NR

MAGASINET

HARDANGER-FJORD

DESEMBER 2014 - 9. ÅRGANG

FRÅ SKJERGARD

I SUNNHORDLAND

- TIL FRUKTHAGAR I

HARDANGER

2

INFORMASJONSBLAD - GRATIS

FRÅ NORDKAPP TIL LINDESNES

Moderne luksus

FYLKESMANNEN, STATEN SIN FORLENGA ARM I HORDALAND

BRUDEFERDEN I HARDANGER

3

Andreas Munch sitt dikt om det kjente male-

riet, ”Brudeferden i Hardanger”, malt av Adolph

Tidemann og Hans Gude i 1848 er ein faciner-

ande dokumentasjon på at dei som var her før

oss såg og dokumenterte verdiane av landskapet

og fjorden.

Sidan den tid har mange brudefylgje glidd både

på og over Hardangerfjorden. Frå Bømlahuk til

Odda, og i alle sidefjordane. Bygdene vaks fram,

vegen mellom bygdene, og limet mellom folk,

var fjorden.

Hardanger Sunnhordlandske Dampskipsselskap,

verdas flottaste og mest klangfulle rederinamn,

kryssa fjorden, og knytte kontakten mellom folk

gjennom generasjonar. Ein fasinasjon, ingenting

mindre. Eit høgdepunkt i vestlandskulturen!

Fjordane, er fleire gonger i seinare år kåra til

det reisemål flest menneske på jorda ynskjer å

oppleva, få lov å reisa til. Den vakraste av alle

fjordar har vi som ei hovudpulsåre gjennom vår

eigen region, Hardangerfjorden. Snakkar meg om

å ha fått heile kaka, pynten, kremen, fyllet, og på

toppen av alt, fått gullskei til å forsyna oss av alt

dette med.

Fjorden er som ei 4-felts livsnerve gjennom

nabolaget vårt, med parkeringsplassar i eple-

hagar, krabbe og fisk rett under taren, og verdas

leiande Lifesaving Equipment i fjæresteinane.

Noregs største førekomst av hjort, nasjonalparkar,

trolltunge, isbrear, fossar og fjell ligg som uslipte

diamantar. Du treng ikkje svart belte i økonomi

for å forstå kva verdiar vi er tilgodesett med.

Frå strandebarmar til store oljetankarar,

plattformer, jekter, fiskebåtar, bruksbåtar

i ulike storleikar og ikkje minst livbåtar, og

moderne gassferjer. I tre, i stål, i aluminium,

i plast. Det er ingenting folket langs

Hardangefjorden ikkje får til å flyta.

Hardangerfjorden om 50 år? Kven eig

den friske lufta, og det reine vatnet?

Veit du det? Kanskje du vil skriva om det

i Hardangerfjordmagasinet?

Fylkesmann Lars Sponheim seier til

magasinet, i ein prat vi har hatt med han,

at vi må læra oss til å forstå at naturen har

ein eigenverdi! Les om hans bekymringar for

Hordalandssykja, eller dei gode hensikters

tyrani! Det kan bli ei stor utfordring for

Hardangerfjorden.

Vi veit i alle høve at korleis vi forvaltar fjorden,

som vi i prinsippet har på lån frå våre born, blir

heilt avgjerande. Skal dei få ta del i opplevingane

vi har, eller må vi snart leggja Hardangerfjorden i

respirator?

Den som kviskrar, han lyg, den som lyg, han

stel, og den som stel, han drep. Og den som

drep, han kjem i fengsel, og kjem aldri meir ut!

Ikkje sikkert at fylgjene av konsekvensane

alltid blir slik, men lat oss likevel vera føre var,

Hardangerfjorden er hovudpulsåra i kanskje det

vakraste vi har.

Som det heiter i songen; Du skal ikkje sova

burt sommarnatta, ho er for ljos til det! Den

aller finaste plassen å oppleva sommarnatta har

og ein song; Sommernatt ved fjorden. Helst ved

Hardangerfjorden!

Sigurd

Der aander en tindrende sommerluft varmt over Hardangerfjords vande, hvor høit op mot himlen i blaalig duft de mægtige fjelde stande. Det skinner fra bræ, det grønnes fra li, sit helligdagsskrud staar egnen klædt i, thi se, over grønklare bølge hjem glider et brudefølge.

DISTRIBUSJON: HAUGALANDET / BØMLO / STORD / ULLENSVANG / ODDA / JONDAL / ETNE / KVINNHERAD / TURISTKONTOR / FERJER / SNØGGBÅTAR / BÅTHAMNER / BENSINSTASJONAR / OVERNATTINGGSTADAR I REGIONEN

Skal magasinet bli så bra som mogleg, så må du vera med. Kjenner du til noko i ditt distrikt som vi burde dela med naboane, så ta kontakt med oss. Ikkje stol på at andre gjer det.

Vil du profilera firmaet ditt?- I sommarmagasinet har vi 150.000 leserar mellom Boknafjorden og Sognefjorden. La naboane få læra meir om handel og næringsliv, om natur og kultur rundt Hardangerfjorden!

Sunnhordland og Hardanger - ein uslåeleg heilskap!

Snakk med Sigurd på 982 98 301 - eller bruk sigurd.vikoren@prinfo.noDu finn oss i Skålagato 50, midt i Rosendal sentrum Du er alltid hjarteleg velkomen innom til oss.Vonar å høyra frå deg

Ditt og mitt

• • Hardangerfjordmagasinet! • •

FOTO

: R

AN

DI S

TEN

SLET

TEN Hardangerfjordmagasinet - ditt og mitt

S I DE

S I DE

S IDE

-

S I DE

S I DE

S IDE

INNHALD

ANSVARLEG UTGJEVAR: PRINFO MEDIAANSVARLEG REDAKTØR: SIGURD VIKØRENFOTO FRAMSIDE: TORALF GJUVSLANDDESIGN/ILLUSTRASJON: VINNARSKALLE / POPPCORN DESIGNOPPLAG: 25 000UTGIVELSE: 2 GONGER PR. ÅR

KONTAKT:SKÅLAGATO 50, 5470 ROSENDAL,T: 982 98 301,E-POST: SIGURD.VIKOREN@PRINFO.NO

DEN GRØNE PROSESS-AKTØREN

SIDE

12

SIDE

18

Røldal-ekspress

SIDE

118

Dr. Haugen

SIDE

50

Rådmannen SIDE

100

ARRIVA

SIDE

70

STORDLUFTHAMNSIDE

40

Sandven Thon Hotel

SIDE

106

Melderskin

SIDE

122

VINNER-FOTO

SIDE

72

SKL

6

BERGENHELG

Bestilling: BERGENHELG.no

Radisson Blu Hotel NorgeRadisson Blu Royal Bryggen

RICKS TEATER FRA 12. MARS

LOGEN TEATER 6. - 14. FEBRUAR

BårdTufte Johansen

RICKS TEATER FRA 22. JANUAR

OVERRASK DIN KJÆRE!KJØP SHOWPAKKE MED HOTELL• Bo på Bergens beste hotell.• 25% rabatt på hotellrom.• 25% rabatt på showmiddag.• Få de beste plassbillettene.• Fribilletter til topp utesteder.

ÅRETS JULEGAVETIPS!

7

Finn og vinn!

Overnatting i suite på Radisson BlueMiddag for to, og showbillettar etter fritt val

på showa til Bergen Helg

I Hardangerfjordmagasinet prøver vi etter beste evne å laga små kosestunder for lesarane våre. Vi vonar at du i dette magasinet finn mykje interessant, og masse å kosa deg med. Litt konkurranse må vi ha. Vår gode samarbeidspartnar Bergen Helg stiller med suite, gourmet-middag og show til underhaldning. Ei oppleving du seint vil gløyma, seier vi.

Tidlegare vinnarar har sagt at dei hadde store forventningar, og at det vart enno betre enn det. Det likar vi å høyra, og legg alt vi kan i potten for at du som vinn skal få ei oppleving utanom det vanlege.

I magasinet har vi gøymt nokre sjølvdesigna, små søte reinsdyr. Sjå oppe på sida. Dei er strødd ut rundt om i magasinet, og ventar på at du skal finna dei.

I svaret må du ha rett tal kva sider du fann dei på. Svaret ditt må vi ha innan 15. januar, og du må senda svaret på e-post til sigurd.vikoren@prinfo.no

Lukke til, kos deg og god jul og godt nytt år frå oss i redaksjonen!

WEEKEND I BERGEN

8

I Rosendal, i slutten av august var fylkesmannen

fagleg ansvarleg for Folgefonn konferansen, som

styret i Folgefonna Nasjonalpark stod bak. Lars

Sponheim snakka om temaet; ”Naturmangfaldet

- viktig å verdsetje, men krevjande å forvalte.”

Eller kanskje vi kunne seie det omvendt, vurderte

Lars Sponheim sjølv. Heile Folgefonnkonferansen

var strålande, og mange kloke hovud delte av

kunnskapen sin, knytt til verdien av ulike sider

av naturmangfaldet. Vi som var på konferansen

fekk presentert mykje fagleg innsikt. Innsikt som

var godt dokumentert og bygd på fagleg kompe-

tanse. Spør du meg, vil eg seie at om denne

konferansen vert årleg, så bør sentrale aktørar

i kommunal administrasjon og forvalting, og

gjerne politikarar, prioritera denne konferansen.

Det vil gje deltakarane eit godt grunnlag i

arbeidet med å gjera heimkommunen sin til ein

betre kommune i framtida. Ein kommune der

fagleg innsikt skal vega tungt i viktige prosessar.

- Lars Sponheim, eg merka meg at du la sterk

vekt på at du i framtida ynskjer deg kommunale

administrasjonar med høg kompetanse på fag-

område og føringar som er omhandla og pålagde

i den nye naturmangfaldlova. - Ja, det vil i fram-

tidig planlegging verta ei sterkt aukande trong

for kunnskap på desse områda. Ikkje minst treng

vi flinke saksutgreiarar med fagleg kompetanse,

som kan gje politikarane grunnleggjande kunn-

skap, gjennom gode utgreiingar. Noko som er

naudsynt og ynskjeleg, for å ta rette avgjerder i

framtida.

- Vi har tradisjon for å sjå på ”naturverdiane”

som noko som skal tena folk, eller som skal

bidra til å nå menneskelege mål. Slik sett har vi

forståing av at naturen er ein viktig bidragsytar til

vår velstand. Vi må likevel læra oss til å forstå at

naturen har ein eigenverdi, sjølv om vi ikkje

brukar alt til velferd eller næring. Presset på

urørt natur, vassdrag, fjordar og strandsone er

alt stort. Det er stadig søknader om å nytta våre

felles verdiar til eigen økonomisk vinning. (dette

gjeld og områder som er gjeve varig vern mot

inngrep.) Det er stadig søknader om dispensasjon

for å etablera seg i områder som er fellesskapet

si eige. Dette utan at fellesverdiane har nokon

økonomisk kostnad for dei som nyttar områda til

å auka eiga inntekt, eller eigen luksus.

Isolert sett, frå søkjarane sin ståstad, er bruken av

felleseiga ofte grunngjeve med å vera ein positiv

aktivitet, der naturen blir brukt til nytte for

menneska. Det underlege er at det ikkje har

nokon kostnad for dei som brukar våre felles

naturverdiar til å gjera seg sjølv rike. Er det slik

vi ynskjer det skal vera?

Når kommunane i sin iver etter å få lokal

aktivitet, er positive til å tøya grenser, er det du

Lars Sponheim, eller kanskje rettare sagt, fylkes-

mannen som må halda att, og peika på kva lova

seier. - Ja, slik er det. Fylkesmannen er staten sitt

kontrollorgan for å sjå til at lover og intensjonar

Naturen sin eigenverdi

TEKST OG FOTO: SIGURD VIKØREN

Fylkesmannen er eit statleg organ. Eit embete som dei fleste har ei meining om. Mange har til og med veldig sterke meiningar om fylkesmannen si rolle. Lars Sponheim er fylkesmann, staten

sin forlenga arm i Hordaland. Ei av fylkesmannen sine mange oppgåver, er å sjå til at kommunane forvaltar lover og reglar slik norsk forvalting er meint å fungera.

NATUREN SIN EIGENVERDI

vert etterlevd. Eg hadde ikkje vore lenge i fylkes-

mannstolen før eg skjøna at den mest erogene

sona i Hordaland var kystsona. Heldigvis har det

etter kvart vore gjort eit godt arbeid, som viser at

det mange trudde vi hadde uendeleg med mil av,

kystline, likevel ikkje var så uendeleg. Om vi ser

på kva som er attraktiv kystline, som er interes-

sant for nokon til å byggja i, eller for ålmenta å

ha fri tilgang på, så minkar arealet.

Dispensasjon - eller ”Hordalands-sykja”

- som Lars Sponheim kallar det. - eller, ”dei gode

hensikters tyranni.” - Alle søknader om dispensa-

sjon er tufta på positive tankar, isolert sett. Men

ei kake forsvinn snart, sjølv om ein berre tek eit

stykke om gangen.

Fylkesmannen si oppgåve er å vurdera heilskapen

etter gjeldande lovverk. Også i ein nasjonal og

internasjonal samanheng. Bit for bit utbyggingar

er ikkje noko heilskapleg forvalting, seier ein

engasjert Lars Sponheim.

- Ingen på vår klode kan fri seg frå den realiteten

at alt liv er heilt avhengig av solstrålene som treff

det grøne bladet, og startar fotosyntesen. I fram-

tida vil kampen om å hauste biomasse til energi

og ikkje minst til å fø våre born, hardna til. Etter

siste rapportar har vi 15 år på oss til å forlata

fossilsamfunnet og flytta inn i fornybarsam-

funnet. Vi kan ikkje leva på gamal lagra foto-

syntese, men må greia oss med å leva av foto-

syntese lagra i maksimalt, kanskje eit tre sin

levealder.

I 2050! (om berre 35 år) vil vi vera 9 milliardar

menneske på jorda, vi vil ha bruk for 70 % meir

mat og 100 % meir energi. Dette er utfordringa.

Om vi ikkje lukkast med å redusera co2 utsleppa,

slik at temperaturen stig meir enn 2 grader, så vil

mange av dei områda som produserer mest mat

i dag bli ørkenområde. Då må vi finna nye om-

råder som kan bli produktive. Med ein slik bak-

grunn er det ikkje vanskeleg å forstå at presset på

urørt natur og mangfald vil auka sterkt. Både på

landjorda og i havet, seier fylkesmannen.

Kampen om areal og om vatn, vil bli viktig.

Vi treng ikkje vera rakettforskarar for å forstå at

pengane si makt vil bli sterk og sentral. Då blir

det heilt avgjerande at vi har forvaltarar med

innsikt og kompetanse, ikkje minst om naturen

sin eigenverdi, kombinert med integritet, vilje og

evne til å forstå, og sjå samanhengar i ein lang

horisont.

Slik norsk forvalting er organisert i dag, er ikkje

eg i tvil om at Lars Sponheim leiar eit embete

som er veldig viktig. Ikkje minst for framtida.

Lars Sponheim, ein langt over middels oppegå-

ande kar, med solid ballast og god innsikt i eigen

ståstad og framtida sine utfordringar. Han er

uredd, og står for sine meiningar. Lars Sponheim

har aldri vore redd for å seie kva han meinar, og

har glimt i auga når det høver. Mest kjend er han

kanskje for uttalen sin frå Stortinget sin talarstol,

då han i spørjetimen som landbruksminister vart

spurd om kva han ville gjere med det faktum

at det var mangel på egg til påske? Statsråden

hausta stor fagnad på resepten om at; - Hadde

vi holdt oss til prinsippet om hver mann sin høne,

hadde ikke dette vært noe problem. Av andre

kjende uttaler med glimt i auga, er denne om å

eta ”sauefett”: Som svoren sauebonde og såleis

med god innsikt, skal Lars Sponheim ha uttalt:

”Mennesket er ikke skapt for å spise lammefett,

uten å drikke akevitt!”

-Når åra sig på, og eg står i bakkane heime i

Ulvik og ser ned på fjorden, kjenner eg på mi

rolle i livet, og ser at eg er ein del av historie og

arv. Johannes har fylgd etter Lars, som har fylgt

etter Johannes……..Velstandsauken har gjort at

arbeidet går lettare, vi har fleire gode hjelpe-

middel, og kvardagen er på mange måtar

enklare. Men, djupast sett er dei grunnleggjande

tinga vi søkjer etter, og kjenner trongen for,

akkurat dei same no, som dei var for dei som var

her føre meg. Det å strekkja seg etter dei tinga

som gjere deg lukkeleg, det å syta for at borna

og familien har det bra, og gjera det leveleg

for dei som kjem etter oss, er grunnleggjande.

Uansett kor mykje teknologi som er tilgjengeleg,

så vil mennesket vera avhengig av naturen sin

eigenverdi. Difor blir det heilt avgjerande om vi

evnar å forvalta naturen, og stå imot eit aukande

press. Eg trur ikkje at teknologi kan erstatta dei

små solstrålene som treff dei grøne blada, og gjev

grunnlaget for alt liv! - det er noko med naturen

sin eigenverdi, noko som krev vår respekt!

NATUREN SIN EIGENVERDI

BONDE I 33 ÅR I ULVIK Frå nyttår 2015 tek Johannes, neste generasjon over garden. Sivilagronom Gift med Mette, og har tre born Lokalpolitikar Ordførar Fylkestingsrepresentant Leiar i Venstre Stortingspolitikar i 16 år Nærings- og Handelsminister Landbruksminister

LARS SPONHEIM

9

10

Slike miljø er sterke magnetar på ungdom som har

dei kvalitetane vi treng, for å ha levande bygder

i framtida. Ungdom med flinke hender og kloke

hovud ser etter slike miljø, for å finna utfordringar

som utviklar egne evner, og bidreg til å gjere kvar-

dagen meir interessant.

Industrien har teke kvantesteg mot eit betre miljø

siste 50 åra. Vi står likevel på dørstokken til ei enno

grønare tid. Inngangen til eit berekraftig miljø, som

skal løysa alle dei store utfordringane som står i kø

dei neste 50 åra. For å skaffa nok energi, og ikkje

minst mat til ein folkesetnad i sterk vekst.

Grunnlaget for løysingane ligg i den eksisterande

kompetansen som finnest i dei ulike fagmiljø, og

vidare utvikling av denne. Det å satsa på kompe-

tanse saman med kunnskap og erfaring er dei

grunnleggjande faktorane, for løysing av morgon-

dagens utfordringar.

Eit kreativt næringsliv med sterk økonomi vil vera

avgjerande for at vi når dei måla vi ynskjer som

samfunn. Eit fungerande næringsliv er mykje meir

enn ein jobb og ein bidragsytar til statskassen.

Det er sjølve nøkkelen til velferdssamfunnet,

slik vi kjenner det.

Hardangerfjordmagasinet vil gjerne presentera

interessante bedrifter. Det gjev deg litt meir kunn-

skap om kva næringslivet rundt Hardangerfjorden

steller med. Vil du veta meir, er det berre nokre

få taste-trykk unna.

Næringslivet rundt Hardangerfjorden, mykje interes-

sant lesnad. Kompetansemiljø som høyrer heime

i toppdivisjonen, fortel om mange flinke spelarar

som gjer kvarandre god. Det er resultat av eit godt

miljø med høg kompetanse. Lat oss ta vare på det.

Næringslivet rundt Hardangerfjorden

Næringslivet langs Hardangerfjorden er variert. Vi har mange bedrifter som er

verdsleiande på sine felt. I desse bedriftene finn vi topp kompetansemiljø,

som stadig flytter grensene for kva som er mogleg å få til.

NÆRINGSLIVET RUNDT HARDANGERFJORDEN

TEKST: SIGURD VIKØREN FOTO: DIVERSE

VARIERT NÆRINGSLIV

LANGS HARDANGER-FJORDEN.

TEKST: SIGURD VIKØREN FOTO: SIGURD VIKØREN OG TIZIR

Du trur det ikkje før du får sjå det! Eller, kven skulle tru at vi kan presentera ein aktør i prosessindustrien som ei framtidig ”grøn verksemd?”

Tyssedals-bedrifta Tizir, har i alle høve lagt ambisiøse planar for ei grønare framtid. Det er ikkje berre eit luftslott. Eg har vore å snakka med; for å sitera Ingvard Mo, …

.. dei som har noko med det….!

DEN GRØNE PROSESS-AKTØREN

Harald Grande adm. dir i Tizir i Tyssedal fortel

at dei neste 10 åra skal Ilmenitt-smelteverket

investera 6 milliardar kroner og tilsetja 100 nye

medarbeidarar. Samstundes skal co2 utsleppa

reduserast med 90% og den totale energi-

bruken skal reduserast med 60 % av dagens

forbruk. Rett nok skal verket bruka litt meir

el-kraft, men kol, som er ein stor komponent

i dagens produksjon, skal bytast ut med

hydrogen-gass.

Harald Grande er heilt open på at alle formelle

vedtak som må til, enno ikkje er fatta, men

dette er ein gjennomarbeida og gjennomtenkt

strategi som byggjer på eigen kompetanse,

og ynskje om å ta ein leiande posisjon for ut-

viklinga av ein grønare prosess-industri, og trua

på at det vil bli lønsamt for Tizir, for Tyssedal,

Odda og eigentleg alle oss andre.

Ilmenittsmelteverket i Tyssedal er ikkje lett å

få auga på, der det ligg på ei eit tusen, fem

hundre meterer lang hylle, rett over fjorden.

Akkurat høgt nok over sjøen, til å skaffa

bedrifta svært gode kai-facilitetar. Her, godt

gøymt mellom høge fjell og slette berg, finn vi

truleg verdas fremste kompetanse på korleis

prosessindustrien skal ta steget inn i vårt fram-

tidige grøne samfunn.

HISTORIKK!

I 1916 vart DNN Aluminium etablert i Tyssedal.

Etter kvart hadde det gamle smelteverket sett

sine beste dagar, og etter litt at og fram vart

det i 1979 bestemt i regjeringa, at det skulle

byggjast nytt aluminiumsverk i Tyssedal. Så

kom det ny regjering, og på tidleg 80-tal, så

vart planane stoppa. For å gjera ein lang his-

torie kort, så vart det bestemt å heller byggja

eit Ilmenitt-smelteverk. Dette var under den

kalde krigen, og det var viktig å halda oppe

aktiviteten på Svalbar, og ha avtakarar til kolet

frå den nye Svea-gruva. Å bruka norske ressur-

sar var inn i tida, og eit ilmenitt-smelteverk ville

i tillegg bruka mindre elektrisk straum, noko

ein då trudde det kunne bli knapp tilgang

på. I perioden 1983 – 1986 vart verket bygd,

kostnadsrekna til 1,2 milliardar kroner, og det

nye verket var prosjektert av Elkem. Dette var

eit heilt nytt konsept, så ein kunne ikkje henta

lærdom frå andre ilmenittverk, då alle var ulikt

organisert. Dette medførte store start-problem,

og Harald Grande seier at det gjekk 20 år før

verket nådde den kapasiteten som det var

designa for. - Det har kosta mange hundre

millionar å få kontroll over prosessen, og hadde

det ikkje vore for at det i Tyssedal var så mange,

med så mykje kompetanse innan prosess-

industri, så hadde vi aldri fått dette til. Alt knytt

til prosessen var hemmelig, og difor var det

ingen kompetanse å henta frå andre aktørar.

