทอนไมแหง โดยเหดขอนขนทแสดงในภาพดานขวาน พเตาเกบมาจากสวนพฤกษศาสตรภาคกลาง (พแค) จ.สระบร ราว ๆ ชวงปลายฤดรอน กอนทนอง ๆ จะเปดภาคเรยนพอด เจาเหดขอนขนนจดอยในพวกเหดผยอยสลายและจะยอยสลายทอนไมทมน

ขนอยเพอดดซบเอาธาตอาหารจากทอนไมจนทอนไมนนเนาเปอยผพงลง กลายเปนปยหมนเวยนสหวงโซอาหารในระบบนเวศตอไป แตไมขอแนะนำาใหนอง ๆ นำาเหดขอนขนมารบประทานนะครบ เพราะนอกจากเนอของมนจะเหนยวและคอนขางแขงแลว มนอาจจะมพษรายแรงกได สดทายนขอใหนอง ๆ สนกกบการเรยนหนงสอใหมาก ๆ นะครบ จะไดไมอายพวกเพอน ๆ สมาชกอาเซยนเขา ฉบบหนาลองดซวาจะมเหดอะไรมาแนะนำาใหนอง ๆ ไดรจกกนอก สวสดครบ

พนธใหม 2009 ชนด H1N1 ซงไดผลดกวายาโอเซลทามเวยทใชรกษากนอยในปจจบน และไดบรรจอยในบญชยาหลกแหงชาต มาตงแตป พ.ศ. 2549 มจำาหนายในรปของแคปซลยา 5 รากในหลากหลายยหอ เพอสงเสรมและสนบสนนการใชประโยชนพชในดานสมนไพร ผใชจงควรจะไดรจกลกษณะทางพฤกษศาสตรของพชสมนไพรยา 5 ราก ซงประกอบดวยรากของพช 5 ชนด ชนดแรกทจะขอแนะนำาในฉบบนไดแก เถายานาง เถายานาง มชอทเรยกกนในทองถนตาง ๆ วา เถาวลยเขยว (ภาคกลาง)จอยนาง (เชยงใหม) และยาดนาง (สราษฎรธาน) มชอพฤกษศาสตรวา Tiliacora triandra (Colebr.) Diels เปนพรรณไมในวงศ Menispermaceae เชนเดยวกบ บอระเพด สบเลอด ชงชาชาล กนปด เปนไมเถาเลอย ลำาตนออนสเขยว รากมขนาดใหญ ใบเดยว เรยงเวยนสลบ รปร รปใบหอกหรอรปไข ชอดอก ออกตามซอกใบหรอตามลำาตน

ดอกแยกเพศ แยกตน ดอกมขนาดเลก กลบดอกสเขยวแกมเหลอง ผลเปนผล กลม ผลยอยแบบผลเมลดเดยวแขง รปไขกลบ ผลแกสสมแดง พบขนบนเขาหนปน ปาดบใกลทะเล ตามรมนำาในปาละเมาะ พบมากในพนทรกราง ความสงใกลระดบนำาทะเลจนถง 300 ม.

สรรพคณ ราก แกพษเบอเมา แกเมาเหลา และแกไข ใบ แกฝดาษ แกไขเถา ถอนพษผดสำาแดง แกไขตวรอน แกไขพษ ไขกลบไขซำา

ผล

ใบ

ลำาตน

มนษยไดเรยนรและนำาพชมาใชประโยชนมาอยางยาวนานโดยไดนำามาทำายารกษาโรคเปนอนดบแรก เชนเดยวกบบรรพบรษของคนไทยกไดมการนำาพชมาใชในการรกษาโรคภยไขเจบและไดรวบรวมความรภมปญญาเกยวกบพชสมนไพรไวเปนจำานวนมาก ดงจะเหนไดจากตำารายาแผนไทยทมอยอยางหลากหลายและใชเปนแนวทางใหแพทยแผนไทยไดนำามาใชศกษาเรยนรในปจจบน กระทรวงสาธารณสข โดยกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกไดแนะนำาสมนไพรตานหวด ตำารบยา 5 ราก ซงเปนยาสมนไพรแกไขหวดใหญทมการใชมาแตโบราณกวา 150 ป ยา 5 ราก ประกอบดวย รากของพชสมนไพร 5 ชนด ไดแก เถายานาง มะเดออทมพร ชงช คนทา และเทา-ยายมอม ซงเปนพชสมนไพรทมอยตามธรรมชาตสามารถพบเหนไดไมยาก สรรพคณของยา 5 ราก ทสำาคญ คอ แกไขแกปวดเมอย โดยเฉพาะไขหวดใหญสาย

ชอดอกเพศผ

เหดขอนขน (Lentinus zeyheri Berk.)

www.milkwood.net

เหดหอม (Lentinus edodes (Berk.) Pegler)

www.defeatdiabetes.org

ปท ๘ ฉบ

บท ๒

พ.ศ. ๒

๕๕๘

Herbarium News 5

“เศวตสอดส” เปนชอทางการทใชเรยกกลวยไมชนด Thunia alba (Lindl.) Rchb. f.var. alba ซงจดอยในวงศกลวยไม (Orchidaceae) (ชอพฤกษศาสตร Thunia alba อานวา ท-เนยอล-บา) คำาระบชนด “alba” หมายถง กลบเลยงและกลบดอกทมสขาวนนเอง ชอพนเมองอน ๆเชน “ชางงาเดยว” ซงใชเรยกกนทวไป แถบเชยงใหมอาจเรยกวา “เอองงาชาง” ภาษากะเหรยงแถบแมฮองสอนเรยก “พอทก” กลวยไมชนดนอาจเปนกลวยไมองอาศย (epiphyte) หรอขนบนหน(lithophyte) พบนอยมากทขนบนดน (terrestrial) กลวยไมชนดนมความสวยงามทงใบและดอก ยงเวลาขนเปนกลมจะสวยมาก ดอกจะบานตงแตเดอนเมษายนถงสงหาคม แตจะพบบอยประมาณชวงตนฤดฝนปลายเดอนพฤษภาคมถงตนเดอนมถนายน พบไดตามปาดบเขาเกอบทวประเทศ แตพบไดนอยทางภาคใต แหลงทสามารถเขาถงและพบไดงายคอ อทยานแหงชาตภหนรองกลา จงหวดพษณโลก

ปจจบนในปาธรรมชาตทไมใชเขตรกษาพนธสตวปาหรออทยานแหงชาตพบเหนกลวยไมชนดนไดนอยมากเนองจากถกเกบออกไปหมด การเกบกลวยไมปามาเลยงเพอรอชมดอกทสวยงามไมใชการใชประโยชนอยางยงยน กลวยไมอาจผลดอกใหชมไดเพยง 1-2 ฤด กจะตายไป เพราะสภาพพนททไมเหมอนสภาพธรรมชาตไมเออใหกลวยไมเจรญอยรอดตลอดไปได การปลอยใหกลวยไมเจรญเตบโตในสภาพธรรมชาตใหเราไดเขาไปชนชม นาจะเปนการดทสด

ในทนคอ Heinrich Gustav Reichenbach ซงมชอยอทถกตองวา Rchb. f. จะใหอยนอกวงเลบ ชอพฤกษศาสตรเปนระบบทวนาม (binomial) ประกอบดวยชอสกล (generic name) และคำาระบชนด (specific epithet) ซงอาจเขยนเปนตวหนา ขดเสนใต หรอเปนตวเอยงกได การเขยนชอพฤกษศาสตรใหสมบรณควรมชอผตงชอพชดวย ซงกตองมการยอทถกตอง

ชอนนสำาคญไฉน? โดย > พฤกษพเนจร

พชประหลาด โดย > พรกขหน พชดอกทมชอดอกดคลายเหด ฉบบนมารจกกบพชสกลขนนดน Balanophora จดอยในวงศ Balanophoraceae สกลขนนดน เปนไมลมลกกนซาก พชเบยนราก โดยไมทำาใหพชทถกเบยนตายไป ไมมคลอโรฟลล ไมมระบบราก สวนหวเกาะตดกบรากของพชท อาศย ลำาตนเกดจากในโคนหว แยกเพศอยรวมตนหรอแยกตน ใบคลายเกลด หรอไมมกานใบ เรยงสลบระนาบเดยว เรยงตรงขามสลบตงฉาก หรอเรยงเวยน ชอดอกออกทปลายลำาตน รปทรงร รปไขกลบ ทรงกลม หรอคลายรปกระบอง มใบประดบคลายกาบ ชอดอกแบบคลาย ชอเชงลดมกาบ ดอกเพศผคลายชอเชงลด หรอชอกระจะ ดอกเพศเมยคลายชอเชงลด ดอกมกานดอกหรอไมม ดอกเพศผมกลบรวม รองรบโดยใบประดบ แตละชอดอกม 10-300 ดอก วงกลบรวม 3-5(-14) กลบ รปไขหรอรปใบหอก เกสรเพศผ 3-5 อนเชอมตดกน ดอกเพศเมยไมมใบประดบ รงไขและกานเกสรเพศเมยตดบนแกนชอดอก แตละชอมดอกจำานวนมากถง 105-107 ดอก ผลแหงไมแตก รปร ขนาดเลก พชสกลขนนดน ทวโลกม 15 ชนด เบยนรากพชหลากหลายกวา 70 ชนด ใน 35 วงศ ในประเทศไทยพบ 5 ชนด คอ โหราบอน Balanophora abbreviata Blume ดอกแยกเพศรวมตน กระจายพนธ ตงแตทวปแอฟรกามาถงภมภาคมาเลเซย พบใน

ปาดบชนในภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทย สวนอก 4 ชนดมชอดอกแบบแยกเพศแยกตน คอ กากหมากตาฤๅษ หรอ เหดหน B. fungosa J . R. Forst. & G. Forst subsp. indica (Arn.) B. Hansen var. indica

พบเบยนรากพชไดหลายชนด กระจายพนธจาก จน (ไหหนาน) อนเดย อนโดจน แถบตะวนตกของภมภาคมาเลเซย ถงออสเตรเลย ในไทยพบทวไปทกภาค ขนในสภาพปาและถนทอยหลากหลาย จนถงระดบ

ชอดอกเพศเมยโหราบอน

ความสงประมาณ 2,000 เมตร มบนทกการใชประโยชนในแถบหมเกาะชวา นำาไข (wax) จากหว ทำาเปนคบไฟ ในไทย ใชยางเหนยวจากหวใตดนประกอบทำากบดกนก หนอพสธา B. harlandii Hook. f. พบในปาเบญจพรรณ อทยานแหงชาตภกระดง จงหวดเลย ตางประเทศกระจายพนธแถบอนเดย จน ไตหวน และฮองกง กากหมาก B. latisepala (Tiegh.) Lecomte พบตามพนปาเกอบทวทกภาคของประเทศไทย ถงความสง 1600 เมตร

ตางประเทศกระจายพนธภมภาคอนโดจน มาถงหมเกาะสมาตรา บอรเนยว ขนนดน B. laxiflora Hemsl. พบในปาดบชน อทยานแหงชาตเขาหลวง จงหวดนครศรธรรมราช ตางประเทศพบททเบต จน ไตหวน และภมภาคอนโดจน เวลานองๆ เดนตามเสนทางศกษาธรรมชาต ในพนทอนรกษ ลองสงเกตตามพนดนดนะคะ วาพบพชนดคลายเหด (fungi) หรอเปนดอกไมอกชนดทสวยงามแบบแปลกตา

กากหมากตาฤาษ

ชอดอกเพศเมย ชอดอกเพศผ

กลวยไมชนดนแตกอนถกจดอยในสกล Phaius โดย John Lindley นกพฤกษศาสตรชาวองกฤษ โดยไดใหชอไววา Phaius albus Lindl. ในป ค.ศ. 1831 แตตอมาในป ค.ศ. 1852 นกพฤกษศาสตรชาวเยอรมน Heinrich Gustav Reichenbach มความเหนวาควรจดอยในสกล Thunia จงไดทำาการยายกลวยไมชนดนมาอยในสกล Thunia โดยใชชอวา Thunia alba(Lindl.) Rchb. f. โดยใชคำาระบชนดเดมทแปลวาสขาว แตตองเปลยนคำาลงทายจาก “albus” เปน “alba” เพอใหสอดคลองกบชอสกล Thunia ตามไวยากรณละตน ชอของผทตงชอคนแรกจะใหอยในวงเลบ ในทนคอ John Lindleyซงมชอยอทถกตองวา Lindl. สวนผททำาการยายชอ

จะเหนวา เมอกลาวถง “เศวตสอดส”, “ชางงาเดยว”, “เอองงาชาง” หรอ “พอทก” ถามชอพฤกษศาสตรกำากบวา Thunia alba (Lindl.) Rchb. f. var. alba กจะทำาใหทราบวาหมายถงพชชนดเดยวกน โดยไมตองโตเถยงเรองชอพนเมอง พชชนด Thunia alba (Lindl.) Rchb. f. ในประเทศไทยพบ 2 พนธ (variety) ถาเปน Thunia alba (Lindl.) Rchb. f. var. alba ตามทกลาวมาแลวกลบปากจะเปนสขาวและมแตมสเหลอง แตถาเปน Thunia alba (Lindl.) Rchb. f. var. bracteata (Roxb.) N. Pearce & P. J. Cribb กลบปากจะมเสนสมวงแดง มกเรยกวา “เศวตสอดสมวง” ฉะนน เพอใหรวาพชทเรากลาวถงนนเปนพชชนดใด กควรมชอพฤกษศาสตรกำากบไวดวยเสมอเพอปองกนความสบสนถนอาศย ลกษณะวสย

ชอดอกเศวตสอดส กลบปากเศวตสอดส

เศวตสอดส เศวตสอดสมวง

Herbarium News 6

ปท ๘

ฉบบท ๒

พ.ศ

. ๒๕๕

๘

แบกเปเขาปา โดย > montane

พษลกษณ โดย > พหนม

ตอน ตามหาพนธไมพระราชทานนาม “ชองเจาฟา” ณ ดอยหวหมด ดอยหวหมดอยในเขตอำาเภออมผาง จงหวดตาก อยหางจาก อ.แมสอด ลงไปทางใต ตามทางหลวงหมายเลข 1090 ประมาณ 163 กม.การเดนทางไปดอยหวหมดใหใชเสนทางอมผาง-บานปะละทะ ประมาณ 10 กม. ดอยหวหมดมรายงานพรรณไมชนดใหมของโลก เปนพชถนเดยวของไทย “ชองเจาฟา” โดยคำาระบชนดตงขนเพอเทดพระเกยรตสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เปนพรรณไมทจดอยในวงศ BUXACEAE มชอทางวทยาศาสตรวา Buxus sirindhorniana W. K. Soh, von Sternb., Hodk. & J. Parn. เพงตพมพเมอตนป 2557 นเอง “ชองเจาฟา” เปนไมตนขนาดเลก สงถง 8 เมตร ถอวาเปนไมเดนของดอยหวหมด ขนเปนกลมหรอตนเดยวบนดนหรอโขดหน บรเวณพนทเปดโลง เรอนยอดโปรง ลำาตนคดงอ เปลอกนอกสนำาตาลครม เปลอกเปนคอรกหนานม แตกเปนรองลกตามยาว เปลอกในสขาว

ใบเดยว เรยงตรงขาม รปขอบขนานแกมรปร 1–1.5 ซม. ยาว 5–12 ซม. ปลายแหลมหรอเรยวแหลม โคนสอบ ขอบเรยบและเปนคลนเลกนอย เนอใบเหนยวคลายแผนหนง แผนใบยกเลกนอย ดานบนสเขยวเขมเปนมนวาว ดานลางสซดกวา ใบเกลยง ใบแกกอนรวงสเหลอง

จำานวน 1 ดอก อยทสวนปลายของชอดอก กลบเลยง 4 กลบ กลบดอก 4 กลบ สเขยวออน ขนาดเลก รงไขอยเหนอวงกลบ เกสรเพศเมย 2 เกสร กานเกสรเพศเมยสน ยอดเกสรเพศเมยเปนแผนแถบโคงดานบน ไมมเกสรเพศผทเปนหมน ผลแกแหงแตก จำานวน 1 ผลตอชอดอก ผลรปทรงกลม สเขยว ขนาด 0.8-1 ซม. สวนปลายผลมกานชเกสรเพศเมยตดทสวนปลาย จำานวน 2 อน อยางเดนชด เปลอกผลเรยบเกลยง “ชองเจาฟา” มเขตการกระจายพนธในประเทศไทย ทางภาคเหนอ จงหวดเชยงใหม ลำาปาง และตาก พบตามปาเตงรงหรอปาดบเขาผสมเตงรง ความสงจากระดบนำาทะเล 775-1,500 เมตร ออกดอกเดอนมกราคมถงมนาคม เปนผลเดอนเมษายนถงพฤษภาคม จากคำาบรรยายลกษณะขางตนพหวงเปนอยางยงวานอง ๆ จะตามหาตน “ชองเจาฟา” ไดไมยากนก ปนคอนขางแลงจด สภาพอากาศแปรปรวน รอนอบอาว นองคนไหนทสนใจตองเตรยมอปกรณกนแดดกนฝนใหพรอมแลวออกเดนทางกนไดเลย ยงไงกโทรศพทสอบถามกบทางพนทกอนออกเดนทางจะไดไมผดหวง แลวพบกนใหมฉบบหนา สวสดครบ

สวสดครบนอง ๆ และทานผอานทก ๆทาน Herbarium News ฉบบน เรากลบมาคยกนเรองของพชทนาสนใจกนอกครงครบ พชตาง ๆ ทเราเหนกนอยทวไปมาอยางชานานนน เชอหรอไมวาพชบางชนดกไมไดเปนพชพนเมองของประเทศไทยเรา แตเปนพชตางถนทนำาเขามาจากตางประเทศอาจจะดวยสาเหตจากชนดพนธไมเองททนตอสภาพแวดลอมไดหลากหลาย ชวยใหเกดการแพรกระจายทางธรรมชาตไดด หรอเปนการนำาเขามาโดยมนษยดวยความตงใจหรอไมตงใจกตาม ซงถอเปนสาเหตสำาคญทสดในการแพรกระจายของพช พษลกษณ เปนตวอยางของพชตางถนอกชนดทจะขอกลาวถงในตอนนดจากชอกนาจะสอใหเราไดทราบถงลกษณะทสำาคญเรามาตดตามและทำาความรจกกบพชชนดนกนครบ

พษลกษณ มชอวทยาศาสตรวา Phytolacca americana L. มชอสามญวา Pokeweed อยในวงศ Phytolaccaceaeทนำาเขามาจากตางประเทศ โดยเปนพชพนเมองของทวปอเมรกาเหนอเขตรอน ลกษณะทางพฤกษศาสตรทสำาคญ คอ เปนไมลมลก ลำาตนมกมสแดง สง 1-2 เมตรใบเดยว เรยงเวยน รปไขหรอแกมรปขอบ-ขนาน ยาวไดถง 18 เซนตเมตร ปลายมตงแหลม ชอดอกแบบชอกระจะ มกหอยลงยาวไดถง 20 เซนตเมตร กลบรวม 5 กลบ ขนาดไมเทากน สเขยวออนหรออมแดง กลบรวมตดทน เกสรเพศผ 10 อน เกสรเพศเมยม 10 คารเพล เชอมตดกน กานเกสรเพศเมยมจำานวนเทากบคารเพล ผลสดมหลายเมลด ผลออนสเขยว เมอผลแก

