he moʻolelo pōkolehe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka...

73
James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015] 1 He Moʻolelo Pōkole o ka Huakaʻi Hele a ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani i ʻEnelani i ka Makahiki 1887 i ka Iubilē o ka Mōʻī Wahine Wikolia o Beretania Nui Kākau ʻia e James W. L. McGuire kekahi o nā ukali ʻOlelo Mua No Ka Paʻi Hou ʻAna (p. [iii]) 1. He waiwai ka moʻolelo a James Washington Lonoikaualiʻi McGuire no nā hoa heluhelu o ka makahiki 1938 a he waiwai mau nō ia moʻolelo no kēia au kekahi. 2. He wahi momi kāna puke no ka huakaʻi a nā aliʻi wahine i ʻEnelani, a i loko nō o ka nui aʻe o kekahi o nā hanauna o hope nei, he ʻōlinolino maikaʻi nō ko kēia wahi momi liʻiliʻi. 3. I ka manawa i paʻi mua ʻia ai kāna puke, he hapa kenekulia ka nui o nā makahiki i hala aku ma hope mai o ka huakaʻi kaulana a nā aliʻi a me kā lāua poʻe ukali, a ʻo kā McGuire moʻolelo ka mea hoʻokahi e hōʻikeʻike mai ana i nā hana like ʻole a lākou mai ka wā i loaʻa mai ai ke kono a ka Mōʻī Wahine Wikolia a i ka hoʻi loa ʻana mai o ka huakaʻi aliʻi i ka ʻāina hānau. 4. No ia hanauna hou o 1938, ua hōʻike mai ka puke i ka ʻano o Kapiʻolani lāua ʻo Liliʻuokalani i ko lāua pilina me nā alakaʻi aupuni, me nā hoa Hawaiʻi ma nā ʻāina ʻē a me ka lehulehu o kēlā me kēia wahi a lāua i mākaʻikaʻi ai. 5. He haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai no nā hoa heluhelu o kēia mau lā kekahi. 7. He haʻawina kēia puke no ka moʻolelo Hawaiʻi, no ke ʻano o ka nohona me nā kānaka o ia au, a pēlā aku, a he haʻawina maikaʻi ia no ke aʻo ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi kekahi. 8. Mōakāka ka wehewehe ʻana a McGuire i kā lākou mau hana a me nā wahi a lākou i ʻike ai. 9. He moʻolelo ia e wehewehe ana i ke ʻano o nā ʻāina ʻē a me nā mea hou o ia wā ma o ka ʻōlelo Hawaiʻi, a he kōkua nō a ʻano hana wehewehe i ka hana a kākou i kēia wā ʻānō. 10. Mau nō ka loli mau ʻana o ke ao kanaka i ka hala ʻana o kēia mau makahiki he nui, a ke hoʻohana hou ʻia nei ka ʻōlelo Hawaiʻi no ka wehewehe ʻana i kēia ʻano nohona hou e ʻike ʻia nei. 11. Na ka hana a ka poʻe kākau o ke au i hala e alakaʻi mai i ka hana a kākou i kēia au e holo nei. 12. ʻOiai paʻa ka manaʻo o ka ʻAhahui ʻŌlelo Hawaiʻi e paʻi i nā puke me nā pepa ma ke ʻano o ke kaha ʻana o kēia lā, ʻo ia hoʻi me ke kahakō, ka ʻokina a me ka hoʻokaʻawale ʻana i nā huaʻōlelo e hoʻokohu i nā manaʻo i hoʻoholo ʻia ma ka ʻAha Kaha ʻŌlelo o ka makahiki 1978, ua hoʻoholo naʻe ke ʻAhahui e paʻi i kēia puke me ka ʻole o nā kaha a me ke ʻano i

Upload: others

Post on 26-Oct-2020

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

1

He Moʻolelo

Pōkole

o ka Huakaʻi Hele a ka

Mōʻī Wahine Kapiʻolani i

ʻEnelani i ka Makahiki 1887

i ka Iubilē o ka Mōʻī Wahine

Wikolia o Beretania Nui

Kākau ʻia e James W. L. McGuire

kekahi o nā ukali

ʻOlelo Mua No Ka Paʻi Hou ʻAna (p. [iii])

1. He waiwai ka moʻolelo a James Washington Lonoikaualiʻi McGuire no nā hoa heluhelu o ka makahiki 1938 a he waiwai mau nō ia moʻolelo no kēia au kekahi. 2. He wahi momi kāna puke no ka huakaʻi a nā aliʻi wahine i ʻEnelani, a i loko nō o ka nui aʻe o kekahi o nā hanauna o hope nei, he ʻōlinolino maikaʻi nō ko kēia wahi momi liʻiliʻi.

3. I ka manawa i paʻi mua ʻia ai kāna puke, he hapa kenekulia ka nui o nā makahiki i hala aku ma hope mai o ka huakaʻi kaulana a nā aliʻi a me kā lāua poʻe ukali, a ʻo kā McGuire

moʻolelo ka mea hoʻokahi e hōʻikeʻike mai ana i nā hana like ʻole a lākou mai ka wā i loaʻa mai ai ke kono a ka Mōʻī Wahine Wikolia a i ka hoʻi loa ʻana mai o ka huakaʻi aliʻi i ka ʻāina hānau. 4. No ia hanauna hou o 1938, ua hōʻike mai ka puke i ka ʻano o Kapiʻolani lāua ʻo Liliʻuokalani i ko lāua pilina me nā alakaʻi aupuni, me nā hoa Hawaiʻi ma nā ʻāina ʻē a me ka lehulehu o kēlā me kēia wahi a lāua i mākaʻikaʻi ai. 5. He haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi.

6. Pēlā nō ka waiwai no nā hoa heluhelu o kēia mau lā kekahi. 7. He haʻawina kēia puke no ka moʻolelo Hawaiʻi, no ke ʻano o ka nohona me nā kānaka o ia au, a pēlā aku, a he haʻawina maikaʻi ia no ke aʻo ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi kekahi. 8. Mōakāka ka wehewehe ʻana a McGuire i kā lākou mau hana a me nā wahi a lākou i ʻike ai. 9. He moʻolelo ia e wehewehe ana i ke ʻano o nā ʻāina ʻē a me nā mea hou o ia wā ma o ka ʻōlelo Hawaiʻi, a he kōkua nō a ʻano hana wehewehe i ka hana a kākou i kēia wā ʻānō. 10. Mau nō ka loli mau ʻana o ke ao kanaka i ka hala ʻana o kēia mau makahiki he nui, a ke hoʻohana hou ʻia nei ka ʻōlelo Hawaiʻi no ka wehewehe ʻana i kēia ʻano nohona hou e ʻike ʻia nei. 11. Na ka hana a ka poʻe kākau o ke au i hala e alakaʻi mai i ka hana a kākou i kēia au e holo nei. 12. ʻOiai paʻa ka manaʻo o ka ʻAhahui ʻŌlelo Hawaiʻi e paʻi i nā puke me nā pepa ma ke ʻano o ke kaha ʻana o kēia lā, ʻo ia hoʻi me ke kahakō, ka ʻokina a me ka hoʻokaʻawale ʻana i nā huaʻōlelo e hoʻokohu i nā manaʻo i hoʻoholo ʻia ma ka ʻAha Kaha ʻŌlelo o ka makahiki 1978, ua hoʻoholo naʻe ke ʻAhahui e paʻi i kēia puke me ka ʻole o nā kaha a me ke ʻano i

Page 2: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

2

hoʻonohonoho ʻē ʻia ai ka ʻōlelo o loko. 13. Aia he mau kumu no kēia ʻaʻe ʻana i ka manaʻo alakaʻi o ka ʻAhahui ʻŌlelo Hawaiʻi.

14. ʻO kekahi kumu ka maʻalahi a me ke kumukūʻai makepono no ka hana kope wale ʻana i ka puke ma kona ʻano e kū nei. 15. Inā i hoʻokomo ʻia ka moʻolelo holoʻokoʻa i loko o ka lolouila no ka paʻi mōakāka ʻana, ʻoi aʻe paha ke akāka o kēlā me kēia hualeka o ka moʻolelo, akā he hoʻonui hana kēlā, ʻoiai lawa ka mōakāka o ka nui o nā huaʻōlelo ma ke kūlana mua. 16. Inā hoʻonui ʻia ka hana hoʻomākaukau, hoʻopiʻi ʻia ka pipiʻi o ka puke i ka hopena, eia naʻe ua makemake ʻia kahi puke makepono o ke kumukūʻai i mea e minamina ʻole ai ka mea nāna ia puke inā lawe ʻia ka puke i kahakai, heluhelu ʻia ma ke kapu ʻauʻau a kahakaha ʻia paha nā huaʻōlelo hou me ka penikala a ka haumāna. 17. Me kēlā manaʻo, ua wae ʻia nā ʻaoʻao mōakāka loa mai loko mai o ʻekolu mau puke, a hoʻonohonoho hou ʻia ia mau ʻaoʻao i puke hoʻokahi no ka hana kope ʻana. 18. Aia nō hoʻi kekahi mau kumu ʻē aʻe i kūpono ai kēia hana ʻana i puke haʻawina no ka haumāna kula a puke hoʻonanea paha na ka lehulehu. 19. Maikaʻi ke kūlana o ka ʻōlelo Hawaiʻi i loko o kā McGuire moʻolelo, akā naʻe he kūlana ia o ka ʻōlelo i hiki ke hoʻomaopopo ʻia e ka haumāna. 20. ʻAʻole lōʻihi loa kāna mau wehewehe ʻana a ʻaʻole kūhohonu ke ʻano o kāna ʻōlelo ʻana. 21. Ua ʻimi mau ʻo ia ka mōakāka no ka poʻe hoa heluhelu a ua wae maikaʻi ʻo ia i nā huaʻōlelo a me ka pilina ʻōlelo.

22. Ma muli o ke ʻano o kā McGuire puke, he puke hoʻomanaʻo huakaʻi, ua kākau ʻia ma ke kaʻina lā ka huakaʻi, a hoʻohana pinepine ʻia kekahi mau ʻano o ka pilina ʻōlelo ma kēlā lā, kēia

lā o ka moʻolelo. 23. Pēlā kekahi o nā huaʻōlelo i mea i ʻike ʻia a ʻike hou ʻia ma ke kūlana maʻamau o kēlā me kēia huaʻōlelo a hopuna ʻōlelo paha.

24. Hoʻohana ʻia kēia puke ma nā papa holomua o ke kulanui i haʻawina e launa ai ka haumāna i ke ʻano o nā mea i paʻi ʻia i ke au i hala, i mea e kamaʻāina ai lākou haumāna i ka paʻa ʻole o ka pela ʻana a me ka hoʻonohonoho ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi ma nā puke a me nā nūpepa o ke au ma mua. 25. Hele koke a maʻa ka maka heluhelu o kēia puke ka ʻike ʻana i nā huaʻōlelo i hoʻopili ʻia mai, e laʻa nā ʻōlelo alaila, mamua,

mauka, konoia. 26. Hoʻopōkole ʻia ka pela ʻana o kekahi, ʻo ia hoʻi, ʻo hookoiaʻi ma kahi o hoʻokō ʻia ai, a kapae ʻia i kekahi manawa nā i, o, me nā a ma kahi e paheʻe ai ka leo. 27. ʻIke pinepine ʻia kēia ʻano o ka ʻōlelo Hawaiʻi i ke au i hala aku nei. 28. He mea ʻano hou ke kūlana ʻaneʻane paʻa o ke kaha ʻana i ka ʻōlelo Hawaiʻi e hoʻohana ʻia nei a e ʻike mau ʻia nei e ka nui o nā haumāna ʻōlelo Hawaiʻi. 29. Eia naʻe, ʻaʻole o kana mai ka nui o nā mea waiwai i waiho ʻia ma loko o nā mea i kākau ʻia e ko mua me ka ʻole o ka ʻokina a me ke kahakō a me nā ʻano ʻokoʻa o ka pili huaʻōlelo ʻana. 30. Pono nā haumāna holomua a pau e kūkulu i uapo no lākou iho ma waena o ke kūlana ʻano paʻa e paʻi ʻia nei i ka ʻōlelo Hawaiʻi a me nā ʻano like ʻole i paʻi ʻia ai ma mua. 31. Pēlā e hiki ai iā lākou ke hoʻomau i kā lākou hana noiʻi ma waho aku o nā puke kākaʻikahi e hoʻolaha ʻia nei me ke kaha hou ʻana. 32. Inā hele ka haumāna a maʻa i ke ʻano kahiko o ke kākau ʻana, lilo auaneʻi lākou i poʻe hoa hana i ka ʻimi ʻana a me ka

Page 3: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

3

hoʻohana ʻana i ka ʻike kākau ʻia e nā kūpuna ma loko o nā waihona o ke au i hala.

33. Ke hoʻopuka hou ʻia nei kēia wahi puke me ka manaʻolana e hoʻohana ʻia kēia moʻolelo ma ke ʻano he mea hoʻonanea no ka hoa heluhelu a i haʻawina hoihoi na ka haumāna ʻōlelo Hawaiʻi. 34. ʻO ia nō nā pahuhopu ākea o kēia hanana.

35. M. Puakea Nogelmeier, Kahauiki, Oʻahu [1995]

James Washington Lonoikaualiʻi

McGuire (p. vii)

1. Hānau ʻia ʻo James Washington Lonoikaualiʻi McGuire, ka mea kākau o kēia puke, ma Kainaliu, Kona, ma ka moku o Keawe i ka makahiki 1862. 2. He keiki ʻia na James Washington McGuire lāua ʻo Mary Kilioe Van Burgen. 3. No Balatimoa, Melelana kona makua kāne, a no Kona, Hawaiʻi kona makuahine, he kaikamahine na James Van Burgen me Kilioe Kaheanaikeaokiʻekiʻe. 4. No Koʻolauloa, Oʻahu ʻo Kilioe Kaheanaikeaokiʻekiʻe a hānau ʻia ʻo ia ma kahi o ka makahiki 1814. 5. ʻO kona makua kāne ʻo Heleluhiʻole a ʻo kona makuahine ʻo Kaheanaikeaokiʻekiʻe.

6. I ka makahiki 1887 ua hele ʻo McGuire ma ka huakaʻi aliʻi i ka Iubilē o ka Mōʻī Wahine Wikolia ma ke ʻano he ukali no Kapiʻolani lāua ʻo Liliʻuokalani. 7. He kahu mālama ʻo ia no ka hale aliʻi ʻo ʻIolani i ia manawa, a na ka Mōʻī Kalākaua ʻo ia i koho i ukali no nā aliʻi wahine.

8. Na McGuire i hoʻolālā i ka ʻaʻahu kaulana no Kapiʻolani, ia lole i kīnohinohi ʻia me nā hulu manu pīkake. 9. Wahi a ka moʻolelo, ua hele kino ʻo ia i nā hale o ka poʻe hānai ana i ka manu pīkake me ka haʻi ʻana iā lākou he pākalaki ka mea e mālama ʻana i ia ʻano manu. 10. He hana maʻalea kāna moʻolelo i mea e hāʻawi nui ʻia ai iā ia nā manu a me nā hulu. 11. A lawa ʻo ia i nā hulu pīkake, ua hana ʻia ka ʻaʻahu kaulana o Kapiʻolani, kona lole i mahalo palena ʻole ʻia e ka pelekikena o ʻAmelika, ka Mōʻī Wahine o Beretania Nui a me ka lehulehu ma Wakinekona DC. a me Lākana.

12. He kanalima mau makahiki ma hope mai o kā lākou huakaʻi, ua paʻi ʻia kā McGuire puke hoʻomanaʻo no ia wā ma muli o "ka nonoi hoʻomano ʻana" a ka lehulehu. 13. Paʻi ʻia he hoʻokahi kaukani wale nō kope o ia puke a he puke kahiko a kākaʻikahi ia i kēia manawa. 14. Hana kope ʻia nā ʻaoʻao o kāna puke a hoʻohana pinepine ʻia i haʻawina heluhelu ma nā papa ʻōlelo Hawaiʻi ma nā kula aʻo ʻōlelo Hawaiʻi.

15. Ua hele hou aku ʻo McGuire i Beretania Nui i ka makahiki 1889 me nā keiki aliʻi ʻo David Kawānanakoa lāua ʻo Kūhiō Kalanianaʻole i ko lāua hele ʻana i ke kula ma laila. 16. ʻAʻole i mālama ʻia kahi puke hoʻomanaʻo no ia huakaʻi a no laila, ʻaʻohe puke i paʻi ʻia no ka hele ʻana o lākou. 17. Ua hoʻomau ʻo J. McGuire i kāna hana no ka Mōʻī Kalākaua a hiki i ka makahiki 1891, a laila ua hoʻokumu ʻo ia i kekahi mau ʻoihana nāna iho, ʻo ia hoʻi he mau hale kūʻai mea kahiko a me kekahi mau hale ʻaina.

18. I ka makahiki i paʻi ʻia ai kāna puke no ka huakaʻi i ka Iubilē, ua piha iā J.W.L. McGuire nā makahiki he

Page 4: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

4

kanahikukumamālima a kanahikikukumamāono paha. 19. I ia manawa, ʻo lāua ʻo Curtis P. Iaukea wale nō nā kānaka i koe i hele aku me Kapiʻolani mā i ka huakaʻi i Beretania Nui. 20. ʻEkolu makahiki ma hope mai o ka paʻi ʻana i kāna puke, i ka lā 16 o Mei, 1941, ua hala aku ʻo James Washington Lonoikaualiʻi McGuire ma kona kipona home ma Kaimukī, Oʻahu.

ʻŌlelo hoʻākāka (p. [x])

1. He wahi moʻolelo pōkole kēia no ka hele ʻana o ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani a me ke Kamāliʻi Wahine Liliʻuokalani, no nā hana hoʻohiwahiwa i ka Iubilē o ka Mōʻī Wahine Wikolia, o Pelekane, ka ʻāina nona ke ʻōlelo ʻia "ʻAʻole e napoʻo ka lā ma luna o nā palena ʻāina o Pelekane." 2. He lehulehu nō ka poʻe i ukali aku ma kēia huakaʻi a nā Aliʻi, akā, ua hala aku lākou a pau i ka make a koe mai nei māua ʻelua - ʻo ke Konela Curtis Piehu Iaukea a me ka mea e kākau nei i kēia wahi moʻolelo pōkole.

3. Ua kono ʻia ka mea kākau e hoʻopuka i kēia moʻolelo e nā makamaka lehulehu, a ma hope o ka noʻonoʻo akahele ʻana ua ʻae akula ka mea kākau i ia mau nonoi hoʻomano ʻana; me ka hilinaʻi ʻana e loaʻa ana i ka mea heluhelu kekahi mau pōmaikaʻi ma muli o ka heluhelu ʻana i kēia moʻolelo.

4. ʻAʻole e hiki i ka mea kākau ke hōʻoiaʻiʻo aku ua hemolele loa kēia moʻolelo ʻaʻole wahi hewa a kīnaʻunaʻu paha. 5. Aia nō he mau hemahema paha i kū ʻole i ka hoi o kekahi poʻe; akā, e ʻoluʻolu ʻoukou e ka poʻe e heluhelu ana e hoʻomanawanui ia mau hemahema, a e ʻuʻumi i ka inaina, a e lawe nihi aʻe nō ma nā mea i kū i ka ʻiʻini a ka makemake.

6. "E nihi e ka hele mai hoʻopā, Mai pūlale i ka ʻike a ka maka. 7. Hoʻokahi no makamaka o ke aloha, ʻO ka hea mai iā Kalani lā e kipa."

8. J. W. L. McG.

Ke kono a Pelekane (p. 7)

1. Ma nā lā mua o ka makahiki 1887, ua loaʻa maila he palapala kono i ka Mōʻī Kalākaua mai ke aupuni mai o Pelekane, e kono mai ana e komo pū aku i loko o nā hana hoʻohiwahiwa o ka piha ʻana o nā makahiki he kanalima o ka noho aliʻi ʻana o ka Mōʻī Wahine Wikolia, ma luna o ka noho aliʻi o Beretania Nui. 2. I ka wā naʻe i loaʻa mai ai o kēia kono e noho ana ka Mōʻī Kalākaua a me ke aloaliʻi, a me ka lāhui Hawaiʻi holoʻokoʻa, i loko o ke kanikau no ka Mea Kiʻekiʻe ke Kamāliʻi Wahine Miriam Kapili Likelike, (Mrs. A. S. Cleghorn), i hala aku i ka make. 3. No laila ua hiki ʻole i ka Mōʻī Kalākaua ke hoʻokō kino aku i kēia kono a ke Aupuni o Pelekane. 4. Akā, ua hoʻoholo koke ihola no ke Aliʻi, e hoʻouna aku i kāna Aliʻi wahine i aloha nui ʻia, ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani, i panihakahaka ma kona wahi, a i hoʻokō ʻia i hoʻi ke kono a ke Aupuni o Pelekane. 5. Ua maikaʻi kēia hoʻoponopono ʻana i ka manaʻo o nā aliʻi, a ua lilo nā lā o ka mahina o Pepeluali a me Malaki, o ka makahiki 1887, i mau lā hoʻomākaukau no nā wahī pono kino no ka hele ʻana.

6. Ma kēia huakaʻi a ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani, ua hoʻouna pū ʻia no hoʻi ke Kamāliʻi Wahine Liliʻuokalani, ka hoʻoilina o ka noho aliʻi o Hawaiʻi, i hoa hele no ka Mōʻī Wahine, a ua hele pū nō hoʻi me kāna kāne, ke kiaʻāina John O. Dominis,

Page 5: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

5

(Keoni Kamaki), kona (Liliʻuokalani) ukali pilikino ponoʻī. 7. Ua hele pū ma kēia huakaʻi a ka Mōʻī Wahine, ka Hon. Curtis Piehu Iaukea, ka Puʻukū a ka Mōʻī, Konela James H. Boyd, a me ka mea kākau nei, i poʻe ukali no ka Mōʻī Wahine, a me ka wahine mālama kapa o ke aliʻi, ʻo ia hoʻi ʻo PahuPahu 8. Ma ka ʻaoʻao o ke Kamāliʻi Wahine ua lawe nō hoʻi ʻo ia iā Joseph Aea a me Charley Kaiaiki, i mau kānaka lawelawe nona. 9. ʻO kēia poʻe aʻela a pau i hōʻike ʻia ma luna, mai nā aliʻi, nā ukali a me nā poʻe lawelawe, ua hala aku i ke ao polohiwa a Kāne, a koe mai ʻē ʻo ia nei i kēia lā, ka Hon. Konela Curtis Piehu Iaukea a me ka mea kākau. 10. Aloha nō i ia mau lā o nā makahiki he 50 i kunewa akula!

Ka haʻalele ʻana iā Hawaiʻi (p. 8)

1. Ma ke kakahiaka Pōʻalua o ka lā 12 ʻApelila, he manawa ia no ka piʻōʻō o ka poʻe e hele ana ma muli o ke komo ʻana mai o nā hoaaloha e ʻike a e hāʻawi i ko lākou aloha a me nā ʻōlelo hoʻohauʻoli; aia nō hoʻi nā kalapu hīmeni e mele ana i nā mele nani o Hawaiʻi; ka poʻe hea inoa nō hoʻi a me ka poʻe ʻoliʻoli e hāʻawi mai ana i nā kānaenae aloha e like me ka mea maʻamau ma nā huakaʻi hele a ko Hawaiʻi nei poʻe aliʻi. 2. Ma ka hola 11:30, ua kau akula ka Mōʻī Kāne a me ka Mōʻī Wahine, ke Kamāliʻi Wahine Liliʻuokalani a me ke Kiaʻāina John O. Dominis, ma ke kaʻa aliʻi, a ʻo nā ukali nō hoʻi ma ko lākou kaʻa ma hope aku, a holo akula no kai o ka uapo, kahi a ka mokuahi Australia e kakali mai ana no kāna mau ʻōhua hanohano i aloha nui ʻia, e ka lāhui Hawaiʻi, a i hōʻike mai hoʻi i ko lākou aloha ma ka hiki kino ʻana aʻe a piha pū ka uapo, ke hele la a "Lēʻī Kohala [eia] i ka nuku nā kānaka."

3. Ma ka hola 12:00 ponoʻī ua hemo maila nā kaula hoʻopaʻa o ka moku, me nā leo hulō o nā makaʻāinana e paʻapaʻaʻina ʻana

i ka lewa, nā ani hainakā goodbye aloha ana, ua emi hope maila ka Australia, e hoʻokū pono ana i kona ihu i ke ala e hiki aku ai i ka nuku o Māmala. 4. I ka hoʻokuemi pono ʻana iho o ke kīkala o ua wahine ʻau moana la ua ʻoni mālie aʻela kona mau ʻenekini me ka lawe nihi mālie ʻana o kona huila, a niau akula nō ka hale ipu kukui, ʻoiai hoʻi ka hae kalaunu o ka Mōʻī Wahine o Hawaiʻi e welo haʻaheo ana i nā welelau makani ma ke kia hope o ka Australia. 5. ʻOiai ka Australia e niau mālie ana ma mua mai o nā moku manuā e kū ana i loko o ke awa laʻi o Kou, ua ʻaoa maila nā ʻīlio hae a Uncle Sam, ma ka hāʻawi ana mai i nā pū aloha he 21 no nā kama hele aliʻi, e ʻau nei i ka moana kai uli o ka Pākīpika. 6. A i ka wā a ka Australia i kāʻalo aʻe ai ma mua o ka hale ipukukui, a huli pono akula ka ihu i Māmala, ua ʻuʻina nākolokolo maila ka leo o nā pū kuni ahi a nā koa kūmau o ke alo aliʻi, ma ka pākali o Kakaʻako (ma kahi e kū nei o ka Fort Armstrong), e hāʻawi mai ʻana nō hoʻi i ke aloha goodbye o ka lāhui. 7. Ka ukali nei nō hoʻi ka moku kolo Eleu, me ka Mōʻī a me kekahi mau maka hanohano, ma luna ona. 8. Pēlā nō hoʻi ka mokuahi John A. Cummins a me ka Royal Hawaiian Band ma luna ona e hoʻoheno ana i nā mele kaulana o Hawaiʻi. 9. I ka puka ʻana aku ma waho o ka nuku o Māmala ua pā maila kahi aheahe makani mai ka ʻāina mai a hoʻopuehu aʻela i nā hunakai ma ke ala hele o nā Aliʻi; a laila, hoʻomanaʻo aʻela au i kēia mau lālani mele o Hawaiʻi, 10. "A waho la o Māmala, Ua ukali mai no Hao mai nei ehuehu; Pulu ʻelo i ka hunakai, Kīheʻaheʻa i ka ʻili. 11. Ua ukali mai nō nā mokuahi Eleu a me Cummins a hiki i ke kāʻalo ʻana aʻe o ka Australia ma mua o Kaimana Hila, a laila

Page 6: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

6

huli hoʻi aku lāua me ka Mōʻī a me kona mau hoa, me ke mele ʻana mai a ka bāna i ke mele i ʻanoʻi nui ʻia "Aloha ʻOe"."

Nā lā ma ka moana (p. 10)

1. Ma kēia holo ʻana a nā Aliʻi no nā lā ʻewalu ma ka moana, ʻaʻole no he mau mea ʻano nui i ʻike ʻia, ʻaʻole nō hoʻi he wahi moku māʻalo ma ka moana, ʻaʻole nō hoʻi ke puhi mai a ke koholā, he ʻole loa nō a hiki wale i ke komo ʻana i ke awa o Kapalakiko, i ka ʻĪpuka Gula o Kaleponi. 2. ʻO nā hana maʻamau nō o luna o ka moku a ka ʻōhua o poina ʻole ai, ʻo ia nō ka pāʻina kakahiaka, pāʻina awakea, pāʻina ahiahi a hoʻi aku e hiamoe i ka 9:00 a hola 10:00 paha, e like me kou makemake ʻana, me nā hoʻonanea a hoʻohala manawa ʻana mawaena o nā manawa pāʻina, me nā kemu pepa hahau, nā kiloipōkaʻa kaula, a me nā hoʻonanea ē aʻe nō hoʻi. 3. Akā, ua mālie loa ka moana i loko o kēia mau lā ʻewalu, "ʻaʻohe ʻauʻau kai," a hoʻomanaʻo aʻela ka mea kākau i kēia mau lālani mele i haku ʻia nō no ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani: 4. "E ka moana nui kai hohonu, e pā mālie kou mau ʻale; E ka makani nui ikaika, e pā ahe mālie ʻoe."

5. Ma ke awakea o ka Pōʻalua, ʻApelila 19, ua hōʻike maila ʻo Kāpena Houdlette, e kū kakahiaka nui ana ka moku i ke kakahiaka Pōʻakolu aʻe. 6. Ia pō Pōʻalua, ua mālama ʻia ke pāʻina aloha hope a ke Kāpena no nā ʻōhua e like me ka mea maʻamau ma luna o nā moku holo moana. 7. He manawa ia no ka hauʻoli ma waena o nā ʻōhua a me nā aliʻi moku, ka hulahula ʻana, nā hīmeni a me nā hoʻokani pila. 8. Ma hope o nā hana hoʻohauʻoli ua hoʻi akula i loko o nā lumi moe no ka hōʻoluʻolu ʻana, akā naʻe, ua hiaʻā akula a hiki ʻole ke hiamoe pono no ke ake nui e.

9. "ʻIke iā Kaleponi, he ʻāina anu, a pēlā aku."

Ka ʻĪpuka Gula kaulana o Kaleponi (p.

11)

1. Ma ke kakahiaka nui loa o ka Pōʻakolu, ʻApelila 20, aia ka Australia e komo aku ana i loko o ka ʻĪpuka Gula kaulana o Kaleponi, a i ke kāʻalo ana aʻe ma mua pono o ka Pāpū me ka Hae Kalaunu o Hawaiʻi e welo ana ma kona kia hope, ua pohā maila ka leo aloha o nā pū kuni ahi, e hōʻike mai ana i ke aloha o ke Aupuni Nui o ʻAmelika Hui Pū ʻia no Hawaiʻi ma o kona mau Aliʻi Wāhine la. 2. A hala maila ka Pāpū i hope, aia hoʻi he moku kaua Pelekane e kū ana i loko o ke awa. 3. Ua hāʻawi maila nō hoʻi ʻo ia i ke aloha no ka Hae Kalaunu o Hawaiʻi, ma ka hāʻawi ʻana mai i nā pū aloha he 21, e like akula nō hoʻi me ka Pāpū. 4. Ua neʻe mālie akula nō ka Australia a hiki i ka pili ʻana i ka uapo ma ka hola 9:30 a.m.

5. I ka pili ʻana aku i ka uapo ua piʻi maila nā kōmike hoʻokipa i alakaʻi ʻia e ka Meia o Kapalakiko. 6. Ma hope o nā hoʻolauna ʻana ua kau akula nā Aliʻi me ko lāua mau ukali, me ka Meia a me nā kōmike hoʻokipa, ma luna o nā kaʻa i hoʻomākaukau ʻia a holo akula no ka Hōkele Aliʻi, ʻoia hoʻi ka hōkele nani loa o Kapalakiko i ia mau lā, kekahi a ka poʻe waiwai a maka hanohano mai nā ʻāina ʻē mai, e noho ai, a ʻo ia nō hoʻi ka hōkele i loko o laila i make ai ka Mōʻī Kalākaua, he ʻehā makahiki ma hope mai. 7. I ka hala ʻana aku o nā Aliʻi me nā ukali a me nā kōmike hoʻokipa, ua hoʻokaʻulua iki ihola au ma ka uapo, no ka hoʻoponopono a helu ʻana i ko mākou mau ukana. 8. I loko o hoʻokahi hola ua pau pono ko mākou ukana i ka helu

Page 7: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

7

ʻia, a lawe ʻia aku i ka hōkele. 9. Ua hiki pū akula nō hoʻi au a ʻike ihola ua hoʻonani ʻia ka hōkele me nā pua nani like ʻole, a he uluwehiwehi maoli nō i ka nānā aku.

10. I ka wā i hiki aku ai o ka huakaʻi aliʻi i ka hōkele, aia hoʻi e kakali mai ʻana nā keiki aliʻi D. Kawānanakoa, Edward Keliʻiahonui [Piʻikoi] a me Jonah Kūhiō Kalanianaʻole, ka Hon. John A. Cummins nō hoʻi a me kāna keiki Thomas P. Cummins, Mr. and Mrs. George C. Beckley (Moʻoheau), Mrs. Frank Hastings, kaikamahine a Kāpena Kī ʻo Ulupalakua, Mrs. Atwater he Kamāliʻi Wahine no Tahiti a me kāna kaikamahine. 11. He lehulehu nō hoʻi nā poʻe ʻē aʻe i hele mai e ʻike i nā aliʻi, ʻo ka poʻe kekahi i noho ma Hawaiʻi nei, no kekahi mau makahiki. 12. Ua hoʻohiwahiwa ʻia nō hoʻi ka lumi hoʻokipa o ka hōkele, me nā pua nani onaona i hoʻouna ʻia mai e nā hoaaloha.

13. Ma hope o ka pau ʻana o ka pāʻina awakea ua lawe ʻia aku nā Aliʻi a me ko lāua mau ukali, no ka mākaʻikaʻi ʻana i ke kūlanakauhale, a hiki loa aku i ka Pāka ʻĪpuka Gula. 14. Ua nui ka mahalo o nā aliʻi i ka nani o kēia Pāka, ʻoiai aia ma laila nā pua nani o kēlā a me kēia ʻano, nā lāʻau paina loloa a pōkole nō hoʻi, a me nā uluwehi like ʻole o ka waokele. 15. Ma ia ahiahi nō ua lawe ʻia aku nā Aliʻi no kekahi anaina hoʻolauleʻa, a ma laila i hoʻolauna ʻia aku ai lāua i nā lede a me nā keonimana hanohano he nui wale, o ke kūlanakauhale ʻo Kapalakiko.

16. I kekahi lā aʻe, ma hope iho o ka pāʻina kakahiaka, ʻoiai ua loaʻa mai he kono mai ke kumu mai, Mr. Brewer, o ke kula a nā keiki aliʻi e hele ana, ma San Mateo, no laila, ua kau akula nā Aliʻi a me ko lāua mau ukali, me ka Meia a me nā kōmike

hoʻokipa, ma luna o nā kaʻa i hoʻomākaukau ʻia a holo akula no ka hale hoʻolulu kaʻaahi kahi a kekahi kaʻaahi kūikawā, i hāʻawi ʻia mai e ka Hui Kaʻaahi, no nā aliʻi a me ko lāua mau ukali e holo ai i San Mateo. 17. A ʻoiai mākou e holo nei ma ke kaʻaahi, aia hoʻi nā māla pua ma haʻi o ke alahao a ma nā wahi ʻē aʻe nō hoʻi ua piha me nā pua nani o nā ʻano like ʻole. 18. ʻO kā mākou hana ka hoʻōho ʻana, "ʻauē ka nani ē, ʻauē ka nani ē."

19. I ka hiki ʻana aku o ka huakaʻi aliʻi i San Mateo e kakali mai ana ke kumu poʻo Mr. Brewer o ke Kula Nui o San Mateo, no ka hoʻokipa ʻana aku i nā Aliʻi a me ko lāua mau ukali. 20. Ua kau akula mākou a pau, he 18 ka nui, ma luna o nā kaʻa i hoʻomākaukau ʻia no ka mākaʻikaʻi ʻana i ke kūlanakauhale o San Mateo, a hiki loa aku i ka hale kula. 21. ʻAʻole kēia he kūlanakauhale nui, akā naʻe, aia ma ʻaneʻi nā kauhale o ka poʻe ʻona miliona, me nā māla pua nani e hoʻopuni ana. 22. He maʻemaʻe nō hoʻi ka nānaina o kēia wahi. 23. Ma ʻaneʻi i kuhikuhi ʻia mai ai mākou kekahi kumu lāʻau ʻoka kahiko, nona nā makahiki he 1,000, a e ulu ana nō me ka mōhāhā o kona mau lālā i nā lau uliuli. 24. Ua kapa ʻia kēia lāʻau ʻo ka Live Oak.

25. I ka hiki ʻana aku i ka halekula ua hoʻokipa ʻia akula mākou a pau e nā kumu a me nā haumāna. 26. He nani loa nō kēia wahi, a ua nani nō hoʻi ka mālama ʻia o nā kahua o ka halekula, a me nā wahi e pili koke mai ana. 27. Ua lawe ʻia aku nō hoʻi mākou e mākaʻikaʻi i ka hale pule. 28. Ua paʻapū kēia hale i ka mea hihi, ma waho a puni a hiki i kaupoku, a ʻaʻole e ʻike ʻia aku ka pōhaku a papa o ka hale. 29. Mai laila aku ua lawe ʻia akula mākou e mākaʻikaʻi i nā

Page 8: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

8

halekula like ʻole a me nā lumi moe, nā lumi ʻaina a me nā wahi ʻē aʻe nō hoʻi. 30. He kū i ka nani a me ka maʻemaʻe nō hoʻi kēia mau wahi. 31. Ua lawe loa ʻia aku nō hoʻi mākou a hiki i ke kahua paikau no ka mākaʻikaʻi ʻana i ka paikau a nā haumāna. 32. Ua nui ka mahalo o nā aliʻi no kēia hōʻikeʻike paikau a nā haumāna. 33. ʻO nā keiki aliʻi nō kekahi i komo pū ma kēia paikau ʻana. 34. ʻO kekahi o nā poʻe Hawaiʻi i laila i ia wā, ʻoia nō ʻo George Allen, Richard Gilliland, Alex. Dowsett, Tom Cummins, Harry Turton a me kekahi poʻe keiki ʻē aʻe nō hoʻi. 35. Ma hope iho o ka paikau ʻana ua hoʻokipa ʻia akula nā aliʻi a me mākou pū nō hoʻi ma ka hale o Mr. Brewer, kahi i pāhola ʻia mai ai o nā mea ʻai māmā o kēlā a me kēia ʻano. 36. Ua hui a kamaʻilio pū me nā keiki Hawaiʻi a me ka poʻe pū o ia wahi i kono ʻia, me ka hauʻoli. 37. Ma hope o nā kūkaʻi aloha a me nā lūlū lima ʻana, ua kau hou akula ma luna o nā kaʻa o mākou i hele mai ai, a holo akula no ka hale hoʻolulu kaʻaahi, a mai laila aku hoʻi loa no Kapalakiko. 38. No ke ʻano māluhiluhi o nā aliʻi, ʻaʻole lāua i hele i ia pō, a ʻo ka poʻe ʻike aliʻi nō ka i hele mai i ka hōkele. 39. Hala ia lā.

Pōʻalima, ʻApelila 22 (p. 14)

1. Ma kēia lā ua hoʻomākaukau ihola nā aliʻi no ka ʻike ʻana i nā hoaaloha, ma ka hola 11:00, a i ka lehulehu, ma ka hola 12:00. 2. Ua nui nā hoaaloha i hiki mai a pēlā pū nō hoʻi me ka lehulehu. 3. Ma hope o ka ʻike ʻana i ka lehulehu ua hele aku nā aliʻi i ka holokaʻa i ka Pāka ʻĪpuka Gula.

4. Ma kēia hele ʻana ua mākaʻikaʻi pū aku nā aliʻi i nā hale o Mrs. Hopkins, a me ko ka poʻe Crockers, ko Coltons a me kekahi mau hale nani ʻē aʻe o ka poʻe waiwai a ʻona miliona o Kapalakiko. 5. Ma hope o ka ʻaina ahiahi ua lawe ʻia aku nā aliʻi i ka hale keaka Grand Opera House, kekahi o nā hale keaka nani loa o Kapalakiko i ia wā, a ma laila i pāʻani mai ai kekahi poʻe puʻukani a kaulana loa o ke ao nei, i ia mau lā, a nā aliʻi hoʻi i lohe ai a mahalo nui ai nō hoʻi.

Pōʻaono, ʻApelila 23 (p. 15)

1. Ma kēia lā, ma hope iho o ka pāʻina kakahiaka, ua kau akula nā aliʻi ma luna o nā kaʻa a holo akula no kahi hoʻolulu o nā moku Ferry, no ka holo ʻana i ʻOkalana. 2. Holo akula nō nā kaʻa me nā lio a me nā kānaka nō i luna a kau i luna o ka moku Ferry, me ke kau no o nā ʻōhua, ʻaʻole nō hoʻi i wehe ʻia nā lio, a pae ma kēlā ʻaoʻao. 3. I ka pae ʻana aku ma kēlā ʻaoʻao ua lawe ʻia akula nā aliʻi no ka mākaʻikaʻi ʻana i kekahi halekula Kakōlika nui no nā kamaliʻi wāhine. 4. He kūlanakauhale nani ʻo ʻOkalana, he maikaʻi nā alanui, a ʻo nā pā hale ʻo ia no nā lāʻau paina makaliʻi i poke ʻia, a i ka nānā aku he nani maoli nō. 5. I ka hiki ʻana aku i kēia hale kula e kau mai ana ka huaʻōlelo ALOHA ma waho, ma luna aʻe o ka puka, a ua wili ʻia me nā lau nahele. 6. Ua alakaʻi ʻia akula mākou i loko o ka lumi hoʻokipa, a ma laila i hōʻikeʻike ʻia mai ai nā mea hana lima a nā kamaliʻi wāhine. 7. ʻO kekahi poʻe kaikamāhine i hele i kēia kula, ʻo ia nō nā kaikamāhine Hawaiʻi, Kamakeʻe, Lydia a me Maria Cummins, nā kaikamāhine a Thomas Cummins (makua).

Page 9: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

9

8. Ma hope o ka mākaʻikaʻi ʻana i nā mea hana a nā kamaliʻi wāhine, ua lawe hou ʻia akula mākou i loko o kekahi lumi nui, a ma laila i ʻākoakoa ai nā kamaliʻi wāhine a pau a mele maila i kekahi mau hīmeni nani, me ka hoʻokani piano ʻana nō hoʻi, a i ka pau ʻana ua lawe ʻia maila ka haukalima, mea ʻono, a me nā wai momona no nā malihini. 9. Lūlū lima ihola me nā kaikamāhine a me nā kumu nō hoʻi, a kau akula ma ko mākou mau kaʻa a holo akula no ka hale kula o ka poʻe kuli a ʻāʻā.

10. Ma kēia hele ʻana aku, ua like nō ka nani me nā wahi mua a mākou i hele mai ai, he nani wale nō nā hale, nā pā a me nā alanui. 11. I ka hiki ʻana i kēia hale kula ʻo ka hola 12:30 ia. 12. Aia kēia wahi i luna o kekahi kiʻekiʻena, a ua hana ʻia nā alanui me ke akamai, a he nani maoli i ka nānā aku. 13. Mai kēia wahi aku he ʻike mōakāka wale ʻia no ke ʻĪpuka Gula me kona nani. 14. ʻO kēia kekahi o nā wahi nani loa aʻu i ʻike ai.

15. I ko mākou hiki ʻana aku ua hōʻikeʻike ʻia maila iā mākou he ʻekolu hale - hoʻokahi hale no nā keiki kāne, hoʻokahi no nā kaikamāhine, a he hoʻokahi hale ʻaina. 16. Ua lawe ʻia aku mākou i loko o ka lumi hoʻokipa o kekahi o kēia mau hale, a i laila nā kaikamāhine hiki ke ʻike a lohe, ʻaʻole naʻe hiki ke kamaʻilio, a me kekahi mau kaikamāhine makapō nō hoʻi. 17. ʻO nā kaikamāhine makapō ka i hīmeni mai, a hoʻokani pila. 18. Heluhelu mai nō hoʻi lākou ma ka hoʻohele ʻana i nā manamana lima ma luna o kekahi papa ma luna o laila i houhou puka ʻia nā hua palapala, me ka hikiwawe loa. 19. ʻO nā kuli a me nā ʻāʻā me ko lākou mau manamana lima nō hoʻi lākou e kamaʻilio ai.

