hc 22 a presentatie postmodernisme
TRANSCRIPT
HV-Midden-Holland
1
Vensters uit de Humanistische Canon
www.humanistischecanon.nl
Bespreking: 2 juni 2015
Inleider: Peter de Wit
Venster Postmodernisme
Tijdsperiode Heden
Thema Voorbij idealen en waarheden Een scheidslijn dwars door het humanisme
Belangrijke denkers Michel Foucault de woorden en de dingen vallen niet samen
Jean François Lyotard het einde van de grote verhalen
HV-Midden-Holland
2
Agenda
1. Het voorafje doel van de Canon
2. Postmodernisme het venster voorbij de moderne idealen en waarheden
Michel Foucault de woorden en de dingen vallen niet samen
Jean François Lyotard het einde van de grote verhalen
3. Voorbij het postmodernisme
Luc Ferry na de afbraak van de idealen
Susan Neiman waarom zou je volwassen worden ?
Ruud Meij ontwikkel moreel oordeelsvermogen
4. De hamvraag brengt dit thema mijn denken verder ?
HV-Midden-Holland
3
Het voorafje
Het namenrondje
heb ik ook uw emailadres ? o alle deelnemers kunnen de sheets per email krijgen
HV-Midden-Holland
4
Het voorafje
Humanistische Canon
35 Vensters
Doel geschiedenis en actualiteit
o verder lezen
‘Het’ humanisme ligt nergens vast
o is historisch veranderlijk
Wat houdt humanisme dan in ?
Website HV vindt u dit belangrijke waarden ? zelfbeschikking verantwoordelijkheid redelijkheid
gelijkwaardigheid verdraagzaamheid solidariteit en rechtvaardigheid
dan bent u humanist !
HV-Midden-Holland
5
Het voorafje
Drie hoofdlijnen in de Canon
1. uitgangspunt: kritisch denken - vanuit menselijke vermogens 2. streven: sociale rechtvaardigheid 3. ideaal: ontplooiing van het individu
Eigentijds Humanisme
Drie pijlers van het HV-humanisme de combinatie van deze drie hoofdlijnen o zelf denken geen autoriteit of geopenbaarde kennis
o samen leven een politiek-moreel streven
o persoonlijke ontplooiing levenskunst
Postmodernisme: het denken
HV-Midden-Holland
6
Het venster: Postmodernisme
Postmodernisme werk, koop consumeer, sterf
Letterlijk: post = na het modernisme bloei periode
o vanaf 1989 - val van de muur (neo-liberalisme) o tot 2000 - internet zeepbel
In de maatschappij consumptiemaatschappij
o minder traditionele samenlevingsvormen o voortgaande informatietechnologie en globalisering Marcel Duchamp o voortgaande individualisering
dominante waarden: zelfontplooiing, hedonisme
In kunst, cultuur en filosofie cynisch, oppervlakkig, commercieel
o géén: universele verlichtingsidealen o wel: pragmatisme en technocratie
Postmodernisten benadrukken: relativiteit van waarden
HV-Midden-Holland
7
Postmodernisme
Waarheid is een constructie
Relativisme en zelfkritiek waarheid is een constructie
o kennis van de wereld komt via de media, via beelden feit en fictie - niet te onderscheiden
o géén fundament om kennis op te bouwen
rede en rationaliteit zijn van hun voetstuk gevallen o politieke ideologieën zijn in catastrofes geëindigd
Auschwitz, Hiroshima, Goelag o géén grote verhalen meer van vooruitgang en emancipatie
kritiek op het westerse superioriteitsbesef o diversiteit wint het van eenvormigheid
Het einde van de Verlichtingsidealen (rechtvaardigheid, democratie)
HV-Midden-Holland
8
Postmodernisme
Scheidslijn binnen het hedendaagse humanisme
Postmoderne humanisten het fundament van beschaving
o niet: universeel stelsel van rationele waarden o wel: pluralisme en erkenning van verschil
zitten in het defensief o worden gediskwalificeerd als anti-Westerse relativisten
Moderne humanisten legitimeren hun idealen op basis van de Verlichting
o rationaliteit o secularisme o liberalisme
De Canon: de toekomst zal het leren welke stroming gelijk krijgt
o PdW: geen verdere onderbouwing van deze scheidslijn
HV-Midden-Holland
9
Doorkijk: Michel Foucault (+ 1925-1985)
Waarom waarheid ? Blad van de Gereformeerde Bond
Vroege – late Foucault vroeg: macht, disciplinering rolgedrag
laat: menselijke vrijheid door zelftechnieken levenskunst
Waarom dat verlangen naar waarheid ? de filosofie beschouwt zich als hoedster van de waarheid
o en meent: de waarheid kan in woorden worden uitgedrukt
stelt een fundamentele vraag o waarom draait de hele westerse cultuur om de waarheidsplicht ?