I Tyssedal måtte dei tilsette byggja stein på

stein, og det har vore eit langt lerret å bleikja.

TIZIR

13

-Det har vore å prøva og feila, læra den harde

vegen, og skaffa seg kompetanse frå A - Å.

Vi måtte læra oss å kontrollera prosessen og

å utvikla nytt utstyr. Samstundes har bedrifta

under vegs utvikla eit nært og godt tilhøve til

skuleverket. Kompetanse er ein heilt

sentral nøkkel, seier Harald Grande.

I dag, i ettertid kan vi seie at denne vanske-

lege prosessen, saman med samarbeidet med

skuleverket, er det som har skaffa fram den

kunnskapen og kompetansen som ligg til

grunn når ein no planlegg å endra prosessen,

og gå over til å bruka hydrogen i staden for

kol. Stort tolmod, og vilje til å utvikla eigen

kompetanse kan no vera eit berande element

i det som vi vonar blir ei gullkanta investering

for framtida.

PRODUKSJONEN

2/3 av produksjonen i Tyssedal er titanrikt

konsentrat, medan 1/3 er spesial-jern HPTI.

Det titanrike konsentratet blir i dag brukt i eit

spekter av varer med stor bredde. I hovudsak

blir det brukt til pigment. Om du ser på maling,

så er basisen kvit, dette skuldast titanpigmen-

tet og om lag 20 % av vekta i eit malingsspann

skuldast dette. Når du kjøper maling, blir det

blanda inn ein liten skvett farge for å gje deg

kuløren du ynskjer. Maling kan ikkje attvinnast,

slik at det trengs stadig nytt pigment for å

skaffa fargar. Titanpigment blir og brukt i

solkrem, tannkrem, fiskepudding og plast for

å nemna noko. Stoffet er heilt ufarleg, og

sjølvsagt ikkje giftig, sidan det blir brukt i mat.

Siste tredjedelen av produksjon på Tizir er jern,

veldig reint jern. Faktisk så er det 99,9 %

reint. Støypegodsindustrien brukar dette

som vi kallar seigjern. Det blir brukt m.a. i

vindmøller, som råme for generator og gir. Det

går med 30 tonn i ei vanleg vindmølle, og vår

produksjon, er nok til 3.000 vindmøller årleg.

Dei produserar 25 Twh i året med fornybar

energi.

- Dette betyr at vi er i ferd med å bli ei grøn

bedrift, som bidrar til produksjon av fornybar

energi. Vi er i ferd med å fornya anlegget vårt,

noko som eg meiner vil vera med å setja eit

miljømessig fotavtrykk, seier Harald Grande.

I dagens produksjon brukar vi årleg 100.000

tonn kol som reduksjonsmiddel for å redusera

jernoksyd til metallisk jern. Dette medfører eit

betydeleg punktutslepp av co2. 300.000 tonn

årleg. Vi skal byta ut kolet med hydrogengass

som gjev HO2 - vatn. Dette inneber at vi

reduserer co2 utsleppa våre med 90%,

samstundes som vi reduserer spesifikt vår bruk

av energi kol/el. med 60 %.

Vi skal byggja om verket gjennom 4 trinn.

1. trinn startar i 2015, der vi gjennom ein 3

mnd.-periode skal bruka 500 mill. kroner for å

klargjera for trinn 2 – 3 – 4. Desse trinna skal

gjennomførast over ein 10-års periode, og

vi har ei råme for investering på 6 milliardar

kroner. Dette inneber og at vi meir enn

doblar produksjonen og får opptil 100 nye

arbeidsplassar

Tizir har starta opp ei gruve i Senegal som gjev

råvarer til noverande og framtidig produksjon.

Dette er ein sentral del av den grøne satsinga i

Tyssedal. Sidan 2012 har vi investert 700 mill.

dollar i gruva.

1 tonn jern gjev 1 ½ tonn co2 utslepp. Co2

utslepp knytt til stålproduksjon utgjer 15 %

av alle co2 utslepp i verda. 50 milliardar tonn

i året. Vår modell vil kunna redusera utsleppa

med 2/3, og då snakkar vi om store effektar på

globalt nivå.

- Vi ynskjer å ta ei leiande rolle mot

fornybarsamfunnet, og handlar i tråd med

Koyoto 2050-måla. Vi ynskjer ikkje å klaga

å syta, men heller utnytta dei mulighetene

som finnest i landet. I Noreg har vi etablert

godt fungerande system av investeringsstøtte

gjennom ENOVA, seier prosess-direktøren, som

verkeleg legg for dagen eit framtidsretta måte

å tenkja på, mot eit grønare samfunn.

- Likevel tek Tizir på seg ein betydeleg risiko

gjennom denne omlegginga, seier

Harald Grande. Vi må tru på billig fram-

tidig el-pris. Vår satsing er basert på

vurdering av at kostnaden med å forureina i

framtida vil bli betydeleg dyrare. Samstundes

vil vi skaffa oss ein leiande posisjon innan rein

teknologi. Vi trur det vil gje oss eit fortrinn, og

styrkja oss i framtida.

Sjølv med usikre faktorar i område elpris/

kostnad med utslepp. Så trur vi at auka

kompetanse på framtida sin teknologi, skal

plassera Tizir i eliteserien, i den øverste

divisjonen, og gje oss solide bein

å stå på i framtida. Vi meiner at i arbeids-

stokken vår, saman med samarbeidet vi

har med skuleverket, så har vi, og vil få

tilgang på ”spelarar” som har kompetansen

som krevst for å vera i toppen av den øvste

ligaen, og det er der Tizir ynskjer å vera.

14

Adm. dir for den grøne satsinga, er Harald Grande, ein

sunnmøring frå Volda. Kom til Tyssedal på tidleg 80-

tal som prosjektingeniør. Steig etter kvart i gradene.

Tok over jobben som adm. dir. i 1998, slik at Harald

no nærmar seg 20 år i sjefsstolen. Har småbruk med

båt på Bømlo, og er glad i friluftsliv, jakt og fiske. Har

nyleg felt sitt fyrste reinsdyr. Er hobbysnekkar, og gift

med Bente.

Ho er og ingeniør, men, på Boliden. Saman har dei

3 born, som sjølvsagt er ingeniør, eller på veg til å

bli det. Direktøren på Tizir, og ingeniøren på Boliden

er nett blitt besteforeldre. Oddsen på at det blir ein

ny ingeniør blir du ikkje rik på. ”Grønt er skjønt”

Hardangerfjordmagasinet vonar den sympatiske

sunnmøringen saman med alle dei gode hjelparane i

Tyssedal når sine mål!

FAKTA

HARALD GRANDE

DEN GAMLE KRAFTSTASJONEN I TYSSEDAL.

15

16

I 1961 flytta bedrifta inn i nye lokaler på Hjøllo, der

dei var dei 4 tilsette i starten. Her utvikla firmaet

seg sakte å sikkert, fram mot årsskiftet 2014, då

dei tok eit sjumilssteg, og flytta inn i nye lokaler på

Holmen. OMV fekk då ei dobling av arealet.

Gjennom ein ny runde med investeringar, har

OMV lagt til rette for habile, gode fasilitetar, og

har plass til å auka staben frå dagens vel 30 til-

sette, til det doble dei neste 10-15 åra dersom dei

lukkast med sine satsingar. OMV ynskjer å bidra

i lokalsamfunnet gjennom å skapa arbeidsplassar

samstundes som bedrifta er ein aktør som støttar

opp om prosessindustrien.

Med dei grep OMV no har teke, så ynskjer dei

å styrkja seg i dei segment selskapet har vore

sterkast i fram til no, samstundes som ein ynskjer

å skaffa seg fleire bein å stå på.

90 % av aktiviteten har historisk vore mekanisk

produksjon, og ulike oppdrag ute på lokalitetane

til Odda Smelteverk, Boliden, Tizir i Tyssedal og

Bjølvefossen. Her er OMV kanskje mest kjend for

service og vedlikehald. Typisk for store delar av

oppdraga hos prosessindustrien er periodar der

produksjonen på verka blir redusert, eller stengt

heilt ned. OMV har då gjerne betydelege vedlike-

haldsoppdrag, som krev stor arbeidsinnsats i ein

så kort periode som mogleg. Industrien ynskjer

sjølvsagt at stopp-perioden skal vera kortast råd,

samstundes som at kvaliteten på arbeidet må

vera høg.

Faste årlege serviceoppdrag kan m.a. gå frå St.

Hans samstundes som mange har fellesferie, og

5-6 veker framover, då det er trong for stor inn-

sats. - Hos oss har det aldri vore noko problem å

skaffa folk til desse oppdrag, sjølv om det er midt

i fellesferien, seier senioringeniør Vidar Dagestad.

I august derimot er det som regel ganske stilt i

OMV sine lokal.

Bedrifta ynskjer å bli enno betre på slike oppdrag,

då ein i seinare år merkar auka konkurranse frå

utlandet. -Men vi satsar på dyktige folk med topp

kompetanse, og at vi er til å stola på, seier Øystein

Dagestad. - Vi trur at det skal vega tungt for dei

som etterspør desse tenestene.

Eit nytt satsingsområde er Subsea leveransar der

OMV inngår i eit trekløver med NLI Odda AS og

Odda Coating Technology AS (OCT). NLI driv med

og maskinering og montering av koblingar til Sub-

Sea installasjonar, og har store kundar som FMC

Technologies og Aker Solution. Målet er at OMV

skal kunna levera sveiste komponentar, medan

OCT føretar den viktige overflatehandsaminga.

NLI Odda AS leverar avanserte kvalitetsprodukt

til kravstore Subsea kundar der kvalitet og leve-

ringstid er viktig. Då er det også viktig for NLI å

ha kontroll på sine underleverandørar og kjenna

til at kvalitet, leveringsdugleik, og at all naudsynt

kompetanse er på plass. At alle kvalitetar finnest

på same industriområdet i Odda, trur vi vil vera ein

konstellasjon som vil gje oss eit solid og godt bein

til å stå på. Saman med OTC kan vi sjølvsagt tilby

slike høgteknologiprodukt til andre kundar og.

Den tredje foten vi ynskjer å utvikla, og gjerne vil

skal bidra til at vi står støtt, er hydraulikk. Vi jobbar

i desse dagar med å bli DNV-godkjent slangepro-

dusent. (Det norske Veritas). Det betyr godkjen-

ning av bedrifta, av folk til å utføra jobben, og at

bedrifta har godkjente test-facilitetar.

OMV har i meir enn 10 år hatt eit nært samarbeid

med Parker Hannifin, og i 2013 utvida vi dette til

både delelager, verkstad og ein ParkerStore. I vårt

område vil OMV bli einaste verksemda som for-

handlar hydraulikk-komponentar, samstundes som

vi kan tilby service og reparasjon av hydraulikk.

Fordelen vi tilbyr er ein total reparasjon/oppgrade-

Det er no tredje generasjon, Øystein D. Dagestad som er dagleg leiar i familie-selskapet OMV. I tillegg til dei tradisjonelle aktivitetane med mekanisk produksjon, og vedlikehald hos

prosessindustrien, driv OMV i dag med høgteknologiprodukt til Subsea. Samstundes har bedrifta etablert seg som ein komplett leverandør innan hydraulikk.

ODDA MEKANISKE VERKSTED AS

VIDAR OG ØYSTEIN DAGESTAD

TEKST: SIGURD VIKØREN FOTO: SIGURD VIKØREN OG OMV

ring av ulikt mekanisk utstyr, der både hydrau-

likk, maskinering og sveisereparasjonar inngår.

Odda Mekaniske Verksted AS er budd på fram-

tida. Vi ynskjer å vera ei bedrift som er god på

å omstilla seg kvikt og løysa dei utfordringane

våre kundar byr oss på. Du må vera positiv,

kreativ og ta dei utfordringane som dukkar opp.

Det er slik OMV er, og ynskjer å vera i framtida,

seier Øystein og Vidar Dagestad.

Ny Ekspressheisåpner vinteren 2014/2015

Primo oktober kom dei fyrste mastene på plass, og

som dagleg leiar Oddvar Bratteteig sa; Dette er ein

symbolsk viktig dag for oss, for Røldal og for heile

regionen! Ekspressheisen er vår største investering

nokon gong, og vi gler oss når vi kan tilby nye og

gamle gjester enno betre og meir ski- og brett-

alternativ i Noregs mest snøsikre skisenter.

Røldal Ekspress aukar høgdeskilnaden i skisenteret frå

500 til 610 meter. Heiskapasiteten aukar med 35 %

til 7.500 personar i timen. Samstundes opnar heisen

i tillegg nye nedfartar og frikjøring i område som ligg

meir i ly for værtilhøve. Vi aukar parkeringskapasiteten

med meir enn 200 nye plassar rett ved heisane. Å seie

at vi gler oss til vinteren er ikkje akkurat noko over-

driving, seier ein engasjert Bratteteig.

Dagleg leiar i Håradalen Utvikling, Arne Martin Botnen

merkar alt no effekt av ekspressheisen. Etter ein roleg

periode på fleire år, er det berre i sommar påbegynt

15 nye hytter i Håradalen. Særleg gledeleg er det at

Bergensområdet endeleg ser ut til å ha fått opp augo

for Røldal. Ein topp destinasjon med konkurranse-

dyktige prisar, køfri veg og varierte naturopplevingar

gjev Bergensarane enno eit topp fjellalternativ.

Røldalsområdet byr på fleire nyhende i vinter.

Ekspressheisen er ein ting, nede i Røldal er det kjøpt

inn løypemaskin som gjev enno betre løyper for både

klassisk og fristil. Nede i Røldal er det over 10 km lang-

rennsløyper, og i tillegg ei lysløype på 3 km.

På Seljestadsida av fjellet er det ny 5 km lysløype på

Korlevoll, og i år opnar Solfonn Resort med restau-

rant, symjebasseng, skøytebane og kurs/konferanse-

fasilitetar for inntil 150 personar. I samanheng med

dette vert langrennsløypa mellom Solfonn og høg-

fjellet utbetra. Totalt er det no ca. 100 km langrenns-

løyper i Seljestad-Røldal.

Røldalsterassen byggjer ny afterski-bar i kjellaren, og

Hordatun Hotel har pussa opp det gamle grenda-

huset, som skal brukast til grupper, intimkonsertar og

arrangement.

Røldal ekspressNoregs snøsikraste destinasjon med nedover-trasèer frå øvste hylle,

har tatt eit nytt heftig steg, og er blitt enno meir attraktiv. Ein milepæl er nådd, når ekspressheisen i Røldal blir klar til innsats før jul,

og Røldal ekspress opp, er eit faktum.

Kort fakta om Røldal:

2 stolheisar 5 skitrekk 15 km nedfartar Uavgrensa frikjøyring 11 m snøfall kvar vinter

Reiseavstandar:

Haugesund 130 km - 2 timar Stavanger 187 km - 3 timar 15 min Bergen 165 km - 3 timar Kristiansand 295 km - 4 timar 15 min Skien 230 km - 3 timar 30 min Oslo 310 km - 4 timar 45 min

TEKST: SIGURD VIKØREN

19

20

Boliden er ei stor opplæringsbedrift med kontinuerlig 25 - 30 lærlingar under opplæring. Om du er ungdomsskule-elev eller har ei dotter, eller ein son som står framføre val av linje på vidaregåande, så gir vi elevar som vel industri-faga (TIP), muligheter til læreplass og framtidig jobb på Boliden. Vi arbeidar tett med Odda Vidaregåande skule for å utvikle et sterkt fagmiljø innenfor kjemiprosess.

Vi er 290 medarbeidarar på Boliden Odda som ventar på å dela vår erfaring med deg som ny lærling.

Boliden har eit godt omdøme som ei solid lærebedrift, med kollegaer som er opptatt av å inkludera deg i teamet og utvikla deg til ein fagleg solid prosessoperatør. I tillegg til kjemi/prosessoperatørar, utdannar og rekrutterar vi og industrimekanikarar, laborantar, elektro- og automasjons-operatørar.

Som framtidig fagarbeidar, legg vi til rette for at du kan konkurrera om å delta på ingeniørstudier finansiert av Boliden.

Boliden Odda er eigd av det svenske gruve og smelte-verkskonsernet Boliden AB. Konsernet har 4.800 medarbeidarar og ei omsetning på 34 milliardar SEK.Hovedprodukta er sink, kopar, bly, sølv og gull. Hovedmarknaden er Europa.

Boliden Odda er eit av to sinkverk i Boliden. Vi har 290 medarbeidarar og ei omsetning på 964 millionar NOK. Våre hovudprodukt er sink, sinklegeringar, svovelsyre og aluminiumsflorid. 93 % av sinkprodukta går til stålverk i Europa. Aluminiumsflorid går i hovudsak til aluminiums-marknaden i Noreg.

Boliden Odda har vore gjennom store omstillingar. Reduksjon i kostnader og bemanning ved naturleg avgang,

saman med omstrukturering og effektivisering. Boliden er komen ut på andre sida i ein sterk posisjon,

og har gjennom eigen kompetanse og dyktige medarbeidarar imponert eigarane. Resultatet er at eigarane har gitt klarsignal for

store nye investeringar på Eitrheimsneset.

TEKST: SIGURD VIKØREN FOTO: BOLIDEN

Med Hårteigen i sikte!

Med Hårteigen i siktet mange, mange år var ein tur på Hardangervidda på seinsommaren ein viktig del av feriegledene våre, og noko av det som sit aller best i reiseminneboka etter som åra går. For fem år sidan sette helsa ein brå og brutal slutt for fjell-aktiviteten, men eg har då likevel hatt den vona om

igjen å kunna gå turar i fjellet, og sjå igjen gamle og kjære stader på nord-vidda og vest-vidda.

TEKST: KNUT HASS

KNUT MARTIN (5) OG KÅRE (3) ER VEL NO VORTEN (33) OG (31) – MEN DEI ER FRÅ OMVIKDALEN OG FEKK

VERA MED OLDEFAR DANIEL OG TREKKJA GARN I VEIVATNET. DET ER EIT SOMMARMINNE SOM

SMÅKARANE NOK VIL HUGSA.

KNUT HASS I SKARET OPP MOT HÅRTEIGEN, ANNO 1986

HÅRTEIGEN ER VAKKER, OG SPESIELL I FORMA. KVAR KOM HAN FRÅ? HAN ER EIN DEL AV EIT KJEMPEMESSIG FJELLFLAK SOM VART SKUVA

SØROVER FRÅ NORDVESTLANDET I OLDTIDA, SEIER GEOLOGANE. SÅ KANSKJE ER HÅRTEIGEN ”SUNNMØRING” FRÅ BYRJINGA

DENNE ARTIKKELEN AV KNUT HASS STOD Å LESA I GRENDA TORSDAG 28. AUGUST 1986

22

Og i sommar så lukkast det igjen å koma seg opp, - og beina bar og

hjarta slo såpass regelmessig at eg kunne kjenna velværet stiga opp i

kropp og sinn, sjølv om det til tider kunne vera tunge steg å ta.

Men likevel, det var herleg å kunna kjenna fjellet under seg att, og vita

at kanskje så kan ein få ein og annan tur inn på vidda og oppleva den

store stilla og den vide horisonten her oppe på europas største høg-

fjellsplatå, også i framtida.

Etter stor familiesamling i hytta ved Veivatnet, og nokre rolege dagar

der, kom tanken om å sjå Hårteigen igjen, dette vakre og karakteristiske

fjellet som har vore vegvisar under så mang ein tur, men som eg aldri

hadde vore oppe på.

GRÅ VEGVISAR

Dette er ein fjellformasjon som ingen tar feil av, som har sett den

hatteliknande profilen før. Hårteigen betyr også ”grå vegvisar”

etter gamalnorsk. På mange måtar ser ikkje dette fjellet ut til å vera

”i slekt” med vidda elles, og eigentleg så er det heller ikkje det.

Geologane havdar at i oldtida så vart det forskyvd eit veldig fjellflak

sørover frå Nordvestlandet, og dette la seg over sjølve grunnfjellet på

Vidda. Etter som dei mjuke fjellartane forvitra, så vart det ståande att

nokre ”knausar og knattar” av det hardaste fjellet, m.a. Hårteigen,

Hardangerjøkulen og Hallingskarvet. Hårteigen ragar vel 200 meter rett

opp frå nivået elles i området, og nede ved foten ligg urar av kjempe-

steinar som har losna og rasa ned etter som forvitringsprosessen har

gått sin gang.

EINSLEG REINSDYR OG KAKLANDE RYPE

Eg drog i veg frå Veivatnet mot Kinsokvelv, og klatra opp på austsida av

den ”grøne gryta.” Oppe på toppen møtte eg turistvegen frå Kinsarvik

- Stavali - Valeggja, som gjekk mot Torehytta. Eg tok det varsamt då

eg ikkje visste kvar grensa var for det eg tolde, og eg hadde god tid

fram til Torehytta. Været var skiftande, fjellet vakkert, roen var stor.

Eg traff berre eit par menneske på heile turen, og dessutan eit reinsdyr

på ei snøfonn og ei kaklande rype, som tydelegvis var i gang med ein

avleiingsmanøver for at eg ikkje skulle gå der ungane hennar var.

Eg tykte aldri at utsikten mot Hårteigen hadde vore så vakker og stor-

slått nokon gong som på denne turen. Vatnet låg med stavstill yte, og

oppe i bakken stod Torehytta veltilpassa i terrenget. Det var forresten

blitt to hytter no. Det var også kome eit aneks. Det var vel så bra som

hovedhytta, og hadde nesten like mange plassar. No er det også

dobbelt sett med matlager. Prinsippet til DNT no er å byggja sikrings-

hytter i tillegg til hovedhyttene. Desse hyttene har då ein reservefunk-

sjon når det er mykje folk i fjellet, men skal også ha ei tryggleiksrolle

om det skulle brenna. Tenk situasjonen om ei hytte skulle brenna

vinterdagen i kulde og uvær, og både mat og hus blir borte?

Då kan ein verkeleg katastrofe henda.

MANGE UTLENDINGAR PÅ HARDANGERVIDDA

Eg var ein av dei fyrste som kom til Torehytta denne ettermiddagen,

men så hadde nok dei fleste gått nokså mykje lenger enn meg. Eg var

overraska av at det var så pass mange utlendingar, - tyskarar, hollen-

darar og britar. Nordmennene var nok i fleirtal, men dei aller fleste var

frå austlandet og frå sørlandet. Det fanst nesten ikkje vestlendingar.

Morgonen etter sto eg opp til ein fin dag, og den knallblå himmelen

var ein verkeleg provokasjon til at eg no skulle ta Hårteigen i nærare

augesyn. Det vart til at eg la i veg ganske tidleg på morgonen. Det

såg ikkje ut til at ”den grå vegvisaren” var så langt unna, men det var

likevel dryge kilometer fram til foten, og til søraust-sida av fjellet til det

einaste skaret der ein kan koma opp.

Skulle eg prøva å koma opp? Eg hadde høyrt at på den vanskelegaste

staden heilt oppe i skaret låg den tradisjonelle snøfonna over fleire av

jarnboltane som ein må halda seg i. Eg prøvde likevel, men det var

dårleg tak å få for fingrane, og støvlane var glatte så dei ville berre gli

ut or holene som eg hogg i den isete fonna.