20. Ua kākau mai kekahi kaikamahine ma luna o ka ʻāpana pepa a hāʻawi maila iaʻu, e ʻōlelo ana: "Hauʻoli loa au i ka ʻike maka ʻana i kekahi Mōʻī Wahine ʻoiaʻiʻo maoli." 21. ʻO Nettie Levy kona inoa. 22. He kupanaha maoli ka ʻike ʻana aku i ko lākou hikiwawe loa o ko lākou kamaʻilio ʻana ma nā hōʻailona manamana lima. 23. He nānā mai nō hoʻi ka maka o kekahi poʻe ʻaʻole naʻe he ʻike, akā, aia ka ʻike ma ka hāhā ʻana o ka lima. 24. Hoʻokahi kaikamahine i lōʻihi loa kona noho ʻana ma kēia kula, a ua hōʻikeʻike mai ʻo ia iā mākou i ka lahilahi loa o kona mau manamana lima, ma muli o ka hana mau ʻana ma luna o kēia papa me nā hua palapala. 25. Ua hiki loa iā ia ke heluhelu i kekahi mau mea i kākau ʻia ma luna o kēia papa me kekahi hainakā i pelupelu ʻia ma luna iho o ka papa, a hoʻoholo i kona manamana lima ma luna o ka hainakā e heluhelu ana me ka hikiwawe loa. 26. ʻO kekahi mau kaikamāhine makapō ʻelua, ua hōʻike mai lāua i ko lāua akamai ma ka hoʻokani pāpālua ʻana mai ma luna o ka piano, me ka maikaʻi maoli nō. 27. He kū maoli nō i ke aloha ka ʻike ʻana aku i kēia poʻe keiki uʻi a maikaʻi nā kino a me nā helehelena i ka nānā aku, i paʻa naʻe ma lalo o kēia mau haʻawina pōpilikia. 28. He 150 ka nui o kēia poʻe keiki, a i ka nānā aku i nā aliʻi ua piha maoli ko lāua mau puʻuwai i ke aloha, no lākou. 29. A ma hope o nā lūlū lima aloha ʻana ua holo akula mākou no ka "Mill`s Seminary."

30. He hoʻokahi hola o ko mākou holo ʻana a hiki akula mākou i Mill`s Seminary. 31. He nani wale nō nā mea a pau a mākou e ʻike nei. 32. Aia kēia hale kula i loko lilo loa o kekahi awāwa, a ua hele nō hoʻi a wehiwehi i nā pua loke hihi a me nā pua kulapepeiao, a he nani maoli nō i ka nānā aku.

Page 10: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

10

33. Ua paʻapū ke kahua hale me nā pua a me nā mea kanu o nā ʻano like ʻole, a ʻo nā alanui kīkeʻekeʻe e hiki aku ai i ka hale he nui a ka launa ʻole ma muli o ka neneʻe mai a ka mauʻu nolunolu ma haʻi, kohu lole weleweka. 34. A i ko mākou hiki ʻana aku i ka hale kula, ua hoʻokipa ʻia akula nā aliʻi e ke kumu poʻo, Mrs. Mills, a lawe ʻia akula nō hoʻi mākou a pau i loko o ka lumi kula, a ma laila i hoʻolauna ʻia mai ai nā aliʻi i nā kaikamāhine Hawaiʻi, Misses Helen Wilder, Ricka Nolte, May Cummins a me Ida Merseburg. 35. ʻAʻole mākou i lōʻihi loa i ʻaneʻi ma muli o ka hāiki o ka manawa. 36. Akā naʻe, ua hoʻolale koke aku nō ʻo Mrs. Mills i nā kaikamāhine e hīmeni. 37. A ʻoiai lākou e mele mai ana me ka nahenahe, ua lawe ʻia maila nā mea ʻai māmā na mākou. 38. A ma hope o ka hāʻawi ʻana i ke aloha a me nā lūlū lima ʻana ua kau koke akula nō mākou ma luna o nā kaʻa a holo ʻāwīwī akula no ka hale hoʻolulu kaʻaahi, no ka holo ʻana aku i ka Moku Ferry. 39. A e like nō me ka hele ʻana mai pēlā nō ka hoʻi ʻana aku. 40. Ua hiki akula mākou i ka hōkele ma ka hola 4:30, me ka mahalo a hauʻoli no nā mea a mākou i ʻike ai i kēia lā.

41. Ua hoʻomākaukau koke ihola nō nā aliʻi no ka hele ʻana i ke keaka mele ia pō, a ukali akula au a me Iaukea i nā aliʻi. 42. ʻO Madame Patti, he wahine kaulana i ka hīmeni a ʻo ka puʻukani hoʻi o Italia, ka mea hīmeni i ia pō. 43. ʻO kekahi kēia o nā hale keaka nui loa o Kapalakiko i ia wā, akā, piha kēia hale me nā kaukani o nā lede a me nā keonimana i ʻaʻahu ʻia me nā ʻaʻahu nani a me nā mea kula a kaimana e ʻalohi ana i ka mālamalama o nā ipukukui ea (gas). 44. Ua hauʻoli loa nā aliʻi a me māua pū no kēia mau mea nani a poʻokela a māua e ʻike nei.

45. Ma ka hola 11:00, ua hoʻokuʻu ke anaina nui a hoʻi akula nō hoʻi mākou no ka hōkele.

Lāpule, ʻApelila 24 (p. 19)

1. I kēia lā ua hele aku nā aliʻi i ka pule i ka Howard St. Church, i ukali ʻia e Konela Iaukea. 2. A i ka hoʻi ʻana mai a ma hope o ka pāʻina awakea, ua hele hou akula nō lākou i ka holokaʻa i waho o ka Pāka ʻĪpuka Gula, a hiki loa i ka Cliff House, me ka hoʻonanea iki ʻana ma laila no ka nānā ʻana i nā sila e umo mai ana me he pipi lā, i luna o nā puʻu pōhaku e kukū mai ana i loko o ke kai, ma mua iho o ke Cliff House. 3. (I kēia manawa (1932), ua nalowale ka hapanui o kēia mau sila, no ka makaʻu paha i ka hū o ka mokulele.) 4. He wahi mākaʻikaʻi nui ʻia kēia e nā malihini a me nā kamaʻāina pū nō, e hele holoholo ana nā kānaka ma nā kaʻa lio, ma nā lio a ma ka wāwae nō hoʻi. 5. A ma ke ahiahi ua huli hoʻi maila nā aliʻi me ka hauʻoli no nā mea a lāua i ʻike ai. 6. Hoʻomaha ihola nā aliʻi i ia ahiahi.

Pōʻakahi, Apelila 25 (p. 19)

1. Ma hope o ka pāʻina kakahiaka ua hoʻomākaukau ihola nā aliʻi no ka hele ʻana e mākaʻikaʻi i ka hale hana kālā o Kaleponi, ma Kapalakiko. 2. Ua hele pū akula mākou a pau me nā aliʻi e ʻike i kēia wahi. 3. He wahi kēia i ʻae ʻole ʻia i ka lehulehu e mākaʻikaʻi, akā ma muli o ka hana a nā kōmike hoʻokipa i kono ʻia ai nā aliʻi a me nā ukali e hele aku e mākaʻikaʻi, a loaʻa ihola iā mākou kēia kuleana e komo i loko o kēia hale kapu i ka lehulehu.

Page 11: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

11

4. I ka hiki ʻana aku o nā aliʻi a me mākou pū hoʻi, ua hoʻokipa ʻia akula mākou e ka Peresidena o kēia hale. 5. Ua lawe ʻia akula mākou i loko o ka lumi e kaupaona ʻia ai nā puʻupuʻu kula. 6. Ma muli o ka maikaʻi loa o ka mīkini kaupaona, ua hiki nō ke kaupaona ʻia hoʻokahi maʻawe lauoho o ke poʻo a ʻike ʻia kona kaumaha. 7. Ma kēia lumi e ʻike ʻia ai ka waiwai ʻiʻo o nā hunahuna kula e lawe ʻia mai ana. 8. Mai ia wahi aku ua komo akula mākou i ka lumi e hoʻoheheʻe ʻia ai ke kula a me ke kālā a lilo i mau ʻaukā, a mai ia lumi akula i ka lumi e wili ʻia mai ai a pālahalaha, a ʻoki ʻia nō hoʻi e like me ka lahilahi a me ka laulā o ke kālā i makemake ʻia, a ua like ka loloa o kēia ʻāpana kula a kālā nō hoʻi me nā hupa pahu. 9. Mai kēia lumi aku komo akula mākou i kahi e ʻoki ʻia ai ke kula mai ka $5.00, $10.00 a ka $20.00, a pēlā nō hoʻi me ke kālā, mai ke kenikeni, hapahā, hapalua a hoʻokahi kālā keʻokeʻo. 10. He ʻoki wale nō ka hana o kēia lumi, me ke kaupaona ʻana, a inā nō e ʻoi aku ke kaumaha ma mua o ka mea pololei, aia nō he mīkini nāna e kahi hou mai a loaʻa ka mānoanoa a me ke kaumaha pololei. 11. Mai kēia lumi komo akula mākou i ka lumi e kuni ʻia ai ke kālā. 12. Ma ʻaneʻi hāʻawi mai ai ke kuleana i ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani e kuni i kekahi kālā kula o $10.00, ua hāʻawi makana ʻia mai nō hoʻi ia $10.00 iā ia. 13. He hana maʻalahi wale nō kēia, ʻoiai na ka mīkini ka hana, ʻoiai he huki wale mai nō kau i ke kūʻau a ʻo ka paʻa ihola nō ia i ke kuni. 14. A mai kēia lumi aku a i ka lumi e hoʻomaʻemaʻe ʻia ai, a komo i loko o nā pahu a me nā ʻeke i hoʻomākaukau ʻia, a laila

ua mākaukau e hāʻawi ʻia aku i nā Panakō a i ka lehulehu hoʻi. 15. He poʻe wahine ka poʻe nānā e hoʻomaʻemaʻe, a ua ʻōlelo ʻia mai ʻaʻole e nalowale hoʻokahi hunahuna kula a kālā paha. 16. He pōmaikaʻi nui kēia i loaʻa iā mākou ka ʻike ʻana i ke ʻano o ka hana ʻia ʻana o ko kākou kālā kula a kālā nō hoʻi.

17. Ma ia ʻauinalā, hola 1:00 a ka hola 3:00, ua lilo ia he mau hola no nā aliʻi e ʻike ai i kekahi mau malihini i makemake e hui me lāua. 18. A ma ka pau ʻana o kēia ʻike aliʻi, ua holo akula nā aliʻi no ka Woodwards Gardens, kahi hōʻikeʻike holoholona. 19. Ma ʻaneʻi i hōʻuluʻulu ʻia ai nā holoholona like ʻole, nā holoholona laka a me nā holoholona hihiu, nā manu, nā iʻa, nā moʻo, a pēlā wale aku. 20. Ma ka hola 8:00 p.m. ua hele aku nā aliʻi e mākaʻikaʻi i kekahi hale o ka poʻe kinai ahi, no ka nānā ʻana i kā lākou mau hana hoʻopakele i ka poʻe hiki ʻole ke puka mai nā hale kiʻekiʻe mai e ʻā ʻia ana e ke ahi. 21. ʻO ia mau mea a mākou i ʻike ʻai i ka hana ʻia i ia mau lā, ʻo ia nō ka kākou e ʻike nei i ka hana ʻia i kēia mau lā ma ke kaona nei. 22. Ua nui nō hoʻi ka hauʻoli i ka ʻike ʻana i ia mau mea i hōʻikeʻike ʻia mai.

Pōʻalua, ʻApelila 26 (p. 21)

1. Ma hope o ka pāʻina kakahiaka ua kiʻi ʻia mai nā aliʻi e hele i ka mākaʻikaʻi i Mare Island, kahi noho o nā aliʻi moku o nā moku kaua o ʻAmelika Hui Pū ʻia. 2. He mokupuni kēia aia nō i loko o ke Kai kūʻono o Kapalakiko, a ma kekahi ʻaoʻao hoʻi o ka ʻĪpuka Gula, he 33 mile mai ke Kūlanakauhale mai o Kapalakiko. 3. Ma ka hola 9:00 a.m. o kēia kakahiaka i haʻalele iho ai nā

Page 12: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

12

aliʻi i ka hōkele a holo akula ma nā kaʻalio no ka uapo, me nā ukali nō hoʻi. 4. A i ka hiki ʻana aku i ka uapo e kali mai ana kekahi mau aliʻi manuā no ka lawe ʻana aku i nā aliʻi wahine a me nā ukali a me nā hoa hele i Mare Island. 5. Ma waena o nā hoa hele o ke kaikamahine aliʻi o Kahiki kekahi, ʻo ia ʻo Mrs. Atwater, me kāna kaikamahine a me Mrs. Hastings. 6. Ua hoʻokipa ʻia aku nā aliʻi wāhine a me ko lāua mau ukali a me nā hoahele, e nā aliʻi manuā, i luna o ka mokuahi liʻiliʻi a holo akula no Mare Island, kahi i kono ʻia mai ai. 7. E uhi ana ka noe ma luna o ka ʻilikai, no laila ua holo mālie ka moku a hiki i ka pae ʻana i Mare Island ma ka hola 1:00 p.m. 8. I ka pae ʻana aku i ka uapo ua hoʻokipa ʻia aku ka huakaʻi aliʻi e ke Komadoa Belknap me kona mau ukali a me nā koa hoʻohanohano. 9. I ka lele ʻana aku o ka Mōʻī Wahine mai ka moku aku a kau i luna o ka kaʻa, ua kani koke maila nā pū aloha he 21. 10. Kali ihola ka huakaʻi aliʻi a pau nā pū aloha a laila holo akula no ka home o Komadoa Belknap. 11. A i ka hiki ana aku ua hāʻawi maila ka bāna puhi ʻohe i ke aloha ma ke mele ʻana mai iā "Hawaiʻi Ponoʻī." 12. Ua hoʻohiwahiwa ʻia nō hoʻi ʻo mua o ka hale me nā hae ʻAmelika a me Hawaiʻi. 13. I loko o ka lumi hoʻokipa o ka hale e kukū ana nā aliʻi koa me kā lākou mau wāhine. 14. Ma hope o nā hoʻolauna a me nā kūkaʻi ʻōlelo ʻana ua paneʻe ʻia maila kekahi mau mea ʻai māmā.

15. Ma hope iho o ka pāʻina a me ka hoʻomaha pōkole ʻana ua lawe ʻia akula nā aliʻi wāhine me nā ukali e mākaʻikaʻi i nā kauhale o kēia wahi. 16. Ua ʻoi aku ka nani o nā pua ma kēia wahi ma mua o nā

wahi ʻē aʻe a pau aʻu i hele ai. 17. ʻO waho o nā hale o nā aliʻi koa ua hoʻohihi wale ʻia nō me nā pua loke nani, a he pua wale nō kāu e ʻike aku ai, a i loko o ka lumi hoʻokipa a mākou i noho ai, he pua wale nō mai ka papahele a ma nā ʻaoʻao a hiki i ke kilina. 18. Ma hope o ka mākaʻikaʻi ʻana a me nā launa ʻoluʻolu ʻana me ke Komadoa a me nā aliʻi moku, ua haʻalele akula mākou i kēia wahi ma ka hola 3:00. 19. He mālaʻelaʻe kēia hoʻi ʻana a hiki i ka uapo ma Kapalakiko i ka hola 7:00, a i ka hiki ʻana i ka hōkele ua māluhiluhi maoli, a no laila ua hoʻomaha ihola nā aliʻi wāhine i ia pō.

Pōʻakolu, ʻApelila 27 (p. 23)

1. Ma kēia kakahiaka ua hoʻomākaukau ihola no ka holo ʻana i Wakinekona, a ma ka hola 2:00 ua haʻalele ihola mākou i ka hōkele, a holo akula no ka uapo o nā moku Ferry no ka holo ʻana aku i ʻOkalana, kahi a nā kaʻaahi e holo ai ma nā ala hele like ʻole no ka hikina. 2. Kau akula mākou ma ke kaʻaahi a holo akula ma ke ala hele no Wakinekona. 3. I ka hiki ʻana aku i Port Costa e moe ana ka muliwai ākea Kakalameko, akā, ua hoʻomākaukau ʻia nō naʻe he moku Ferry nui a ākea, a ua holo aku nō ko mākou kaʻaahi a me nā kaʻa ʻōhua a kau i luna o kēia moku Ferry a holo akula no kekahi ʻaoʻao, ʻo ia hoʻi o Benicia. 4. A i ka hiki ʻana ma kēlā ʻaoʻao ua kau akula nō ke kaʻaahi a me nā kaʻa ʻōhua i luna o nā alahao, a holo akula nō me ka hāʻule ʻole o ka manawa. 5. Nui nō ka ʻike a me ka naʻauao o ke kanaka ma ka noʻonoʻo ʻana i kahi e hiki ai ke hoʻopōkole ʻia mai ke ala hele o nā kaʻaahi.

Page 13: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

13

6. Ma kēia holo ʻana ua kāʻalo aʻela mākou ma kekahi mau wahi kanu hua ʻai, e laʻa ka pea, ʻāpala, piki, ʻalani, ua hele nō hoʻi a loloʻu nā kumu i kau a mea o ka piha i ka hua. 7. Moni wale akula nō ka hāʻae "i ka ia la mea ʻono ē─." 8. I ka hiki ʻana aku i ke kūlanakauhale o Suisan ua kau akula mākou he mau kaʻa hou, i kūpono no ka piʻi ʻana i nā wahi kiʻekiʻe. 9. Holo akula mākou a hiki i Kakalameko hoʻomaha ihola no ka hapalua hola. 10. He nui nā poʻe Hawaiʻi ma ʻaneʻi, a ua lohe mua aku lākou e hiki aku ana nā aliʻi wāhine. 11. No laila ua ʻākoakoa mai lākou a ua ʻike, a lūlū lima a kamaʻilio pū nō hoʻi me nā aliʻi. 12. Nui nō ke aloha o nā aliʻi iā lākou a pēlā nō hoʻi lākou i nā aliʻi a me mākou a pau. 13. ʻO kēia mau kaʻa hou o mākou ʻo ia nō nā kaʻa Pullman i hoʻomākaukau ʻia me nā wahi moe. 14. Ma ka hola 7:00 i haʻalele iho ai mākou i Kakalameko. 15. Ma ia wahi aku ʻaʻohe mea ʻike a ka maka, no ka mea ua pōʻeleʻele ihola. 16. Hoʻomākaukau maila nā Pāʻele lawelawe i nā wahi moe, a i ka pau ʻana, ʻo ka hoʻi akula nō ia o kēlā a me kēia no kona wahi moe no ka hōʻoluʻolu ʻana ia pō.

Pōʻahā, ʻApelila 28 (p. 24)

1. I koʻu ala ʻana aʻe i kēia kakahiaka nui ua hoʻomaopopo ihola au eia mākou i luna o nā mauna kahi i hele ai, ʻoiai e uhi ana ka hau ma luna o ka ʻāina, a ʻo nā lāʻau paina loloa ka mea ʻike ʻia aku. 2. He mau kauhale nō ka i hala hope aʻe, no ka poʻe mahiʻai paha, a ua holo loa akula nō mākou a hiki i Reno, a kū ke kaʻa i laila no ka ʻaina kakahiaka no hapalua hola.

3. ʻAi ʻāwīwī ihola ma nā hale ʻaina a kau hou akula nō ma ko mākou mau kaʻa.

4. Ma kēia hele ʻana aku ke nānā la i nā ʻāina mahi ʻai huika a me kūlina, me ke kāhāhā i ka nui maoli o kēia ʻāina ā mākou e holo nei. 5. Hiki akula mākou i Humbolt, a ma ʻaneʻi ko mākou pāʻina awakea. 6. He mau minuke pōkole wale nō ke kū ʻana ma ʻaneʻi a holo hou akula nō. 7. He maikaʻi wale nō kēia mau wahi o ka ʻāina a mākou e holo nei. 8. E ʻike ʻia aku ana nō hoʻi nā pūʻā hipa lehulehu e neʻeneʻe mai ana i ke kula, me he la "o nā hipa a Kamaipuʻupaʻa." 9. Ma ka hola 7:00 o kēia ahiahi hiki akula mākou i kahi kūlanakauhale ʻo Wells, a ma laila ka ʻaina ahiahi. 10. Ua pōʻeleʻele loa ihola nō hoʻi, a hoʻokahi no hana o ia pō ʻo ka hiamoe.

Pōʻalima, ʻApelila 29 (p. 25)

1. Ala aʻela au i kēia kakahiaka nui e like me ka mea maʻamau iaʻu a ʻike ihola au eia ke holo nei ko mākou kaʻa ma haʻi o ka Loko Paʻakai, a ma ka hola 8:00 a.m. hiki akula i ke kūlanakauhale nui ʻo Loko Paʻakai. 2. Ma ʻaneʻi ko mākou pāʻina kakahiaka, a hoʻololi nā kaʻa a me nā wilikī. 3. Ma kēia wahi i hele mai ai nā kānaka Hawaiʻi Molemona, ʻo Kapukini mā a lehulehu wale aku o nā Hawaiʻi i noho lōʻihi ma laila. 4. Na kekahi haole ʻo Lambert ka inoa, i noho mua i Hawaiʻi nei, i hoʻolauna aku i nā aliʻi a me mākou a pau, i ua poʻe Hawaiʻi Molemona nei a me nā haole pū nō hoʻi.

Page 14: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

14

5. Ua nui ka hoʻokēkē o nā kānaka no ke ake e lūlū lima pū me nā aliʻi, ʻoiai aia nō lāua ma nā puka aniani o ke kaʻa kahi i noho ai. 6. I ka hāʻawi ʻana aku o ka Mōʻī Wahine i kona lima ma waho o ka puka aniani o ke kaʻa ua paʻa maila 4, 5, 6, a ʻoi aku lima i ka wā hoʻokahi. 7. Nui nō hoʻi ka uē o nā Hawaiʻi, a pēlā pū nō hoʻi ma ka ʻaoʻao o nā aliʻi a me mākou pū no kekahi i hoʻokulu i nā waimaka, no ke aloha iā lākou. 8. Ua nonoi mai ʻo Kapukini inā e hoʻi mai ka huakaʻi aliʻi mai Pelekane mai, e ʻoluʻolu e kipa hou mai ma Loko Paʻakai e hoʻohala i kekahi mau lā pōkole. 9. (Akā, i ka hoʻi ʻana mai a hiki i Nuioka, ua loaʻa aʻe ka lono no ka haunaele ma Honolulu, a no laila ua hoʻi pololei ka huakaʻi aliʻi no Hawaiʻi, a hoʻokō ʻole ʻia ka makemake o nā kānaka Hawaiʻi e noho ana ma Loko Paʻakai i ia manawa.) 10. He hapalua hola wale nō ko mākou kū ʻana i Loko Paʻakai a holo akula nō no ka hikina. 11. He mau hola kēia holo ʻana i loko o ka ʻāina o ka poʻe Molemona, e kilohi ana a e mahalo ana i ka nani o nā mahina ʻai, me nā kumulāʻau i luluʻu i nā hua ʻai o kēlā a me kēia ʻano. 12. Hele maila mākou i ia kula loa a hiki i Pleasant Valley, a i laila ko mākou ʻaina awakea. 13. ʻAʻole nō hoʻi i lōʻihi iho ua holo akula nō ko mākou kaʻa a hiki i Green River Station. 14. He hale ʻaina nui ko kēia wahi, akā he 20 minuke wale nō ke kū ʻana o ke kaʻaahi no ka pāʻina ahiahi, a holo akula nō. 15. Pōʻeleʻele ihola ma kēia wahi. 16. E hiamoe kākou.

Pōʻaono, ʻApelila 30 (p. 26)

1. Ma kēia kakahiaka, i ke ala ʻana aʻe, eia kā mākou i loko o ka mokuʻāina o Nevada [Colorado] e holo nei, he ʻāina panoa i ka nānā aku, maloʻo nā lāʻau. 2. A hiki aku mākou i Oxford pāʻina kakahiaka ihola no ka manawa pōkole wale nō, a holo hou akula. 3. Ma ia mau wahi aku he maikaʻi ka nānaina o ka ʻāina, a ʻoluʻolu maikaʻi ke ea. 4. Ma ia mau wahi komo akula mākou i loko o nā hale pale hau (snow sheds). 5. Eia mākou ke holo nei ma ka ʻaoʻao o ka muliwai Rio Grande, me ka piʻi mau ʻana o ke kaʻaahi i luna i hiki i ka 10,000 kapuaʻi ke kiʻekiʻe. 6. I ke kau ʻana i luna ua kū ihola nā kaʻa, a lele nā ʻōhua e nānā i kahi a mākou i piʻi mai ai; a i ka nānā ʻana aku me he mea ia ua like ke alahao me kekahi moʻo nui launa ʻole e wili poepoe ʻana kona kino mai lalo mai a hiki i kahi a mākou e kū nei. 7. He ʻelua mau kaʻaahi i huki mai i nā kaʻa ʻōhua o mākou. 8. Mai ʻaneʻi aku ua hoʻomaka akula ko mākou kaʻa e iho a hiki i ke kūlanakauhale ʻo Pueblo. 9. He kūlanakauhale nui nō kēia, a ua nui nō hoʻi ka poʻe i hele mai, ma muli o ko lākou lohe mua ʻana e hiki aku ana nā aliʻi o Hawaiʻi. 10. Ma hope o ka pāʻina awakea ʻana ma ʻaneʻi ua holo loa akula mākou no Denver. 11. Ma mua o ka hiki ʻana aku i laila, he lehulehu nā wahi hoʻolulu kaʻa i hala hope iā mākou, me ke komo ʻana aku ma loko o kekahi lua pao he mau minuke ka holo ʻana a puka aku ma kēlā ʻaoʻao. 12. Ua pō nō hoʻi - hola 10:00 - ka hiki ʻana i Denver. 13. He kūlanakauhale nui a maikaʻi kēia i ka hoʻomaopopo aku

Page 15: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

15

i ka pōʻeleʻele. 14. He hapalua hola wale no ke kū ʻana no ka hoʻololi i ke kaʻaahi me ka wilikī. 15. Pau nō hoʻi kēia lā. 16. Ke kali mai nei nā wahi huluhulu moe kēhau.

Lāpule, Mei 1 (p. 27)

1. I kēia kakahiaka hiki akula mākou i ka mokuʻāina o Nebraska, ma kekahi kūlanakauhale i kapa ʻia ʻo Hasting. 2. He wahi ʻano panoa kēia a wela nō hoʻi, a ma ʻaneʻi ko mākou pāʻina kakahiaka. 3. He 20 minuke wale nō ke kū ʻana o ke kaʻa ma ʻaneʻi a holo akula. 4. He nui nā wahi kūʻai wai ʻona ma ʻaneʻi. 5. Ma ia holo ʻana aku ua hiki akula mākou i kekahi kūlanakauhale i kapa ʻia ma ka inoa ʻo Lincoln. 6. He nani kēia wahi, he maikaʻi nā kauhale a me nā alanui. 7. Nui nō hoʻi ka poʻe i hele mai e ʻike i nā aliʻi. 8. He pōkole nō ka manawa kū o ke kaʻa, a holo nō. 9. Ma kēia holo ʻana eia mākou ma kekahi ʻaoʻao o kekahi muliwai nui, ʻo ia ka La Platte River, a ua kahe aku kona wai a komo i loko o ka muliwai Mikikipi, a ma ka hola 6:00 p.m. hiki akula mākou i Red Oak, a ma laila i hoʻokuʻi ʻia mai ai he kaʻa ʻaina me ko mākou laina kaʻa, i loko nō o laila e pāʻina ai i nā manawa ʻai. 10. Holo hou akula nō mākou a hiki i kekahi uapo nui ma luna o ka muliwai Mikikipi. 11. He hapalua mile paha ka loa o kēia uapo, a me ka hao kila wale nō ia i kāpili ʻia ai. 12. Pāʻina ihola ko mākou ʻaina ahiahi i luna nō o ke kaʻa.

Pōʻakahi, Mei 2 (p. 28)

1. I kēia kakahiaka eia mākou i loko o ka mokuʻāina ʻo Iowa. 2. Hiki akula mākou i ke kūlanakauhale ʻo Burlington. 3. He wahi kūlanakauhale ʻano nui nō hoʻi kēia, akā he manawa pōkole wale nō ke kū ʻana a holo akula nō mākou a hiki i Healsburg. 4. He wahi nani nō hoʻi kēia a maikaʻi ka ʻāina i ka nānā aku, akā, ua holo loa mai nō naʻe mākou a hiki i ke komo ʻana i Kikako, ma ka hola 2:00 p.m. 5. He kūlanakauhale kēia i kaulana no kona nui a me ka nani. 6. I ke komo ʻana aku i ka hale hoʻolulu, ua ʻike akula nō hoʻi i ka nani o kekahi hapa o ke kūlanakauhale. 7. Nui a nani a kiʻekiʻe nō hoʻi nā hale. 8. Aia he mau alahao ma luna o nā kauhale me nā kaʻa ʻōhua e holo ana me ka nui o ka hana kuli, no ka mea ʻaʻole i lawa nā kaʻa uila o nā alanui e lawe ai i nā kānaka i ka hana, a hoʻihoʻi mai i ko lākou mau home. 9. Ma ʻaneʻi i hoʻololi hou ai nā kaʻa, no ka holo aku i Wakinekona. 10. Ma ka hola 2:30 p.m. haʻalele akula mākou iā Kikako, a ʻoiai e holo ana ke kaʻa he 60 mile i ka hola, ʻaʻole nō e hiki ke ʻike pono aku i ka nani o nā wahi a mākou e holo nei. 11. Maikaʻi nō naʻe nā wahi mahiʻai, e luluʻu mai ana nā kumulāʻau hua ʻai, a uliuli mai ana nō hoʻi nā māla huika a kūlina.

Pōʻalua, Mei 3 (p. 28)

1. I koʻu ala ʻana aʻe i kēia kakahiaka, ʻike ihola au eia mākou ke hoʻokokoke aku nei i ke kūlanakauhale ʻo Pittsburg, Penn., a i ka nānā ʻana aku i nā kauhale ma waho o nā palena o ke

Page 16: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

16

kūlanakauhale, he kū i ka nani maoli nō. 2. Ua hiki mai ke kupulau a ua hoʻomaka mai nā lāʻau e liko. 3. Akā ma loko aku o ke kūlanakauhale ponoʻī, ua paʻa loa i ka uahi o nā hale hana hao, ʻoiai ʻo ia kekahi o nā wahi hoʻoheheʻe hao nui loa o ʻAmelika, a ma laila nō hoʻi ke ea mai ka honua mai, a ʻo ia ea nō hoʻi ka mea e ʻaʻā ai nā kukui ma nā hale hana, ma nā home, a mā nā alanui. 4. ʻAʻole mākou i kū i ʻaneʻi, akā, ua holo loa akula nō a hiki i Mendota, a i laila ka pāʻina kakahiaka. 5. Pau nō ka pāʻina ua holo loa akula nō ma waena o nā kaukani ʻeka mauʻu alfalfa. 6. Holo akula mākou a hiki i kahi i kapa ʻia ka Horse Shoe Bend. 7. He nani kēia wahi a ua paʻapū i nā kumulāʻau hua ʻai. 8. Hoʻomau akula nō ka holo ʻana a hiki i ka hola 1:00 p.m. 9. ʻAi ʻāwīwī ihola no 10 minuke, a hoʻomau akula no ka holo ʻana me ka alahele no Balatimoa. 10. Ma kēia wahi ua holo akula ke kaʻaahi ma luna o kekahi o nā uapo loloa a komo akula mākou i Balatimoa, ma ka hola 6:30 p.m. 11. I ʻaneʻi i hui ai ʻo H.A.P. Carter (Hanale Kaaka), ke Kuhina Noho o Hawaiʻi nei ma Wakinekona, i ka wā o ke aupuni Mōʻī i ke au o Kalākaua. 12. Ua hele mai ʻo ia a me kekahi mau aliʻi koa kiʻekiʻe no ka hoʻokipa a ukali ʻana aku i nā aliʻi a hiki i Wakinekona. 13. He hapalua hola wale nō ke kū ʻana ma Balatimoa a holo loa akula no Wakinekona. 14. I ka haʻalele ʻana aku iā Balatimoa ua mōlehulehu i ia wā, no laila ʻaʻohe i ʻike i ka nani o ia kūlanakauhale. 15. Ua holo aku ko mākou kaʻa ma loko o kekahi mau lua pao he mile paha ka lōʻihi o kekahi o ia mau lua pao. 16. Ma ka hola 7:30 p.m. hiki akula mākou i ka hale hoʻolulu ma Wakinekona.

17. He hale nui a nani maoli nō kēia, a ʻo kēia kahi o nā kaʻaahi mai nā wahi mai a pau o ʻAmelika Hui Pū ʻia e hoʻolulu ai, a mai ʻaneʻi nō hoʻi e holo aku ai i nā wahi a pau o ka ʻāina nui pālahalaha o ʻAmelika Hui Pū ʻia.

18. I ka hiki ʻana aku nō hoʻi i ke kūlanakauhale o Wakinekona, ua mākaukau nā kaʻa iā Mr. Carter, no ka lawe ʻana aku i nā aliʻi i ka Hotel Arlington. 19. He hōkele nui a nani kēia, a he kūlanakauhale nui a nani maoli nō hoʻi ʻo Wakinekona, i ka nānā aku i ia pō. 20. Mālamalama i nā kukui alanui, mālamalama nā hale kūʻai e hōʻikeʻike mai ana i nā lole nani o nā paikini hou loa no nā kāne a me nā wāhine. 21. I ka hiki ʻana aku i ka hōkele ua hoʻokipa ʻia aku nā aliʻi e Mrs. Carter. 22. Ua hoʻowehiwehi ʻia nō hoʻi ka lumi hoʻokipa o ka hōkele me nā pua nani o kēlā a me kēia ʻano, a he ʻie i piha me nā pua loke nani kā ka Peresident Kalivilana i hoʻouna mai ai he makana i ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani. 23. Ma loko ihola nō o ka lumi hoʻokipa i hoʻomākaukau ʻia ai, he papa ʻaina i ka wā pōkole a ma laila ihola nō i kūkā iho ai nā aliʻi a me Mr. Carter a me nā aliʻi koa, no ka papa hana o ka lā ʻāpōpō. 24. A i ka wā kūpono o ia pō ua hoʻi aku nā aliʻi a me mākou nō a pau e hōʻoluʻolu, ʻoiai ua luhi nō.

Pōʻakolu, Mei 4 (p. 30)

1. I kēia kakahiaka, ma hope iho o ka pāʻina kakahiaka, ua hoʻomākaukau ihola nā aliʻi no ka hoʻokipa ʻana mai i ka Meia o Wakinekona, a ma ka hola 12:00 o ia awakea ua kau akula nā aliʻi me Mr. Carter a me nā ukali ma luna o nā kaʻa a holo akula e ʻike i ka Peresidena Kalivilana, ma ka Hale Keʻokeʻo.

Page 17: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

17

2. Ua hoʻokipa ʻia aku nā aliʻi me ka hanohano nui. 3. He mau minuke pōkole wale nō kēia launa ʻana, me ka nīnau mai o ka Peresidena no ka Mōʻī a me ke Aupuni o Hawaiʻi. 4. Ma hope o ka ʻike ʻana a launa ʻana me ka Peresidena ua holo akula nā aliʻi no ka home o Mr. and Mrs. Carter, no ka pāʻina awakea. 5. ʻAʻole nō hoʻi i lōʻihi loa ma ʻaneʻi ua hoʻi mai la nā aliʻi no ka hōkele, ʻoiai e hiki aʻe ana ka wahine a ka Peresidena e ʻike iā lāua ma ka hola 2:00. 6. Ma ka hola i haʻi ʻia ua hōʻea ʻiʻo maila ka mea hanohano ka wahine a ka Peresidena, me kona mau lede ukali hanohano pū. 7. He wahine uʻi ʻo Mrs. Cleveland, he hiehie nō hoʻi kona kūlana me nā helehelena nohenohea. 8. ʻAʻole nō i lōʻihi loa kona noho ʻana a hoʻi nō.

9. Ma hope iho ua hoʻokipa maila nā aliʻi i kekahi mau luna nui a me nā lālā o kekahi Hui Malū, ʻoiai he lālā kiʻekiʻe ka Mōʻī Kalākaua no ia hui. 10. Ua hoʻoili lākou i kekahi keʻa hoʻohanohano o ia Hui ma luna o ka Mōʻī Wahine he hōʻailona kiʻekiʻe a hanohano mai ia Hui mai. 11. Iā lākou i hoʻi aku ai, ua hele akula nā aliʻi no kahi heihei lio, e ʻike i kekahi mau lio kaulana, a hele holoholo akula nō hoʻi ma kekahi mau wahi pana o ke kūlanakauhale. 12. Ma ia ahiahi ua hele akula nā aliʻi no kekahi papa ʻaina i hoʻomākaukau ʻia ma kahi ʻo Mr. and Mrs. Carter, ua aumoe nō hoʻi hiki ʻana i kauhale.

13. A o mākou hoʻi ua hele akula e nānā i kekahi keaka lio. 14. He hale peʻa nui kēia, a he 10,000 kanaka hiki ke noho i loko a nānā i nā mea e hana ʻia ʻana. 15. Ma laila mākou i ʻike ai i nā holoholona o nā ʻano like ʻole. 16. I ko mākou komo ʻana aku, ua piha loa ka hale, akā ua loaʻa

mua nō ko mākou mau noho, a ʻaʻole mākou i kukū i luna e like me kekahi poʻe he nui wale. 17. Ma ka hola 8:00 ua hoʻomaka nā hana hōʻikeʻike ma ke kaʻi huakaʻi a ʻo ka poʻe hana keaka ma luna o nā lio, nā kāmelo a me nā kaʻa. 18. He ʻekolu wahi hōʻikeʻike i ka manawa hoʻokahi, a ma muli o ia mea ʻaʻole e pau pono i ka ʻike ʻia nā mea a pau e hana ʻia ana. 19. Akā he maikaʻi nō nā mea i ʻike ʻia aku.

20. I ka pau ʻana o nā hana keaka, ua komo akula mākou i loko o nā hale hōʻikeʻike o nā mea kupanaha. 21. Ma laila mākou i ʻike ai i kekahi keiki ʻōpiopio o 14 wale nō makahiki, he 400 paona a ʻoi aku naʻe kona kaumaha; a he wahine ʻāoʻo kekahi a he 869 paona kona kaumaha. 22. He wahine nō hoʻi kekahi i paʻa pono kona kino i ke tatu ʻia, mai ka ʻāʻī a hiki i nā kapuaʻi wāwae, a ua kuhi hewa aku nō hoʻi mākou he lole lihilihi ʻeleʻele pili pono kona e komo ana. 23. He wahi kaikamahine ʻōpiopio kekahi ua keʻokeʻo loa kona lauoho, a kukū nō hoʻi i luna a ma nā ʻaoʻao. 24. ʻO kāna hana ʻo ia no ka hoʻolakalaka ʻana i nā moʻo nahesa, e lei ana ma kona ʻāʻī, a hoʻohoholo ma kona mau poʻohiwi a me ke kino holoʻokoʻa. 25. He haole lōʻihi hoʻi kekahi he 7½ kapuaʻi kona kiʻekiʻe. 26. He wahi keiki nō hoʻi o ʻekolu kapuaʻi ke kiʻekiʻe he 15 wale nō paona ke kaumaha, he 15 naʻe ka nui o nā makahiki. 27. He nui wale aku nā mea kupanaha a mākou i ʻike ai i loko o kēia wahi hōʻikeʻike. 28. I ka hiki ʻana aku i ka hōkele ua pau ka hola 12:00, a ua hoʻi ʻē mai nō nā aliʻi a hōʻike maila nō hoʻi i ka nani o nā hoʻokipa ʻia ʻana, a me nā launa ʻana me nā maka hanohano ma ka home o ke Kuhina Carter.

Page 18: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

18

Pōʻahā, Mei 5 (p. 32)

1. I ke kakahiaka nui wale o kēia lā, ua hele holoholo akula ka Mōʻī Wahine i loko o ke kūlanakauhale, a ma ka hola 8:00 ma hope o ka pāʻina kakahiaka, ua holo akula nā aliʻi no ka mākaʻikaʻi ʻana i ka Blind Institute, ka Home o ka Poʻe Makapō. 2. Ma kēia huakaʻi mākaʻikaʻi ua ukali ʻia nā aliʻi e Mr. and Mrs. Carter, Iaukea, Boyd a me kekahi mau hoaaloha. 3. A ʻo wau hoʻi hele akula e mākaʻikaʻi i ke Kapikala, he kokoke wale nō mai ka Hotel Arlington aku. 4. ʻO kēia ka Hale Aupuni o ʻAmelika Hui Pū ʻia, kahi a nā Kenekoa a me nā Lunamakaʻāinana e lawelawe ai i kā lākou hana. 5. Ma laila nā ʻoihana ʻano nui a pau o ke aupuni e lawelawe ʻia ai. 6. He māpala keʻokeʻo wale nō nā paia a me nā papahele o kēia hale, a he nui a nani nō hoʻi. 7. Ma ke komo ʻana aku i kēia hale, aia he mau kiʻi o Wakinekona a me Garfield he mau kiʻi pōhaku kēia ʻakahi nō a kūkulu ʻia, ʻaʻole naʻe i pau pono i ka hana ʻia. 8. Aia a ka lā 9 aʻe e pau pono ai a laila wehe ʻia i ka lehulehu.

9. I koʻu hele ʻana aku i kēia kakahiaka ua piʻi akula au ma ke alapiʻi māpala nui ma ke alo a komo i loko o kēia lumi nui, aia hoʻi ma nā paia e kau mai ana nā kiʻi pena o ko Wakinekona alakaʻi ʻana i nā pūʻali koa i ke kaua a me ka lawe pio ʻana iā Bunker Hill. 10. ʻO ka papahele o kēia lumi ua hoʻonohonoho ʻia me nā papa māpala keʻokeʻo a ʻeleʻele , a ʻo nā pou he mau kia māpala nō. 11. ʻO ka mea kupanaha ma kekahi wahi o kēia papahele, inā e kū ana ʻoe ma kekahi kuea a hāwanawana iā ʻoe iho, e lohe ʻia

ana ia hāwanawana e kakahi mea ʻokoʻa aku e kū ana ma kekahi kuea, he mau kapuaʻi ka mamao maiā ʻoe aku. 12. O na kia māpala hoʻi, inā ʻoe e nānā pono aku, me he mea lā e ʻike ana ʻoe i nā helehelena kānaka, holoholona, manu a pēlā aku i luna o ia mau kia. 13. Ua hoʻonohonoho ʻia nō hoʻi nā kiʻi māpala, o nā Peresidena mai a Wakinekona mai, i kālai ʻia e kekahi o nā poʻe kālai māpala akamai loa. 14. Kīʻei akula au i loko o nā Keʻena Hoʻokolokolo aia nō hoʻi nā kiʻi nani e kākau ana ma ka paia. 15. ʻO nā kīnohinohi i loko o kēia mau keʻena he kū maoli nō i ka nani, a he wahi kūpono loa i ka poʻe mākaʻikaʻi e hele ai e ʻike maka. 16. He ʻokoʻa nō ka nani o kekahi keʻena mai ko kekahi mai. 17. ʻO ka pā nō hoʻi, me nā kiʻi pōhaku o nā kānaka kaulana a me nā pua o loko o ka pā, he nani ʻokoʻa aku nō ia.

