heptapolis · 2018. 10. 5. · ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ὁ Διόδωρος ὁ Σικελιώτης...

ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΣΙΚΕΛΙΩΤΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

ΤΟΜΟΣ Α´(ΒΙΒΛΙΟΝ Α´)

ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ

Τίτλος: Διοδώρου Σικελιώτου Ἱστορική βιβλιοθήκη – Τόμος Α´ (Βιβλίον Α´)Σελιδοποίησις: Ἀλέξιος Δ. Μάστορης

Ἐξώφυλλο: Δημήτριος ΜπιλιλῆςἘκδόσεις: ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ - «ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ»

Ὑπεύθυνος Ἐκδόσεως: Λεωνίδας Ἀθ. ΓεωργιάδηςCopyright© ἐκδόσεις Λ. Γεωργιάδης 2011

ΙSΒΝ: 978-960-316-502-6SET: 960-316-138-1

Κεντρική διάθεσις:Τηλ. 210 38 15 000

Βιβλιοπωλεῖα:Σόλωνος 114, Ἀθῆναι Τ.Κ. 106 81, τηλ. 210 38 47 347

Κηφισίας 263, Κηφισιά Τ.Κ. 145 62, Τηλ. 210 80 15 113www.georgiadesbooks.com - e-mail: [email protected]

ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΣΙΚΕΛΙΩΤΟΥΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

ΤΟΜΟΣ Α´(ΒΙΒΛΙΟΝ Α´)

ΜΕΤΑΦΡΑΣΙΣ

Ἀπόστολος Παπανδρέου

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ – ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Κωνσταντῖνος Ποταμιᾶνος

Ἀπαγορεύεται ἡ ἀναδημοσίευσις ὁλόκληρης ἢ μέρους τῆς παρούσης μελέτης, μὲ ὁποιοδήποτε μέ-σο, χωρὶς τὴν γραπτὴ ἄδεια τοῦ ἐκδότου. Ἐπιτρέπεται ἡ ἀναφορὰ στὸ παρὸν βιβλίο ἢ στὸ περιεχόμενό του μόνον σὲ περίπτωσι ποὺ παρου-σιάζονται ρητῶς τὰ στοιχεῖα αὐτοῦ.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ὁ Διόδωρος ὁ Σικελιώτης εἶναι τέκνο τῆς Ἑλληνορρωμαϊκῆςἀρχαιότητος, πού διαμορφώθηκε μέ τήν κατάκτησι τῆς Ἑλλάδοςκαί τῆς Ἑλληνικῆς καί ἐξελληνισμένης Ἀνατολῆς ἀπό τούς Ρω-μαίους. Ἡ οἰκουμενική πραγματικότης, πού δημιουργοῦσε τόΡωμαϊκό κράτος, προκαλοῦσε βαθειές ἀλλαγές στίς συνειδή-σεις τῶν ἀνθρώπων, στήν ψυχολογία τους, στόν τρόπο σκέψεως,στίς ἰδέες τους γιά τόν κόσμο καί τήν κοινωνία, πού εὕρισκαν τήνἀντανάκλασί τους στά ἰδεολογικά καί φιλοσοφικά ρεύματα τῆςἐποχῆς. Ὁ Ἑλληνικός πολιτισμός, πού εἶχε ἁπλωθῆ μέ τίς κατα-κτήσεις τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου στίς χῶρες τῆς Ἀνατολῆς, διαποτί-ζει τώρα τήν πνευματική ζωή τῆς Ρώμης. Ὁ Ἑλληνικὸς Πολιτι-σμός κατακτᾶ τά ἰσχυρότερα πνεύματα τῆς Ρώμης, σάν τόνΚικέρωνα, τόν Λουκρήτιο, τόν Σκιπίωνα κ.ἄ. Ἀλλὰ τό κύριογνώρισμα τῶν τελευταίων πρό Χριστοῦ αἰώνων εἶναι ἡ δια-σταύρωσις καί ἀλληλοδιείσδυσις τῶν πολιτιστικῶν στοιχείωντοῦ ἀρχαίου κόσμου, τῶν Ἀσιατικῶν, Ἑλληνικῶν καί Ρωμαϊκῶνσέ ὅλους τούς τομεῖς τῆς κοινωνικῆς καί πνευματικῆς ζωῆς. Ἡἐπιστήμη, ἡ φιλοσοφική σκέψις, ἡ θρησκεία, ἡ τέχνη, διαφορο-ποιοῦνται μέσα στήν νέα ἱστορική πραγματικότητα, ἐκφράζουνκαί ὑπηρετοῦν τίς ἀνάγκες της. Καί δέν εἶναι τυχαῖο ὅτι οἱ πε-ρισσότεροι φιλόσοφοι, ρήτορες, πεζογράφοι καί ποιητές τῆςἐποχῆς αὐτῆς προέρχονται ἀπό τήν Μ. Ἀσία, τήν Αἴγυπτο, τήνΣυρία, ἀκόμα κι’ ἀπό τόν Εὔξεινο Πόντο.

Οἱ συγγραφεῖς τώρα στρέφονται πρός τά «ἐπιστημονικά» θέ-ματα, θά ἐλέγαμε, μέ τά μέτρα τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Ἡ ἱστορία,ἡ γεωγραφία, ἡ φιλοσοφία, ἡ ρητορική, εἶναι οἱ τομεῖς τῆς γνώ-σεως πού συγκεντρώνουν τό μεγαλύτερο ἐνδιαφέρον. Ἀξιόλο-γοι συγγραφεῖς σάν τόν Πολύβιο, τόν Στράβωνα, τόν Διονύσιο,

7

καί στοιχείων, πού μᾶς προσφέρει ὁ ἴδιος στήν ἱστορία του.Ἀναφέρει λ.χ. ὅτι εἶδε μέ τά μάτια του τούς Αἰγυπτίους νά λυν-τσάρουν ἕνα Ρωμαῖο, μέλος κάποιας διπλωματικῆς ἀποστολῆς,διότι ἐφόνευσε ἕνα αἴλουρο, πού ἦταν ἱερό ζῶο τῶν Αἰγυπτίων.Καί παρατηρεῖ ὅτι αὐτό ἔγινε «καθ’ ὃν χρόνον Πτολεμαῖος μὲνὁ βασιλεὺς ὑπὸ Ρωμαίων οὔπω προσηγόρευτο φίλος, οἱ δ’ ὄχλοιπᾶσαν εἰσεφέροντο σπουδὴν ἐκθεραπεύοντες τοὺς παρεπιδη-μοῦντας τῶν ἀπὸ τῆς Ἰταλίας καὶ σπεύδοντας μηδεμίανἀφορμὴν ἐγκλήματος ἢ πολέμου δοῦναι διὰ τὸν φόβον» (Ι, 83).Πρόκειται γιά τόν Πτολεμαῖο τόν Α´ τόν Αὐλητή, πού ἀνέβηκεστόν θρόνο τό 80 π.Χ. καί μόλις κατά τό 59 π.Χ. ἐπέτυχε ν’ ἀνα-γνωρισθῆ ἀπό τήν Ρωμαϊκή Σύγκλητο μέ τίς ἐνέργειες τοῦ Καί-σαρος καί τοῦ Πομπηΐου. Ὁ Διόδωρος λοιπόν εὑρίσκεται στήνΑἴγυπτο, γιά νά συγκεντρώση ἐπί τόπου ὑλικό γιά τήν ἱστορίατου, μετά τό 59 π.Χ. καί δέν γνωρίζουμε ἐπί πόσον καιρόν ἔμεινεἐκεῖ. Καί πρέπει νά ἄρχισε τήν συγγραφή τοῦ ἔργου του πρίνἀπό τό 56 π.Χ., ὅταν ἀναφέρη ὅτι οἱ τελευταῖοι ξένοι βασιλεῖςτῆς Αἰγύπτου ἦσαν οἱ Μακεδόνες, τῶν ὁποίων ἡ δυναστείαἐκράτησε, λέγει, ἐπί διακόσια ἑβδομήντα ἕξι ἔτη. Δεδομένου, ὅτιἡ κατάκτησις τῆς Αἰγύπτου ἀπό τόν Ἀλέξανδρο τοποθετεῖταιἀπό τόν ἴδιο στά 331 π.Χ., συνάγεται ὅτι τό 56 π.Χ. (δηλ. 331μεῖον 276) εἶχε ἤδη ἀρχίσει τήν συγγραφή τοῦ ἔργου του.

Τώρα τό τελευταῖο σύγχρονό του γεγονός, πού ἀναφέρεταιστό ἔργο του, εἶναι ἡ ἵδρυσις μιᾶς Ρωμαϊκῆς ἀποικίας στό Ταυ-ρομένιο. Ὁ ἀποικισμός αὐτός ἔγινε τό 36 π.Χ., ὅπως μαθαί-νουμε ἀπό τόν Ἀππιανό. Αὐτήν περίπου τήν ἐποχή πρέπει νάἐτελείωσε τήν συγγραφή ἤ τήν θεώρησι τοῦ ἔργου του, ὅπως συ-νάγεται καί ἀπό δύο ἄλλες ἐνδείξεις. Ὁ ἴδιος μᾶς λέγει ὅτι γιάτήν συγγραφή τῆς ἱστορίας του χρειάσθηκε τριάντα ὁλόκληραχρόνια, «τριάκοντα ἔτη περὶ αὐτὴν ἐπραγματεύθημεν» (Ι,4).Ἐντός αὐτῶν τῶν τριάκοντα ἐτῶν περιλαμβάνονται καί τά τα-ξείδια του γιά νά μελετήση ἐπί τόπου τίς χῶρες καί τούς λαούς,

ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΣΙΚΕΛΙΩΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ – ΕΙΣΑΓΩΓΗΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

τόν Ἁλικαρνασσέα, τόν Ποσειδώνιο, δίδουν τόν τόνο τῆς πνευ-ματικῆς παραγωγῆς αὐτῆς τῆς ἐποχῆς. Νά εἶναι ἄραγε αὐτός ὁπροσανατολισμός ἄσχετος πρός τίς ἐπιτελικές ἀνάγκες τῆς γεν-νωμένης Αὐτοκρατορίας, πού ἐνεθάρρυνε καί χρηματοδοτοῦσετήν συγγραφή τέτοιων ἔργων, ὅπως καί τήν ἱστορία τοῦ Διο-δώρου, καθώς μᾶς πληροφορεῖ ὁ ἴδιος στήν εἰσαγωγή του;

Γράφει ἐπί λέξει ὁ Διόδωρος:

«Ἀφορμῆ δὲ πρὸς τὴν ἐπιβολὴν ταύτην ἐχρησάμεθα μά-λιστα μὲν τῇ πρὸς τὴν πραγματείαν ἐπιθυμίᾳ... ἔπειτα καὶτῇ ἐν Ρώμῃ χορηγίᾳ τῶν πρὸς τὴν ὑποκειμένην ὑπόθεσινἀνηκόντων» (Βιβλ. Ι., κεφ. 4).

Μέσα λοιπόν σέ αὐτό τό ἱστορικό κλῖμα γεννήθηκε ἡ προ-σωπικότης καί τό ἔργο τοῦ Διοδώρου τοῦ Σικελιώτου.

Οἱ πληροφορίες, πού ἔχουμε γιά τόν Διόδωρο, προέρχονταισχεδόν αποκλειστικά ἀπό τό ἴδιο τό ἔργο του. Ἡ ἀρχαιότης μᾶςπαρέδωσε μία μνεία τοῦ Ἱερωνύμου, ὅτι ὁ Διόδωρος ἦταν «ἐπι-φανής» συγγραφεύς Ἑλληνικῆς ἱστορίας. Καί μία ἀπό τίς δύοἐπιγραφές, πού εὑρέθησαν στήν γενέτειρά του, τό Ἀγύριο τῆς Σι-κελίας, ἐπιτάφια ἐπιγραφή πιθανώτατα, ἀναφέρει τό ὄνομα τοῦ«Διοδώρου, υἱοῦ τοῦ Ἀπολλωνίου». Τίποτε περισσότερο. Δέν ξέ-ρουμε τόν ἀκριβῆ χρόνο τῆς γεννήσεως καί τοῦ θανάτου του.Τοποθετεῖται γενικά μεταξύ τοῦ 80-20 π.Χ.