Etter nokre mislykka forsøk så fann eg ut at eg ikkje ville freista

lagnaden meir, og snudde. Men også her oppe frå var det ei

praktfull utsikt over ei skyfri vidde. Herfrå kunne ein sjå over heile

vidda. Fjellryggen stakk opp, og snøfonner i undersolte dalsøkk

gav denne sterke svart/kvitt-verknaden. Og her var det råd å sjå til

Jøkelen og Hallingskarvet, Folgefonna og Solfonn, ja så langt som til

Gaustadtoppen.

HÅRTEIGEN – EI UTFORDRING

Og så var det å byrja på heimvegen. Etter ein liten stogg på Torehytta

igjen, gjekk det vestover. Eg hadde drege ut tidleg om morgonen, det

var seint før eg kunne trø over dørstokken i hytta ved Veivatnet. Det

var godt å kunna kvila møyre bein, og det var ei herleg kjennsle å vera

velberga i hus att etter å ha vore og helsa på Viddas mest majestetiske

fjell, ”Hårteigen”. Det vanta nok hundre meter på toppen, men det kan

vera eit mål eit anna år. Og kanskje dette fjellet er vakrast å sjå frå langt

borte.

”Hårteigen” har alltid hatt ei ”magnetisk tiltrekkingskraft” på alle

fjellvandrarar i dette området, og blir sett på som ei spesiell utfordring.

Det kan vel ha fleire årsaker, men vi trur nok at det mektige utsynet frå

”Hardangerviddas tak” er noko av det som trekkjer mest.

Men Hardangervidda er sjølvsagt veldig mykje meir enn ”Hårteigen”,

og vidda gir positive og gode reaksjonar for dei fleste sansane hos ein

fjellvandrar som vil lyda og sjå.

Det må vera ei hending av historiske dimensjonar at Vidda no er blitt

nasjonalpark, og verna for generasjonane som kjem.

23

24

ER SPONSA AV

HARDANGERER SPONSA AV

ER SPONSA AV Lukka

For meir informasjon, samt oversikt over ledige jobbar og bustader, sjå www.flyttilhardanger.no

Orang

eriet.no | Fo

to &

retusj: Fred

Jonny™

Frilu ftFrilu ftER SPONSA AV ER SPONSA AV

HARDANGER

TryggleikTryggleikER SPONSA AV ER SPONSA AV

HARDANGER

er sponsa av

hardanger

Lukka er å bu i naturskjøne omgjevnader saman med familien, og fylla kvardagen med nett det ein har lyst til å gjera. Me som bur i Hardanger meiner me har funne lukka. Her har me ingen rushtrafikk, tid til kvarandre, trygge oppvekstvilkår og lågare bustadprisar enn i storbyen. Me har god plass og tek imot tilflyttarar med opne armar.

TILFLYTTARVERTAR I HARDANGERULVIK HERAD: Hege Børve, hege.boerve@ulvik.kommune.no / GRANVIN HERAD: Olav Seim, olav.seim@granvin.kommune.no KVAM HERAD: Jan Tjosås, jan.tjosaas@kvam.kommune.no / JONDAL KOMMUNE: Sigrid B. Handegard, sigrid-brattabo.handegard@jondal.kommune.noODDA KOMMUNE: Gro Bakketun, gro.bakketun@odda.kommune.no / ULLENSVANG HERAD: Torbjørn Reisæter, trei@ullensvang.herad.no EIDFJORD KOMMUNE: Johanna-Maria Hereid, johanna-maria.hereid@eidfjord.kommune.no

TIDENES SESONGDet ser ut til at 2014 vert tidenes sesong for

hotella i Hardanger. Dei siste åra har det vore

mykje ”yrkestrafikk” på hotella p.g.a. bygging

av Hardangerbrua, tunnelbygging og maste-

bygging. Det er veldig gledeleg at bortfall av

yrkestrafikk i 2014 er kompensert med ei sterk

auke i ”ferie- og fritidstrafikk” på hotella

sommaren 2014.

REISEMÅL Hardanger Fjord

FJORDABÅTCRUISEOgså i 2015 kan ein oppleve Hardangerfjorden som i tidlegare tider.

MS Atløy frå 1931 skal gå i ruta f.o.m. fredag 26. juni tom tirsdag 4. august.

Start rundturen der du ynskjer, og gå i land undervegs.

SØRFJORDEN 2015LOFTHUS 10:40 13:20 16:00

AGA 11:10 13:50 16:30

UTNE 12:20 15:00 17:40

LOFTHUS 13:10 15:50 18:30

HARDANGERVIDDA NATURSENTER EIDFJORD - Opplevingssenter for norsk natur, klima og miljø

SIMA KRAFTVERK I EIDFJORD - forteljinga om det kvite gullet

NORSK VASSKRAFT- OG INDUSTRISTAD-MUSEUM I TYSSEDAL - nasjonalt museum for vasskraft og industrihistorie

AGATUNET - Ei perle som får strålande tilbakemeldingar frå dei besøkande

HARDANGER FARTØYVERNSENTER i Norheimsund utvidar og fornyar seg

HARDANGER FOLKEMUSEUM PÅ UTNE - heile Hardanger sitt museum

KABUSO I ØYSTESE - til sommaren vert det Munch-utstilling.

RØLDAL STAVKYRKJE - med ei spennande historie

HARDANGER AKVASENTER I STEINSTØ - eit av få visingssentre for lakseoppdrett i Noreg

MIKKELPARKEN I KINSARVIK - perfekt for dei minste

OLAV H. HAUGE–SENTERET I ULVIK - oppdag poesi og lyrikk i mange former.

VELDIG FLOTT BREDDE I TILBODET MED BESØKSSENTRE OG MUSEER

FOLGEFONNI BREFØRARLAG - breføring - kajakk - trugeturarHARDANGER BASECAMP - kajakk - sykkel-utleige - tunnelturar - guidingFLATEARTH ADVENTURES- rafting - kajakk - klatring - breturarKRAM SJØ - vatn og snø – og sykkelutleige

OPPLEV ODDA - som skiftar namn til Trolltunga Active frå 2015 - via ferrata - Zip lineFONNA GLACIER SKI RESORT - sommarskisenterFLOTTE VANDREMOGLEGHEITER

TILBODET FOR Å VERE AKTIV I NATUREN HAR ALDRI VORE STØRRE - TIL GLEDE FOR FASTBUANDE OG GJESTER

MS ATLØY VED KAI PÅ AGA.

MELLOM UTNE OG JONDAL VIA FERRATA TIL TROLLTUNGA

TOREFJELL

PÅ OKSEN

ZIP LINE VED RINGEDALSVATNET FOTO

: TR

OLL

TUN

GA

AC

TIVE

FOTO

: SV

ERRE

HJØ

RNEV

IK/F

JORD

NO

RGE

FOTO

: SV

ERRE

HJØ

RNEV

IK/F

JORD

NO

RGE

FOTO

: SC

OTT

SPO

RLED

ER/F

JORD

NO

RGE

FOTO

: SV

ERRE

HJØ

RNEV

IK/F

JORD

NO

RGE

www.hardangerfjord.com

FOTO

: C

HA

RLO

TTE

LIN

GEN

ER

TILFLYTTARVERTAR I HARDANGERULVIK HERAD: Hege Børve, hege.boerve@ulvik.kommune.no / GRANVIN HERAD: Olav Seim, olav.seim@granvin.kommune.no KVAM HERAD: Jan Tjosås, jan.tjosaas@kvam.kommune.no / JONDAL KOMMUNE: Sigrid B. Handegard, sigrid-brattabo.handegard@jondal.kommune.noODDA KOMMUNE: Gro Bakketun, gro.bakketun@odda.kommune.no / ULLENSVANG HERAD: Torbjørn Reisæter, trei@ullensvang.herad.no EIDFJORD KOMMUNE: Johanna-Maria Hereid, johanna-maria.hereid@eidfjord.kommune.no

Vestskog er eit lokaltbasert samvirkeforetak for tømmerromsetnad og skogtenester i Rogaland

og Hordaland med ca 1600 eigarar.

Vestlandet har gode vilkår for tømmerproduksjon, tilveksten er stor og kubikkinnhald pr. da er høgare enn landsgjennomsnitt. Vestlandet har også utfordringar. Bratte lier og dårlege vegar gjev auka logistikkostnader. Tilgang til sjø kan vera ein føremun, men dette krev gode tømmerkaiar. Vestskog arbeider aktivt for å betra infrastrukturen/råmevilkår sitt område. Tømmer er ein berekraftig ressurs som gjev god utnytting av arealet og særleg er gran på Vestlandet ein suksesshistorie. All profesjonell tømmerdrift vert utført i samsvar med PEFC-skogstandard som set krav til planlegging, gjennomføring og etter-arbeid. Dette gjer at både mijømessige og økonomiske tilhøve vert ivareteke til beste for samfunn og skogeigar. Investering i skogkultur er viktig for god skogøkonomi. Vestskog tilbyr optimalt plantemateriale for distriktet og den aktuelle eige-domen og kompetent arbeidskraft til både planting og ungskogpleie. Vestskog har tilgang på eit særs kompetent entreprenør- og trans-portapparat med god lokalkunnskap og har brei skogkompetanse for alle tenester som er aktuelt for ein skogeigar på Vestlandet. Skogen er ein berekraftig ressurs som vil stå seg også etter at olje-alderen tek slutt og vil , om vi ynskjer det, generera næringsaktivitet i generasjonar over heile Vestlandet.

Etter ei solid økt på kontoret til Vestskog,

saman med dagleg leiar Kjetil Andrè Rødland,

administrasjonssjef Sjur Ove Svartveit og plan-

sjef Jan Ivar Rødland, kjenner eg at eg er litt

svidd i toppen. Mykje informasjon om skog, på

mange nivå, i store mengder, på relativ kort tid,

er krevjande for ein som har kunnskapen sin om

skog, i alle høve granskog, stort sett frå pynting

av juletre. Eg har vel og vore deltakar i menig-

heten, og stemt i med Amen! - når nokon har

”prediget” at granskog er noko drit, og høyrer

ikkje heime på vestlandet. Grangutane, Kjetil

Andrè, Sjur Ove og Jan Ivar har gitt meg mange

gode argument, som tilseier at eg må melda

meg ut av den menigheta. No har eg vel strengt

teke aldri vore medlem, men eg har nok vore litt

skapsympatisør. - Gran er eit tre som utnyttar

arealet godt, og kvaliteten på vyrkjet blir heilt

topp på vestlandet. Vestskog har i alle høve gitt

denne guten noko å tenkja på, og skog blir aldri

meir berre skog for meg. Innsikt og kompetanse

er god ballast å få. Kjetil Andrè understrekar det

er no og i nokre 10-år framover ein skal hausta

av skogreisinga på 50- og 60-tallet.

Dagens avvirking står ikkje i samvar med til-

veksten. Noko av dette skuldast at skogeigarar

ikkje er klar over verdiane som står i skogen,

men mykje skuldast manglande infrastruktur

i både veger og kaianlegg. Vestskog arbeider

aktivt for å betra infrastrukturen.

Etter ein kraftig vekst dei siste ti åra har

Vestskog SA i dag 15 tilsette, og eit stort enga-

sjement i skogbruket i Rogaland og Hordaland.

Årleg omsetnad er om lag 120 millionar kroner,

og 200 000 kubikkmeter vyrkje. Vestskog sitt

hovudkontor ligg i Granvin i Hardanger og

kontorer i Ølen, Øystese og Njåskogen i Time

kommune.

Vestskog er selskapet der skogeigarane kan få

profesjonell hjelp til det meste. Hogst, skog-

takst, tømmeromsetnad, ungskogpleie, plan-

ting, skogrådgjeving, og skogøkonomi.

Skogeigarandelslaget Vestskog er eigd av 1600

skogeigarar som igjen er medlemer i 28 lokale

skogeigarlag.

Det er mange ledd som skal vera på plass

i ei moderne tømmeromsetnad. Vestskog

dekkar planlegging av hogst, utsjekk av miljø,

gjennomføringa av hogst, utkøyring i skog,

transport fram til terminal/kai, alt dette før

ein kan levera tømmeret vidare i verdikjeda

(t.d. sagbruk, papirindustri og bioenergi).

Vestskog legg vekt på god informasjonsflyt,

ryddig oppgjer og sluttresultat. (t.d. opp-

rydding, sporskade, miljøkontroll, nyplanting).

Vestskog er ein solid paraplyorganisasjon der

ein finn kompetanse og kunnskap som skog-

eigarane treng. Vestskog har avtaler med eit

solid entreprenørapparat som dekker alle krav

som vert stilt til moderne tømmeromsetning.

Vestskog SA har også ein planavdeling som

utarbeidar skogbruksplanar. Dette gjev skog-

TEKST: SIGURD VIKØREN FOTO: VESTSKOG

Skogeigarandelslaget Vestskog SA er ein samyrkjeorganisasjon for skogeigarar i Rogaland og Hordaland. Vestskog driv

med tømmeromsetnad, skogbruksplanlegging og rådgjeving til skogeigarar.

SJUR OVE SVARTVEIT ADMINISTRASJONSSJEF

JON IVAR RØDLAND PLANSJEF

KJETIL ANDRÈ RØDLAND DAGLEG LEIAR

28

eigaren oversikt over areal, treslag, tilvekst,

bonitet, kubikkmasse, tiltak, biologisk viktige

områder. Ein skogbruksplan kan brukast til ein

effektiv drift og forvaltinga av skogeigedom.

Skogbruksplan vert levert i papir og på digitale

mediar.

I ein skogbruksplan kan ein få oversikt på alder-

og hogstklassefordeling. Kvar kan du hogga,

kor mykje kan du hogga og kvar du skal byrja?

Planen fortel; Kva tilveksten er, kor mykje står

det i skogen min? Kor mykje har eg av ulike

treslag? Du får oversikt over om det er miljø-

element som du må ta omsyn til, og ikkje minst

kva tiltak og investeringar som må til.

Jan Ivar påpeikar at det kanskje ikkje er så

mange som veit det, men Hordaland har faktisk

mykje å fara med når det gjeld skog og skogs-

drift. Noregs største tre, og størst volum pr.

dekar. Skogsdrift er ei god nytting av areal, og

særleg gran er kostnadseffektiv på vestlandet.

Vestskog planlegg for framtida og lønsemd

for skogeigarane. Berre vi får ha 20-25 % av

arealet til produksjon, så kan fuglar og natur-

vernet ha resten, seier Jan Ivar.

Visste du at granskogen vår er eit mykje

meir effektivt co2-lager enn regnskogen?

Visste du at grana i tidlegare tider var eit

heilt vanleg tre på vestlandet? Viste du

att Staten har freda granskog i Hordaland

(Modalen 3000 dekar). Det er heilt

sikkert mykje anna du ikkje veit om gran,

om skog, og ikkje minst om skogbruk,

foredling, og framtidstenking. Vestskog

veit mykje, kanskje du kan lesa deg opp

på www.vestskog.no?

31

Trå & Velken Skogsdrift AS driv ikkje primært med

å gå på vedaskog. Men dei driv absolutt i skogen,

og det eg fekk vera med på i Trå & Velken sin regi,

var definitivt spennande. OK, du skjønar kanskje

kvar eg vil? Skogsdrift kan framleis i 2014 vera

spennande for store gutar, sjølv om vi berre let

kråka fyka sin veg.

Høgt over Vangsvatnet med panoramautsikt over

nærområdet til Voss, i ei bratt li, med ein velvaksen

skog. Ein skog som var planta lenge før nokon

hadde drøymt om at slike store maskinar skulle ta

seg av hogsten. Det var onsdag, eg var klarert til

å innta styrehuset på ei hogstmaskin i fullt arbeid.

Eller kanskje komando-sentralen er eit meir pass-

ande ord, for det er eit imponerande maskineri vi

snakkar om. Ei blanding av moderne datatekno-

logi, og enorme hydrauliske krefter, saman med

sylkvasse sagblad, som feller, kvistar og kuttar

tømmer i stor fart, i eit samspel mellom data-

teknologi og operatøren sin faglige innsikt.

Samstundes hadde eg ei kjensle av at vi heldt oss

på rett kjøl gjennom ein symbiose av gamal vane

og stor nåde frå høgare makter. Rett nok hadde

ein gravemaskin laga ei lita flate maskina kunne

operera på, og vi sat i eit styrehus som kunne

vatrast i alle retningar, slik at vi sat komfortabelt.

Men, ein liten glytt ut på sida fortalde meg fort

at det ikkje var mykje plass til hjul og belte som vi

bevega oss på. Samstundes fortalte både lyd og

ristinga at det var tunge prosessar som vart utført.

Sjåfør Endre Velken såg likevel heilt avslappa ut,

og samarbeidde med datamaskina om å velja ut

lengde og kvalitet på tømmerstokken og plassera

den ferdig kutta lengda slik at det var lettast mog-

leg å frakta tømmeret ut. Eg let att augo, bad ei

stille bøn, og vona på det beste, samstundes som

eg let meg facinera.

Trå & Velken er eit Granvin basert skogentre-

prenør-selskap, som byrja i det små tidleg på 2000-

talet, og vart etter kvart etablert som AS i 2007.

Selskapet er eigd av Håvard Trå og Lars Velken,

og har 6 tilsette. Håvard jobbar i Nordsjøen, men

jobbar som mekanikar for selskapet når han er

heime. Lars S. Velken som framleis driv som

gardbrukar, rett nok i samdrift, er dagleg leiar i

entreprenør-selskapet.

Selskapet driv mest med uttak av skog i ”nær-

området” og Vestskog er den heilt domineran-

de oppdragsgivaren. På kvar hogstteig jobbar i

utgangspunktet 3 mann. Ein kjører hogstmaskina,

ein driv med lassbærar. Det vil seie utkjøring av

tømmeret til lasteplass der tømmerbilen kjem på

henting. Tredje mann kan driva med gravemaskin

og/eller handhalden motorsag og det som til ei

kvar tid må til for ei effektiv drift.

Dei som driv dette arbeidet kan ta utdanning som

skogsoperatør. Då går dei fyrst to år på skule, og

så er dei ute i felten i to år som lærling.

Trå & Velken er godkjent lærebedrift. Lars Velken

er oppteken av at selskapet skal utvikla seg og

bli best mogleg i den storleiken firmaet har i

dag. Ikkje minst meir effektive gjennom erfaring

og investering i nytt utstyr. Selskapet får primo

november ny hogstmaskin frå den finske skog-

utstyrsgiganten PONSSE.

Ein slags gentlemanns agreement med Vestskog

om framtida gjer at Trå & Velken kan investera i

nye kostbare maskinar, som er effektive og heilt

naudsynt i moderne skogsdrift.

Eit godt tips til gardbrukarar/skogeigarar som har

planar om, eller tankar om å ta ut skog, er at dei

tar kontakt med naboar og samsnakkast, slik at

dei saman vender seg til Vestskog, eller direkte til

Trå & Velken. Dette fordi det er store kostnader

med å flytta/transportera så store maskinar.

Etter ein hektisk og spennande dag, måtte eg ta

meg ein liten pause på heimveg, parkera BMWen,

og opna for litt filosofi. Såg opp i liene, på skogen,

observerte ei kråke som fauk forbi. Nynna litt for

meg sjølv, om opplevingane til han gamle karen

som var på vedaskog, og tenkte at det var mykje

imponerande som hende i skogen den gongen.

Slik var det i skogen i dag og, med Siri, Endre, Lars

og dei andre i Trå & Velken.

ENTREPRENØR I SÆRKLASSE

TEKST OG FOTO: SIGURD VIKØREN

….Og mannen han gjekk seg i vedaskog - Heifara - i vedaskog!

Slik begynner ei kjend vise om kva resultatet kan bli når ein går på vedaskog. I omtalen av denne visa les vi; Ein nydeleg folkesong frå Hardanger. Litt ”skummel” tekst for dei minste

borna, men dei litt større synest dette er spennande.

SKOGSOPERATØREN!

ENDRE VELKEN

”SKJØNNHETEN OG UDYRET”Den kjende Disney-klassikaren har sin eigen variant i Granvin. Siri frå Malm i Nord-Trøndelag

gjekk på folkehøgskulen på Lofthus, og ante fred og ingen fare, men så kom kjærleiken

og tok ho. Resultatet vart ein sambuar i Granvin, og store nye utfordringar som venta på

ho i skogen. Utan noko tidlegare erfaring etablerte den tøffe trøndaren seg som sjåfør

på ein lassdoning på 16 tonn.

Når den vesle, søte trønderjenta på mindre enn 60 kg, buktar seg fram i ulent lende

på eit monster av ein maskin på 16 tonn, så blir det for meg ”Skjønnheten og

udyret.” Vi kan seie at sjåføren utgjere ein liten del av det totale akseltrykket.

Det trivest Siri med, og kosar seg med ”udyret” hos Trå & Velken, ein viktig

aktør, i den imponerande verdiskapingskjeda knytt til skogsdrift, med

utgangspunkt i trebygda Granvin.

Hunden som trivest saman med matmor Siri ombord på ”udyret”

lyder same namnet som produsenten av maskina, PONSSE! Ein

eurasier, ein tysk hund som vert vurdert som; vaktsam, rolig,

reservert, vaken og intelligent!

SIRI FARBU AUNE

Vi har sitert frå den gamle visa om mannen som gjekk seg i vedaskog.

Dersom han hadde møtt Endre Velken i aktivitet med si ”motorsag” på 27

tonn, hadde han truleg fort missta interessa for kråka. Endre har gått to år

på skule og to år i lære for å kunna handtera ei hogstmaskin på høgt nivå.

No har han drive på med dette i 6 år, og trivest godt i skogen. Han styrer

ein imponerande prosess med ei imponerande maskin, ei drift som verkeleg

set ting i perspektiv. Det er ein lang veg frå bruk av øks og tomannssag, til

korleis moderne tømmerhogst vert driven.

TRÅ OG VELKEN

32

Arild Espeland, (1957). Har jobba på bruket sidan

1981, då var Granvin Bruk ei bygdesag med

stokksag og kløyvesag. Dei dreiv å skar grov boks

10 x 6 tommar, som vart brukt til sviller under

jernbanen sin skinner.

I 1983 kom det endringar, då ny sag vart eta-

blert. Framleis var det mykje fysisk arbeid, men

dei skar meir finskoren plank. Ein fysisk prosess,

skader på personar, var heller ikkje heilt ukjent.

Fram mot tusenårs-skiftet var heile saga utsleten

og umoderne, og det var heilt naudsynt med

investeringar i nytt sageutstyr.

Den 7. mai 1999 kom dåverande nærings-minis-

ter Lars Sponheim til Granvin, der det venta stor

fest-ivitas og opning av den nye saga som vart

døypt med lokalproduserte godsaker som stod

i stil til produktet. No snakkar vi om datastyrt

anlegg, og automatisert sag med monaleg større

kapasitet. Saglinja vart på nytt omarbeidd og

oppgradert med topp moderne utstyr i 2011 då

Moelven overtok.

Den nye saga opna og for ein flisproduksjon,

der Elkem AS Bjølvefossen i Ålvik brukar flis for

å optimalisere råvaremiksen i smelteovnene ved

produksjon av ferrosilisium.

Torsdag 9. oktober 2014 sette saga på Granvin

Bruk Moelven, produksjons-rekord for ein dag,

med å produsera 224 kubikkmeter trelast ut av

380 kubikkmeter tømmer. Dette tilsvarar 13 trai-

lerlass med tømmer. Den nye vekerekorden vart

på meir enn 1000 kubikkmeter trelast, eller meir

enn 50 trailerlass. Dette er eit resultat etter ein

gjennomgåande effektiviseringsprosess som er

gjennomført.