18. Mai laila aku ua hele akula au i ka hale o nā mea kanu. 19. He hale aniani nui kēia e hoʻopumehana ʻia ʻana ʻo loko me nā paipu māhu. 20. Ma laila nā mea kanu like ʻole mai nā wahi mai a pau o ke ao nei. 21. Makahehi wale akula nō i ka nani o ia mau mea, no ka mea, ʻo nā mea kanu, nā pua like ʻole, ʻo ia kaʻu mau mea punahele loa. 22. Pau aʻela kaʻu mākaʻikaʻi ʻana a hoʻi akula i ka hōkele. 23. Ua hoʻi mai nō hoʻi nā aliʻi mai kā lāua huakaʻi mākaʻikaʻi mai. 24. Hōʻike maila nō hoʻi i ka nui o kā lāua aloha no ka poʻe makapō a lāua i ʻike ai e mālama ʻia ana ma ko lākou home. 25. Ma hope o ka pāʻina ua lawe ʻia aku nā aliʻi i ke kapikala, i ke Keʻena Waihona Kālā o ke Aupuni. 26. Mai laila aku ua hele mākaʻikaʻi akula lākou i nā wahi

Page 19: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

19

kaulana o Wakinekona, a e like nō hoʻi me koʻu mahalo no nā mea aʻu i ʻike ai, pēlā nō hoʻi nā aliʻi no nā mea a lākou i ʻike ai. 27. I ka hoʻi ʻana mai ua noho ihola nō nā aliʻi ʻaʻole i hele hou ia pō.

Pōʻalima, Mei 6 (p. 34)

1. Ma hope iho o ka pāʻina kakahiaka i kēia kakahiaka nui poniponi ua kiʻi maila ʻo Mrs. Carter i nā aliʻi no ka hele ʻana e mākaʻikaʻi i kahi i kanu ʻia ai ʻo Wakinekona ma Mount Vernon, Virginia. 2. Holo akula lākou a kahi kū moku a kau akula ma luna o ka moku holo muliwai. 3. ʻAʻole au i hele pū aku me nā aliʻi, akā, ua ukali ʻia aku lāua e kekahi mau lede hanohano me nā aliʻi koa a me Mrs. Carter nō hoʻi. 4. ʻO Iaukea, ka Kiaʻāina a me Boyd kekahi i hele pū.

5. Kau akula hoʻi au ma luna o ke kaʻaahi a holo akula no Balatimoa, ka home hānau o koʻu lūauʻi makua kāne, no ka ʻimi ʻana i kahi o koʻu kupunawahine i noho ai. 6. He malihini kēia wahi iaʻu, akā, ma muli o ka lokomaikaʻi a ʻoluʻolu o nā mākaʻi no kaʻu nīnau no ke ala e hiki aku ai i kahi noho o koʻu kupunawahine, ua hōʻike ʻia maila iaʻu ʻaʻole no i mamao loa aku mai kahi o ke kaʻaahi i kū ai. 7. A i koʻu hiki ʻana aku i ka ʻīpuka hale a kīkēkē akula nō hoʻi, ua wehe maila koʻu ʻanakē i ka puka, a i kona ʻike ʻana mai iaʻu ua ʻōlelo maila ʻo ia, "Ua ʻike no au iā ʻoe, ʻo Kimo no ʻoe. E komo mai." 8. Eia naʻe ʻaʻole māua i hui ma mua. 9. Komo akula au i loko o ka lumi, e noho mai ʻana nō hoʻi koʻu kupunawahine.

10. Nānā pono maila ʻo ia iaʻu no kekahi manawa lōʻihi, a ʻōlelo maila "Ua kū nō ʻoe i kou makua kāne." 11. He 83 ka nui o kona mau makahiki i ia wā, akā, e mau ana no kona ikaika, pololei nō kona kino, ʻaʻole i kau ka maka aniani. 12. ʻO koʻu ʻanakē he 50 a ʻoi kona mau makahiki ia wā, a ʻo kāna kāne ka luna kukeawa o Balatimoa. 13. He mau hola koʻu noho hauʻoli pū ʻana me lākou a hoʻi akula no Wakinekona, me ka hauʻoli nui no ka hui ʻana me koʻu kupunawahine a me kekahi hapa o koʻu ʻohana. 14. Ma kahi aʻu i ʻike ai manaʻo ihola au ua ʻoi aku ka nani o Balatimoa ma mua o Wakinekona. 15. He nani a laulā nā alanui; he nani hoʻi nā kauhale a me nā pāka, a i waenakonu o kekahi o kēia mau pāka ua kūkulu ʻia kekahi kia hoʻomanaʻo me ke kiʻi māpala o Wakinekona ma luna iho, a ua hiki iā ʻoe ke ʻike i kēia kiʻi ma kahi lōʻihi loa aku.

16. I ka hiki ʻana aku i ka hōkele, ua hala aku nā aliʻi i ka pāʻina a ka Peresidena Kalivilana ma ka Hale Keʻokeʻo, i kali ʻia e ke Kiaʻāina, Iaukea a me Boyd. 17. Ua hele akula nō naʻe au e mākaʻikaʻi ma waho, no ka makemake nui nō e ʻike i nā mea nāni a pau ʻoiai ua hōʻāʻā ʻia nō hoʻi nā kukui a puni ka Hale Keʻokeʻo, a e kani ana hoʻi kekahi o nā bāna kaulana ia pō. 18. Ma ka hola 10:00 o ia pō ka hoʻokuʻu ʻana o ka papa ʻaina hanohano, a i ka hoʻi ʻana mai o nā aliʻi i ka hōkele ua hoʻouna maila ka Peresidena i ka Bana e hele mai a hoʻokani ma ka hōkele o nā aliʻi no hoʻokahi hola.

19. Ma kēia papa ʻaina a ka Peresidena, ʻo ka lole a ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani i komo ai, he holokū kilika Kepanī i humu lau ʻia me ka pua Pākē ʻano melemele.

Page 20: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

20

20. Nani a hiehie nō hoʻi ke kūlana o ka Mōʻī Wahine, a i ke kakahiaka ʻana aʻe, ua puka maila nā nūpepa me ke kiʻi o nā Aliʻi Wahine, me nā hoʻākaaka no ko lāua mau lole i noho ai ma ka papa ʻaina a ka Peresidena. 21. He weleweka ʻeleʻele nō ko Liliʻu lole, ʻoiai e noho kanikau ana nō ʻo ia no kona kaikaina ke Kamāliʻi Wahine Kapili Likelike Cleghorn i hala aku i ka make. 22. Ua hōʻike mai nō hoʻi ka Mōʻī Wahine i ka nani maoli o ka papa ʻaina a ka Peresidena; ʻoiai ua hoʻowehiwehi ʻia ka lumi nui me nā pua nani loa, nā pāma a me nā uluwehi ʻē aʻe he nui wale. 23. Ma laila ka Peresidena me kāna wahine; Carter me kāna wahine; nā poʻo ʻoihana me kā lākou mau wāhine; nā aliʻi koa me kā lākou mau wāhine; nā kuhina a me nā poʻe hanohano o nā ʻāina ʻē a me kā lākou poʻe wāhine. 24. Nani nō hoʻi nā lole o kēlā a me kēia ʻano, akā ʻo ka lole o ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani, ka mea i mahalo ʻia ia pō.

Pōʻaono, Mei 7 (p. 37)

1. Ma hope o ka pāʻina ʻana i kēia kakahiaka, ua hōʻea maila kekahi mau hoaaloha e ʻike i nā aliʻi ma mua o ko mākou holo ʻana aku no Bosetona. 2. Ma ka hola 12:00, haʻalele akula i ka hōkele a holo akula no kahi hoʻolulu kaʻaahi. 3. I ka hiki ʻana aku, ua piha e kahi hoʻolulu i nā wāhine haole, me nā pua no ka hāʻawi aloha ʻana mai i nā aliʻi. 4. Ma ka hola 12:30 haʻalele akula iā Wakinekona no Bosetona. 5. Ma kēia holo ʻana ua hala maila kekahi mau ʻāina mahiʻai i kanu ʻia me nā mauʻu ʻalapapa, a e holoholo mai ʻana nō hoʻi nā hipa, nā lio a me kekahi mau holoholona ma kekahi mau wahi. 6. He nani nō hoʻi ka ʻāina i ka nānā aku.

7. ʻAʻole i kū ke kaʻaahi a hiki i kekahi kūlanakauhale, ʻo ia ʻo Wellington. 8. I ka hiki ʻana i ʻaneʻi ua haʻi ʻia maila he mau minuke pōkole wale nō e kūʻai i ʻaneʻi no ka ʻai ʻana. 9. Lele akula au, me Boyd, Iaukea, Aea a me Kaiaiki e kūʻai i mau mea ʻai māmā, a iā mākou e ai ʻana o ka holo akula ia o ke kaʻaahi a hāʻule hope ihola mākou. 10. Ua kelepona koke akula ʻo Iaukea i kahi hoʻolulu ma mua aku, no ke kakali mai o kā mākou kaʻa iā mākou, a ma kekahi kaʻa ʻokoʻa mākou i kau aku ai a loaʻa ko mākou kaʻa ponoʻī. 11. Hū aʻela ka ʻaka a nā aliʻi wāhine i ko mākou hōʻea ʻana aku. 12. Ma ka hola 8:00 p.m. komo akula mākou i ke kūlanakauhale o Niuoka, a kau akula nō ko mākou laina kaʻaahi holoʻokoʻa ma luna o ka moku ferry holo muliwai, a holo akula no kēlā ʻaoʻao. 13. ʻAno pōwehiwehi nō hoʻi ka muliwai i ka noe, akā naʻe, he hiki no ke ʻike ʻia aku nā kukui o ka Brooklyn Bridge, kekahi o nā uapo nui loa ma ʻAmelika, a kiʻekiʻe nō hoʻi e hiki ai i nā moku kaua nunui loa ke holo ma lalo. 14. I ka pae ʻana aku ma kēlā ʻaoʻao ua kau akula nō ko mākou laina kaʻaahi i luna o ke alahao me ke kaʻulua ʻole iho. 15. Hōʻoluʻolu ihola nō hoʻi ia pō.

Lāpule, Mei 8 (p. 38)

1. I ke ala ʻana aʻe i ke kakahiaka nui eia kā mākou ke hoʻokokoke aku nei i Bosetona, a i loko o nā minuke pōkole ua hōʻea akula i ka hale hoʻolulu kaʻa, ma ka hola 8:00 a.m. a e kakali mai ana nā kōmike hoʻokipa i hoʻouna ʻia mai e ka Meia, no ka hoʻokipa ʻana aku i nā aliʻi. 2. He manawa pōkole nō hoʻi ua kau akula nā aliʻi me nā ukali ma luna o nā kaʻa a holo akula no ka Parker House, a ma laila i

Page 21: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

21

hoʻokipa ʻia aku ai nā aliʻi i loko o nā lumi i hoʻomākaukau ʻia. 3. Ua hoʻohiwahiwa ʻia ka lumi hoʻokipa me nā pua nani like ʻole, a ma luna o kekahi lāʻau kiʻi e kau ana ke kiʻi o ka Mōʻī Kalākaua, a ma kekahi paia e kau ana kekahi kiʻi nui o Honolulu nei i ka wā kahiko, a ʻaʻole loa he wahi ʻano like iki me Honolulu o kēia lā. 4. Ma ka hola 9:00 ua lawe ʻia akula mākou a pau i loko o ka lumi ʻaina nui i hoʻomākaukau ʻia. 5. Ua hoʻowehiwehi ʻia nō hoʻi kēia lumi me nā mea kanu like ʻole - ʻo ka maiʻa, e hua ana e kū ana nō i loko o kekahi pahu, a pēlā nō hoʻi me nā mea kanu ʻē aʻe.

6. I ka pau ʻana o ka pāʻina kakahiaka ua hele maila ʻo G.D. Gilman e ʻike i nā aliʻi, me ke kono pū mai e hele i ka pule, i ko lākou hale pule. 7. He haole nō kēia i kamaʻāina iā Hawaiʻi nei i ka wā i hala. 8. He makemake kona e lawe i nā aliʻi e mākaʻikaʻi i ko lākou hale pule, Park Street Church. 9. ʻO Liliʻu wale nō ka i hele me kekahi mau ukali. 10. Ma hope o ka hola 12:00 ua hōʻea maila ka Meia O`Brien o Bosetona, no ka ʻike ʻana i nā aliʻi. 11. He haole kēia i mahalo nui ʻia e ka lehulehu o Bosetona. 12. Ma ka hola 1:00, ua pāʻina māmā ihola nā aliʻi, a ma ka hola 3:00, ua kiʻi hou mai nō ʻo Mr. Gilman a me Mr. Whall i nā aliʻi a me nā ukali, no ka hele ʻana i ka pule i Trinity Church. 13. I ka pau ʻana o ia pule ua lawe ʻia maila lāua a i ka hale pule King`s Chapel, kekahi o nā hale pule kahiko loa o Bosetona. 14. Ua hauʻoli loa nā aliʻi i ka ʻike ʻana i kēia mau hale pule kahiko loa.

15. Ua hele nō hoʻi au e holoholo i loko o ka Pāka i kapa ʻia ke Commons.

16. ʻO kēia ke kikowaena o ke kūlanakauhale o Bosetona, a i kapa ʻia nō hoʻi o ka Hub, a mai laila aku e mana ai nā alanui a pau o Bosetona. 17. Aia ma loko o kēia Pāka ua kanu ʻia nā lāʻau a me nā pua nani, a ma laila nō nā kānaka a hōʻoluʻolu ai i ka wā wela. 18. Ma hope o ka pāʻina ahiahi ua hoʻomākaukau ihola ʻo Liliʻu no ka hele ʻana i kekahi ʻaha mele. 19. Ua ukali ʻia aku ke Kamāliʻi Wahine e Mr. Gilman, Mr. Whall, Mr. Beckley (Moʻoheau), Mr. Boyd a me ka mea kākau nei. 20. ʻAʻole i hele ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani, ma muli o ka māluhiluhi.

21. I ko mākou hiki ʻana aku ua piha ka hale i nā kānaka. 22. He 600 ka nui o ka poʻe hīmeni i hoʻonohonoho ʻia i luna o kahi hīmeni, a he bāna puhi ʻohe nō hoʻi kekahi o 50 lālā. 23. I ka lohe ʻana i nā hīmeni a me nā mele mai ka bāna mai he kū i ka hauʻoli a me ka mahalo i nā mea i hana ʻia, a ua hauʻoli maoli nō ke Kamāliʻi Wahine Liliʻuokalani i ka lohe ʻana i kēia mau mea nani. 24. Ma ka hola 10:00 p.m. ua hoʻi akula no ka hōkele me ka hauʻoli no nā mea a pau a mākou i ʻike ai a i lohe ai nō hoʻi i kēia lā holoʻokoʻa. 25. Hōʻoluʻolu ihola nō ke koena o ia pō.

Pōʻakahi, Mei 9 (p. 40)

1. Ma hope o ka pau ʻana o ka pāʻina kakahiaka ua hoʻokipa maila nā aliʻi i nā malihini i hele mai e ʻike iā lāua. 2. Ma ka hola 12:00 ua hele akula nā aliʻi no kekahi papa ʻaina i hoʻomākaukau ʻia e ka Meia no nā aliʻi, i loko nō o ka lumi ʻaina nui o ka hōkele a mākou e noho nei. 3. Ua hiki maila nō hoʻi nā poʻe hanohano i kono ʻia he 100 ko

Page 22: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

22

lākou nui, no ka noho pū ʻana me nā aliʻi ma kēia papa ʻaina. 4. Ua hoʻowehiwehi ʻia ka lumi ʻaina a me ka papa ʻaina me nā pua nani loa i hoʻoulu ʻia i loko o nā hale aniani, a ua ʻōlelo ʻia he $5,000 i hoʻolilo ʻia no kēia papa ʻaina hoʻokahi wale nō. 5. I ka mākaukau ʻana o nā mea a pau ua komo akula ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani e kuikui lima pū ana me Meia O`Brien, ʻo Liliʻu me ke Kiaʻāina Ames, ʻo Mrs. Ames me ke Kiaʻāina Dominis, a ʻo Mrs. O`Brien me Iaukea. 6. I ka wā a lākou i komo aku ai e kū ana ka poʻe i kono ʻia ma ko lākou mau noho, a i ia wā nō hoʻi i pohā mai ai ka leo o nā ʻohe o ka Bāna o Bosetona me ke mele lāhui Hawaiʻi Ponoʻī. 7. A wahi a Kapiʻolani i ʻōlelo ai "o kēia kekahi o nā papa ʻaina nani loa aʻu i ʻike ai," ma muli o nā hoʻohiwahiwa a me nā ʻaʻahu nani o nā maka hanohano i kono ʻia. 8. Ma hope o ka pāʻina ua hoʻi akula nā mea a pau no ka lumi hoʻokipa no ka hoʻoluana ʻana a me ka hoʻolohe ʻana i ka hīmeni a kekahi wahine kaulana ma ka hīmeni o ia mau lā, ʻo ia hoʻi o Mrs. Whitney. 9. Ua launa ʻoluʻolu iho nā aliʻi me nā kamaʻāina o Bosetona, a ma ka hola 4:00 o ia ʻauinalā ua hoʻokuʻu ʻia ke anaina me ka piha hauʻoli o nā mea a pau.

10. Ma hope o ka pāʻina ahiahi ua hele akula nā aliʻi i ka hale keaka (Globe Theater).

11. I ka wā i hele aku ai nā aliʻi e kau i ke kaʻa, ua piha loa ʻo waho o ka hōkele i nā kānaka, e ake ana e ʻike lihi mai i nā aliʻi o Hawaiʻi, a i ka hiki ʻana aku i ka hale keaka e piha mai ana nō hoʻi ʻo laila, no ke ake nō e ʻike maka i na pua aliʻi o Hawaiʻi.

12. I ke komo ʻana aku i ka hale keaka, aia hoʻi, ua hoʻohiwahiwa ʻia nō hoʻi kahi a nā aliʻi e noho ai me nā hae

Hawaiʻi a me nā pua nō hoʻi, a i nā aliʻi i komo aku ai no ko kāua wahi hoʻomākaukau ʻia, ua mele ʻia maila ʻo Hawaiʻi Ponoʻī e ka Bāna o Bosetona, a kū aʻela nō hoʻi ke anaina holoʻokoʻa i luna. 13. ʻO nā hana o kēia pō ʻo ia nō ka pāʻani a mele ʻana mai o nā puʻukani kaulana i ka Opela Ruddy Gore. 14. He nohea ka poʻe hīmeni, he uʻi a ka launa ʻole hoʻi ko lākou mau ʻaʻahu, a he kū i ka nani maoli nō hoʻi nā hīmeni i mele ʻia mai, a ua hoʻi mai mākou me ka hauʻoli nui no ka ʻike a lohe ʻana i nā mea nani a pau. 15. Pau nō hoʻi kēia lā me ka maikaʻi.

Pōʻalua, Mei 10 (p. 41)

1. He maikaʻi ke ola o nā aliʻi i kēia kakahiaka. 2. Ma hope o ka pāʻina kakahiaka, ua hoʻomākaukau ihola ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani, no ka hele ʻana i ka Park Street Church, kekahi o nā hale pule kahiko loa o Bosetona. 3. ʻAʻole i hele ʻo Liliʻu. 4. Ua ukali ʻia ka Mōʻī Wahine e Mr. a me Mrs. Gilman, Mr. Bond a me aʻu. 5. Mai kēia ʻekalesia i hoʻouna ʻia mai ai nā mikioneli mua i hōʻea mai ai i Hawaiʻi nei. 6. Ua lawe ʻia aku mākou i luna a hōʻikeʻike ʻia mai ka noho a ka Mōʻī Kalākaua i noho ai, i kona hiki ʻana i Bosetona ma mua aku, i kona hele kaʻapuni honua ʻana. 7. Mai kēia wahi ua lawe ʻia akula mākou i kekahi hale kūʻai lole nui o Bosetona, no ka makemake o Mr. Gilman e ʻike ka Mōʻī Wahine i ke ʻano o ka lawelawe ʻia ʻana o nā hana ma kēia hale kūʻai. 8. He hale kūʻai nui maoli nō kēia o nā mea like ʻole. 9. He hale ʻaina nō hoʻi ma laila, a ua ʻano like paha me kekahi o ko kākou mau hale kūʻai hou o kēia wā, he nui loa aku nō

Page 23: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

23

naʻe kēia. 10. ʻO nā ʻona o kēia hale kūʻai ʻo ia nō ʻo R.H. White & Co. 11. Mai ʻaneʻi aku ua lawe ʻia akula mākou i ka hale kūʻai ʻo Hollander & Pittman. 12. ʻO kēia Pittman kekahi ʻo nā ʻōiwi Hawaiʻi, kaikunāne nō hoʻi o Mrs. Mary Pittman Ailau. 13. He hale kūʻai nui nō hoʻi kēia i ʻano like nō me kēlā hale kūʻai mua akula. 14. Ma ʻaneʻi i hōʻikeʻike ʻia mai ai iā mākou ke ʻano o ka hana ʻia ʻana o nā paʻa lole kāne, a me ko nā wāhine nō hoʻi, nā pāpale a me nā mea like ʻole he nui wale. 15. He poʻe wāhine ka hapanui o ka poʻe hana i loko o kēia wahi. 16. I ko mākou hoʻi ʻana aku i ka hōkele, e noho mai ana ʻo Liliʻu me ke kāne a me ka ʻohana o ke kāne, no lākou ka heluna he ʻakahi haneli a ʻoi aku, a ʻo kēia nō hoʻi ka ʻike mua ʻana o ke Kiaʻāina i kekahi poʻe o lākou. 17. He hauʻoli ko lākou hui a launa ʻana ma ia manawa.

18. Ma hope o ka pāʻina awakea ua hoʻomākaukau ihola ka Mōʻī Wahine no ka hele ʻana e mākaʻikaʻi i ka Hale Aupuni. 19. Ma ka hola 2:00, ua hiki maila ʻo Mr. Whall a me Mr. Bond (ke Kanikela Hawaiʻi), Mrs. Beckley a me aʻu nō hoʻi a holo akula no ka Hale Aupuni. 20. ʻO kēia kekahi o nā hale nui a nani nō hoʻi o Bosetona. 21. Ma laila nā ʻoihana ʻano nui a pau o ke aupuni e lawelawe ʻia ai. 22. I ke komo ʻana aku e kū ana kekahi pahu aniani nui me nā hae like ʻole i lawe pio ʻia ma ka wā i kaua ai ka ʻĀkau a me ka Hema, ma ke kaua kūloko o ʻAmelika Hui Pū ʻia. 23. Ua pukapuka nō hoʻi kekahi o kēia mau hae no ke kū ʻana i nā pōkā ma ke kaua, akā ua lilo nō naʻe lākou i mau mea makamae i ka poʻe ʻAmelika.

24. Kiʻei wale akula nō i loko o nā lumi hoʻokolokolo ʻoiai e mālama ʻia ana no nā hana, a pēlā nō hoʻi me nā keʻena ʻoihana ʻē aʻe. 25. Ma nā paia o kēia mau keʻena e kākau mai ana nā kiʻi o nā Peresidena o ʻAmelika, i pena ʻia e nā poʻe pena kiʻi akamai a kaulana. 26. Ma hope o ka mākaʻikaʻi ʻana i kēia hale ua hoʻi akula mākou i ka hōkele e hoʻomākaukau no kekahi anaina ʻike aliʻi, ma ka home o Mr. Hunnewell. 27. Ma ka hola 3:00 ua kau akula mākou ma nā kaʻa a holo akula no Charleston. 28. He lōʻihi nō kēia wahi mai Bosetona aku. 29. I ka hiki ʻana aku nō hoʻi, ua piha kēia wahi i nā kamaʻāina i noho mua i Hawaiʻi nei, ʻo E.P. Adams kekahi, he luna kūkālā no Honolulu nei i ka wā ma mua. 30. Ua ʻoluʻolu nō hoʻi nā launa ʻana, a ua pāhola ʻia mai nā mea ʻai māmā. 31. Ua mele ʻia mai nō hoʻi nā mele hoʻohauʻoli, a me nā kamaʻilio hoʻomākeʻaka. 32. Ua hauʻoli loa nā aliʻi no kēia launa ʻana me ka poʻe i kamaʻāina iā Hawaiʻi. 33. Ma hope o nā lūlū lima aloha ʻana ua hoʻi maila mākou i Bosetona no ka hoʻomākaukau e hele aku i ka Boston Theater i ia pō. 34. Ma ka hola 8:00, ua haʻalele ihola i ka hōkele no ka hele ʻana aku i ka hale keaka. 35. ʻAʻole i hele ka Mōʻī Wahine, ma muli o ka māluhiluhi i ka hele ʻana i kēia lā a pō. 36. ʻAʻole nō hoʻi i noho ʻo Liliʻu a pau pono ka pāʻani Rio Grande, akā, ua hele aku ʻo ia i ka Hollis St. Theater, e ʻike i ka pāʻani Evangeline. 37. Noho nō naʻe au a pau ka pāʻani Rio Grande, a laila hoʻi akula i ka hōkele.

Page 24: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

24

38. A ma hope o kahi pāʻina māmā ʻana, ua hoʻi akula no kahi moe e hōʻoluʻolu nō ke koena o ia pō.

Pōʻakolu, Mei 11 (p. 44)

1. Maikaʻi ke ola o nā aliʻi i kēia kakahiaka, a pēlā pū me mākou a pau. 2. Ma hope iho o ka pāʻina kakahiaka ua hōʻea maila he mau keonimana, no ka lawe ʻana aku i nā aliʻi no ka hale kula Wellesley, kekahi o nā kula kiʻekiʻe o Bosetona i ia mau lā. 3. I ka hiki ʻana aku i ka hale kula ua hoʻokipa ʻia aku nā aliʻi me ka hanohano nui, a ua mākaʻikaʻi aku nō hoʻi i nā hale kula ma loko o kēia hale kula nui, a hiki i nā hola o ka ʻauinalā, a ma ka hapalua o ka hola 4:00, ua hoʻi maila lākou mai kā lākou huakaʻi mākaʻikaʻi mai. 4. ʻAʻole au i hele pū me nā aliʻi i kēia kakahiaka, akā, ua hele akula nō hoʻi au i ka mākaʻikaʻi ma kekahi mau wahi o ke kūlanakauhale o Bosetona. 5. He kūlanakauhale nani nō hoʻi kēia, maʻemaʻe nā alanui a me nā kauhale. 6. ʻO kaʻu mea mahalo loa ʻo ia nō ka lehulehu o nā Pāka, i kanu ʻia me nā pua nani o kēlā a me kēia ʻano. 7. Piha nā alanui i nā kānaka a hīhīmanu nō hoʻi nā hale kūʻai i nā mea kūʻai o nā mea like ʻole. 8. Ma hope o ka pāʻina ahiahi ua hoʻomākaukau ihola nā aliʻi no ka hele ʻana aku i kekahi anaina hoʻokipa e hāʻawi ʻia ana e ke Kiaʻāina Ames ma ia ahiahi, no nā aliʻi o Hawaiʻi a me ko lāua mau ukali. 9. I ka hiki ʻana aku o nā aliʻi ua piha loa ka hale i ka poʻe i kono ʻia, a uluwehiwehi nō hoʻi nā lumi i nā pua a me nā hoʻohiwahiwa i hana ʻia. 10. Ua hoʻokipa ʻia akula nā aliʻi a me ko lāua mau ukali i loko o ka lumi hoʻokipa, a ma laila i hele mai ai nā poʻo aupuni a

me nā poʻe hanohano a waiwai loa o ke kūlanakauhale e ʻike i nā aliʻi o Hawaiʻi. 11. Ma hope iho o kēia ʻike aliʻi ʻana, ua mālama ʻia he anaina hoʻolauleʻa, a ua mele mai nō hoʻi kekahi mau puʻukani kaulana i kā lākou mau hīmeni nani a pēlā pū hoʻi me ka poʻe hoʻokani pila. 12. Ua pāhola ʻia mai nō hoʻi he mau mea ʻai māmā e like me ka mea maʻamau ma ia mau anaina. 13. Ua hauʻoli nō hoʻi nā aliʻi no kēia mau hoʻokipa hanohano i pāhola ʻia mai iā lāua a ua aumoe nō hoʻi hoʻokuʻu nā hana o ia pō.

Pōʻahā, Mei 12 (p. 45)

1. I koʻu ala ʻana aʻe i kēia kakahiaka nui ʻike akula au e uhi paʻa ʻia ana ke kūlanakauhale e ka uhiwai, a e kokolo mai ana nō hoʻi ke kēhau huʻihuʻi o Hauailiki. 2. Ma ka hola 10:00 o kēia kakahiaka ua hoʻomākaukau ihola nā aliʻi a me nā ukali, no ka hele ʻana aku e mākaʻikaʻi i ka hale kinai ahi, ma muli o nā kono i loaʻa mai, e hele aku e nānā i ke ʻano o ka lawelawe ʻana i kā lākou hana kinai ahi. 3. I ko mākou hiki ʻana aku ua ʻike akula mākou i kekahi hale i hoʻomākaukau ʻia no kēia hana hōʻikeʻike. 4. Ua ninini ʻia kēia hale a puni me ka ʻaila māhu, a i ka wā i hōʻā ʻia ai ua kani maila ke oeoe pau ahi, a he manawa pōkole a holo maila nā kaʻa kinai ahi e huki ʻia ana e nā lio, mai nā wahi like ʻole mai o ke kūlanakauhale, a i loko o ka wā pōkole ua pio ihola ke ahi. 5. Ke ʻike nei kākou i kēlā mau hana kinai ahi i kēia wā, ʻaʻole naʻe ma Hawaiʻi nei i ia mau lā. 6. He mea kupanaha loa ia i ko mākou ʻike ʻana aku. 7. ʻO kekahi mea kupanaha loa a mākou i ʻike ai ʻo ia no nā mea hoʻopakele no ka poʻe hiki ʻole iā lākou ke hoʻopakele iā

Page 25: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

25

lākou iho, ma nā wahi kiʻekiʻe loa o ka hale e ʻā ʻia ana e ke ahi. 8. ʻO ia hoʻi, ua kī ʻia kekahi pōkā mai ka pū aku, a lele kēia pōkā e lawe ana i ka piko o kekahi kaula a kau i luna o ka hale. 9. Na ka poʻe ma luna e hoʻopaʻa i kēia kaula ma kekahi wahi, a laila huki ʻia aku he ʻeke kapolena e komo ai o ke kanaka a hoʻoholo ʻia mai a hiki i ka honua a pakele, a pēlā aku ana. 10. A ma hope o ka ʻike ʻana i kēia mau mea ua hoʻi akula mākou no ka hōkele, a ʻaʻole i hele hou aku nā aliʻi ia hapa lā. 11. Akā no koʻu ake nō e nui nā mea e ʻike ai ua hele mākaʻikaʻi akula nō au i loko o ke kūlanakauhale.

12. Ma hope o ka pāʻina awakea ua hele akula au i loko o kekahi hale hōʻikeʻike o nā mea kahiko. 13. Aia i loko o laila nā kino o nā holoholona i iʻaloa ʻia. 14. He mau kino kekahi no nā holoholona i ʻike ʻole ʻia i kēia mau lā. 15. He nunui ka iwi i ʻoi aku i ko ka ʻelepani, a ua loaʻa kēia mau iwi ma ka wā i ʻeli ʻia ai ma kekahi mau wahi, a ma ka hoʻokuʻikuʻi ʻana i kēia mau iwi i hiki ai ke ʻike ʻia aku ka nunui maoli o kēia ʻano holoholona. 16. ʻO nā holoholona nō paha ia i ka wā o Adamu. 17. Pēlā nō hoʻi nā ʻano holoholona ʻē aʻe a pau mai ke nui a ka liʻiliʻi. 18. Aia nō hoʻi nā manu nunui a liʻiliʻi o nā ʻano a pau, a me he mea lā e lele ʻokoʻa mai ana nō ka manu, a e pāʻani mai ana nō hoʻi nā keko, no ka mea, ua hana ʻia me ke akamai loa, a me he mea lā e ola ana nō lākou a pau. 19. ʻAʻole ʻo kēia wale nō, akā, ʻo nā kino kanaka pū kekahi. 20. Aia nō hoʻi nā ʻIlikini e ʻōkuʻu ana nō, a ua waiho ʻaoʻao nō hoʻi kekahi, a moe lōʻihi nō hoʻi kekahi, e like nō paha me ko lākou make ʻana he mau haneli a he mau kaukani paha makahiki i hala.

21. Ma laila nō hoʻi au i ʻike ai i kekahi keiki ola e hōʻikeʻike ʻia ana. 22. He 16 ka nui o kona mau makahiki, a he ʻewalu wale nō paona ke kaumaha, ʻaʻole naʻe i ʻoi aku ma luna o 15 ʻīniha kona kiʻekiʻe. 23. He kupanaha nō nā hana o ke Akua. 24. Ua hoʻi akula au no ka hōkele no ka pāʻina ahiahi, ʻoiai hoʻi e hele aku ana nā aliʻi no kekahi ʻike makaʻāinana, i loko o ka Mechanic`s Hall, i hoʻolālā ʻia e ke Kiaʻāina Ames. 25. Ma ka hola 9:00, ua holo akula mākou no ua hale nei. 26. He hale nui loa kēia, akā, i ko mākou hiki ʻana aku ua pihakuʻi i nā kānaka, a hoʻomanaʻo aʻela au ia mau lālani ʻōlelo a ka Hawaiʻi, "Lēʻī Kohala i ka nuku nā kānaka." 27. Lawe ʻia akula mākou a i luna o kekahi wahi kiʻekiʻe aʻe i hoʻomākaukau ʻia no nā aliʻi. 28. Ua kū nā mea a pau i luna ma ka wā i komo aku ai nā aliʻi a me ko lāua mau ukali, a ma mua o ka noho ʻana iho ua hāʻawi akula nō hoʻi nā aliʻi i ke aloha ma ke kūnou ʻana aku i ke anaina. 29. Ua lilo ia kūnou ʻana i hōʻailona no nā kānaka e hoʻōho mai ai i nā leo hulō o ka hauʻoli. 30. A i ka meha ʻana iho o ke anaina ua hoʻolauna ʻia akula nā aliʻi i nā kānaka a i loko o kēia hoʻolauna ʻana ua hōʻike aku ke kiaʻāina, "o Liliʻuokalani e kū nei i mua o ʻoukou, ʻo ia nō ka mea nāna i haku i ke mele Hawaiʻi kaulana Aloha ʻOe." 31. Ua piʻi pākahi mai ke anaina e lūlū lima me nā aliʻi, a i ka hoʻi ʻana aku ua hāʻawi ʻia aku iā lākou pākahi he hoʻokahi kope o "Aloha ʻOe." 32. He ʻelua hola me ka hapalua ke kū ʻana o nā aliʻi e lūlū lima me nā kānaka he mau kaukani ka nui. 33. I ka pau ʻana naʻe o kā ke kiaʻāina kamaʻilio ʻana no ka mea pili iā Liliʻuokalani a me "Aloha Oe", ua kani koke maila ka Bāna Bosetona i ke mele "Aloha ʻOe," a he kū nō hoʻi i ke

Page 26: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

26

aloha a me ka ʻeʻehia ko mākou kūlana i loko o ia mau minuke a ka pāna e mele ana. 34. Ma hope iho nō hoʻi o nā hana ua hoʻokuʻu ke anaina, a ʻakahi nō a loaʻa i nā aliʻi he wahi manawa e noho ai a e pāʻina i nā mea ʻai māmā i pāhola ʻia mai, a hoʻi akula no ka hōkele, ʻoiai ua aumoe.

Pōʻalima, Mei 13 (p. 48)

1. He maikaʻi nō ke ola o nā aliʻi, a me nā ukali, a me mākou nō a pau. 2. Ma hope o ka pāʻina kakahiaka ua hele akula nā aliʻi i ke kahua o ka Hale Aupuni, no ka mākaʻikaʻi ʻana i ke kaʻi huakaʻi a kekahi poʻe kānaka koa ʻōpio no lākou ka heluna o 1500 a e hele ana nō naʻe i nā kula o ke kūlanakauhale, akā ua aʻo ʻia naʻe e lilo i poʻe koa. 3. Ma ka pāka i kapa ʻia Ka Boston Commons, i mālama ʻia ai nā hana paikau. 4. He kapu kēia wahi ʻaʻole e komo ʻia e nā kaʻa. 5. Akā i kēia lā ua wehe hāmama ʻia ua pāka lā, a ʻo ke kaʻa o nā aliʻi o Hawaiʻi a me ko lāua mau ukali, ka i ʻae ʻia e komo i loko o ka pāka, he hanohano nui i ʻae ʻole ʻia i nā poʻe koʻikoʻi o Bosetona. 6. Maikaʻi a nani nō hoʻi nā hana hōʻikeʻike a nā poʻe koa ʻōpio, a he ʻokoʻa nō hoʻi ka nani o nā pua a me nā mea kanu o loko o kēia pāka. 7. Hoʻi ʻāwīwī akula mākou no ka hōkele a pāʻina māmā ihola, no ka mea e hele hou aku ana nō nā aliʻi no ka mākaʻikaʻi ʻana i Deer Island, kahi i mālama ʻia ai nā keiki kolohe, ka poʻe ʻona, a me nā wāhine ʻauana wale ma nā alanui. 8. Ma nā mokuahi liʻiliʻi e holo ai i hiki aku i ia wahi. 9. He poʻe puhi ʻohe a hoʻokani pila ko luna o ua moku lā. 10. He wahi mokupuni kēia i waena o ka muliwai, a ua kūkulu

ʻia kekahi hale nui no ka mālama ʻana i kēia poʻe. 11. I ko mākou pae ʻana aku ua hoʻolauna ʻia akula mākou i ka luna nui a me kona mau hope, a lawe ʻia akula nō hoʻi e mākaʻikaʻi i nā lumi like ʻole o kēia hale. 12. Aia ma laila nā keiki mai ka 6 makahiki a hiki i ke kanaka makua o 30 makahiki. 13. Komo akula mākou i loko o ko lākou lumi hālāwai, a i loko o ia wā i kū aku ai ka Meia a haʻiʻōlelo akula: "E aʻu mau keiki, ke hauʻoli nei au i ke kū ʻana aku i mua o ʻoukou a nānā aku i loko o ko ʻoukou mau helehelena hoihoi. 14. Ua lohe au i ko ʻoukou mālama pono i nā lula a hoʻokō hoʻi i nā kauoha a kēia home. 15. ʻAʻole loaʻa mau iaʻu ʻo ka manawa e hele mai i o ʻoukou nei; akā, i kēia lā ua hele mai nei au me kekahi mau malihini a ʻoukou paha i lohe ai, a i ʻole, heluhelu paha ma nā nūpepa. 16. No laila me ka hauʻoli nui ke hoʻolauna aku nei au iā ʻoukou e aʻu mau keiki, i ka Mōʻī Wahine a me ka Hoʻoilina i ka Noho aliʻi o Hawaiʻi." 17. Ua kūnou akula nō hoʻi nā aliʻi iā lākou, a ua hōʻike mai lākou i ko lākou hauʻoli ma ka paʻipaʻi ʻana i nā lima. 18. Ua hāʻawi aku nō hoʻi ka Mōʻī Wahine i kekahi mau ʻōlelo hoʻolana iā lākou, i unuhi ʻia e Konela Boyd.

19. Mai ʻaneʻi aku ua lawe hou ʻia akula mākou i loko o ka lumi o nā wāhine, a ʻike akula mākou ua paʻa ko lākou manawa ma ka humuhumu ʻana i nā lole no ka poʻe a pau e noho ana ma kēia wahi. 20. Mai laila aku a i ka haukapila, a he lehulehu nō hoʻi e waiho mai ana i luna o nā wahi moe. 21. He luahine kekahi o 105 makahiki, a ua kolopupū a haumakaʻiole. 22. Ma hope o ka mākaʻikaʻi ʻana ua hoʻi akula mākou a ka lumi hoʻokipa, a pāʻina ihola i nā mea ʻai māmā i

Page 27: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

27

hoʻomākaukau ʻia. 23. A ma hope o ka pāʻina ʻana ua kau hou akula nō ma luna o ka moku a holo akula no ka Pāpū Wayne. 24. ʻAʻole nō hoʻi i lōʻihi a hiki akula mākou i laila, a ua hāʻawi ʻia mai nā pū aloha he 21 no nā aliʻi, a hoʻokipa ʻia akula nō hoʻi mākou a pau e nā aliʻi koa o ka pāpū.

25. I ko mākou hiki ʻana aku ua lawe ʻia akula mākou e mākaʻikaʻi i ke ʻano o ke kūkulu ʻia ʻana o kēia pāpū. 26. He 30 kapuaʻi ka mānoanoa o ka pā, a he 50 kapuaʻi ke kiʻekiʻe, a ma luna o kēia pā i hoʻonohonoho ʻia ai nā pū kuni ahi. 27. I loko o kēia pāpū ua kūkulu ʻia nā hale pōhaku o ka poʻe kiaʻi, ʻo ia hoʻi nā koa. 28. He kākaʻikahi wale nō lākou. 29. ʻO ka papahele o nā lumi o kēia mau hale ua mālama ʻia me ka maʻemaʻe loa, a ma laila i ʻōlelo iho ai ka Mōʻī Wahine, "Ua hiki nō iaʻu ke noho iho a ʻai i kaʻu mau mea ʻai ma luna o kēia papahele." 30. Ke ʻano ahiahi aku nei i kēia manawa, a i ka pau ʻana nō o ka mākaʻikaʻi ʻana ua ʻāwīwī akula a kau i luna o ka moku a hāʻawi akula i ke aloha lūlū lima i nā kamaʻāina, a i ka neʻe ʻana aku a ka moku mai ka pāpū aku, ua kani pohā hou maila nā pū aloha he 21, no nā aliʻi. 31. I ka hoʻi ʻana ua kilohi akula nō hoʻi i ka nani o nā kauhale ma kēlā a me kēia ʻaoʻao o ka muliwai. 32. Aia nō hoʻi nā mokuahi lawe ʻōhua e holo ana i uka a i kai, no nā wahi like ʻole, a me he mea lā ua like nō ka nui o nā ʻōhua ma luna o nā moku me nā ʻōhua ma luna o nā kaʻaahi. 33. ʻO nā hale hana he ʻumi papahele o kekahi a ʻoi aku nō hoʻi kekahi. 34. He hoʻokahi hola ka lōʻihi o kēia hoʻi ʻana mai a hiki i ka uapo hoʻolulu, a e kakali aʻe ana nō hoʻi nā kaʻa.

35. Hoʻi akula a ka hōkele, pāʻina ka ʻaina ahiahi, a hoʻomākaukau ihola no ka hele ʻana i kekahi ʻaha mele, no ke kōkua ʻana i nā keiki ʻIlikini, ma ko lākou halekula.