มสดำาเขม กานและแกนกลางชอผล รวมทงกานผลยอยและกลบรวมทตดทนมสแดงหรอชมพเขม ซงเปนสสนทสวยงาม บางครงจงนยมปลกเปนไมประดบ แตเนองจากทกสวนเปนพษ ประกอบกบมรายงานการไดรบพษทงในคนและสตวทกนเขาไป ซงสงผลตอระบบทางเดนอาหาร ทำาใหมอาการคลนไส อาเจยน ทองเสย หรอในรายทสดดมเขาไป จะพบวา มอาการระคายเคองตอคอ ดวงตา บางรายมผลกดระบบหายใจดงนน หากตองการจะปลกพษลกษณใหเปนไมประดบกควรระมดระวงและใหคำาแนะนำาแกผทสมผสพษลกษณอยางใกลชดถงพษภยของพชชนดนกนนะครบ

ตนพษลกษณ ชอดอก ผลออน ผลแก

เสนกลางใบราบทางดานบน นนเดนทางดานลางเสนแขนงใบขางละ 15–20 เสน ปลายเสนแขนงใบโคงจรดกนทขอบ กานใบยาวประมาณ 1 ซม. ไมมหใบ ชอดอกแบบชอกระจะ ออกทซอกใบ ยาวประมาณ 2 ซม. กานชอดอกสน แตละชอยอยมประมาณ 10 ดอก ดอกสเหลองครม ดอกแยกเพศรวมตน โดยในแตละชอดอกมดอกเพศเมย 1 ดอก ตำาแหนงทสวนปลายชอ ดอกเพศผ กลบดอกสเหลองครม จำานวน 4 กลบรปไขกวาง ขนาดเลก ขอบกลบดอกเปนขนครยเกสรเพศผ 4 เกสร อยบนจานฐานดอก ตำาแหนงตรงขามกบกลบดอก กานชอบเรณ ยาวประมาณ2 เทา ของกลบดอก อบเรณตดดานลาง รปไขกวาง แตกเปนรองตามยาวทขอบ ดอกเพศเมย

ทวทศนดอยหวหมด

ตนชองเจาฟา

http://www.painaidii.com

เปลอกตนชองเจาฟา

ชอดอก

ดอกเพศผและเพศเมย

ผล

ปท ๘ ฉบ

บท ๒

พ.ศ. ๒

๕๕๘

Herbarium News 7

เกบผกรมรว 15 โดย > รากไม

บคคลสำาคญดานพฤกษศาสตร โดย > พเฟม

มะขามมความผกพนกบคนไทยมานาน เพราะทก ๆ บานมกจะปลกกนอยางนอยคนละตนสองตนจนอาจไมนกวาจะเปนไมจากตางประเทศ มถนกำาเนดในเอเชยและแอฟรกาเขตรอน สมยสโขทยปลกมะขามกนมาก จนมจารกในศลาจารกพอขนรามคำาแหงวา “หมากขามกหลายในเมองน” เดมเรยกวา หมากขาม แลวเปลยนเปนมะขามในสมยพระเจาลไท มกลาวถงในวรรณกรรมสนทรภเรอง นราศพระบาท วรรณคดเรองอเหนา และเรองขนชางขนแผน นอกจากน มะขามยงเปนตนไมประจำาจงหวดเพชรบรณดวย มะขาม คอ ชอเรยกโดยทวไป ทางอสานจะเรยกวา บะขาม และทางจงหวดนครศรธรรมราชเรยกวา สมขาม หรอ ขาม มชอวทยาศาสตรวา Tamarindus indica L. อยในวงศ Leguminosae- Caesalpinioideae มชอสามญคอ Indian date, Tamarind, Sampalok ลกษณะเปนไมตนสง 20-25 เมตร เปลอกสนำาตาลออน แตกสะเกด เปนรองเลก ๆ ใบประกอบแบบขนนก มใบยอย 10-15 ค ใบยอยรปขอบขนาน ปลายใบมน โคนใบเบยว สเขยวเขม ชอดอกแบบชอกระจะ ออกบรเวณปลายกง ชอละ 10-15 ดอก กลบดอกสเหลอง 3 กลบ มจดประสแดง ฝกกลมยาวโคงหนา เมลดสนำาตาลเขมเปนมน รปรางกลม เนอทหมเมลด สนำาตาลเขมและละเอยดเมอฝกแก วธรบประทาน ใบออน ยอดออน ดอกออน รบประทานสดแกลมกบยำา ใสในตมโคลง ตมยำา ตมกะทตมปลา แกงเผด ยำาปลากด ยอดออน ฝกออน ฝกแกรบประทานสด หนเปนชนบาง ๆ ใสขาวยำา หรอแกลมกบขนมจนนำายา แกงเผดตาง ๆ ฝกออน ใช

ทำานำาพรกมะขาม ยำาปเคมหรอรบประทานสดกบนำาปลาหวาน ฝกกลางออนกลางแก เนอในยงแขงรบประทานกบนำาพรกเกลอ ฝกแก เปลอกแขงและเนอหมเมลดนม ใชทำามะขามเปยก หรอใชปรงแกงสม แกงคว ใหมรสเปรยว เมลดมะขาม (แก) นำามาใชเปนอาหารไดหลายอยาง เชน ควใหสกแลวกนโดยตรง หรอนำามาเพาะใหงอกกอน (เหมอนถวงอก) แลวนำาไปประกอบอาหาร หรอนำาไปควใหไหมเกรยม แลวบดละเอยดใชชงดมแทนกาแฟ สรรพคณ ใบ ขบเสมหะ แกไอ แกหวดคดจมก เปนยาระบาย ขบลมในลำาไส ขบพยาธในเดก แกบด ฟอกโลหต ขบเหงอ ใชในการอบสมนไพร เนอในของฝกแก (มะขามเปยก) ใชเปนยาระบาย แกทองผก ลดไข ขบเสมหะ เมลด แกทองเสย ขบพยาธ

ประโยชนดานอน ๆ เปนไมใหรมเงา เนอไมใชทำาดามเครองใช เครองกสกรรม ทำาฟน ทำาเขยงใบตมในนำาเดอดจะไดสเหลอง ใชยอมผาและผสมอาหารไดเปนอยางด เนอในฝกใชเปนสารชวยในการยอมสใหสตดทน และขดโลหะ นอกจากน เมลดแหงนำาไปบดเปนแปงใชลงผาใหอยตวไดด และใชในการลงพนงานจตรกรรมฝาผนงดวยเมดมะขามดนสอพอง เมลดยงใชในการละเลนพนบานของเดกคอ “อตก” คตความเชอ ตามตำาราพรหมชาตฉบบหลวง ถอวามะขามเปนไมมงคลชนดหนงทควรปลกไวทางทศตะวนตก (ประจม) ของบาน เพอปองกนสงไมดผรายมใหมากลำากลาย อกทงตนมะขามยงเปนตนไมทมชอเปนมงคลนาม ถอกนเปนเคลดวาจะทำาใหมแตคนเกรงขาม และเชอวานำาคนของเนอในฝกกบนำามะพราวในพธการเปดปากเดกแรกเกด มะขามมรสเปรยว เหมาะสำาหรบคนธาตนำา (เกดเดอนกรกฎาคม-กนยายน) เรามกจะนกถงมะขามเวลาทำาอาหารทตองการเพมรสเปรยว เชน ใสแกงสม หรอบางครงกใชแทนมะนาวเวลาทมะนาวมราคาแพงไดเหมอนกน

กลบมาพบกนอกครงกบคอลมนบคคลสำาคญดานพฤกษศาสตร ในฉบบน พเฟมขอรบชวงจากพกบพานอง ๆ มาทำาความรจกกบนกพฤกษศาสตรคนสำาคญกนตอคะ นกพฤกษศาสตรทพเฟมจะแนะนำาใหนอง ๆ รจก คอ ศาสตราจารยลคา กน (Prof.Luca Ghini) ทานเปนชาวอตาล เกด ณ เขตอโมลา เมองโบลอกนา ประเทศอตาล ในป ค.ศ. 1490 บดาของทานมอาชพเปนเจาหนาทรบรองเอกสาร (Notary public) ศาสตราจารยกน สำาเรจการศกษาหลกสตรแพทยศาสตรบณฑตจากมหาวทยาลยโบลอกนา (University of Bologna) ในปค.ศ. 1527 และไดรบเลอกเปนอาจารยมหาวทยาลยโบลอกนา สอนวชาพชสมนไพรทางการแพทย ตอมาในป ค.ศ. 1544 ทานไดดำารงตำาแหนงศาสตราจารย และยายไปเปนอาจารยทมหาวทยาลยปซา (University of Pisa) จนกระทงในชวง 2 ปสดทายของชวต จงยายกลบมาสอน ณ มหาวทยาลยโบลอกนาในราวป ค.ศ. 1554 - 1556 ผลงานดานพฤกษศาสตรของศาสตราจารยกน ไมไดอยในรปแบบของตำาราและงานวจยเหมอนเชนนกพฤกษศาสตรทานอน ๆ แตทานไดวางรากฐานใหกบวงการพฤกษศาสตรใน 2 เรองดวยกน คอ 1. เปนบคคลแรกทมการบนทกวา ใชหลกการเกบรกษาพรรณไมในรปแบบตวอยางพรรณไมแหง (hortus