Granvin Bruk Moelven er ein god arbeidsplass,

seier Arild, han har vore tilsett i meir enn 30 år.

Fleire andre har vore her enno lengre. Granvin

Bruk er ikkje ein arbeidsplass der du seier opp.

Sjølv om marknaden og i denne bransjen er blitt

tøffare, så spring vi berre litt fortare, seier Arild.

Han og arbeidskolegane har nådd eit tryggleiks-

nivå som dei kan vera stolte over. Sjølv om

produksjonen er automatisert, så er her mange

prosessar som utan stor merksemd, kan vera

farlige. Den store lysande tavla utanfor bedrifta

fortel at Granvin Bruk Moelven no har passert

700 dagar utan skade. Det er HMS det står

respekt av.

Det er ingen tvil om at ”Bruket” i Granvin leverar

fyrsteklasses produkt til kledning og konstruk-

sjonsyrkje. Foredla lokalt, av folk med lang og

høg kompetanse, ved eit topp moderne anlegg,

av eit suverent, godt og kortreist råstoff, som

den vestlandske kulturgrana er!

GRANVIN BRUKMoelven Granvin Bruk AS vart formellt skipa 14. mai 1965. I perioden fram til i dag har det vore fleire eigarar, der Moelven overtok i 2010. Vi har snakka med ein av

dei som har lengst fartstid ved bruket:

KJELL ARNE JØRDRE STYRER SAGLINJA

OPERATØR ARILD ESPELAND HAR VORE MED PÅ EI RIVANDE UTVIKLING I TRELASTINDUSTRIEN I OVER 30 ÅR.

33

TEKST: SIGURD VIKØREN FOTO: SIGURD VIKØREN OG HARDANGER PANORAMA

Alle har det, alle meiner noko om det! Eit symbol

som vi har knytt sterke kjensler til. Kva type tre

det skal vera, korleis vi skal handsama det, slik

at det drysser minst mogleg. Korleis vi skal pynta

det. Kven som skal pynta det, kva type ljos vi skal

ha, og ganske mykje meir.

Julefeiringa er ein av dei sterkaste tradisjonane

vi har i Noreg, og i tradisjonen har juletreet ein

sentral plass i alle norske heimar. ”Du grøne

glitrande tre” finn vi og på mange andre arenaer.

Ikkje minst der folk møtest. Juletreet er på mange

måtar eit juleikon som vi samlar oss rundt.

Juletredyrking er etter kvart blitt ei næring, og

etter litt prøving og feiling som i mange andre

bransjar, har det peika seg ut kva sortar som

eignar seg best, og korleis produksjonen kan

drivast, slik at det blir ein berekraftig produksjon

som og er økonomisk lønsam.

Dei som driv med skog, forstod på eit tidspunkt

at fruktbønder i Hardanger var særleg godt eigna

som juletreprodusentar, fordi dei hadde ein lang

tradisjon med å stella trea sine. Alle ynskjer seg

eit fint juletre, og skal vi nå det målet, så må det

til kompetanse, og mykje aktivt stell av trea.

Eg har vitja ein skogeigar med langt over

gjennomsnittet kunnskap om skog, trevyrkje

og ikkje minst juletre. Olav S. Haugse finn vi

i bakkane høgt og fritt over Granvin. Etter eit

langt liv med skog, har Olav no i 15 år drive med

juletre, etter å ha fått løyve til bruksendring på

det bratte småbruket sitt og tilhøyrande innmark.

Høgt over Hardangerfjorden og Granvin trivest

Fjelledelgrana godt. Abies lasiocarpa. Dette er eit

tre som stammar frå vestsida av Rocky Mountains

frå høgder på 2-4000 meter. I klimaet her på

vestlandet trives Abies lasiocarpa svært godt, og

eignar seg veldig bra til juletre. Tette fine greiner,

og eineståande evne til å halda på nålene lenge,

sjølv inne i varme stover.

Det er mange kjensler knytt til tradisjon.

kanskje særleg til jul, og dei aller fleste har

klare meiningar, som gjerne stammar frå eigen

barndom, om kva type juletre ein ynskjer seg.

Dei fleste vil nok i alle høve ha norske juletre.

Då tenkjer vi tre som har vakse i Noreg. På

garden til Olav blir det levert 800 - 1000 juletre

kvart år. Med faste avtakarar, er det viktig med

ein leveranse som er jamn kvart år.

Skal du starta med juletreproduksjon, er det viktig

å søkja råd og skaffa seg kompetanse. Dei som

trur at dette er ein lettvint veg til pengar, blir

skuffa. Er du ikkje klar for å gjera ein betydeleg

innsats, så er du dømd til å misslukkast. Om du

plantar skog og set deg ned å ventar i 7-8 år,

utan å stella skogen din, så kan du kanskje få

selja 10 % som kan ha god nok kvalitet.

Om du steller skogen din etter dei beste

retningslinene, så kan du få kvalitet og sal på

90 %, seier ein engasjert Olav Haugse. Det

er berre å sjå i augo at å nå eit slikt mål krev

kompetanse og stor eigeninnsats. Dette kan

skribenten skriva under på, etter å ha studert og

lest Olav sin skjøtselplan for stell av juletreskogen.

Det er rimeleg krystallklart at heller ikkje i

juletreproduksjon er det mange tre som veks heilt

inn i himmelen på eiga hand.

JuletreetTEKST OG FOTO: SIGURD VIKØREN

OLAV S. HAUGSE

34

Kunnskapen om skog er stor hos Olav, og han

vil gjerne dela av sin kunnskap. Skogmannen har

mykje interessant å fortelja, ikkje minst om at han

har planta både ask og bjørk, og ikkje å gløyma

det siste produktet, som er eit prøvefelt han har

saman med skogselskapet med vridd raun. Ein

rauneart med særleg fint trevyrkje.

På eigedomen til Olav S. Haugse ligg ein gamal

gravhaug med kjempeflott utsikt over Granvin-

bygda og fjorden. Her har Olav laga seg ein

meditasjonsbenk. - Her har eg på gode dagar

hatt mange interessante samtalar med han som

ligg i haugen, seier Olav, og ser på meg. - Vi har

ikkje minst utveksla meiningar og tankar om

kven av oss som har levd i den beste tida. Frå

meditasjonsbenken kan Olav og sjå ned på den

flotte og viktige trebedrifta, Granvin Bruk,

som han var ein av grunnleggjarane av. På

bedrifta hadde Olav arbeid i heile sitt yrkesaktive

liv, og som han sjølv seier, teke del i både

oppturar og nedturar. Ein viktig del av hans liv,

som garantert og er tema som blir vurdert frå

meditasjonsbenken.

Eg kunne denne gongen berre vera hos Olav

eit par timar. Nye avtalar om å henta stoff til

magasinet var tidfesta, og klokka hadde det som

vanleg alt for travelt i hyggjeleg lag. Eg kjende på

meg, at her kunne det vore gildt å ha vore mykje

lenger, sete å meditert med Olav, på benken

hans, analysert spørsmål rundt livets gåter,

diskutert om alt var mykje betre før, og kanskje

løyst nokre verdsproblem. Eg kjenner trong til å

takka for ei gild stund.

Slik skal du handsama juletreet ditt!

Når du har kjøpt treet, så la det stå ute. Ein til

to dagar før du skal ta det inn i stova, så skjær

du av ei tynn skive i enden for å opna porenen

så tek du treet inn i kjellaren og set det i ei bytte

med vatn. Ta aldri treet direkte frå kulden ute, og

rett inn i ei varm stove. Når treet er aklimatisert,

så kan du trygt ta det inn i stova. Då er det berre

ein ting att for å ha eit fint tre som drysser lite,

så lenge som mogleg. Syt for at treet har vatn!

God Jul!

Profesjonell juletreproduksjon i Hardanger starta på 70-talet med

utplanting av fjelledelgran. Etter kvart har fleire starta opp med denne

produksjonen og det ligg i dag eit årleg uttak på om lag 10.000 tre.

Utplantingsplanar tilseier at denne produksjonen vil auka til 40-50.000

tre i løpet av 5-8 år. Nokon av produsentane har eigne salsplassar i

regionssentera samt i Bergen. Hovudtyngda av juletre vert likevel seld

gjennom salsselskapet Norsk Juletreservice AS, eigd av produsentar i

Hardanger og i Rogaland. Norsk Juletreservice har dei siste åra hatt ein

årleg omsetnad på om lag 60.000 tre, til kundar i inn- og utland.

Juletreproduksjon i Hardanger!

LINDKJEND TRANSPORT AS (Vestmar Transport AS fra 1.1.15) har gjennom mange år vært en del av verdikjeden fra plante til ferdig produkt, gjennom transport av tømmer og trelast inn og ut av Granvin Kommune.

Lindkjend Transport AS er eid av Drangedal Bilruter AS i Drangedal Kommune, Telemark. Dette er også en kommune med lange tradisjoner innen skogbruket.

Avdelingen i Granvin er en stor arbeidsplass i kommunen. Vi er stolte av å være en del av verdikjeden som transporten representerer.

Vi påtar oss de fleste transportoppdrag.

Ta kontakt med oss på telefon 957 42 643

Historien bak dette industrieventyret er ganske spesiell og litt søt. I Suomi, dei 1000 sjøars land, er det ikkje så reint lite skog. På ein liten plass som heitte Vieremä, ute i den store Finske skogen, var det ein smed og skogsarbeider som hadde bestemt seg for å lage ei maskin som var betre enn dei andre maskinane på marknaden. Han syntes maskinane gjekk sund heile tida - difor ville han laga ein maskin som var betre, og som tålte tøffe tak. Denne karen heitte Einari Vidgrén.

Om vi ser for oss ein smed i si eiga vetle smie, som skulle prøva seg fram, og at han kanskje ikkje heilt hadde tilpassa karosseri-platene, avrunda dei, og slipt til, og slett ikkje sprøytemalt. Slik kan vi tenkja oss at den fyrste doningen ikkje heilt såg ut som eit køyrety frå ein reklamekampanje. Men dagen var komen då smeden meinte doningen var klar for presentasjon og for å bli prøvd, og folk frå den vesle grenda strøymde til for å sjå på vidunderet.

Dei frammøtte kunne med sjølvsyn sjå at noko vakkert syn var maskinen ikkje. Doningen hadde neppe vunne mange designkonkurransar. Men, dei frammøtte ville at jomfruturen skulle krunast med dåp, og doningen måtte få namn. Det hadde ikkje smeden tenkt på, så diskusjonen gjekk friskt mellom dei frammøtte om kva namnet skulle vera.

I denne vesle finske grenda var det ein gamal skabbete laushund som heitte Ponsse. Denne hunden kom luskande forbi smia akkurat då vidunderet var kome ut på garden, og sermonien skulle starta. Ein av dei frammøtte la merke til dette, og dermed fall dei berømte orda om at denne maskinen er så stygg at den må heite Ponsse, etter hunden som ikkje såg noko betre ut. Difor vart det bestemt at maskina skulle heita Ponsse, og dåpen vart fullbyrda. Såleis vart det verdens-omspennande konsernet Ponsse Oyj skipa i dei djupe finske skogar i det Herrens år 1970, utan at nokon kunne veta kva dei hadde vore med på å starta.

Eit verdsomspennande konsern, som omset for svimlande

3 milliarder kroner.

36

EN KJEMPE AV EN HOGSTMASKIN

Ponsse tilbyr markedets mest omfattende og allsidige utvalg innen hogstteknologi – for alle utfordringer innen skogbruk.

Den helt nye PONSSE Scorpion er den siste tilveksten til vår serie med verdensledende skogsmaskiner. Hogstmaskinen har en kompromissløs konstruksjon hvor alt handler om føreren.

Maskinen har enestående sikt fra kabinen og uslåelig stabilitet og kraft – med miljøet i tankene og med minimal belastning på underlaget. Den revolusjonerende tredelte rammekonstruksjonen gir et svært lavt tyngdepunkt slik at maskinen blir ekstremt stabil og komfortabel. Det er lagt stor vekt på maskinens servicevennlighet. Den nye 4F-motoren og den forbedrede hydraulikken har gjort det mulig å forlenge serviceintervallene fra 600/1200 timer til 900/1800 timer.

Den nye PONSSE Scorpion tar produktivitet og ergonomi innen skogbruket til et helt nytt nivå og setter nye standarder for førerens arbeidsmiljø.

PONSSE SCORPION

Ponsse AS Klettavegen 7 2211 Kongsvinger Tlf: +47 62 88 88 70 Faks: +47 62 88 88 78

Hjeltnes Vidaregåande skule er ”hoffleverandør” på granplanter, og

leverar så mykje dei har kapasitet på til Vestskog. Planting og produksjon

av granplanter på Hjeltnes har skulen overteke frå Bergen og Hordaland

Skogplanteselskap som dreiv Ulvik Skogplanteskule.

Hjeltnes produserar 350.000 planter årleg sjølv, og formidlar 250.000 plan-

ter, slik at dei årleg omset ca. 650.000 granplanter. I tillegg har Hjeltnes ein

produksjon på 20.000 juletre kvart år.

Frøa vert sådd i veksthus, og står her det fyrste året, før dei blir flytta ut på

friland. Skogplantene blir levert for utplanting i skog når dei er 2 år gamle.

Ynskjer rektor Gunnbjørg Øyre har for skogplanteskulen er å få på plass

noko fornying av produksjonsapparatet, slik at den årlege eigenproduksjonen

kan koma opp i 700.000 granplanter. Skognæringa på Vestlandet ynskjer

sterkt at me held fram med produksjonen slik at nyplatinga i regionen kan

haldast oppe. Fleire planteskular er lagt ned på Vestlandet og pr i dag er dette

den einaste skogplanteskulen i dei tre fylka Rogaland, Hordaland og Sogn og

Fjordane. Næringa ynskjer nærleik til produsenten. Noko større bedrift er det

vanskeleg å sjå at ein vidaregåande skule kan driva.

Prognosane peikar mot auka behov for skogplanter og juletre i framtida.

Skal Hjeltnes kunna etterkoma ein auka etterspurnad, så er det heilt naudsynt

med nye investeringar.

EG SER IKKJE SKOGEN FOR BERRE TRE

På Hjeltnes vgs i Ulvik går det ungdommar som skal verte blomsterdekora-

tørar og anleggsgartnarar. Har du Vg 1 design og handverk kan du velja å

verte blomsterdekoratør ved å gå Vg2 på Hjeltnes og 2 år i lære i ei bedrift.

Hjeltnes har tilbod om Vg 1 naturbruk og då kan du gå vidare på Vg2

anleggsgartnar- og idrettsanleggsfag, før 2 år i lære. Skulen har 2 klassar

med anleggsgartnarar dette året og det er stor etterspørselen etter lærlingar

i næringa.

Gartnarutdanning har vi no berre på deltid for vaksne, eit tilbod for dei som

arbeider i næringa eller skal overta ein gard. Utdanningsløpet er kompri-

mert over 2 skuleår. Dei har samlingar 3 dagar pr månad, i tillegg har dei

innleveringar på nett og praksis i bedrift. Frå 2009 har vi teke inn elevar

annakvart år, men har no inntak kvart år pga stor etterspurnad. Vi har difor

2 gartnarklassar med vaksne dette skuleåret, med til saman 30 elevar!

TILBODET PÅ HJELTNES VGS

38

TEKST OG FOTO: SIGURD VIKØREN

KARIN VALLAND

Karin Valland ei triveleg dame

i sin beste alder. Gardkjerring på

Valland i Norheimsund, der ho driv

mjølkeproduksjon i lag med sin ”betre

halvdel,” som og jobbar turnus i

Nordsjøen. Karin fann ut i vaksen alder

at ho gjerne skulle hatt meir kompetanse

innan ulike sider med dyrking.

Tilfeldig kom ho til å ytra seg om dette

til ei gamal veninne, som då kunne fortelja

den kompetasesøkjande dama på Valland

om eit fenomenalt tilbod dei hadde på Hjeltnes vidaregåande skule i Ulvik.

- Det er heilt eneståande, seier Karin, som no er halvvegs i andre året av den

to-årige utdanninga. - Vi er gjennom så mange utfordringar, og eg har lært

utruleg mykje, skryt Karin. - Vi er samla på Hjeltnes 3 dagar kvar månad, slik

at alle kan ta denne kompetansehevinga, samstundes som dei er i jobb. I

periodane utanom tida på skulen, jobbar vi heime etter oppgåver som vi må

løysa. Denne måten å arbeida på fungerer veldig bra. Vi er innom frukt, bær,

grønsaker, har vore i drivhus og lært om blomar og trær. Det er heilt ufatteleg

nyttig. Vi lærer om kulturlandskap, planteanatomi, og plantefysiologi. Vi må

læra oss å forstå oppbygginga av ei plante. Fotosyntesen som vi rynka litt på

nasen av når vi gjekk på skulen, synest eg no er heilt fantastisk å læra om.

Her på garden er vi midt i omlegging av drifta. Vi har planta ut 1000 - 2000

epletre i året, og er no komen til 4000. I 2015 skal vi planta 2500 tre til. Så frå

juli-august i 2016 vert det slutt med mjølkeproduksjon, og fullt fokus på eple.

Dette ser eg fram til. Eg trur ikkje det blir mindre arbeid, men vi kan

sjølvsagt ta det meir med ro når det gjeld jobben, på 1. juledag og 17. mai.

Men trea treng og stell, så arbeidslause vert vi nok ikkje.

- I tillegg til å suga til meg lærdom på Hjeltnes, er eg og med i ”dyrk smart”

prosjektet som vert drive i regi av fruktlagera. Når eg kan toppa dette med

fagleg rettleiing frå Bioforsk si rådgjevingsteneste, så vert dette kjempebra,

seier Karin. - Vil skaffa du skaffa deg kompetanse på det som veks og gror, er

Hjeltnes ein god plass å starta, seier den tilstundane eplebonden på Valland.

Ei triveleg dame

Utskipingskaiar er viktige for levering av tømmeret frå

produsenten og til mottakar. Her frå djupvasskaien ved Arriva shipping i

Ølensvåg.

39

Mykje storfolk fann vegen til Sandven Hotel, og

4. juli 1889 kom ”Hohenzollern” til Norheimsund.

Det var her Keiser Wilhelm av Tyskland, sette

sine bein på norsk jord, for fyrste gong. Seinare

hadde hotellet vitjing av mange kjende personar.

Her budde Adolph Tidemand, i nærmiljøet kunne

du treffa store personlegdomar som Ole Bull og

Harald Sæverud.

Hardanger var tidleg eit attraktivt mål for turistar,

og alt i 1834 var den fyrste lystyachten å sjå på

fjorden. I 1869 kom Vøringen, den fyrste rute-

båten. Med ein aukande turisttrafikk kom kravet

om meir enn mat og seng. Naturen og ikkje minst

Folgefonna gav sterke inntrykk. Men turistane

etterspurde aktivitetar og turmål.

I 1875 sette hotellvert Nils Sandven opp ei kunn-

gjering om bord i Vøringen; ”I Norheimsund hvor

skibet ligger i 5,5 t, er anledning at bese den be-

kjendte Stensdalsfos og dens smukke omegn.”

Fossen var ein magnet på turistar, og etter at det

nye hotellet i Sveitserstil sto ferdig i 1897 auka

turisttrafikken. Dette krov fleire og betre rom.

Hotellet fyllte ut området mot fjøra, og planta

hengebjørk, og gjorde det fint i hagen.

I 1898 Kjøpte Nils Sandven saman med to ber-

genserar Steinsdalsfossen, eller Øvtshusfossen

som var det opphavlege namnet. Her bygde dei

hytte i dragestil, der dei selde forfriskingar, og som

framsynte forretningsmenn, så tok dei inngangs-

pengar. 10 øre for å koma inn bak fossen.

Det var Nils Sjurson Skutlaberg, som seinare tok

namnet Sandven, etter garden, som etablerte

Sandven. Saman med bror sin leigde han ei Har-

dangerjakt, som han frakta landsens varer som

kjøt, skinn og smør til Bergen med. På returen

hadde dei med byvarer som kaffi, sirup og sukker. I

1845 begynte han sal av varer på bua på Sandven.

Ei gamal stove som vart flytta frå Bergstø.

Fram til 1842 hadde det vore eit byprivilegium å

driva handelsnæring. Nils søkte om å få handels-

bevilling, men Amtsformannskapet gav avslag

på søknaden fleire gonger. Fyrst i 1857 fekk han

løyve, då på tilråding frå Futen og sorenskrivaren

som var lite nøgde med prestegarden i Vikøy, som

tingstad og losji. Løyvet vart gitt av Kong Oscar

den 1. og hans 6 statsråder.

Kongen og hans statsråder gav ikkje slike løyve,

utan at det vart stilt klare krav. Betingelsane for

å driva handel var fylgjande krav: Han måtte ha

tingstove, vera skipsekspeditør, forsyna almugen

med nødvendige varer, og han måtte driva her-

berge.

Frå denne spede starten dreiv Sandven-familien

hotellet gjennom 5 generasjonar, gjennom

skiftande tider.

Moderne luksus i romantikkens venleik!

Sandven Hotel, med aristokratisk venleik, og historisk pust frå ei svunnen tid. Eit bygg i sjarmerande sveitserstil, der det var eit yrande liv då turistbåtane la til kai, med 200 hestar med karjol som kunne ta turistane med på kjøretur i den flotte

Hardangernaturen. Ikkje minst ville mange sjå og oppleva fossen dei hadde høyrt rykte om. Fossen du kunne gå bak, var ei oppleving ingen ville gå glipp av.

JORUNN PILE

41

TEKST: SIGURD VIKØREN FOTO: THON HOTEL SANDVEN OG KVAM HERAD

Den siste var Olav Norvald Sandven. Etter han dreiv

fyrst ei stifting hotellet, før Tron Bach overtok og

dreiv fram til 2011, då Olav Thon kjøpte hotellet.

DET NYE MODERNE THON HOTEL SANDVEN!

Det gamle sveitserhotellet er renovert og teke vare

på som eit klenodium i sin klassiske stil. I tillegg er

det planlagt ei oppgradering av alle romma i det

gamle hotellet. Her er det 32 rom.

Det er bygd stort nytt moderne hotell i tillegg,

som inneheld 18 leiligheter, med frå 1-3 soverom.

Barnevennlege facilitetar som høver til familiar

som er på tur. Bueiningar som og høver særde-

les godt til vener som er på tur nokre dagar. I til-

legg har det nye hotellet 52 rom. Slik framstår no

det nye Thon Hotel Sandven, som eit moderne

hotell, som samstundes har teke vare på den aristo-

kratiske venleiken, og det historiske pustet.

Hotellet har kombinert dei to stilartane på ein

framifrå måte.

Jorunn Pile, dagleg leiar av hotellet, viser stolt fram

alle fasilitetane Thon Sandven kan by på, noko ho

har god grunn til. Utanom buarealet har hotellet

tre konferansesalar, med inntil 200 plassar. Desse

salane kan og brukast til konsertar og ulike typar

festlege tilstellingar. I den gamle spisesalen er det

plass til 100 gjester. Eit fasinerande hotell, der du

kan oppleva romantikkens herskapleg sus, saman

med det mest moderne og funksjonelle eit hotell

av i dag kan by på.