36. I ka hiki ʻana aku i kahi o ka ʻaha mele, ua piha nō hoʻi ka lumi nui i nā kānaka. 37. Ua lawe ʻia akula nā aliʻi no luna o kahi i hoʻokaʻawale ʻia no lāua a me nā ukali. 38. Ua hoʻolauna ʻia akula nō hoʻi i nā kumu a me ka Peresidena o ke Kula ʻIlikini. 39. ʻAʻole nō mākou i lōʻihi loa ma ʻaneʻi, he hapalua hola paha a hele akula mākou no ka hale kula o nā kaikamāhine. 40. He 1,000 ka nui o nā kaikamāhine i loko o kēia hale kula. 41. ʻO kēia nō hoʻi kekahi o nā hale nani loa aʻu i ʻike ai ma ke ʻano he halekula. 42. He ʻano home maoli kona kūlana. 43. I ko mākou hiki ʻana aku, ua hoʻokipa ʻia akula nō hoʻi nā aliʻi e ke kumu poʻo a me nā kumu kōkua. 44. Lawe ʻia akula mākou a loko o ka lumi hoʻokipa; he lumi nui a nani nō hoʻi kēia. 45. Mai laila aku ua komo akula mākou i loko o ka lumi i mālama ʻia ai ka ʻaha mele, a ua lohe akula nō hoʻi i nā puʻukani ma ka hīmeni, a me nā loea hoʻokani pila, waiolina, piano, a pēlā aku; ua hauʻoli loa nā aliʻi no ko lāua komo pū ʻana i loko o kēia mau hana kōkua. 46. Ma hope o ka pau ʻana o nā hana ʻaha mele ua hoʻi akula mākou no ko mākou hōkele e hōʻoluʻolu no ke koena o ia pō, ʻoiai ua māluhiluhi nō.

Pōʻaono, Mei 14 (p. 51)

1. I kēia kakahiaka nui ua hoʻomākaukau ihola i nā wahi ʻopeʻope no ka holo ʻana aku i Nuioka, a ma ka hola 12:30, ua

Page 28: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

28

hiki maila ka Meia no ka ukali ʻana aku i nā aliʻi a hiki i ka hale hoʻolulu kaʻaahi, a ma laila i hoʻi pū aku ai me nā lālā o ke Kōmike Hoʻokipa na lākou i hoʻolālā i nā hana hoʻokipa a hoʻomākaʻikaʻi i nā aliʻi ma nā wahi a pau a lāua i hele ai. 2. Ma hope o nā kūkaʻi aloha a me nā lūlū lima ʻana, ua hāʻawi aku nō hoʻi nā aliʻi i nā hoʻomaikaʻi ʻana i nā kōmike a me nā hoaaloha ʻē aʻe, a ma ka hola 1:00 p.m. ua haʻalele akula mākou iā Bosetona no Nuioka. 3. Ma kēia holo ʻana ua ʻike akula nō hoʻi i nā home o ka poʻe waiwai ma waho o ke kūlanakauhale. 4. He nani kēia mau kauhale a uluwehiwehi nō hoʻi i nā pua a me nā kumulāʻau nunui. 5. A ma kahi mamao aku i ʻike ʻia aku ai kekahi kūlanakauhale o Rhode Island, e kukū mai ana nā pūʻoʻa kiʻekiʻe o nā hale pule ma luna aʻe o nā kauhale. 6. Holo ihola mākou ma kapa o kekahi muliwai nui a ākea, kahi e mālama ʻia ai o nā leʻaleʻa heihei waʻapā, ma nā wā mehana. 7. Ua hiki akula mākou i kekahi uapo, hoʻokahi mile paha ka loa a ma luna o laila ka holo ʻana a pae ma kēlā ʻaoʻao, a komo akula i loko o kekahi ulu lāʻau nona ka loa o 10 mile. 8. Nunui a kiʻekiʻe nō hoʻi nā kumu lāʻau. 9. He nui nō hoʻi nā wahi a ke kaʻaahi i kū ai no ka hoʻokau ʻana mai i nā ʻōhua. 10. He ʻelima hola ka manawa holo mai Bosetona a hiki i Nuioka. 11. He nani nā mea a ka maka i ʻike ai, ʻaʻole o nā kauhale wale nō, akā, ʻo nā māla hua ʻai a me nā ʻāina uliuli pū kekahi, a me ka nui nō hoʻi o nā kānaka. 12. Ma mua o ka hiki ʻana aku i Nuioka ua komo akula ko mākou kaʻaahi i loko o kekahi lua pao he hoʻokahi mile ka lōʻihi, a i ka puka ʻana aku ma kēlā ʻaoʻao me he mea lā o ka hoʻomaka ʻana aku ia o nā hale ʻoihana like ʻole, nā hale hana

hao, nā wahi hoʻolulu kaʻaahi nō hoʻi a me nā hana ʻē aʻe. 13. ʻAʻole he ʻano maʻemaʻe o kēia wahi i ka nānā aku.

14. I ka hiki ʻana aku i ka hale hoʻolulu kaʻaahi ua hālāwai akula me Mr. Allen, ke kanikela Hawaiʻi, a me Mr. Carter, ke kuhina noho o Hawaiʻi ma Wakinekona. 15. A ʻoiai ua mākaukau mua nā kaʻa ua holo akula mākou no ka Hōkele Victoria. 16. He nunui a kiʻekiʻe nā hale a ua piha nō hoʻi i nā kānaka, akā, hāiki nō nā alanui, i ka nānā aku. 17. Ua hiki akula mākou i ka hōkele ma ka hola 7:00 p.m. 18. Ua hoʻowehiwehi mua ʻia ka hōkele ma mua o ka hiki ʻana aku o nā aliʻi, a me he māla pua lā ka uluwehiwehi o nā lumi i hoʻokaʻawale ʻia no nā aliʻi. 19. Ma ka lumi hoʻokipa he nani wale nō nā mea a pau, a ua hoʻomākaukau ʻia nō hoʻi he papa ʻaina no nā aliʻi wāhine a me ke Kiaʻāina Dominis a me nā ukali. 20. Ma hope o ka pāʻina ʻana ua hoʻomaha ihola nā aliʻi ia pō, no ka māluhiluhi maoli.

Lāpule, Mei 15 (p. 53)

1. I ke ala ʻana aʻe i kēia kakahiaka ʻauē nō hoʻi ʻoe i ka hana kuli. 2. E nakeke ana nā kaʻaahi, me nā pele e kakani ana, nā kamaliʻi kūʻai nūpepa nō hoʻi e ʻuā ana i kūʻai ʻia mai ai kā lākou nūpepa, a pēlā wale aku. 3. ʻO ka hana a nā aliʻi i kēia kakahiaka ʻo ia nō ke kākau leka ʻana. 4. Ma hope o ka pāʻina awakea ua hele mākaʻikaʻi akula au i loko o ke kūlanakauhale. 5. ʻO kēia paha kahi o nā kauhale kiʻekiʻe loa aʻu i ʻike ai, me ka piha nō hoʻi o nā alanui i nā kānaka, a me ka makaʻala loa

Page 29: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

29

ʻoe nou iho e hiki ai iā ʻoe ke hele ma kēia mau alanui. 6. ʻAʻole i lōʻihi loa kaʻu hele ʻana aku a hoʻi akula nō au no ka hōkele. 7. Ma ka hola 4:00 ua hiki maila ʻo Mr. Allen no ka lawe ʻana aku i ka Mōʻī Wahine i ka holoholo i loko o ka pāka. 8. Ua ukali aku māua ʻo Piehu a me Mr. Allen i ka Mōʻī Wahine. 9. Ma muli o ke ʻonawaliwali o ke Kamāliʻi Wahine Liliʻu, ʻaʻole ʻo ia i hele ia lā.

10. Ma kēia hele ʻana ua piha nā alanui i nā kānaka, e hele wāwae ana, a ma nā kaʻa nō hoʻi kekahi poʻe, ʻo ka poʻe waiwai ma ko lākou mau kaʻa nani me nā kahu kaʻa i kāhiko ʻia me nā ʻaʻahu o nā waihoʻoluʻu like ʻole, a i kīnohinohi ʻia me nā maʻawe lopi kula a kālā nō hoʻi. 11. He hanohano maoli nō kēia poʻe kahu kaʻa i ka nānā aku. 12. Kāʻalo ihola mākou ma waho o nā home o kekahi poʻe kānaka waiwai loa o ke ao nei, ʻo ia nō ʻo Vanderbilt, a me kekahi mau hale lehulehu ʻē aʻe. 13. ʻO ko Vanderbilt hale ua kūkulu ʻia me nā pōhaku māpala ʻulaʻula, a ua hana ʻia nō hoʻi a hinuhinu a noho ke aka i loko. 14. ʻAʻole nō he nui loa o kēia hale, akā he nani naʻe. 15. ʻO ko Whitney hale hoʻi he māpala keʻokeʻo, a he nani ʻokoʻa aʻe nō hoʻi kona. 16. Kāʻalo ihola mākou ma waho o kekahi hale pule Kakōlika e kūkulu ʻia ana, nona nā pūʻoʻa he 30 ka nui. 17. He ʻekolu makahiki ke kūkulu ʻia ʻana o kēia hale pule, ʻaʻole nō naʻe i paʻa. 18. He lōʻihi ka hele ʻana ma kēia alanui, ʻo ia hoʻi ka Fifth Avenue, a ʻo kekahi kēlā o nā alanui kaulana loa o Nuioka, no ka mea, ma laila nā home o ka poʻe ʻona miliona, a ua hoʻāʻo nō hoʻi kēia poʻe e kūkulu i ko lākou mau home a ʻoi aʻe ka nānā ma mua o ko kekahi aʻe.

19. I ko mākou hiki ʻana aku i ka pāka, Auwe nō hoʻi ka nui o kānaka ē! 20. Ua like me ka iʻa e pīkoikoi ana ma ka mākāhā o kekahi loko, pēlā ihola ka nui o nā kānaka o nā kūlana like ʻole e neʻe hele ana ma kēlā wahi kēia wahi o ka pāka. 21. ʻO nā kaʻa lio hoʻi e holo mālie ana kekahi ma mua o kekahi, no ka mea, ua pihaʻū i nā kānaka a me nā kaʻa, a ʻo ka holo mālie wale nō ka pono. 22. Nani a laulā me ka maʻemaʻe nā alanui o kēia pāka. 23. Kaʻawale nō ke alanui o ka poʻe holo lio, pēlā hoʻi ko nā kaʻa lio a me ko ka poʻe hele wāwae. 24. Ua hoʻonohonoho ʻia nō hoʻi he mau noho ma haʻi o nā alanui, no ka poʻe e hoʻomaha ai. 25. He nani nō hoʻi ke kanu ʻia ʻana o ka mauʻu a me nā pua. 26. Aia nō hoʻi he mau loko liʻiliʻi me nā waʻapā no ka poʻe makemake i ka holoholo waʻapā. 27. ʻAʻole ʻae ʻia nā kaʻa ukana ma loko o kēia pāka, akā, ua ʻeli ʻia nō naʻe he mau alanui ma lalo, a ma laila nā kaʻa ukana e holo ai. 28. He ʻehiku mile ka anapuni o kēia pāka, a ua kōkua nui nō ka poʻe waiwai ma ka mālama a me ka hoʻonani ʻana i kēia pāka. 29. Ma hope o ka mākaʻikaʻi ʻana ua hoʻi akula mākou i ka hōkele me ka piha hauʻoli o ke aliʻi a me mākou pū, i nā mea a mākou i ʻike ai. 30. ʻAʻole i hele hou aku nā aliʻi i kēia lā.

Pōʻakahi, Mei 16 (p. 55)

1. I ke ala ʻana aʻe i kēia kakahiaka, aia hoʻi, ua paʻapū ke kūlanakauhale i ka noe. 2. Ma hope o ka ʻaina kakahiaka, ua hoʻokipa maila ka Mōʻī Wahine i nā hoaaloha a me nā poʻe malihini nō hoʻi.

Page 30: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

30

3. A pau kēia hoʻokipa ʻana, ua hoʻomaha ihola nā aliʻi a hiki i ka hola 4:00, a laila kau akula mākou ma nā kaʻa a holo akula no ka hale hōʻikeʻike o nā mea kahiko, i loko o ka pāka. 4. ʻO ka Mōʻī Wahine, ʻo ke Kamāliʻi Wahine Liliʻuokalani, ʻo ke Kiaʻāina Dominis, Mr. Carter, Mrs. Beckley ka i hele ma kēia huakaʻi. 5. I kēia hele ʻana ua piha nō hoʻi ke alanui i nā kaʻa a me nā kānaka. 6. I ko mākou komo ʻana aku i loko o kēia hale hōʻikeʻike, ʻo ka mea mua a mākou i ʻike aku ai, ʻo ia nō nā kiʻi pōhaku i kālai lima ʻia, ʻo nā ʻano like ʻole, a he nani nō hoʻi i ka nānā aku. 7. ʻIke akula nō hoʻi mākou i kekahi mau pahu aniani kū, me nā pā kula like ʻole i lawe ʻia mai ʻAikupika mai, a i loaʻa aku i loko o nā lua pao o nā aliʻi i make. 8. He 2,000 makahiki ke kahiko. 9. Aia nō hoʻi kekahi pahu aniani i piha me nā mea nani, i loaʻa pū aku i loko o nā lua pao, a no ka kahiko loa paha ua loli aʻe ko lākou waihoʻoluʻu. 10. He mau lei kula kahiko loa kekahi o ka hana ʻia ʻana a i lei ʻia e nā aliʻi kahiko o ʻAikupika, he 3,000 makahiki i hala. 11. He mau kūpeʻe kula nō hoʻi kekahi no nā keiki aliʻi, a i hana ʻia 3,000 makahiki ma mua aku o ka hānau ʻana o Kristo. 12. He ʻehā paona ke kaumaha o ke kūpeʻe hoʻokahi. 13. Ua loaʻa pū aku nō hoʻi he mau ipu lepo i pena ʻia me kekahi waihoʻoluʻu i ʻano like me nā moena pāwehe o Niʻihau. 14. Ua lawe ʻia aku nō hoʻi mākou e mākaʻikaʻi i kekahi pahu kupapaʻu pōhaku i kālai lima ʻia, me nā kiʻi o ke ʻano o ka poʻe ʻAikupika. 15. ʻO kēia nā ʻano pahu e kanu ʻia ai o nā aliʻi. 16. He mau pahu kahiko loa kēia a he mau kona ke kaumaha. 17. He 2,000 makahiki a ʻoi aku ke kahiko, akā, he ʻo ia mau nō ka maikaʻi.

18. Lawe hou ʻia akula mākou i kahi i waiho ʻia ai o nā kino o nā aliʻi o ʻAikupika, i make, he 3,000 makahiki i hala akā, ma muli o ke akamai o ka iʻaloa ʻia ʻana, he ʻo ia mau nō ka maikaʻi i ka nānā iho. 19. Me ka nui nō o ka hana i iʻaloa ʻia ai kēia mau kino, ma ka ʻōwili ʻia ʻana me nā iā lole a paʻa pono i ʻole e pehu, a ma waho ua hāpala ʻia maila me kekahi ʻano lepo i ʻano like me ka pālolo, a laila ʻōwili hou ʻia me ka pepa a pena ʻia me nā wai like ʻole. 20. Ua hoʻokomo ʻia ke kino i loko o kekahi pahu lāʻau i kālai noʻeau ʻia me nā ʻano kiʻi o ka ʻAikupika poʻe. 21. Ua hoʻokomo ʻia aku kēia pahu lāʻau i loko o ka pahu pōhaku a paniʻia me kekahi pani pōhaku he ʻelima ʻīniha ka mānoanoa.

22. Mai laila aku ua komo akula mākou i loko o kekahi lumi kahi i mālama ʻia ai o nā mea kahiko o Iāpana. 23. Ua hōʻikeʻike ʻia mai iā mākou kekahi mau kālā kahiko loa, me kekahi mau ipu pua kahiko, me nā pahi ʻoki pepa a me nā mea ʻē aʻe he nui wale. 24. Ua hōʻike ʻia mai iā mākou he wahi ipu pua polū ʻuʻuku, nona ke kumu kūʻai o $7,000. 25. He nui wale aku nō hoʻi nā mea a mākou i ʻike ai mai Iāpana mai. 26. Mai laila aku komo akula mākou i loko o ka lumi o nā kiʻi pena, i pena ʻia e nā loea kaulana loa ma ke pena kiʻi. 27. Ma ʻaneʻi ʻike ai mākou i kekahi kiʻi o kekahi poʻe lio. 28. Ma muli o ke akamai o ka mea nāna i pena ua kau ʻia ke kumukūʻai o kēia kiʻi ma ka $50,000. 29. Aia nō hoʻi he mau kiʻi ʻē aʻe no lākou ke kumukūʻai mai ke $30,000 a hiki i ke $60,000. 30. A ʻo ka huina waiwai ʻiʻo o kēia mau kiʻi a pau, ua kau ʻia ma ka $4,000,000.

Page 31: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

31

31. Ma hope o ka mākaʻikaʻi ʻana ma kēia wahi ua holo akula mākou no kahi e kūkulu ʻia ana o kekahi hale pule nui, e like me kaʻu i haʻi mua aku ai ma kekahi wahi o kēia moʻolelo. 32. ʻO kēia nō hoʻi kekahi o nā hale pule nui a nani aʻu i ʻike ai. 33. He māpala wale nō o loko mai kaupoku a ka papahele. 34. Ua kālai ʻia nō hoʻi nā kiʻi i loko o ka pōhaku māpala, a he kū i ka nani maoli ke nānā aku. 35. Mai laila ua hoʻi akula mākou i ka hōkele no ka pāʻina ahiahi. 36. Ma ia ahiahi ua hele aku mākou i ka hale keaka Wallacks no ka hoʻolohe ʻana i kekahi poʻe puʻukani ma ka hīmeni. 37. Ua lohe i ka leo o ia poʻe puʻukani, a ua ʻike pū hoʻi i ka nani o nā ʻaʻahu o ka poʻe hana keaka. 38. Ua piha hauʻoli nō i ka ʻike ʻana i ia mau mea maikaʻi. 39. ʻO kēia ka hopena o nā hana no ia lā.

Pōʻalua, Mei 17 (p. 57)

1. Ma kēia kakahiaka ua hele akula mākou no ka mākaʻikaʻi ʻana i kekahi moku kaua kahiko, ʻo ia ka Minnesota. 2. ʻAʻole i hele ʻo Liliʻu ma kēia huakaʻi. 3. ʻO ka Mōʻī Wahine, Mrs. Beckley, Iaukea, Boyd, Mr. Carter, Mr. Allen a me aʻu, ka i hele. 4. I ko mākou hiki ʻana aku ua hoʻolauna ʻia aku ka Mōʻī Wahine i nā aliʻi moku, a ua hāʻawi ʻia mai nō hoʻi nā pū aloha he 21 no ka Mōʻī Wahine. 5. Ma hope o ko mākou mākaʻikaʻi ʻana i kēia moku ua hāʻawi aku ʻo Iaukea i ke kāpena a me kona mau aliʻi moku, i nā hoʻomaikaʻi ʻana ma ka ʻaoʻao o ka Mōʻī Wahine. 6. Ua kau hou akula mākou ma luna o kekahi mokuahi ʻuʻuku, a i ko mākou haʻalele ʻana iho i ka moku kaua ua hāʻawi hou ʻia maila nā pū aloha no ka Mōʻī Wahine. 7. Holo akula mākou ma kēia muliwai, a nānā aʻela ma kēlā a

me kēia ʻaoʻao ua piha wale nō i nā moku o nā ʻano like ʻole, mai ka nui a ka liʻiliʻi, he mau moku lawe ukana kekahi a he mau moku lawe ʻōhua holo leʻaleʻa nō hoʻi kekahi. 8. Eia mākou ke holo nei ma kēia muliwai ma ka ʻaoʻao o ke kūlanakauhale ʻo Brooklyn, a kāʻalo ihola mākou ma waho o kahi mokupuni i kapa ʻia Bedloe`s Island, ma luna o laila e kū nei ke kiʻi wahine ʻo "LIBERTY" nona ke kiʻekiʻe i ʻoi aku ma luna o 300 kapuaʻi. 9. Ua hiki i nā kānaka he 40 ke kū i loko o ke poʻo o kēia kiʻi, a he 12 i loko o ka lamalama āna e paʻa ana ma kona lima ʻākau. 10. Aia i loko o kēia lamalama kekahi kukui uila ikaika loa, a ua hiki no ke ʻike ʻia kona mālalama no 100 mile ka mamao.

11. Holo akula mākou a pae i Governor`s Island, he mokupuni i waena o ka muliwai. 12. He pāpū kēia i kūkulu ʻia no ka hoʻopakele ʻana i ke awa o Nuioka, mai nā ʻenemi mai. 13. Ua hoʻokipa ʻia aku nō hoʻi ka Mōʻī Wahine e nā aliʻi koa, me ke kani pū ʻana mai o nā pū aloha he 21. 14. Lawe ʻia akula mākou e mākaʻikaʻi i ka paikau ʻana a nā koa. 15. Ua ʻano like nō ke kūkulu ʻia ʻana o kēia pāpū me ka pāpū ma Bosetona. 16. Maikaʻi a ʻeleu nō hoʻi nā koa ma ka hana paikau. 17. Ua mākaʻikaʻi aku nō hoʻi mākou i loko o nā lumi moe o nā koa, a me nā lumi ʻē aʻe he lehulehu wale, a i ka nānā aku ua maʻemaʻe maoli nō ka mālama ʻia ʻana o kēia wahi. 18. Ua komo aku nō hoʻi mākou i loko o kahi i kau ʻia ai nā pū kuni ahi a ua hōʻikeʻike ʻia mai nō hoʻi iā mākou ke ʻano o ko lākou lawelawe ʻia ʻana. 19. Mai laila aku ua lawe ʻia akula mākou i loko o kekahi hale hōʻikeʻike o nā mea kahiko. 20. Ma laila mākou i ʻike ai i nā hae i lawe pio ʻia mai ke kaua

Page 32: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

32

o ka ʻĀkau a me ka Hema o ʻAmelika Hui Pū ʻia , ua pukapuka a nāhaehae nō hoʻi kekahi i ka pōkā pū. 21. Aia nō hoʻi i loko o kēia lumi kekahi lio i iʻaloa ʻia, me nā pono nō o ka lio a pau i luna. 22. No Kenelala Sheridan kēia lio, ʻo ia hoʻi kekahi o nā kenelala kaulana loa o ʻAmelika i loko o kēlā kaua o ka ʻĀkau a me ka Hema. 23. ʻIke akula nō hoʻi mākou i nā mea kaua o nā lāhui kānaka like ʻole. 24. Pēlā hoʻi me nā mea hōʻikeʻike o ka poʻe ʻIlikini, ke ʻano o ko lākou mau lole ʻili holoholona a me nā pāpale hulu ʻaeko i humu ʻia me nā pūpū, a me nā mea ʻē aʻe nō hoʻi he nui a lehulehu wale. 25. Ma hope o ka ʻike ʻana i kēia mau mea ua lawe ʻia akula mākou i ka hale o kekahi o nā aliʻi koa, a ma laila i hoʻolauna ʻia aku ai ka Mōʻī Wahine a me kona mau ukali, i nā wāhine a nā aliʻi koa, a ua luana liʻiliʻi iho nō hoʻi me ka pāhola ʻia ʻana mai o nā mea ʻai māmā. 26. Hoʻokahi hola paha ko mākou hoʻohala ʻana ma ʻaneʻi a hoʻi akula no ka hōkele. 27. Kau hou akula nō ma ka moku, a i ke kāʻalo ʻana aʻe ma waho o ka pāpū ua hāʻawi hou ʻia maila nō nā kī pū aloha ʻana no ka Mōʻī Wahine. 28. Holo akula mākou a hiki i ke kāʻalo ʻana aʻe ma waho o kahi i kapa ʻia ʻo Castle Garden, kahi ia e hoʻopae ʻia mai o nā poʻe limahana mai ʻEulopa mai, a ua haʻi ʻia mai iaʻu ma kahi o 5,000 poʻe limahana e pae mai ana i kēlā a me kēia mahina. 29. Hoʻomau akula nō hoʻi ko mākou holo ʻana me ka ʻike aku i nā hale nani o ka poʻe waiwai ma kēlā ʻaoʻao mai o Brooklyn. 30. Ua kāʻalo ihola mākou ma waho o kekahi wahi mokupuni i kapa ʻia ʻo Blackwell`s Island. 31. Ma ʻaneʻi e mālama ʻia ai ka poʻe pupule, ʻona lama a ʻaeʻa haukaʻe.

32. He nani nō ka nānaina o kēia wahi mokupuni. 33. I ka hiki ʻana aku i ka uapo e kakali mai ana nō hoʻi nā kaʻa, a ʻo ko mākou kau akula nō ia a hoʻi loa i ka hōkele, a e kakali mai ana nō hoʻi ke Kamāliʻi Wahine Liliʻuokalani me ke Kiaʻāina Dominis. 34. ʻAʻole i hele hou aku nā aliʻi a noho ihola nō hoʻi mākou a pau.

Pōʻakolu, Mei 18 (p. 60)

1. He kakahiaka maikaʻi a nani maoli kēia. 2. Ma ka hola 8:00, ma hope iho o ka pāʻina kakahiaka o nā aliʻi, ua hōʻea maila ʻo Mr. Carter a me Mr. Allen, a ʻoiai ua mākaukau mua nā kaʻa, ua kau akula nā aliʻi, Iaukea, Boyd, Mr. and Mrs. Beckley a me aʻu nō hoʻi, a holo akula no kahi hoʻolulu o nā moku holo muliwai (ferry boats). 3. Kau akula mākou ma luna o kekahi moku i hoʻomākaukau mua ʻia no nā aliʻi, a holo akula no Blackwell`s Island, i haʻi mua ʻia aʻe nei ma luna. 4. Ua maikaʻi loa ka mālama ʻia ʻana o kēia wahi mokupuni. 5. Ua kanu ʻia me nā lāʻau, a ua hoʻomaka mai lākou e liko ma hope iho o ka nalo ana aku o ka hau. 6. Uliuli maikaʻi nō hoʻi ka mauʻu, a hoʻohihi nō ka manaʻo i ka nani o kēia wahi mokupuni. 7. A i ko mākou hiki ʻana aku ua hoʻokipa ʻia akula nā aliʻi e ka luna nui a me kāna wahine. 8. Ua lawe ʻia akula mākou a i loko o kekahi lumi nui, a i loko o laila he 100 wahine e humuhumu ana i nā pālule o ka poʻe paʻahao. 9. Mai laila aku a i kahi e moe ai o nā paʻahao -- he hoʻokahi kanaka i loko o ka lumi, a he kaukani a ʻoi aku lumi. 10. Ua hoʻopaʻa ʻia nā paʻahao mai ka ʻekolu mahina a hoʻokahi makahiki.

Page 33: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

33

11. Ua kahi ʻia ko lākou mau poʻo a ʻōhule. 12. He ʻeono papahele ke kiʻekiʻe o kēia hale, a he ʻelua kapuaʻi ka mānoanoa o nā paia. 13. No luna nō o ia mokupuni ka pōhaku, a na nā paʻahao nō i ʻokiʻoki, a kālai. 14. Lawe ʻia akula mākou no ka haukapila a hoʻolauna ʻia akula i ke kauka. 15. Ua kāhea ʻia akula kekahi mau kaikamāhine lawelawe, no ka hoʻomākaʻikaʻi ʻana iā mākou. 16. He nui nō hoʻi nā kāne a me nā wāhine paʻahao nāwaliwali e momoe maʻi ana ma luna o ko lākou mau moe pākahi. 17. Hele loa akula mākou a ka lumi o nā wāhine hānau keiki, aia nō hoʻi kekahi mau wāhine me kā lākou mau pēpē hānau hou he mau lā wale nō ka hānau ʻana. 18. Maikaʻi nō a maʻemaʻe ko lākou noho ʻana a me ka mālama ʻia ʻana. 19. Mākaʻikaʻi akula nō hoʻi mākou i ko lākou lumi ʻaina, he maʻemaʻe wale nō naʻe i kā mākou ʻike aku. 20. Lawe hou ʻia akula mākou i kahi e mālama ʻia ai nā pupule. 21. He nui a nani nō kēlā hale a ua kūkulu ʻia me ia ʻano pōhaku nō e like me nā hale ʻē aʻe. 22. Ua hoʻokipa ʻia aku nā aliʻi e ke kauka o ka hale pupule, me ka lawe ʻana aku iā mākou i loko o kekahi lumi hoʻokipa nui, a hoʻolauleʻa nō hoʻi. 23. Ma laila mākou i lohe ai i ka hoʻokani ʻana mai a kekahi pupule i ka piano, a hīmeni nō hoʻi kekahi me ka maikaʻi maoli. 24. Ua hāʻawi ʻia mai nō hoʻi kekahi hana keaka, a ua kū nō hoʻi i ka nani, au e manaʻo ʻole aku ai he poʻe pupule kēia e pāʻani mai nei. 25. He pupule nō, akā ua ʻano mao iki aʻe naʻe ka noʻonoʻo.

26. Mai laila aku ua lawe ʻia akula mākou i kahi e mālama ʻia ai ʻo ka poʻe ʻilihune, akā, ʻaʻole mākou i komo i loko, akā, ma

waho wale nō kā mākou hele ʻana. 27. No ke aha la? 28. ʻAʻole i haʻi ʻia mai iā mākou ke kumu. 29. Hele loa akula mākou a kahi a nā paʻahao e kālai pōhaku ana, a nānā wale akula nō i kā lākou hana. 30. Hoʻi maila mākou a hāʻawi akula i nā hoʻomaikaʻi i nā kamaʻāina o ia wahi a hoʻi maila no ka moku a no ka hōkele. 31. Hiki akula mākou i ka hōkele i ke ahiahi a pāʻina ihola ka ʻaina ahiahi. 32. I ka pau ʻana o ka pāʻina ahiahi ua hoʻomākaukau ihola no ka hele ʻana i ka hale keaka Casino, no ka nānā ʻana i kekahi keaka mele Palani o nā puʻukani kaulana, he hana keaka hoʻi o ke au kahiko o nā aliʻi o Palani. 33. He nani nā hana i hōʻikeʻike ʻia mai, a nani pū hoʻi nā ʻaʻahu o ka poʻe hīmeni. 34. A i ka pau ʻana ua hoʻi akula mākou no ka hōkele no ka hōʻoluʻolu i ia pō. 35. Ua hauʻoli loa nō hoʻi nā aliʻi a me mākou pū a pau no nā mea a mākou i ʻike a i lohe ai hoʻi i kēia lā.

Pōʻaha, Mei 19 (p. 62)

1. He pumehana a ʻoluʻolu maikaʻi kēia kakahiaka. 2. Ma hope o ka pāʻina ʻana ua hōʻea maila kekahi haole, he peresidena no kekahi o nā kula kiʻekiʻe loa o Nuioka, no ka lawe ʻana aku i ka Mōʻī Wahine, Mrs. Beckley, Mr. Carter, Konela Boyd, a me aʻu nō hoʻi. 3. Ua holo akula mākou a hiki i kēia hale kula kahi i aʻo ʻia ai nā kamaliʻi wāhine o nā kūlana like ʻole. 4. He 2,800 ka nui o nā kamaliʻi wāhine, mai ka ʻeono a ka iwakālua makahiki, i loko o kēia kula. 5. Ua hoʻolauna ʻia akula ka Mōʻī Wahine a me kona mau hoa i nā kumu poʻo a me nā kumu papa o ke kula, a lawe ʻia akula

Page 34: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

34

nō hoʻi i loko o kekahi lumi nui kahi i ʻākoakoa mai ai nā kamaliʻi wāhine, no ka hōʻike ʻana mai i kā lākou mau hana hoʻolauleʻa. 6. Ma hope o ko mākou noho ʻana ma kahi i hoʻomākaukau ʻia, ua hoʻomaka mai nā kamaliʻi wāhine e hīmeni a haʻiʻōlelo nō hoʻi kekahi ma ka ʻōlelo Palani, a na kekahi mea i unuhi mai ma ka ʻōlelo Pelekania. 7. Ma hope o kā lākou mau hana ua kū mai ka peresidena a haʻiʻōlelo aku i nā kamaliʻi wāhine me ka ʻōlelo ʻana:

8. "E nā kaikamāhine ʻōpio, ua hele mai nei au i kēia lā me kekahi mea a ʻoukou i lohe a heluhelu ai paha, no ka mākaʻikaʻi ʻana i kēia hale kula. 9. Ua hoʻokipa kākou ma mua i nā Mōʻī, nā Haku, nā Keiki aliʻi a me nā poʻe hanohano he lehulehu wale, akā, ʻaʻole kākou i hoʻokipa i kekahi Mōʻī Wahine. 10. No laila, me ka hauʻoli nui, ke hoʻolauna aku nei au iā ʻoukou i ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani o Hawaiʻi." 11. Ua kū aʻe ka Mōʻī Wahine a kūnou hoʻomaikaʻi akula lākou. 12. Ua hāʻawi maila lākou i ko lākou mahalo ma ka paʻipaʻi lima ʻana. 13. Ua hoʻomaka ʻia maila nō hoʻi nā hana hoʻolauleʻa. 14. Ua kū aʻe kekahi kaikamahine ʻōpio a hīmeni maila i kekahi hīmeni kū pākahi me ka maikaʻi o kona leo a kani nō hoʻi, e hiki ai iā ʻoe ke ʻike aku ua paka pono ʻia kona leo, e ka poʻe loea ma ia hana. 15. Pēlā pū me ka mea hoʻokani waiolina, piano a me ka pila hāpa. 16. Ma hope iho o kēia ua lawe ʻia akula mākou i loko o nā lumi kahi i kula ʻia ai o nā papa like ʻole. 17. ʻO ka lumi mua, ʻo ia kahi i aʻo ʻia ai i ke kaha kiʻi a me ke pena kiʻi ʻana. 18. Mai laila aku a i ka lumi hoʻoikaika kino, a mai laila aku a i

ka lumi e aʻo ʻia ai i nā mea pili i nā wahi like ʻole o ke kino o ke kanaka. 19. Ma hope iho o ko mākou ʻike ʻana i kēia mau mea, ua haʻiʻōlelo pōkole aku ka Mōʻī Wahine e hoʻomaikaʻi aku ana no nā mea a lākou i hōʻikeʻike mai ai iā mākou. 20. Eia kāna ʻōlelo: 21. "Ke hauʻoli loa nei au i koʻu hele ʻana mai nei i ko ʻoukou hale kula i kēia lā. 22. Hauʻoli nō hoʻi au no nā mea aʻu i ʻike iho nei. 23. He mau hale kula nō ma koʻu home ma Hawaiʻi, akā, ʻaʻole i lawelawe ʻia ma ke ʻano nui loa e like me kēia, a ke hoʻi aku au e hauʻoli ana au e hōʻike aku i ka Mōʻī i nā mea aʻu i ʻike ai, i koʻu hele ʻana mai i ko ʻoukou hale kula nei. 24. ʻAʻole au i lohe no kekahi hale kula me nā haumāna he 2,800, akā ke hauʻoli nei i koʻu ʻike maka ʻana i kēia huina nui i kēia lā. 25. Ke mahalo aku nei au iā ʻoukou a pau me koʻu aloha nui." 26. Na Konela Boyd i unuhi i ka ʻōlelo a ka Mōʻī Wahine ma ka ʻōlelo haole. 27. Ua haʻi ʻia mai iā mākou he 235,000 kamaliʻi e kula ʻia nei i loko o nā kula o ke kūlanakauhale o Nuioka, a he $44 ka lilo o kēlā a me kēia keiki i ka makahiki hoʻokahi, a he 4,000 kumu kula e aʻo nei i loko o nā kula. 28. Lūlū lima ihola me nā kumu kula a hoʻi akula mākou no ka hōkele. 29. ʻAʻole i hele ʻo Liliʻu, ke Kiaʻāina a me Piehu i kēia lā no ke ʻonawaliwali o ke Kiaʻāina.

30. ʻAʻole i hele nā aliʻi a hiki i ka hola 4:00 p.m. hōʻea maila ka Meia o Nuioka, Mr. Hewitt me kāna wahine a lawe akula i ka Mōʻī Wahine e holokaʻa. 31. Hele akula nō hoʻi au i ke kūlanakauhale no ka mākaʻikaʻi ʻana.

Page 35: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

35

32. Nui maoli nō nā kānaka o kēia kūlanakauhale, a ke ʻole ʻoe e makaʻala ma kāu hele ʻana e hoʻokuʻikuʻi ʻia mai ana ʻoe. 33. ʻAʻohe nō he mahalo o koʻu naʻau no kēia kūlanakauhale e like la me Bosetona. 34. Piha nō hoʻi ke kūlanakauhale i nā kānaka a me nā kaʻa o nā ʻano a pau, me nā alanui, a no ka piha loa o nā alanui ua kūkulu ʻia he mau alahao ma luna aʻe o nā alanui, a ma luna o ia mau alahao e holo aku ana a holo mai ana nā kaʻaahi lawe ʻōhua. 35. Ua kūkulu ʻia kēia mau alahao ma luna o nā pou hao he 15 kapuaʻi ke kiʻekiʻe, a i ka holo ʻana o kēia mau kaʻa ʻaʻole i kana mai ka hana kuli. 36. Ma kekahi mau wahi he nani nō nā kauhale, a ma kekahi mau wahi nō hoʻi ʻaʻole nō i maikaʻi loa, no ka mea, ke hele aku ʻoe, e ʻike ana ʻoe i kekahi hale kūʻai lole me nā lole, nā pāpale, a me nā mea kūʻai like ʻole he nani maoli e ʻume aku ai i ka naʻau, akā, ma kona ʻaoʻao iho e kū ana he hale kūʻai o nā mea ʻai, nā ʻāpala, pea, waina, a pēlā aku, ʻaʻole o ke ʻano maʻemaʻe; ma kekahi ʻaoʻao i ʻike aku ʻana ʻoe he hale inu lama, kūʻai kīkā, a ʻoki lauoho, i like ʻole ko lākou kūlana nani me ko kēlā hale kūʻai lole nani a maʻemaʻe.

Pōʻalima, Mei 20 (p. 65)

1. He maikaʻi a pumehana kēia kakahiaka. 2. Ma hope o ka pāʻina kakahiaka ua hoʻomākaukau ihola nā aliʻi no ka hele ʻana i kekahi o nā hale paʻi kiʻi kaulana o Nuioka. 3. A pau ia ua lawe ʻia akula lāua me nā ukali, e mākaʻikaʻi i ka hale o Mr. Vanderbilt, kekahi o nā kanaka waiwai loa o Nuioka. 4. ʻO kona hale ua kūkulu ʻia me ka pōhaku māpala ʻulaʻula i kālai lima ʻia e ka poʻe loea ma ia hana. 5. I ko mākou hiki ʻana aku ʻaʻole ka ʻona hale ma laila, akā ua

hoʻokipa ʻia aku nō naʻe nā aliʻi e ka mea mālama hale, a ua lawe ʻia aku nō hoʻi lāua i loko o nā lumi like ʻole, no ka mākaʻikaʻi ʻana i nā kiʻi kumukūʻai nunui he mau kaukani kālā; aia nō hoʻi nā moena weleweka nani loa, nā kiʻi pōhaku i kālai ʻia me ka noʻeau, nā pākū kilika i ʻōmilo ʻia me nā lopi kālā a kula nō hoʻi, a ua hāʻawi makana ʻia mai i ka Mōʻī Wahine he ʻāpana o ia ʻano pākū. 6. Ua like ʻole ka nani o nā lumi o kēia hale. 7. Aia nō hoʻi kekahi mau ipu pōhaku i kālai ʻia he mau haneli makahiki i hala a i lawe ʻia mai mai ʻAikupika mai, a i kūʻai ʻia me nā kumukūʻai nunui. 8. He nui hewahewa nā mea nani o kēia home o kēia kanaka waiwai.

9. Pau ka mākaʻikaʻi ʻana ua hoʻi maila nā aliʻi i ka hōkele no ka pāʻina awakea, a ma ka hola 3:00, ua hiki maila nō ʻo Mr. and Mrs. Carter, no ka lawe ʻana aku i nā aliʻi no ka home o Mr. Williams, no ka pāʻina ahiahi. 10. ʻO ka Mōʻī Wahine, me Liliʻu, ke Kiaʻāina, Iaukea, Boyd, Mr. and Mrs. Beckley kai hele aku no kēia pāʻina ahiahi. 11. Hele akula hoʻi au i ka Central Park e mākaʻikaʻi ai. 12. Piha nō i nā kānaka. 13. Ma laila au i ʻike ai i kekahi pōhaku nui a lōʻihi i kālai ʻia, i kapa ʻia Cleopatra`s Needle, a i lawe ʻia mai mai ʻAikupika mai. 14. He $100,000 ka lilo o kona lawe ʻia ʻana mai, a he mau kaukani makahiki nō hoʻi kona kahiko. 15. He nani maoli nō hoʻi ke kālai ʻia ʻana o kēia kiʻi kahiko loa. 16. He laumania kona mau ʻaoʻao, a ua kālai ʻia nā kiʻi o ke ʻano ʻAikupika ma kona mau ʻaoʻao me ka noʻeau maoli. 17. ʻAʻole i hele hou aku nā aliʻi i ia pō, a ua noho nō hoʻi mākou a pau, a hiki i ka hōʻoluʻolu ʻana.

Page 36: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

36

Pōʻaono, Mei 21 (p. 66)

1. Ma ka hola 10:30 o kēia kakahiaka ua hōʻea maila nā Wilikina Kōkua o ka ʻEkalesia Kakōlika, no ka launa ʻana me nā aliʻi. 2. ʻO kekahi o kēia poʻe kai hoʻouna ʻia mai i Honolulu nei no ka mālama ʻana i ko poʻe i loaʻa i ka maʻi hoʻokaʻawale. 3. A ma hope iho o ko lākou hoʻi ʻana aku ua hiki maila ʻo Mrs. Graham, kaikamahine a John H. Coney a me kāna wahine ʻo Amoe, kaikuahine hoʻi o John H. Coney o Kauaʻi, he mākaʻi nui ma mua, a he lunamakaʻāinana mai Kauaʻi mai no kekahi mau kau o ka ʻahaʻōlelo, a e noho loio mai nei nō ma Līhuʻe, Kauaʻi. 4. Ua lawe aku kēia kaikamahine i ka Mōʻī Wahine e holokaʻa. 5. ʻAʻole i hele ʻo Liliʻu no ke ʻōmaʻimaʻi. 6. Ua hauʻoli loa nō hoʻi nā aliʻi no ka ʻike a hui ʻana me kēia kaikamahine Hawaiʻi i kamaʻāina pū me nā mākua i mua o nā aliʻi.

7. I ka hoʻi ʻana mai o ka Mōʻī Wahine i ka hola 1:00, ua hoʻomaha iki ihola ʻo ia a hiki i ka hola 4:00, hele akula ʻo ia i ka home o ka Meia Hewitt o Nuioka, no kekahi anaina ʻike aliʻi. 8. Ua ukali ʻia ka Mōʻī Wahine e Iaukea, Boyd, Mr. and Mrs. Carter a me Mrs. Beckley. 9. I ko lākou hala ʻana aku ua hele akula nō hoʻi au i ka mākaʻikaʻi. 10. Kau akula ma ke kaʻa uila a holo akula no ka pāka. 11. Ma kēia hele ʻana ua ʻike akula i nā hale nunui mai ka 14 a ʻoi hale ke kiʻekiʻe. 12. He poʻe hale kēia i hoʻolimalima ʻia i nā ʻohana he 60 ka nui, a ua kapa ʻia he hale papaʻi. 13. He lehulehu aʻe nō nā hale o kēia ʻano, ʻaʻole naʻe penei ke

kiʻekiʻe. 14. I koʻu komo ʻana aku i ka pāka, ua ʻike akula i ka piha i nā kānaka, e hele wāwae ana kekahi poʻe, ma nā kaʻa nō hoʻi kekahi, a ma nā lio nō hoʻi kekahi. 15. E ʻike ʻia aku ana nō hoʻi nā mākaʻi me ko lākou mau ʻaʻahu maikaʻi nō hoʻi. 16. Me he mea lā ʻo ka manawa kēia a ka poʻe waiwai e hele ai no ka holoholo ʻana ma ka pāka. 17. Aia ko lākou mau kaʻa nani, me nā kahu kaʻa a me nā kānaka lawelawe i ʻaʻahu ʻia me nā lole o ko lākou kūlana. 18. He mea nani ʻokoʻa nō ia o ka nānā aku i nā kaʻa nani e holo aku ana a e holo mai ana me ka mālie, ma kahi i hoʻokaʻawale ʻia no nā kaʻa, ʻoiai nā mākaʻi e neʻe mālie ana ma kēlā wahi a me kēia wahi e mālama ana i ka maluhia. 19. Ua hele aku au i kahi o nā holoholona a me nā manu a ʻike akula i kekahi mau nēnē Hawaiʻi, i makana ʻia aku e Mr. John Hind, o ka mokupuni o Hawaiʻi. 20. He nui wale nā mea a ka maka e ʻike ai ma kēia wahi akā ʻaʻole e hiki ke hoʻomanaʻo i ia mau mea a pau. 21. Hola 6:00 hiki akula au i ka hōkele, a ua hoʻi aʻe ka Mōʻī Wahine. 22. ʻAʻole mākou i hele hou i ia pō.