Ὁ Διόδωρος στήν εἰσαγωγή τῆς ἱστορίας του μᾶς πληροφορεῖὅτι γεννήθηκε στό Ἀγύριο τῆς Σικελίας, μία ἀρχαιοτάτη κώμη στόἐσωτερικό τῆς Σικελίας, πού τήν ἐπισκέφθηκε κι’ ὁ Ἡρακλῆςκαί τιμήθηκε, ὅπως λέγει ὁ ἴδιος ὁ συγγραφεύς, «ἐπ’ ἴσης τοῖςὈλυμπίοις θεοῖς πανηγύρεσι καὶ θυσίαις λαμπραῖς» (IV, 24).

Ὁ Διόδωρος πρέπει νά ἔγραψε τήν ἱστορία του μεταξύ τοῦ60 καί 30 π.Χ. περίπου. Ἡ τοποθέτησις αὐτῶν τῶν χρονολο-γικῶν ὁρίων στηρίζεται στήν ἀνάλυσι ὡρισμένων πληροφοριῶν

98

πρῶτα πέντε (I-V) καί ή δεύτερη δεκάδα (Χ-ΧΧ). Τῶν ὑπολοί-πων εἴκοσι πέντε ὑπάρχουν μόνον ἀποσπάσματα, πού τά διέ-σωσαν ἄλλοι συγγραφεῖς, ὅπως ὁ Εὐσέβιος καί οἱ Βυζαντινοίἐρανιστές. Ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ὁ ἴδιος ὁ συγγραφεύς στόἀναλυτικό σχέδιο τῆς ἐργασίας του πού προτάσσει στό ὅλοἔργο του, τά ἕξι πρῶτα βιβλία του (I-VI) ἀναφέρονται στά σκο-τεινά χρόνια πρίν ἀπό τά Τρωικά, τά τρία στήν ζωή τῶν βαρ-βάρων καί τά ἄλλα τρία στήν μυθική ἐποχή τῶν Ἑλλήνων. Τάἑπόμενα ἕνδεκα (VII-XVII) εἶναι μία παγκόσμια ἱστορία ἀπό τάΤρωικά ὥς τόν θάνατο τοῦ Ἀλεξάνδρου. Καί τά ὑπόλοιπαεἴκοσι τρία (XVIII-XL) συνεχίζουν τήν ἀφήγησι καί τήν φθάνουνὥς τό ἔτος 59 π.Χ.

Πιό συγκεκριμένα τό περιεχόμενο τῶν βιβλίων κατανέμεταιὡς ἑξῆς:

Βιβλίο Ι. Γιά τούς μύθους, τούς βασιλεῖς καί τά ἔθιμα τῆςΑἰγύπτου.

Βιβλίο ΙΙ. Ἱστορία τῶν Ἀσσυρίων, τῶν Ἰνδιῶν, τῆς Σκυθίας,τῆς Ἀραβίας καί τῶν νήσων τοῦ ὠκεανοῦ.

Βιβλίο ΙΙΙ. Γιά τήν Αἰθιοπία, τίς Ἀμαζόνες τῆς Ἀφρικῆς, γιάτούς Ἀτλαντίους καί τήν καταγωγή τῶν πρώτωνθεῶν.

Βιβλίο IV. Γιά τούς θεούς τῶν Ἑλλήνων, γιά τούς Ἀργο-ναῦτες, γιά τόν Θησέα καί τούς Ἑπτά ἐπί Θήβας.

Βιβλίο V. Νῆσοι καί λαοί τῆς Δύσεως, Ρόδος καί Κρήτη. Βιβλίο VI-X. Ἀποσπάσματα πού ἀναφέρονται στά γεγονότα

ἀπό τόν Τρωικό πόλεμο ὥς τό 480 π.Χ.

Τά βιβλία ἀπό ΧΙ-ΧΧ ἀναφέρονται στά γεγονότα ἀπό τό480-302 π.Χ. Καί ἀναλυτικά: Βιβλίο ΧΙ, ἀπό τό 480-451. ΧΙΙ, ἀπό450-416. ΧΙΙΙ, ἀπό 415-405. XIV, ἀπό 404-387. XV, ἀπό 386-361.XVI, ἀπό 360-336. XVII, ἀπό 335-324. XVIII, ἀπό 323-318. XIX,ἀπό 317-311. ΧΧ, ἀπό 310-302. Τέλος, τά ὑπόλοιπα ΧΧΙ-XL πε-

ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΣΙΚΕΛΙΩΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ – ΕΙΣΑΓΩΓΗ

11

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

πού ἐπρόκειτο νά ἱστορήση. Ἡ ἀρχή αὐτῆς τῆς περιόδου πρέπεινά τοποθετηθῆ γύρω στό 59 π.Χ., ὅταν εὑρίσκεται στήν Αἴγυπτοἤ λίγο νωρίτερα, ἄν ὑπολογίσωμε καί τόν χρόνο τῆς συγκεν-τρώσεως καί προετοιμασίας τοῦ ὑλικοῦ του. Καί πρέπει νά τήνἐτελείωσε πρίν ἀπό τό 30 π.Χ., ἀφοῦ ὁ Διόδωρος, ἕνας θαυμα-στής τῆς Ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας, δέν θά ἔλεγε ὅτι οἱ τελευ-ταῖοι ξένοι δυνάστες τῆς Αἰγύπτου ἦσαν οἱ Μακεδόνες, ἄνἔγραφε τήν ἱστορία του μετά τήν ἐνσωμάτωσι τῆς Αἰγύπτου στόΡωμαϊκό κράτος, πού ἔγινε τό 30 π.Χ. Οἱ σκέψεις αὐτές συμπί-πτουν μέ τήν μνεία τοῦ Σούδα ὅτι ὁ Διόδωρος «γέγονε ἐπὶ τῶνχρόνων Αὐγούστου Καίσαρος καὶ ἐπάνω».

Ὁ Διόδωρος ὁ Σικελιώτης ἀνέλαβε νά συντάξη μία παγκόσμιαἱστορία («κοιναὶ ἱστορίαι», «κοιναὶ πράξεις») ἀπό τήν Δημιουρ-γία μέχρι τῶν ἡμερῶν του. Ἡ ἔννοια τῆς παγκοσμιότητας, πού δη-μιούργησε ἡ κοσμοκρατορία τῆς Ρώμης, ἄρχισε νά διαποτίζηὅλες τίς μορφές τοῦ πνευματικοῦ ἐποικοδομήματος, τήν φιλοσο-φία, τήν ἱστορία, τήν τέχνη κ.λπ. Ἡ στωϊκή ἰδέα τῆς «κοσμοπό-λεως» ἄνθισε μέσα στούς κόλπους τῆς οἰκουμενικῆς ἐξουσίας τῆςΡώμης, πού ἔδιδε τήν ἐπίφασι μιᾶς ἑνιαίας κοινότητος, μιᾶς«κοινῆς ζωῆς», ὅπως λέγει ὁ Διόδωρος. Κι’ ἡ ἱστορία καθενός ἀπότούς λαούς, πού συνθέτουν αὐτήν τήν κοινότητα, παρουσιάζειἐνδιαφέρον γιά ὅλους, ἀφοῦ τό παρελθόν κάθε λαοῦ ἀποτελεῖ μίασυνεισφορά σέ αὐτόν τόν πολιτισμό. Ὅποιος λοιπόν συγκεν-τρώση τήν ἱστορία ὅλων αὐτῶν τῶν λαῶν καί τήν παρουσιάση σέμία καθολική σύνθεσι «ὥσπερ τινὸς μιᾶς πόλεως», αὐτός «πόνονμὲν πολὺν ὑπομεῖναι δῆλον ὅτι, πραγματείαν δὲ πασῶν εὐχρη-στοτάτην συντάξαιτο τοῖς φιλαναγνωστοῦσι» (Ι,3).

Τό ἔργο τοῦ Διοδώρου φέρει τόν τίτλο «Ἱστορικὴ Βιβλιο-θήκη» καί ἀρχίζει ἀπό τήν Δημιουργία τοῦ κόσμου γιά νάφθάση ὥς τό ἔτος 59 π.Χ., ἔτος τῆς πρώτης ὑπατείας τοῦ Καί-σαρος. Ἀποτελεῖται ἀπό 40 βιβλία, ἀπό τά ὁποῖα σώθηκαν τὰ

10

μόνη, ἀλλά ἡ κύρια πηγή του. Στήν χρονολόγησι τῶν γεγονότωνἀκολούθησε τόν Ἀπολλόδωρο τόν Ἀθηναῖο, καθώς καί τόνἩρόδοτο καί τόν Θουκυδίδη. Γιά τήν ἱστορία τῆς Σικελίας,ἐχρησιμοποίησε τόν Τίμαιο, ἐνῶ γιά τήν μεταγενέστερη περίοδοτῆς Ρωμαϊκῆς ἱστορίας τόν Πολύβιο καί τόν Ποσειδώνιο.

Ἡ ἐπιλογή τῶν πηγῶν του ὑπῆρξε πράγματι ἄριστη, γι’ αὐτόκαί τίς χρησιμοποιεῖ ὡς αὐθεντίες, χωρίς τήν ἐλάχιστη κριτικήδιάθεσι.

Ὁ Διόδωρος ὅταν, μετά τήν προϊστορική ἐποχή, εἰσέρχεταισέ μία περίοδο πού τοῦ ἐπιτρέπει τήν χρονολόγησι τῶν γεγονό-των, μετατρέπεται σ’ ἕνα ἁπλό χρονογράφο. Καί τό χειρότεροεἶναι ὅτι ἡ «συγχρονιστική» του μέθοδος, δηλ. ἡ προσπάθεια νάπαρουσιάζη τά γεγονότα, πού συνέβησαν κάθε ἔτος στίς διά-φορες περιοχές τοῦ κόσμου, τόν ὁδηγεῖ συχνά σ’ ἕνα λαβύ-ρινθο συγχύσεων, ἀπό τόν ὁποῖο δυσκολεύεται νά ἐξέλθη.Ἐπειδή ὅταν ἀντιμετωπίζη π.χ. μία σειρά ἀπό συγγενικά γεγο-νότα, ὑποχρεώνεται ἤ νά διασπᾶ τά γεγονότα τόσες φορές ὅσαεἶναι καί τά ἔτη πού διήρκεσαν, ἤ νά τοποθετῆ γεγονότα πολλῶνἐτῶν σέ ἕνα ἔτος. Ἔτσι ὅμως καταστρέφεται ἡ ἐσωτερική ἑνό-της, οἱ αἰτιακοί συσχετισμοί τῶν γεγονότων καί ἡ δυνατότηςὀρθῶν κρίσεων καί διδαγμάτων ἀπό τό ἱστορικό παρελθόν.

Ἔπειτα, στήν χρονολόγησι. Μαζί μέ τίς Ὀλυμπιάδες χρησι-μοποιεῖ τούς ἄρχοντες τῶν Ἀθηνῶν καί τούς ὑπάτους τῆς Ρώ-μης. Ἀλλά τό ἔτος τῆς ὑπατείας στήν Ρώμη ἄρχιζε τήν 1η

Ἰανουαρίου, ἐνῶ τοῦ ἐπωνύμου ἄρχοντος τῶν Ἀθηνῶν ἄρχιζεκατά τά μέσα Ἰουλίου. Ἔτσι ὁ συγχρονισμός ἦταν ἀδύνατος καίτό ἀποτέλεσμα ἦταν μία δεύτερη χρονολογική σύγχυσις. Τέλος,κάποτε ἐμφανίζει ὡς ξεχωριστά γεγονότα τίς διάφορες ἐκδοχέςγιά τό ἴδιο γεγονός.

Παρά τίς ἐλλείψεις ὅμως τῆς ἱστορίας τοῦ Διοδώρου, τίς ὁποῖεςἐπεσήμανε ἡ κριτική, μερικές μάλιστα ἀναπόφευκτες σ’ ἕνα


13


ριέχουν ἀποσπάσματα, πού ἀναφέρονται στά γεγονότα ἀπό τό301-60 π.Χ.