Konferansefasilitetane har Jorunn stor tru på vil

verta attraktive for mange. Ikkje minst med tanke

på nærleiken til Bergen. Med den flotte hagen vår

som går ned til fjorden, og den nye promenaden

langs sjøkanten, er og eit opphald utandørs frå

øvst hylle. I sommarhalvåret har vi ute-servering.

Her kan vi og arrangera ulike happeningar og

festar. Konsertar, der vi vil tilpassa oss både yngre

og eldre sine krav. Hotellet er samarbeidspartnar

og festivalhotell til Hardingtonar. Dette er ein årleg

festival som blir halden same helg som den årlege

trebåt-festivalen i Norheimsund. Vi ynskjer og å

vera eit hotell for lokalmiljøet, både for bedrifter

og private. Frå hotellet er det kort veg til ski-

aktivitetar på Kvamskogen, seier ein engasjert

dagleg leiar. Dermed er Thon Hotel Sandven og

ein gunstig base for sportslege aktivitetar og opp-

levingar om vinteren.

Sandven er det optimale utgangspunktet for å

oppleva Hardanger, heile året. Frå 1. mai går det

snøggbåt til Eidfjord - Ulvik - Kinsarvik og Lofthus.

Thon Hotel Sandven, er det optimale utgangs-

punktet for ”Opplev Hardanger” Folgefonna -

sommarskisenter - Fjell- og fjordturar - Trolltunga

- og alt det andre vakre! Du kan bu med fjorden

og oppleva byen, Bergen, innan ein times tur, seier

Jorunn!

Eg er alt på veg!

42

Marine Harvest ASA er verdas største opp-drettsselskap og Noregs største matprodu-sent. Selskapet er tilstades i 24 land med nærare 11 000 tilsette globalt og om lag 1 600 tilsette i Noreg. Marine Harvest produ-serte 343 800 tonn laks i 2013. Det tilsvarar 5 millionar måltid kvar dag og gav ei omsetning på 19,2 milliardar kroner.Hovudkontoret ligg i Bergen og selskapet er notert på Oslo Børs og New York-børsen (NYSE).

FAKTA

Sidan dei første menneska busette seg i Noreg, har fisk vore viktig for å sikre mat, handel og busetnad langs kysten. Kloke hovud, pågangsmot og tekno-logisk nyskaping gjorde det etter kvar mogleg å drive oppdrett av den ville fisken.

Havbruksnæringa har på få år gått frå å vere ei lita attåtnæring til å bli ei av Noregs viktigaste eksportnæringar. Den bidreg til lokal verdiskaping i kyst-Noreg ved å produsere og levere fersk, sunn og god mat til heile verda.

Etter at forløparane til Marine Harvest starta opp i Kvinnherad i 1963, har selskapet utvikla seg frå ei lita gründerbedrift til å bli verdas leiande opp-drettsselskap. Med 3,3 millionar daglege måltid, er Marine Harvest no Noregs største matprodusent.

RASK VEKST – Det er utruleg kor langt ein har kome sidan dei første forsøka her på Vestlandet på 60-talet. Næringa har vakse svært fort, men med veksten har selskapa også blitt langt meir profesjonelle og meir opptatt av samspel med omgjevnadane, seier Reidar Våge. Han er driftsleiar på Øyerhamn, stamfiskanlegget der det heile starta for 51 år sidan.

Sjølv om selskapet hans no har drift i 24 land og nærare 11 000 tilsette, har dei framleis med seg ein sentral bit av den vestlandske oppdretts-historia.

- Laksen som vart fanga i elvene Vosso og Årøy på 60-talet, la grunnlaget for det som i dag er Marine Harvest. Vi har tatt vare på genmaterialet frå denne laksen og avla vidare på det i meir enn 50 år. Dette gjør at vår laks er særleg sterk og sunn, meiner Våge, som har vore ein sentral del av dette arbeidet i nærare 20 år.

KONTROLL I ALLE LEDD Og det er ikkje berre arvematerialet Marine Harvest har kontroll over. Selskapet opna i haust sin eigen fôrfabrikk i Trøndelag. Det gjør at selskapet no dekker heile verdikjeda innan oppdrett.

- Det er eit stort fortrinn for oss å kunne kon-trollere heile produksjonen frå stamfisk og fôr til middagen blir satt på bordet i Tokyo, New York eller Rio de Janeiro. For at våre kresne kundar rundt om i verda skal få levert produkt av aller høgaste kvalitet, må vi ha full kontroll, seier drifts-leiaren.

Verdsleiande MED VESTLANDSKE GEN

Havbruksnæringa har tatt eit langt steg sidan starten på Vestlandet for femti år sidan. I leiinga av denne utviklinga er Noregs største

matprodusent – Marine Harvest.

45

FOTO

: TO

RALF

GJU

VSLA

ND

Fjellet - fjorden og skumringa

I kommunane finnest ulike typar næringslivsamanslutningar.

Dette kan vera eit viktig instrument for nyetableringar,

men kanskje fyrst og fremst ein møteplass for eksisterande

verksemder, der dei kan treffast, få hjelp til vekst og utvikling,

utveksla erfaringar og bli samde om samarbeid. Samarbeid er

alltid eit nøkkelord. I samarbeid vil ulike bedrifter vera med å

styrkja kvarandre, og gje regionen fleire solide bein å stå på.

I Hardanger vert det arbeidd med å skipa ein regional

næringshage. Leiaren i Hardanger Næringsråd, og dagleg

leiar i Kvam Næringsråd, Torleiv Ljones, er sentral i dette

arbeidet. Næringshagen er tenkt skipa innanfor SIVA (Statens

Industrivekstanlegg) sitt næringshageprogram. Næringshagen

vert lokalisert i Kvam, men med kompetansesenter og

medlemsbedrifter andre stader i Hardanger. Namnet vert

Næringshagen i Hardanger AS. (NHIH).

- Torleiv, kva er målsettinga med å etablera ein SIVA-

næringshage i Hardanger? - Næringshagen skal vera eit

senter for utvikling av innovasjon og kompetanse i etablert

næringsliv og ein stad der gründerbedrifter kan få starthjelp.

SIVA set krav om deltaking frå lokalt næringsliv for å

godkjenna opptak i næringshageprogrammet. Det betyr

at ynskje om ein næringshage må koma frå lokale

bedrifter sjølv, gjennom at dei pliktar seg til å vera med i

næringshagen, og til å kjøpa tenester hos oss.

Samstundes inneber det, at næringshagen må tilby

tenester som er interessante for bedriftene å kjøpa.

Dette er ein grunnleggjande nyttig symbiose som vil

vera gunstig, seier Torleiv Ljones.

Likevel er det krevjande å få dette opp å gå, og syta

for dialogen, som vil vera grunnlaget for eit vellukka

hopehav inn i framtida. - Difor, seier Torleiv, - vil vi leggja

ned mykje arbeid i å finna den rette daglege leiaren for

Næringshagen i Hardanger!

TEKST OG FOTO: SIGURD VIKØREN

I dette magasinet er det omtale om, og presentasjon av mange sentrale og viktige bedrifter i regionen rundt Hardangerfjorden. Eit allsidig og

solid næringsliv vil i framtida vera ein av dei viktige grunnsteinane for å ha levande og triveleg bygdesamfunn rundt heile Hardangerfjorden.

NÆRINGSHAGE I Hardanger

Vil du vita meir om Næringshagen i Hardanger? TA KONTAKT MED LEIV LJONES PÅ KNR@KVAMNET.NO

NÆRINGSHAGE I HARDANGER

47

Opplev Jondal

32

PORTEN TILPORTEN TIL

“DRAUMEN OM“DRAUMEN OM

FOLGEFONNA”FOLGEFONNA”

> FOLGEFONNTUNNELEN - VEGEN TIL VEKST - er 11 137 meter lang og er Noregs tredje lengste vegtunnel. Den går gjennom fjellet under Folgefonna og bind saman kommunane Odda og Kvinnherad. Tunnelen opna 15. juni 2001. Ei reise som tidlegare tok fire timar, tek no ti minutt!

> MELLOM FJELL, FONN OG FJORD, BESTE STADEN PÅ JORD - Den vel 10 km lange Jondalstunellen opnar for lettvint tilkomst til nasjonalparklandsbyen Jondal. Med ferje til Tørrvikbygd er Bergen ikkje langt unna. Tunellen gjev kort avstand til Odda og Kvinnherad.

GODT HJORT Å SLEPPE BOMPENGEAVGIFTA I TUNELLEN ...

Våre opningstiderer:

Måndag – fredag:10.00 - 16.00Laurdag: 10.00- 15.00

BLOMAKROKEN er ein sjarmerande liten blome-, gåve- og interiørbutikk, som har sansen for det vetle ekstra.

Me held til i Jondal, der me kan by på god stemning, inspirasjon og ei god handleoppleving.

Me hjelper deg med bloma til alle anledninger.

Me har erfaring med alt fra sorgbinderi, dåp, konfirmasjon,bryllup, for å nevne noe.

For å kunna tilby våre kundar siste nytt innan interiørverda,jobbar me heile tida for å skaffa nye leverandørar, med spennande vareutval.

Føl oss på facebook:facebook.com/blomakroken

Telefon: 53 66 85 01

- rådmann i Jondal, var deltakar på Folgefonn-

konferansen. I sin posisjon, er ho leiar for kommunen

sine byråkratar, dei som i framtida skal forvalta

naturen vår og mangfaldet til

beste for oss alle.

Siv Helle Prestegard

Fylkesmann Lars Sponheim,

sa på Folgefonn-konferansen i Rosendal at

han i framtida ynskjer seg eit byråkrati som

har stor kunnskap om naturen sin eigenverdi,

og kompetanse på forvaltinga av

lovverket om biologisk mangfald. Det er heilt

naudsynt med kvalitet i saksutgreiingar,

basert på grunnleggjande kunnskap,

for at politikarane skal få eit godt

grunnlag for å gjera

kloke vedtak.

Eg tillet meg å skriva i magasinet

at byråkratar, sakshandsamarar og for

den saks skuld politikarar, som deltok på

konferansen, eller som deltek på likande

samlingar i framtida, vil vera betre rusta

til å gjera sin eigen kommune til

ein enno betre plass å bu.Kva tenkjer

du Siv om slike

påstandar, og om

fylkesmannen sine ynskjer?

Kva sit du att med etter denne

konferansen?

-Folgefonnkonferansen var veldig bra. Fylkesmannen var

ansvarleg for det faglege innhaldet. Eg var skikkeleg imponert

over kompetansen hos føredragshaldarane, og kor flinke dei var

til å formidla frå dokumentert kunnskap.

Slik informasjon vil måtte påverka vårt syn på den

verdien naturen sjølv har. Små ting, som

vi ikkje tenkjer over i det daglege,

som gjær, bier, og små vokstrar

som gjev oss livsviktig

medisin, seier Siv, ei

reflektert dame.

Korleis vurderer ho

konferansen, og kva tenkjer

rådmannen om dei utfordringane

konferansen reiser?

Eg skulle ynskja meg at

skuleverket og tilsette i barnehagane

var godt representert på ein slik konferanse.

Vi som skal forvalta vår felles natur til

beste for folk, og dei som skal formidla

kunnskap om naturen til den oppveksande slekt,

må nytta eit slikt høve til å auka eigen

kompetanse og forståing.

Siv undrast over

kor ofte ulike forskarar brukar

tida si til å dele av kunnskapen sin med oss andre?

Ho meiner at dei kanskje må vurdera om dei

oftare skal dela av kunnskapen sin med andre?

Planta med begge beina i formidlingsbransjen,

som utgjevar av magasin er eg veldig samd med

Jondals-rådmannen. Kunnskap og kompetanse er

framtida sine kanskje viktigaste bærebjelkar.

Formidling av kunnskap

er like viktig.

-Eg vonar verkeleg at denne konferansen

kan bli årlig, og at kompetansenivået

på bidragsytarane vil vera på det

nivået vi opplevde i år. Det er ein

eigenverdi i at til meir du veit, til betre

forstår du at det er mykje du ikkje veit.

Det gjev eit godt grunnlag

for å verta høveleg audmjuk.

Nokon hevdar at

tapet av biologisk

mangfald er verre for planeten

vår enn at temperaturen stig 2 grader

av luftforureining. Det skulle bety at desse

spørsmåla er viktige. Trua artar og biologisk

mangfald må opp på timeplanen vår. I Jondal er vi

oppteken av desse spørsmåla, seier rådmannen.

Vi vil få mijøtårn-sertifisering

av rådhuset, og andre

kommunale aktivitetar.

På Jonatunet ynskjer vi å få til

aktiviteter knytt til ein stad,

heile året. Der folk kan møtast

og skriva og formidla kunnskap.

Etablera bibliotek, og i det heile skapa

eit miljø der ulik kompetanse kan samlast og formidla

av sine kunnskapar. Vi må ha tru på framtida,

og tru på at vi med kompetanse, forståing og vilje skal

makta å gjera dei endringane som trengs for at

kommunane langs Hardangerfjorden i framtida

og skal vera ein god stad å bu. Eit godt bidrag

til det vil vera ein årleg

Folgefonnkonferanse.

I Jondal er det og under etablering eit

akademi, som begynner å ta form.

Hardangerakademiet – for fred – utvikling

og miljø, på Jonatunet, ein gamal

helseinstitusjon i Jondal som kan

koma til heider og verdighet igjen.

TEKST: SIGURD VIKØREN FOTO: JAN RABBEN

Desse to var blant dei mest radikale og liberale

på den nasjonale scena i 1814. Og det er

naturleg å nemne begge i same setninga. Desse

to hardingane opererte tett og nært, hadde

samanfallende interesser og sto fram som

kompromisslause sjølvstendemenn.

Det var Koren som hamna på Eidsvoll. Han stilte

med grunnlovsframlegg i lomma som han smålåte

kalla for ”strøtankar”. Han var ein særs aktiv

representant og ein av 9 som gjekk mot det som

seinare vart kalla ”Jødeparagrafen”.

Hadde det ikkje vore for Hertzberg si kjensle av at

lov og rett var Koren sitt fag, hadde truleg prosten

også møtt på Eidsvoll. I alle fall om me skal tru det

som står i Morgenbladet få år seinare. Men han

har sin del av æra for Grunnlova likevel.

17. mai vart lova vedteken og prins Christian

Frederik vart vald til konge. Men fridomen var

ikkje sikra. Svenskane med kronprins Carl Johan

i spissen kravde at Noreg skulle overlatast til

Sverige slik stormaktene hadde vedteke i Kiel.

Slike nymotens revolusjonspåfunn som Noreg no

hadde teke i ferd med ville ikkje svenskane godta.

No skulle nordmennene få sjå kor makta låg. Carl

Johan gjekk med hærstyrkar inn i Noreg, og det

vart krig. Svenskane kravde at den nyvalde kong

Christian Fredrik skulle overlata Noreg til Sverige.

Han svara at den norske Grunnlova var bygd på

folkeretten og folkestyret, og at det difor berre

var Noregs Storting som kunne gjera slikt vedtak.

Stortingsrepresentantar vart valde i ein fart, og

både Koren og Hertzberg møtte på den fyrste

stortingssamlinga landet gjennomførde. Dei var

begge innstilte på ikkje å godta union, sjølv om

dette var målet med samlinga.

Dei opplevde til si sorg at kong Christian Frederik

sa frå seg den norske kruna. Men dei fortvila ikkje.

Her måtte dei berre stå på og berga det dei kunne

av den nyvunne fridomen.

Nokre av dei fyrste vedtaka dei var med på var prega

av rein strategi. Vedtak som elegant utrokkerte

Carl Johan: Fyrst skulle Grunnlova tilpassast og så

skulle kongeval gjerast heilt til slutt! Snakk om å

setja ein kongeleg i skammekroken. Ikkje rart at

Carl Johan vart såra og sint. Men klok som han var

såg han at skulle han vinna nordmennene, måtte

han stryke dei med håra.

Både Koren og Hertzberg heldt taler som er

kjende i ettertid. Koren si tale fekk overskrifta:

”En viis Fader anser begge Nationer som Brødre”.

Her appellerte han til ein komande konge om å

handsama begge rika likt. Hertzberg gjekk høgt

på banen og kalla tala si: ”Til vaapen.”

I den kraftfulle tala tok han til orde for at dersom

Sverige krenka Noregs fridom og sjølvstende, var

det betre å døy med æra enn å leva med skam.

Då fekk ein skyta byar og festningar i brann og

berre oske måtte overlatast svenskane. Dei som

ikkje ville forsvara Noreg, fekk heller dingla i

næraste tre. Sterke ord frå ein som kom frå

Hardanger. Han var oppteken av at dokument og

kart som vedkom Noreg og som no var i Danmark,

skulle sendast til Christiania og ikkje overførast til

Stockholm. Begge engasjerte seg blant anna i

saker om at berre kongen skulle vera felles, og

at alle embetsmenn i Noreg skulle vera norske.

Statthaldaren skulle vera norsk og landet måtte

ha eige konsulatvesen. Det siste måtte dei gje

seg på, men Carl Johan måtte og svelja kamelar.

Ikkje fekk han omgje seg med norsk adel slik

han sterkt ynskte, og ikkje fekk han full vetorett.

Han ville styra mest mogeleg utan innblanding

og ville difor berre ha stortingssamlingar kvart 5

år. Nordmennene vedtok kvart 3 år! Då lova var

ferdig og vedteken, valde dei den gamle og senile

svenske kong Carl 13 til norsk konge.

Den norske Grunnlova har stått seg godt gjennom

200 år. Her i Hardanger kan me senda ein venleg

tanke til dei to raddissane som var med å vedta ei

så framtidsretta og gjennomtenkt lov. I dag er det

ikkje berre den eldste, men og ei av dei kortaste

grunnlovene verda har.

1814-RADDISANE frå Hardanger

Det er kanskje uærbødig å kalla så høgt respekterte karar som sorenskrivar Arnoldus von Westen Sylow Koren og sambygdingen prost Nils Hertzberg for raddisar.

Men at omgrepet dekker haldningane deira, er det ikkje tvil om.

TEKST: GUTTORM ROGDABERG

52

53 FOTO

: TO

RALF

GJU

VSLA

ND

Ein raddis i naturen sitt spiskammer

55

Me tilbyr faglærte og ufaglærte arbeidskraft i

18 kommunar i Hordaland, og produserer om

lag 100 årsverk som vert utført av over 1000

heil- eller deltidstilsette personar. Omsetning

pr. år er 45 millionar. Me er ein fleksibel sam-

arbeidspartnar og vil utvida tilbodet til ulike

verksemder og bransjar.

Dei du treng, når du treng det

NLT Hordaland har fleire fast tilsette land-

bruksvikarar som rykkjer ut når det er trong

for akutt hjelp ved sjukdom eller ulukke. Som

medlem, har du og god tilgang på avløysarar

slik at du kan ta deg meir ferie og fritid.

NLT Hordaland har utvikla seg frå å vera eit reint

avløysarlag, til å verta eit vikarbyrå som femner

langt utanfor primærneringane. Det gjer oss

meir fleksible, slik at me stadig kan forsyna

både landbruket og andre med kvalifiserte folk

i dei periodane dei treng det.

Di fleire dess betre…

NLT Hordaland er ein open organisasjon som

helsar alle næringsdrivande bønder velkomne

som medlemer. Di fleire me vert dess sterkare

vert me, og di betre tenester kan me yta.

NLT Hordaland er interesserte i å koma i kon-

takt med fleire bønder som kan tenkja seg eit

liv som bonde på heimegarden og vikar for

næringslivet. Me ynskjer å veksa til å verta eit

vikarbyrå som sysselset bønder med ledig tid i

større grad enn i dag.

NLT Hordaland kan gje deg ein meir variert og

ikkje minst meir lønsam kvardag. Dersom du

leiger deg ut får du både vanleg løn, gode for-

sikringsordningar, OTP og feriepengar.

Mange føremonar

NLT Hordaland er eit bondeeigd samvirke-

føretak av typen BA. Er du bonde og kunde, er

du altså medlem og medeigar med alle rettar

og føremonar. Det er heller ikkje noko årleg

medlemsavgift

NLT Hordaland gir deg som medlem

føremonar i form av at me

- Organiserer og formidlar alle former for

avløysing i landbruket

- Har arbeidsgivaransvar for avløysaren

- Utfører alt løns- og personalarbeid

- Syter for god forsikring for avløysaren

- Skaffar all dokumentasjon i samband

med søknad om avløysartilskot

- Informerer om rettar og reglar i

velferdsordningane

- Tek ansvar for sjukdomsavløysing

- Hjelper til med søknad om sjukepengar

- Gjev avløysaren ordna arbeidstilhøve

- Skipar til avløysarkurs

- Gjer alt me kan for å skapa trivsel og

tryggleik i arbeidet

- Tilbyr elektronisk innlevering av

timelister med WebTemp

Meir informasjon om våre medlems-

føremonar finn du på

www.nlth.no

Me kjenner dei du treng!Norske Landbrukstenester Hordaland - NLTH, er eit samvirkeføretak

som har som hovudmål å skaffe arbeidskraft til landbruket.

Meir enn berre landbruk

NLT Hordaland er eit vikarbyrå som

femner langt utanfor landbruket.

Fordi vi kan dekka etterspurnaden etter

fleire typar arbeidskraft, er vi ein fleksibel

samarbeidspartnar til ulike bedrifter

og bransjar.

NLT Hordaland har gjennom året meir enn

70 vikarar i arbeid i anna næringsliv rundt

om i fylket. Stor kapasitet gjer at me kan

forsyna dei som treng kvalifiserte arbeids-

folk til ulike oppdrag når det trengs.

NLT Hordaland tilbyr vikar-

tenester innan andre næringar som

- fiskeri og oppdrett

- bygg og anlegg

- sjåfør og transport

- stat og kommune

NLT Hordaland tilbyr også ulike

tenester til private, mellom anna

- reinhald

- hagearbeid

- snørydding

NLT HORDALAND - DITT LOKALE VIKARBYRÅ

Reingjering

Som reingjeringsbyrå kan me tilby:

- Reingjering i private heimar

- Reingjering i bedrifter

- Reingjering i båtar og campingvogner

- Reingjering i hytter

- Nedvask (flyttereingjering)

- Vindusvask

Me er fleksible med arbeidstid og tek ansvar

for kvaliteten på arbeidet som vert utført.

Vaktmeistertenester

- Enkle tømrar – målar oppgåver

- Vedlikehald av eigedom

- Plenklypping

- Vedlikehald av grøntanlegg

- Rydding og bortkøyring av bos og hageavfall

- Snørydding

- Stillas og lift utleige

ME SEIER ALDRI NEI

56

PENSJONIST

Er du, eller skal du verta pensjonist i den næraste framtid?

Ynskjer du ein annleis og aktiv kvardag? Då vil vi verta

kjend med deg!

Me rekrutterar og leiger ut sesonghjelp og arbeidshjelp i

kortare eller lengre periodar. Me vil no verta kjend med

aktive pensjonistar som ynskjer å arbeida deltid i tillegg til

å ta ut pensjon.

Med kunnskap og erfaring frå eit langt arbeidsliv, vil din

kompetanse vera av interesse. Denne vil me nytta, og tilby

ein variert og kompetent arbeidsressurs til næringslivet. Du

vel sjølv arbeidsmengde.