Lāpule, Mei 22 (p. 68)

1. ʻO kēia kekahi o nā kakahiaka nani loa, ma ke kālaʻe a maikaʻi nō hoʻi. 2. Ua hoʻomākaukau ihola ka Mōʻī Wahine no ka hele ʻana i ka pule. 3. Ma ka hola 10:30 ua kiʻi maila ʻo Mr. Allen i ka Mōʻī Wahine, Iaukea a me Boyd, a holo akula lākou i ka hale pule o Ke Kahikolu, a hele akula hoʻi au i ka hale pule Kakōlika ma 5th Avenue, aʻu i haʻi mua aku ai.

Page 37: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

37

4. A pau ka pule ua hoʻi akula no ka hōkele no ka pāʻina awakea. 5. Ma hope o ka pāʻina ʻana, ua hele holoholo akula au a hiki i ka Bridge Depot. 6. Mai laila aku kau ma ke kaʻaahi a holo akula ma luna o ka Brooklyn Bridge, he uapo mai Nuioka a hiki i Brooklyn ma kekahi ʻaoʻao o ka East River, a holo loa akula no Coney Island. 7. Ma kēia alahele ke ʻike nei au i ka nani o nā kauhale i kūkulu ʻia. 8. Piha nō i nā kānaka ma nā kaʻa uila. 9. He manawa pōkole ua hiki akula i Coney Island, a huikau akula i waena o nā kānaka he mau kaukani ka nui. 10. ʻO ka mea kupanaha mua aʻu i ʻike aku ai ʻo ia hoʻi he hale nui i kūkulu ʻia e like loa me ke ʻano o ka ʻelepani, a ua ʻōlelo ʻia ʻo ia ka ʻewalu o nā mea kamahaʻo loa o ke ao nei.* 11. He 175 kapuaʻi ke kiʻekiʻe o kēia hale, he 203 ka loa, a he 109 ke anapuni o ke kino, 198 ka loa o ka ʻāʻī, 128 ka loa o nā wāwae a he 60 ke anapuni, 80 ka loa o nā pepeiao a he 54 ka laulā, 40 ka loa o ka huelo, a 70 ke anapuni, ka lōʻihi o ka ihu he 72 kapuaʻi, a he 20 ke anapuni a hiki i ka 3 kapuaʻi me 4 ʻīniha, he 42 ka loa o ka niho a he 12 ke anapuni. 12. He aniani nā maka, he 2 ʻīniha ka mānoanoa a 4 kapuaʻi ke anawaena. 13. Ua mahelehele ʻia ke kino i loko o 31 mau lumi, a ʻo ka lumi nui he 92 x 38. 14. Ke poʻo he 60 x 35. 15. ʻO nā lumi ʻaoʻao he 54 x 10; ʻo nā lumi ʻelua ma ke kīkala he 38 x 10; ʻelua lumi ma ka poʻohiwi 32 x 10; ʻelua lumi ma lalo o ka ʻauwae he 42 x 10; a hoʻokahi lumi i loko o ka ʻāʻī, 42 x 48; hoʻokahi lumi ma ka ʻōpū, 66 x 22; ʻehā lumi ma nā kapuaʻi, he 18 x 12 x 12 kiʻekiʻe; ʻeono lumi ma nā wāwae he 12 x 12; ʻeiwa lumi ma nā kīkala he 38 x 10; ʻelua lumi ma nā

poʻohiwi, he 32 x 7; ʻelua lumi ma nā papālina, he 40 x 10. 16. He 63 puka aniani ea, a ua hoʻomalamalama ʻia e 25 mau kukui uila, no lākou ke ikaika a ʻo 175,000 ihoiho kukui. 17. He 3,500,000 kapuaʻi papa, 11,000 pahu kui, 12 kona kui kolū, 57,000 kapuaʻi kuea kini uhi, nā mea i paʻa ai o kēia ʻelepani-hale. 18. He 363 poʻe kanaka na lākou i kūkulu i kēia hale i loko o 170 lā. 19. He hapahā miliona kālā ka hoʻolilo a pau. 20. Ma nā wāwae hope ke alapiʻi e piʻi ai i loko o nā lumi o ka ʻōpū. 21. I koʻu komo ʻana aku i loko ua lohe akula au i ke kani o ka piano. 22. I loko o ka lumi o ka ʻōpū aʻu i hoʻākaaka aʻe nei ua piha i nā kāne a me nā wāhine e hulahula ana. 23. Hele loa akula kaʻu mākaʻikaʻi ʻana a ka lumi o ke poʻo, a ma laila ua hiki ke ʻike maopopo ʻia kāu ʻo Brooklyn, Nuioka a me New Jersey. 24. I ka hoʻi ʻana mai ua iho maila ma ka alapiʻi i loko o ka ihu o ua ʻelepani nei, a hele akula i kekahi hōkele nui i kūkulu ʻia ma ka ʻae kai, kahi a ka poʻe e ʻauʻau ana. 25. ʻO kēia kekahi o nā hale hōkele nunui loa i kūkulu ʻia no ka poʻe e hele aku ana ma laila. 26. Nui nō hoʻi nā hana leʻaleʻa e hoʻohala manawa ai, ʻo ia ka hulahula, kīkī māka, maika, nā lumi ʻaina no ka poʻe ʻōpio uʻi a no nā hāpauea pū.

27. Ma muli o ka uhi paʻa a ka noe i luna o ka ʻilikai ua hiki ʻole ke ʻike ʻia aku kēlā ʻaoʻao, akā, aia nō he mau hale hōʻikeʻike holoholona a he mau wahi heʻe hōlua. 28. Ma kekahi wahi nō hoʻi aia nā hale lehulehu no ke kūʻai ʻana i nā mea ʻai, nā mea inu, a me nā mea lehulehu ʻē aʻe, a he hapaʻumi wale nō kāu e uku ai no kēlā a me kēia mea au e

Page 38: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

38

makemake ai. 29. Ma hope o koʻu ʻike ʻana i kēia mau mea ua hoʻi akula i ka hōkele, a e noho mai ana nō nā aliʻi ʻaʻole i hele ia ahiahi, no ke ʻano huʻihuʻi o ke ea. 30. Hoʻonanea wale ihola nō a hoʻi e hiamoe.

Pōʻakahi, Mei 23 (p. 70)

1. Ma ka hola 10:00 o kēia kakahiaka, ua lawe ʻia akula nā aliʻi no ka holo kaʻaahi kau i ka lewa. 2. I ka hiki ʻana aku i ka hale hoʻolulu, ua kau akula nā aliʻi ma luna o kekahi kaʻa i hoʻomākaukau ʻia a i hoʻowehiwehi ʻia me nā hae. 3. Ua ukali ʻia nā aliʻi e Mr. and Mrs. Carter, Mr. and Mrs. Hoffnung, ke kanikela Hawaiʻi ma ke alo aliʻi o Pelekane me ka lāua kaikamahine, Mr. and Mrs. Beckley (Moʻoheau), nā ukali Iaukea a me Boyd, a me aʻu nō hoʻi. 4. ʻO ke kaʻaahi wale nō o nā aliʻi ka i hoʻoholo ʻia ʻaʻole kekahi kaʻa ʻē aʻe. 5. He 30 mile ka lōʻihi o ke alahao a ke kaʻa o nā aliʻi i holo ai a he ʻelua hola ka manawa i holo ʻia. 6. He nani nō hoʻi i ka nānā iho iā lalo o ka honua paʻa, a inā he holo mālie ke kaʻa hiki nō iā ʻoe ke kiʻei aku ma nā puka aniani o nā kauhale a ʻike aku i nā mea o loko. 7. Me kekahi mau wahi nō naʻe he hiki no ke ʻike ʻia aku kekahi poʻe e kuke ana a e momoe mai ana nō hoʻi kekahi poʻe, a pēlā aku. 8. He hū nō ka ʻaka. 9. He maikaʻi wale nō kēia holoholo ʻana a hoʻi mai a hiki i ka hōkele. 10. Ua hoʻolilo ʻia nā hola o kēia ʻauinalā i manawa e hoʻomākaukau ai i nā wahi pūʻolo a me nā ukana, no ka holo aku i Lākana i ka Pōʻakolu.

11. Maikaʻi nā poʻe a pau a koe ke Kamāliʻiwahine Liliʻuokalani, he ʻōmaʻimaʻi me ke anu.

Pōʻalua, Mei 24 (p. 71)

1. He maikaʻi a pumehana kēia lā, ʻaʻole hoʻi kēlā ʻano huʻihuʻi. 2. Ma hope o ka pāʻina kakahiaka ua hele akula ka Mōʻī Wahine a me kona mau hoa i ka mākaʻikaʻi i kekahi pāpū i loko o ke awa, me kekahi aliʻi koa kiʻekiʻe. 3. Ua ukali ʻia ka Mōʻī Wahine e nā Konela Iaukea a me Boyd, a noho ihola hoʻi au e hoʻomākaukau i nā ukana o mākou, ʻoiai e haʻalele iho ana mākou iā Nuioka nei i ka lā ʻāpōpō no Lākana. 4. Ma hope iho o ka pau ʻana o kaʻu hana ua hele akula au i ka holoholo ma kekahi kuea. 5. He pāka nui kēia i kanu ʻia me nā lāʻau nani. 6. Ma kēia pāka ua kūkulu ʻia kekahi pou he 100 kapuaʻi ke kiʻekiʻe, a ua kau ʻia ma luna iho he ipukukui uila, e hoʻomālamalama ai i ka pāka i ka pō. 7. Ma loko o kēia pāka ua kūkulu ʻia nā kiʻi pōhaku māpala o nā kānaka kaulana o ke ao nei. 8. Hoʻohele loa akula hoʻi kaʻu mākaʻikaʻi ʻana a i nā hale kūʻai a me nā wahi ʻē aʻe. 9. Ua hoʻi akula i ka hōkele, a ua hiki ʻē iho ka Mōʻī Wahine, me ka hauʻoli no nā mea a lākou i ʻike ai. 10. ʻAʻole i hele hou aku nā aliʻi ia lā, akā, ua noho ihola no ka hoʻomākaukau ʻana no ka huakaʻi i Lākana. 11. Ua hiki mai nō kekahi poʻe e ʻike i nā aliʻi ia pō, no ka hāʻawi ʻana mai i ko lākou aloha.

Page 39: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

39

Pōʻakolu, Mei 25 (p. 71)

1. Ua hoʻāla ʻia mākou i kēia kakahiaka nui, hola 5:00, a pēlā nō hoʻi me nā aliʻi, no ka mea e haʻalele kakahiaka nui ana mākou, no ka ʻau ʻana aku i ka moana ʻAkelanika e hiki aku ai i Lākana. 2. Ma ka hola 6:00, ua pāʻina ihola ka ʻaina kakahiaka, a ma ka hola 6:30 ua kau akula ma nā kaʻa a holo akula no ka hale hoʻolulu mokuahi ma ka uapo, no ka mea, e haʻalele ana nō ko mākou moku ia kakahiaka nui nō. 3. ʻO kēia kekahi o nā moku nunui ia wā, ʻo ia hoʻi ke City of Rome. 4. I ka hiki ʻana aku i ka uapo ua hōʻea aʻe nō hoʻi nā hoaaloha, Mr. and Mrs. Beckley, Mr. and Mrs. Allen, Mr. and Mrs. Carter a me kekahi poʻe ʻē aʻe, no ka hāʻawi ʻana mai i ke aloha i nā aliʻi a me nā hoa hele, a ma ka hola 7:00 ponoʻī i haʻalele iho ai mākou iā Nuioka, me nā kānaka e hulō ana a me nā kiani ʻana o nā hainakā a me nā pāpale, a ʻau akula i nā kai hānupanupa o ka Moana ʻAkelanika. 5. ʻO kēia kekahi o nā nānaina nani loa iā mākou e puka nei mai ke awa aku o Nuioka, ʻo ia nā mokuahi o kēlā a me kēia ʻano, nunui a liʻiliʻi, e holo aku ana a e holo mai ana, me ka piha o nā ʻōhua. 6. Mai nā ʻāina ʻē mai kekahi a mai ke awa aku o Nuioka kekahi, e like lā me mākou e puka nei. 7. Ma kēlā huli mai o ka Awa o Nuioka e kau mai ana ke kūlanakauhale ʻo Brooklyn me kona mau hale nani a me nā māla pua e neʻeneʻe ana i ka ʻilikai a pēlā pū hoʻi nā kaʻe muliwai i hele a uliuli i nā mauʻu kohu pāwehe i ka nānā aku. 8. Iā mākou e puka nei ua kāʻalo ihola mākou ma waho o kekahi pāpū ma ka nuku o ke awa, a ma kahi mamao aku ʻike akula au i ke kiʻi ʻelepani aʻu i kamaʻilio ai ma mua aʻe nei, i ʻoi aku ke kiʻekiʻe ma luna o nā kauhale.

9. ʻIke akula nō hoʻi mākou i kekahi moku i piholo i ka pō ma mua iho, a ʻo nā kia wale nō ka mea ʻoiʻoi ma luna aʻe o ka ʻilikai. 10. Iā mākou e puka nei ʻakahi nō au a ʻike i ka nui maoli o nā ʻōhua o luna o kēia moku, a ua haʻi ʻia mai he 762 ʻōhua kāpena, he 230 o ka papa ʻelua, a he 1,000 a ʻoi ʻōhua ʻoneki (papa ʻekolu).

11. ʻO kekahi kēia o nā moku nani loa aʻu i ʻike ai. 12. He nani maoli nā kīnohinohi o kona lumi hoʻoluana me nā noho nani a ʻoluʻolu nō hoʻi ke noho iho. 13. He keʻokeʻo ka pena o loko i kīnohinohi ʻia me ka pena kula. 14. Ua waiho hāmama nō ʻo waenakonu a ʻike wale ʻia iho nō ka lumi ʻaina. 15. Aia nō hoʻi he mau ipu mea kanu ma kēia wahi ʻo waena, e hihi ana me nā pua ʻaʻala a uʻi nō hoʻi. 16. Ma kekahi ʻaoʻao e kū ana he piano, no ka poʻe ʻike a makemake e hoʻokani. 17. Ua uhiʻia nā noho me nā lole weleweka ʻulaʻula, a ma nā ʻano a pau o kēia lumi, he nani wale nō kā ka maka e ʻike ai. 18. I ka iho ʻana aku i loko o ka lumi ʻaina ua ʻike ihola i ka nui a me ke ākea o kēia lumi. 19. He 11 pākaukau ʻaina loloa o loko o kēia lumi, a ua like nō hoʻi ka nānā aku, me ka lumi ʻaina o kekahi o nā hōkele nunui a mākou i noho ai. 20. A me kekahi poʻo o kēia lumi e kū ana kekahi ʻokana nui, a ma haʻi o kēia ʻokana he mau pahu e waiho ai no nā mea aniani o ka papa ʻaina, a ma nā manawa pāʻina e hoʻokani ʻia ana kēia ʻokana. 21. Ma mua a ma hope o kēia lumi ʻaina nā lumi moe o nā ʻōhua. 22. I ka hiki ʻana aʻe i ka hola 9:00, ua iho akula mākou no ka

Page 40: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

40

pāʻina kakahiaka, a pau ka pāʻina ʻana ua hoʻi akula no nā lumi moe kekahi poʻe, a ʻo kekahi no ka lumi hoʻokipa, a holoholo no hoʻi kekahi poʻe ma nā ʻoneki. 23. ʻAʻole nō he ʻōkaikai o ka moana, akā ua poluea nō naʻe kekahi poʻe. 24. I ka nalowale ʻana o ka ʻāina ua komo akula mākou i loko o ka noe a hiki i ka pō ʻana. 25. ʻAʻohe nō he mau hana ʻano nui o ka manawa ma waena o ka hola 9:00 a me ka hola 12:00 awakea, akā, ma kēia hola hope naʻe ua kāhea maila ʻo Keoni Pulu iā Hanale e iho o kona lumi e kaʻana pū i nā mea ʻai ʻono i hoʻomākaukau ʻia e kāna mau kuke a me nā kuene, a ua hoʻopiha ihola a kūpalaka ka lua o ka inaina. 26. ʻO nā hana nō o ke kakahiaka ʻo ia nō ko ka ʻauinalā a hiki i ka wā o ka pāʻina ahiahi a iho akula e pāʻina. 27. Ma hope o ka pāʻina ʻana ua hoʻohala ʻia he mau hola ma ka hoʻonanea ʻana ma ke ʻoneki a hiki i ka hola 9:00, hoʻi akula no nā lumi moe e hōʻoluʻolu. 28. He maikaʻi ke ola o nā aliʻi a me mākou nō a pau.

Pōʻahā, Mei 26 (p. 74)

1. Ke mau nei nō ka uhi ʻana a ka noe i kēia kakahiaka, mālie nō naʻe ka moana. 2. Ma ka hola 9:00 ka pāʻina kakahiaka, a pau ia ua hoʻonanea wale ihola nō ma ka holoholo ʻana a me ka nānā ʻana i nā pāʻani a nā ʻōhua ma ka ʻoneki. 3. ʻO ka māmā holo o kēia wahine ʻaukai i loko o nā hola he 24, ua hiki aku no ia i ka 371 mile. 4. Ma hope i ka pāʻina awakea ua hoʻonanea ihola nā aliʻi ma ka ʻoneki, akā, ma muli o ke ʻano huʻihuʻi ua hoʻi akula nō lāua no ko lāua mau lumi. 5. Ma ka hola 6:00 ka pāʻina ahiahi, a ua pāʻina nō nā aliʻi ma

ko lāua lumi. 6. I kēia ahiahi ʻike akula au i kekahi mea kupanaha aʻu i ʻike ʻole ai ma mua; ʻo ia hoʻi he mālamalama e like me ka ʻōlapa ʻana mai a ka uila, he pinapinaʻi naʻe. 7. Eia kā ʻo ka Mālamalama o ka ʻĀkau ia. 8. ʻAʻole nō naʻe i lōʻihi loa a pau nō.

Pōʻahā, Mei 27 (p. 74)

1. I koʻu ala ʻana aʻe i kēia kakahiaka ʻike ihola au i ka ʻiniʻiniki mālie a ke kēhau, ʻoiai naʻe he mālie maikaʻi nō ka moana. 2. Maikaʻi nō hoʻi ka holo ʻana a ka moku, ʻaʻole ka ʻoni ʻaoʻao, ʻaʻole nō hoʻi ke kaʻinapu i luna a i lalo, akā, "moe mālie nō i ke kai o ko Haku." 3. A ʻo ia paha ke kumu i puka mai ai nā ʻōhua a piha nā papa ʻaina ma ka pāʻina kakahiaka i ka hola 9:00. 4. Ua piha hauʻoli maoli nō nā ʻōhua i kēia kakahiaka, no ka mea aia kekahi poʻe e hīmeni ana, a e hoʻokani pila ana nō hoʻi kekahi poʻe, no ka mea, ma ka lā Iubilē e holo ana nō kekahi o kēia poʻe o ka Mōʻī Wahine Wikolia. no ka hāʻawi ʻaha mele ʻana ma ka lā Iubilē o ka Mōʻī Wahine Wikolia. 5. ʻO ka māmā holo o ko mākou moku i kēia lā, he 409 i loko o 24 hola. 6. Pāʻina poi ihola nā aliʻi i loko o ko lāua lumi i kēia awakea, a i ke ahiahi nō hoʻi ma ka hola 6:00 ka pāʻina ahiahi ma ka lumi ʻaina nui o ka moku. 7. E like nō me nā lā ʻē aʻe pēlā nō kēia. 8. Akā, ke hoʻomaopopo ala naʻe au ma ka hola 6 a ʻoi iki napoʻo akula ka lā eia naʻe ke mau lā no ka mālamalama a hiki i ka hola 8:00. 9. Hoʻonanea ihola nō hoʻi a hiki i ka hola 10:00 hoʻi e hiamoe.

Page 41: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

41

Pōʻaono, Mei 28 (p. 75)

1. Pūʻiwa koʻu hiamoe i kēia kakahiaka ma muli o ke kani kūpinaʻi o ke oeoe o ka moku, no ka paʻapū o ka moana i ka noe. 2. Ma hope o ka pāʻina kakahiaka hoʻokahi no hana ʻo ka holoholo ma nā ʻoneki e hoʻohala ai i ka manawa, noho nō naʻe nā aliʻi ma ka hana lihilihi ʻana. 3. ʻO ko mākou māmā ma ka au ʻana a hiki i ka hola 12:00 o kēia lā, he 405 mile, ʻo ia hoʻi no 24 hola. 4. I ke kani ʻana mai o ka pele ʻaina ua ʻeleu loa nā ʻōhua ma ka hoʻokō ʻana i ka leo o ka pele, a i koʻu hoʻomaopopo ʻana me he mea lā ʻo ka hana koʻikoʻi loa kēia ma luna o nā moku holo moana, ka helu ʻana i nā minuke a kani mai ka pele ʻaina. 5. I ka nānā aku nō hoʻi i nā ʻōhua i ka nonoho mai ma ka papa ʻaina, me he mea ia aia nō i loko o kekahi lumi ʻaina o kekahi hōkele nui ma ka ʻāina paʻa, ʻoiai ʻaʻohe ʻoni a lola o ka moku. 6. E like nō me nehinei pēlā nō kēia lā a hiki i ka hoʻi ʻana e hiamoe.

Lāpule, Mei 29 (p. 76)

1. Maikaʻi a mālie nō kēia kakahiaka. 2. ʻOiai nā ʻōhua e pāʻina ana ma ka hola 9:00 ua hoʻolaha ʻia maila e mālama ʻia ana kekahi hālāwai haipule ma ka hola 10:30. 3. I ka hiki ʻana mai i ia hola ua hele aku nā aliʻi a me mākou nō a pau i ka hālāwai, i alakaʻi ʻia e kekahi kahuna pule ʻōhua. 4. Maikaʻi nō nā hana o ia hālāwai. 5. Ma hope iho o ka hālāwai, ua lulumi akula nā ʻōhua ma ka ʻoneki, ʻoiai ua ʻuwā maila kekahi poʻe ʻōhua no ka ʻike ʻia ʻana o kekahi koholā, ua kokoke loa i ka moku.

6. He naiʻa paha ka mea i ʻike ʻia, no ka mea, i ko mākou piʻi ʻana aʻe ʻo ka naiʻa kā mākou i ʻike ʻaʻole koholā. 7. ʻIke pū ʻia akula nō hoʻi kekahi moku kuna, he mamao loa naʻe maiā mākou aku. 8. Pāʻina ihola ka ʻaina awakea ma ka hola maʻamau. 9. ʻO nā mile i holo ʻia a hiki i ka hola 12:00 o kēia lā he 390 wale nō, ma muli o ka hoʻopaʻa ʻia o ka holo no ka uhi mau mai o ka noe. 10. ʻO ke koena o kēia lā ua hoʻohala ʻia e like me ka mau. 11. Maikaʻi nā aliʻi a me mākou a pau.

Pōʻakahi, Mei 30 (p. 77)

1. ʻAʻohe mea ʻano hou i kēia lā a hiki i ke ahiahi, a ma hope o ka pau ʻana o ka pāʻina ahiahi ua hoʻonanea ihola nā aliʻi ma ka ʻoneki ma ka hīmeni ʻana i nā mele Hawaiʻi. 2. Ua piha a hoʻokēkē na ʻōhua ma kahi a nā aliʻi e noho ana, ua hauʻoli loa lākou i ka lohe ʻana i nā hīmeni Hawaiʻi mai ka waha aku o nā aliʻi. 3. Ua hoʻonanea a hiki i ka hola 10:00 hoʻi e moe. 4. He 378 ka nui o nā mile i holo ʻia a hiki i ka hola 12:00 o kēia awakea.

Pōʻalua, Mei 31 (p. 77)

1. He ʻano pōhina nō kēia kakahiaka me ke anuanu pū. 2. ʻAʻohe nō he mau mea ʻano hou mai ke kakahiaka a hiki i ka hola 6:00 o ke ahiahi, a ma ka papa ʻaina i hoʻolaha ʻia mai ai e haʻawi ʻia ana he ʻaha mele i loko o ka lumi hoʻoluana. 3. Ma hope o ka pāʻina ahiahi ua hele akula nā ʻōhua no ka hoʻolohe ʻana i nā hīmeni a me nā haʻiʻōlelo i hoʻomākaukau ʻia.

Page 42: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

42

4. ʻAʻole i hele ka Mōʻī Wahine. 5. Ua lūlū nā ʻōhua he $100 no ka Home o nā Keiki Makua ʻOle a ka Poʻe Sela Moku. 6. I ka pau ʻana o ka ʻaha mele ua piʻi akula mākou i luna o ka ʻoneki no ka nānā ʻana aku i ka ʻāina, ʻoiai ua hoʻolaha mua ʻia mai e ʻike ʻia ana ka ʻāina ma ka hola 11:00 p.m. 7. Ma ka hola 11:30 ua ʻike ʻiʻo ʻia akula ka ʻāina, a he manawa pōkole nō ua kāʻalo aʻela mākou ma waho o ʻIlelani, ma ke kūlanakauhale i kapa ʻia ʻo Queenstown. 8. Ua holo maila kekahi mokuahi lawe ʻōhua no ka lawe ʻana aku i nā ʻōhua e lele ana ma laila, a ua lawe ʻia mai he ʻie pua na nā aliʻi, na Mr. and Mrs. Seymore mai, ke Kanikela Hawaiʻi ma laila. 9. Ma ka hola 1:00 ua pau akula nā ʻōhua no kēia wahi i ke kau i luna o kahi moku lawe ʻōhua, a hoʻomau akula nō hoʻi ko mākou holo ʻana ma ke ala hele e hiki aku ai i Liverpool. 10. ʻAʻohe ʻike ʻia aku o kēia wahi no ka pōʻeleʻele. 11. ʻO nā kukui wale nō ke ʻike ʻia aku i ka ʻaʻā mai. 12. Ma ka hola 1:30 ua hoʻi akula e hōʻoluʻolu no ke koena o ia pō.

Pōʻakolu, Iune 1 (p. 78)

1. E like nō me ka mea maʻamau iaʻu ua ala aʻela nō au i ke kakahiaka nui wale. 2. ʻAuē nō hoʻi ke anu e! 3. Ua ala maila nō hoʻi nā aliʻi, nā ukali a me nā hoahele pū a pau, a ma ka hola 8:00 ua pāʻina ihola i ka ʻaina kakahiaka. 4. Ma hope o ka pāʻina ʻana ua hoʻomākaukau ihola i nā wahi ʻopeʻope no ka manaʻo e hiki ana mākou i Liwapula i kēia ahiahi, hola 6:00. 5. Ma ka hola 10:00 a.m. ua ʻike ʻia akula ka ʻāina. 6. He kiʻekiʻe ka ʻāina mai ka ʻilikai aʻe, akā, he ʻano panoa i

ka nānā aku. 7. Ma ka hola 2:00 p.m. pāʻina ihola ka ʻaina awakea. 8. Aia ma ko mākou lima hema e ʻoni mai ana ka ʻāina o ka poʻe ʻAiliki a mākou i haʻalele hope aku ai, ma kahi mamao. 9. He lehulehu wale nā mokuahi a me nā moku peʻa e holo nei ma ko lākou alahele no ke awa ʻo Liwapula. 10. Ua puka mai nō hoʻi kekahi moku lawe ʻōhua e hui me mākou, a kuʻu ʻia ihola ko mākou heleuma, ʻoiai ua kai make i ia manawa. 11. Ma luna o kēia moku lawe ʻōhua i kau mai ai ʻo Keoki Makapolena, Limaikaika, T.H. Davies a me Hoffnung, he poʻe kamaʻāina wale nō no Hawaiʻi nei, e ʻaʻahu ana nō hoʻi i ko lākou mau ʻaʻahu ʻoihana, ʻoiai he kanikela kekahi o lākou a he mau luna ʻoihana koʻikoʻi ʻē aʻe nō hoʻi kekahi no ke aupuni Mōʻī o Hawaiʻi, e noho ana me nā kūlanakauhale nunui o Pelekane. 12. Ma hope o ka pau ʻana o ko mākou mau ukana i luna o ka moku ʻōhua, ua kau pū akula nō hoʻi mākou me nā maka hanohano i hōʻike ʻia aʻe nei ma luna, ʻoiai hoʻi ke koena aku o nā ʻōhua e hāʻawi mai ana i ke aloha me nā hipa, hipa hulō ʻana nō nā aliʻi, a holo akula mākou no ke awa o Liwapula. 13. Ma muli o ke ʻano pōwehiwehi i ka noe ʻaʻole hiki ke ʻike pono ʻia aku ke ʻano o ka ʻāina. 14. I loko o ʻelua hola kēia holo ʻana a hiki akula mākou i ke awa o Liwapula, a ua hāʻawi ʻia maila nā kī pū aloha he 21, no nā kama hele aliʻi o Hawaiʻi. 15. Ma ka ʻaoʻao hema o ke komo ʻana aku i ke awa o Liwapula he pāpū a ma ka ʻaoʻao ʻākau he wahi ʻauʻau kai i kapa ʻia o Brighton Beach. 16. Ua kūkulu ʻia nō hoʻi ma laila he hale hoʻolulu nui, no nā kaʻa a no ka poʻe nō hoʻi e hele mai ana i laila e hoʻohala manawa ai. 17. ʻO ka hale ʻauʻau, he wahi hale ʻuʻuku wale nō ma luna o

Page 43: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

43

nā huila, a ua lawa no ke kanaka hoʻokahi wale nō. 18. Aia a komo ke kanaka i loko o kēia wahi hale ʻauʻau a laila kaʻa ʻia aku a ke kae o ka wai, a laila puka aku ka mea ʻauʻau a komo i loko o ka wai. 19. He nui nō hoʻi ka poʻe ma kahakai. 20. Ma kekahi ʻōlaelae e kū ana kekahi hale ipukukui nui.

21. I ko mākou hoʻokokoke ʻana aku i ka uapo ua paʻapū nō hoʻi ke awa i nā moku. 22. He ʻeono mile ka lōʻihi o kēia uapo. 23. He maʻemaʻe nō nā kauhale ma haʻi o ka uapo, ua ʻano ʻāluʻa naʻe i ka nānā aku. 24. Iā mākou i pae aku ai, aia hoʻi ua piha ʻo uka i nā kānaka, ʻano like me "Lēʻī Kohala i ka nuku nā kānaka." 25. E kukū ana nō hoʻi he mau laina koa, me ko lākou ʻaʻahu kuka ʻulaʻula a wāwae ʻeleʻele, me nā pāpale kiʻekiʻe i uhi ʻia me nā hulu ʻeleʻele. 26. He ʻekolu mau lede hanohano me nā pōkē pua loke nunui e kakali mai ana no ka hoʻokipa ʻana aku i nā aliʻi, a ʻo ko lākou mau inoa, ʻo Mrs. Janion, Mrs. Limaikaika a me kona makuahine. 27. E kū mai ana nō hoʻi kekahi kaʻa nani me nā kahu kaʻa i ʻaʻahu ʻia me ko lākou mau ʻaʻahu e like me ke ʻano mau o nā kahu kaʻa o nā aliʻi, nō ka lawe ʻana aku i nā aliʻi a me ko lāua mau ukali i ka hōkele.

28. I ka wā a nā aliʻi i lele aku ai mai ka moku aku, ua apo ʻia maila lāua e ka meia o ke kūlanakauhale i waena o nā leo hulō o nā kānaka. 29. Ma haʻi o ke kaʻa o nā aliʻi e holo ana he ʻeono mau mākaʻi kau lio, a hiki i ka Hōkele Komohana ʻĀkau. 30. Maikaʻi a ʻoluʻolu nō hoʻi ko mākou mau lumi i hoʻokaʻawale ʻē ʻia ai.

31. He hōkele nui nō kēia a ua nani nō ka hana ʻia ʻana. 32. Ma loko he māpala ka papahele a me nā kia, a me nā alapiʻi nō hoʻi, a he nānā wale nō ma nā wahi a pau a ka maka e kilohi aku ai. 33. Makahehi akula au i ka nani a me ka nānaina o Liwapula, a me ka maʻemaʻe o kona mau alanui, kaumaha naʻe i ka ʻike aku he lehulehu loa ka poʻe ʻilihune ma ʻaneʻi. 34. Nui nā wāhine a mākou i ʻike aku ai me nā lole ʻeke mauʻu, ʻoiai mākou e holo aku ana no ka hōkele. 35. He mea kū nō i ka hilahila ka ʻike aku he lehulehu wale ka poʻe ʻilihune i loko o kekahi kūlanakauhale nui a nani e like lā me kēia. 36. Ma kekahi ʻaoʻao o ke alanui mai ka hōkele aku, e kū ana kekahi hale nui a nani nō hoʻi, i kapa ʻia ka St. George`s Hall. 37. He hale hōʻikeʻike ia o nā mea kahiko. 38. He mau hale nunui ʻē aʻe nō kekahi a mākou i ʻike ai, iā mākou i holo mai ai. 39. Ma hope o ka ʻaina ahiahi ma ka hola 8:00, ua hoʻonanea wale ihola nō a hiki i ka hoʻi ʻana e hōʻoluʻolu ana i ko mākou pō mua ma ka lepo o Pelekane.

Pōʻahā, Iune 2 (p. 81)

1. He kakahiaka ua kēia a pūanuanu nō hoʻi. 2. Ma hope o ka pāʻina kakahiaka i ka hola 9:00, ua kau akula nā aliʻi, ke Kiaʻāina Keoni Kamaki, Mr. Hoffnung a me Mr. Limaikaika, ma nā kaʻa, a holo akula no ka hale aupuni. 3. Ua noho nō mākou i kauhale ma muli o ke ʻano maikaʻi ʻole o waho ke hele aku. 4. Noho ihola au ma ka puka aniani e nānā ana i nā kānaka o ke alanui. 5. Ua hoʻohala ihola nō hoʻi he mau hola ma ke kākau leka ʻana.

Page 44: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

44

6. Ma ka hola 1:00 ua hoʻi maila nā aliʻi no ka pāʻina awakea me ka piha hauʻoli no kā lāua mea i ʻike ai. 7. Ma hope o ka pāʻina awakea ua hele akula nā aliʻi e mākaʻikaʻi i ka St. George`s Hall. 8. A ʻoiai ua ʻano mao iki aʻe ka ua ma ka hola 5:00 p.m., ua hele akula au e holoholo pōkole ma ke alanui e kiʻei a hālō ana ma na puka aniani o nā hale kūʻai. 9. Aia nō ma laila nā mea a pau a ka naʻau e ʻanoʻi ai. 10. Hiki akula au i kekahi hale lōʻihi a ʻike ihola ʻo ka mākeke kā kēia, kahi e loaʻa ai nā mea a pau e pili ana i nā mea ʻai. 11. Ma laila pū nō hoʻi nā pua i hana pōkē ʻia, a me nā lei nō hoʻi, a me nā mea lehulehu ʻē aʻe ʻaʻole e pau i ka helu papa aku. 12. Ma hope o ka hoʻohala ʻana he hoʻokahi hola ma ka mākaʻikaʻi ʻana ua hoʻi akula au no ka hōkele, a ua hiki aku nō hoʻi i ka wā kūpono no ka pāʻina ahiahi. 13. Ma hope o ka pāʻina ahiahi ua hele akula ka Mōʻī Wahine, Keoni Kamaki, Iaukea, Mr. and Mrs. Hoffnung a me Boyd, i ka nānā keaka. 14. ʻAʻole i hele ʻo Liliʻu no ke ʻano kākawaū. 15. Ua hele aku nō hoʻi au a ua hauʻoli nō i nā mea i hōʻikeʻike ʻia mai. 16. ʻO Mr. Sullivan, kekahi o nā poʻe hana keaka kaulana loa, ʻo ʻia ka i hāʻawi mai i kekahi o kāna mau hana noʻeau kaulana. 17. He nani maoli nō a kū i ka mahalo ʻia ka hoʻohālikelike ʻana a kēia kanaka me ka moʻolelo ʻo Hamlet i haku ʻia e William Shakespeare, ka hakumele kaulana o Pelekane. 18. Ua pihakuʻi ka hale i nā kānaka, a he nani nā ʻaʻahu o ka poʻe keaka, a he nani ʻokoʻa aʻe nō hoʻi ko nā pākū i pena ʻia. 19. ʻAʻole wahi a ka maka e kau aʻe ai a nele i ka ʻike i ka nani. 20. Piha nō hoʻi nā lumi i nā maka hanohano o Liwapula, nā kāne, nā wāhine i pauka ʻia ka lauoho a me nā helehelena e like me ke ʻano o ka pāʻani.

21. I ka pau ʻana o nā hana keaka ua hoʻi aʻe nō ka Mōʻī Wahine me nā ukali me ka hauʻoli no nā hana o kēia pō. 22. A ʻoiai ua aumoe ua hoʻi akula e kuwili me kahi huluhulu moe Kehau o Miloliʻi, a ʻaʻole i liʻuliʻu ua ʻāhaʻi loa akula o Malio i ka ʻike, a i puoho i ka hauwalaʻau a nā manu.

Pōʻalima, Iune 3 (p. 82)

1. Maikaʻi kēia kakahiaka a ʻoluʻolu nō hoʻi. 2. Maikaʻi nō ke ola o nā aliʻi a pēlā nō hoʻi mākou a pau. 3. ʻOiai e haʻalele iho ana mākou i kēia wahi a holo aku i Rackheath Hall, ma ka hola 11:00, no laila i ka pau ʻana o ka pāʻina kakahiaka ma ka hola 8:00, ua hoʻoponopono ihola i nā wahi ʻopeʻope no kēia huakaʻi. 4. I ka hiki ʻana i ka manawa i haʻi ʻia ua mākaukau mākou, a ʻoiai aia nō ka hale hoʻolulu kaʻaahi ma hope o ko mākou hōkele, he manawa pōkole nō a noho ana mākou i loko o ke kaʻaahi. 5. Ua piha ʻē nō hoʻi ka hale hoʻolulu i nā kānaka, e ake ana e kilohi mai ma luna o nā pua aliʻi o Hawaiʻi. 6. He hale nui nō kēia hale hoʻolulu, me nā kaupoku aniani. 7. I ka hiki ʻana i ka manawa ua haʻalele ihola mākou iā Liwapula, me ke kilohi ʻana nō hoʻi i nā hale nunui a nani o kēia kūlanakauhale. 8. ʻO ka mea hoihoi ʻole naʻe ʻo ka ʻike aku i kekahi mau hale nunui i hoʻopalauli ʻia e ka uahi o nā hale hana. 9. Ma hope iho o ʻumi minuke ua hiki akula i Edge Hill, a kau maila nō hoʻi he mau ʻōhua hou a hoʻomau akula nō ka holo ʻana. 10. I ke kaʻa ʻana aku ma waho o kēia wahi kūlanakauhale, he mea ʻē ka nani o ka waiho laulā mai o ka ʻāina, me nā māla huika i ʻaneʻane e oʻo. 11. No nā mile lehulehu ʻaʻohe mea ʻē aʻe a ka maka e ʻike ai

Page 45: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

45

ʻo nā māla huika uliuli wale nō e hoʻopuni ʻia ana e kekahi pā laʻalāʻau i ʻokiʻoki ʻia a like ke kiʻekiʻe. 12. Ma ʻō a ma ʻaneʻi e kukū mai ana nō hoʻi nā kauhale o ka ʻona o kēia mau ʻeka ʻāina nui a laulā. 13. Ma kahi mamao aku e waiho mai ana nā kuahiwi i paʻapū i nā ululāʻau.

14. Kāʻalo ihola mākou ma waho o kekahi hale hana ipu lepo a ʻike akula nō hoʻi i nā paila ipu lepo i mākaukau no ka hoʻouna aku i nā mākeke. 15. ʻIke pū akula nō hoʻi mākou i kekahi hale hana puna me nā kaʻa i piha me ka puna.

16. Holo akula ko mākou kaʻaahi ma luna o kekahi uapo hao e moe ana ma luna o kekahi muliwai nui. 17. Kāʻalo aʻela nō hoʻi mākou ma kekahi alawai e holo ana mai ke kuahiwi a ke kai, a aia nō hoʻi he mau mokuahi e puka ana i waho. 18. Na ka lio e huki kēia mau moku, ma ka moe ʻana o ke kaula mai ka moku a ka ʻāina, a hoʻopaʻa ʻia ma hope o ka lio, a huki ka lio ma ka ʻāina a neʻe ka moku ma ke alawai mai loko lilo loa mai o ka ʻāina kēia mau moku e huki ʻia ai. 19. Iā mākou e holo nei ke piʻi mau maila ka nānaina nani o ka ʻāina, a ua hala hope aʻe nō hoʻi he mau ʻāina hanai holoholona. 20. ʻIke akula nōhoʻi mākou i kekahi kākela nui ma kahi mamao aku, i hoʻopuni ʻia e kekahi ulu lāʻau, e like nō hoʻi ke ʻano me nā mea a kākou i ʻike ai ma nā puke kula a me nā nūpepa. 21. He lehulehu nā wahi hoʻolulu ma ke alahele, akā ʻaʻole i kū iho ko mākou kaʻa ma ka hapanui o ia mau wahi. 22. Ma nā ʻaoʻao o ke alahao a mākou e holo nei ua hele nō hoʻi a paʻapū i nā pua makalika me nā forget-me-nots. 23. ʻOluʻolu ka maka ke nānā aku.