waarschuwt voor waarheidssystemen o pogingen macht over de geleefde werkelijkheid te verkrijgen o kenners van de waarheid streven naar macht
zijn inspiratiebron: o.a. Nietzsche o niet gericht op het bouwen van een filosofische systeem o wel: recht doen aan persoonlijke ervaringen
Foucault: is er een antwoord mogelijk op de vraag ‘wie zijn wij ?’ ?
HV-Midden-Holland
10
Foucault
De woorden en de dingen (1966) Las Meninas, Velázquez (1656)
Wat is werkelijkheid ? in de Renaissance
o we kennen de wereld omdat de wereld en ons kennen op elkaar lijken
o de mens denkt in gelijkenis
in de vroegmoderne tijd (vanaf Descartes) o twijfel - scepticisme: we hebben ideeën o scharnierpunt Kant: in welke mate kan ik kennen ?
in de laat-moderne tijd (vanaf de 19e eeuw) o de menswetenschappen
confronteert de mens met zijn begrenzing o géén continue vooruitgang in onze kennis
niet één wetenschappelijke methode dingen zijn niet altijd wat ze lijken Magritte de onmogelijkheid van een centrale positie in de wereld
Foucault: wetenschap en filosofie geen aanspraak op waarheid
HV-Midden-Holland
11
Foucault
De blinde vlek van het humanisme
Het moderne -humanistische- mensbeeld bestaat uit een verdubbeling
o de mens is subject en object tegelijk onderzoekt zichzelf om zijn waarheid te kunnen vinden
de blinde vlek o de aanname dat wetenschap ware uitspraken doet o de eenheid van woorden en dingen is een fictie
woorden drukken de waarheid niet eenduidig uit
wat overblijft is interpretatie o ik interpreteer mezelf zonder ooit de waarheid te vinden
heuristiek de ontvanger interpreteert
Foucault: ook dit humanistisch mensbeeld zal overgaan in een nieuw mensbeeld
HV-Midden-Holland
12
Doorkijk: Jean-François Lyotard
(+1925-2000) Het onmenselijke
De kritiek in Frankrijk op het humanisme de 2 wereldoorlogen, de Holocaust
o hoe te denken over vooruitgang en maakbaarheid
bouwt voort op Heidegger en Nietzsche o de ontwikkeling van het weten garandeert geen vooruitgang van de samenleving
‘Over het onmenselijke’ (1988)
menselijkheid o positieve eigenschappen: autonomie, rationaliteit o OOK: het onmenselijke is een aspect van het menselijk zijn
twee verschijningsvormen van onmenselijkheid o het systeem
de toenemende complexiteit van informatietechnologie, kapitaal en politiek o de onbepaaldheid en relatieve onbepaalbaarheid van elk kind
het gevoel van de mens voor situaties is de toegang tot menselijkheid
het systeem is te ingewikkeld voor onze vorm van rationaliteit
HV-Midden-Holland
13
Voorbij het postmodernisme
De Canon . . . . en nu verder