siccus) โดยทานไดนำาพรรณไมมาอดอบแหงดวยการวางซอนทบกนบนกระดาษ จากนนจงนำาพรรณไมทแหงแลวไปตดกาวหรอรดบนกระดาษแขง เพอการเกบรกษาในระยะยาวและเพอแลกเปลยนพรรณไมกบนกพฤกษ-ศาสตรทานอน ๆ และไดสอนวธการนใหลกศษยของทาน เรองท 2. การเกบรกษาพรรณไมแบบมชวต คอ การนำาพรรณไมตาง ๆ มาปลกไวในสถานทแหงหนง เพอความสะดวกในการศกษาวจย โดยเรยกสถานทลกษณะนวา สวนพฤกษศาสตร (Botanical garden)ซงศาสตราจารยกน ไดกอตงสวนพฤกษศาสตรขนทเมองปซา ในระหวางทดำารงตำาแหนงเปนอาจารยในมหาวทยาลยปซา อกทงสวนพฤกษศาสตรแหงน ถอเปนสวนพฤกษศาสตรแหงแรกในทวปยโรปอกดวย และไดมการบนทกจำานวนชนดพรรณไมในสวนแหงนไว นบไดทงสนประมาณ 600 ชนด หลงจากนน

แนวคดการกอตงสวนพฤกษศาสตรไดขยายวงกวางไปทวทวปยโรป นอกจากผลงานทกลาวมาแลว ศาสตราจารยกน ยงเปนผประสทธประสาทวชาใหกบนกพฤกษศาสตรคนสำาคญหลายทานดวยเชนกน อาท ศาสตราจารยแอนเดรยซซลปโน (Prof. Andrea Cesalpino) อาจารยยลสซ อลโดรแวนด (Ulisse Aldrovandi) และคณหมอปเอโทร มททโอล (Dr. Pietro Mattioli) เปนตน

สำาหรบนอง ๆ ทสนใจอยากทราบประวตนกพฤกษศาสตรลกศษยของศาสตราจารยกน พเฟมจะแนะนำาใหรจกในฉบบตอ ๆ ไปนะคะ แลวพบกนใหมคะ

เอกสารอางองIsely, D. (2002). One Hundred and One Botanists. Purdue University Press.http://galileo.rice.edu/Catalog/NewFiles/ ghini.html สบคนเมอวนท 18 ม.ย. 2558

ศาสตราจารยลคา กน(http://en.wikipedia.org/wiki/Luca_Ghini)

สวนพฤกษศาสตรแหงแรก ณ เมองปซา (http://en.wikipedia.org/

wiki/Orto_botanico_di_Pisa)

ตวอยางพรรณไมแหงยคแรก(http://abeautifulbook.files.wordpress.com/2012/10/13.jpeg)

ยอดออน ฝกออน

ตนมะขาม

กงทมดอก

ชอดอก ดอก

Herbarium News 8

ปท ๘

ฉบบท ๒

พ.ศ

. ๒๕๕

๘

ตอน...วงศขาเขยด (Alismataceae) ในชวงฤดฝนตามทองทงนา หวย หนอง คลอง บง หรอตามรองนำาขางบานของเราจะมนำาทวมขงไปทว เปนทอยของสตวนำา หรอกบเขยดทสงเสยงเซงแซไปหมด เพราะแหลงนำาเปนทชมนมของสตวเหลานเขามาอาศยและผสมพนธ ไมเวนกระทงพชในกลมพรรณไมนำากจะกลบมาเจรญเตบโตปกคลมพนทช มนำาเหลานอยางรวดเรว เพอใหเขากบสถานการณ Herbarium News ฉบบน เลยถอโอกาสเอาพรรณไมตางถนทเปนวงศของพรรณไมนำามาใหรจกกน พชวงศขาเขยด (Alismataceae: แอล-ลส-มา-เท-ซ) มลกษณะเดนทเกอบทกชนดเปนพรรณไมนำา ชอบขนในพนทชนแฉะ หรอตามหนองบง ปกตจะโตเรว ชอบแสงแดดจดและเปนวชพช มรากหยงถงพนดน หรอมลำาตนลอยบนผวนำา มลำาตนสน ใบออกเปนกระจกเรยงเวยนรอบลำาตน มกมนำายางสขาว เสนแขนงใบออกจากโคนใบและเรยงขนานกน มเสนใบยอยเรยงตามขวางเหนเปนชองสเหลยม ดอกของพชกลมนมกลบเลยงและกลบดอกอยางละ 3 กลบ ทวโลกพบประมาณ 90 ชนด ในประเทศไทยพบ 11 ชนดทเปนพชพนเมองของประเทศไทยม 6 ชนด และเปนพชตางถนมาจากทวปอเมรกาอก 5 ชนด โดยนำาเขามาปลกประดบหรอนำาเขามาโดยไมตงใจ ไดแก ตาลปตรฤๅษ หรอบอนจน (ภาคกลาง) หรอ ผกคนจอง (ภาคอสาน) (Limnocharis flava (L.) Buchenau) เปนพชตางถนทมสถานภาพรกรานในประเทศไทยและประเทศใน

เขตรอนของทวปเอเชย มการกระจายพนธไดเองตามธรรมชาต พบไดงายตามพนทชมนำาหรอนาขาวทวประเทศ ชาวอสานนยมนำากานใบและกานชอดอกกนเปนผกสด ลวก หรอผดนำามนจมนำาพรก ทำาอยางไรกกนไมหมดเพราะพชชนดนขยายพนธเรวมาก เปนวชพชเตมทองนา

ไมตางถน โดย > พเตง

“สองสาหราย” กบพแอล สวสดคะนอง ๆ ใกลจะสอบปลายภาคกนแลวนะคะ อานหนงสอทบทวนบทเรยนกนถงไหนแลวเอย มาพกคลายความเครยดกบการทองไปในโลกสาหรายกนกอนไดนะคะ วนนพแอลจะพานอง ๆ มาทำาความรจกกบสาหรายกลมท 3 คอ ดวชน ไครโซไฟตา (Chrysophyta) ในกลมยอยท 2 กนตอคะ ครงกอนเราไดรจกไดอะตอมกนไปแลว วาเปนสาหรายทแยกจากกลมอน ๆ ไดงายเพราะมโครงสรางพเศษ เรยกวา ฟรสตลและมความหลากหลายในรปราง ตอนนเราจะไปทำาความรจกกบสาหรายทมสสนสวยงาม เหลองดงทอง กนคะ สาหรายกลมยอยน ชอวา สาหรายสนำาตาลแกมทอง (golden brown algae) หรอสาหรายทอง (golden algae) จดอยในคลาส ไครโซไฟซ (Chrysophyceae) ลกษณะเดนของสาหรายกลมนสงเกตจากสซงจะมสนำาตาลทอง เนองมาจากมการสะสมสารชอวา ฟโคแซนทน (fucoxanthin) ทมสนำาตาล เบตาแคโรทน (β-carotene) และแซนโทฟลล (xanthophyll) ทมสเหลองอมสม ในคลอโรพลาสต อกทง บางชนดสามารถสะสมซลกาเพอใชปกคลม เซลลได แตมแหลงกำาเนดไมเหมอนกนกบฟรสตลของไดอะตอมนะคะ คอ ซลกานจะถกสะสมในอวยวะเลก ๆ ภายในเซลล (organelle) เรยกวาเอนโดพลาสมค เรตควลม (endoplasmic reticulum) ซงในเซลลสงมชวตทว ๆ ไป จะมหนาทในการสงเคราะหโปรตนและกรดไขมนชนดตาง ๆ

สาหรายทองเปนสาหรายเซลลเดยวทไมมผนงเซลล มสมาชกอาศยอยทงในนำาจดและทะเล ลกษณะของเซลลจะมแฟลกเจลลา จำานวน 1 หรอ 2 เสน สามารถสรางอาหารดวยการสงเคราะหแสงและการกลนกนแบคทเรย โดยเรยกวธการกนแบบนวา ฟาโกไซโตซส (phagocytosis) คอ การคอย ๆ คบคลานลอมสงมชวตทเปนอาหาร จนถกกลนหมดในทสด สาหรายกลมนบางชนดจดเปนแพลงคตอนพชและสามารถพบไดบรเวณผวนำาเชนเดยวกนกบไดอะตอม นอกจากน ยงนบเปนสาหรายทมความสำาคญในการประเมนการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศในอดตอกดวย เนองจากเมอสาหรายตายลง โดยเฉพาะกลมสาหรายชอวา คอคโคลโทฟอรดส (coccolithophorids) ทจะมการสะสมแผนซลกาใชปกคลมเซลล หรอเรยกวา คอคโคลทส (coccoliths) แผนซลกาเหลานจะไมถกยอยสลาย และจมลงไปสะสมทพนทะเลเชนเดยวกนกบฟรสตลของไดอะตอม

ทงน อตราการสะสม สามารถใชเปนตวชวดสภาพภมอากาศในทะเลของชวงนน ๆ ได โดยอตราการสะสมจะเกดขนอยางรวดเรวเมอนำาทะเลมอณหภมสงขนและมปรมาณคารบอนไดออกไซดเพมขน และจะชาลงเมอนำาทะเลเยนลงและมปรมาณคารบอนไดออกไซดลดลง