24. I ka hiki ʻana aku i kekahi wahi hoʻolulu ʻano nui, ua hele mai ka Meia o ke kūlanakauhale e ʻike i nā aliʻi. 25. Ua kāhiko ʻia ʻo ia me kona ʻaʻahu ʻoihana piha, me kekahi lei kula nui o kāna ʻoihana ma kona ʻāʻī a me nā poʻohiwi. 26. He ʻekolu kanaka i hele pū mai me ka Meia; ʻelua e paʻa ana i kekahi mau kūkini me nā kalaunu ma luna iho, a hoʻokahi e lawe ana i kekahi pahi kaua nui. 27. He heluna nui o nā kānaka i hiki aʻe ma laila no ke ake e ʻike i nā aliʻi o Hawaiʻi a me ko lāua mau ukali. 28. Ua hōʻike mai lākou i ko lākou aloha me nā leo hulō a me nā ani hainakā ʻana. 29. Haʻalele ihola mākou i kēia wahi a holo akula no ka pahu hopu o kā mākou huakaʻi, kahi a mākou i hiki aku ai ma ka hola 6:00 p.m. 30. A ʻoiai e kakali ana nō hoʻi nā kaʻa i hoʻomākaukau ʻia no nā aliʻi a me ko lāua mau ukali, a no laila ʻaʻole mākou i ʻūlōlohi loa a hiki akula mākou iā Rackheath Hall, he home ponoʻī no kekahi keonimana o Lākana, nona ka inoa ʻo Mr. Stewart. 31. Ua loaʻa mua aʻe kāna kono i nā aliʻi e hoʻohala i kekahi mau lā me kona ʻohana, ʻo ia hoʻi kāna wahine a me kā lāua keiki kāne o 12 makahiki, ma mua o ka holo loa ʻana aku no Lākana. 32. He wahi nui a ākea nō hoʻi kēia, he mau haneli ʻeka, a ua paʻapū nō hoʻi i nā ulu lāʻau. 33. Aia nō ka home i waenakonu o ka ʻāina, he hale kākela nō hoʻi o ke ʻano kahiko, akā, he wahi ʻoluʻolu a maluhia nō naʻe. 34. He lehulehu nō kā lākou poʻe lawelawe, a ua lawelawe mai nō hoʻi no mākou i ko mākou hiki ʻana aku. 35. Ua hoʻokipa ʻia akula mākou i loko o ko mākou mau lumi, he mau lumi hoʻi i kāhiko ʻia me nā pono hale nani. 36. Ma ka hola 10:00 p.m. ua iho akula mākou no ka pāʻina ahiahi.

Page 46: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

46

37. Aia pū ma kēia papa ʻaina kekahi poʻe lede i kāhiko ʻia me nā ʻaʻahu nani, me he mea la e hele ana i kekahi aha hulahula. 38. Ma hope o ka pāʻina ʻana ua hoʻohala ihola i kekahi manawa ma ka hīmeni ʻana o nā kamaʻāina me nā hoʻokani pila nō hoʻi, a hoʻi akula mākou e hiamoe, ʻoiai ua hele a māluhiluhi maoli nā aliʻi a me mākou a pau.

Pōʻaono, Iune 4 (p. 85)

1. He kakahiaka nani nō kēia, a ua hele holoholo akula au i loko o ka pā. 2. Auē nō hoʻi ka nani o kēia wahi! me nā pua o nā ʻano like ʻole. 3. Ma kekahi ʻaoʻao o ka home ua kūkulu ʻia he hale hoʻoulu mea kanu, a ua piha i na mea ulu a me nā palapalai o nā ʻano like ʻole. 4. Aia nō hoʻi he hale nui hou aku no nā lāʻau hua ʻai a me nā kumu waina. 5. Ma laila pū nā kumu piki, palamu, pea, ʻāpala i hele a luluʻu i nā hua makamaka hou. 6. Pēlā pū nō hoʻi nā kumu waina ua hele a luluʻu i nā hua waina nunui a mōhāhā. 7. I loko o nā ipu pōhaku, e ulu ana ka ʻōhelo, a ua piha pono kekahi mau kumu i ka hua, a ua pala nō hoʻi kekahi. 8. He mea hauʻoli loa ka hele ʻana i loko o kekahi wahi e like lā me kēia. 9. Ua hele nō hoʻi au (i kekahi mau lā mai) ma nā wahi kula o kēia ʻāina nō a ʻike nō i ka nani o nā mea maka nāhelehele 10. Mālama ʻia nō hoʻi nā ʻiole lāpaki a me nā kia a hiki i kā wā hahai holoholona a laila hoʻokuʻu ʻia no ke alualu ʻia ʻana. 11. Pēlā nō hoʻi nā manu kolohala, ua mālama ʻia nō no ka wā kīkī manu i loko o kēia mau ulu lāʻau. 12. He wahi maikaʻi loa kēia no ka hoʻohala manawa ʻana no

ʻelua a ʻekolu pule paha, akā, ua kūpono naʻe no ka poʻe "ʻAe, ʻO ia."

Lāpule, Iune 5 (p. 86)

1. I kēia kakahiaka aia nō ka ulumāhiehie ke hoʻāliʻi lā ma luna o kēia ʻĒkena nani, aʻu i hōʻikeʻike aku ai ma mua aʻe nei. 2. Ma hope o ka pāʻina kakahiaka ma ka hola 9:00, ua hoʻomākaukau ihola nā aliʻi no ka hele ʻana i ka pule. 3. Ua hoʻohala ihola au ia lā ma ka hele ʻana i loko o ka ululāʻau e mākaʻikaʻi ai. 4. Ua haʻalele iho nā aliʻi ma ka hola 11:00, no ka hele ʻana aku i ka pule o ka ʻauinalā, ma kahi kaona o Norwich, i ukali ʻia e ke Kiaʻāina, Iaukea, Boyd a me Mr. and Mrs. Stewart. 5. Ma ka hola 6:00, ua hoʻi mai nā aliʻi a me ko lāua mau hoa mai ka pule mai, a me ka mākaʻikaʻi ʻana ma kekahi mau wahi. 6. Ua hoʻomaha ihola nā poʻe a pau, a ma ka hola 9:00 ua mākaukau ka papa ʻaina no ka pāʻina ahiahi. 7. Eia pū me mākou e noho nei ma kēia kākela, he mau wāhine ʻōpio, he poʻe hoaaloha nō no ka haku wahine o kēia kākela. 8. Ua kāhiko ʻia nō kēia poʻe me nā ʻaʻahu kilika, me nā lihilihi nani a kumu kūʻai nunui. 9. Ma hope o ka pāʻina ahiahi ua hoʻi akula mākou no ka lumi hoʻokipa e hoʻonanea ai. 10. He nani kēia lumi, a ua pena ʻia kona mau paia me nā kiʻi i pena noʻeau ʻia. 11. He pākaukau piliʻoki no hoʻi kekahi kahi a nā keonimana e hoʻonanea ai.

Page 47: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

47

Pōʻakahi, Iune 6 (p. 87)

1. Ma hope o ka pau ʻana o ka pāʻina kakahiaka, ua hele akula mākou i ke kūlanakauhale ʻo Norwich, no ke kūʻai ʻana i kekahi mau mea liʻiliʻi. 2. Iā mākou i kokoke aku ai i Norwich ua kuhikuhi maila nā kamaʻāina i kekahi hale pule nui nona nā pūʻoʻa i kiʻekiʻe aʻe ma luna o nā pūʻoʻa ʻē aʻe. 3. Iā mākou i komo aku ai i loko o ke kūlanakauhale ʻike ihola mākou i nā kānaka e hoʻomākaukau ana no ka hoʻokipa ʻana aku i nā aliʻi, ma ka hola 10:00 o kēia kakahiaka. 4. He maikaʻi a maʻemaʻe kēia wahi kūlanakauhale. 5. Kāʻalo ihola mākou ma mua o ka hale pule nona nā pūʻoʻa a mākou i ʻike mai ai ma kahi mamao mai, a ʻike ihola he hale pule nui loa kā kēlā. 6. I ʻaneʻi e hiki mai ai nā aliʻi, a mai ʻaneʻi aku a i ke Guild Hall kahi e mālama ʻia ai ka pāʻina awakea, a hele loa aku i ke kākela. 7. He anaina nui ma ka hale pule e kakali ana o ka hōʻea mai o nā aliʻi. 8. Ua hele aku au a loaʻa kaʻu mau mea i makemake ai, a hele loa akula i ke Guild Hall, i ʻike nō hoʻi i nā hoʻohiwahiwa ma laila. 9. Ua hele a uluwehiwehi ka puka komo i nā niu pāma, me nā mea kanu i loko o nā ipu lepo, a ma luna aʻe o ka puka e kau ana ka Hae Hawaiʻi. 10. Ma ʻō a ma ʻaneʻi e welo ana nā hae o nā waihoʻoluʻu like ʻole, i ka makani. 11. Ma ka lumi ma luna kahi e mālama ʻia ai ka pāʻina he nani maoli nō nā hoʻohiwahiwa ʻana. 12. Aia he papa ʻaina lōʻihi i hele a luluʻu i nā mea i hoʻomākaukau ʻia me nā pōkē pua nani. 13. Ma nā paia e kuʻuwelu mai ana nā hae like ʻole i waena o

nā lau niu pāma , a ma nā puka aniani nō hoʻi nā ipu pua nani. 14. Hoʻi hou akula au i ka hale pule a ʻike akula ua hōʻea mai nā aliʻi. 15. No laila hoʻi ʻāwīwī akula au i kauhale, a pau ka pāʻina hoʻi hou maila au me kekahi o nā wāhine ʻōpio o ke kākela o mākou. 16. I ka hiki ʻana i ka hale pule ua hoʻomaopopo ihola au he hale pule nui maoli kā kēia. 17. Ua kiʻekiʻe loa nō hoʻi ia, a ua hākumakuma nō hoʻi no ka nui o kona mau makahiki o ke kū ʻana. 18. Ua piha 1,700 makahiki o kona kū ʻana (i kēia A.D. 1887) akā, ʻo ia mau nō kona paʻa, i ka nānā aku. 19. He nani nā kiʻi i pena ʻia ma ke kilina o ka hale, a ua hōʻike mai ia mau kiʻi i ke ʻano o kekahi mau mea i hōʻike ʻia i loko o ka Baibala. 20. He māpala wale nō ka papahele, a nunui nō hoʻi nā kia a i waena o ka hale e kū ana he ʻokana nui. 21. Komo akula mākou i loko o kekahi lumi nui i loko o laila e waiho ana kekahi Baibala nui, ma luna o ia Baibala i hāʻawi ai ka Mōʻī Wahine Wikolia i kāna ʻōlelo hoʻohiki, ma ka lā o kona poni ʻia ʻana i Mōʻī Wahine no Pelekane. 22. Ua wehe aʻe au i ka puke a ʻike i kona inoa i kākau ʻia ma kona lima ponoʻī. 23. Ua hāʻawi makana ʻia mai kēlā Baibala i ua hale pule lā, i mea hoʻomanaʻo na nā kānaka. 24. ʻAneʻane nō e piha he 50 makahiki i kēia Puke Baibala i ia wā. 25. Ua haʻi ʻia mai nō hoʻi iā mākou he nui wale ka poʻe make i kanu ʻia ma lalo iho o nā pōhaku papahele o kēia hale pule – he mau haneli makahiki ke kahiko. 26. Aia nō hoʻi me kekahi paia o ka lumi kekahi kiʻi pena o 300 makahiki ke kahiko, a ʻano ʻāluʻa naʻe.

Page 48: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

48

27. Komo akula mākou i loko o kahi e mālama ʻia ai o nā hālāwai haipule a ʻike nō hoʻi i kahi e noho ai ʻo nā kānaka koʻikoʻi, ke hele mai lākou i loko o ia mau hālāwai. 28. ʻIke nō hoʻi au i kekahi mau noho i hana ʻia no nā mōneka e noho ai. 29. Ua haʻi ʻia mai iā mākou, i ka wā kahiko, he lōʻihi loa ka manawa o kēia mau hālāwai i mālama ʻia ai, a no ia mea hiamoe nā mōneka, a ʻo ia ke kumu i hana ʻia ai kēia mau noho, inā lākou e hiamoe a kūlou i mua e hāʻule ana lākou i lalo o ka papahele. 30. Ua hoʻāʻo au i kekahi noho a ʻike he maʻalahi loa ka hāʻule ʻana i lalo inā e hiamoe.

31. A pau kā mākou mākaʻikaʻi ʻana i ʻaneʻi ua kau akula ma nā kaʻa a holo aku no kekahi kākela kahiko. 32. He kākela kēia no nā aliʻi o ke au kahiko, akā, ua hoʻolilo ʻia i wahi e hoʻopaʻa ʻia ai nā paʻahao o ke aupuni. 33. He poepoe ke ʻano o kēia kākela, a ua kūkulu ʻia nō hoʻi ma luna o kekahi puʻu kiʻekiʻe. 34. Iā mākou i komo aku ai ma nā puka o ka pā, ʻike ihola mākou he mānoanoa loa ka pā. 35. Lawe mua ʻia akula mākou i kahi e hoʻomoʻa ʻia ai nā mea ʻai a me ka palaoa a nā paʻahao. 36. Maikaʻi a maʻemaʻe nā mea ʻai a me kahi e lawelawe ʻia ai ia mau mea. 37. Mai laila aku lawe ʻia akula mākou a i ka lumi i hoʻopaʻa ʻia ai nā paʻahao, a ʻike akula e nana moena ana kekahi poʻe, a e hana ʻahamaka ana kekahi poʻe, a he ʻokoʻa aʻe nō hoʻi kā kekahi poʻe. 38. Mai ʻaneʻi hele akula mākou a ma kekahi wahi lanai ʻuʻuku, a i ka wā a ka Mōʻī Wahine i kū aku ai, ua heluhelu ʻia maila i mua ona ka moʻolelo o kēia kākela, nona nā makahiki he 1,700 ke kahiko, a me kekahi mau mea ʻano nui ʻē aʻe.

39. Mai kēia wahi alakaʻi ʻia akula mākou i kahi e hoʻopaʻa ʻia ai ka paʻahao mamua o kona lī ʻia ʻana, a mai laila aku a i ka ʻāmana lī kanaka. 40. Mea ʻē ke ʻeʻehia o kēia wahi! 41. Mai ʻaneʻi aku lawe ʻia akula mākou a i kahi hoʻoikaika kino o nā paʻahao. 42. He papa ʻopiʻopi lōʻihi kekahi e hoʻoneʻe ʻia ana e ka mīkini, a ma luna o laila e lelele ai ka paʻahao me he lā e holo ana. 43. He 50 keʻehina i ka minuke a ke kanaka e lelele ai, a inā e ʻūlōlohi iho ke keʻehi ana, e palaha ana ʻo ia, a me ka ʻeleu wale nō ʻo ia e kū hou ai i luna. 44. Ma hope o ko mākou ʻike ʻana i kēia mau mea a pau a hoʻi akula mākou i ka hōkele, ʻoiai ua ahiahi nō hoʻi. 45. ʻO koʻu makemake nui o ka lōʻihi hou aku o ka manawa e noho ai ma ʻaneʻi, ʻoiai he nui wale nā wahi pana ma ʻaneʻi e mākaʻikaʻi ai. 46. ʻO kēia kekahi o nā kūlanakauhale kahiko loa i loko o ka moʻolelo o Pelekane. 47. A iā mākou e hoʻi ana i ko mākou kākela ʻakahi mākou a ʻike pono akula i ka welo mai o nā hae ma nā puka aniani o nā kākela a ma nā pahu hae nō hoʻi, e hōʻike ana i nā hoʻohiwahiwa i pāhola ʻia mai i ka wā a nā aliʻi i hele mai ai i ka hale pule.

48. Mahalo au i ka nani a me ka maʻemaʻe o kēia kūlanakauhale. 49. Ua hoʻonohonoho ʻia nā alanui me nā pōkē lāʻau, a no laila maikaʻi nō hoʻi ka holo ʻana o ke kaʻa. 50. Kāʻalo aʻela mākou ma waho o ke koena o kekahi pāpū i hiolo. 51. Ua heleleʻi nō a koe naʻe ke towela, i mālama ʻia i mea hoʻomanaʻo na nā kānaka no kekahi mau kaua i paio ikaika ʻia

Page 49: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

49

ma laila. 52. Ma nā ʻaoʻao o kēia towela aia he mau puka liʻiliʻi, kohu puka aniani, a puni. 53. Ua haʻi ʻia mai iā mākou i ka wā kahiko, ʻo ke kakaka a me ka pua nā mea kaua a kānaka, a ma loko mai o kēlā mau puka liʻiliʻi, e pana ʻia mai nā pua ma luna o ka poʻe ʻenemi. 54. He maikaʻi maoli nō ka nānaina o kēia wahi. 55. Ma kekahi mau wahi nō hoʻi ua kahiko loa nā hale, he nani nō naʻe i ka nānā aku. 56. Iā mākou e hoʻi nei aia mākou ma kekahi alahele i hihipeʻa i nā lāʻau, he nani a ʻoluʻolu naʻe ʻo lalo. 57. Ma ka hola 6:30 ua hoʻi mai nā aliʻi, a ʻoiai e mālama ʻia ana he pāʻina hoʻolauleʻa hope i kēia ahiahi, ua hiki mai kekahi poʻe hanohano i kono ʻia, no ka pāʻina pū ʻana me nā aliʻi a me ko lāua mau ukali. 58. Ua hiki mai nō hoʻi he mau Pāna Puhi ʻOhe mai Norwich mai kekahi, a mai Lākana mai kekahi, a ua piha hauʻoli maoli nā aliʻi a me na kamaʻāina ma ia pō. 59. He 30 ka nui o ka poʻe i noho ma ka papaʻaina i luluʻu i nā mea ʻai, a i hoʻohiwahiwa ʻia me nā pua nani a me nā ipukukui kupua. 60. Ma hope o ka pau ʻana o ka pāʻina ma ka hola 10:30, ua hoʻi akula nā mea a pau i loko o ka lumi hoʻokipa, kahi i hoʻonanea ai me nā hīmeni a me nā hoʻokani pila, nā haʻihaʻi ʻōlelo ʻana, a me ka hoʻolohe ʻana i ka leo Pāna Puhi ʻOhe, a hiki wale i nā hola kūliʻu o ke aumoe, a laila hāʻawi ke aloha lūlū lima hope, a hoʻi kēlā a me kēia no kona wahi. 61. Ma ka hola 1:00 o ka wanaʻao pau loa i ka hiamoe.

Pōʻalua, Iune 7 (p. 91)

1. I kēia kakahiaka, ma ka hola 5:00, ua puoho koʻu hiamoe i ke kīkēkē ma ka puka o koʻu lumi.

2. I koʻu puka ʻana aku eia kā ʻo ka Mōʻī Wahine. 3. Ua nīnau akula me ka pīhoihoi he aha kēia hoʻāla a ke aliʻi i ke kakahiaka nui, a ua pane maila kēlā, he makemake au e hele holoholo a e hele pū ʻoe me aʻu. 4. ʻO ka lula mau i waena o nā poʻe kiʻekiʻe a hanohano i loko o Pelekane, aia nō ka wā ala mai ka hiamoe mai a ka hola 11:00 a 12:00. 5. Akā, ua maʻa nō ka Mōʻī Wahine i ke ala kakahiaka nui, ʻoiai ma ka home Hawaiʻi, a he ala kakahiaka nui mau nō nā aliʻi. 6. Ua kiʻekiʻe nō ka lā i kēia manawa. 7. Hele akula me ke aliʻi e mākaʻikaʻi ana i nā māla pua o ke kākela, a komo loa akula i loko o nā ulu lāʻau i piha me nā pua ʻāhiu o ke kula, o nā waihoʻoluʻu like ʻole. 8. He nani maoli nō i ka nānā aku. 9. Ma laila ke aliʻi i ʻohi ai i nā pua a lawa ka makemake. 10. ʻIke akula nō hoʻi i ka holoholo mai a nā ʻiole lāpaki, a me nā manu kolohala, i hoʻopulapula ʻia no nā mahina kapu a hiki i ka wā e noa ai no ke kīkī ʻia. 11. A pēlā nō hoʻi me kekahi mau manu ʻē aʻe a me nā kia. 12. I ka lawa ʻana o ka makemake o ke aliʻi ua hoʻi maila māua i ka hale, a ua ala aʻe ke Kamāliʻiwahine Liliʻu a me nā ʻaialo nō hoʻi. 13. Ua lawe ʻia mai nō ke kope no nā aliʻi a no mākou nō hoʻi, a kakali aku o ke ala mai o nā kamaʻāina. 14. Ua hele aku nā aliʻi e holokaʻa pōkole, i loko iho nō naʻe o nā alanui o kēia home. 15. Ma ka hola 9:00 ua pāʻina ihola ka ʻaina kakahiaka. 16. Hoʻomākaukau ihola i nā ukana no ka holo ʻana aku i Lākana. 17. Ma ka hola 12:00 awakea, ua noi maila nā haku o ke kākela i ka Mōʻī Wahine, e kanu i kekahi kumu lāʻau, i mea hoʻomanaʻo na lāua, nona.

Page 50: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

50

18. A i ka wā i mākaukau ai ua lawe ʻia mai kekahi kumu lāʻau a me kekahi ʻōʻō kālā, i hana ʻia no ia manawa wale nō; a ma hope o ke kanu ʻana o ka Mōʻī Wahine i ka lāʻau ua hāʻawi makana aku ʻo ia i ka ʻōʻō kālā i nā haku hale hanohano. 19. Ma hope iho o kekahi pāʻina māmā ua holo akula mākou no ka hale hoʻolulu kaʻaahi. 20. ʻAʻole nō hoʻi i liʻuliʻu ke kali ʻana ua komo maila ke kaʻaahi. 21. Hāʻawi ihola i ke aloha pumehana i nā kamaʻāina o kēia wahi, a haʻalele ihola iā lākou me nā hoʻomanaʻo poina ʻole, no ke kūlanakauhale kaulana ʻo Norwich.

22. Ma kēia holo ʻana aku ua kilohi akula nō hoʻi i ka nani o nā kauhale, nā mahina ʻai, a me nā ulu lāʻau nō hoʻi e like nō me nā mea i ʻike mau ʻia ma ko mākou alahele. 23. ʻAʻole nō i lōʻihi ko mākou holo ʻana ua hiki akula mākou i kekahi wahi hoʻolulu. 24. Ua piha kēia wahi i nā kānaka, ʻoiai, ua hiki mua aku ka lohe no ka hōʻea aku o nā aliʻi o Hawaiʻi. 25. Ua hōʻea aʻe ka Meia i kāhiko ʻia me kona ʻaʻahu ʻoihana piha, a me ʻelua kanaka e lawe ana i ke koʻokoʻo ʻoihana (mace) ma luna o nā uluna weleweka. 26. He mau minuke pōkole wale nō ka launa kamaʻilio ʻana o ka Meia me nā aliʻi, a ʻo ka haʻalele ihola nō ia o ke kaʻaahi, ma waena o nā leo hulō a me nā ani hainakā ʻana. 27. Ma ka hola 7:00 o ia pō ua hiki akula mākou i ka hale hoʻolulu kaʻaahi ma Lākana, a ua pihakuʻi nō hoʻi kēia wahi i nā kānaka no ke ake nui e ʻike i nā aliʻi o Hawaiʻi. 28. Ua mākaukau nō hoʻi nā kaʻa no ka lawe ʻana aku i nā aliʻi a me mākou a pau no ka Hotel Alexandra. 29. Kāʻalo ihola mākou ma mua o ka Uapo Lākana (London Bridge), kekahi o nā wahi kaulana o Lākana, a ma kekahi wahi mamao aku ʻike ʻia akula ke kū mai o ka Hale Kau Kānāwai o

Pelekane me kona mau pūʻoʻa lehulehu a ua ʻoi aʻe kona kiʻekiʻe ma mua o nā hale ʻē aʻe a pau ma ia wahi. 30. He manawa pōkole ua hiki akula mākou i ka hōkele, a lawe ʻia akula nō hoʻi no nā lumi i hoʻokaʻawale ʻia no nā aliʻi. 31. ʻAʻole kēia he hōkele maoli, akā, he home nō ia no kekahi poʻe waiwai o Lākana, a i hoʻolimalima ʻia e ke aupuni, i wahi hoʻokipa no nā malihini aliʻi i kono ʻia no ka Iubilē o ka Mōʻī Wahine Wikolia o Pelekane. 32. He nani nā mea a pau o kēia hale, ma loko a ma waho, nā alapiʻi māpala, nā papahele i hoʻonohonoho ʻia me nā pōhaku like ʻole; a e kākau ana nō hoʻi nā kiʻi nani ma nā paia. 33. Ma ka hola 8 :00 ua pāʻina ihola nā aliʻi a me mākou pū, a hoʻoluana iki ihola no kekahi mau minuke a hoʻi akula e hōʻoluʻolu no ke koena o ia pō.

Pōʻakolu, Iune 8 (p. 0)

1. Nani a maikaʻi kēia kakahiaka, a maikaʻi nō ke ola o nā aliʻi. 2. Ma hope o ka pāʻina ʻana i ka hola 8:00, ua hoʻi akula nā aliʻi e kākau leka. 3. He mau ʻike aliʻi nō kekahi o kēia kakahiaka. 4. ʻAʻole nō i hele nā aliʻi i kēia lā. 5. Ma hope o ka pāʻina ahiahi ua hele akula au e mākaʻikaʻi. 6. ʻAʻohe nō naʻe he mau mea ʻano nui o koʻu hele mākaʻikaʻi ʻana, ʻoiai ua paʻa ka hapanui o nā hale ʻoihana a me nā hale kūʻai. 7. ʻAʻole nō hoʻi au i hele lōʻihi loa aku, no ka mea, he nui ke kīkeʻekeʻe o nā alanui, a manaʻo ihola e hili paha auaneʻi au a nalowale. 8. Ua piha nō nā alanui i nā kānaka a me nā kaʻa. 9. Aia nō hoʻi nā poʻe hoʻokani pila alanui me kā lākou mau mea kani, nā ʻokana wili lima, e ʻimi ana i nā mea e pono ai o ke ola ʻana.

Page 51: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

51

10. Aia ma mua pono mai o ko mākou hōkele kēlā pāka kaulana o Lākana, ʻo ia hoʻi ka Hyde Park. 11. ʻAʻole au i komo aku e mākaʻikaʻi, akā ua hoʻi maila a hiamoe.

Pōʻahā, lune 9 (p. 94)

1. Ala aʻela i kēia kakahiaka nani a maikaʻi, me ka hauʻoli o ka naʻau. 2. Ma hope o ka pāʻina kakahiaka ma ka hola 9:00, ua hele akula au e kūʻai i kekahi mau mea a ka Mōʻī Wahine i makemake ai. 3. I koʻu hele ʻana ʻike akula au i ka nani o nā hale kūʻai, nā lole, nā kāmaʻa, nā mea gula a kaimana nō hoʻi, a me nā mea nani ʻē aʻe he nui wale. 4. Komo akula au i loko o kekahi hale kūʻai nui, a ma laila nā mea a pau aʻu e makemake ai, mai nā lako hale, nā ʻaʻahu kāne, wāhine, nā mea ʻai, a pēlā wale aku. 5. Iaʻu i komo aku ai kū ihola au ma ka puka a ʻike akula i ka holo ʻana mai o kekahi kaʻa, me hoʻokahi kāne a me ʻelua wāhine o luna. 6. Manaʻo akula au ʻo lākou nei paha kekahi o ka ʻohana aliʻi, ʻoiai he nani maoli ke kaʻa, me ke kahu kaʻa i ʻaʻahu ʻia me ke kuka ʻulaʻula, wāwae keʻokeʻo, pāpale piwa, me nā lauoho kuʻi keʻokeʻo. 7. Pēlā pū me ke kanaka lawelawe ma hope o ke kaʻa. 8. I koʻu nīnau ʻana aku i ka poʻe o ka hale kūʻai, ua haʻi ʻia maila ʻo lākou nō kekahi o nā poʻe waiwai loa o Lākana. 9. Iaʻu e nanea ana i ke kilohi i kēia poʻe waiwai, māʻalo ihola kekahi poʻe ʻilihune e kālewa ana i kā lākou mau mea kūʻai, ʻo ia hoʻi nā pua, penikala, lī kāmaʻa, a nui wale aku, i mea e loaʻa ai kahi ola o ka noho ʻana. 10. Ma hope iho o ka loaʻa ʻana o kaʻu mau mea kūʻai ua hoʻi

akula au no ka hōkele. 11. Ma hope o ka ʻaina awakea ua hōʻea maila kekahi mau malihini. 12. Ua hoʻomaha nō nā aliʻi i kēia lā, a pēlā nō mākou a pau. 13. ʻO ka mea kāhāhā loa iaʻu, aia ka manamana o ka uaki i ka hola 8 p.m., eia nō naʻe ke mālamalama nei. 14. A ma ka hola 3:00 nō o ke kakahiaka, ua puka maila ka lā. 15. Kupanaha o nā kupanaha!

Pōʻalima, Iune 10 (p. 95)

1. Ma hope iho o nā mea maʻamau o ke kakahiaka, ua hele holoholo akula au a hālāwai akula me kekahi keonimana, nāna i alakaʻi aku iaʻu i ka huina i kapa ʻia ka Regent Circle. 2. Aia ma kēia huina nā hale kūʻai nani loa o ia ʻaoʻao o Lākana. 3. I loko o kekahi mau hale kūʻai i ʻike aku ai au i nā ʻili holoholona i hana ʻia i mea hoʻopumehana no ka ʻāʻī o nā wāhine. 4. Ma loko o kēia mau hale kūʻai nā lole o nā wāhine, nā kilika, nā pāhoehoe, a me nā nani ʻē aʻe he nui wale, e kāʻili aku ai ka puʻuwai me kahi pākeke pū. 5. Ma ʻaneʻi ka poʻe waiwai e lū ai i kā lākou mau kālā i mea e nani ai ko lākou mau kino. 6. E holo ana lākou ma luna o nā kaʻa nani me nā kahu kaʻa a kānaka lawelawe i ʻaʻahu ʻia me nā lole i kīnohinohi ʻia me nā lipine gula a kālā paha, a he hanohano maoli nō ka poʻe kahu kaʻa i ka nānā aku.

7. I koʻu hoʻi ʻana aku i ka hōkele ua pau ka hola 12:00, a ua pau ka pāʻina a nā aliʻi, a e hoʻonanea wale ana nō. 8. Ma ka hola 4:00 ua hele akula nā aliʻi i ka holokaʻa — ka Mōʻī Wahine, Liliʻu, Dominis, Iaukea a me Mr. Hoffnung, ke

Page 52: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

52

Kanikela Hawaiʻi ma Lākana. 9. Ma loko o Hyde Park kā lākou holoholo. 10. ʻO kahi kēia e ʻike ʻia ai nā aliʻi o Pelekane, nā poʻe waiwai a me nā maka hanohano, e holoholo ai ma ko lākou mau kaʻa. 11. Piha mau nō kēia Pāka i nā kānaka, no ka hele holoholo a no ka nānā ʻana nō hoʻi i ka poʻe kiʻekiʻe, hanohano a waiwai. 12. I ka hoʻi ʻana mai o nā aliʻi ua piha loa iā lāua me ka hauʻoli no nā mea ā lāua i ʻike ai, ʻo ia hoʻi nā kaukaualiʻi mai nā ʻāina like ʻole mai, a me nā poʻe waiwai a hanohano nō hoʻi i kuhikuhi ʻia mai iā lāua e Mr. Hoffnung. 13. Ma hope o ka pāʻina ahiahi ua hoʻomākaukau ihola nā aliʻi no ka hele ʻana i ka nānā Opera, ma ka Hale Mele, Her Majesty`s Theater. 14. I ko lākou hoʻi ʻana mai i ke aumoe ua piha hauʻoli loa lākou no ka lohe ʻana i nā puʻukani kaulana o ke ao nei, i mele mai ma ka hale keaka i ia pō.

Pōʻaono, Iune 11 (p. 96)

1. ʻAʻole nō he mau mea ʻano nui o kēia kakahiaka, akā, ma ka hola 3:00 p.m. ua holo akula nā aliʻi me nā ukali no ka Albert Hall, no ka hoʻolohe ʻana i ka hīmeni a ka puʻukani kaulana o Italia, ʻo ia ʻo Madame Patti, a me kekahi poʻe kaulana ʻē aʻe i ka hīmeni. 2. He hale ʻano poepoe kēia a aia ma kahi o nā kaukani kānaka kona piha. 3. He ʻeono papahele ke kiʻekiʻe o kēia hale. 4. Ma ka papahele ʻelua a ʻekolu nā lumi no nā aliʻi a me ka poʻe kiʻekiʻe a hanohano o ka ʻāina. 5. Ua piha loa ka hale i ka hola 3:00 p.m. 6. Ma ka hoʻomaka ʻana o nā hana ua puka mua mai he kanaka Italia a mele maila nō hoʻi i nā mele Italia, me ka nani nō. 7. Ma hope o kekahi mau hana hoʻokani pila waiolina a me

kekahi mau hana ʻē aʻe, ua puka maila ʻo Madame Patti. 8. Ua ʻano luahine nō ʻo ia i ia manawa, akā mau nō naʻe ke kani o kona leo. 9. Ua nui kona paʻipaʻi ʻia i ka wā i pau ai o kāna hīmeni mua, a ua pani mai ʻo ia me ke mele āna iā Home Maikaʻi (Home, Sweet Home). 10. A iā ia e hīmeni ana i kēia hīmeni, ua ʻāhaʻi ʻia maila nō hoʻi koʻu noʻonoʻo i hope nei iā Hawaiʻi. 11. Me he mea lā ua nui maoli ka hauʻoli o nā kānaka i ka lohe ʻana i kēia wahine kaulana, a pēlā pū nō me nā aliʻi a me ko lāua mau ukali. 12. Ma hope iho o kēia ʻaha mele ua puka akula au e mākaʻikaʻi i ke kiʻi hoʻomanaʻo o Prince Albert, ke kāne a ka Mōʻī Wahine Wikolia i make. 13. He nani kēia kiʻi hoʻomanaʻo, a ua pena ʻia nō hoʻi me ke pena gula. 14. Ua kūkulu ʻia kēia kiʻi nani ma luna o kekahi kahua huinahā a he mau keʻehina nō hoʻi ma nā ʻaoʻao. 15. He kiʻekiʻe loa kēia kiʻi a ua nani maoli nō kona hana ʻia ʻana. 16. ʻAʻole i hele hou nā aliʻi i kēia pō, a ma hope o ka pāʻina ahiahi i ka hola 8:00 ua hoʻonanea liʻiliʻi ihola a hoʻi akula e hiamoe.

Lāpule, Iune 12 (p. 97)

1. Ma hope iho o ko mākou pāʻina kakahiaka ma ka hola 10:00, ua hōʻea maila ʻo Mr. Synge, ke kanaka i wae ʻia e ke aupuni no ka hoʻokipa ʻana i nā aliʻi a e ukali pū hoʻi ma kā lāua wahi e hele ai. 2. I kiʻi mai ʻo ia i ka Mōʻī Wahine, iā Liliʻu, ke Kiaʻāina a me Iaukea e hele e mākaʻikaʻi i kekahi o nā hale pule kahiko loa o Lākana.

Page 53: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

53

3. Noho ihola au ʻaʻole i hele i ia kakahiaka. 4. I ka hoʻi ʻana mai o nā aliʻi, a ma hope o ka pāʻina awakea, ua hele akula au i ka holoholo. 5. Ma kaʻu hele ʻana ua hiki akula au ma waho o ka hale aliʻi o ka Mōʻī Wahine o Pelekane. 6. Kū ihola au a nānā akula i kēia hale nui, i loko o kekahi pā nui i hoʻopuni ʻia e kekahi pā hao kiʻekiʻe. 7. Ma luna o ka puka pā kekahi mau kiʻi liona. 8. I kaʻu nānā aku, he nui nō ka hale, ʻaʻole naʻe he like aku o ka nani me kekahi mau hale nunui o ke kūlanakauhale. 9. Ua hele nō hoʻi a hāʻekaʻeka o waho a hāpaʻupaʻu nā paia ma muli o ka paʻa mau o ka uahi o ke kūlanakauhale. 10. He ʻano kuānea nō hoʻi kēia pā nui, ʻoiai ʻaʻohe mau mea kanu ʻo loko. 11. I koʻu hele loa ʻana aku ʻike akula au i nā paia o ka hale Westminster Abbey. 12. ʻO kēia kekahi o nā hale nunui loa o Lākana i kūkulu ʻia ma haʻi o ka muliwai. 13. ʻO nā kiʻi pōhaku i kālai ʻia no kēia hale he nani maoli nō. 14. Ma muli o ka paʻa o nā puka ʻaʻole au ʻike aku iā loko i ia manawa. 15. Hoʻohele loa akula kaʻu holoholo a hiki i ka Muliwai Thames. 16. Ma kekahi uapo ʻike akula au he ʻehā mau kia pōhaku nunui no ke kākoʻo ʻana i kēia uapo. 17. He uapo lōʻihi nō, a ua kapa ʻia ka Westminster Bridge. 18. Nānā akula au ua hele nō hoʻi a nonanona i nā waʻapā a me nā moku lawe ʻōhua, no ka holoholo leʻaleʻa ʻana. 19. Piha nō hoʻi nā alanui i nā kānaka. 20. Ma kahi mamao aku e hiki nō ke ʻike ʻia aku kekahi hale nui, ʻo ia hoʻi ka Crystal Palace. 21. Hoʻomau akula kaʻu hele ʻana a hiki i ke kia hoʻomanaʻo o Nelekona, kēia ʻakimalala kaulana o Pelekane.

22. Aia kēia kia hoʻomanaʻo e kū ana ma Trafalgar Square. 23. He kiʻekiʻe loa nō kēia kia, a ma luna iho ke kiʻi o Nelekona me kona ʻaʻahu ʻakimalala, a ua hiki ke ʻike ʻia kēia kia mai nā wahi like ʻole mai o ke kūlanakauhale. 24. Ma nā kihi ʻehā o ke kahua o kēia kia e kū ana ʻehā mau liona hao. 25. Hele hou akula au a komo i loko o Hyde Park. 26. He 900 ʻeka ka nui o kēia pāka, a ua hoʻokaʻawale ʻia nō ke alanui o ka poʻe hele wāwae, pēlā ka poʻe holo lio, a pēlā nō hoʻi me ka poʻe ma nā kaʻa, a ua piha mau nō i nā kānaka. 27. ʻO kahi kēia a nā kānaka e hele ai e hōʻikeʻike i nā paikini hou o ka poʻe waiwai a me ka poʻe ʻano haʻahaʻa iho nō hoʻi. 28. He nui nō nā pāka o Lākana, akā ʻo kēia ke kaulana loa. 29. Aia i waenakonu o kēia pāka he lokowai nui, a ua kanu ʻia nā pua nani like ʻole ma haʻi. 30. ʻIke ihola nō hoʻi au i nā mea i hoʻomākaukau ʻia no ka lā Iubilē o ka Mōʻī Wahine Wikolia. 31. Pēlā nō hoʻi nā wahi i kūkulu ʻia no ka poʻe e noho ai a nānā i ke kaʻi huakaʻi. 32. Ua kūʻai ʻia nā wahi e noho ai no ka mea hoʻokahi, mai ka $10 a ka $20 o ka noho. 33. A pēlā nā puka aniani o nā hale, ma kahi a ka huakaʻi e hele mai ai. 34. Ua hiki akula au i ka hōkele i ka hola 6:00, a ʻaʻole kekahi o mākou i hele hou aku i ia pō, ua noho ihola nō i kauhale.

Pōʻakahi, Iune 13 (p. 99)

1. I kēia kakahiaka ua hele akula au i Oxford St. 2. ʻO kekahi kēia o nā alanui ākea loa o Lākana, a he nunui a kiʻekiʻe nō hoʻi nā hale. 3. ʻAʻole i hele nā aliʻi i kēia lā, akā, ma ka hola 8:00 p.m. ua hele akula lāua i ka pāʻina ahiahi ma ka home o ke Kanikela

Page 54: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

54

Hawaiʻi, Mr. A. Hoffnung, i ukali ʻia e ke Kiaʻāina Dominis, Iaukea a me Boyd. 4. Ua hele aku nō hoʻi au i ka holoholo no ka wā pōkole a hoʻi mai nō.

Pōʻalua, Iune 14 (p. 100)

1. ʻAʻole i hele nā aliʻi i kēia kakahiaka, no ka noho e kākau leka. 2. Akā ma ka hola 2:00 p.m. ua hele akula lāua e mākaʻikaʻi ma kekahi halekula aʻo kauka o nā wāhine. 3. Mai laila aku a i kekahi anaina hoʻokani ʻokana. 4. I kēia wahi i hana ʻia ai ka ʻokana o Kaumakapili kahiko i pau ai i ke ahi. 5. ʻAʻole au i hele pū me nā aliʻi, akā hele akula nō hoʻi au e mākaʻikaʻi i kekahi hale kūʻai nui o Lākana, i kapa ʻia ka Army and Navy Auxiliary. 6. I loko o kēia hale kūʻai e loaʻa nō iā ʻoe nā mea a pau āu e makemake ai. 7. ʻAʻohe hele ʻana aku i kekahi wahi ʻokoʻa aku, i laila ihola nō a lawa kou makemake. 8. He nui a kiʻekiʻe nō kēia hale— he ʻekolu papahele.

Pōʻakolu, Iune 15 (p. 100)

1. He lā maikaʻi loa kēia. 2. Ma hope o ka ʻaina kakahiaka ua noho ihola nō nā aliʻi ʻaʻole i hele. 3. Ua hele aku hoʻi au e kūʻai i kekahi mau mea liʻiliʻi ma nā hale kūʻai. 4. A iaʻu e hele ana ʻike ihola au e hoʻohiwahiwa ʻia ana nā alanui a me nā kauhale, me nā hae, no ke kokoke mai i nā lā

Iubilē o ka Mōʻī Wahine Wikolia. 5. Komo akula au ma loko o ka pāka, ua hele nō hoʻi a pihakuʻi i nā kānaka, a pēlā nō hoʻi me nā alanui, a ma nā wahi a pau a ka maka e nānā aku ai ua hoʻowehiwehi ʻia nā alanui a me nā kauhale, me nā kukui gas, a i ka wā e ʻā mai ai o kēia mau kukui e ʻike ʻia nō nā kiʻi like ʻole a me nā huaʻōlelo hoʻohauʻoli. 6. Ua hoʻomākaukau ʻia kēia mau mea a pau no ka lā Iubilē o ka Mōʻī Wahine. 7. E ʻike ʻia ana nō hoʻi nā kaʻa o nā aliʻi a me ka poʻe hanohano a waiwai, mai nā aupuni like ʻole mai. 8. Ua hoʻolaha mua ʻia mai e hele ana lākou e holoholo i kēia kakahiaka, no laila ua piha ʻē nā pāka a me nā alanui i nā kānaka. 9. He nui wale nō hoʻi nā mea ʻano hou a ka maka i ʻike ai. 10. A i ka loaʻa ʻana o kaʻu mau mea liʻiliʻi ua hoʻi maila au i ka hōkele, a e mākaukau ana nā aliʻi no ka ʻaina awakea. 11. A pau ka pāʻina ua hele akula lāua i ka Princess Theater, i ukali ʻia e Dominis, Iaukea a me Boyd. 12. Ma ka hola 8:00 p.m. ua hoʻi maila nā aliʻi, a ma hope o ka pāʻina ʻana ua hele hou akula nō lākou i ka hulahula ma ka home o Lede Goldsmith. 13. Ma kēia hulahula i komo ai ʻo Kapiʻolani i ka lole i hana ʻia ai nona ma Nuioka. 14. He lole weleweka polū kēia, e like me ka hulu polū o ka manu pīkake, a ua kīnohinohi ʻia nō hoʻi me nā hulu pīkake mai ka pūhaka a hiki i ka huʻa lōʻihi. 15. Ua hoʻomākaukau ʻia nō kēia mau mea i Hawaiʻi nei, a o ka hoʻopaʻa ʻana i Nuioka. 16. ʻO ko Liliʻu lole he weleweka ʻeleʻele nō i kīnohinohi ʻia me nā pūpū ʻeleʻele, no kamea, e kanikau ana nō ʻo ia no kona pōkiʻi, Kapili Likelike Cleghorn.

Page 55: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

55

17. Hele akula nō hoʻi au e mākaʻikaʻi i ka hale o Lede Goldsmith. 18. He nani maoli nō, no ka mea, he wahine waiwai loa nō hoʻi ʻo ia. 19. Ma kēia hulahula i hoʻolauna ʻia mai ai nā aliʻi o Hawaiʻi, me nā aliʻi a me nā poʻe hanohano o ʻĪnia, Iāpana a me ko nā aupuni o ʻEulopa i kono ʻia ma ia ʻaha hulahula.