Εὑρισκόμεθα πράγματι μπροστά σέ μία ὑπεράνθρωπη προσπά-θεια, ἡ ὁποία τελικά ἔμεινε μόνο προσπάθεια, πού δέν κατώρ-θωσε νά μετουσιωθῆ σέ ἔργο ἀντάξιο τῶν προθέσεων καί τῶνφιλοδοξιῶν τοῦ συγγραφέως. Διότι, ἐκτός ἀπό τίς ἀνυπέρβλη-τες ἀντικειμενικές δυσκολίες πού εἶναι συνυφασμένες μέ μίατόσο φιλόδοξη σύλληψι κι’ ὁ ἴδιος ὁ συγγραφεύς δέν ἦταν προι-κισμένος μέ τό τάλαντο τοῦ ἱστορικοῦ. Δέν διέθετε οὔτε τόνὀρθολογισμό ἑνός ἐπιστήμονος οὔτε τήν πεῖρα ἑνός πολιτικοῦοὔτε τήν ὀξυδέρκεια τοῦ κριτικοῦ.

Καί ὁ τίτλος τοῦ ἔργου, ἡ Ἱστορική Βιβλιοθήκη, ὑποδηλώνειὅτι αὐτό ἀποτελεῖ μία συνοπτικώτερη ἔκθεσι γεγονότων, πούἀναπτύσσονται λεπτομερῶς σέ προγενέστερα ἱστορικά ἔργα,πού ἀπετέλεσαν τίς πηγές τοῦ Διοδώρου. Μολονότι ἐταξείδευσεστήν Αἴγυπτο γιά νά συγκεντρώση ζωντανό ὑλικό, τελικά ἡκριτική ἀποφαίνεται ὁμοφώνως ὅτι πηγή του γιά τήν ἱστορία τῆςΑἰγύπτου ἦταν τά «Αἰγυπτιακά» τοῦ Μανέθωνος καί τό ἔργοτοῦ Ἑκαταίου τοῦ Ἀβδηρίτου, πού ἔζησε στήν αὐλή τοῦ Πτο-λεμαίου κι’ ἔγραψε μία ἱστορία τῆς Αἰγύπτου. Ἐκτός αὐτῶνπρέπει ν’ ἀναφέρωμε καί τόν Ἡρόδοτο, καθώς καί τόν Ἀγα-θαρχίδη, ἕνα ἱστορικό καί γεωγράφο τοῦ 2ου π.Χ. αἰ.

Γιά τήν ἱστορία τῶν Ἀσσυρίων εἶχε μπροστά του τόν Κτησίατόν Κνίδιο, ὁ ὁποῖος διέμεινε ἐπί δεκαεπτά ἔτη στήν Περσία ὡςἰατρός στήν αὐλή τοῦ Ἀρταξέρξου καί ἐπιστρέφοντας στήνἙλλάδα ἔγραψε τά «Περσικά» (23 βιβλία). Ἐπίσης καί τόνΚλείταρχο.

Παλαιότερα ἐπικρατοῦσε ἡ ἀντίληψις ὅτι μοναδική πηγήτῶν βιβλίων του, πού ἀναφέρονται στήν Ἑλληνική ἱστορία,ἦταν ὁ ἱστορικός Ἔφορος, τόν ὁποῖον οὐσιαστικά ἀντέγραψε.Οἱ νεώτερες ὅμως ἔρευνες ἀπέδειξαν ὅτι ὁ Ἔφορος δέν ἦταν ἡ

12

πτίων θ’ ἀναφέρη ὅσα μποροῦν νά ὠφελήσουν καί σήμερατούς ἀνθρώπους. Ἡ ἀξία τῆς ἱστορίας, παρατηρεῖ, εὑρίσκεταιστήν διδακτική της δύναμι, στόν ἔπαινο καί τήν ἐπιβράβευσι τῆςἀρετῆς καί τήν καταδίκη τῆς κακίας. Και προχωρεῖ πιό πέρα.Εἶναι ἡ ἴδια ἡ θεία Πρόνοια πού παρεμβαίνει καί διαμορφώνειἱστορικές πραγματικότητες, πού ἀνταμείβει τούς ἐναρέτους καίσυντρίβει τούς ἁμαρτωλούς. Οἱ Φωκεῖς λ.χ. τιμωρήθηκαν ὅπωςτούς ἄξιζε, ἐπειδή ἐτόλμησαν νά συλήσουν τό ἱερό τῶν Δελφῶν,ἐνῶ ὁ Φίλιππος, πού τό ὑπεράσπισε, ἔγινε πανίσχυρος. Οἱ σει-σμοί κι’ οἱ πλημμύρες στήν Πελοπόννησο τό 373 π.Χ. ἦταν ἔργοτῆς ὀργῆς τοῦ Ποσειδῶνος. Καί ἀπορρίπτει τούς φυσικούς φι-λοσόφους, πού προσπαθοῦσαν νά δώσουν μία ἐπιστημονικήἑρμηνεία, ἐπιχειρεῖ μάλιστα νά προσδιορίση τίς αἰτίες αὐτῆς τῆςὀργῆς τοῦ θεοῦ. Θαυμάζει τήν ἀμετακίνητη θεοκρατική κοι-νωνία τῆς Αἰγύπτου μέ τίς κλειστές καί ἀπαραβίαστες κάστες.Καί ἐξοργίζεται μέ τίς δημοκρατικές διαδικασίες, τίς συνελεύ-σεις, τήν συμμετοχή τῶν πολιτῶν στά κοινά, τήν ἐλευθερίαστήν ἐπαγγελματική δραστηριότητα, πού ἐπικρατοῦσαν στίςἙλληνικές πόλεις. Πιστεύει στούς οἰωνούς καί τίς προφητεῖεςκαί ἀντιμετωπίζει μέ ἄκρατο σκεπτικισμό κάθε ὀρθολογιστικήἑρμηνεία.

Μιά τέτοια ὅμως συνείδησις προσκρούει στόν κανόνα τῆςἀντικειμενικότητας καί τῆς ἀπροκαταλήπτου κριτικῆς λειτουρ-γίας, που καταξιώνει ἕνα ἱστορικό μέ τήν αὐστηρή ἔννοια τοῦὅρου, ὅπως τήν ἐδικαίωσε τέσσερεις αἰῶνες πρίν ἕνας Θουκυ-δίδης. Καί τελικά ἡ ἀξία του σώζεται μέ τόν πλοῦτο τῶν πλη-ροφοριῶν πού μᾶς προσφέρει γιά τό παρελθόν καί μέ τήν πιστήἀναπαραγωγή τῶν αὐθεντικῶν πηγῶν του.

Ἡ γλῶσσα τοῦ Διοδώρου εἶναι ἡ συνήθης Ἀττική, στήν ὁποίαἔγραφαν οἱ συγγραφεῖς τῆς ἐποχῆς. Χωρίς νά κάνη παραχωρή-σεις στήν ὁμιλουμένη, ἀποφεύγει τόν ἄκρατο Ἀττικισμό. Τό


15


ἔργο μέ τέτοιες διαστάσεις, ἡ «Ἱστορικὴ Βιβλιοθήκη» ἐξακο-λουθεῖ νά θεωρῆται σημαντικό ἔργο. Μάλιστα χωρίς τόν Διό-δωρο θά ἦταν ἐλλιπής ἡ μελέτη καί ἡ γνῶσις τῆς ἀρχαιότητος.Καί μόνο τό γεγονός, ὅτι τά περισσότερα ἔργα πού ἐχρησιμο-ποίησε ὡς πηγές ἔχουν χαθῆ, ὅπως ὁ Ἔφορος, ὁ Ἀπολλόδωρος,ὁ Ἀγαθαρχίδης, ὁ Τίμαιος κ.ἄ., δίδει ἰδιαίτερη ἀξία στήν «Ἱστο-ρικὴ Βιβλιοθήκη», ἡ ὁποία ἀναπληρώνει ὥς ἕνα βαθμό αὐτήντήν ἀπώλεια.

Τό πρῶτο βιβλίο, πού ἀσχολεῖται ἀποκλειστικά μέ τήν Αἴγυ-πτο, ἀποτελεῖ τήν πληρέστερη ἔκθεσι τῆς ἱστορίας καί τῶν ἐθί-μων αὐτῆς τῆς χώρας, μετά τόν Ἡρόδοτο. Οἱ πληροφορίες πούμᾶς προσφέρει στά τρία πρῶτα βιβλία γιά τίς πρωτόγονες κοι-νωνίες τῶν βαρβάρων, ἡ περιγραφή τοῦ τρόπου τῆς ζωῆς τους,ἡ ὑποτυπώδης κοινωνική τους ὀργάνωσις, τά ἔθιμα καί οἱ δο-ξασίες τους ἀποτελοῦν πολύτιμο ὑλικό γιά τήν ἐθνολογική καίκοινωνιολογική ἔρευνα. Ὁ Διόδωρος συμπληρώνει τά «Ἀπο-μνημονεύματα» τοῦ Ξενοφῶντος καί γίνεται μοναδικός στήνἱστορία τῶν Μακεδόνων ἀπό τόν Φίλιππο ὥς τούς πολέμους τῶνΔιαδόχων. Ἰδιαιτέρως τά τρία βιβλία τῆς περιόδου τῶν Διαδό-χων (323-301) ἀποτελοῦν τίς εὐτυχέστερες στιγμές τοῦ Διοδώ-ρου. Ἴσως, ἐπειδή στηρίζονται κυρίως στό ἔργο τοῦ Ἱερωνύμουτοῦ Καρδιανοῦ, ἑνός ἱστορικοῦ ἱκανοῦ πού μετέφερε στήν ἱστο-ρία του τήν προσωπική πεῖρα, πού ἀπέκτησε στήν ὑπηρεσίατοῦ Εὐμένους κι’ ἀργότερα τοῦ Ἀντιγόνου. Γόνιμος εἶναι στήνἱστορία τῆς Σικελίας, ἰδιαιτέρως τῆς Ρώμης.

Μερικές διάσπαρτες παρατηρήσεις τοῦ Διοδώρου σέ συνδυα-σμό μέ τήν ἔμφασι πού δίδει σέ ὡρισμένα γεγονότα ὑπογραμ-μίζουν τήν δεσπόζουσα ἰδέα του γιά τήν ἱστορία, πού δέν εἶναιἄλλη ἀπό τήν στωϊκή ἰδέα τῆς ὠφελιμότητος, τήν ὁποία ἄλλω-στε θεμελιώνει στήν εἰσαγωγή του. Φθάνοντας τήν ἰδέα ὥς τάἄκρα δηλώνει ὅτι ἀπό τά ἔθιμα ἤ ἀπό τούς νόμους τῶν Αἰγυ-

14


(ΒΙΒΛΙΟΝ Α´)


ὕφος του ἔχει τίς ἀρετές πού προσιδιάζουν στήν ἱστοριογραφία,δηλ. τήν σαφήνεια καί τήν ἁπλότητα. Καί μολονότι δανείζεταιτό ὑλικό του ἀπό συγγραφεῖς διαφόρων ἐποχῶν, κατορθώνεικαί τό ὑποτάσσει σέ μία ἑνιαία γλωσσική μορφή.

ἘκδόσειςἩ πρώτη ἔκδοσις τοῦ Διοδώρου (περιεῖχε μόνο τά 5 πρῶτα βι-βλία) χρονολογεῖται ἀπό τό 1472 κι ἔγινε στήν Μπολώνια ἀπότόν Poggio Bracciolini.

Ἀκολούθησαν ἀπό τότε πολλές ἐκδόσεις ἀπό τίς ὁποῖες σπου-δαιότερες εἶναι:

1) Petrus Wesseling, 2 τόμοι, Ἄμστερνταμ, 1746. Ἡ ἔκδοσις συνοδεύεται ἀπό apparatus criticus, πού περιέχειὅλη τήν κριτική ἐργασία πού ἔγινε ὥς τότε στούς κώδικεςτοῦ Διοδώρου, καί θεωρεῖται μνημειώδης.

2) H. Eichstädt, στερεότυπος ἔκδοσις τῶν βιβλίων I-V καί X- XIV σέ δύο τόμους, Χάλλη 1800-2.