I godt etablerte område tilbyr me varierande

arbeid i mange ulike næringar:

- Jordbruk, fiskeri- og oppdrett

- Bygg- og anlegg

- Reinhald

- Kjøkkenassistent

- Frukt- og hagearbeid

Me ynskjer å knyta kontaktar og tilby våre tenester i eit

større område. For å få dette til, treng me engasjert og

tilgjengeleg arbeidskraft. Her trur me at den veksande

gruppa av spreke pensjonistar kan vera løysinga. Høg

kompetanse og livserfaring vil vera lett å selja.

Me set stor pris respons. Tykkjer du dette er interessant for

deg, ta gjerne kontakt via telefon eller e-post. På denne

måten kan me førebu oss best mogleg.

Vil du ha meir informasjon om verksemda vår, kan du gå

inn på www.nlth.no

Me sjåast!

MED KUNNSKAP OG ERFARING FRÅ EIT LANGT ARBEIDSLIV,

VIL DIN KOMPETANSE VERA AV INTERESSE.

57

Lothepus-plakat-2.indd 1 02/05/14 13:04

59

Berre minuttar etter fødselen låg den vesle halv-kvem-

mingen lett henslengt med vidåpne augo, og tromma

lett med fingrane. Litt seinare, avslørar 8 mm film frå

feriar stort Elvis-talent på ein tidleg stadium i eigen

evolusjon.

I ung alder auka markeringsbehovet, og det vart inves-

tert i trommer. Likevel gjekk det seg til, og alt som sjuår-

ing var talentet lokalisert, og ein stø kurs vart staka ut.

Hovedfokuset var lagt der det skulle vera, på bass.

Når han entra tenåra, så deltok guten med gener frå John

Lennon sitt heimland, både i ungdoms-kor og -orkester,

saman med mellom andre Torstein Lofthus. Samstundes

kom interessa for elektronikk snikande. Det vart elektro

grunnkurs og folkehøgskule med musikk/media, før han

hamna på Stord på musikkgymnas. Stordopphaldet kul-

minerte sjølvsagt med ein strålande 6ar på avsluttande

examen, på hovudinstrumentet elbass.

I alle desse åra deltok Alvin i orkester som spelte på eit

utal av lokale revyar. Alvin har vel eigentleg alltid hatt

eit eller anna orkestar, som han har spelt med på pubar,

dansar og liknande.

Lyd i Løo vart etablert i 2007, og stod ferdig slik Løo er

i dag, januar 2012. I Løo har Alvin eige plateselskap, og

ein naturleg samarbeidspartnar med mastring på store

produksjonar, er sjølvsagt Abbey Road i London. Studioet

i Løo har vore nytta av lokale artistar, unge talent, og

etablerte band.

Alvin var med å starta Bygdalarm, som er ein festival i

Øystese, som vart etablert i 2007. Året som i kinesisk

astrologi var grisens år. Manch. United vann Premier

leauge, og Chelsea FA cupen, samstundes så låg finans-

krisa på lur. Bygdalarm har overlevd alt, og her sit Alvin

framleis i styret, og er produksjonsansvarleg for festi-

valen.

ALVIN VESTRHEIM med lyd i løo!

Den 8. januar 1975 skjedde eit storhende. Gode gener frå Øystese og Gravsend, i Kent, Great Briten, var blanda til noko som vart materialisert denne dagen, og skulle bli til glede og hugnad,

ikkje minst for musikklivet rundt Hardangerfjorden.

TEKST: SIGURD VIKØREN

60

I Løo vart ”Cowboyhjarta” med Lothepus produsert og

gitt ut i 2014. Plata selde meir enn 8.000 eksemplar, og

sel framleis godt. I løo produserte Alvin debutalbumet til

Tiebreaker, som har hausta strålande kritikkar.

Guten med både Kent-aksent og Hardingtonar, har og

ein ”vaksenjobb” på Styve Gard. Ein institusjon som

jobbar med ungdom med rus- og adferds-problem, ung-

domar som er plassert på garden gjennom barnevernet.

Alvin føl med på det lokale musikklivet i Hardanger,

og vil gjerne vita meir. Dersom du sit på kunnskap om

talent, eller kjennskap til andre musikk-skattar frå den

vakre landet rundt Hardangerfjorden, så er Alvin man-

nen å ta kontakt med.

Prøv den lokale tilbydaren

fyrstDet gagnar lokalsamfunnet

bestØystese næringslag

Norheimsund næringslagKvam Næringsråd

Vi her i Kvam er heldige, for vi treng ikkje reisa langt for å

handla, det aller meste vil finnast hos forretningane her lokalt.

Alternativet er gjerne å ta ein handletur til Åsane eller Voss, eller

å handla på internett. Sjølvsagt vil det av og til vera tilbodsvarer

og heilt spesielle ting som gjer dette til det beste alternativet,

men vi bør alle prioritera å handla lokalt når vi kan.

Eit vel fungerande regionsenter er avhengig av å ha eit breitt

tilbod av forretningar og service-bedrifter og samla sett har

Norheimsund og Øystese eit godt tilbod for både kvemmingar

og folk frå nabokommunane. Ta med alle omkostningar og

ulemper med fjernhandel! Det er ikkje heilt utan både kostna-

der og stress å ta ein tur til Åsane, men nye og fine kjøpesenter

har ei pågåande marknadsføring. Ein bytur kan i seg sjølv vera

lokkande og bilen skal gjerne brukast til noko meir enn ein tur

til nærbutikken, men service, reklamasjonar og garantisaker på

elektronikk og kapitalvarer er ekstra krevjande når butikkane ligg

langt borte eller innkjøpa er gjort på internett. I dei fleste tilfelle

du også få ein konkurransedyktig pris i Kvam.

Kvam Næringsråd vil støtta opp under den felles kampanjen

som Norheimsund Næringslag og Øystese Næringslag no har

under slagordet: Prøv lokalt, da e’ da mon i. Vi bør tenkja litt

på korleis vi gjer innkjøpa våre. Dersom vi også i framtida skal

ha ei livskraftig handelsnæring i Kvam som bidreg både med

sentrumsaktivitet, arbeidsplassar og skattekroner, må dei ha ei

omsetning som gjev svarte tal på botnlinja. Gje dei i alle fall ein

sjanse, prøv lokalt, da e’ da mon i!

Prøv lokalt - da e’ da mon i

Julehandelen står for døra. I dei neste vekene vil vi alle dra bank-korta litt oftare enn før og summane vil vera større. Gåver til nære og litt meir fjerne slektningar

skal kjøpast inn og gjerne unner vi oss sjølve noko ekstra.

Torleiv Ljones Dagleg leiar i Kvam Næringsråd.

61

Steinar Foss Andersen i Kvamnet AS tok initiativ til samar-

beid mellom dei lokale breibandselskapa i Hardanger og

Kvinnherad, og Hardanger Breiband AS vart stifta i desember

2003. På bakgrunn av dette valde Hardangerrådet å inngå

ein OPS-avtale (Offentleg Privat Samarbeid) med Hardanger

Breiband AS om utbygging. Stamnettet vart bygd hovud-

sakleg ved hjelp av radiolinje-hopp. Denne utbygginga førte

til at lokale breibandselskap i området bygde ut breiband

lokalt til ulike bygder og grender, og at kommunane fekk eit

stamnett mellom rådhusa. I tillegg til å gje internettaksess

til tilnærma heile Hardanger og Kvinnherad, vert stam-

nettet brukt til samarbeid mellom dei ulike kommunane.

IKT er under stadig utvikling og krav til bandbredde,

stabilitet og oppetid er stadig aukande. Stamnett basert

på radiolinje er ”sprengt”. Hardanger Breiband AS har i

dei siste 2-3 åra arbeidd med å oppgradera stamnettet.

Først gjennom deltaking i å byggja fiber frå Odda til

Simadal (prosjektkostnad NOK 18 mill), og vidare gjen-

nom å leiga fiber mellom Simadal og Samnanger. Statnett

har spela ei viktig og avgjerande rolle for å få dette til.

For at det ikkje skal verta eit alt for stort digitalt klasseskilje

mellom by og land, er det viktig at det offentlige er med på

å finansiera utbygging i områder som ikkje er kommersielt

interessant å byggja ut. Hardanger Breiband AS har i sam-

arbeid med Hardangerrådet gjennomført eit forprosjekt for

utbygging av 10Gbit redundant fiberring og er no godt i

gang med å gjennomføra hovudprosjektet. Prosjektet har

som mål å fullføra bygginga av 10Gbit redundant fiber-

ring i Hardanger og Kvinnherad. Prosjektet er finansiert

med midlar frå Hordaland Fylkeskommune, Hardangerrådet,

kommunane i Hardanger og Hardanger Breiband AS.

Ved å byggja dette fiberstamnettet, vil rådhusa i kommunane

vera direkte knytt opp mot fiberringen. Dette vil sikre kom-

munikasjonen for det samarbeid som er i dag, og for fram-

tidig samarbeid mellom kommunane. Når førre stamnett

basert på radiolinje vart bygd i 2004, var det eit insitament

for dei lokale breibandselskapa til å byggja ut breiband lokalt

til næringsliv og private. Dette har ført til at dekninga på tråd-

laust breiband i dag er på tilnærma 100% i desse områda.

Det har vorte bygd breiband til ”der du skulle tru at ingen

kunne bu”. Basert på erfaring og på samtalar med dei lokale

selskapa, så føler me oss tryggje på at fiberbygging lokalt

til bedrifter og private vil skje når fiberstamnettet står klart.

Hardanger Breiband AS er eigd av Okapi AS, Kinsarvik

Breiband AS, Kvinnherad Breiband AS, Kvamnet AS og

Hardanger Energi. Alle med 20 % kvar.

Hardanger Breiband AS ynskjer spesielt å takka

Hardangerrådet og Leiv Vambheim for godt samarbeid

gjennom 10 år, og for å ha spela ei viktig rolle i utbygg-

inga av stamnettet i Hardanger.

I 2003 gjekk kommunane i Hardanger ved Hardangerrådet ut med ein AOI (anmodning om informasjon) for å sjå på mogelegheitene til å byggja eit

stamnett mellom dei 7 hardangerkommunane.

DIGITAL MOTORVEG i Hardanger og Kvinnherad

62

VISSTE DU AT HARDANGER ENERGI AS :

- Har 40 arbeidsplassar, montørar, ingeniørar, kontor/adm

- Produserar 60 millionar kwh årleg i 6 eigne vass-kraftverk

- Har ansvar for straumforsyning i Eidfjord, Granvin, Jondal, Ullensvang, Ulvik

- Har personell på vakt 24 timar i døgnet, året rundt

- Tilbyr dei fleste kraftavtalane du finn i dagens kraftmarknad

- Legg att utbyte til kommunane Eidfjord, Jondal, Ullensvang og Ulvik

- Støttar lokale aktivitetat, noko som bidreg til auka tilbod lokalt

HARDANGER ENERGI AS

Vi tilbyr no hyttepakken frå kr 606,- pr mnd. Tilbodet inkluderer internett, tv og telefoni.Etablering kr 2.950,-.

Les meir om våre produkt og tenester på heimesida vår www.kband.no

NYHET! HYTTEPAKKEN

Vikjo 7, 5464 DimmelsvikTelefon: 53 47 56 40 • post@kband.nowww.kband.no

Har du fritidsbustad i Kvinnherad?

Kvamnet- Din lokale breibandsleverandør

Kvamnet leverer breiband i Kvam, Jondal og Samnanger.

Vi har i dag ca. 2.400 kundar knytta til vårt nett.

Vi leverar Internett aksess på 20 MB frå vårt trådlause nettverk.

I dag bygger vi ut fiber til kundane våre. Dei som har trådlaust utstyr

frå Kvamnet får fiber installert gratis.

Fiberkundar kan velja GET TV og filmleige frå meir enn 5000 filmar.

Kontakt oss for meir informasjon, eller sjå www.kvamnet.no

KVAMNET DIN LOKALE BREIDBANDSLEVERANDØR

Kvamnet AS, Grovagjelet 6, 5600 NorheimsundTelefon 56 55 11 11 Mail: firmapost@kvamnet.no

OKAPI AS

Okapi AS, Evjevegen 11, 5783 Eidfjord

Tlf: 53 66 53 00, E-post: post@okapi.no

Okapi AS leverer i dag breiband til kundar i kommunane

Eidfjord, Granvin og Ulvik.

Dei fleste av våre ca 700 kundar får internettaksess

gjennom trådlaust samband, men me er godt i

gang med utbygging av fibernettverk.

Er du interessert i internettaksess gjennom oss

– ta kontakt på tlf 53 66 53 00 eller på post@okapi.no

Ynskjer du å kjøpa ny PC, eller trenger du å reparera den gamle?

Me kan hjelpa deg med begge deler.

VOSS JORDBRUKSSKULE

64

VossJORDBRUKSSKULE

SAMSON HAMRE KAMILLA ANDERS

Frå den kjende jordbruksbygda Voss, litt opp frå Hardangerfjorden er det

tradisjon for at mange frå landet rundt den vakre Hardangerfjorden finn

si utdanning. Jordbruksskulen på Voss har linjer som høver særleg godt

for å utnytta ressursane som du finn på mange små gardar rundt fjorden.

Samson Hamre busett i den ikkje heilt sentrale delen av Ullensvang, er

elevinspektør på Voss jordbruksskule. Han snakkar varmt om skulen og

kor viktig det er for landbruket at dei får folk med god kompetanse.

Samson er tydeleg på at landbruket også må ta ansvar for å utdanna folk

til byråkratstillingar i kommunar, på fylke og i sentrale posisjonar.

I tillegg er Samson tydeleg på at skulen på Voss er den skulen som har

kurs/linjer som er best tilpassa livet på gardane langs Hardangerfjorden.

Du merkar på Samson at han meiner det han seier. Samson Hamre set i

formannskapet i Ullensvang, og på skulen på Voss driv han med råd og

rettleiing til elevane, han ser og etter at dei har eit godt liv på skulen, Elles

er Samson mykje ute på messer, og rekrutterar nye elevar.

Eg var heldig å få gå på kafe i Kinsarvik med Samson og dei to elevane Kamilla

og Anders. To aktive Hardanger-ungdomar som har vald Voss jordbruks-

skule til vidaregåande. Her fann dei linjer dei likte, og eg ser fram til å

høyra om kva tankar dei har om skulen og framtida.

NATURBRUK: På naturbruk på Voss i klassen til Kamilla går det 12 elevar.

Kamilla er frå Innstranda i Kvam herad, og bur på internatet til skulen på

Voss. Kamilla har valt denne linja ut frå sine interesser, og ho gjev tyde-

leg uttrykk for at det er kjekt, triveleg, og framfor alt sosialt og lærerikt.

Kamilla tykkjer det er kjekt å få væra med å sjå korleis ting vert gjort i

praksis, og så læra om teorien bak kvifor ting vert gjort slik ein gjer!

Vi er på mykje kjekke turar og får oppleva utruleg mykje som er spen-

nande. – M.a. var vi nett på tur til ein skule i Aurland, som driv med

økologisk produksjon. Veldig interessant å sjå kva ein slik måte å driva på

krev. Både Kamilla og Samson trur at å driva økologisk krev overtyding,

kunnskap og at du er budd på å ha det som ein livsstil.

-Vi kan ikkje driva slik på vår skule, seier Samson. Det må vera eit målretta

val, den einskilde tek. Vi må leggja til grunn vanleg økonomisk drift. Som

likevel fortel at sauedrifta på Voss jordbruksskule er økologisk. Så heilt

utan slik drift, var dei altså likevel ikkje.

Kamilla tek sikte på å gå alle fire åra, slik at ho får agronom godkjenning,

og får studiekompetanse. Den blide jenta ser ikkje vekk frå at ho kjem til

å studera eit eller anna interessant i framtida, men dette har Kamilla ikkje

bestemt seg for enno. Kanskje det blir nokre år som byråkrat i landbruket

si teneste, i tråd med kva rådgjevar-Samson ivrar for?

Kamilla har ein onkel som har gard i Etne, og draumen om å overta den

ligg nok langt framme i tankane hos Kvamma-jento, som då truleg får

god bruk for lærdomen frå Voss. Kanskje blir det og tid til eit mellomspel

som byråkrat, kva veit vi. Det vert spanande å sjå.

TEKST: SIGURD VIKØREN FOTO: SIGURD VIKØREN OG VOSS JORDBRUKSSKOLE

VILLMARKSLIV: Anders Meling Opedal frå Kinsarvik, er tidleg oppe kvar

dag og reiser 1,5 timar med buss til Voss, på skulen. Anders har valt vekk

internatet, og valde å vera pendlar. Han er mellom dei 22 elevane som går

på villmarkslinja på Voss jordbruksskule. Detter er ei utfordrande linje som

opnar for mange moglegheiter. For Anders vert det to år med Villmarksliv

og tredje året vert det Naturbruk studieførebuande som gjev studie-

kompetanse. Foreldra hans har kjøpt ein fruktgard, men Anders er ikkje

odelsgut til denne. Han har ei eldre syster, som likevel gjev uttrykk for at

ho ikkje ynskjer å overta garden. Då er eg klar, seier Anders. Han er heilt

klar på kva han skal bli i tillegg til at han gjerne vil vera fruktbonde. Han

skal bli helikopterpilot, og han var ei arbeidsveke på ungdomsskulen hos

Airlift i Kinsarvik. Skulle pilotdraumen ikkje lukkast, så er Anders klar for å

bli fruktbonde på heiltid, men då vil han gjerne driva med ulike aktivitetar

i tillegg, som den linja han går på Voss, gjev han god kompetanse til.

Anders er glad i naturen og fjellet. Han elskar livet uten klokke, og det å

koma å gå når det høver. Hytte på fjellet, og driva med jakt står høgt oppe

på lista over det denne karen ynskjer. Det har og vore sentrale element

i oppveksten hans. Ein aktiv ungdom, som og sit i ungdomsrådet til

Ullensvang herad.

Anders jaktar på studiekompetanse som skal opna døra til helikopteret,

slik at draumen kan gå i oppfylling. Samstundes så nyt han tilværet på

Voss jordbruksskule og villmarksliv-linja. -Vi driv med ein masse av dei

tinga som eg likar, seier Anders, og Samson føyer til at ein del av aktivitet-

ande dei driv med, grensar til ekstremsport.

Vi har vore på reinsdyrjakt, hjortejakt og rypejakt, der vi får god opplæ-

ring. Kanopadling og lære om korleis vi skal tenna bål, og overleva ute

når det blir kaldare. Om vinteren går vi mykje på ski, og neste år skal vi

til Svalbard, gå masse på ski og bu i telt. Det kan ikkje bli mykje betre

enn det, seier Anders. Vi får opplæring i klatring og tar bratt kort. Vi blir

kvalifisert til å guida grupper, samtidig som vi har vanlege skulefag og.

NATUREBRUK: Gjev deg fylgjande kompetansebevis; Plantevernkurs, jeger-

prøven, varmearbeid, sveisekurs, levande skog.

HAUST: fjellturar, innlandsfiske, storviltjakt, foredling av fisk og kjøt,

slakting, innhausting, traktor, skogskjøtsel, kulturlandskap, husdyrhald,

sauesanking, verkstad.

VINTER: skiturar, ski/brett i heisen, skileik, snøholetur, vinterfriluftsliv,

sjøfiske, utstyrperiode, byggteknikk, ekskursjonar, husdyrhald, landbruks-

utstilling, verkstad, HMT, skogsdrift.

VÅR: feltturar,skogsturar, flora og fauna, naturforvalting, planting og

såing, jordarbeiding, husdyrhald, verkstad, traktor, skog.

VILLMARKSLIV: Gjev deg fylgjande kompetansebevis; Raftingkurs. Skulen

har eit tett samarbeid med Voss Raftingsenter, brekurs, bratt kort i klat-

ring, vått kort i elv – og havpadling, jegerprøven, turleiar DNT.

HAUST: elvekajakk og kano, fjellturar, havkajakk Nærøyfjorden, innlands-

fiske, storviltjakt, småviltjakt, foredling av fisk og vilt, rafting, klatring,

1.hjelp, bål og matturar.

VINTER: skiturar, ski/brett i heisen, skileik, skredlære, snøholetur, vinter-

telttur, vinterfriluftsliv, sjøfiske, hest og friluftsliv, utstyrperiode, bygg-

teknikk.

VÅR: raftingguidekurs, klatring, elvepadling, brekurs, orientering, gps,

fjellturar, skogsturar, flora og fauna, naturforvalting, vegleiar/turleiarrollen,

flogefiske.

TEMAKALENDAR:

66

VOSS JORDBRUKSSKULE

HORDALAND FYLKESKOMMUNE

VOSS JORDBRUKSSKULE

VOSS JORDBRUKSSKULE –p rogramområdet naturbruk- FOR SKULEÅRET 2015–2016 KAN VOSS JORDBRUKSSKULE

TILBY FYLGJANDE KURS:

• VG 1 NATURBRUK• VG 1 HESTEFAG –• VG 1 VILLMARKSLIV & FRILUFTSLIV• VG2 LANDBRUK OG GARTNERI • VG2 HEST OG HOVSLAGERFAG• VG2 VILLMARKSLIV • VG3 LANDBRUK• VG3 NATURBRUK (Gjev generell / spesiell studiekompetanse)• TILRETTELAGT KURS:VG1 NATURBRUK - VG1 HESTEFAG- VG1 BYGG & ANLEGG - VG1 TEKNIKK OG INDUSTRIELL PRODUKSJON

Grøn yrkeskompetanse – grøn studiekompetanse! Voss jordbruksskule – det NATUR-legaste valet!

KONTAKT OSS FOR NÆRARE INFORMASJON:Voss jordbruksskule, 5710 Skulestadmo • Tlf. 57 3054 00post@voj.hfk.no • http://voj.hfk.noLik oss på Facebook: Voss jordbruksskule, den offisielle

TEKST OG FOTO: SIGURD VIKØREN

Samarbeidsrådet for Sunnhordland er eit av dei eldste regionråda i landet, etablert attende i 1981, og har såleis meir enn tretti år med fartstid. Den

fyrste leiaren var den ikkje heilt ukjente kvinnheringen, Aksel Kloster. I 1997 vart den daglege styringa av Samarbeidsrådet overteke av Gro Jensen Gjerde.

Slik det ser ut frå min ståstad, er kanskje ei av dei største utfordringane

rådet har, å formidla den store og viktige aktiviteten ut til dei som bur

i kommunane som rådet arbeidar for. Samarbeidsrådet er eigd av

kommunane Austevoll, Fitjar, Tysnes, Stord, Kvinnherad, Etne, Sveio og

Bømlo. I tillegg har Haugesund, Vindafjord og Fusa observatørstatus.

Det er ordførarane og rådmenna i kommunane som utgjer Samarbeidsrådet

for Sunnhordland. Og det er dei som vedtek kva oppgåver dagleg leiar og

resten av administrasjonen til ei kvar tid skal prioritera .

Samarbeidsrådet sin visjon er ”Me er framoverlent”. Verdiane våre byggjer

på samhald og samarbeid, og i strategidokumentet er det nedfelt at dette

samarbeidet skal byggja på tillit og likeverd. I jakta på dei gode løysingane

vektlegg vi ein god atmosfære og godt humør! Seier den daglege leiaren,

med betydeleg entusiasme

Føremålet med selskapet er interkommunalt samarbeid på generell basis

med særleg vekt på alle typar tiltaksarbeid og utviklingsarbeid. Selskapet

skal ta opp saker som kan fremja utviklinga av Sunnhordland, og leggja

dei fram til drøfting og utgreiing.