De kern van het postmodernisme waarheid is een constructie
o rede en rationaliteit zijn van hun voetstuk gevallen
grote verhalen over vooruitgang en emancipatie zijn niet houdbaar o diversiteit wint het van eenvormigheid
kritiek op het westerse superioriteitsbesef o waardenrelativisme
afscheid van het humanisme van de Verlichting
Een scheidslijn binnen het humanistisch denken ‘postmoderne’ humanisten ,
o geen universeel stelsel van rationele waarden o pluralisme en erkenning van verschil
‘moderne’ humanisten o legitimeren hun idealen op de Verlichting
PdW vraag: hoe komen we het waardenrelativisme voorbij
HV-Midden-Holland
14
Luc Ferry (1951)
Het begin van de afbraak van idealen [Beginnen met filosofie, 2006]
De filosofen van de achterdocht Nietzsche
o bestrijdt idealen als afgodsbeelden idealen verzinnen een hiernamaals dat beter is
Marx, Freud o achter traditionele waarden zitten
belangen, onbewuste keuzen, diepere oorzaken
de menswetenschappen o zetten deze deconstructie door
Waar leidt dit toe ? een eindeloos kritisch denken tegen afgodsbeelden
o een sacralisering van de bestaande werkelijkheid o een voetval voor de bestaande werkelijkheid: het amor fati
cynisme o enige ambitie: een doeltreffende aanpassing aan de werkelijkheid
HV-Midden-Holland
15
Luc Ferry
Waar ging het mis ?
De belofte van humanisme door de Verlichting het streven
o de natuur en de geschiedenis beheersen o democratie: een rechtvaardigere en vrijere wereld
slaat uiteindelijk in zijn tegendeel om
De Verlichting wil de wereld begrijpen d.m.v. wetenschap en filosofie
o en gebruiken voor bepaalde doelen
de beheersing van de natuur o aanwenden in ons voordeel
nuttig voor de mensheid: rechtvaardigheid, vrijheid en geluk
De postmodernisten: het wordt een wereld van techniek het technisch mogelijke beheerst de ontwikkeling van de maatschappij
o niet het behalen van het doel
zichtbaar in de globalisering
HV-Midden-Holland
16
Luc Ferry
Wetenschap wordt techniek
De beweging van de samenleving een blind proces
o buiten de bewuste wil van individuen het mechanische resultaat van concurrentie tussen bestanddelen
niemand is zeker van de ongecontroleerde ontwikkelingen o wat overblijft is onzekerheid
wat hebben we: technische vaardigheid o instrumentele rationaliteit
als . . . dan . . . o het doel wordt niet gekozen
Postmodernisme het ideaal van de Verlichting is verbrijzeld
o blijft over: de bestaande werkelijkheid o een wereld van onzekerheid
Ferry: hoe krijgen we weer greep op de loop van de geschiedenis ?
HV-Midden-Holland
17
Luc Ferry
Hoe het cynisme vermijden?