3) J. Bekker, στερεότυπος σέ δύο τόμους, Λειψία (teubuer) 1853-4.4) Didorf, τρεῖς στερεότυπες ἐκδόσεις: α) 4 τόμοι, Λειψία

(Weidmann) 1826. β) 5 τόμοι μέ apparatus criticus, Λειψία (Hartmann), 1828-31, γ) 5 τόμοι, Λειψία (teubuer), 1866-8.

Ὅλες οἱ ἄλλες ἐκδόσεις, πού ἀκολούθησαν, βασίσθηκαν στόκείμενο τῶν ἐκδόσεων Bekker καί Didorf.

16

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΤΟΥ Α´ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ ΔΙΟΔΩΡΟΥ

Προοίμιο σέ ὁλόκληρο τό ἔργο.Γιά τίς ἀντιλήψεις τῶν Αἰγυπτίων σχετικά μέ τήν δημιουργίατοῦ κόσμου.Γιά τούς θεούς πού ἔκτισαν πόλεις στήν Αἴγυπτο.Γιά τούς πρώτους ἀνθρώπους καί τόν ἀρχαιότατο τρόπο τῆςζωῆς τους.Γιά τίς τιμές πού ἀπονέμονται στούς ἀθανάτους καί τήν ἵδρυσιναῶν. Τοπογραφία τῆς Αἰγύπτου καί παραδοξολογίες γιά τόν Νεῖλοποταμό, γιά τίς αἰτίες τῶν πλημμυρῶν του καί γιά τίς γνῶμες τῶνἱστορικῶν καί τῶν φιλοσόφων ἐπί τοῦ θέματος. Γιά τούς πρώτους βασιλεῖς τῆς Αἰγύπτου καί τήν ἀτομική τουςδρᾶσι.Γιά τήν κατασκευή τῶν πυραμίδων, πού καταριθμοῦνται ἀνά-μεσα στά ἑπτά θαύματα τοῦ κόσμου.Γιά τούς νόμους καί τά δικαστήρια.Γιά τά ζῶα πού θεωροῦνται ἱερά ἀπό τούς Αἰγυπτίους.Γιά τά ἔθιμα τῶν Αἰγυπτίων σχετικά μέ τούς νεκρούς. Γιά τούς μορφωμένους Ἕλληνες πού ἐπεσκέφθησαν τήν Αἴγυ-πτο, ἔμαθαν πολλές καί χρήσιμες γνώσεις καί τίς μετέφερανστήν Ἑλλάδα.

1918

ΤΑΔΕ ΕΝΕΣΤΙ ΕΝ ΤΗι ΠΡΩΤῌ ΤΩΝ ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΒΙΒΛΩΝ

Προοίμιον τῆς ὅλης πραγματείας.Περὶ τῶν παρ’ Αἰγυπτίοις λεγομένων περὶ τῆς τοῦ κόσμου γενέ-σεως.Περὶ τῶν θεῶν ὅσοι πόλεις ἔκτισαν κατ’ Αἴγυπτον.Περὶ τῶν πρώτων γενομένων ἀνθρώπων καὶ τοῦ παλαιοτάτουβίου.Περὶ τῆς τῶν ἀθανάτων τιμῆς καὶ τῆς τῶν ναῶν κατασκευῆς. Περὶ τῆς τοποθεσίας τῆς κατ’ Αἴγυπτον χώρας καὶ τῶν περὶ τὸνΝεῖλον ποταμὸν παραδοξολογουμένων, τῆς τε τούτου πληρώ-σεως τὰς αἰτίας καὶ τῶν ἱστορικῶν καὶ φιλοσόφων ἀποφάσεις.Περὶ τῶν πρώτων γενομένων κατ’ Αἴγυπτον βασιλέων καὶ τῶνκατὰ μέρος αὐτῶν πράξεων.Περὶ κατασκευῶν τῶν πυραμίδων τῶν ἀναγραφομένων ἐν τοῖςἑπτὰ θαυμαζομένοις ἔργοις.Περὶ τῶν νόμων καὶ τῶν δικαστηρίων.Περὶ τῶν ἀφιερωμένων ζῴων παρ’ Αἰγυπτίοις.Περὶ τῶν νομίμων τῶν περὶ τοὺς τετελευτηκότας παρ’ Αἰγυπτίοιςγενομένων.Περὶ τῶν Ἑλλήνων ὅσοι τῶν ἐπὶ παιδείᾳ θαυμαζομένων παρα-βαλόντες εἰς Αἴγυπτον καὶ πολλὰ τῶν χρησίμων μαθόντες μετή-νεγκαν εἰς τὴν Ἑλλάδα.


ΒΙΒΛΙΟΝ ΠΡΩΤΟΝ

1. Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι πρέπει νά χρωστοῦν μεγάλη εὐγνωμοσύνηστούς συγγραφεῖς γενικῆς ἱστορίας, διότι μέ τόν προσωπικότους μόχθο ἐφιλοδόξησαν νά ὠφελήσουν ὅλη τήν ἀνθρώπινηκοινωνία. Προσφέροντας δηλαδή στούς ἀναγνῶστες μία δι-δαχή, πού δέν συνεπάγεται κανένα κίνδυνο γιά τά συμφέροντάτους, τούς ἐξοπλίζουν, μέ τήν ἐργασία τους αὐτή, μέ πολύτιμηπεῖρα. 2. Διότι ἡ γνῶσις, πού ἀποκτᾶ καθένας μέ τήν προσωπικήτου πεῖρα, μόνο ὕστερα ἀπό πολλούς μόχθους καί κινδύνουςτόν κάνει ἱκανό νά διακρίνη σέ κάθε περίπτωσι τό ὠφέλιμο. Γι’αὐτό κι’ ὁ πιό πολύπειρος ἀπό ὅλους τούς ἥρωες μέ τίμημα με-γάλα ἀτυχήματα κατώρθωσε καί

«εἶδε τίς πόλεις πολλῶν ἀνθρώπων καί ἐγνώρισε τήν σκέψιτους».1

Ἐνῶ ἡ κατανόησις τῶν ἐπιτευγμάτων καί τῶν ἀποτυχιῶν τῶνἄλλων ἀνθρώπων, πού ἀποκτᾶμε μέ τήν ἱστορία, μᾶς μαθαίνεινά γλυτώνουμε στήν ζωή μας ἀπό τίς τρέχουσες δοκιμασίες. 3.Ἔπειτα, αὐτοί οἱ συγγραφεῖς τῆς γενικῆς ἱστορίας, σάν ὑπηρέ-τες, τρόπον τινά, τῆς θείας προνοίας, ἐφιλοδόξησαν νά ὑπαγά-γουν σέ μία κοινότητα ὅλους τούς ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι, ἄν καίἀποτελοῦν ἕνα καί τό αὐτό εἶδος2, ἐν τούτοις διαφέρουν μεταξύτους ὡς πρός τόν τόπο καί τήν ἐποχή πού ἔζησαν. Διότι ἡ θείαπρόνοια, ἀφοῦ ἔβαλε σέ ἁρμονική τάξι τά ἄστρα πού βλέπουμεκαί τήν φύσι τῶν ἀνθρώπων, κατευθύνει τήν τροχιά τους στόναἰῶνα τόν ἅπαντα μέ βάσι τό μερίδιο πού ἀναλογεῖ στόν καθέναἀπό τήν μοῖρα του. Τό ἴδιο ἀκριβῶς κι’ οἱ ἱστορικοί καταγρά-

21

1. Ὀδυσσείας α,3. Ἐννοεῖ ἀσφαλῶς τόν περιπλανηθέντα, μετά τήν ἅλωσι τῆςΤροίας, βασιλέα τῆς Ἰθάκης Ὀδυσσέα.

2. Ἄποψις τῶν Στωικῶν φιλοσόφων.

20

ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΤΟΥ ΣΙΚΕΛΙΩΤΟΥΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ

ΒΙΒΛΟΣ ΠΡΩΤΗ

1. Τοῖς τὰς κοινὰς ἱστορίας πραγματευσαμένοις μεγάλαςχάριτας ἀπονέμειν δίκαιον πάντας ἀνθρώπους, ὅτι τοῖς ἰδίοιςπόνοις ὠφελῆσαι τὸν κοινὸν βίον ἐφιλοτιμήθησαν· ἀκίνδυνονγὰρ διδασκαλίαν τοῦ συμφέροντος εἰσηγησάμενοι καλλίστηνἐμπειρίαν διὰ τῆς πραγματείας ταύτης περιποιοῦσι τοῖς ἀνα-γινώσκουσιν. ἡ μὲν γὰρ ἐκ τῆς πείρας ἑκάστου μάθησις μετὰπολλῶν πόνων καὶ κινδύνων ποιεῖ τῶν χρησίμων ἕκαστα δια-γινώσκειν, καὶ διὰ τοῦτο τῶν ἡρώων ὁ πολυπειρότατος μετὰμεγάλων ἀτυχημάτων

πολλῶν ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω·

ἡ δὲ διὰ τῆς ἱστορίας περιγινομένη σύνεσις τῶν ἀλλοτρίωνἀποτευγμάτων τε καὶ κατορθωμάτων ἀπείρατον κακῶν ἔχειτὴν διδασκαλίαν. ἔπειτα πάντας ἀνθρώπους, μετέχοντας μὲντῆς πρὸς ἀλλήλους συγγενείας, τόποις δὲ καὶ χρόνοις διε-στηκότας, ἐφιλοτιμήθησαν ὑπὸ μίαν καὶ τὴν αὐτὴν σύνταξινἀγαγεῖν, ὥσπερ τινὲς ὑπουργοὶ τῆς θείας προνοίας γε-νηθέντες. ἐκείνη τε γὰρ τὴν τῶν ὁρωμένων ἄστρων διακόσμη-σιν καὶ τὰς τῶν ἀνθρώπων φύσεις εἰς κοινὴν ἀναλογίαν συν-θεῖσα κυκλεῖ συνεχῶς ἅπαντα τὸν αἰῶνα, τὸ ἐπιβάλλον ἑκά-στοις ἐκ τῆς πεπρωμένης μερίζουσα, οἵ τε τὰς κοινὰς τῆς οἰ-κουμένης πράξεις καθάπερ μιᾶς πόλεως ἀναγράψαντες ἕνα

3

2

φοντας τίς κοινές ὑποθέσεις τῶν ἀνθρώπων ὅλης τῆς οἰκουμέ-νης, σάν νά ἦσαν πολῖτες μιᾶς πόλεως, ἀνέδειξαν τίς ἐργασίεςτους κεφάλαιο μέ καθολική ἀξία καί χρηματιστήριο τῆς γνώ-σεως τῶν γεγονότων τοῦ παρελθόντος, κοινό γιά ὅλους. 4.Ἐπειδή εἶναι ὡραῖο πρᾶγμα νά γίνεσαι ἱκανός νά χρησιμο-ποιῆς τά λάθη, στά ὁποῖα ὑπέπεσαν οἱ ἄλλοι ἀπό ἄγνοια, ὡς πα-ραδείγματα γιά νά διορθώνης τίς δικές σου πλάνες καί μέσα στίςπολυποίκιλες συγκυρίες τῆς ζωῆς νά μήν εἶσαι ὑποχρεωμένος νάἀναζητῆς ἀπό τήν ἀρχή τόν καλύτερο τρόπο τῆς ἀντιμετωπί-σεως τῶν προβλημάτων σου, ἀλλά νά ἀκολουθῆς τόν δρόμο τῆςἐπιτυχίας, πού εἶναι δοκιμασμένος ἀπό τό παρελθόν. Καί πράγ-ματι ὅλοι οἱ ἄνθρωποι προτιμοῦν νά συμβουλεύωνται τούς γε-ροντότερους παρά τούς νεωτέρους, γιά τήν μεγάλη πεῖρα μέ τήνὁποία τούς ἐξώπλισε ὁ χρόνος. Καί συμβαίνει μάλιστα ἡ γνῶσις,πού μᾶς προσφέρει ἡ ἱστορία, νά εἶναι ἀνώτερη ἀπ’ αὐτήν τήνπεῖρα χάρις στόν πλοῦτο τῶν γεγονότων καί τῶν καταστάσεωντίς ὁποῖες, ὅπως εἴδαμε, πραγματεύεται. Γι’ αὐτόν τόν λόγομπορεῖ καθένας νά ἐκτιμήση ὅτι ἡ μελέτη και ἡ ἀφομοίωσις τῆςἱστορίας εἶναι μία ὑπόθεσις χρησιμώτατη σέ ὅλες τίς περιστάσειςτῆς ζωῆς. 5. Διότι στούς νεωτέρους μεταγγίζει τήν σοφία τῶν γε-ρόντων, ἐνῶ στούς ἡλικιωμένους πολλαπλασιάζει τήν πεῖραπού ἤδη ἔχουν ἀποκτήσει καί τούς ἰδιῶτες τούς προετοιμάζει,ὥστε νά γίνουν ἄξιοι ἄρχοντες, ἐνῶ τούς ἄρχοντες, μέ ἔπαθλοτήν ἀθανασία, τούς παρακινεῖ νά ἐπιχειροῦν τά λαμπρότεραἔργα. Κι’ ἐκτός ἀπ’ αὐτά, καθιστᾶ τούς στρατιῶτες προθυμό-τερους στήν ἀντιμετώπισι τῶν κινδύνων, ὅταν ὑπερασπίζωνταιτήν πατρίδα τους, χάρις στόν δημόσιο ἔπαινο πού τούς περιμέ-νει μετά θάνατον, ἐνῶ τούς κακοήθεις τούς ἀποτρέπει καί τούςσυγκρατεῖ ἀπό τήν ροπή πρός τό κακό μέ τό αἰώνιο αἶσχος στόὁποῖο τούς καταδικάζει.