เปนอยางไรบางคะ ไดรจกกบสาหรายทนอกจากจะมสสนสวยงามแลว ยงชวยใหเรารขอมลในประวตศาสตรอกดวย จรง ๆ แลว การเรยนรจกสงมชวตแตละชนด กคอ การเรยนรสวนยอยหนง ๆ ของธรรมชาต เหมอนเรากำาลงตอจกซอวแผนภาพธรรมชาตทประกอบดวย สงมชวตและสงไมมชวตมากมายทมความ เชอมโยงกน แลวมาทองโลกสาหรายกนตอ ในฉบบหนานะคะ

Dinobryon divergens © Wolfgang Bettighofer

(www.protisten.de) 25 µm

Mallomonas caudata© Michael Plewka 2011(www.plingfactory.de)

Synura spinosa© Heilenbecker Talsperre

(www.plingfactory.de)

อก 4 ชนดตอมาเปนพรรณไมนำาประดบตามบอปลา หรอตปลา ไดแก อะเมซอน (Echinodorus cordifolius (L.) Griseb.) ฝนนำาหรอปอบปนำา (Hydrocleys nymphoides Buchenau) แอโรวเฮด (Sagittaria montevidensisCham. & Schltdl.) แอโรวเฮดใบยาว (Sagittariagraminea Michx.) 3 ชนดแรก ควรตองเฝาระวงการขยายพนธไปในแหลงนำาธรรมชาต เพราะมถนกำาเนดอยในเขตรอนหรอกงเขตรอนของทวปอเมรกา ซงมสภาพภมอากาศคลายประเทศไทย และมรายงานแลววา เปนพชตางถนรกรานในบางประเทศแลว สวน แอโรวเฮดใบยาว มบานเกดอยในเขตอบอนของทวปอเมรกาเหนอ อาจตองระวง

ตาลปตรฤาษ

ดอกอะเมซอนhttp://www.alabamaplants.com/White-alt/Echinodorus_cordifolius_plant.jpg

ตนอะเมซอน

แอโรวเฮด

ตนแอโรวเฮดใบยาว ดอกแอโรวเฮดใบยาว

ฝนนำาhttp://tropicalflowers.la.coocan.jp/Limnocharitaceae/Hydrocleys%20nym-phoides/DSC04034.JPG

Cyclonexis sp.© Eckhard Völcker&Steffen Clauß(www.voelcker.com)

Paraphysomonas sp.© Eckhard Völcker&Steffen Clauß(www.voelcker.com)

สำาหรบการนำาไปปลกในพนทภเขาสงทมอากาศหนาวเยน ไมนาไวใจเทาไรเลยครบ สำาหรบพรรณไมนำาในกลมน ลวนแตมประวตยอนหลงทบานเกดไมคอยด การทนกสะสมหรอนกเลนพรรณไมแปลกหลายคนนำาเขามาในประเทศไทย จงเปนการเสยงตอการรกรานเขาสระบบนเวศพนทชมนำาตามธรรมชาตของเรา ตวอยางทเหนไดชด คอ ผกตบชวา (Eichhornia crassipes (Mart.) Solms) ทกลายเปนวชพชทสำาคญกำาจดเทาไรกไมหมดไปซงมบานเกดทเดยวกบพรรณไมนำาทกลาวไปทงหมด ดงนน ตามความเหนพ...คดวา เราอยาไปหามาปลกเลยจะดกวา เพราะพวกเราอาจเปนสวนหนงของการสรางปญหาใหแกระบบนเวศอนซบซอนและมความหลากหลายสงของประเทศเราใหถกทำาลายลงได

ปท ๘ ฉบ

บท ๒

พ.ศ. ๒

๕๕๘

Herbarium News 9

นเวศนาร โดย > พไผ

Flora of Thailand : พรรณพฤกษชาตของประเทศไทย โดย > ดอกเตอรอาร

สวสดคะนองๆ นเวศนารในฉบบทแลว นองๆ ไดรจกคำาวา “seed dispersal” หรอการกระจายของเมลดกนแลว นองๆ คงทราบแลววา การกระจายของเมลดเกดขนไดโดยปจจยหลายอยางดวยกน จงทำาใหพชจำาเปนตองมการปรบตวใหมโครงสรางทเหมาะสมตอการกระจายของเมลดทแตกตางกน ในครงทแลวเราไดเรยนรถงการกระจายของเมลดโดยอาศยลมเปนปจจยชวยในการพดพาไปตกในทเหมาะสมเพองอกเปนตนใหมตอไป นองๆ ยงจำาลกษณะของผลและเมลดทมการปรบตวใหเหมาะสมกบการกระจายโดยลมไดไหมคะ ถายงนกไมออก นองๆ สามารถกลบไปทบทวนกนไดใน “นเวศนาร” ฉบบทแลวนะคะ สวนในฉบบน เราจะไปเรยนรกนตอวา ปจจยในการกระจายของเมลดนอกจาก “ลม” แลว ยงมปจจยอนใดอกบาง และลกษณะของผลและเมลดพชทกระจายโดยอาศยปจจยเหลานนเหมอนหรอแตกตางจากเมลดทกระจายโดยลมอยางไร “นำา” เปนปจจยหนงทชวยในการกระจายของเมลด พชนำาและพชทมถนทอยใกลแหลงนำาหลายชนดมการปรบโครงสรางของผลใหสามารถลอยนำาได เชน มนำาหนกเบา ผวมน มเสนใยหรอชองอากาศอยภายใน เมอผลและเมลดลอยนำา นำาจะเปนตวกลางพดพาไปยงถนทอยใหมทเหมาะสมและงอกเปนตนพช

ตนใหมตอไป พชทมการกระจายของเมลดโดยอาศยนำาทนองๆ นาจะรจกกนด ไดแก มะพราว (Cocos nucifera L.) บวหลวง (Nelumbo nucifera Gaertn.) สวนเมลดวชพชหลายชนดทมขนาดเลกและนำาหนกเบานนสามารถใชนำาหรอลมเปนปจจยในการกระจายของเมลดไดทงค เราจะพบการกระจายของเมลดโดยอาศยนำาเปนปจจย ไดทงตามคคลองแมนำา ทะเล มหาสมทร หรอแมกระทงในขณะเกดฝนตกหรอนำาทวมกอาจมการกระจายของเมลดโดยอาศยนำาไดเชนกนนะคะ

ตรงกบภาษาองกฤษวา “explosive dispersal” คะ และเมอเมลดทถกปลอยออกมาไปตกในพนทเหมาะสมกจะสามารถงอกและเจรญเตบโตเปนตนใหมตอไปได พชทมการกระจายของเมลดแบบนมอยหลายชนดดวยกน ตวอยางเชน พชในกลมพชวงศตอยตง (Acanthaceae) พชวงศเทยน(Balsaminaceae) พชวงศเปลา (Euphorbiaceae) พชวงศถว (Fabaceae) พชวงศชบา (Malvaceae) เปนตน ในฉบบหนาเราจะมาเรยนรถงปจจยมชวตทชวยในการกระจายของเมลดกนบางนะคะสวนจะเปนอะไรนนตดตามไดในฉบบหนาคะ แลวพบกนนะคะ

ICACINACEAEH. Sleumer*Flora of Thailand Vol. 2 part 1: 75-92. 1970

ฉบบนเปนวงศ Icacinaceae หรอวงศเถาคน อยภายใตอนดบ Icacinales ซงมเพยง 2 วงศ อกวงศคอ Oncothecaceaeเปนพชถนเดยวของหมเกาะ New Caledoniaในมหาสมทรแปซฟก มเพยง 2 ชนด สำาหรบวงศ Icacinaceae ปจจบนม23 สกล ประมาณ 160 ชนด ในไทยเหลอเพยง6 สกล คอ Iodes, Miquelia, Natsiatum, Nothapodytes, Phytocrene, Pyrenacantha รวม 10 ชนด สวนสกลอนถกยายไปวงศอน ๆและไมใชอนดบเดยวกน ไดแก วงศ Cardiopteridaceae (Gonocaryum lobbianum(Miers) Kurz) วงศ Metteniusaceae (Apodytes, Pittosporopsis, Platea)

อยภายใตอนดบ Metteniusales และวงศ Stemonuraceae (Gomphandra, Medusanthera, Stemonurus) อยภายใตอนดบ

Aquifoliales นอง ๆ จะเหนไดวา ลกษณะทางสณฐานวทยาแทบใชไมไดเลยในการจดจำาแนกพชกลมน นอง ๆ ลองดภาพประกอบบางชนดนะครบ

พชวงศนไมคอยเปนทรจกและลกษณะเดนไมชดเจน ในทนจะกลาวถงลกษณะของวงศ Icacinaceae ปจจบน สวนใหญเปนไมเถาและแยกเพศตางตน ไมมหใบ มอจบแตกแขนงใบเรยงเวยนหรอตรงขาม ขอบใบเรยบ ชอดอกหลายแบบ ดอกขนาดเลก กลบเลยงและกลบดอกจำานวนอยางละ 3-6 กลบ กานดอกมขอใตกลบเลยง เกสรเพศผเทาจำานวนกลบดอก รงไขเหนอวงกลบ กานเกสรเพศเมยสน ผลผนงชนในแขง มเมลดเดยว

*Hermann Otto Sleumer (1906-1993) นกพฤกษศาสตรชาวดชตทเกดในเยอรมน

เถาคน Iodes cirrhosa Turcz.