Po'ahā, lune 16 (p. 102)

1. He ʻano pōhina ke kūlanakauhale me ka noe i kēia kakahiaka. 2. He maikaʻi nō naʻe nā aliʻi. 3. Ma ka hola 1:00 ua hoʻomākaukau ihola nā aliʻi no ka hele ʻana i ka Hale o nā Mea Pili Mahiai (Agricultural Hall), kahi hōʻikeʻike o nā hua ʻai like ʻole. 4. Aia nō hoʻi i loko o kēia hale e ulu ana kekahi kumu fiku nui, nona nā lālā i ulu a pili i luna o kaupoku, a e kakau mai ana nō hoʻi nā hua fiku. 5. Pēlā nō hoʻi nā lāʻau hua ʻai ʻē aʻe, e laʻa ka pea, piki, ʻāpala, ua hoʻopaʻa ʻia nā lālā i luna o kaupoku, a hua maila nō a lewalewa i lalo. 6. Ka ʻōhelo nō hoʻi, ua like ka nunui o ka hua me ka hua moa. 7. Aia pū nō ma laila nā pua o kēlā a me kēia ʻano. 8. ʻO kekahi kēia o nā hale mākaʻikaʻi nui i mahalo nui ʻia e nā malihini, mai nā ʻāina ʻē mai.

9. ʻAʻole au i hele pū aku me nā aliʻi i kēia hale, akā ua hele akula nō au e mākaʻikaʻi i nā mea e hana ʻia ana ma nā alanui no ka lā Iubilē o ka Mōʻī Wahine Wikolia. 10. Hiki akula au ma kahi e kokoke ana iā mua o ka hale pule Westminster Abbey. 11. E kūkulu ʻia ana kekahi noho alapiʻi, ʻaʻole naʻe i paʻa loa, akā, ua uhi ʻia me nā lole ʻula a melemele.

12. He wahi kēia i hoʻomākaukau ʻia nō ka poʻe mākaʻikaʻi, a he $25.00 ka uku no ka noho hoʻokahi. 13. Pēlā aku ana ma ia wahi aku a ia wahi aku, no ka uku mai ka $5.00 a hiki i ka $20.00 no ka noho hoʻokahi. 14. Ua nani maoli nō nā alanui ma kahi a ka huakaʻi aliʻi e hele mai ai. 15. Ua kakau ʻia nō hoʻi nā hae a me nā lei pepa mai kekahi ʻaoʻao a kekahi ʻaoʻao o ke alanui, a ke nānā aku ʻoe he nani wale nō nā mea a ka maka e ʻike ai. 16. ʻO nā pou hae ma haʻi o nā alanui ua wahī ʻia nō me nā lole ʻulaʻula a melemele. 17. I ka hoʻi ʻana aku i ka hōkele ua hiki ʻē iho nā aliʻi, a ua noho nō hoʻi mākou a pau ʻaʻole i hele hou.

Pōʻalima, lune 17 (p. 103)

1. ʻO ka mea kupanaha o kēia kakahiaka, ʻo ia hoʻi ma ka hola 2:00 nō o ka wanaʻao ua mālamalama loa, a ma ka hola 10:00 o ka pō ʻana iho o kēia lā ʻakahi nō a pō ʻeleʻele. 2. Ma hope o ka pau ʻana o nā mea maʻamau o ke kakahiaka ua hele akula au i ka mākaʻikaʻi ma ke Alanui Oxford. 3. ʻO kēia kekahi o nā wahi nani loa o ke kūlanakauhale o Lākana, ʻoiai aia ma ia huli o ke kūlanakauhale nō hoʻi kekahi mau hale kūʻai nunui, o nā waiwai piʻi o ke kumu kūʻai, a ma laila ka poʻe waiwai e hele ai no ke kūʻai ʻana i kā lākou mea e makemake ai. 4. Iaʻu e hele nei ma kēia wahi ʻike akula au i kekahi mau keiki ʻekolu e hoʻokani pila ana, no ka ʻimi ʻana i ka mea e ola ai o ke kino. 5. He ʻelua mau keiki kāne a hoʻokahi kaikamahine. 6. Maikaʻi nō hoʻi kā lākou hoʻokani pila ʻana. 7. Aia hoʻi ʻike akula au i kekahi pūʻulu kānaka, a i koʻu hoʻokokoke ʻana aku lohe akula au i kanaka e ʻōlelo ana, eia

Page 56: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

56

aʻe, eia aʻe 8. I koʻu huli ʻana aku a nānā i kahi a nā kānaka e nānā ana aia hoʻi e holo mai ana he ʻelua mau koa ma luna o nā lio, he hōʻailona no nā kānaka e hoʻokaʻawale ai mai ke alanui aku. 9. A ma hope mai o lāua, he mau haneli kapuaʻi paha ke kōwā, e holo mai ana kekahi kaʻa, a i ka nānā pono ʻana aku, eia kā ʻo ke Keiki aliʻi o Wale (ka hoʻoilina o ka noho aliʻi o Pelekane i ia wā, a makua kāne o Kini Keoki e noho aliʻi mai nei no Pelekane), me kāna wahine Ka Uʻi o Denemaka, me kā lāua mau keiki ʻelua, he keiki kāne a he kaikamahine. 10. I ka nānā aku me he mea lā ua ohohia maoli nō nā kānaka i ko lākou mau aliʻi ma ka hāʻawi ʻana i nā leo hulō a me nā ani hainakā ʻana, a ua pānaʻi mai nō hoʻi nā aliʻi i ke aloha no nā makaʻāinana. 11. I koʻu hiki ʻana aku i ka hōkele e nonoho mai ana nā aliʻi a me nā hoa nō hoʻi a pau, ʻo ka hoʻi ʻana mai nō ia mai ka hele mākaʻikaʻi ʻana i ka hale koa o ka Mōʻī Wahine, ʻo ia hoʻi ka Pūʻalikoa Sekotia kaulana, he poʻe koa i wae ʻia, no lākou pākahi ke kiʻekiʻe ʻaʻole i emi iho ma lalo o ʻeono kapuaʻi ke kiʻekiʻe. 12. ʻO kēia ka pūʻali koa punahele loa i ka Mōʻī Wahine. 13. Ma ka hola 8:00 p.m. ua hele aku nā aliʻi i ka nānā keaka ma ka Lyceum Theater, no ka hoʻolohe ʻana i ia haole kaulana ma ka hana keaka, ʻo ia ʻo Irving. 14. Lele mākaʻikaʻi nō au ma nā alanui.

Pōʻaono, lune 18 (p. 104)

1. He maikaʻi a pumehana kēia kakahiaka. 2. Ma ka hola 10:00 ua hele akula nā aliʻi a me mākou pū i ka Alanui Regent, a i laila i paʻi kiʻi ai nā wāhine. 3. (ʻO ke kiʻi o Liliʻuokalani e kau nei i loko o ka lumi kalaunu a hale o nā luna makaʻāinana hoʻi, ʻo ia ke kiʻi pena i hoʻonui

ʻia aʻe hoʻi mai kēia kiʻi i paʻi ʻia ma Alanui Regent). 4. Ma hope o ke paʻi kiʻi ʻana ua hoʻi maila nā aliʻi no ka hōkele, a ma ka hola 4:00 ua hele hou akula lāua i ka holoholo i loko o Hyde Park, i ukali ʻia e ke Kiaʻāina Dominis a me Iaukea, a ma ka hola 6:00 i huli hoʻi mai ai. 5. ʻAʻole i hele hou aku lāua no ke koena o ia lā.

Lāpule, Iune 19 (p. 105)

1. Maikaʻi nō hoʻi kēia kakahiaka. 2. ʻAʻole i hele nā aliʻi i kēia kakahiaka. 3. Hele holoholo akula hoʻi au a hiki i Westminster Abbey, me ka manaʻo e komo aku i loko, akā, ʻaʻole e hiki no ka piha loa i nā kānaka. 4. Hele loa akula a ka Westminster Bridge, kekahi o nā uapo kaulana loa o Lākana. 5. Ma kēia uapo he hiki iā ʻoe ke ʻike no kekahi mau mile ka mamao, ma uka a ma kai o ka Muliwai Thames. 6. Ua piha nō hoʻi ka muliwai me nā moku lawe ʻōhua holo leʻaleʻa, e holo ana i uka a i kai. 7. ʻO nā kia pōhaku o kēia uapo ua kūkulu ʻia me nā pōhaku i kālai lima ʻia, a he nani maoli nō. 8. I koʻu hiki ʻana aku i ka hale e noho mai ana nō nā aliʻi, a ʻaʻole nō hoʻi lāua i hele i ia pō.

Pōʻakahi, lune 20 (p. 105)

1. Maikaʻi nō kēia kakahiaka a pumehana nō hoʻi e like me Honolulu. 2. Ma ka hola 9:00 hoʻomākaukau ihola nā aliʻi no ka hoʻokipa ʻana mai i kekahi mau malihini. 3. Hele akula nō hoʻi au i kaʻu puni o ka hele mākaʻikaʻi.

Page 57: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

57

4. I koʻu hiki ʻana aku i ke alanui e hiki aku ai i ka Pā Aliʻi (Buckingham Palace), ʻike akula au i ka piha i nā kānaka, a i koʻu nīnau ʻana aku i ke kumu o kēia piha ua haʻi ʻia maila ua hala ihola ka Mōʻī Wahine Wikolia mai Sekotia mai. 5. Ua hoʻolaha mua ʻia nō kona manawa e hoʻi mai ai, a pēlā i ʻākoakoa mai ai nā kānaka e ʻike aku iā ia. 6. I koʻu hiki hou ʻana aku i ka hōkele e mākaukau mai ana nā aliʻi no ka hele ʻana aku e ʻike i ka Mōʻī Wahine Wikolia, ma ka Pā Aliʻi (Buckingham,) ma ka hola 1:00. 7. Ua kau aku nā aliʻi ma ke kaʻa i ukali ʻia e Iaukea a me Mr. Synge, a holo akula no ka Pā Aliʻi.

8. I ko lākou hiki ʻana aku ua lawe ʻia akula lākou a komo i kekahi lumi hoʻokipa nui, a ma laila i hōʻike aku ai ʻo Mr. Synge i ka mea hoʻokipa, ua hele mai nei nā kama hele aliʻi o Hawaiʻi e ʻike i ka Mōʻī Wahine Wikolia. 9. ʻAʻole i lōʻihi ko lākou kakali ʻana, wahi a Kapiʻolani, a kiʻi ʻia maila lākou a lawe ʻia akula i loko o kekahi lumi, kahi a ka Mōʻī Wahine o Pelekane i ʻike mai ai i nā Aliʻi Wāhine o Hawaiʻi. 10. I ka ʻike ʻana mai nō hoʻi ʻo Wikolia iā lāua nei, ua kū maila ʻo ia i luna, a i ia wā i hoʻolauna aku ai ʻo Mr. Synge i nā aliʻi i ka Mōʻī Wahine. 11. ʻApo maila ʻo ia a honi iā Kapiʻolani a lūlū lima hoʻi me Liliʻu. 12. I ia wā i nīnau mai ai ka Mōʻī Wahine iā Kapiʻolani, pehea ke ola o ka Mōʻī? 13. Ua pane aku nō hoʻi ʻo Kapiʻolani e like me nā lula o ke ʻalo aliʻi, he maikaʻi nō. 14. He mau minuke pōkole wale nō ka ʻike ʻana a hoʻokuʻu ke anaina ʻike aliʻi, a hoʻi maila nō hoʻi lāua nei. 15. ʻO nā ukali o ka Mōʻī Wahine Wikolia ʻo ia nō ke Kamāliʻi

Wahine Beatrice, Prince Henry of Battenberg a me ke Duke of Connaught.

16. Ua hele aku nō au i loko o Hyde Park, ua hele nō hoʻi a piha i nā kānaka, a no ka piha loa ua hele mālie nā kaʻa, ʻaʻole e hiki ke holo. 17. ʻIke akula nōhoʻi au i ka Princess Beatrice a me Princess Victoria ma luna o ko lāua kaʻa. 18. He mau wāhine uʻi nō. 19. A i waena o kēia piha, he mau keiki aliʻi o ʻĪnia kekahi. 20. I koʻu hoʻi ʻana aku ua hōʻea iho nā aliʻi, a ʻaʻole nō hoʻi lāua i hele hou aku ia pō.

Pōʻalua, Iune 21 (p. 106)

1. He maikaʻi a nani kēia kakahiaka. 2. ʻO kēia ka lā o ka piha ʻana o ke Iubilē o ka noho aliʻi ʻana o ka Mōʻī Wahine Wikolia, ma luna o ka noho aliʻi o Pelekane. 3. Ua hoʻāla ʻia ka hiamoe i kēia wanaʻao ma muli o ka nui o ka walaʻau ma nā alanui o ke kūlanakauhale. 4. ʻO ka hola 2:00 ia o ka wanaʻao, a ke hele nei nā kāne, nā wāhine, i loaʻa kahi e kū ai a nānā i ka hele mai a ka huakaʻi aliʻi. 5. Ma hope o ka pāʻina kakahiaka ua liʻuliʻu ihola nā aliʻi no ke komo pū ʻana aku i loko o ka huakaʻi. 6. Ua hele aku ke Kiaʻāina Dominis a me Konela Boyd no ka hale pule Westminster Abbey, kahi e mālama ʻia ai nā hana i hoʻolala ʻia, ʻo ia hoʻi nā hana haipule hoʻomaikaʻi i ke Akua no ka lā o ka Mōʻī Wahine Wikolia. 7. Ma ka hola 10:30, ua hiki maila nā kaʻa no ka lawe ʻana aku i nā aliʻi o aupuni ʻē e noho ana ma kēia hōkele. 8. I koʻu nānā ʻana aku ma ka puka aniani, aia hoʻi, ua piha ū ke alanui i nā kānaka e kakali ana no ke ʻike aku i kēia poʻe

Page 58: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

58

aliʻi malihini. 9. Ma ke kaʻa mua ke Suletana o Peresia me kona mau ukali; ma ke kaʻa ʻelua ke Keiki Aliʻi o Siama me kona mau ukali; ke kaʻa ʻekolu ke Keiki Aliʻi o Iāpana me kona ukali; ke kaʻa ʻehā (ʻo ia kekahi o nā kaʻa ponoʻī o ka Mōʻī Wahine Wikolia) ma laila ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani a me ke Kamāliʻiwahine Liliʻuokalani, me ko lāua mau ukali ke Konela Iaukea a me Mr. Synge. 10. He kanalima poʻe koa kau lio i hoʻouna ʻia mai no ka hoʻohanohano ʻana i kēia poʻe aliʻi o nā ʻāina ʻē. 11. ʻO kēia poʻe koa kau lio ua ʻaʻahu ʻia me nā kuka ʻulaʻula, lole wāwae keʻokeʻo me nā kāmaʻa puki ʻeleʻele loloa, me nā pāpale kila, a ma ko lākou mau kino he mau pale kila umauma. 12. He hiehie maoli nō kēia poʻe i ka nānā aku, ʻoiai lākou e kaʻi ana ma nā ʻaoʻao o ke kaʻa o nā aliʻi.

13. ʻO ko Kapiʻolani mā kaʻa ʻo ia kekahi o nā kaʻa nani loa i ʻike ʻia ma ia lā. 14. Ua hoʻonani ʻia ia me ka lole weleweka ʻulaʻula i kīnohinohi ʻia me nā ʻōwili lopi gula. 15. ʻO ka lole o nā kalaiwa kaʻa a me nā kōkua (footmen) he mau paʻa lole ʻulaʻula nō i kīnohinohi ʻia me nā ʻōwili lopi gula; he lole wāwae pōkole a hiki i ke kuli a he kākini keʻokeʻo aku me nā kāmaʻa nō hoʻi. 16. He ʻano huinakolu ko lākou mau pāpale, a he mau lauoho kuʻi ko lākou i lūlū ʻia me ka pauka keʻokeʻo, a i ka nānā aku he kū maoli nō i ka nani kēia mau mea a pau. 17. I ka puka ʻana aku o ke kaʻa e lawe ana i ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani a me Liliʻu me ko lāua mau ukali, ua hāʻawi maila nā kānaka i nā leo hulō, me ka hoʻōho ʻana, "E ola lōʻihi ka Mōʻī Wahine" (Long live the Queen).

18. A ʻoiai ka huakaʻi a nā aliʻi a pau o nā ʻāina ʻē (ʻo Kapiʻolani mā kekahi) e hele ana no ka Westminister Abbey, ua hele akula hoʻi au a ma kahi ʻike pono aku ai i ka hele mai o ka huakaʻi aliʻi o ka Mōʻī Wahine Wikolia. 19. Ma kahi aʻu e noho ana a nānā iho i ka huakaʻi, ua nele nō au i nā hua ʻōlelo kūpono e hoʻākāka aku ai i ka nani o nā mea aʻu e ʻike nei. 20. Ma haʻi o ke alanui mai ka hale aliʻi a hiki i ka hale pule, ua kū laina nā mākaʻi kau lio ma kahi a ka huakaʻi e hele ai, no lākou ka huina 3,000, akā ʻaʻole nō naʻe ia he mea e emi aku ai nā kānaka i hope; ua hoʻokē maila nō i mua a ua nui nō ka poʻe i hehi ʻia e nā lio.

21. Ma ka hola 11:15, ua ʻike ʻia akula ka puka ʻana mai o ka huakaʻi aliʻi ponoʻī o ka Mōʻī Wahine, me nā koa a me nā ukali e hoʻopuni ana i nā kaʻa aliʻi. 22. I loko o ke kaʻa mua nā wāhine ukali o nā kaikamahine a Wiliama o Perusia, ʻo ia hoʻi ka Princess Saxe-Meiningen, ke Duke Wahine o Edinaboro a me ke Kamāliʻi Wahine o Wale. 23. Ma ke kaʻa ʻelua, nā lede ukali o ke Duke Wahine o Connaught; Duke Wahine o Albany, Duke Wahine Serge, a me Princess Beatrice a me Princess Henry o Battenberg; 24. Kaʻa ʻekolu, ka puʻukū a ka wahine a ka hoʻoilina kalaunu o Kelemania, nā lede ukali o Princess Louise makuika wahine o Lorne, Princess Christian Schleswig-Holstein, me ka Princess of Wales. 25. Kaʻa 4: Nā lede ukali o ka hoʻoilina wahine o ke kalaunu o Kelemania, puʻukū a ke Kamāliʻi Wahine o Wale. 26. Kaʻa 5: Ka Haku Puʻukū a me ka lede ukali o ke Kamāliʻi Wahine o Kelemania. 27. Kaʻa 6: Nā mea mālama lole o ka lumi aliʻi, ka Mea Kiʻekiʻe Princess Victoria o Schleswig-Holstein, Princess Margarite o Prussia a me Prince Albert o Edinburg.

Page 59: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

59

28. Kaʻa 7: Princess Victoria o Prussia, Princess Sophia o Prussia, ka Mea Kiʻekiʻe Princess Louise Duke Wahine o Battenberg, ka Mea Kiʻekiʻe Princess Irene Duke Wahine o Hesse. 29. Kaʻa 8: Duke Wahine Elizabeth o Russia, Princess Maud o Wale, Princess Victoria o Wale, Princess Louise o Wale. 30. Kaʻa 9: Ka mea Kiʻekiʻe ka hoʻoilina aliʻi wahine o Saxe-Meiningen, ke Keiki aliʻi William o Perusia, ka Mea Kiʻekiʻe ke Duke Wahine o Albany, ke Duke Wahine o Connaught. 31. Kaʻa 10: Ka Mea Kiʻekiʻe ke Duke Wahine o Edinburg, Princesses Beatrice a me Henry o Battenberg, ka Mea Kiʻekiʻe Princess Louise Makuika Wahine o Lorne, a me Princess Christian o Schleswig-Holstein. 32. Kaʻa 11: Ka Mea Kiʻekiʻe ka hoʻoilina aliʻi wahine o Kelemānia, ka Mea Kiʻekiʻe ka Princess o Wales a me ka Mōʻī Wahine Wikolia. 33. Ma hope mai o ke kaʻa o ka mōʻī wahine e ukali mai ana kana mau moʻopuna a me nā moʻopuna hūnōna ma luna o nā lio, penei: Nā Mea Kiʻekiʻe ke Duke Serge o Russia, ke Keiki Aliʻi Albert Victor o Wales, ke Keiki Aliʻi Wiliam o Perusia, ke Keiki Aliʻi Henry o Perusia, ke Keiki Aliʻi George o Wales, ke Duke Kiʻekiʻe o Hesse, ke Keiki Aliʻi o SaxeMeiningen, ke Keiki Aliʻi Christian o Schleswig-Holstein, ka Mea Kiʻekiʻe ka hoʻoilina aliʻi o Kelemānia, ka Mea Kiʻekiʻe ke Duke Kiʻekiʻe o Hesse, ka Mea Kiʻekiʻe ka Makuisa o Lorne, 34. a ma hope mai nā keiki a ka mōʻī wahine, ʻo ia hoʻi: Ka Mea Kiʻekiʻe ke Duke o Connaught me Strathern, ka Mea Kiʻekiʻe ke Keiki Aliʻi o Wale a me ka Mea Kiʻekiʻe ke Duke o Edinburg, 35. i ukali ʻia mai e ke kahu mālama lio o ka Mōʻī Wahine a me ke kahu mālama waiwai ponoʻī o ka Mōʻī Wahine ke kākau ʻōlelo, nā ilāmuku a me nā poʻe ukali o ka Mōʻī Wahine.

36. He huakaʻi nui maoli nō kēia. 37. He nui nō hoʻi ka poʻe ʻē aʻe ma waho ʻaʻole i komo i loko o ka huakaʻi. 38. Ua like nō ko Wikolia kaʻa me ko Kapiʻolani mā, he ʻeono naʻe lio puakea e huki ana i ko Wikolia kaʻa, me nā kahu lio ʻekolu, akā, ʻo nā ʻaʻahu o kēia poʻe ua like nō. 39. Ua loaʻa iaʻu he kuana maikaʻi loa e ʻike maopopo aku ai i ka huakaʻi a me ka ʻohana aliʻi. 40. Maikaʻi nō hoʻi ka nānaina o ka Mōʻī Wahine Wikolia iā ia e minoaka ana a e kūnou aku ana i ke anaina kanaka ma kēlā a me kēia ʻaoʻao o ke alanui. 41. Ua hoʻohiwahiwa ʻia nō hoʻi nā ʻaoʻao o ke alanui a me nā kauhale ma kahi a ka huakaʻi e hele nei. 42. Ua kūkulu ʻia nō hoʻi he mau pou ma haʻi o ke alanui, a ma luna o lākou e pulelo ana nā hae like ʻole, me nā kaula lei mai kekahi pou a kekahi. 43. Ma ke Alanui Haymarket ua kūkulu ʻia kekahi piʻo nui a ma luna ona ua kākau ʻia nā hua ʻōlelo, "E ola mau ka Mōʻī Wahine," a "E ola ka Mōʻī Wahine i ke Akua." 44. Ua hoʻowehiwehi ʻia kēia piʻo me nā hae a me nā pua, a pēlā pū nō hoʻi me nā hale ma kēlā a me kēia ʻaoʻao o ke alanui me na kahakaha waihoʻoluʻu like ʻole.

45. I ka hala ʻana aku o ka huakaʻi ua hoʻi akula au i ka hōkele e pāʻina, a i ka puka hou ʻana mai ʻike akula au i ka hoʻi ʻana mai o kekahi mau keiki aliʻi ʻĪnia ma luna o nā lio, a ua ʻaʻahu ʻia nō hoʻi me ko lākou lole lāhui, a pēlā pū hoʻi me kekahi aliʻi Rajah i ʻaʻahu ʻia me kekahi lole nani i kīnohinohi ʻia me nā kaimana, momi a me kekahi mau pōhaku makamae ʻē aʻe, a ua nui nō hoʻi ko lākou makahehi ʻia e nā kānaka. 46. Ma hope o nā hana haipule hoʻomaikaʻi ma ka Westminster Abbey, ua kono ʻia mai ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani, ke Kamāliʻi Wahine Liliʻuokalani, ke Kiaʻāina Dominis a me

Page 60: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

60

Konela Iaukea e pāʻina pū me ka Mōʻī Wahine Wikolia ma ka Hale Aliʻi Buckingham, me nā poʻe mōʻī, aliʻi, nā haku a me nā maka hanohano, ma ka Papaʻaina Iubilē a ka Mōʻī Wahine. 47. Hele akula hoʻi au me ka manaʻo e ʻike aku hoʻi i kaʻu wahi mea hou ʻē aʻe, akā, ua piha loa ke alanui i nā kānaka, a ua hiki ʻole ke hele aku i kau wahi i makemake ai.

48. Ma ka hola 4:00 p.m. ua hoʻi maila nā aliʻi me ka piha hauʻoli no nā hana ʻano nui o kēia lā a me ka noho pū ʻana ma ka papaʻaina a ka Mōʻī Wahine kaulana loa o kēia au hou, me ka launa pū ʻana nō hoʻi me nā aliʻi o nā aupuni like ʻole o ke ao nei. 49. ʻO ia kekahi o nā lā kaulana loa i loko o ka moʻolelo o ke ao nei, a ʻaʻole nō paha e ʻike hou ʻia ana he lā e like me ia, no kekahi manawa lōʻihi loa. 50. Hoʻomaha ihola nā aliʻi no kekahi wā pōkole, a hoʻomākaukau ihola no ka hele hou ʻana aku i ia pō. 51. Ma ka hola 10:00 ua hele akula lāua no ka hale aliʻi no kekahi anaina ʻike aliʻi. 52. ʻO Kapiʻolani, Liliʻu a me Iaukea wale nō ka i hele i kēia anaina ʻike aliʻi. 53. Hele akula nō hoʻi au no ka mākaʻikaʻi ʻana i nā hoʻohiwahiwa o ia pō, ʻo ia hoʻi nā kukui ea. 54. He nani maoli nō hoʻi ka hana ʻia ʻana o ia mau hoʻohiwahiwa, a ua like ka mālamalama o ia mau kukui me ka mālamalama o ka lā. 55. ʻO kēia nō hoʻi kekahi mea aʻu e poina ʻole ai — ka nui o nā kānaka a me nā hana hoʻohiwahiwa no ka Iubilē o ka Mōʻī Wahine. 56. Ma ka hola 2:00 paha o ka wanaʻao i hoʻi mai ai nā aliʻi me ka nui o ka hauʻoli a me ka māluhiluhi pū.

Pōʻakolu Iune 22 (p. 112)

1. Nani a pumehana kēia kakahiaka. 2. Kiʻei akula au ma ka puka aniani ʻaʻole he nui o nā kānaka ma nā alanui e like me ka lā i nehinei. 3. Ma hope o ka pāʻina kakahiaka ua hele akula au e kūʻai i kekahi mau mea liʻiliʻi a na aliʻi i makemake ai, a hele mākaʻikaʻi akula nō hoʻi i nā mea maikaʻi a ka maka e hauʻoli ai. 4. I ka hoʻi ana aku i ka hōkele e hoʻomākaukau ana nā aliʻi no ka hele ʻana aku, a ma ka hola 3:00 ua hiki maila ke kaʻa no ka lawe ʻana aku iā Kapiʻolani, Liliʻu a me Iaukea, no ka holokaʻa i loko o Hyde Park. 5. A i ko lākou lā hala ʻana aku ua hele akula nō hoʻi au i laila, ʻoiai aia nō ʻo Hyde Park ma kekahi ʻaoʻao mai o ko mākou hōkele. 6. I koʻu komo ʻana aku, e kakali ana he 15,000 kamaliʻi kula e kakali ana no ka ʻike aku i ka Mōʻī Wahine Wikolia ʻoiai e holo mai ana ʻo ia ma loko o ka Pāka a holo loa aku no Windsor Castle, kekahi o nā hale aliʻi ma waho aku o ke kūlanakauhale o Lākana. 7. Ma ka hola 6:00 i holo mai ai ke kaʻa o ka Mōʻī Wahine. 8. I ke kāʻalo ʻana iho o ke kaʻa o ka Mōʻī Wahine ma kahi a nā kamaliʻi e kukū ana ua hoʻokuʻu aʻela lākou he mau kaukani o nā pāluna liʻiliʻi a lākou e paʻa ana, me ka hoʻōho ʻana aʻe "E ola lōʻihi ka Mōʻī Wahine." 9. Ua holo mālie ihola ke kaʻa o ka Mōʻī Wahine ma waena o nā laina o nā kamaliʻi a me nā kānaka makua pū nō, a ua hiki nō ke ʻike ʻia aku ke ohohia a me ke aloha maoli nō o nā makaʻāinana no ko lākou Mōʻī Wahine.

10. Hala akula ka Mōʻī Wahine, noho ihola au e nānā ana i nā poʻe hanohano a me nā aliʻi o ka ʻāina a me ko nā aupuni ʻē

Page 61: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

61

mai nō hoʻi, me ko lākou mau ʻaʻahu nani a me nā kaʻa nani, i hiki ʻole i kēia maka peni ke huaʻi pau aku. 11. I koʻu hoʻi ʻana aku i ka hōkele, ʻo ka hola 7:00 ia ʻaʻohe naʻe i pōʻeleʻele. 12. Hoʻi maila nō hoʻi nā aliʻi me ka mahalo no ka nani o ka pāka. 13. ʻO kahi kēia a nā kānaka e hele ai no ka nānā ʻana i nā poʻe hanohano a waiwai i kāhiko ʻia me nā lole a ʻaʻahu o nā paikini hou loa.

14. Ma hope o ka pāʻina ahiahi ua hoʻomākaukau ihola nā aliʻi no ka hele ʻana i kekahi ʻaha hulahula e mālama ʻia ana ma kahi o ke Kanikela Hawaiʻi, a ma ka hola 10:00 ua hala akula nā aliʻi wāhine i ukali ʻia e ke Kiaʻāina Dominis, Konela Iaukea a me Konela Boyd. 15. Hele akula nō hoʻi au e mākaʻikaʻi ma nā alanui i hele a uluwehiwehi i nā mea nani he nui a me nā kukui. 16. He mau pō lehulehu ka ʻaʻā mau ʻana o kēia mau kukui. 17. Hele mākaʻikaʻi akula au a luhi hoʻi kauhale.

Pōʻahā, lune 23 (p. 113)

1. O kekahi kēia o nā kakahiaka maikaʻi a nani loa. 2. A ʻoiai e hiamoe ana nō nā aliʻi, ua hele akula au i ka holoholo ma kekahi o nā alanui e wehewehe ʻia ana o nā hoʻohiwahiwa o nā lā i hala ihola. 3. Komo akula au ma loko aku o Hyde Park ua piha ʻē nō i ka poʻe mākaʻikaʻi i ia wā o ke kakahiaka nui, e nānā ana i nā poʻe wāhine holo lio a me ka poʻe hanohano nō hoʻi ma luna o ko lākou mau kaʻa. 4. Iaʻu i hoʻi aku ai i ka hōkele ua ala nā aliʻi a e mākaukau ana no ka pāʻina kakahiaka, a e kamaʻilio ana no nā mea a lākou i ʻike ai i ka pō ma mua iho, no ka nani nō hoʻi o nā ʻaʻahu a me

ka uʻi o nā wāhine a me nā kāne, a me nā hana o ia pō. 5. ʻO nā kaimana a me nā pōhaku makamae me he mea lā he mea liʻiliʻi wale nō ia iā lākou, ʻoiai ua paʻa nō mai ke poʻo a hiki i nā wawae me nā pōhaku nani like ʻole. 6. ʻO ko nā kāne mau ʻaʻahu nō hoʻi he nani wale nō. 7. ʻO ke Keiki Aliʻi paha o ʻĪnia ka ʻoi ma waena o nā kāne a pau ma ka nani o ka ʻaʻahu, ʻoiai he kaimana ma kona poʻo, he kaimana nā pihi o kona koloka mai ka ʻāʻī a nā wāwae, a he kaimana ka pākala o kona kāmaʻa. 8. ʻAʻole i hele nā aliʻi i kēia kakahiaka, akā, ma hope o ka pāʻina awakea ua hele akula lāua, i ukali ʻia e Iaukea a me Boyd, e mākaʻikaʻi i kekahi hale hōʻikeʻike o nā kiʻi i hana ʻia mai loko mai o nā lepo nalo (beeswax), ʻo ia hoi ka hale hōʻikeʻike o Madame Tussaud. 9. He poʻe kiʻi kēia o nā kānaka a me nā aliʻi kaulana loa o ke ao nei, a ua ʻaʻahu ʻia nō hoʻi o loko me ke ʻano o ka nohona o kēlā a me kēia lāhui, a me nā anaina ʻike aliʻi, a ke nānā aku ʻoe me he lā he poʻe kanaka ola maoli nō. 10. ʻO ke kiʻi kekahi o ka Mōʻī Wahine Wikolia me nā ukali, a me nā ʻaʻahu nani nō hoʻi, e hoʻokipa aku ana i nā malihini.

11. I loko nō o kēia hale i ʻike ai nā aliʻi i nā kiʻi o ke ʻoki ʻia ʻana o ke poʻo o kekahi mau aliʻi kahiko o Pelekane a me Palani. 12. Aia nō ma ia lumi e waiho ana nō ka pahi i ʻoki ʻia ai ke poʻo o nā aliʻi a me nā makaʻāinana, no lākou ka heluna o 22,000. 13. I ko lākou hala ʻana aku ua hele mākaʻikaʻi akula nō hoʻi au i ke kūlanakauhale. 14. I ka hoʻi ʻana mai o nā aliʻi ua haʻi mai nō hoʻi lāua i ka nui o ka hauʻoli i nā mea a lāua i ʻike ai. 15. Ma hope o ka ʻaina ahiahi ua hele akula nā aliʻi no kekahi anaina hulahula i mālama ʻia ma ka home o Lord Salisbury, a i

Page 62: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

62

laila lākou i hoʻohala ai i kekahi mau hola o ia pō me ka ʻoluʻolu, me ka mahalo i ke ʻano o ka hoʻokipa ʻana a ka poʻe hanohano. 16. Ua hoʻohiwahiwa ʻia nō hoʻi ka home me nā mea nani like ʻole, a nani pū nō me nā kāne a me nā wāhine. 17. Ua aumoe nō hoʻi ka hoʻi ʻana mai o nā aliʻi me ko lāua mau ukali.

Pōʻalima, lune 24 (p. 115)

1. Ua like kēia kakahiaka me he mea lā aia nō i Hawaiʻi, he pumehana ke ea, a e pā kolonahe mai ana nō hoʻi ke kēhau kakahiaka. 2. I kēia kakahiaka i hele aku ai nā aliʻi e mākaʻikaʻi i ke Towela o Lākana (Tower of London). 3. He kākela kēia i kaulana me nā moʻolelo kahiko o Pelekane. 4. Kahi kēia i pepehi ʻia ai kekahi mau keiki aliʻi, ma lalo o ke alapiʻi e komo aku ai i loko o kēia kākela. 5. I loko nō hoʻi o kēia kākela i hoʻopaʻahao ʻia ai o Mary, Mōʻī Wahine o Sekotia, ma lalo o ke kauoha a ka Mōʻī Wahine ʻElikapeka o Pelekane, a ʻoki ʻia kona poʻo. 6. Aia nō i loko o kēia hale i mālama ʻia ai nā kalaunu o nā Mōʻī o Pelekane, me nā lei kaimana a me nā pōhaku makamae o nā aliʻi. 7. He waiho wale iho nō kēia mau mea e ʻike ʻia ai e ka poʻe mākaʻikaʻi, akā, ʻaʻole naʻe e kokoke aku kou mau lima i ia mau mea. 8. Ua hele aku nō hoʻi nā aliʻi i loko o kekahi mau lumi i hoʻopaʻahao ʻia ai kekahi mau aliʻi o Pelekane, a aia no ke kau lā ma nā paia o ia mau lumi i kēia lā nā ʻōlelo hoʻālohaloha i kākau ʻia e Mōʻī Wahine Mary a me kekahi poʻe ʻē aʻe i oki ʻia ai ke poʻo ma laila. 9. Ua hauʻoli nō nā aliʻi i ka ʻike ʻana i kēia mau mea.

10. He hale hōʻikeʻike wale nō ia i kēia manawa ʻaʻole he hale noho, koe wale no nā poʻe koa kiaʻi, i hoʻonoho ʻia ma laila. 11. Ua hoʻi mai nā aliʻi i ka hōkele, a ma hope o ka pāʻina ahiahi ua hele akula lāua no kekahi anaina ʻike aliʻi i hāʻawi ʻia e ke Keiki Aliʻi Komatsu o Iāpana a ua hoʻi mai nō me ka piha hauʻoli.

Pōʻaono, Iune 25 (p. 116)

1. Ua like nō kēia kakahiaka me nā kakahiaka i hala ihola, ka mālie maikaʻi a ʻoluʻolu nō hoʻi. 2. Ma ka hola 12:00 ua hele aku nā aliʻi i ka pāʻina ma ka home o Mr. A. Hoffnung, ke Kanikela Hawaiʻi. 3. Ma hope o ka pāʻina a me nā launa hauʻoli ʻana ua lawe ʻia akula nā aliʻi e ʻike i ka Pihopa o Lākana, kekahi o nā kānaka koʻikoʻi a kaulana loa o Pelekane. 4. Ma ka hola 7:00 i huli hoʻi mai ai lāua i ka hōkele me ka hauʻoli, ua luhi naʻe. 5. ʻAʻole i hele hou aku nā aliʻi i ia pō. 6. ʻO wau naʻe ka i hele aku e nānā i nā hana a kēlā kanaka kaulana o ʻAmelika, ʻo ia hoʻi ʻo Buffalo Bill, ma kekahi hale poepoe nui kaupoku ʻole. 7. Ma kēia hale i hōʻikeʻike ʻia mai nā hana a ka poʻe ʻIlikini, ke kīkī pū nō hoʻi, a me nā hana i ʻano like me nā hana keaka lio. 8. ʻAʻole nō au i lōʻihi loa ma laila a hoʻi nō.

Lāpule, Iune 26 (p. 116)

1. Mālie a maikaʻi nō kēia kakahiaka. 2. Ma hope o ka pāʻina ʻana ua hele akula ʻo Liliʻu i ukali ʻia e ke Kiaʻāina a me Boyd ma luna o kekahi moku holo muliwai

Page 63: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

63

ma luna o ka Muliwai Thames, ka muliwai kaulana loa o Pelekane. 3. He hiki ke holo ma kēia muliwai no nā mile lehulehu me ka nānā ʻana i nā kauhale nani ma kēlā a me kēia ʻaoʻao o ka muliwai. 4. Nui nā moku ʻōhua e holo ana i uka a i kai me ka piha i nā kānaka. 5. Hele hoʻi ka Mōʻī Wahine i ukali ʻia e Iaukea a me Mr. Synge i ka hale pule o ka poʻe koa, ma ka hale koa o ka Mōʻī Wahine, a hele nō hoʻi au i ka mākaʻikaʻi, ma luna o kekahi kaʻa ʻōhua. 6. Ma luna aʻe, ma waho o kaupoku o kēia kaʻa koʻu noho ʻana, a ʻike i nā wahi a pau e kokoke mai ana i kahi a kēia kaʻa e holo ana. 7. Ua hele aku au a hiki i ka palena o ke alanui, nona ka loa o 15 mile, a hoʻi maila. 8. I ka hiki hou ʻana mai i ke kūlanakauhale, ua lele ihola au ma ka uapo kaulana o Pelekane, ʻo ia hoʻi ka London Bridge. 9. ʻAʻohe nō hoʻi he kūlana ʻano ʻē kēia uapo mai nā uapo ʻē aʻe o Pelekane, akā ua kaulana loa naʻe a puni ke ao holoʻokoʻa. 10. Ma muli o ka māluhiluhi o nā aliʻi a me mākou pū a pau, ʻaʻole i hele ia i ia ahiahi.

Pōʻakahi, Iune 27 (p. 117)

1. He maikaʻi nō kēia kakahiaka. 2. Ma hope o ka pāʻina ʻana ua noho iho nō nā aliʻi e kākau leka, a hele akula hoʻi au e kūʻai i kekahi mau mea liʻiliʻi i makemake ʻia, no ko mākou huli hoʻi mai. 3. Ma hope o ka ʻaina awakea ua hele akula nā aliʻi a me mākou pū a pau, no ka mākaʻikaʻi ʻana i nā mea hōʻikeʻike ʻAmelika. 4. I loko o kēia hale i ʻike ʻia ai nā mea like ʻole i hana ʻia e ka

lima o nā kānaka me nā mīkini like ʻole, ʻo ia hoʻi ka hana ʻia ʻana o nā moena weleweka, nā lole kūkaʻa; ka hana ʻana o nā waiʻala, nā uaki, nā mea gula like ʻole. 5. Ma laila au i ʻike ai i ke ʻoki ʻia ʻana o nā pālule o nā kāne, a i loko o ka manawa pōkole ua paʻa i ka humu. 6. Pēlā nō hoʻi nā pahi, puna, ʻō, i loko o ka manawa pōkole ua pau i ka hana ʻia he mau kaukani. 7. I loko wale nō o kēia hale ʻoe hele ai a māluhiluhi. 8. Ua hauʻoli nō hoʻi nā aliʻi a me mākou a pau no kēia mau mea a mākou i ʻike ai. 9. Ua ahiahi nō hoʻi hiki hou i ka hōkele. 10. Pāʻina ihola ka ʻaina ahiahi a hele akula nā aliʻi i ka nānā keaka a kēlā haole kaulana, ʻo ia ʻo Henry Irvine, a me Miss Ellen Terry, ma ka moʻolelo kaʻao ʻo Faust. 11. Ua haʻanui mai nō hoʻi nā aliʻi i ka nani o nā mea a lākou i ʻike ai.

Pōʻalua, Iune 28 (p. 118)

1. He mālie maikaʻi a nani nō hoʻi kēia kakahiaka. 2. Ma hope o ka pāʻina ʻana ua hoʻomākaukau ihola nā aliʻi no ka hele ʻana e mākaʻikaʻi i ka hale pule Westminster Abbey, kahi o Wikolia i poni ʻia ai, ʻo ia nō hoʻi kahi o nā aliʻi o Pelekane e poni ʻia ai, ʻo ia hoʻi ka hapanui o lākou, a ma laila nā hoʻi i waiho ʻia ai nā kino make o nā aliʻi i loko o nā pahu pōhaku māpala, mai nā aliʻi kahiko o Pelekane a hiki mai nei i nā aliʻi o kēia au hope. 3. Ua hele akula hoʻi au i kekahi wahi i kapa ʻia ʻo Stroudsgreen. 4. Ma ke kaʻaahi ke hele ʻana i laila. 5. I ka hiki ʻana aku i laila ʻike ihola au he wahi noho kēia no ka poʻe waiwai a me nā poʻe hana i loko o nā hale kalepa. 6. Hele huli akula i ka hale o kekahi mau hoaaloha, ʻo ia hoʻi ʻo

Page 64: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

64

Mr. and Mrs. Walker. 7. Ma hope o ka launa ʻana me lāua no kekahi mau hola, ua hoʻi maila i ka hōkele. 8. Ma kēia wahi aʻela he hoʻokahi no ʻano o nā home, a ʻano like nō hoʻi nā pā a me nā māla pua. 9. He nani wale nō naʻe lākou a pau. 10. I koʻu hiki ʻana aku i ka hōkele, a ma hope o ka pāʻina ahiahi, ua hoʻomākaukau ihola nā aliʻi no ka hele ʻana aku i kekahi anaina hulahula, i loko o ke Guild Hall. 11. He 5,000 poʻe i kono ʻia no kēia hulahula. 12. O kekahi kēia o nā hale nunui i hoʻokaʻawale ʻia no kēia ʻano hana. 13. ʻO nā aliʻi a me nā ukali ka i hele aku ma ia ahiahi, a noho ihola hoʻi au me kekahi poʻe haole i hele mai. 14. I ka hoʻi ʻana mai o nā aliʻi ua hōʻike mai lāua i ka nui o ko lāua mahalo i ka nani o nā ʻaʻahu o ka poʻe i hele mai, ʻo ia hoʻi nā kenelala, nā ʻakimalala, ka poʻe kiʻekiʻe a hanohano nō hoʻi, me kā lākou poʻe wāhine pū.