2. Γενικά γιά τήν ὑστεροφημία, πού καταγράφει ἡ ἱστορία,μερικοί ἄνθρωποι ἔφθασαν νά γίνουν ἱδρυτές πόλεων, ἄλλοι νά

ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΣΙΚΕΛΙΩΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ – ΒΙΒΛΙΟΝ Α´

23


22

λόγον καὶ κοινὸν χρηματιστήριον τῶν συντετελεσμένωνἀπέδειξαν τὰς ἑαυτῶν πραγματείας. καλὸν γὰρ τὸ δύνασθαιτοῖς τῶν ἄλλων ἀγνοήμασι πρὸς διόρθωσιν χρῆσθαι παρα-δείγμασι, καὶ πρὸς τὰ συγκυροῦντα ποικίλως κατὰ τὸν βίονἔχειν μὴ ζήτησιν τῶν πραττομένων, ἀλλὰ μίμησιν τῶν ἐπιτε-τευγμένων. καὶ γὰρ τοὺς πρεσβυτάτους ταῖς ἡλικίαις ἅπαντεςτῶν νεωτέρων προκρίνουσιν ἐν ταῖς συμβουλίαις διὰ τὴν ἐκτοῦ χρόνου περιγεγενημένην αὐτοῖς ἐμπειρίαν· ἧς τοσοῦτονὑπερέχειν συμβέβηκε τὴν ἐκ τῆς ἱστορίας μάθησιν ὅσον καὶ τῷπλήθει τῶν πραγμάτων προτεροῦσαν αὐτὴν ἐπεγνώκαμεν.διὸ καὶ πρὸς ἁπάσας τὰς τοῦ βίου περιστάσεις χρησιμωτάτηνἄν τις εἶναι νομίσειε τὴν ταύτης ἀνάληψιν. τοῖς μὲν γὰρ νε-ωτέροις τὴν τῶν γεγηρακότων περιποιεῖ σύνεσιν, τοῖς δὲ πρε-σβυτέροις πολλαπλασιάζει τὴν ὑπάρχουσαν ἐμπειρίαν, καὶτοὺς μὲν ἰδιώτας ἀξίους ἡγεμονίας κατασκευάζει, τοὺς δ’ἡγεμόνας τῷ διὰ τῆς δόξης ἀθανατισμῷ προτρέπεται τοῖςκαλλίστοις τῶν ἔργων ἐπιχειρεῖν, χωρὶς δὲ τούτων τοὺς μὲνστρατιώτας τοῖς μετὰ τὴν τελευτὴν ἐπαίνοις ἑτοιμοτέρουςκατασκευάζει πρὸς τοὺς ὑπὲρ τῆς πατρίδος κινδύνους, τοὺςδὲ πονηροὺς τῶν ἀνθρώπων ταῖς αἰωνίοις βλασφημίαιςἀποτρέπει τῆς ἐπὶ τὴν κακίαν ὁρμῆς.2. Καθόλου δὲ διὰ τὴν ἐκ ταύτης ἐπ’ ἀγαθῷ μνήμην οἱ μὲνκτίσται πόλεων γενέσθαι προεκλήθησαν, οἱ δὲ νόμους εἰση-

5

4

εἰσαγάγουν νόμους πού κατωχύρωναν τήν ἀσφάλεια τῆς κοι-νωνικῆς ζωῆς, ἐνῶ πολλοί ἄλλοι φιλοτιμήθηκαν νά προαγάγουντίς ἐπιστῆμες και τίς τέχνες μέ σκοπό νά εὐεργετήσουν τόἀνθρώπινο γένος. Καί ἐνῶ ἡ εὐδαιμονία εἶναι καρπός τῆς συν-δυασμένης λειτουργίας ὅλων αὐτῶν τῶν δραστηριοτήτων, τόνπρῶτον ἔπαινο πάντως πρέπει νά τόν ἀπονείμωμε στήν κυριώ-τερη αἰτία ὅλων αὐτῶν, στήν ἱστορία. 2. Διότι πρέπει νά θεω-ροῦμε τήν ἱστορία φρουρό τῆς ἀρετῆς τῶν ἐπιφανῶν ἀνθρώ-πων, μάρτυρα τῆς μοχθηρίας τῶν φαύλων καί εὐεργέτηὁλοκλήρου τοῦ ἀνθρωπίνου γένους. Διότι, ἄν εἶναι ἀλήθεια, ὅτιοἱ μῦθοι πού ἀναφέρονται στόν Ἅδη, παρά τό γεγονός ὅτι πρό-κειται γιά πλάσματα τῆς φαντασίας, συντελοῦν σοβαρά στήνεὐσέβεια καί τήν δικαιοσύνη τῶν ἀνθρώπων, πόσω μᾶλλον πρέ-πει νά πιστεύουμε ὅτι ἡ προφήτισσα τῆς ἀλήθειας ἱστορία, πούεἶναι, τρόπον τινά, μητρόπολις τῆς φιλοσοφίας στό σύνολό τηςμπορεῖ νά ἐπηρεάζη τούς χαρακτῆρες τῶν ἀνθρώπων πρός τήνκαλοκαγαθία; 3. Ἐπειδή ὅλοι οἱ ἄνθρωποι –τέτοια εἶναι ἡ φύ-σις τους – ζοῦν μία φευγαλέα στιγμή τῆς αἰωνιότητος καί ὅλοντόν ἄλλο χρόνο εἶναι πεθαμένοι. Κι’ ὅσοι στήν ζωή τους δένἔπραξαν τίποτε τό ἄξιο λόγου, αὐτοί μαζί μέ τόν θάνατο τοῦσώματος πίπτουν στήν αἰώνια λήθη, ἐνῶ οἱ πράξεις ἐκείνων, πούἀπέκτησαν δόξα μέ τήν ἀρετή τους, μνημονεύονται στόν αἰῶνατόν ἅπαντα, ἀφοῦ τίς διαφημίζει τό θεῖο στόμα τῆς ἱστορίας. 4.Κι’ εἶναι, νομίζω, ὡραῖο πρᾶγμα, ὅπως ἄλλωστε πρέπει νά συμ-φωνοῦν ὅλοι οἱ σώφρονες ἄνθρωποι, νά λαμβάνουν ὡς ἀντάλ-λαγμα τῶν θνητῶν μόχθων τήν ἀθάνατη δόξα. Ὅλοι συμφω-νοῦν π.χ. ὅτι ὁ Ἡρακλῆς, σέ ὅλη τήν διάρκεια τῆς ζωῆς τουἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους, ὑποβλήθηκε μέ τήν θέλησί του σέμεγάλους καί συνεχεῖς μόχθους καί κινδύνους, γιά νά εὐεργε-τήση τό ἀνθρώπινο γένος καί νά κερδίση τήν ἀθανασία. Κι’ ἀπότούς ἄλλους γενναίους ἄνδρες, ἄλλοι ἔτυχαν ἡρωικῶν τιμῶν κι’ἄλλοι θεϊκῶν τιμῶν, ὅλοι πάντως ἀξιώθηκαν μεγάλων ἐπαί-


25


24

γήσασθαι περιέχοντας τῷ κοινῷ βίῳ τὴν ἀσφάλειαν, πολλοὶ δ’ἐπιστήμας καὶ τέχνας ἐξευρεῖν ἐφιλοτιμήθησαν πρὸς εὐερ-γεσίαν τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων. ἐξ ἁπάντων δὲ συμπλη-ρουμένης τῆς εὐδαιμονίας, ἀποδοτέον τῶν ἐπαίνων τὸ πρω-τεῖον τῇ τούτων μάλιστ’ αἰτίᾳ, ἱστορίᾳ. ἡγητέον γὰρ εἶναιταύτην φύλακα μὲν τῆς τῶν ἀξιολόγων ἀρετῆς, μάρτυρα δὲτῆς τῶν φαύλων κακίας, εὐεργέτιν δὲ τοῦ κοινοῦ γένους τῶνἀνθρώπων. εἰ γὰρ ἡ τῶν ἐν ᾅδου μυθολογία τὴν ὑπόθεσιν πε-πλασμένην ἔχουσα πολλὰ συμβάλλεται τοῖς ἀνθρώποις πρὸςεὐσέβειαν καὶ δικαιοσύνην, πόσῳ μᾶλλον ὑποληπτέον τὴνπροφῆτιν τῆς ἀληθείας ἱστορίαν, τῆς ὅλης φιλοσοφίας οἱονεὶμητρόπολιν οὖσαν, ἐπισκευάσαι δύνασθαι τὰ ἤθη μᾶλλονπρὸς καλοκἀγαθίαν; πάντες γὰρ ἄνθρωποι διὰ τὴν τῆςφύσεως ἀσθένειαν βιοῦσι μὲν ἀκαριαῖόν τι μέρος τοῦ παντὸςαἰῶνος, τετελευτήκασι δὲ πάντα τὸν ὕστερον χρόνον, καὶ τοῖςμὲν ἐν τῷ ζῆν μηδὲν ἀξιόλογον πράξασιν ἅμα ταῖς τῶνσωμάτων τελευταῖς συναποθνήσκει καὶ τὰ ἄλλα πάντα τὰκατὰ τὸν βίον, τοῖς δὲ δι’ ἀρετὴν περιποιησαμένοις δόξαν αἱπράξεις ἅπαντα τὸν αἰῶνα μνημονεύονται, διαβοώμεναι τῷθειοτάτῳ τῆς ἱστορίας στόματι. καλὸν δ’, οἶμαι, τοῖς εὖ φρο-νοῦσι θνητῶν πόνων ἀντικαταλλάξασθαι τὴν ἀθάνατονεὐφημίαν. Ἡρακλῆς μὲν γὰρ ὁμολογεῖται πάντα τὸν γενόμε-νον αὐτῷ κατ’ ἀνθρώπους χρόνον ὑπομεῖναι μεγάλους καὶ συν-εχεῖς πόνους καὶ κινδύνους ἑκουσίως, ἵνα τὸ γένος τῶνἀνθρώπων εὐεργετήσας τύχῃ τῆς ἀθανασίας· τῶν δὲ ἄλλωνἀγαθῶν ἀνδρῶν οἱ μὲν ἡρωικῶν, οἱ δὲ ἰσοθέων τιμῶν ἔτυχον,πάντες δὲ μεγάλων ἐπαίνων ἠξιώθησαν, τὰς ἀρετὰς αὐτῶν τῆς