บวหลวง (Nelumbo nucifera Gaertn.) มการกระจายของเมลดโดยอาศยนำา จงมการปรบโครงสราง

ของผลและเมลดใหสามารถลอยนำาได

พชบางชนดเมอผลแหงแก จะมแรงดนภายในดนใหผลแตกออก และปลดปลอยเมลดทอยภายในผลออกมา นองๆ นาจะนกภาพตามไดงายขนถาพเปรยบเทยบวาคลายการระเบดออกของผล ซงกระบวนการกระจายของเมลดแบบคลายการระเบดของผลแบบน

พชทมการกระจายของเมลดแบบ Explosive

Dispersalพชวงศเปลา (Euphorbiaceae)

พชวงศถว (Fabaceae) พชวงศชบา (Malvaceae)

ดนหม Gonocaryum lobbianum (Miers) Kurz

ผลออนดนหม

ดอกดนหม

ผลแกดนหม

อายบาว Stemonurus malaccensis (Mast.) Sleumer

ตองอาน Phytocrene bracteata Wall.

ผล

ชอดอกเพศผ

ดอกเพศผ

ชอดอกเพศเมย(http://budak.blogs.com/the_an-notated_budak/2006/10/liana.html ใบ

ดอกอายบาว

ใบและผลอายบาว

Herbarium News 10

ปท ๘

ฉบบท ๒

พ.ศ

. ๒๕๕

๘

สน 200 ป ทภกระดง ทามกลางอากาศหนาวเยนบนยอดภกระดงทนกทองเทยวบากบน อาศยแรงกายแรงใจ เอาชนะความเหนดเหนอยเปนบทพสจนความอดทนทจะเดนขนสยอดภ เพอชมทวทศน สมผสธรรมชาตทสวยงาม ภายในอทยานแหงชาตภกระดง จงหวดเลย บรเวณลานกางเตนทของศนยบรการ

จากพนดน) พนกวดไดถง 266 เซนตเมตร สนสองใบตนนอยคกบภกระดงมานานแลวเราจงตองชวยกนบำารง ดแลรกษากนดวย ทนเรามารจกสนสองใบกนสกนด สนสองใบ มชอพฤกษศาสตรวา Pinus merkusii Jungh. & de Vriese อยในวงศ Pinaceae เปนไมตนขนาดใหญ อยในกลมพชเมลดเปลอย (Gymnosperms) ลำาตน

คอลมนจร โดย > พนก

ถามมาตอบไป โดย > พฮก สวสดคะนอง ๆ เรามาพบกนอกครงแลวนะคะ พฮกไดรบมอบหมายใหไปสำารวจปาดอนปตา ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอคะ นอง ๆ คงสงสยใชไหมคะวาปาดอนปตาคออะไร เรามาดคำาตอบกนดกวาคะ ปาดอนปตา คอ พนททเปนทสาธารณ-ประโยชนมการสรางศาลแลวเชญเจาทมาอยในศาล เพอชวยในการดแลปกปกรกษาคนในหมบานใหอยเยนเปนสข ทำาการเกษตรใหไดผลด ชวยดแลพนทปาและสตวตาง ๆ ทอยในพนทไมใหผใดมาทำาลายและทำาราย ในบางพนทอาจจะเรยกปาดอนปตาวา ดอนหอ ซงกคอหอปตา บรเวณปาดอนปตานจะมตนไมใหญหลายชนด เชน ยางนา กระบาก มะคาโมง มะคาแต ไทร พะยอม บางชนดมประโยชนเปนพชสมนไพรหรอพชอาหารเชน ตวเกลยง กระบก อบเชย กำาแพงเจดชน หนามเลบเหยยว คดเคา แตชาวบานไมกลาทจะเขาไปใชประโยชน เนองจากเกรงกลวความศกดสทธของพอป จงทำาใหบางพนทเรยกปาดอนปตานวา ปาศกดสทธ

ปาดอนปตาแตละแหงมคณะกรรมการหมบานดแลหรอหากทไหนมพนทคอนขางมากหรอมนโยบายแบงพนทสวนหนงใหเปนแหลงทองเทยวดวย กจะมหนวยงานเขามารวมดแล เชนเทศบาลหรอองคการบรหารสวนตำาบล ซงจะมการตงกฎและระเบยบตาง ๆ อาท หามตดตนไม ถงแมวาตนไมนนจะโคนลงหรอตายแลวกตาม หากตองการจะใชประโยชนตองนำาเรองมาเสนอคณะกรรมการกอนถงจะสามารถนำาตนไมนนมาใชประโยชนไดแตเพอสวนรวมเทานน หามลาสตว ซงขอหามตาง ๆ นกตงไวเพอปองกนเทานน ในความเปนจรงแลวชาวบานกไมกลาทจะเขาไปใชประโยชน เนองจากเกรงกลวความศกดสทธของพอป แตอาจจะมบางทจะเขาไปหาเหดกบแมลงตาง ๆ เชน แมงอนน เพอนำามาเปนอาหาร และทกปจะมการเลยงพอป 2 ครง เรยกวาเลยงขน ในวนขน 3 คำา เดอน 3 เปนการเลยงหลงจากการเกบเกยว และเลยงลง ในวนขางขนเดอน 6 เปนการเลยงกอนทจะเรมฤดการเกบเกยวคะ สงของทจะตองนำามาไหวพอป เชน หม ไก ขนมหวาน ผลไม เหลาขาว หมาก พล บหร

ดอกไมสแดง ซงแตละทกจะมพธทแตกตางกนโดยแตละบานอาจจะนำาของไหวมาเองหรอนำาเงนไปมอบใหกบผใหญบานเพอไปจดเตรยมสงของตาง ๆ ซงพธนจะจดกนตงแตชวงเชา โดยม “จำา” คอบคคลททำาหนาทเปนสอกลางระหวางพอปกบคนในหมบาน เปนผทประกอบพธตาง ๆ ขอพรพอปใหปกปองดแลคมครองคนในหมบาน ทำาการเกษตรใหไดผลด เปนตน หลงจากเสรจพธแลวกกนขาวรวมกนทงหมบาน

เปลาตรง เมออายยงนอยเรอนยอดเปนพมรปทรงพระมด เมอโตเตมทเรอนยอดจะแผกวาง แตกกงกานรปทรงสวยงาม ชวยสรางทวทศนเพมเสนหและเสนสายทสวยงาม ใบของสนสองใบเปนใบเดยวรปเขมออกเปนกระจก มจำานวน 2 ใบตอกระจก จงไดชอเรยกวา สนสองใบ แตถาออกกระจกเปน 3 ใบ กจะเปนสนสามใบ ซงเปนสน

นอง ๆ ทไปทองเทยวพกผอนชมธรรมชาตควรฝกสงเกตสงทอยรอบ ๆ ตวเราดวยนะคะและสงทตองระมดระวงเวลาอยใกลตนไมใหญ ๆ ทมอายมาก กคอกง กานแหง ผ ทอาจม แลวหกรวงตกใสเอาได แลวพบกนฉบบหนาคะ...

เนองจากปาดอนปตาเปนพนทสาธารณ-ประโยชน ทำาใหในปจจบนนพนทปาดอนปตาบางแหงกถกบกรกจากการทำาการเกษตร หรอบางทกมการขอใชพนทไปสรางเปนหนวยงานราชการ เปนตน และจำานวนประชากรทเพมมากขนพนททำามาหากนลดนอยลง หรอวถชวตทเปลยนไปตามยคตามสมย ทำาใหไมไดสนใจหรอใหความสำาคญกบปาดอนปตามากนก ซงจรง ๆ แลวปาดอนปตามความสำาคญ เปนพนททมประโยชนนานปการ และมความหลากหลายของพรรณพชสง ดงนนพฮกจงหวงวาหมบานแตละแหงจะยงคงรกษาปาดอนปตาใหคงอยตลอดไปนะคะ ถาทหมบานของนอง ๆ มปาดอนปตากเขยนมาเลาใหพฮกทราบบางนะคะ ฉบบหนาพบกนใหมคะพนทปา

กระบาก

กำาแพงเจดชน

ศาลพอป

สงของใชในพธบวงสรวงพอป พธบวงสรวงพอป

นกทองเทยววงกวาง ของอทยานแหงชาตภกระดง ตนไมใหญตนหนง ยนตนสงตระหงานเกอบ 30 เมตรโดดเดนอยบนลานหญา แสดงถงการยนตนอยบนยอดภกระดงผานกาลเวลามาหลายชวอายคน ตนไมใหญทพนกพดถงกคอ ตนสนสองใบ นอง ๆรมยคะวา ตนสนสองใบตนนมการหาอายแลวปรากฏวามอายกวา 200 ป หรอประมาณตนสมยกรงรตนโกสนทรของเราเชยว พนกลองวดความใหญโต วดไดประมาณ 2 คนโอบแนะ พอใชเทปวดรอบลำาตนทระดบอก (ทระดบ 130 เซนตเมตร

อกชนดหนง มกาบใบหมทโคนใบ ใบเรยงเวยนตามกงและกาน ใบยาว 10-27 เซนตเมตรโครงสรางสบพนธของสน เรยกวา โคน (cone) มทงโคนเพศผ และโคนเพศเมย