FØREMÅLET VERT KONKRETISERT M.A. GJENNOM DESSE OPPGÅVENE:

1. Fremja Sunnhordland sine interesser.

2. Fremja og samordna tiltaksarbeid i Sunnhordland med særleg vekt på regional utvikling.

3. Vera pådrivar for betring av kommunikasjonstilhøva i Sunnhordland.

4. Utvikla ei samordna og effektiv marknadsføring av Sunnhordland.

5. Vera pådrivar for kultur – og identitetsskapande tiltaksarbeid.

6. Arbeida for kommunane sine rammevilkår.

Me er framoverlent

68

GRO JENSEN GJERDE

Samarbeidsrådet er ein sentral regional utviklings aktør som skal driva

aktiv påverknad for å sikra regionen og den einskilde kommune sine

interesser i regionale og nasjonale spørsmål.

I strategisk plan for samarbeidsrådet 2014 – 2017, står det: Vår visjon

”Me er framoverlent” skal synleggjera at Sunnhordland er ein sterk og

framtidsretta region, som det er interessant å arbeida, ta utdanning og

busetja seg i. Ei stor utfordring ligg i å utvikla ein region som ikkje er

sårbar i høve til svingingar i næringsaktivitet og sysselsetjing. Ei anna

utfordring er å sørgja for at behovet for ulik kompetanseheving og

fornying av kompetanse innanfor den varierte næringsaktiviteten me har

i Sunnhordland vert dekka. Dessutan vil det i åra som kjem vera eit stort

behov for å fylla på med arbeidskraft i allereie eksisterande verksemder

og kommunar etter kvart som dei me no har går over i pensjonistane

sine rekker.

Det vil kontinuerleg dukka opp saker som krev felles drøfting og uttale

eller handling frå regionrådet. Det kan vera spørsmål av felles interesse for

heile regionen eller spørsmål som er viktig for den einskilde kommune,

der ein kan ha nytte av å få regionen med seg.

Overordna mål for perioden 2014 – 2017 – ”Sunnhordland skal vera i

front nasjonalt når det gjeld regionalt samarbeid”.

Sentralt i dette aspektet seier planen: - Det vert lagt opp til to kategoriar

på satsingar dei neste fire åra: Hovudsatsingane vert regional utvikling

og infrastruktur. (Desse satsingane vil i stor grad måtte finansierast av

statlege og fylkeskommunale midlar kombinert med midlar gjennom

kompensasjonsordninga for auka arbeidsgjevaravgift.)

Vidare er det definert fire sentrale regionale utviklingsoppgåver; attraktiv

bu-region, kompetanse, næringsutvikling og folkehelse. Dette er satsingar

som krev fylkeskommunale og kommunale midlar i tillegg til private.

Samarbeidsrådet utfører prosjekt i eigen regi og saman med andre. For tida

er dette blant anna Interkommunal strandsoneplan, kommunereform,

Geo-park, omdømme og rekruttering og eit matprosjekt. tillegg driv

rådet reiselivssatsinga for regionen, gjennom visitsunnhordland.

Det vert utarbeidd årlege handlingsplanar ut frå Strategisk plan.

Handlingsplanar og nærare orientering om ulike aktivitetar og saker

samarbeidsrådet er oppteken av, finn du på nettet.

www.samarbeidsraadet-sunnhordland.no

Eit interkommunalt regionsråd er ein viktig pådrivar for saker som er

viktig for ein region, eller ein einskild kommune i ein region. I tillegg til at

lokale saker kan fremjast med mykje større styrke gjennom regionrådet,

så sit her og betydeleg kompetanse som kjenner politiske retningslinjer

og korleis norsk forvalting fungerar. Ein brei og god kompetanse-sentral

for både politisk og byråkratisk kunnskap. Eit samarbeidsråd å bli glad i!

69

Selskapet flyg denne ruta utan nokon økonomisk stønad og

satsar stort på å vidareutvikla flytilbodet frå Stord lufthamn.

Flyselskapet har nyleg etablert Stordflyet.no, med eiga hei-

meside, og facebookside. DAT har auka frekvensen på

Osloruta frå 13 til 16 rundturar, kvar veke. Selskapet har og

signalisert ytterlegare frekvensauke frå våren 2015. Prisane

på ein Oslotur er konkurransedyktige. Selskapet tilbyr fly-

billettar til/frå Oslo frå kr. 349,- ein veg.

TRYGGLEIK!

I seinare år er det investert mykje i å få tryggleiken på luft-

hamna opp på eit topp nivå. Rullebanen er reasfaltert og rilla.

Det er montert ljos på senterlinja på rullebanen. Siktepunkta

har også fått ljos. Nye innflygingsljosrekker på 180 meter

er montert i begge bane-endar. Vi har laga nye utrykkings-

vegar både i nord- og sørenden, seier ein nøgd lufthamnsjef,

Jan Morten Myklebust. Vi har laga ny kai, og nytt naust til

lufthamna sin redningsbåt. Kjøpt ny brannbil, eit ”vidun-

der” med vasstank på nesten 8.000 liter og ei kanon som

sprutar vatnet 90 meter. 2 nye inspeksjonsbilar er på plass,

og ein tilhengar med alt redningsutstyr du kan tenkja deg.

Navigasjonsanlegga er og betydeleg opprusta. Ny elektronikk,

og nye avstandsmålarar. Det er etablert satellitt-innflygings-

prosedyrar til begge rullebanar. Slik er det god grunn til å

hevda at Stord lufthamn er ei moderne, sikker lufthamn.

Stord lufthamn vart opna i oktober 1985, og er

Sunnhordlandregionen si lokale lufthamn.

Lufthamna er svært viktig for konkurraseevna til næringslivet

i regionen. Lufthamna har ein rullebane som er 1460 meter

lang, og 30 meter brei. På denne banen kan ein ta ned fly

med inntil 100 passasjerseter.

Driftsselskapet Sunnhordland Lufthavn AS er eigd av

Stord kommune (79 %) og Hordaland fylkeskommune

(21%). Stord kommune står som eigar av flyplassanlegget.

Driftsselskapet har i dag 21 tilsette. Dei tilsette i selskapet

utfører samtlege tenester som skal til for å halda lufthamna

operativ. Selskapet mottek årleg 18 mill. i driftsstønad frå

staten.

I tillegg til dei ordinære ruteflygingane med Danish Air

Transport, vil Widerøes Flyveselskap ASA i desember starta

opp med charterflygingar for Kværner Stord over Stord

lufthamn. I samband med arbeid på Ormen Lange Prosjektet

på Aukra kjem Widerøes til å ha fem flygingar pr. veke med

Kværner-personell til/frå Molde. Widerøes kjem til å nytta

flytypen DASH-8/300 med 50 passasjerseter. Dersom det er

ledige seter på charterflya vil publikum få høve til å kjøpa

billettar på desse flygingane ved å kontakta Stord lufthamn.

STORE INVESTERINGAR I TRYGGLEIK FLYBILLETTAR FRÅ KR. 349,- 100 % REGULARITET

SNARVEGEN HEIM

STORD LUFTHAMN trygg og moderne!

Stordflyet.no - Sunnhordlandregionen sitt eige fly

Snarvegen heim er dekkande for Danish Air Transport AS, DAT sin flygingar på Stord Lufthamn. Så langt i år har selskapet ein regularitet på Oslo-ruta på 100 %.

Noko som må seiast å vera fantastisk bra. DAT brukar flytypen ATR-42, med 46 seter på denne ruta.

70

71

Snarvegen heimSå lettvint som dei �este berre kan drøyme om

Ved reise over Stord Lufthamn oppnår du:

Kort reisetid

Gratis parkering

Kort innsjekkingstid

Gratis lading av din el-bil

Gratis trådlaust internett

Gratis frukost på morgonruta

Gratis kaffi/te til alle reisande

Ved reise over Stord Lufthamn oppnår du:

Kort reisetid

Gratis parkering

Kort innsjekkingstid

Gratis lading av din el-bil

Gratis trådlaust internett

Gratis frukost på morgonruta

Gratis kaffi/te til alle reisande

For rutetider og tinging av billettarwww.stordlufthamn.no, eller på tlf. 534 03 700For charterforespørsel kontakt oss på tlf. 926 65 553

Byr

ået

20

14

, w

ww.b

yrae

t.no

, Fo

to:

Øys

tein

Sku

tle

Me tilbyr 16 ruteavgangar og ankomstar pr. veketil/frå Oslo lufthavn, Gardermoen med stordflyet.no Ruter alle dagar unnateke laurdagarRuta er trafikkert av komfortabelt ATR 42 (46 seter)

Stord Lufthamnwww.stordlufthamn.no

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Stord Lufthamn 194x128.pdf 1 25.11.14 14:36

VIKTIG! Stord lufthamn er viktig for beredskapen i Sunnhordland. Forsvaret sitt redningshelikopter av typen Seaking er ofte på lufthamna

i samband med sjuketransportar eller søk- og redningsaksjonar i distriktet. Luftambulansen sitt helikopter og staten sitt ambu-

lansefly er og hyppige gjester på lufthamna. Stord lufthamn vert også nytta til treningsflyging av fleire fly- og helikopterselskap.

Stord Flyklubb og Bergen Aero Klubb er mellom dei største brukarane av lufthamna.

FOTO

: TH

OM

AS

A. H

JELM

EN

FOTO

: TH

OM

AS

A. H

JELM

EN

Ei vare som du, eg og heile samfunnet vårt i dag

er totalt avhengig av. Kvifor det blir ljos når du

skrur på ein brytar, er historia om SKL.

I det nye kurssenteret til verksemda i Matre, har

eg avtale med Magne Heimvik, konsernsjefen

som har leia SKL sidan 1997. Han er utdanna

sivilingeniør, elkraft, frå NTH og har i tillegg

mastergrad i strategisk leiing frå NHH. Magne

Heimvik har vore tilsett i selskapet sidan 1985,

og har tidlegare arbeidd innan konsulent- og

energibransjen. Han har i tillegg hatt ulike verv

som styreleiar og styremedlem. Som om dette

ikkje var kvalifikasjon nok, så har han og fått

vasskrafta inn med morsmjølka, og tidleg sosial

påverknad.

Konsernsjefen som vaks opp ein lang-pasning frå

dei fyrste turbinane i Matre, er ein pragmatisk,

reflektert leiar, med klare tankar om bruk og

vern, og om ei grøn framtid. Ein kar med stort engasjement og innsikt i

regionen, og miljøet han er ein del av. Magne Heimvik har klare tankar

om vasskrafta si framtid, og korleis SKL skal forvalta sine ressursar for å

skapa nye verdiar og bidra til å byggja regionen vår vidare.

SKL hentar storparten av ressursane sine frå

Blådals-vassdraget i Kvinnherad-fjella. Her har

dei drive med meir eller mindre kontinuerleg

kraftutbygging sidan 1946. Når den nye plan-

lagde utbygginga er ferdig, ein gong før 2020,

så har det vore kontinuerleg anleggsarbeid i

Matre-fjella i meir enn 70 år. Truleg ny verds-

rekord i varige arbeidsplassar i anleggsarbeid

knytt til eit kraftprosjekt. Vi snakkar om borti-

mot to generasjonar.

Då Heimvik overtok som leiar i 1997 var det om

lag 70 tilsette i SKL. Rundt tusenårsskiftet gjekk

SKL breitt ut, og hadde tankar om å skaffa seg

fleire bein å stå på. Selskapet prøvde seg etter

kvart med vindkraft, innan IKT, med natur-

gass og breiband. I tillegg dreiv selskapet med

primæroppgåvene sine som vasskraftproduksjon.

Bygging og drifting av det overliggjande straum-

nettet mellom Boknafjorden og Bjørnefjorden.

Etter kvart kjøpte dei og lokalnettet på Stord av BKK.

I 2007 vart SKL pålagt å organisera seg som konsern, fordi det var krav

om å skilja ulike forretningsområde frå monopolaktivitetane. Då vart

MAGNE HEIMVIK

I vårt område ei like kjent samanskriving som SAS, NSB, eller FN. Sunnhordland Kraftlag AS, er utbyggjar og leverandør av elektrisk straum. Denne spesielle vara, som plutselig er til stades, når du

trykkjer på ein brytar. Gjev deg ljos, varme, eller kanskje TV-bilete.

• SKL •

TEKST: SIGURD VIKØREN FOTO: SKL, TOM HAGA, JAN RABBEN OG SIGURD VIKØREN

72

FOLGEFONNA RUVAR I BAKKANT AV MAGASINA I ØVRE DELEN AV BLÅDALSVASSDRAGET

PRODUKSJON AV FORNYBAR VASSKRAFT KREV KONTINUERLEG VEDLIKEHALD OG KONTROLL

FOLGEFONNA ER EIN VIKTIG OG UTJAMNANDE RESSURS FOR

VASSKRAFTPRODUKSJONEN TIL SKL

MENNESKA VERT SMÅ I DEN STORSLÅTTE NATUREN I KVINNHERAD

Sandvatn

Blomstølsskardsvatn

Møsevatn

Vetrhus-vatn

Midt-botn-vatnBlåfalli IV

BlådalsvatnVetlebotn

Grønnings-bekken

Brandvikvatn

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

Høgde over havet

Staffi-vatn

Fjellhaugvatn

Blåfalli III

Jemte-lands-vatn

Blåfalli Vik

Opstveitvatn

Matrefjorden

Kvandalvatn

Nesjastølsvatn

ELV

ELV

ELV

ELV

Staffi kraftverk

Blåfalli V

Sandvatn

Blomstølsskardsvatn

Møsevatn

Vetrhus-vatn

Midt-botn-vatnBlåfalli IV

BlådalsvatnVetlebotn

Grønnings-bekken

Brandvikvatn

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

Høgde over havet

Staffi-vatn

Fjellhaugvatn

Blåfalli III

Jemte-lands-vatn

Blåfalli Vik

Opstveitvatn

Matrefjorden

Kvandalvatn

Nesjastølsvatn

ELV

ELV

ELV

ELV

Staffi kraftverk

Blåfalli V

TEIKNFORKLARING

Reguleringsmagasin

Nedbørsfeltgrense for regulering

Tunell/vassveg

Omsøkt overføringsprosjekt

Kraftlinje

Anleggsveg

Blåfalli Vik kraftstasjon- 230 MW- 710 GWh/år

Blåfalli III kraftstasjon- 105 MW- 476 GWh/år

Staffi kraftstasjon- 4 MW- 16,0 GWh/år

Blåfalli V kraftstasjon- 8 MW- 24 GWh/år

Blåfalli IV kraftstasjon- 13 MW- 70 GWh/år

1

2

3

4

5

1

2

3

4

5

KORT OM SKL

ligg mellom Hardangerfjorden og Åkrafjorden i kommunane Kvinnherad og Etne i Hordaland. Vassdraget har sitt utspring i Folgefonna og renn ut i Matrefjorden. Nedbørsfeltet er på ca. 179 km2, av dette ca. 65 km2 isbreareal opp til 1600 m.o.h. Årsnedbøren i området er stor, i gjennomsnitt over 4000 mm (Bergen har 2250 mm). Dette gir eit årleg tilsig på knapt 759 mill m3, eller ca. 24 m3 pr. sek. I nedbørsrike år legg fonna på seg og “held att” nedbør. I nedbørsfattige år og varme somrar smeltar meir enn snømengda siste året. Folgefonna j amnar på den måten ut avrenninga.

I Indre Matre er det målt 230 mm nedbør eitt enkelt døger. Dette er døgnrekord i Noreg.

i vassdraget tok til i 1947 og kraftproduksjonen kom igang i 1953. Anlegga slik dei står idag, er i all hovudsak bygd ut i eigen regi i ein nærast samanhengande periode på meir enn 60 år. Det er 5 kraftstasjonar (4 av dei er bygd inn i fjell) med tilsaman 7 maskinar. Samla effekt er 360 MW og årsproduksjonen er på 1296 GWh. Dette tilsvarar om lag 65.000 husstandar.

Reguleringa i Blådalsvassdraget omfattar 6 magasin med tilhøyrande dammar. Største magasinet er Blådalsvatnet ca 700 m.o.h. Det er bygd ca 30 km anleggsveg frå Matre til Blåfalli IV tett inntil Folgefonna.

For å nytta vassressursane på ein god måte har det vore nødvendig med omfattande dambygging og tunneldriving. Alle større dammar er steinfyllingsdammar med tetning-splate på vassida. Totalt damvolum er ca 1 200 000 m3 og totalt magasinvolum på ca 338 mill. m3.

Det er drive ca 14 km driftstunnelar og sjakter, ca 11 km overføringstunnelar og ca 4 km veg- og hjelpetunnelar, til saman ca 29 km, med tverrsnitt mellom 6 m2 og 70 m2.

REGULERINGSANLEGGAKRAFTUTBYGGINGABLÅDALSVASSDRAGET

SKL vart skipa 28. mars 1946. Hovudkontoret er på Stord. Aksjonærar er kraftlag og kommunar i Hordaland og Nord-Rogaland. Selskapet har 125 tilsette, av desse er 27 ved kraft-anlegga i Blådalsvassdraget.

SKL er eit konsern med morsselskap og tre dotterselskap. SKLProduksjon driv kraftproduksjon og har ansvaret for fram-skaffing av ny energi. Dette har alltid vore berebjelken i verksemda.

SKL Marked har ansvaret for kunde- og marknadsrelaterte opp- gåver, medan SKL Nett har ansvaret for framføring av elektrisitet til ein heil region i området mellom Boknafjorden og Bjørnefjorden. Konsernet har 8 eigne kraftverk og 8,75 % eigardel i Sima kraftverk. I tillegg eig selskapet 15 % av AS Saudefaldane. Samla yting i eigne kraftverk er på 392 MW, med ein produksjon på ca 1695 GWh i eit normalår. SKL har 19 transformatorstasjonar, 90 km 300 kv og 400 km 66 kV kraftleidningar og kablar. I Stord kommune har me også ansvaret for distribusjonsnettet til omlag 9000 kundar.

Dei siste åra er det utvikla nye forretningsområde, mellom anna innan dl IKT, breiband og naturgass. Konsernet er i vekst og positiv utvikling.

Frå arbeidet med røyrgata til Opstveit

FAKTA BLÅFALLI FJELLHAUGEN KRAFTVERK

Kraftverket vil nytta fallet mellom Midtbotnvatn, kote 771 til Fjellhaugvatn, kote 374, totalt 397 m

INSTALLERT EFFEKT:

150 MW

TOTALPRODUKSJON:

325 GWh (70 GWh ny produksjon)

SLUKEEVNE: 42 m³/s

UTBYGGINGSKOSTNAD: ca 860 MNOK

OVERSIKTSKART SOM SYNER BLÅDALSVASSDRAGET, OG SKJEMATISK OVERSIKT OVER VASSMAGASIN

OG KRAFTSTASJONAR

KULEVENTILEN I BLÅFALLI VIK. GJENNOM DENNE PASSERER DET 70.000 LITER VATN I SEKUNDET!

FOLGEFONNA KAN SYNA SEG FRAM I EIT UTAL AV FORMER OG FARGAR.

selskapet organisert med SKL AS som morselskap, som eig SKL Nett, som

byggjer, driv og vedlikeheld omtalte overliggjande nett og i tillegg har

lokalnettet på Stord. SKL Marked, som driv med breiband og naturgass.

SKL Produksjon, som driv med produksjon og omsetning av vasskraft.

-Frå vi gjekk ut breitt i 2000 og fram til i dag, har vi prøvd ut litt ulike

bransjar, seier Magne Heimvik. -Gjennom denne prosessen har vi avklart

kva vi bør og skal driva med, samstundes som vi har avslutta og fasa ut

produkt vi vurderer at vi ikkje er rett selskap til å gå vidare med. Vi har

gått ut av vindkraft. Vi har selt IKT-satsinga vår til Sysco. Når det gjeld

naturgass, så ser vi oss om etter ein samarbeidspartnar, som er betre

eigna til å ta den satsinga vidare.

Då står SKL att fjellstøtt, med hovedfokus på to satsingsområder. Attende

til røtene med produksjon og distribusjon av vasskraft, som heilt klart vil

ha fokus nummer 1. I tillegg ynskjer vi å satsa vidare på utbygging av

fiber til breiband. Breibandutbygging er ein viktig infrastruktur i dagens

moderne samfunn, som vi ynskjer å vera med å byggja ut.

I dag er det 120 tilsette i SKL, og såleis har vi eit breitt og fagleg sterkt

miljø, noko som er særs viktig for å utvikla selskapet vidare, og for at vi

skal vera attraktive som arbeidsplass. Det er ikkje slik i dag, som då vi

skulle ut i arbeidslivet, og lurte på om vi kunne få ein jobb hos eit firma.

I dag spør dei med den kompetansen vi jaktar på, om kva vi kan tilby

dei? Då må vi mellom anna kunna tilby eit interessant og fagleg sterkt

kompetansemiljø i SKL.

Difor driv vi med informasjon ut til skulane, deltek på utdanningsmesser

og held kontakt med universitetsmiljøa. SKL er og generelt oppteken av

informasjon, og å fortelja til nærmiljøet vårt om kva vi driv med, og infor-

merer gjerne om at vi er eit stort og mangfaldig konsern med langt meir

enn fagfolk innan elektrisk produksjon og distribusjon. Hos oss finn du

informasjonsfolk, økonomar, og spesialistar innan byggfag, jus, biologi

og sosiologi.

Timane går fort, i godt lag, med interessante tema. Tankar om samarbeid,

om å vera open om prosessar, bruk og vern. Selskapet si plikt til å levera

attende verdiar til lokalsamfunnet der selskapet hentar resursgrunnlaget

sitt. Tankar om samfunnsansvar og om det å vera ein lagspelar og sam-

funnsbyggjar i viaste forstand, får timane til å fyka. Fleire tema hadde nok

fortent ein djupare analyse frå oss, men, så er det den tida då, kanskje

neste gong.

Før vi gav oss heilt, tenkte eg at eg skulle testa ut konsernsjefen sine

tankar for framtida på litt krevjande spørsmål. - Magne, kva tankar gjer

du deg for framtida, for SKL, og for verdiskapinga? Vi er no i ein situasjon

der det i alle høve ei tid vil vera overproduksjon av kraft i Norden. Kva vil

det bety for SKL? –Når prisane går ned, så viser det sjølvsagt att på SKL

sine tal og, men eg har ei sterk tru på framtida og vårt konsept. – Kva

tenkjer du om meir kablar til utlandet? Vi har høyrt sterke røyster for at

vi burde bruka straumen i Noreg, at straumen skulle vera rimeleg og gje

norsk næringsliv ein føremun. Kva tenkjer du om det? – Eg har tru på

den vara vi leverar, fornybar energi. Det vi har mykje av er uregulert kraft.

Det er kraft som må produserast når flaumen er i bekken, når vinden bles

på vindmøllene, eller når sola skin. Dette vil det bli meir av. Tyskland kan

i dag produsera dobbel så mykje energi som dei treng. Tyskland skal fasa

ut kolkraft, dei skal fasa ut atomkraft. Dei kjem til å auka produksjonen

av uregulert sol- og vindkraft.

SKL sin styrke ligg i at vi har magasin der vi samlar opp vatn, så kan

vi produsera kraft, når det er tørrvær, vindstille og overskya. Vi skal

produsera ut frå den same vassmengda, men vi må ha mykje større

turbinar (maskininstallasjon) for dermed å kjøra gjennom vatnet på mykje

kortare tid. Effektkøyring i periodar når prisen på kraft er høgast.