Het amor fati geeft gemoedsrust
o MAAR is onmogelijk onder alle omstandigheden
soms moet je kiezen: wel/niets doen o ziek kind, spoedeisende militaire keuze
volledig deterministisch denken lukt niet o we kennen mensen vrijheid toe o geen mens kan afzien van waardeoordelen
De boodschap van Ferry: vervolmaakbaarheid het vermogen om ons van de natuur en de geschiedenis los te maken
o vrijheid ligt in ons positieve vrijheid o waarden liggen buiten ons bedenken we niet zelf
na het postmodernisme = verruimd denken o niet meer het eigen standpunt centraal stellen o inzicht verwerven uit waarden die ver van je af staan
in de collectieve geschiedenis vindt het humaniseringsproces plaats
HV-Midden-Holland
18
Susan Neiman (1955)
Socrateslezing 2014
Europa heeft een gebrek aan durf
o terughoudendheid t.o.v. de rest van de wereld is destructief
een krachtig idee van Europa heeft zijn wortels in de Verlichting
Tegen karikaturen van de Verlichting de Verlichting zag de mens niet als perfect
o zag vooruitgang niet als noodzakelijk Durf te weten
zag de wetenschap niet als onfeilbaar o zag in technologie niet de oplossing voor alle problemen
Afwijzen van de Verlichting leidt tot een postmodern wantrouwen
Een voorstander van de Verlichting is een voorstander van het begrijpen van de wereld
o om deze te kunnen verbeteren
HV-Midden-Holland
19
Susan Neiman
De waarden van de Verlichting Lynn Hunt over mensenrechten
De vijf sterkste waarden 1. internationalisme - wereldwijd denken 2. recht op geluk - rechtvaardigheid en fatsoen 3. rede - als recht tot nadenken 4. eerbied - voor wat buiten onze macht valt 5. hoop - op morele vooruitgang
Economische en technologische groei waren geen doel op zich
o helpen tegen armoede en ziekte
Morele vooruitgang mensenrechten
o afschaffing van slavernij o minder martelingen
Als we willen handelen moeten we geloven dat vooruitgang mogelijk is
HV-Midden-Holland
20
Susan Neiman
Waarom zou je volwassen worden ? (2014)
Volwassen zijn – gewoonlijk je doet afstand van verwachtingen en dromen
o aanvaardt de werkelijkheid o berust in een minder avontuurlijk leven
Het volwassenheidsmodel van Immanuel Kant de jonge jaren zijn dogmatisch
o wat aangereikt wordt is absolute waarheid
de adolescent is sceptisch o ontdekt dat de wereld anders is dan behoort te zijn
volwassenheid is leven zonder zekerheid o en tegelijk erkennen dat we er naar moeten blijven streven
De boodschap van Neiman tot een andere maatschappij komen
o is onmogelijk zonder een voldoende groot aantal volwassenen
Erken zowel idealen als de realiteit
HV-Midden-Holland
21
Ruud Meij
De postmoderne vrijblijvendheid voorbij o op de HV-website n.a.v. Hebdo-aanslag
Leven en laten leven is voorbij dan geef je de moraal prijs
o waar alleen vrijheid heerst stuiten we op een moreel niemandsland
samen de toekomst vormgeven o behoefte aan positieve waarden
Geen ‘beginselmaatschappij’ eigen beginselen heilig verklaren
o wordt al snel een individueel recht om te beledigen
geen oneindig touwtrekken o niet vasthouden aan je eigen gelijk
De boodschap van Meij: werk aan een ‘oordeelsmaatschappij’ daag mensen uit
o binnen de grenzen van de rechtsstaat nieuwe waarden en oordelen formuleren
Ontwikkel het moreel oordelen
HV-Midden-Holland
22
Afsluiting
Discussiepunten
Kunnen we het waardenpluralisme voorbij komen ? postmodernisten: iedereen zit in zijn eigen waarheidssysteem
humanisten: willen respect voor de waarden van anderen o zijn er fundamentele gemeenschappelijke waarden te vinden ? o zijn waarden menselijke bedenksels ?
Kunnen we greep krijgen op de wereldgeschiedenis ? postmodernisten: de wereld is een chaos
Luc Ferry: streeft naar Vervolmaakbaarheid van mens en wereld
Susan Neiman: wil idealen combineren met realiteitzin
Ruud Meij: wil moreel oordelen ontwikkelen
Is humanisme een seculier geloof ? zijn we de afbraak van de idealen voorbij ?
HV-Midden-Holland
23
De hamvraag
Brengt dit thema mijn denken verder ?
Postmodernisme = waardenpluralisme waarheid is een constructie
o er is geen grond voor universele idealen
pragmatisch o de wereld is een chaos
een cynisch wereld- en mensbeeld
Eigentijdse humanisten Luc Ferry: vervolmaakbaarheid is mogelijk
Susan Neiman: combineer idealisme met realiteitszin
Ruud Meij: ontwikkel moreel oordeelsvermogen
De canon: een scheidslijn binnen het humanisme o de toekomst zal het leren welke stroming gelijk krijgt