3

4

2

νων, ἀφοῦ ἡ ἱστορία ἀπαθανατίζει τά ἀνδραγαθήματά τους. 5.Ἐπειδή ὅλα τά ἄλλα μνημεῖα ἐπιζοῦν γιά λίγο χρόνο, ἀφοῦ κα-ταστρέφονται ἀπό τήν ἀλλαγή τῶν καταστάσεων, ἐνῶ ἡ δύνα-μις τῆς ἱστορίας, πού ἁπλώνεται καί φθάνει σέ ὅλη τήν οἰκου-μένη, αὐτόν ἀκριβῶς τόν χρόνο, ὁ ὁποῖος καταστρέφει ὅλα τάἄλλα, τόν ἔχει φύλακα, ὁ ὁποῖος ἐξασφαλίζει τήν αἰώνια μετα-βίβασί της στούς μεταγενεστέρους. Ἡ ἱστορία ἐπίσης συντελεῖστήν δύναμι τοῦ λόγου. Καί δέν βρίσκεις εὔκολα ὡραιότεροπρᾶγμα ἀπ’ αὐτόν. 6. Αὐτός ἀκριβῶς εἶναι πού κάνει τούςἝλληνες ἀνώτερους ἀπό τούς βαρβάρους καί τούς μορφωμέ-νους ἀπό τούς ἀμόρφωτους. Κι’ ἀκόμα μόνο μέ αὐτόν εἶναι δυ-νατόν ὁ ἕνας νά ἐπιβάλλεται στούς πολλούς. Γενικά ἡ ἐντύπω-σις, πού προκαλεῖ κάθε μέτρο πού προτείνει, εἶναι ἀνάλογη μέτήν δύναμι τοῦ λόγου πού τό παρουσιάζει καί τούς γενναίουςἄνδρες τούς ἀποκαλοῦμε «ἀξίους λόγου», ἀφοῦ κατέκτησαν τόπρῶτο καί ὕψιστο στοιχεῖο τῆς ἀρετῆς. 7. Κι’ ὅπως ὁ λόγος δι-αιρεῖται σέ περισσότερα εἴδη, συμβαίνει ἡ ποιητική μᾶλλον νάτέρπη παρά νά ὠφελῆ, ἡ νομοθεσία νά τιμωρῆ καί νά μή διδά-σκη, καί τά ἄλλα εἴδη ἀναλόγως, ἄλλα δέν συντελοῦν καθόλουστήν εὐδαιμονία, ἄλλα περιέχουν μαζί μέ τό συμφέρον ἀνάμι-κτο καί κάποιο στοιχεῖο βλάβης, ἐνῶ μερικά διαστρέφουν τήνἀλήθεια. Καί μόνο ἡ ἱστορία, ὅπου οἱ λόγοι εὑρίσκονται σέπλήρη συμφωνία μέ τά ἔργα, περικλείει στήν ἀφήγησί της ὅλατά ἄλλα εἴδη κατά τρόπο πού ν’ ἀποβαίνουν χρήσιμα στούςἀνθρώπους. 8. Διότι εὔκολα τό βλέπεις ὅτι αὐτή παροτρύνειπρός τήν δικαιοσύνη, ὅτι ἀπαγγέλλει τό ἀμείλικτο «κατηγορῶ»στούς φαύλους, ὅτι ἐγκωμιάζει τούς καλούς, ὅτι γενικά προσ-φέρει στούς ἀναγνῶστες της ἕνα μεγάλο ἀπόθεμα πείρας.

3. Γι’ αὐτό κι’ ἐμεῖς παρατηρῶντας ὅτι οἱ ἱστορικοί συγγρα-φεῖς δικαιώνονται στήν ζωή, ὡδηγηθήκαμε στήν ἀπόφασι ν’ἀναλάβουμε μέ ἐνθουσιασμό ἕνα παρόμοιο ἔργο. Ἀλλά, ὅτανἐμελετήσαμε μέ προσοχή τούς ἱστορικούς, πού ἔγραψαν πρίν


27


26

ἱστορίας ἀπαθανατιζούσης. τὰ μὲν γὰρ ἄλλα μνημεῖα διαμένειχρόνον ὀλίγον, ὑπὸ πολλῶν ἀναιρούμενα περιστάσεων, ἡ δὲτῆς ἱστορίας δύναμις ἐπὶ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην διήκουσατὸν πάντα τἄλλα λυμαινόμενον χρόνον ἔχει φύλακα τῆςαἰωνίου παραδόσεως τοῖς ἐπιγινομένοις. συμβάλλεται δ’ αὕτηκαὶ πρὸς λόγου δύναμιν, οὗ κάλλιον ἕτερον οὐκ ἄν τις ῥᾳδίωςεὕροι. τούτῳ γὰρ οἱ μὲν Ἕλληνες τῶν βαρβάρων, οἱ δὲ πε-παιδευμένοι τῶν ἀπαιδεύτων προέχουσι, πρὸς δὲ τούτοις διὰμόνου τούτου δυνατόν ἐστιν ἕνα τῶν πολλῶν περιγενέσθαι·καθόλου δὲ φαίνεται πᾶν τὸ προτεθὲν τοιοῦτον ὁποῖον ἂν ἡτοῦ λέγοντος δύναμις παραστήσῃ, καὶ τοὺς ἀγαθοὺς ἄνδραςἀξίους λόγου προσαγορεύομεν, ὡς τοῦτο τὸ πρωτεῖον τῆςἀρετῆς περιπεποιημένους. εἰς πλείω δὲ μέρη τούτου διῃρη-μένου, συμβαίνει τὴν μὲν ποιητικὴν τέρπειν μᾶλλον ἤπερ ὠφε-λεῖν, τὴν δὲ νομοθεσίαν κολάζειν, οὐ διδάσκειν, παραπλησίωςδὲ καὶ τἄλλα μέρη τὰ μὲν μηδὲν συμβάλλεσθαι πρὸς εὐδαι-μονίαν, τὰ δὲ μεμιγμένην ἔχειν τῷ συμφέροντι τὴν βλάβην,ἔνια δὲ κατεψεῦσθαι τῆς ἀληθείας, μόνην δὲ τὴν ἱστορίαν,συμφωνούντων ἐν αὐτῇ τῶν λόγων τοῖς ἔργοις, ἅπαντα τἄλλαχρήσιμα τῇ γραφῇ περιειληφέναι. ὁρᾶσθαι γὰρ αὐτὴν προ-τρεπομένην ἐπὶ δικαιοσύνην, κατηγοροῦσαν τῶν φαύλων,ἐγκωμιάζουσαν τοὺς ἀγαθούς, τὸ σύνολον ἐμπειρίαν μεγί-στην περιποιοῦσαν τοῖς ἐντυγχάνουσι.3. Διὸ καὶ θεωροῦντες ἡμεῖς δικαίας ἀποδοχῆς τυγχάνονταςτοὺς ταύτην πραγματευσαμένους προήχθημεν ἐπὶ τὸν ὅμοιοντῆς ὑποθέσεως ζῆλον. ἐπιστήσαντες δὲ τὸν νοῦν τοῖς πρὸ ἡμῶν

5

7

8

6

ἀπό μᾶς, βεβαίως ἐπιδοκιμάσαμε ἀνεπιφύλακτα τήν καλή τουςπρόθεσι, ὅμως ἐμορφώσαμε τήν γνώμη ὅτι οἱ ἐργασίες τουςδέν ἔχουν συνταχθῆ ἔτσι, ὥστε νά ἐξυπηρετοῦν τό ἀνθρώπινοσυμφέρον, ὅσο θά ἦταν δυνατόν. 2. Δεδομένου, ὅτι οἱ ἀνα-γνῶστες πρέπει νά ἀντλήσουν τήν ὠφέλεια ἀπό ἕνα μεγάλοπλῆθος, ποικιλωτάτων περιστάσεων, οἱ περισσότεροι ἀπ’ αὐτούςἀσχολήθηκαν μέ τούς ξεχωριστούς πολέμους ἑνός ἔθνους ἤμιᾶς πόλεως καί μόνο λίγοι ἀρχίζοντας ἀπό τούς ἀρχαίους χρό-νους ἐπεχείρησαν νά καταγράψουν τά γεγονότα, πού συνδέ-ονται μέ ὅλους τούς λαούς μέχρι τῶν ἡμερῶν τους. Ἀλλά κι ἀπ’αὐτούς μερικοί δέν συμπεριέλαβαν τά σύγχρονά τους γεγο-νότα, ἄλλοι παρέλειψαν τήν δρᾶσι τῶν βαρβάρων κι’ ἄλλοιπάλι ἀπέρριψαν τήν ἀρχαία μυθολογία, ἐπειδή δημιουργοῦσεδυσκολίες στό ἔργο τους, ἐνῶ ἄλλοι τέλος δέν ἐπρόλαβαν νά τε-λειώσουν τό ἔργο τους, ὅπως τό ἐσχεδίασαν, διότι ἡ μοῖρα τούςἔκοψε, ἐν τῷ μεταξύ, τό νῆμα τῆς ζωῆς. 3. Κι’ ἀπ’ αὐτούς πούἀνέλαβαν τήν συγγραφή γενικῆς ἱστορίας κανένας δέν συνέχισετήν ἐξιστόρησι πέρα ἀπό τούς Μακεδονικούς χρόνους. Διότιἄλλοι κλείνουν τό ἔργο τους μέ τήν δρᾶσι τοῦ Φιλίππου, ἄλλοιμέ τήν δρᾶσι τοῦ Ἀλεξάνδρου καί μερικοί συνεχίζουν ὥς τούςδιαδόχους ἤ ἐπιγόνους. Καί ἐνῶ πολλά καί μεγάλης σημασίαςγεγονότα ἐπακολούθησαν μέχρι τῶν ἡμερῶν μας, κανένας ἀπότούς ἱστοριογράφους δέν προσπάθησε νά τά πραγματευθῆ ὅλασ’ ἕνα μοναδικό σύγγραμμα. 4. Γι’ αὐτόν τόν λόγο, καθώς εἶναιδιασκορπισμένα, καί οἱ ἐποχές καί τά ἴδια τά γεγονότα, σέ πολ-λές καί διάφορες ἐργασίες διαφόρων συγγραφέων, ἡ συνολικήτους κατανόησις γίνεται δύσκολη στό πνεῦμα, καθώς καί ἡἀπομνημόνευσίς τους.

5. Ἀφοῦ λοιπόν ἐξετάσαμε τήν σύνθεσι τῶν ἐργασιῶν καθε-νός ἀπό αὐτούς τούς ἱστοριογράφους, ἀποφασίσαμε νά συγ-γράψωμε μία ἱστορία μέ τέτοιες διαστάσεις, πού νά προσφέρηστούς ἀναγνῶστες τήν μεγαλύτερη δυνατή ὠφέλεια, ἐνῶ ταυ-


29


28

συγγραφεῦσιν ἀπεδεξάμεθα μὲν ὡς ἔνι μάλιστα τὴν προαίρε-σιν αὐτῶν, οὐ μὴν ἐξειργάσθαι πρὸς τὸ συμφέρον καὶ τὸ δυ-νατὸν τὰς πραγματείας αὐτῶν ὑπελάβομεν. κειμένης γὰρ τοῖςἀναγινώσκουσι τῆς ὠφελείας ἐν τῷ πλείστας καὶ ποικιλωτάταςπεριστάσεις λαμβάνειν, οἱ πλεῖστοι μὲν ἑνὸς ἔθνους ἢ μιᾶςπόλεως αὐτοτελεῖς πολέμους ἀνέγραψαν, ὀλίγοι δ’ ἀπὸ τῶνἀρχαίων χρόνων ἀρξάμενοι τὰς κοινὰς πράξεις ἐπεχείρησανἀναγράφειν μέχρι τῶν καθ’ αὑτοὺς καιρῶν, καὶ τούτων οἱ μὲντοὺς οἰκείους χρόνους ἑκάστοις οὐ παρέζευξαν, οἱ δὲ τὰςτῶν βαρβάρων πράξεις ὑπερέβησαν, ἔτι δ’ οἱ μὲν τὰς παλαιὰςμυθολογίας διὰ τὴν δυσχέρειαν τῆς πραγματείας ἀπε-δοκίμασαν, οἱ δὲ τὴν ὑπόστασιν τῆς ἐπιβολῆς οὐ συνετέλεσαν,μεσολαβηθέντες τὸν βίον ὑπὸ τῆς πεπρωμένης. τῶν δὲ τὴν ἐπι-βολὴν ταύτης τῆς πραγματείας πεποιημένων οὐδεὶς προ-εβίβασε τὴν ἱστορίαν κατωτέρω τῶν Μακεδονικῶν καιρῶν· οἱμὲν γὰρ εἰς τὰς Φιλίππου πράξεις, οἱ δ’ εἰς τὰς Ἀλεξάνδρου,τινὲς δ’ εἰς τοὺς διαδόχους ἢ τοὺς ἐπιγόνους κατέστρεψαν τὰςσυντάξεις· πολλῶν δὲ καὶ μεγάλων τῶν μετὰ ταῦτα πράξεωνἀπολελειμμένων μέχρι τοῦ καθ’ ἡμᾶς βίου τῶν ἱστοριογράφωνοὐδεὶς ἐπεβάλετο αὐτὰς μιᾶς συντάξεως περιγραφῇ πραγμα-τεύσασθαι διὰ τὸ μέγεθος τῆς ὑποθέσεως. διὸ καὶ διερ-ριμμένων τῶν τε χρόνων καὶ τῶν πράξεων ἐν πλείοσι πραγ-ματείαις καὶ διαφόροις συγγραφεῦσι δυσπερίληπτος ἡ τούτωνἀνάληψις γίνεται καὶ δυσμνημόνευτος. ἐξετάσαντες οὖν τὰςἑκάστου τούτων διαθέσεις ἐκρίναμεν ὑπόθεσιν ἱστορικὴνπραγματεύσασθαι τὴν πλεῖστα μὲν ὠφελῆσαι δυναμένην,