Pōʻakolu, Iune 29 (p. 119)

1. ʻO ia mau nō ka maikaʻi a me ka ʻoluʻolu. 2. Ma hope o ka pāʻina kakahiaka ua hele akula au e kūʻai i kekahi mau mea liʻiliʻi ma mua o ko mākou haʻalele ʻana iā Lākana. 3. Ma ka hola 3:00 p.m. ua hele akula nā aliʻi i ukali ʻia e ke Kiaʻāina Dominis, Iaukea, Boyd a me Synge, no ka pāʻina (tea party) a ka Mōʻī Wahine Wikolia i hāʻawi ai no nā aliʻi a me nā poʻe koʻikoʻi i hele mai i kona Iubilē. 4. ʻO kahi kēia a Kapiʻolani i komo ai i kēlā lole āna i hele ai i ka papaʻaina a Pelekikena Kalivilana a i hoʻolaha ʻia hoʻi ma Wakinekona, i ka nani o ua holokū nei. 5. Ma muli o ka ʻike ʻana o ka Mōʻī Wahine Wikolia i ua

hoʻolaha lā, no laila ʻo ia i kauoha mai ai iā Kapiʻolani e komo i ua lole lā ma kēia pāʻina kī. 6. Ua nui ka mahalo o nā poʻe a pau i hele aʻe a i ka wā a Kapiʻolani mā i komo aku ai ua huli like mai nā poʻe a pau a kau i ko lākou mau maka ma luna o Kapiʻolani, e kilohi ana i ka nani o kona holokū. 7. O kēia nō hoʻi ka panina o nā hana pili i ka Iubilē o ka Mōʻī Wahine Wikolia. 8. Ma ka hola 8:00 o ia ahiahi i hoʻi mai ai nā aliʻi i ka hōkele.

Pōʻahā, Iune 30 (p. 120)

1. Maikaʻi nō kēia lā. 2. Ma ka hola 10:00 ua hele akula nā aliʻi i kekahi fea i hāʻawi ʻia e kekahi poʻe waiwai no ke kōkua ʻana i ka poʻe maʻi a ʻilihune nō hoʻi. 3. Ua pō ia lā holoʻokoʻa i nā aliʻi ma ia fea. 4. Nui nā mea hana lima a nā wāhine waiwai i hana ai no kēia fea, a Kapiʻolani hoʻi i mahalo nui ai. 5. I ka pau ʻana o ka pāʻina ahiahi ua hele akula nā aliʻi i ka papaʻaina a ka Lady Goldsmith, a i ke aumoe ko lāua hoʻi ʻana mai me nā ukali.

Pōʻalima, Iulai 1 (p. 120)

1. He lā hoʻomākaukau kēia i ko mākou mau wahi ʻopeʻope no ka huli hoʻi ʻana mai. 2. Ua lawe ʻē ʻia aku nō nā ukana nunui i ke kaʻaahi, no ka lawe loa aku i Liwapula. 3. Ua noho ihola nō nā aliʻi i kēia kakahiaka no ka hoʻokipa ʻana mai i kekahi mau hoaaloha i hele mai e hui aloha hope me lāua, a ua hoʻomau ʻia kēia a hiki i nā hola o ke ahiahi.

Page 65: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

65

Pōʻaono, Iulai 2 (p. 120)

1. ʻAno ʻē maila hoʻi kēia kakahiaka i ka paʻa mai i ka noe, a huʻihuʻi nō hoʻi. 2. Manaʻo wale aʻela nō no ka hoʻi paha o nā kaikamāhine Hawaiʻi. 3. Ua hoʻohihi paha, a e ake ana e noho hou iho. 4. Ma hope o ka pāʻina kakahiaka ua kau akula ma luna o nā kaʻa a holo akula no kahi hoʻolulu kaʻaahi, a i laila i hālāwai aku ai me kekahi mau hoaaloha i hele aʻe e ʻike hope i nā aliʻi wāhine. 5. Ua lawe mai nō hoʻi lākou i nā pōkē pua i hoʻoulu ʻia i loko o nā hale aniani. 6. He nani launa ʻole kēia mau pua. 7. Ua piha nō hoʻi ka hale hoʻolulu i nā kānaka i hele aʻe e ʻike i nā aliʻi, a i ka wā i kani mai ai ke oeoe o ke kaʻaahi ua hāʻawi maila ke anaina kanaka i nā leo hulō aloha no nā aliʻi. 8. He manawa pōkole wale nō ma hope iho ua kāʻalo aʻela mākou ma waena o nā māla huika oʻo e ʻoki ʻia ana. 9. ʻO ia nō nā mea a mākou i ʻike ai ma mua o ko mākou hiki ʻana i Lākana. 10. Ma ka hola 3:00 ua hōʻea akula mākou i ka hale hoʻolulu ma Liwapula, a e kakali mai ana ka meia no ka hoʻokipa ʻana aku i nā aliʻi, me kekahi pūʻali koa hoʻohanohano a me ka pāna puhi ʻohe nō hoʻi. 11. A i ka lele ʻana aku a nā aliʻi mai ke kaʻaahi aku ua pohā maila ka leo o nā ʻohe a ka pāna, me ke mele lāhui God Save the Queen. 12. Ua lawe ʻia akula nā aliʻi a me nā ukali ma nā kaʻa i hoʻomākaukau ʻia, no ka holo ʻana aku i ka uapo. 13. A hala akula lākou ua hoʻoponopono ihola au i nā ukana o mākou a ukali akula ma hope o nā aliʻi no ka uapo. 14. Ua hoʻouna ʻia mai he mokuahi ʻuʻuku lawe ʻōhua no ka

lawe ʻana aku i nā ʻōhua i ka mokuahi holo moana Servia, e kū maila i waho o ke awa. 15. Ma ka hola 5:00 ua kau akula mākou i luna o ka mokuahi Servia, a haʻalele ihola iā Liwapula, Pelekane, ma ke alahele huli hoʻi no ʻAmelika a me Hawaiʻi aloha. 16. He mālie maikaʻi ka moana, a i ka nānā aku iā Liwapula he nani maoli ka waiho mai a ka ʻāina. 17. I ke kāʻalo ʻana aʻe ma waho o ka pāpū ua nākolokolo maila ka leo aloha hope o Pelekane i nā aliʻi, me nā pū aloha he 21. 18. He lehulehu wale nā moku e puka ana a e komo ana i ke awa o Liwapula. 19. He moku nui aʻe kēia Servia ma mua o ko mākou moku i holo mai ai, ʻo ia hoʻi ka City of Rome. 20. ʻAʻole he nui loa o nā ʻōhua ma luna o kēia moku, akā, he nui nō naʻe e laukanaka ai ka noho ʻana no kēia pule holoʻokoʻa aku.

Lāpule, Iulai 3 (p. 122)

1. Mālie a maikaʻi ka moana i kēia kakahiaka, a eia mākou i waho o Ireland e kali ana no ka mokuahi ʻuʻuku lawe ʻōhua. 2. I ka hōʻea ʻana mai o kēia moku me nā ʻōhua a me nā ʻeke leka, he ʻakimalala kekahi mai kekahi mai o nā moku kaua e kū ana i loko o ke Awa o Queenstown, a i holo mai ʻo ia e ʻike a e hāʻawi mai i kona mau hoʻomaikaʻi ʻana i nā aliʻi. 3. ʻAʻole nō hoʻi i lōʻihi loa a hoʻi akula ka moku lawe ʻōhua, a neʻe maila nō hoʻi ko mākou moku ma kona alahele. 4. A iā mākou i kāʻalo iho ai ma mua o kekahi mau moku manuā e kū ana i waho o ke awa ua pohāpohā maila nō hoʻi nā pū aloha he 21 mai kēia mau moku manuā mai. 5. He manawa pōkole ua nalowale akula ka ʻāina ma hope o mākou, a ʻau hou maila i ke kai loa o ka Moana ʻAkelanika.

Page 66: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

66

6. Ma hope o ka pāʻina ahiahi ua hoʻonanea iki ihola a hoʻi akula e hōʻoluʻolu no ke koena o ia lā.

Pōʻakahi, Iulai 4 (p. 122)

1. ʻO ka lā kūʻokoʻa kēia o ʻAmelika, ʻaʻohe naʻe he mau mea hoʻohauʻoli ma luna o kēia moku. 2. ʻO ka hana nui wale nō ʻo ka hoʻolohe i ka leo o ka pele ʻaina, hoʻonanea, a pēlā aku nō a hiki i ka pō ʻana. 3. He mālie maikaʻi naʻe ka moana. 4. Ma kekahi o kēia mau lā i haku ai o Liliʻu i kekahi hīmeni nona ka inoa "Ua ʻike i ka nui a me ka laulā o Lākana."

Pōʻalua, Iulai 5 (p. 122)

1. He ʻano pōhina ka moana i kēia kakahiaka, akā he mālie nō naʻe a malino nō hoʻi ke kai. 2. He hana lihilihi kā Kapiʻolani hana, a heluhelu puke hoʻi kā Liliʻu ma ko lāua lumi. 3. Hoʻokahi no hana nui ʻē aʻe o ka hoʻolohe i ka pele ʻaina a ke kuene, a pēlā a pō ka lā.

Pōʻakolu, Iulai 6 (p. 123)

1. ʻAno ʻōkaikai mai nei hoʻi kēia kakahiaka, a no ia mea ʻaʻole nui ka poʻe paikau ma ka ʻoneki o ka moku. 2. ʻO nā hana maʻamau nō o ka heluhelu puke, holoholo, hoʻonanea a holo heihei i ka papaʻaina, a hala kēia lā. 3. He maikaʻi nō naʻe nā poʻe a pau. 4. Maikaʻi ke ola o nā aliʻi.

Pōʻahā, Iulai 7 (p. 123)

1. Ua ʻano pau ke poluea o kekahi poʻe, a ua nui nā ʻōhua holoholo ma ka ʻoneki i kēia kakahiaka. 2. He wahi noenoe ua liʻiliʻi nō, akā, ʻaʻohe i liʻuliʻu a lele wale aʻela nō. 3. He mālie nō ka moana.

Pōʻalima, Iulai 8 (p. 123)

1. He wahi kulu ua ko kēia kakahiaka he mālie naʻe ka moana, a nanea hoʻi ka noho ʻana a nā ʻōhua.

Pōʻaono, Iulai 9 (p. 123)

1. I kēia kakahiaka komo maila mākou i loko o ke kai i kapa ʻia The Gulf Stream, ma ka hola 8:00. 2. ʻAʻohe nō he mau mea ʻano hou, a ʻoiai naʻe e haʻawi ʻia ana he ʻaha mehele i kēia ahiahi, hola 8:00, ua lohe ʻia akula nā leo o kekahi poʻe e hoʻomaʻamaʻa ana i kā lākou mau hīmeni. 3. Ma ka hola 8:00 o ke ahiahi ua piha ka lumi hoʻokipa o ka moku me nā ʻōhua i hele mai e hoʻolohe i nā hana o ia pō. 4. Maikaʻi nō hoʻi nā hana a ua piha hauʻoli nō hoʻi nā mea a pau, he hīmeni kā kekahi, he hoʻokani pila kā kekahi, he haʻiʻōlelo kā kekahi, a he mau hana hoʻomākeʻaka nō hoʻi kekahi, a pēlā i hoʻohala ʻia ai he ʻelua a ʻoi aku hola, a hoʻi nā mea a pau e hōʻoluʻolu.

Page 67: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

67

Lāpule, Iulai 10 (p. 124)

1. Maikaʻi a mālie nō kēia kakahiaka, a nui ka poʻe holoholo ma nā ʻoneki. 2. Ma ka hola 10:00 ua mālama ʻia he hālāwai haipule, a ua kono ʻia mai nā ʻōhua a pau a ua hele aku nō hoʻi mākou a pau. 3. ʻO ke kāpena nō ke kahuna pule. 4. Ma hope o ka hālāwai ua piʻi aʻela mākou i luna o ka ʻoneki a ʻike akula e hāliʻi paʻa ana ka noe i luna o ka ʻilikai me ka ʻike ʻole ʻia aku ʻo mua, a no laila ua kani mau ke oeoe o ka moku, a pēlā ihola ko mākou holo mālie ʻana a hiki i ka hola 8:00 o ke ahiahi, akahi nō a wehe aʻe ka noe. 5. Maikaʻi ke ola o nā aliʻi a me mākou a pau.

Pōʻakahi, Iulai 11 (p. 124)

1. I kēia kakahiaka nui i ʻike ʻia aku ai ka ʻāina. 2. Ma ka hola 10:00 kāʻalo ihola mākou ma waho o Coney Island, ʻoiai e komo aku ana a e puka mai ana nā mokuahi nuinui a liʻiliʻi, i loko a i waho o ke awa o Nuioka. 3. Nānā akula iā uka ʻo Coney Island ua waiho wale nā hōkele a me nā kauhale. 4. Ma ka hola 11:00 ua kau maila nā mākaʻi o ka Papa Ola a me nā Luna Kuke Awa. 5. He manawa pōkole nō hoʻi pau kā lākou hana, a hoʻomau akula nō ka neʻe ʻana o ko mākou moku no ka uapo. 6. Ua holo maila nō hoʻi ʻo Mr. Allen a me Mr. Carter ma luna o ka moku kolo, no ka lawe mua ʻana aku i nā aliʻi, ke Kiaʻāina Dominis, Iaukea a me Boyd, i ka Victoria Hotel. 7. I ka wā i lele aku ai nā aliʻi a me ko lāua mau ukali ua kani maila nā pū aloha he 21 mai kekahi moku manuā mai e kū kokoke ana i loko o ke awa.

8. ʻO wau ka i noho iho i luna o ko mākou moku no ka hōʻuluʻulu ʻana i ko mākou mau wahi ukana. 9. Ma ka hola 12:00 i pili aku ai ka moku i ka uapo, a lele akula nō hoʻi au a holo akula no ka hōkele. 10. Hoʻomaha ihola nō hoʻi nā aliʻi i ia lā, a ʻo wau nō ka i hele aku e nānā i kekahi mau mea i makemake ʻia no ko mākou hoʻi mai ma ko mākou alahele no ka hoʻi mai i Hawaiʻi nei. 11. Piha nō nā alanui o ke kūlanakauhale i nā kānaka a me nā kaʻa. 12. Ma ʻaneʻi ihola mākou i lohe ai i ka haunaele ma Honolulu, no ke kaua kipi a Wilikoki, a hoʻoholo koke ihola nō nā aliʻi ʻaʻole e hoʻolōʻihi hou aku i ka noho ʻana ma nā wahi i manaʻo mua ʻia e kipa aku ma ka hoʻi ʻana mai, a e hoʻi pololei loa mai nō no Hawaiʻi nei, a ua hoʻopau ʻia ka manaʻo e hele mākaʻikaʻi ma kekahi mau wahi i hoʻolālā ʻē ʻia. 13. ʻAʻole nō hoʻi i hele nā aliʻi i ke ahiahi ʻana iho, ua hoʻomaha ihola nō mākou a pau.

Pōʻalua, Iulai 12 (p. 125)

1. He mālie maikaʻi kēia lā. 2. Hoʻomākaukau ihola i nā wahi ukana no ka hoʻi mai ia ahiahi. 3. Ua pau no nā ukana nunui i ka lawe ʻia ma nā kaʻaahi lawe ukana. 4. Pāʻina ihola ka ʻaina ahiahi i ka hola 4:00, a ma ka hola 5:30 ua kau akula ma luna o nā kaʻa no ka holo ʻana i ka hale hoʻolulu kaʻaahi. 5. I ka hiki ʻana aku aia hoʻi e kū ana nā kaʻaahi i hoʻokaʻawale ʻia (special) nō nā aliʻi no ka holo ʻana aku i Kaleponi. 6. Ua ʻākoakoa aʻe nā hoaaloha no ka hāʻawi ʻana mai i ke aloha i nā aliʻi a ua lawe pū mai nō hoʻi lākou i nā pōkē pua nani na nā aliʻi.

Page 68: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

68

7. Ma waena o nā hoaaloha i hele mai ʻo Mrs. Voss kekahi, kaikamahine a Mrs. Amoy Coney. 8. He manawa pōkole ka hui aloha pū ʻana, a laila haʻalele ihola mākou iā Nuioka.

9. Iā mākou i haʻalele iho ai ua kāʻalo ihola mākou ma mua o kekahi mau hale nunui a kiʻekiʻe nō hoʻi o ke kūlanakauhale ʻo Nuioka, ʻo ia nā hale kūʻai kūkaʻa, nā hale ʻoihana, a me nā hale o nā mea hana lima, a me nā hale noho pū kekahi o ka poʻe waiwai, he nani nō hoʻi i ka ʻike ʻana aku a ka maka. 10. ʻO kēia mau hale aia ma kapa o ka muliwai, ke alahele a mākou e holo nei. 11. He nani a ākea nō hoʻi kēia muliwai . 12. E holoholo ana nō hoʻi nā moku lawe ʻōhua, a holo leʻaleʻa nō hoʻi, a ua piha wale nō i nā ʻōhua. 13. Ma kekahi ʻaoʻao mai o kēia muliwai e kū ana kekahi puʻu i paʻapū i nā lāʻau. 14. Ma kēia mau wahi e kū ana he mau hōkele nunui no nā kānaka e hoʻohala manawa ai a ʻauʻau nōhoʻi, ke hiki mai i nā mahina wela o ke kau. 15. He mau mile ko mākou holo ʻana ma haʻi o kēia muliwai, a no ka uhi ʻē ʻana mai o ka pōʻeleʻele ua ʻike ʻole ʻia aku kekahi mau nani hou. 16. No ka Hui Union Pacific Railroad kēia kaʻaahi a mākou e holo nei, a ua haʻi ʻia mai iaʻu ma kahi o nā kaʻa o kēia laina e holo ai e ʻike ʻia ai kekahi mau wahi nani a kaulana loa.

Pōʻakolu, Iulai 13 (p. 126)

1. I kēia kakahiaka nui i koʻu kiʻei ʻana aku ma ka puka aniani ʻike ihola au eia kā mākou i Buffalo. 2. He ʻano nui nō kēia kūlanakauhale ʻaʻole naʻe i lōʻihi ko mākou kū ʻana i ʻaneʻi a holo akula no Kaliwilana, Ohio.

3. I ka hiki ʻana aku ua ʻike ihola nō hoʻi i ka nani o kēia kūlanakauhale, ʻoiai, aia kēia kūlanakauhale ma haʻi o ka Lokowai (Lake) Erie. 4. O kēia nō hoʻi kekahi o nā lokowai nunui o ʻAmelika Hui Pū ʻia, a ma haʻi o kēia lokowai ke alahele o ke kaʻaahi o mākou e holo nei. 5. Ma kēia holo ʻana ua ʻike akula mākou i kekahi moku nui e kolo ʻia ana a hiki aku i kekahi uapo (drawbridge), alaila huki ʻia aʻe ka uapo i luna, a i ʻole, wehe ʻia paha e like me ka puka pā, a laila holo aku ka moku a puka ma kēlā ʻaoʻao. 6. He mau minuke pōkole wale nō ke kū ʻana a holo akula nō mākou a kāʻalo ihola ma waho o kekahi pāka nui a nani, i kapa ʻia ka Pāka Kaliwilana. 7. Ua ʻike aku nō hoʻi i kekahi mau māla huika nunui i oʻo a e ʻoki ʻia ana. 8. Pēlā nō hoʻi nā māla lāʻau hua ʻai, ka piki, pea, ʻāpala, a pēlā aku. 9. A i ka hala ʻana o kēia mau wahi ua komo akula mākou i loko o nā ʻāina panoa, ʻaʻohe wahi mea ulu, a hahana nō hoʻi ka wela o ka lā. 10. Ma kēia holo ʻana ua hiki akula mākou i kekahi wahi hoʻolulu kaʻa i kapa ʻia o South Bend. 11. Ma ʻaneʻi ko mākou pāʻina awakea. 12. Ua kū ma ʻaneʻi no 20 minuke, a holo hou akula nō. 13. Iā mākou e holo nei ua komo akula mākou ma waena o nā māla waina nunui a me kekahi mau māla hua ʻai ʻē aʻe nō hoʻi. 14. He nui nō hoʻi nā pua ma ka nāhelehele a nani nō i ka nānā aku. 15. Ma ka hola 10:30 p.m. hiki akula mākou i Kikako a kū ma laila no 20 minuke, a no ka pōʻeleʻele ʻaʻole i ʻike ʻia aku ka nani o kēia kūlanakauhale. 16. Akā ua ʻike akula mākou i ka wena o ke ahi i loko o ka lewa, a i ke kokoke ʻana aku eia kā he pau ahi, a e holo paukikī

Page 69: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

69

ana nā kaʻa kinai ahi, no ke kinai ʻana i ke ahi e ʻā ana ma kekahi hale kūʻai kūkaʻa. 17. I ko mākou hiki ʻana aku i ka hale hoʻolulu ua hōʻea aʻela ʻo Miss Rose Davidson, kekahi o nā kaikamahine kamaʻāina o Honolulu nei, a kaikamahine nō hoʻi a Mrs. Montano o Mānoa. 18. Ua lawe pū mai nō hoʻi ʻo ia i kekahi ʻie i piha me nā pua loke nani. 19. No ka pōkole loa o ka manawa ʻaʻole i liʻuliʻu ka launa ʻana me ia kaikamahine, a holo akula nō mākou.

Pōʻahā, Iulai 14 (p. 128)

1. I kēia kakahiaka nui komo ana mākou i kekahi wahi hoʻolulu i kapa ʻia o West Liberty. 2. He panoa kēia wahi a he kākaʻikahi nā kauhale. 3. I kū mākou i ʻaneʻi no ka hoʻopiha wai ʻana i ka mīkini. 4. Holo akula nō mākou a hiki i Iowa City, a ma ka hola 12:30 hiki akula mākou i Des Moines. 5. He wahi kūlanakauhale ʻuʻuku mai kēia, he nānaina maikaʻi nō naʻe. 6. Ma ʻaneʻi mākou i ʻike ai i kekahi poʻe ʻIlikini. 7. Pāʻina awakea ihola i ʻaneʻi. 8. ʻAʻole nō i lōʻihi ke kū ʻana a holo akula nō ma luna o nā ʻāina panoa, kahi a nā ʻīlio kula ʻōlohelohe (prairie dogs) e kukū mai ana me ka makaʻu ʻole. 9. Iā mākou e holo nei ua hāʻule ihola kekahi kuāua koʻikoʻi, a na ia mea i lawe mai i ke ea huʻihuʻi a ʻoluʻolu. 10. Ma ka hola 6:00 ua hiki akula mākou i Council Bluff. 11. He kūlanakauhale ʻano māhuahua kēia a he hale hoʻolulu kaʻa ʻano nui nō hoʻi ma ʻaneʻi. 12. Ma ʻaneʻi i wehe ʻia aku ai kekahi mau kaʻa ʻōhua, a hoʻokuʻi ʻia maila he mau kaʻa hou. 13. I ʻaneʻi ko mākou pāʻina ahiahi.

14. He nui nā alahao e hui ai ma ʻaneʻi, a nui nō hoʻi nā hale hana. 15. No ka pōʻeleʻele ʻaʻole ʻike ʻia aku o ke kūlanakauhale. 16. ʻAʻohe nō i lōʻihi ke kū ʻana a holo akula nō ma ko mākou alahele.

Pōʻalima, Iulai 15 (p. 129)

1. Ua hiki ihola mākou ma kahi i kapa ʻia ʻo North Platte, a i ʻaneʻi ko mākou pāʻina kakahiaka. 2. He ʻano maikaʻi nō kēlā wahi. 3. Eia kēia wahi i loko o kekahi awāwa, he mau puʻu ma nā ʻaoʻao, ua ʻōlohelohe naʻe i ka lāʻau ʻole. 4. Akā ma kahi mamao aku e ʻike ʻia aku nō ke keʻokeʻo mai a ka hau i luna o nā mauna. 5. Pau nō ka pāʻina ua holo akula nō ma waena o nā māla huika, waina, a me nā māla hua ʻai ʻē aʻe. 6. Ma ka hola 1:00 hiki akula mākou i Sydney, a i ka nānā aku he panoa wale nō kēia wahi, a kākaʻikahi nō hoʻi nā kauhale. 7. ʻAʻole au i manaʻo e hiki ana e loaʻa kekahi mea e pāʻina ai ma ʻaneʻi, akā ua loaʻa nō naʻe, a ma hope o ka hoʻohāinu ʻana i ko mākou lio hao i ka wai ua holo hou akula nō mākou a hiki i Cheyenne. 8. He kūlanakauhale ʻano nui nō kēia, a he ʻeiwa hale pule aʻu i helu ai. 9. He nani ko lākou hana ʻia ʻana. 10. He lehulehu nō hoʻi ka poʻe i hele mai no ka ʻike i nā aliʻi. 11. He mau minuke wale nō ke kū ʻana a holo nō, a ma ka hola 7:00 ua pāʻina ihola ka ʻaina ahiahi.

Page 70: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

70

Pōʻaono, Iulai 16 (p. 129)

1. I kēia kakahiaka nui hiki akula mākou i Green River, a pāʻina ihola ka ʻaina kakahiaka. 2. He wā pōkole a holo akula nō ke kaʻa. 3. ʻAʻohe nō he ʻano maikaʻi o kēia wahi, he ʻōneanea wale nō. 4. Ma kēia alahele ʻike akula mākou i kekahi mau puʻu me he lā ua poʻa ʻia e ka wai, a i ka nānā aku ua like me kekahi hale kākela ke kū mai, a me he pueo lā kekahi, a me liona lā nō hoʻi kekahi, a pēlā aku. 5. He ulunahele nō hoʻi ma kēia wahi, a paʻapū nō hoʻi i nā pua makanāhelehele, a ma ka hola 2:00 hiki akula mākou i Montpelier. 6. He wahi kūlanakauhale ʻuʻuku nō kēia, he hoʻokahi no wahi hōkele a kākaʻikahi nō hoʻi nā kauhale. 7. A ʻoiai mākou e pāʻina ana hoʻopiha ʻia ana nō ka ʻenekini i ka wai, a i ka piha ʻana nō ʻo ka holo akula nō ia.

8. ʻAʻole nō hoʻi i lōʻihi loa aku ka holo ʻana hiki akula mākou ma kahi i kapa ʻia ʻo Soda Springs. 9. He wahi ʻano maikaʻi iki kēia i ka nānā aku, he ʻuʻuku nō naʻe. 10. He hoʻokahi no hōkele, a i ʻaneʻi naʻe ka poʻe i loaʻa i kekahi ʻano maʻi e hele mai ai e ʻauʻau i loko o nā kiʻo wai māpuna mai ka honua mai. 11. He nui ka poʻe i hoʻōla ʻia mai ko lākou mau pilikia maʻi, ma muli o ka ʻauʻau ʻana i loko o kēia mau kiʻo wai māpuna. 12. He pōkole nō ke kū ʻana o ke kaʻa ma ʻaneʻi a holo akula nō. 13. A iā mākou e holo nei ke hoʻokokoke aku nei mākou i ke kuahiwi, a ke ʻike nei mākou i nā ululāʻau paina ma kēlā a me kēia ʻaoʻao o ke awāwa. 14. Ma ka hola 7:00 hiki akula mākou ma kahi kūlanakauhale ʻuʻuku ʻo Pocatello, a pāʻina ihola ka ʻaina ahiahi.

15. Ma ʻaneʻi nō hoʻi mākou i ʻike ai i kekahi poʻe ʻIlikini, ʻaʻole nō i lōʻihi loa ke kū ʻana a holo akula nō. 16. A ʻoiai ua uhi ihola ka pōʻeleʻele ua hiki ʻole ke ʻike ʻia aku kahi a mākou e holo nei, a ʻoiai ke lū mai nei nā Pāʻele lawelawe i nā wahi moe, ʻaʻole i liʻuliʻu ua hoʻi akula nā ʻōhua no ka hōʻoluʻolu ʻana.

Lāpule, Iulai 17 (p. 130)

1. Ma kēia kakahiaka nui ua hiki akula mākou i kekahi wahi hoʻolulu ma kekahi wahi panoa. 2. Ma kēia wahi ua nahā ke alanui i ka ʻeli ʻia e ka wai, a ua kali mākou a hiki i ka hola 11:00, ʻoiai ka poʻe kanaka e hana hou ana i kahi o ke alanui i pōʻino. 3. A i ka pau ʻana nō hoʻi o nā hemahema o ke alahao ua holo hou akula nō mākou me kekahi kaʻaahi ʻokoʻa i hui ʻia mai. 4. Ke piʻi nei mākou ma ka ʻaoʻao o kēia kuahiwi nui, a iā mākou e piʻi nei kāʻalo ihola mākou ma kahi i kapa ʻia The Devil`s Slide (Kahi Heʻeholua a Kiapolō), a a like me mākou e piʻi nei pēlā no ka māhuahua mai o ka nani o nā mea a mākou e ʻike nei. 5. Ma ka hola 1:00 ua pāʻina ihola nō mākou i loko o ka lumi ʻaina o ke kaʻa. 6. Ma hope o ka pāʻina ua nonoho ihola mākou ma nā puka aniani e kiʻei ana me ka mahalo ʻana i ka nani o kēia wahi. 7. Kāʻalo ihola nō hoʻi mākou ma nā hale o ka poʻe ʻeli nānahu, nā lua nānahu, a mai kēia wahi aku i hoʻouna ʻia aku ai ka nānahu i nā wahi like ʻole o ka ʻāina. 8. Aia nō hoʻi he mau wahi olo papa nui, kahi e ʻokiʻoki ʻia ai o ka papa a hoʻouna ʻia aku ma nā ʻauwai a hiki i kekahi wahi hoʻāhu papa. 9. He mau mile lehulehu ka lōʻihi o kēia mau ʻauwai papa, a he ikaika nō hoʻi ka wai mai ka mauna mai.

Page 71: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

71

10. Ma ka hola 5:30 hiki akula mākou i Caldwell, he wahi hale hoʻolulu ʻuʻuku nō kēia, a ma laila ko mākou pāʻina ahiahi. 11. Ma hope o nā hoʻonanea ʻana ua hoʻi akula e hōʻoluʻolu no ia pō, me ka māluhiluhi nō o ka ʻokukuʻu wale iho nō a pō ka lā, i luna o nā noho.

Pōʻakahi, Iulai 18 (p. 131)

1. I kēia kakahiaka nui komo ana mākou i Ogden, Utah. 2. He kūlanakauhale ʻuʻuku wale nō kēia he nani naʻe i ka nānā aku. 3. Ua kanu ʻia nā lāʻau uliuli a kiʻekiʻe ma nā ʻaoʻao o nā alanui. 4. Aia nō hoʻi he mau hale kalepa, a he mau hale hana pia nō hoʻi kekahi. 5. ʻO kekahi mau kauhale ua kūkulu ʻia ma nā wahi piʻina e like me Nuʻuanu. 6. Ma hope o ka pāʻina ʻana ua holo hou akula nō mākou ma ko mākou alahele. 7. Aia mākou i kēia manawa ma kahi he 2,000 kapuaʻi ke kiʻekiʻe, a i ka nānā ana aku iā lalo ua ʻike ʻia akula kekahi loko wai nui, a ua haʻi ʻia he nui loa ke kāmano ma kēia loko wai. 8. I ʻaneʻi e hele mai ai kekahi poʻe i ke kīkī manu a me nā holoholona liʻiliʻi ʻāhiu, a lawaiʻa nō hoʻi. 9. He nani maoli nō kēia wahi a mākou e holo nei, uliuli maikaʻi nā ulu lāʻau, a ʻike ʻia aku nō hoʻi ke keʻokeʻo mai o ka hau ma waena o nā lāʻau. 10. Komo akula mākou i loko o kekahi mau hale pale hau (snow sheds) he 40 mile ka loa a he lōʻihi ka manawa e holo ai a puka aku ma kēlā ʻaoʻao. 11. Kāʻalo ihola mākou ma kahi i kapa ʻia ʻo Cape Horn, a iā mākou ma kēia wahi ʻike ʻia akula ka ʻā ʻia mai o ka ulu lāʻau

e ke ahi. 12. Ma kēia wahi i hoʻomaka aku ai ka iho ʻana o ke alahao. 13. He nani loa ka nānaina o ka ʻāina ma kēia wahi, a iā mākou e iho nei no kekahi mau mile ua hiki akula mākou i Kakalameko, he kūlanakauhale aliʻi o Kaleponi. 14. He kūlanakauhale nui kēia, a ʻoiai mākou e holo aku nei, ʻike wale ʻia aku nō ka hale aupuni, nā hale ʻoihana, nā hale hana hao, a me nā mea he nui loa. 15. Ma ka hola 5:00 i komo aku ai mākou i ʻaneʻi o ka manawa i pau mai ai ka hana a nā kānaka a e hoʻi ana i ko lākou mau home. 16. I koʻu nānā aku me he lā ua like nō kēia kūlanakauhale me Honolulu nei. 17. Ua hoʻopuni ʻia nā kauhale me nā wahi pā kūpono, me nā wahi mea kanu nō hoʻi. 18. ʻAʻole nō hoʻi i lōʻihi ke kū ʻana ma ʻaneʻi a holo nō mau mile ka loa, ma waena o nā ālialia paʻakai, no Oakland ma luna aku o kekahi uapo lōʻihi me ka holo mālie ʻana o ke kaʻa. 19. Ma kēia wahi aʻu i ʻike ai i ka nui o ka poloka (frogs) a nui nō hoʻi ko lākou hana kuli. 20. Ma ka hola 10:00 hiki mākou i Benecia, a hālāwai me ke Kanikela David McKinley, a holo pū maila ʻo ia me mākou a hiki i Oakland ma ka hola 12:00. 21. He nani ka nānaina o ke kūlanakauhale i ka ʻaʻā mai a nā kukui uila. 22. Ua mākaukau nō hoʻi nā kaʻa lio. 23. Holo akula nā aliʻi kau ma ka moku muliwai (ferry boat) a hoʻi loa akula no Kapalakiko, a noho ihola nō hoʻi au ma hope e hoʻoponopono i nā ukana o mākou. 24. I koʻu hiki ʻana aku i ka hōkele e hui aloha pū ʻana nā mākua aliʻi me nā keiki Kawananakoa a me Kūhiō a me Mrs. Swan, ka wahine ukali o ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani ma mua aku.

Page 72: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

72

25. Ma hope o ka pāʻina māmā ʻana ua hoʻomaha ihola nō nā aliʻi a hōʻoluʻolu i ia pō.

Pōʻalua, Iulai 19 (p. 133)

1. I kēia kakahiaka ua hoʻomākaukau ihola nō i ko mākou mau ukana no ka hoʻi mai no Honolulu. 2. Ua hōʻea mai nō hoʻi kekahi mau hoaaloha o nā aliʻi e hāʻawi mai i ko lākou aloha hope. 3. Ma ka hola 1:00 p.m. ua haʻalele ihola mākou i ka hōkele a holo akula no ka uapo, kahi a ka mokuahi Australia e kū ana. 4. E kakali mai ana nō hoʻi kekahi mau hoaaloha ma laila me nā pōkē pua no ka hāʻawi ʻana mai i ke aloha iā mākou a pau. 5. Ma ka hola 2:00 ua hemo akula nā kaula hoʻopaʻa o ka moku, a lewa akula mākou i waho o ke awa, me nā hainakā e kiani ana i ka makani. 6. He manawa pōkole ua hiki akula i ka ʻĪpuka Gula. 7. He mālie ke kai, a ʻike pono akula nō hoʻi mākou i kekahi ʻaoʻao o ke kūlanakauhale ʻo Kapalakiko a me kona nani. 8. E ʻike ʻia aku ana nō hoʻi ka hale ʻauʻau kaulana ke Cliff House, a ma lalo iho ma luna o nā puʻu pōhaku i loko o ke kai i ʻike ʻia aku ai nā sila i ka momoe mai i ka lā. 9. A iā mākou e puka nei, e komo mai ana nō hoʻi kekahi mau moku i loko o ke awa. 10. He manawa pōkole ua kaʻa hope loa akula ka ʻāina a ʻau hou maila nō mākou i ka Moana Pākīpika, no Hawaiʻi. 11. Hoʻonanea iki ihola nā aliʻi no kekahi mau hola a laila hoʻi akula e hōʻoluʻolu. 12. A pēlā pū me mākou a pau. 13. Maikaʻi nō ke ola o nā aliʻi.

Pōʻakolu, Iulai 20 (p. 134)

1. Mālie maikaʻi ka moana i kēia kakahiaka nui. 2. He wahi ʻonawaliwali ko ka Mōʻī Wahine, a no laila noho nō lāua i loko o ko lāua lumi e pāʻina ai. 3. ʻAʻohe nō he mea ʻano nui o kēia kakahiaka. 4. ʻO nā mile i holo ʻia a hiki i ka hola 12:00 o kēia lā he 295. 5. Ma hope o ka pāʻina ahiahi ua hoʻonanea ihola nō hoʻi ma nā ʻoneki, a hiki i ka hola 10:00 hoʻi akula no nā lumi moe no ka hōʻoluʻolu ʻana.

Pōʻahā, Iulai 21 (p. 134)

1. He mālie nō kēia kakahiaka. 2. Ke ʻano ʻeha nei nō ka wāwae o ka Mōʻī Wahine. 3. ʻAʻohe nō he mau hana ʻē aʻe o kēia lā o ka nānā wale nō i nā lani a me ke kai. 4. He 303 mile ko mākou māmā holo i kēia lā.

Pōʻalima, Iulai 22 (p. 134)

1. Ke hahai nei nō ka mālie ma hope o nā aliʻi. 2. Ua maikaʻi iki aʻe ka Mōʻī Wahine. 3. He 314 mile ka holo o kēia lā. 4. Ua māhuahua maila nā ʻōhua i luna o ka ʻoneki, ma muli o ke ʻano pau o ke poluea. 5. ʻO nā hana mau nō o ke ahiahi a hoʻi e hiamoe.

Page 73: He Moʻolelo PōkoleHe haʻawina a he haliʻa nō ia no ke au i hala loa aku, no ke ʻano o ka nohona o ia manawa, ma Hawaiʻi a ma nā ʻāina ʻē kekahi. 6. Pēlā nō ka waiwai

James W.L. McGuire Moʻolelo Pōkole – 1887 (1938) (hōʻano hou ʻia e Kepano) [10/14/2015]

73

Pōʻaono, Iulai 23 (p. 135)

1. He malino ke kai i kēia kakahiaka, a maikaʻi nō hoʻi ka Mōʻī Wahine a hiki ke iho i lalo i ka lumi ʻaina no ka pāʻina kakahiaka. 2. O nā hana maʻamau nō a hiki i ka hola 9:00 o ka pō a hoʻi e hōʻoluʻolu. 3. He 307 mile ka māmā holo o kēia lā.

Lāpule, Iulai 24 (p. 135)

1. ʻO ia mau nō ka hahai o ka mālie iā mākou. 2. E like me nā lā ʻē aʻe i hala pēlā nō kēia lā. 3. Hoʻokahi no mea nui ʻo ka leo o ke kuene, kāhea inoa mau i ke kakahiaka, awakea a ahiahi, o nā lā a pau. 4. ʻAʻole naʻe he leo kūʻē, no ka mea he hauʻoli mau nā ʻōhua e lohe i ke kani mai o ka leo o ke kuene. 5. ʻO ka māmā holo o kēia lā he 302 mile.

Pōʻakahi, Iulai 25 (p. 135)

1. ʻAʻohe wahi mea a ʻike ʻia o Laʻamaomao mā a me Kuapakaʻa mā hoʻi, no laila mau nō ko mākou hoʻonanea i luna o ka ʻoneki. 2. He 280 mile ka helu o kēia lā. 3. A ʻoiai ʻo ke ahiahi hope kēia a hehi aku nā wāwae i ka lepo aloha o Hawaiʻi i ka lā ʻāpōpō, no laila ua hāʻawi ke kāpena i kāna pāʻina aloha hope i nā ʻōhua, a like me ka mea maʻamau ma nā moku holo moana. 4. Ua hauʻoli nā poʻe a pau a hiki i ka hola 9:00 a hoʻi akula e hōʻoluʻolu.

Pōʻalua, Iulai 26 (p. 135)

1. Ala kakahiaka nui loa aʻe nei mākou a pau i kēia kakahiaka, no ke ake nō e ʻike i ka ʻāina. 2. ʻO Molokaʻi ka i ʻike mua ʻia ma ka ʻaoʻao hema o ka moku. 3. ʻAʻohe ʻike ʻia mai o Oʻahu no ka paʻa i ke ao. 4. Ma ka hola 8 pāʻina kakahiaka ihola, me ka ʻāwīwī nō naʻe ʻo ka pau koke aʻe a piʻi i luna e nānā i ka ʻāina. 5. A pau nō hoʻi ka pāʻina ua hoʻomākaukau iho i nā wahi ʻopeʻope no ka lele ʻana aku i uka. 6. Ma ka hola 10:30 kāʻalo ihola mākou ma waho o Kāhala, a i ka hoʻokokoke ʻana mai i Kaimana Hila ua ʻike ʻia akula ka moku kolo ʻEleu e holo mai ana, a i ke kokoke ʻana mai ʻike ʻia aku ka Hon. Cleghorn (Ake) a me Major John D. Holt, i holo mai no ka hoʻokipa ʻana aku i nā aliʻi a me nā ukali. 7. Ua hoʻomau akula nō mākou a hiki i ka Nuku o Māmala, a laila kau akula nā aliʻi a me nā ukali ma luna o ka moku kolo ʻEleu, a holo loa akula no ka uapo. 8. I ke kāʻalo ʻana aʻe o ka ʻEleu ma ka hale ipukukui ua hāʻawi ʻia maila nā pū aloha he 21 no ka Mōʻī Wahine, e kekahi moku manuā e kū ana i loko o ke awa. 9. Ma ka uapo hoʻi i ka wā i lele aku ai ʻo nā aliʻi ua hāʻawi maila ka Pāna Puhi ʻOhe i ke Mele Lāhui i aloha nui ʻia, Hawaiʻi Ponoʻī i ukali ʻia mai e Aloha ʻOe. 10. Ua piha ka uapo i nā makaʻāinana i hele mai e ʻike a e hāʻawi i ko lākou aloha i nā Aliʻi Wāhine o Hawaiʻi. 11. Ua kau aku nā aliʻi a me nā ukali ma luna o nā kaʻa nō ka Hale Aliʻi ʻIolani, a ma laila i hui aloha ai ka Mōʻī a me ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani me ke Kamāliʻi Wahine Liliʻuokalani me ko lāua mau ukali. 12. ʻO kēia ka hopena o ka moʻolelo o ka huakaʻi a ka Mōʻī Wahine Kapiʻolani o Hawaiʻi i ka Iubilē o ka Mōʻī Wahine Wikolia o Beretania Nui.