เรอนยอดสนสองใบ

ตนสนอายกวา 200 ป ทอทยานแหงชาตภกระดง

ตนสนสองใบบรเวณลานกางเตนท

ปท ๘ ฉบ

บท ๒

พ.ศ. ๒

๕๕๘

Herbarium News 11

บานหนองตาไก นนความจรงมอยหลายแหงทใชชอตนไมชนดนเปนชอหมบาน เชน บานหนองตาไก ตำาบลอากาศ อำาเภออากาศอำานวย จงหวดสกลนคร เพราะบรเวณรมหนองนำาประจำาหมบานจะพบตนตาไก หรอ กำาแพงเจดชน ขนกระจายอยทวไป นอกจากตาไกยงมชอเรยกอน ๆ แตกตางตามภมภาคตาง ๆ ไดแก ตะลมนก (ราชบร) ตาไก (พษณโลก) นำานอง มะตอมไก (เหนอ) หลมนก (ใต) ขอบกระดง พรองนก (อางทอง) ขาวไก เครอตากวางตากวาง ตาไก (ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ)กระดมนก (ประจวบครขนธ) เปนตน โดยมชอวทยาศาสตรวา Salacia chinensis L. เปนพชในวงศ Celastraceae เปนไมเถาเนอแขง หรอไมพมรอเลอย สง 2-6 เมตร เปลอกลำาตนเรยบสเทานวล เนอไมมวงปสนำาตาลแดงเขมจำานวนหลายชนเหนชดเจน เรยงซอนกนเปนชน 7-9 ชนใบเดยว เรยงตรงขาม สลบตงฉาก แผนใบคอนขางหนา รปวงร รปวงรกวาง รปไข รปวงรแกมใบหอก หรอรปไขกลบ กวาง 2-4 เซนตเมตร ยาว 4-8 เซนตเมตร ปลายแหลมหรอมน โคนใบสอบ ขอบหยกหยาบ ๆ หลงใบเรยบเปนมนสเขยวเขม ทองใบเรยบ เนอใบกรอบ กานใบยาว 0.6-1.5 เซนตเมตร ผวใบดานบนและดานลางคอนขางหนาเปนมน เสนแขนงใบ 4-10 ค ดอกเลก สเขยวอมเหลองหรอเหลอง ออกเปนชอ

แบบกระจกหรอชอแยกแขนงสน ๆ ตามซอกใบมกลบดอก 5 กลบ สเหลองปนเขยว ออกเปนกลมหรอชอสน ๆ ทซอกใบ หรอกงกาน ปลายกลบดอกมนบดเลกนอย แกนดอกนนเปนวงกลมม 3-6 ดอกในแตละชอ กลบดอกรปรหรอรปไขกวาง ยาว 3-4 มลลเมตร กานดอกยาว 6-10 มลลเมตร กลบเลยงเลกมากม 5 กลบรปสามเหลยม ปลายมนกลม ยาวประมาณ 1 มลลเมตร ขอบเปนชายครย จานฐานดอกรปถวยคลายเปนถง มปมเลก ๆ ตามขอบ เสนผาน-ศนยกลาง 1.5-2 มลลเมตร เกสรเพศผ 3 เกสร ตดบนขอบจานฐานดอก กานเกสรเพศผสน อบเรณรปสอม ปลายเกสรชนกนเปนยอดแหลม รงไขม 3 ชอง ซอนอยในจานฐานดอก ออวลม2 เมด ในแตละชอง กานเกสรเพศเมยสน ผลสดรปรางคอนขางกลม ผวผลเกลยง รปกระสวยกวางหรอร ขนาดเสนผานศนยกลาง 1-2 เซนตเมตร ผลออนสเขยว ผลสกสแดงหรอสแดงอมสมภายในมเมลดกลมขนาดใกลเคยงกบผล 1 เมลดออกดอกชวงเดอนมกราคมถงมนาคมผลรบประทานได พบตามปาชายทะเลและปาเบญจพรรณทวไป

ชอบานนามพรรณไม โดย > พอน

มาเขาหองสมดกนดกวา โดย > ดอกปบประวตศาสตรการกำาเนดหองสมด ภาค 3

ทางดานอเมรกา หองสมดทเกาแกทสดคอ หอสมดมหาวทยาลยฮาวารด (Harvard University Library) หอสมดแหงนเรมตนจากหองสมดสวนตวของสาธคณจอหน ฮาวารด (John Harvard) มหนงสอสะสมอยเพยง 400 เลม แตตอนนมหนงสออยถงเกอบ 16 ลานเลม เปนหองสมดทมขนาดใหญเปนอนดบทหาของโลก และเปนหองสมดมหาวทยาลยทใหญทสดในโลก เนองจากสงพมพตางๆ ไดรบการตพมพเผยแพรและหองสมดมจำานวนหนงสอมากขน จงจำาเปนตองมระบบการจดหมวดหมหนงสอซงนยมในขณะนนแบงออกเปน 5 หมวด คอ กฎหมาย เทววทยา ประวตศาสตร วรรณคด ศลปศาสตร และวทยาศาสตรไดมการจดตงหอสมดประชาชนขน ในยโรป หอสมดแหงชาตองกฤษ (British Library) กอตงเมอ ค.ศ. 1973 โดยสบตอมาจากหอสมดแหงบรตชมวเซยมกอตงเมอ ค.ศ. 1753 มหนงสอและสอตางๆ กวา 150 ลานรายการ ครบทกภาษา ตงอยในกรงลอนดอน ทางดานอเมรกาในป 1800 มการจดตงหอสมดรฐสภาอเมรกน (Library of Congress) ขน ซงเปน

สรรพคณของตาไก ลำาตน สรรพคณชวยบำารงโลหต ดวยการใชลำาตนนำามาตมกบนำาดมกอนอาหารวนละ 1-2 ชอนชา ชวงเชาและเยน หรออกสตรใหใชผสมเขากบเครองยารากชะมวง รากตมกาขาว และรากปอกอน (ลำาตน) หรอจะใชรากนำามาตมหรอดองเปนสราไวดมกไดเชนกน ชวยบำารงกำาลง ชวยฟอกโลหต แกโลหตเปนพษ ทำาใหรอน แกโลหตจาง ดวยการใชตนผสมเขายากบเปลอกตนมะดก (ตน) หรอจะใชรากนำามาตมหรอดองสราดมกได นอกจากน ลำาตนยงใชปรงเปนยาขบปสสาวะได โดยใชเขากบเครองยา แกนตากวง แกนตาไก แกนตาน แกนดกไส และแกนตานกกดชวยแกมตกด ชวยฟอกและขบระดขาว ขบนำาคาวปลาของสตร ดวยการใชตนผสมเขายากบเปลอกตนมะดก หรอจะใชใบหรอรากตาไกกไดเชนกน ในภมภาคอนโดจนใชเขายาพนบานเพอชวยลดกำาหนด หรอความตองการทางเพศ ประโยชนตาไก นอกจากจะใชเปนยาสมนไพรแลวผลกสามารถใชรบประทานไดเชนกนปายชอบานหนองตาไก ต.อากาศ

อ.อากาศอำานวย จ.สกลนคร

วงป

ตาไก หรอ กำาแพงเจดชน

ผล

ใบ© Sudarat Homhual

www.thaicrudedrug.com

หองสมดยคฟนฟศลปะวทยาการ (Renaissance) ยครงเรองของหองสมด

การสนบสนนจากฝายรฐทำาใหกจการหองสมดพฒนาขนอยางเตมทตวอยางเชน มหาวทยาลยออกซฟอรด (Oxford University) มหาวทยาลยทเกาแกทสดขององกฤษ หองสมดลอเรนเทยน ในฟลอเรนซ (Laurentian Library, Florence) หองสมดวาตกน ในนครรฐวาตกน (Vatican Library, Vatican City) หองสมดอมโบรเซยน ในมลาน (Ambrosian Library, Milan)

ในยคฟนฟศลปะวทยาการ(Renaissance) การประดษฐแทนพมพกเตน-เบรก (Gutenburg) ทำาใหมการผลตหนงสอไดเปนจำานวนมากและมความเจรญรงเรองของสถาบนการศกษาหลาย ๆ แหงในยโรป สงผลใหกจการหองสมดเฟองฟและไดรบ

เอกสารอางอง1. ปราณ อศวภษตกล. (2549). หองสมด: ววฒนาการจากดนเหนยวสสออเลกทรอนกส. กรงเทพฯ: บรษท มสเตอรกอปป (ประเทศไทย) จำากด.2. งานสารสนเทศและหองสมดสตางค มงคลสข คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหดล. (2552). “หองสมด”ทมแต “หนงสอ” (ประวตศาสตรหองสมด). สบคนเมอวนท 10 กมภาพนธ, 2558, จาก http://stang.sc.mahidol.ac.th/bookfair/Oldweb/Article003part2.htm3. รศ.จมพจน วนชกล. (2548). พฒนาการของสารนเทศจากการบรการของหองสมด. สบคนเมอวนท10 กมภาพนธ, 2558, จาก http://www.wachum.com/eBook/1630101/content4.html

หองสมดทใหญทสดในโลก ตงอย ณ กรงวอชงตน ดซและจดตงสมาคมหองสมดอเมรกน (ALA - AmericanLibrary Association) เปลยนแนวคดการจดหนงสอใหเปนแบบหนหลงหนงสอชนกน เลมไหนทไมมผอานจะถกเกบเขาหองหนงสอ โดยเมลวล ดวอ(Melvil Dewey) ผคดคนการจดหมวดหมหนงสอระบบทศนยมดวอ (Dewey Decimal Classification:DDC) จดใหมการศกษาวชาบรรณารกษขนเปนครงแรกทมหาวทยาลยโคลมเบย

แทนพมพกเตนเบรก (Gutenburg) (http://en.wikipedia.org/wiki/His-

tory_of_printing)

หอสมดมหาวทยาลยฮาวารด (Harvard University Library)(https://etseq.law.harvard.edu)

หอสมดแหงชาตองกฤษ (British Library)(https://www.gotoknow.org/posts/231002)

หอสมดรฐสภาอเมรกน (Library of Congress)(https://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_Jefferson_Building)