3

4

5

2

τοχρόνως θά τούς ἐνοχλῆ ἐλάχιστα. 6. Διότι ἄν ἕνας ἄνθρωποςἀρχίση ἀπό τούς ἀρχαιοτάτους χρόνους καί καταγράψη, στόνβαθμό πού εἶναι ἱκανός, τά γεγονότα πού συνέβησαν σέ ὅλοντόν κόσμο μέχρι τῶν ἡμερῶν του καί ἔχουν παραδοθῆ μέ τήνμνήμη, εἶναι φανερό ὅτι ἀναλαμβάνει ἐπίμοχθο ἔργο, προσφέ-ρει ὅμως στούς φιλομαθεῖς μία ἐργασία χρησιμώτατη ἀπό κάθεἄλλη. 7. Διότι ἀπό μία τέτοια ἐργασία θά μπορῆ καθένας πρό-θυμα νά παίρνη ὅ,τι εἶναι χρήσιμο γιά τήν ζωή του, σάν νάἀντλῆ ἀπό μία μεγάλη πηγή. 8. Διότι αὐτοί πού ἔχουν τήν διά-θεσι νά μελετήσουν τίς ἱστορίες τόσων πολλῶν συγγραφέων, δένεἶναι εὔκολο ν’ ἀποκτήσουν ὅλα αὐτά τά βιβλία πού χρειάζον-ται. Ἔπειτα, οἱ συγγραφές αὐτές εἶναι τόσο ποικίλες καί τόσοπολλές, ὥστε ἡ κατανόησις τῶν γεγονότων γίνεται πάρα πολύδύσκολη καί σχεδόν ἀνέφικτη. Ἐνῶ ἡ συγκέντρωσις καί ἡ με-θοδική ἐξιστόρησις σ’ ἕνα ἑνιαῖο ἔργο ὅλων αὐτῶν τῶν γεγο-νότων μέ τήν ἐξωτερική λογική τους διευκολύνει τήν ἀνάγνωσι,καθώς καί τήν κατανόησι καί παρακολούθησι τῶν γεγονότων.Γενικά, μία ἱστορία μέ τέτοιο χαρακτῆρα πρέπει νά θεωρῆται ὅτιὑπερέχει ἀπ’ ὅλες τίς ἄλλες τόσο ὅσο χρησιμώτερο εἶναι τό ὅλονἀπό τό μέρος καί ἡ συνέχεια ἀπό τήν διάσπασι, καί τό γεγονόςπού εἶναι προσδιωρισμένος μέ ἀκρίβεια ὁ χρόνος πού ἔλαβεχώρα ἀπό ἐκεῖνο πού δέν εἶναι γνωστό σέ ποιά ἐποχή συνέβη.

4. Γι’ αὐτό κι’ ἐμεῖς ἐκτιμῶντας ὅτι ἡ ἀνάληψις ἑνός τέτοιουἔργου εἶναι χρησιμωτάτη, ἀπαιτεῖ ὅμως πολύ μόχθο καί χρόνο,ἀσχοληθήκαμε μέ τό ἔργο αὐτό ἐπί τριάντα ὁλόκληρα ἔτη, ἐπι-σκεφθήκαμε ἕνα μεγάλο μέρος τῆς Ἀσίας καί τῆς Εὐρώπης μέμεγάλη ταλαιπωρία καί κινδύνους3, γιά νά ἰδοῦμε μέ τά ἴδια μας


31

3. Ἡ ἐπιτόπιος ἔρευνα τοῦ Διοδώρου τοῦ Σικελιώτου καθιστᾶ τοῦτον ἀξιέπαι-νον, καθ’ ὅτι ἐρριψοκινδύνευσε, ὅπως ὁ ἴδιος ἀναφέρει, γιά τήν συλλογή τῶνστοιχείων καί τῶν πληροφοριῶν, πού παρουσιάζει. Ὅμως, ἡ ἔλλειψις κρι-τικῆς ἱκανότητος ὡς πρός αὐτά πού παρουσιάζει ἀποτελοῦν σοβαρώτατο γι’αὐτόν καί τό ἔργο του μειονέκτημα.


30

ἐλάχιστα δὲ τοὺς ἀναγινώσκοντας ἐνοχλήσουσαν. εἰ γάρ τιτὰς εἰς μνήμην παραδεδομένας τοῦ σύμπαντος κόσμουπράξεις, ὥσπερ τινὸς μιᾶς πόλεως, ἀρξάμενος ἀπὸ τῶν ἀρχαι-οτάτων χρόνων ἀναγράψαι κατὰ τὸ δυνατὸν μέχρι τῶν καθ’αὑτὸν καιρῶν, πόνον μὲν ἂν πολὺν ὑπομεῖναι δῆλον ὅτι, πραγ-ματείαν δὲ πασῶν εὐχρηστοτάτην συντάξαιτο τοῖς φιλανα-γνωστοῦσιν. ἐξέσται γὰρ ἐκ ταύτης ἕκαστον πρὸς τὴν ἰδίανὑπόστασιν ἑτοίμως λαμβάνειν τὸ χρήσιμον, ὥσπερ ἐκ μεγάληςἀρυόμενον πηγῆς. τοῖς μὲν γὰρ ἐπιβαλλομένοις διεξιέναι τὰςτῶν τοσούτων συγγραφέων ἱστορίας πρῶτον μὲν οὐ ῥᾴδιονεὐπορῆσαι τῶν εἰς τὴν χρείαν πιπτουσῶν βίβλων, ἔπειτα διὰτὴν ἀνωμαλίαν καὶ τὸ πλῆθος τῶν συνταγμάτων δυσκατάλη-πτος γίνεται τελέως καὶ δυσέφικτος ἡ τῶν πεπραγμένωνἀνάληψις· ἡ δ’ ἐν μιᾶς συντάξεως περιγραφῇ πραγματεία τὸτῶν πράξεων εἰρόμενον ἔχουσα τὴν μὲν ἀνάγνωσιν ἑτοίμηνπαρέχεται, τὴν δ’ ἀνάληψιν ἔχει παντελῶς εὐπαρακολούθη-τον. καθόλου δὲ τῶν ἄλλων τοσοῦτον ὑπερέχειν ταύτηνἡγητέον ὅσῳ χρησιμώτερόν ἐστι τὸ πᾶν τοῦ μέρους καὶ τὸ συ-νεχὲς τοῦ διερρηγμένου, πρὸς δὲ τούτοις τὸ διηκριβωμένοντοῖς χρόνοις τοῦ μηδὲ γινωσκομένου τίσιν ἐπράχθη καιροῖς.4. Διόπερ ἡμεῖς ὁρῶντες ταύτην τὴν ὑπόθεσιν χρησιμωτάτηνμὲν οὖσαν, πολλοῦ δὲ πόνου καὶ χρόνου προσδεομένην,τριάκοντα μὲν ἔτη περὶ αὐτὴν ἐπραγματεύθημεν, μετὰ δὲπολλῆς κακοπαθείας καὶ κινδύνων ἐπήλθομεν πολλὴν τῆς τεἈσίας καὶ τῆς Εὐρώπης, ἵνα τῶν ἀναγκαιοτάτων καὶ πλείστων

6

7

8

τά μάτια τίς πιό ἐνδιαφέρουσες περιοχές κι’ ἀπό τίς ἄλλες ὅσοντό δυνατόν περισσότερες. Ἐπειδή σέ πολλά ἔχουν πέσει ἔξωλόγῳ τῆς ἄγνοιας τῶν τόπων ὄχι τυχαῖοι συγγραφεῖς, ἀλλά καίμερικοί ἀπό τούς κορυφαίους. 2. Ὅσο γιά τούς πόρους πούχρησιμοποιήσαμε γιά τήν ἀνάληψι αὐτοῦ τοῦ ἔργου, αὐτοί ἦτανπρῶτα-πρῶτα ὁ ἐνθουσιασμός μας γιά τήν ἐργασία, μέ τόνὁποῖο πολλοί ἄνθρωποι κατορθώνουν πράγματα πού φαίνονταιἀδύνατα. Ἔπειτα ἧσαν τά ὑλικά μέσα πού χορηγεῖ ἐν ἀφθονίᾳἡ Ρώμη γιά τέτοιου εἴδους μελέτες. 3. Ἐπειδή ἡ ὑπεροχή αὐτῆςτῆς πόλεως, τῆς ὁποίας ἡ δύναμις ἐκτείνεται ὥς τά πέρατα τῆςοἰκουμένης, μᾶς ἐξασφάλισε, κατά τήν διάρκεια τῆς μακρᾶς μαςπαραμονῆς σέ αὐτήν, ἄφθονους πόρους στήν πιό προσιτήμορφή. 4. Διότι ἐμεῖς, ὡς γνωστόν, καταγόμεθα ἀπό τό Ἀγύριοτῆς Σικελίας4 καί χάρις στήν στενή ἐπαφή μέ τούς Ρωμαίουςγνωρίζομε πολύ καλά τήν γλῶσσα τους. Ἔτσι ἀποκτήσαμε μίαἀκριβῆ γνῶσι ὅλων τῶν γεγονότων πού συνδέονται μέ τήναὐτοκρατορία ἀπό τά ἀρχεῖα, πού τηροῦν ἐκεῖνοι ἀπό πολλάχρόνια. 5. Κι’ ἀρχίσαμε τήν ἱστορία μας ἀπό τούς μύθους τῶνἙλλήνων καί τῶν βαρβάρων, ἀφοῦ πρῶτα μελετήσαμε μέ προ-σοχή τίς παραδόσεις τους πού ἀναφέρονται στούς ἀρχαίουςχρόνους, ὅσο αὐτό ἦταν δυνατόν.

6. Τώρα λοιπόν πού ἡ ἐργασία μας ἔχει ὁλοκληρωθῆ, ἀλλάτά βιβλία παραμένουν μέχρι στιγμῆς ἀνέκδοτα, ἐπιθυμῶ νάκάνω μία σύντομη παρουσίασι τοῦ ὅλου ἔργου. Τά ἕξι πρῶτα βι-βλία περιέχουν τά γεγονότα καί τούς μύθους πρίν ἀπό τόνΤρωικό πόλεμο. Ἀπ’ αὐτά τά βιβλία τά τρία πρῶτα ἀναφέρον-ται στούς ἀρχαίους χρόνους τῶν βαρβάρων, ἐνῶ τά ἑπόμενατρία εἶναι ἀφιερωμένα σχεδόν στήν ἑλληνική ἀρχαιότητα. Τάἑπόμενα ἕνδεκα ἀποτελοῦν μία γενική ἱστορία τῶν γεγονότων


33

ρακουσῶν Ἀγύρεως καί θρυλεῖται ὅτι αὐτήν ἐπεσκέφθη κάποτε ὁ Ἑρμῆς. Ὑπότήν Ρωμαϊκή κυριαρχία τό Ἀγύριον ἦταν γνωστό γιά τήν πλούσια παραγωγήτοῦ ἐδάφους του καί ἐθεωρεῖτο μία ἀπό τίς σπουδαιότερες πόλεις τῆς Σικελίας.