Herbarium News 12

สำ�นกง�นหอพรรณไม กรมอทย�นแหงช�ต สตวป� และพนธพช 61 ถนนพหลโยธน ล�ดย�ว จตจกร กรงเทพฯ 10900 โทร./ โทรส�ร 0 2561 0777 ตอ 1476 http://www.dnp.go.th/botany ทปรกษ� : นพนธ โชตบ�ล อธบดกรมอทย�นแหงช�ต สตวป� และพนธพช อดศร นชดำ�รงค รองอธบดกรมอทย�นแหงช�ต สตวป� และพนธพช ณรงค มหรรณพ ผอำ�นวยก�รสำ�นกวจยก�รอนรกษป�ไมและพนธพช

วชย ออนนอม หวหน�สำ�นกง�นหอพรรณไม บรรณ�ธก�ร : ร�ชนย ภม� ออกแบบ : ศวต� อยประเสรฐ จดพมพ : บรษทประช�ชน จำ�กด โทร. 0 2636 6550

เรองจากปก โดย > ลงตะครำา

สวสดครบนอง ๆ เรองจากปกฉบบนแนะนำากลมพชทรจกกนดใชประโยชนมากทสดวงศหนงฟก แฟง แตง บวบ หรออน ๆ แลวแตจะเรยกครบ ชอสามญทรจกกนดคอ gourds หรอ cucurbitsซงเปนชอทวไปทใชเรยกพชกลมน นอกจากพชทกลาวมาแลว ยงรวมไปถงแตงโม แคนตาลป แตงกวาตำาลง มะระ ซกน และฟกขาว ทเปนพชสมนไพรกำาลงไดรบความนยมของเรา และยงมพชปาอกหลายชนดทนอง ๆ อาจคนเคยหรอไมรจกเลย แตคราวนแนะนำาเฉพาะพชทนำามาใชประโยชนนะครบ

ลกษณะทางพฤกษศาสตร สวนใหญเปนไมเถาลมลกมมอจบหรอ tendrils มทงใบเดยวและใบประกอบ เรยงเวยน ดอกออกเปนชอหรอออกเดยว ๆ ตามซอกใบ บางครงดอกเพศผและดอกเพศเมยอยตนเดยวกน (monoecious)หรออยคนละตน (dioecious) แตลกษณะดอกคลาย ๆ กน กลบเลยงและกลบดอกมจำานวนอยางละ5 กลบ เกสรเพศผม 3 หรอ 5 เกสร แยกหรอเชอมตดกน รงไขอยใตวงกลบ (inferior ovary) ม 3 ชองกานเกสรเพศเมยม 1 อน ยอดเกสรแยกเปน 3 แฉก หรอกานเกสรเพศเมยม 3 อน ผลมทงแบบผลสดมหลายเมลดหรอผลแหงแตกเปน 3 ซก ซงลกษณะของเกสรเพศเมยและผลใชจำาแนกออกเปน2 วงศยอย ลกษณะตวหนาเปนวงศยอย Cucurbitoideae ตวเอยงเปนวงศยอย Nhandiroboideae เมลดมรปรางแตกตางกน แตสวนมากจะแบน ๆ มปกหรอไมมปก แตขอมลดานชวโมเลกลในปจจบนอาจแบงไดเปน 5 กลมหรอ 5 วงศยอย รวมมประมาณ 120 สกล กวา 850 ชนด ทแนะนำาใหนอง ๆ รจกคราวนทงหมดอยภายใตวงศยอย Cucurbitoideae

ฟก Benincasa hispida (Thunb.) Cogn.เขาใจวามถนกำาเนดแถบมาเลเซยและอนโดนเซยมอจบแยกแขนง ดอกสเหลอง กลบดอกแยกกนเกสรเพศผ 3 เกสร แยกกน ผลมขน ซงในธรรมชาตจะมขนาดเลกรปคอนขางกลม ชอสามญ Wax gourd

นำาเตา และฟกทองญปน สวน C. maxima Duchesne ลกษณะทวไปคลายกนแตกลบเลยงเปนรปแถบไมเปนแผนกวาง ขวผลหนาแตไมแผกวางจรดผล เปนรว มรพรน ชอสามญคอ Autumn squash สวน C. pepo L. กานผลเรยวกวา เปนเหลยม ไมมรพรน ชอสามญคอ Squash รวมถง Zucchinis ซงทงสามชนดมหลากหลายสายพนธ

มะระ Momordica charantia L. มถนกำาเนดในแอฟรกา เอเชย ออสเตรเลย และหมเกาะแปซฟกมอจบไมแยกแขนง ดอกสเหลอง เพศผและเพศเมยอยตนเดยวกน ใบประดบตดประมาณกงกลางกานดอก ม 2 ลกษณะคอ forma chrantia หรอมะระ ผลเรยวยาว หรอขนาดใหญ ผวเปนปมทหรอมน ไมพบในธรรมชาต สวน forma abbreviata (Ser.) W. J. de Wilde & Duyfjes หรอมะระขนกผลขนาดเลกกวา มปมแหลม สวนมากพบตามธรรมชาต ทงสองลกษณะมชอสามญ Bitter melon สวน ฟกขาว M. cochinchinensis (Lour.) Spreng. ดอกเพศผและดอกเพศเมยอยคนละตน ใบประดบตดทปลายกานดอก ผลรปร

นอกเหนอจากทกลาวมาแลวยงม หลอฮงกวยSiraitia grosvenorii (Swingle) C. Jeffrey ex A. M. Lu & Zhi Y. Zhang ทพบตามรานขายยาจน แตไมพบปลกในไทย

เอกสารอางอง1. De Wilde, W.J.J.O. and B.E.E. Duyfjes. (2008). Cucurbitaceae. In Flora of Thailand Vol. 9 part 4.2. Staples, G.W. and D.R. Herbst. (2005). A tropical garden flora: Plants cultivated in the Hawaiian Islands and other tropical places. Bishop Museum Press. Honolulu, Hawaii.

แตงไทย Cucumis melo L. มถนกำาเนดในแอฟรกา มอจบไมแยกแขนง ดอกสเหลอง แยกเพศผและดอกเพศเมยอยตนเดยวกน ไมมใบประดบ ลำาตนมขนสนนม ปลายใบกลม ผลเวาเปนแอง มหลากหลายสายพนธ แยกเปน แตงไทยแคนตาลป เปนตน ชอสามญ Melon, Musk melon, Cantaloupe แตงกวา Cucumis sativus L. อาจมถนกำาเนดในอนเดย แตในไทยพบในธรรมชาตทเปนลกษณะดงเดม ลกษณะทวไปคลายแตงไทย แตปลายใบแหลม ผลเรยวยาว ขนาดเลกกวา ผวเปนตม ชอสามญ Cucumber ฟกทอง Cucurbita moschata Duchesne นาจะมถนกำาเนดในอเมรกากลางหรออเมรกาใตตอนบน มอจบแยกแขนง ดอกสเหลอง กลบดอกเชอมตดกนประมาณกงหนง เกสรเพศผเชอมตดกนเปนเสาเกสร ทรจกกนดคอ ฟกทองทวไป ฟกทอง

แตงโม Citrullus lanatus (Thunb.) Matsum. & Nakai มถนกำาเนดในแอฟรกา ลกษณะคลายกบฟกแตกลบเลยงเรยวแคบกวา และผลเกลยง ชอสามญ Water melon ผกตำาลง Coccinia grandis (L.) Voigt พบทวไปในแอฟรกา เอเชย และออสเตรเลย มอจบไมแยกแขนง ดอกสขาวเพศผและดอกเพศเมยอยคนละตน ชอสามญ Ivy gourd

และเอเชย มอจบแยกแขนง ดอกสขาว เพศผและเพศเมยอยตนเดยวกน ดอกเพศผออกเดยว ๆ ตามซอกใบ ชอสามญ Bottle gourd บวบ Luffa acutangula (L.) Roxb. ลกษณะทวไปคลายนำาเตา แตดอกเพศผออกเปนชอ ดอกสเหลอง ผลเรยวแคบกวา ชอสามญRidge gourd หรอ Chinese gourd มอกชนดL. aegyptiaca Mill. หรอบวบหอม ผลขนาดใหญกวาไมเปนเหลยม ผนงผลดานในเปนเสนใยทใชประโยชนหลากหลาย ชอสามญ Luffah หรอ Vegetable sponge

ลกแพร เมลดขนาดใหญ ยอดและผลใชปรงอาหาร ชอสามญ Chayote

นำาเตา Lagenaria siceraria (Molina) Standl. ไมทราบถนกำาเนดทแนนอน แตชอวเคราะหจากตวอยางพรรณไมทเกบในชลพบทงในอเมรกา แอฟรกา

กวางหรอกลม ผวเปนหนามแหลม ในเยอหมเมลดมสารไลโคปนมฤทธตานอนมลอสระสง

แตงกะเหรยงหรอฟกแมว Sechium edule (Jacq.) Sw. มถนกำาเนด

ในอเมรกากลาง ตางจากพชในกลมทกลาวมาทงหมดทรงไขมออวลเพยงเมดเดยว คอผลจะมเพยงเมลดเดยว มอจบแยกแขนง ดอกสเขยว ๆ

เพศผเปนชอแยกแขนงอยตนเดยวกนกบดอกเพศเมยทออกเดยว ๆ ผลคลาย

ดอกแตงโม ผลฟก

ดอกผกตำาลง ผลผกตำาลง

ดอกฟกทอง

ผลนำาเตา

ผลบวบหอม ผลบวบ

ยอดฟกแมว

ผลฟกแมว

ดานในผลฟกขาว

ผลฟกขาว

ผลมะระ ผลมะระขนก

ผลฟกทอง