32

4. Τό Ἀγύριον (σημ. Ἀτζίρα) εἶναι ἀρχαία πόλις τῆς Ἑλληνικῆς μεγαλονήσου Σι-κελίας. Εἶναι πατρίς του, ὅπως ὁμολογεῖ ὁ Διόδωρος Σικελιώτης σέ αὐτό τό ση-μεῖο τοῦ Α´ βιβλίου του. Ἡ πόλις ἔλαβε τό ὄνομά της ἐκ τοῦ τυράννου τῶν Συ-

μερῶν αὐτόπται γενηθῶμεν· πολλὰ γὰρ παρὰ τὰς ἀγνοίας τῶντόπων διήμαρτον οὐχ οἱ τυχόντες τῶν συγγραφέων, ἀλλά τι-νες καὶ τῶν τῇ δόξῃ πεπρωτευκότων. ἀφορμῇ δὲ πρὸς τὴν ἐπι-βολὴν ταύτην ἐχρησάμεθα μάλιστα μὲν τῇ πρὸς τὴν πραγμα-τείαν ἐπιθυμίᾳ, δι’ ἣν πᾶσιν ἀνθρώποις τὸ δοκοῦν ἄπορονεἶναι τυγχάνει συντελείας, ἔπειτα καὶ τῇ ἐν Ῥώμῃ χορηγίᾳ τῶνπρὸς τὴν ὑποκειμένην ὑπόθεσιν ἀνηκόντων. ἡ γὰρ ταύτηςτῆς πόλεως ὑπεροχή, διατείνουσα τῇ δυνάμει πρὸς τὰ πέρατατῆς οἰκουμένης, ἑτοιμοτάτας καὶ πλείστας ἡμῖν ἀφορμὰςπαρέσχετο παρεπιδημήσασιν ἐν αὐτῇ πλείω χρόνον. ἡμεῖς γὰρἐξ Ἀγυρίου τῆς Σικελίας ὄντες, καὶ διὰ τὴν ἐπιμιξίαν τοῖς ἐν τῇνήσῳ πολλὴν ἐμπειρίαν τῆς Ῥωμαίων διαλέκτου περιπεποι-ημένοι, πάσας τὰς τῆς ἡγεμονίας ταύτης πράξεις ἀκριβῶςἀνελάβομεν ἐκ τῶν παρ’ ἐκείνοις ὑπομνημάτων ἐκ πολλῶνχρόνων τετηρημένων. πεποιήμεθα δὲ τὴν ἀρχὴν τῆς ἱστορίαςἀπὸ τῶν μυθολογουμένων παρ’ Ἕλλησί τε καὶ βαρβάροις,ἐξετάσαντες τὰ παρ’ ἑκάστοις ἱστορούμενα κατὰ τοὺςἀρχαίους χρόνους, ἐφ’ ὅσον ἡμῖν δύναμις. ἐπεὶ δ’ ἡ μὲν ὑπόθε-σις ἔχει τέλος, αἱ βίβλοι δὲ μέχρι τοῦ νῦν ἀνέκδοτοι τυγχάνου-σιν οὖσαι, βούλομαι βραχέα προδιορίσαι περὶ ὅλης τῆς πραγ-ματείας. τῶν γὰρ βίβλων ἡμῖν ἓξ μὲν αἱ πρῶται περιέχουσι τὰςπρὸ τῶν Τρωικῶν πράξεις καὶ μυθολογίας, καὶ τούτων αἱ μὲνπροηγούμεναι τρεῖς τὰς βαρβαρικάς, αἱ δ’ ἑξῆς σχεδὸν τὰς τῶνἙλλήνων ἀρχαιολογίας· ἐν δὲ ταῖς μετὰ ταύτας ἕνδεκα τὰς

2

4

5

6

3

ἀπό τόν Τρωικό πόλεμο μέχρι τόν θάνατο τοῦ Ἀλεξάνδρου. 7.Καί στά ἑπόμενα εἴκοσι τρία βιβλία κατατάσσουμε ὅλα τά γε-γονότα, πού ἐπακολούθησαν ὥς τήν ἀρχή τοῦ πολέμου ἀνάμεσαστούς Ρωμαίους καί τούς Κελτούς, στήν διάρκεια τοῦ ὁποίου ὁΓάϊος Ἰούλιος Καῖσαρ, πού θεοποιήθηκε γιά τά κατορθώματάτου, ἐπί κεφαλῆς τοῦ Ρωμαϊκοῦ στρατοῦ ὑπέταξε τίς περισσό-τερες καί πολεμικώτατες φυλές τῶν Κελτῶν καί ἐπεξέτεινε τήνΡωμαϊκή αὐτοκρατορία ὥς τίς Βρεττανικές νήσους. Τά πρῶταγεγονότα αὐτοῦ τοῦ πολέμου συνέβησαν κατά τόν πρῶτο χρόνοτῆς ἑκατοστῆς ὀγδοηκοστῆς Ὀλυμπιάδος, ὅταν ἦταν ἄρχωνστήν Ἀθήνα ὁ Ἡρώδης.

5. Ὅσο γιά τίς χρονικές περιόδους πού περιλαμβάνει τό ἔργομας, δέν ἐπιχειροῦμε νά προσδιορίσουμε μέ ἀκρίβεια τά χρο-νολογικά ὅρια τῶν γεγονότων πού ἀνάγονται πρίν ἀπό τόνΤρωικό πόλεμο, ἐπειδή δέν ἔχει φθάσει στά χέρια μας κανέναἀξιόπιστο χρονολογικό στοιχεῖο. Ἀλλά ἀπό τόν Τρωικό πόλεμοκι’ ἔπειτα ἀκολουθοῦμε τόν Ἀπολλόδωρο τόν Ἀθηναῖο5 καίὑπολογίζουμε σέ ὀγδόντα ἔτη τό χρονικό διάστημα ἀπ’ αὐτόνμέχρι τήν κάθοδο τῶν Ἡρακλειδῶν κι’ ἀπ’ αὐτήν μέχρι τήνπρώτη Ὀλυμπιάδα σέ τριακόσια εἴκοσι ὀκτώ ὑπολογίζοντας τήνχρονολόγησι ἀπό τούς βασιλεῖς τῆς Σπάρτης. Ἀπό τήν πρώτηὈλυμπιάδα ὥς τήν ἀρχή τοῦ Γαλατικοῦ πολέμου, ὅπου τελει-ώνει ἡ ἱστορία μας, εἶναι ἑπτακόσια τριάντα ἔτη. Ὥστε ὅλο τόἔργο μας, πού ἀποτελεῖται ἀπό σαράντα βιβλία, καλύπτει μίαχρονική διάρκεια χιλίων ἑκατόν τριάντα ὀκτώ ἐτῶν, στήν ὁποίαδέν ὑπολογίζονται τά γεγονότα πού ἀναφέρονται πρίν ἀπό τόνΤρωικό πόλεμο.

2. Κάνουμε λοιπόν ἐκ προοιμίου αὐτόν τόν ἀκριβῆ προσ-


35

νησιν ἑταίρων», «Περὶ νεῶν», «Περὶ γῆς» (Γῆς περίοδος), «Περὶ θεῶν» καί τά«Χρονικά». Σέ αὐτόν ἀποδίδεται καί ἡ «Βιβλιοθήκη», γνωστή ὡς «Ἀπολλο-δώρου Βιβλιοθήκη», ἡ ὁποία περιέχει συνοπτική ἔκθεσι τῶν μύθων περί τῆς γε-νέσεως τῶν θεῶν καί τήν γενεαλογία τῶν παλαιῶν γενεῶν.


34

5. Ὁ Ἀπολλόδωρος ὁ Ἀθηναῖος ἦταν γραμματικός καί μαθητής τοῦ γραμματικοῦἈριστάρχου. Ἔζησε στήν Ἀλεξάνδρεια κατά τήν περίοδο 180 ἕως 109 π.Χ.Ἠσχολεῖτο μέ τό ἱστορικό μέρος τῆς φιλολογίας καί τά ἔργα του εἶναι τά ἑξῆς:«Περὶ Σώφρονος», «Περὶ Ἐπιχάρμου», τό «Περὶ Ἐτυμολογιῶν», τό «Περὶ Ἀθή-

ἀπὸ τῶν Τρωικῶν κοινὰς πράξεις ἀναγεγράφαμεν ἕως τῆςἈλεξάνδρου τελευτῆς· ἐν δὲ ταῖς ἑξῆς εἴκοσι καὶ τρισὶ βίβλοιςτὰς λοιπὰς ἁπάσας κατετάξαμεν μέχρι τῆς ἀρχῆς τοῦσυστάντος πολέμου Ῥωμαίοις πρὸς Κελτούς, καθ’ ὃν ἡγούμε-νος Γάιος Ἰούλιος Καῖσαρ ὁ διὰ τὰς πράξεις προσαγορευθεὶςθεὸς κατεπολέμησε μὲν τὰ πλεῖστα καὶ μαχιμώτατα τῶνΚελτῶν ἔθνη, προεβίβασε δὲ τὴν ἡγεμονίαν τῆς Ῥώμης μέχριτῶν Βρεττανικῶν νήσων· τούτου δ’ αἱ πρῶται πράξεις ἐπε-τελέσθησαν Ὀλυμπιάδος τῆς ἑκατοστῆς καὶ ὀγδοηκοστῆςκατὰ τὸ πρῶτον ἔτος ἐπ’ ἄρχοντος Ἀθήνησιν Ἡρώδου.5. Τῶν δὲ χρόνων τούτων περιειλημμένων ἐν ταύτῃ τῇ πραγ-ματείᾳ τοὺς μὲν πρὸ τῶν Τρωικῶν οὐ διοριζόμεθα βεβαίωςδιὰ τὸ μηδὲν παράπηγμα παρειληφέναι περὶ τούτων πι-στευόμενον, ἀπὸ δὲ τῶν Τρωικῶν ἀκολούθως Ἀπολλοδώρῳτῷ Ἀθηναίῳ τίθεμεν ὀγδοήκοντ’ ἔτη πρὸς τὴν κάθοδον τῶνἩρακλειδῶν, ἀπὸ δὲ ταύτης ἐπὶ τὴν πρώτην Ὀλυμπιάδα δυσὶλείποντα τῶν τριακοσίων καὶ τριάκοντα, συλλογιζόμενοι τοὺςχρόνους ἀπὸ τῶν ἐν Λακεδαίμονι βασιλευσάντων, ἀπὸ δὲ τῆςπρώτης Ὀλυμπιάδος εἰς τὴν ἀρχὴν τοῦ Κελτικοῦ πολέμου, ἣντελευτὴν πεποιήμεθα τῆς ἱστορίας, ἑπτακόσια καὶ τριάκοντα·ὥστε τὴν ὅλην πραγματείαν ἡμῶν τετταράκοντα βίβλωνοὖσαν περιέχειν ἔτη δυσὶ λείποντα τῶν χιλίων ἑκατὸν τετ-ταράκοντα χωρὶς τῶν χρόνων τῶν περιεχόντων τὰς πρὸ τῶνΤρωικῶν πράξεις. ταῦτα μὲν οὖν ἀκριβῶς προδιωρισάμεθα,

7

2

διορισμό, ἐπειδή ἐπιθυμοῦμε πρῶτα νά εἰσαγάγουμε τούςἀναγνῶστες στόν σχεδιασμό ὅλου τοῦ ἔργου, κι’ ἔπειτα γιά νάἐμποδίσουμε νά λυμαίνωνται τίς ξένες ἐργασίες ἐκεῖνοι πούσυνηθίζουν νά παρουσιάζουν βιβλία μέ τήν μέθοδο τῶν συμ-πιλημάτων. Ἐμ�

heptapolis · 2018. 10. 5. · ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ὁ Διόδωρος ὁ Σικελιώτης...

Documents