Her trur eg det vil liggja ei betydeleg verdiskaping i framtida. Eg trur vi

treng nokre fleire kablar ut, og fordi det i periodar vil vera knapt med

energi i Noreg, vi treng import. Turrår er ikkje noko heilt ukjent fenomen.

Eg trur at samla sett vil dette gje den mest «forutsigbare» og gunstige

prisen for forbrukarar i Noreg og. -Korleis ser du for deg framtida og

organisering av distribusjonen av straum i vår region? -SKL er budd på å

ta si rolle vidare. Vi er opptekne av å få organisert tilbod og leveranse av

rein vasskraft på ein best mogleg måte for forbrukarane, og til beste for

næringslivet vårt. Vi har eit godt samarbeid i bransjen, og det vil vi gjera

alt vi kan for å ta med oss vidare. SKL er klar for å samarbeida om dei

gode løysingane. - Er SKL i marknaden for å kjøpa lokale distribusjons-

selskap? - Nei, det er vi ikkje. Vi ynskjer å samarbeida til beste for alle

partar. Skulle nokon av eigen vilje vurdera det slik at dei ynskjer å selja

selskapet sitt til SKL, så vil vi sjølvsagt snakka med dei om det, seier

Magne Heimvik til slutt.

I Matre, mellom høge Kvinnherad-fjell, under solide energilager i både

frosen og flytande form, har sola teke vinterpause. I vindstilla speglar fjella

seg i Opstveit-vatnet, medan skumringa kryp ut av dalane. Eg og BMWen

trillar opp lia frå Matre, i vissa om at i kveld og i natt, vil det og vera slik

at når du skrur på brytaren, så blir det lys!.

75

76

TEKST: ROSENDAL ELEKTRISITETSVERK

Rosendal Elektrisitetsverk AS fylte i vinter 100 år, og fredag 14. november markerte verket at det var på dagen 100 år sidan straumen kom til Rosendal.

Dette vart markert med fakkeltog og lysfest i Rosendal Samfunnshus. Mange bygdefolk møtte fram for å feira den historiske dagen.

Rosendal Elektrisitetsverk, eller Skålaverket som

mange bygdefolk kallar det, er med sine 100 år

eit av landets eldste privateigde elektrisitetsverk.

Framsynte menn stilte seg i brodden for

elektrisitetsverket i Melselva, og i motsetnad

til mange andre elveeigarar bygde dei sitt eige

kraftverk i staden for å selja vassrettane til andre.

Eldsjeler og pågangsmot

Soga om elektrisitetsverket er ei historie om folk

med pågangsmot og stor stå-på-vilje. Dei 25

luteigarane tok ein stor økonomisk risiko då dei

skipa elektrisitetsverket. ”Alle for ein og ein for

alle” kunne i ytterste konsekvens medføra at

nokon måtte gå frå gard og grunn. Kvar andel

lydde på 1000 kroner, svært mykje pengar i 1914.

Dei driftige karane lukkast med satsinga, og verket

har no halde det gåande i 100 år.

Arbeidet i Rosendal Elektrisitetsverk har vore tufta

på dugnad, og lite er betalt ut i løn. I 1990 hadde

tilsynsmann Odd Hus ei årsløn på 19.500 kroner

og kasserar Kristian Bruåsdal hadde 3.400 kroner

i årleg godtgjersle.

- 100-års markeringa er først og fremst ein stor

hyllest til dei framsynte rosendalingane som starta

Rosendal Elektrisitetsverk i 1914, og som gjennom

dette skaffa elektrisitet til bygda. Det er mange

eldsjeler som har lagt ned eit imponerande arbeid

for Rosendal Elektrisitetsverk, men få kan måla seg

med Harald Mehl. I meir enn 50 år har han gjort ein

kjempeinnsats for verket. Han var styreformann i

to lange periodar, frå 1961 til 1972 og frå 1979 til

1994. Ingen andre har vore styreformann i verket

så lenge. I praksis var han i mange samanhengar

også dagleg leiar i samband med utbyggingar og

ombyggingar, fortel Knut Førland som er styreleiar

i Rosendal Elektrisitetsverk.

Dei tøffe 1920-åra

Det vart ein utfordrande oppstart for Rosendal

Elektrisitetsverk og økonomien var skral. Det var

dårlege tider i landet, og også eit lite forretningstiltak

som Rosendal Elektrisitetsverk fekk merka dei

dårlege tidene så det svei. Gjennom heile 1920-

talet sleit verket økonomisk, og ein var fleire

gonger svært nær konkurs. Det var likviditeten

som var problemet, og verket streva med å få inn

pengar frå abonnentane. Mot alle odds klarte ein

seg gjennom dei vanskelege tidene.

Betalte for kvar lyspære

Straumuttaket hos dei fleste var kun 1 kW i året.

I starten betalte abonnentane for kvar lyspære

og elektrisk apparat dei hadde i bruk. I 1918 vart

det bestemt at fleire apparat kunne brukast på

same kontakten, men då måtte abonnentane få

installert vipper og sjølve ta kostnaden med dette.

Totalhavari og katastrofeflaum

Hausten 1936 var det klart for utbygging og auke

av kraftproduksjonen, men lynet kom eigarane

i forkjøpet. Natt til 16. oktober slo lynet ned i

kraftstasjonen, og både hus og installasjonar vart

totalt øydelagde. Til tross for at verket var kraftig

underassurert, bretta folk opp ermane og sette i

gang med oppbygginga. Det skulle ta nesten 2 år

før det nye kraftverket stod ferdig.

Berre 2 år seinare slo naturkreftene til på nytt.

26. november 1940 kom det rekordstore

nedbørsmengder i Kvinnherad, og i Rosendal fekk

vi katastrofeflaum som også tok menneskeliv. I

Matre kom det denne dagen 229,6 mm nedbør, og

dette står den dag i dag oppført som noregsrekord.

Flaumen gjorde stor skade og kommunen sitt

kraftverk i Muradalen vart totalt øydelagt. For

ROSENDAL ELEKTRISITETSVERK GJENNOM

1 år

TORLEIF JOHAN M. HAAGENVIG OG (HENRIK?) THUESTAD INSPISERER RØYRGATA I KALVATRÆ I 1923

FOTO

: KN

UT

UG

LEH

US)

77

TO GODE KARAR FOR ROSENDAL ELEKTRISITETSVERK, HARALD MEHL (T.V.) OG JOHAN EIDSVIK. HARALD VAR MEDEIGAR OG STYRELEIAR I FLEIRE TIÅR, MEN LIKTE SEG ALLER BEST IFØRT ARBEIDSKLÆR. JOHAN VAR EIN VIKTIG RESSURSPERSON FOR VERKET INNANFOR DET MEKANISKE FAGOMRÅDET.

Rosendal Elektrisitetsverk gjekk det langt betre,

og verket var i drift igjen etter relativt kort tid.

Gjennom ulike naudløysingar klarte ein i denne

perioden å oppretthalda ein viss kraftproduksjon

til abonnentane.

God økonomi og nytt kraftverk

Produksjonen har opp gjennom åra variert ein

god del, men har dei siste 15 åra på jamnen

vore rundt 4,2 GWh i året. Fram til 1981 hadde

ein eige linjenett og distribusjon. På det meste

hadde verket 90 abonnentar. Lønsemda har variert

mykje, men etter at Kvinnherad Kraftverk frå

1981 tok over linjenettet og kjøpte all kraft som

vart produsert, betra økonomien seg. På 1980 og

1990-talet hadde Rosendal Elektrisitetsverk fleire

svært gode år, og det vart betalt ut gode utbytte

til luteigarane.

I 1999 vedtok årsmøtet å investera i nytt

maskineri og skifta ut deler av dei gamle trerøyra.

Fornyinga kosta over 3 millionar, den største

einskildinvesteringa i verket si historie.

Frå partlag til aksjeselskap

Frå skipinga i 1914 til og med 1994 var Rosendal

Elektrisitetsverk organisert som partlag. Frå 1995

vart det omgjort til ansvarleg selskap (ANS)

etter at det kom krav om registrert revisor og

rekneskapsføring. Grunna store investeringar

såg styret det formålstenleg å bli aksjeselskap.

Spørsmålet var føre fleire gonger, og etter

vedtak på årsmøtet i 1999 vart verket omskipa til

aksjeselskap sommaren 2000.

Eiga bok

Som ein del av markeringa av 100-års jubileet

har Rosendal Elektrisitetsverk også jobba med ei

jubileumsbok. Boka har tittelen ”Kraft med eigne

krefter”, og Sjur Tjelmeland er forfattar.

- Vi hadde som målsetjing at boka skulle lanserast

på lysfesten 14. november, men arbeidet har av

ulike årsaker tatt noko lenger tid enn forventa.

Sjur Tjelmeland har gjort ein strålande jobb som

forfattar, og det kjem til å bli ei særs interessant

bok med mange spanande sitat, bilete og

historiske gullkorn. Dei mange eldsjelene som har

betydd så mykje for Rosendal Elektrisitetsverk får

også sjølvsagt ein sentral plass i boka, seier Knut

Førland.

Jubileumsdikt

I høve 100-års markeringa har Arne Torget skrive

eit dikt til jubilanten, og her kjem nokre av versa

frå den kjende stuntpoeten:

17 karar frå 3 gardar samla seg i lag23. februar 1914 vart endeleg skipingsdag.Det var god stemning på Hotellet i Skålafjøra og stamhusbesittaren sin sendemann vart døra!

Karane sette i gang med stor von og alt i november var det ferdigstilt kraftstasjon.Tenk den kjensla dei hadde den gongen då for hundre år sidan når dei slo brytaren på!

Gratulerar med jubileumet og ei feiring som forslårDet er Rosendal og Eidsvoll det dreiar seg om i år.Rosendal Elektrisitetsverk er det best drivne i Norge- direkte frå Kolavegen

ARNE TORGET

FOTO

: EL

ISA

BETH

BER

G H

ASS

DEN GAMLE KRAFTSTASJONEN I KALVATRÆ (TRULEG TATT I 1914)

FOTO: A. E. RØVDE.

FOTO

: RO

SEN

DA

L EL

EKTR

ISIT

ETSV

ERK

FRÅ LYSFESTEN/FAKKELTOGET 14. NOVEMBER 2014

Landet rundt fjorden er vakkert, det er

vent - Holmen, fjorden, fossen, fonna,

fjellet, skogen. I sol og regn, med ulikt ljos,

i skumring, med fullmåne og når dagen

gryr. Med himmel blå, himmel grå, natt-

himmel, stjerne-himmel, nordljos, og alle

raud-gule fargar i sol-opp- og sol-nedgang.

Med regnboge, snø, storm og stilla. Det er

vakkert, det er vent

- Det er Hardangerfjord-landet!

I snart 10 år har vi laga magasin om landet

og livet langs fjorden. Vegen vart til medan

vi gjekk, fleire ville vera med undre vegs,

fram til vi i dag er eit magasin for alle frå

Bømlahuk til Hardangervidda.

Eit magasin for alle oss som kjenner seg

heime i lag med hummaren i fjorden, og

rypa på snødekte toppar. Som kjenner oss

heime mellom laksen i elva og hjorten i

skogen, mellom holmar og skjær, isbrear,

fossar og nasjonalparkar.

Eit magasin for at vi skal bli betre kjent

med kvarandre, og for at naboane våre

skal få betre kjennskap til og kunnskap

om vestlandet sin beste indrefilet.

Hardangerfjorden og fjelltoppar med snø

og is er dei ideelle råmene for ein strålande

historie og ein bygde-kultur til å bli glad i.

Her finn du bønder som held i hevd i kul-

turlandskap utan sidestykke. Eit næringsliv

til å vera stolt over, og bygder som rustar

seg for å bli levande og attraktive i fram-

tida.

Bygder å knyta tette band til

- stader å bli glad i!

• • Hardangerfjordmagasinet! • •

Kvinnherad Elektro AS tilbyr komplett elektroinstallasjon av boligVi gjer alt i frå å ytta eller skifta ein stikkontakt til installasjon av komplette styringssystem for lys, varme, ventilasjon og øvrige elektriske installasjonar.

Ta kontakt dersom du ønskjer ein kvalitetssikker installasjon av din bolig. 53 48 28 00 • post@k-el.no

Ingen oppdrag for små

Ingen oppdrag for store

KVH elektro Fetidalmag_Layout 1 21.05.14 11:25 Side 1

Kvinnherad Elektro AS tilbyr komplett elektroinstallasjon av boligVi gjer alt i frå å ytta eller skifta ein stikkontakt til installasjon av komplette styringssystem for lys, varme, ventilasjon og øvrige elektriske installasjonar.

Ta kontakt dersom du ønskjer ein kvalitetssikker installasjon av din bolig. 53 48 28 00 • post@k-el.no

Ingen oppdrag for små

Ingen oppdrag for store

KVH elektro Fetidalmag_Layout 1 21.05.14 11:25 Side 1

STYRET OG DAGLEG LEIAR

OLAV ULVENES, 1. vara SYNNØVE SOLBAKKEN, styremedlem ÅSMUND KÅRE RØRVIK, dagleg leiar FRØYDIS JOHANNE SJO FJELLHAUGEN, nestleiarJORUNN K. NORDTVEIT, styremedlemSVEIN ARNE EIDSVIK, styreleiar

Skal vi overleva i vår region i framtida, så er det eit par grunnpillarar

som må vera på plass. Gode verksemder, som gjev interessante jobbar

og attraktive læringsmiljø, er sentrale. Viktige medspelarar for å nå

målet om levande bygder er dei som bidrar til at fritida er interessant,

har eit mangfald, og at vi har møteplassar som fungerar.

Njål Hatteberg sin artikkel annan stad i magasinet syner kva

ungdommane sjølv tenkjer og meiner er avgjerande viktig for at dei

skal velja å flytta attende når dei har skaffa seg kompetanse og skal

etablera seg.

Attraktive bedrifter, arbeidsplasser, og kompetansemiljø er naudsynt,

men sjølv peikar ungdommen på mangfald og kvalitet for fritida, og

heilskapen i bumiljøet.

SpareBank 1-stiftinga Kvinnherad er resultat av fusjonen mellom

Kvinnherad Sparebank og SpareBank 1 SR-Bank hausten 2010.

Stiftinga har sete i Kvinnherad, og er i dag ein av dei store

aksjonerane i SpareBank 1 SR-Bank. Vert banken godt driven og

nytta av kundane, får stiftinga aksjeutbyte. Det er dette årlege utbyte

frå banken som er avgjerande for kor mykje stiftinga kan dela ut

som ålmennyttige gåver til viktige prosjekt i regi av friviljuge lag og

organisasjonar i bygdene våre. Slike tiltak som gjer bygdene våre

meir attraktive, og er eit viktig bidrag til at ungdomen vår og andre

opplever bygdene våre som gode å bu i.

Det er varierande kor stor del av totalkostnaden ved eit tiltak stiftinga

si gåve utgjer, men det er eit fellestrekk at det ligg ein svært stor

friviljug innsats frå dei som søkjer gåve inne i alle prosjekta. Utan

denne friviljuge innsatsen og stiftinga som kjelde for finansiering, er

sjansen for at mange dugnadsprosjekt aldri hadde kome lengre enn

til planstadiet.

Frå hausten 2011 og fram til no, har SpareBank 1-stiftinga

Kvinnherad delt ut over 16,5 millionar kroner fordelt på 255 gåver,

hovudsakleg i Kvinnherad, men også i Stord og Odda. Styret i

stiftinga har så langt motteke og handsama 588 søknader om til

saman 67,3 mill i stønad!

SpareBank 1-stiftinga Kvinnherad sitt slagord er:

«Vi skal løfta frivillig engasjement og innsats»

Eit formidabelt lokalt fond, som aukar trivselen i bygdene våre og

lysta til å busetja seg der.

Les meir om stiftinga på nettsidene deira:

www.kvinnheradstiftinga.no

SpareBank 1-stiftinga Kvinnherad

Gåver til glede!TEKST: SIGURD VIKØREN

80

TRIOHUSET

SpareBank 1-stiftinga Kvinnherad har vore heilt avgjerande for at

vi på Triohuset har fått fullført draumen vår om nytt kjøken, seier

Hanne Larsen. Eldsjela frå Sunde sa det i takketalen til SpareBank

1-stiftinga Kvinnherad, på ein måte som gjer synleg kva verdiar vi

snakkar om, og korleis dette frigjev dugnadsinnsats til andre opp-

gåver. Hadde det ikkje vore for den støtta vi har fått frå SpareBank

1-stiftinga Kvinnherad, så måtte vi ha laga 780 liter med vafflerøra,

og steikt og seld 13.000 vafler til kr. 10,- pr. stk., seier Hanne.

GRUO VENELAG

Venelaget for Gruo sender sin varmaste takk og helsing! Alt arbeid er dugnads-

arbeid. Me har til no gjort unna vel 40.000 dugnadstimar! Den store utfordringa

er å få stogga aukande rusting av jernet i betongen. Dette arbeidet er

komplisert og kostbart, og dugnadsgjengen må få hjelp til arbeidet. Då kjem kvar

einaste krone vel med. I fjor fekk me 100.000 kroner frå SpareBank 1-stiftinga

Kvinnherad, og no har me fått melding om at me også i år vil få ei pengegåve.

Dette er berre utruleg gildt og ei kjelde til stor inspirasjon! Hjarteleg takk til ei

stifting som ser verdien av dugnadsinnsats i lag og organisasjonar. Kveiken ein

får frå slike gåver, kan ikkje målast i pengar!

FOTO: ANNE CECILIE NATERSTAD

Utvikling gåveutdelingar i tusen kroner(Frå 2006 til 2010: Kvinnherad Sparebank. Frå 2011 til 2014: SpareBank 1-stiftinga Kvinnherad)

500 750 750

0

1000 1250

3800

55006000

500

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

3

GLADE BARNEHAGEBORN

702 barnehageborn i Kvinnherad fekk kr. 66.000,-

til prosjektet ”Utstyr til førjuls-aktivitet.”

18 barnehagar i Kvinnherad fekk ei førjulstid

med masse kjekke aktivitetar, der tradisjon stod

sentralt. Som dei vaksne i barnehagane seier:

- Ei kjærkomen gåve, som gjorde at vi kunne gjera

mange ekstra kjekke ting saman med borna.

HJELPEKORPSET

I 2013 mottok Sjur Molven ei gåve

på kr. 30.000,- til innkjøp av 2 hjarte-

starterar.

Ved tildeling av midlar i 2014 tok Spare-

Bank 1-stiftinga Kvinnherad sjølv kontakt

med hjelpekorpsa på dei stadane dei har

filialar. Odda, Kvinnherad og Stord.

SpareBank 1-stiftinga Kvinnherad ville

gjerne vite kva utfordringar korpsa stod

ovanfor, og kva stiftinga kunne bidra

med.

Hjelpekorpset i Odda fekk kr. 150.000,-

som vi skal bruka til ein innebygd

scooterslede til pasienttransport på

Seljestad, og til ein termisk kikkert til

bruk i leiteaksjonar.

Det gode samhaldet vi har med Spare-

Bank 1-stiftinga Kvinnherad, betyr veldig

mykje for hjelpekorpset!

Sparebankane er i endring.

Bankane må tilpassa seg

og finna den modellen

som er best, og kan gje

deg som kunde, dei beste

tenestene. -Vi ynskjer å

byggja vidare på dei gode

verdiane vi har, og gje verdiar

attende til lokalsamfunnet. På

denne bakgrunn er den nye

banksjefen utruleg glad og stolt over alle

gåvene til lokalsamfunna, som kjem frå Sparebank 1 Stiftinga

Kvinnherad. Dette seier den nye banksjefen i Rosendal, Synnøve

Handeland.

Bankane står no i endringar som er naudsynte, som mange andre

bransjar har gjort for lenge sidan. Gode dømer på det er korleis

daglegvarehandelen og andre butikkar er organisert, og korleis

vår handel med dei er endra. Mange hugsar korleis det var når vi

handla over disk. Dei fleste ynskjer nok ikkje å byta attende. Slike

endringar kjem i banken og, endringar til det betre.

Økonomi er ein av dei viktige bærebjelkane i livet ditt, som styrer

det meste frå vogge til grav. Då må vi ta denne premissleveran-

døren som heiter økonomi, og pengar på alvor. Det er VIKTIG å ha

kompetanse rundt dette temaet. Om du ikkje har denne kompe-

tansen sjølv, så finn du den i banken din. SR-Bank tilbyr deg

ein fast rådgjevar, som vil vera din samarbeidspartnar gjennom

livet. På toppen av det heile, så tilbyr banken deg denne tenesta

gratis!

Vi er ein kompetansearbeidsplass. Ein arbeidsplass med god

kompetanse vil trekkja til seg dei med kunnskap som vil vera ein

del av eit kompetansemiljø. Kompetanse er avgjerande viktig. Vi

veit ikkje kva framtida sine born vil krevja av våre banktenester.

Difor må vi alltid vera i forkant, og vi må satsa på samarbeid,

seier Synnøve

- Mitt fokus er at vi skal vera ein god bank for alle livsfasar - og

eg prøver å sjå kva utfordringar og moglege løysingar vi kan få

til saman.

BANKSJEF – DET NYE OMSORGSYRKET?

Mor til fire, advokat, eigedomsmeklar, varaordfører, fylkesleiar i

venstre, og no Sparebank 1 SR-Bank sin nye banksjef i Rosendal.

Synnøve Handeland, er ei likandes dame med høgt tempo. I ein

alder av 46 har ho nådd innom fleire yrke, og tillitsverv som krev

tilfang på kompetanse. Likevel har ho klart å få tid til å bli mor til

fire born, og fostra dei opp.

I ein slik posisjon ville vel mange vera nøgde, ha slege av turboen,

og satsa på glideflukt inn mot ei trygg landing på heimleg rulle-

bane, med ordna økonomi og godt samvit. -Kvifor hive du deg

ut på djupt vatn enno ein gong Synnøve?

SR-BANK og lokalsamfunnet!

Vi har vore her - vi er her - vi skal vera her. Sparebank 1 SR-Bank har endra litt på namn, men har vore her sidan 1857, var her 1923, er her i 2014, og har tenkt å bli verande her framtida.

SYNNØVE HANDELAND

TEKST: SIGURD VIKØREN

82

83

Endring i kundeadferd…

1

-Skal du læra deg noko nytt, så må du berre hiva deg ut i det. Eg

kjende at eg var klar for nye utfordringar, så då jobben vart lyst

ut, så tok eg sjansen og søkte, ler den blide banksjefen. Synnøve

gler seg til å vera sjef for personmarknaden i Kvinnherad, ein

kommune ho er blitt svært glad i. Det er nettopp kjærleiken

og omsorga for lokalsamfunnet som har ført den nye sjefen til

banklivet.

-Eg har ei von om å kunne gjera ein skilnad her i kommunen,

særleg gjennom å synleggjera SR-Bank. For meg blir det på ein

måte å vise omsorg for menneska som bur her, seier ho.

Synnøve snakkar fort, med sin flotte hallingdøldialekt snakkar ho

gjerne på både innpust og utpust. Likevel tek ho seg samstundes

god tid, både til dei tilsette og banken sine kundar. - Ein god

bank, er her for menneska, og skal verkeleg ha tid til å lytta og

høyra på kva kundane fortel, og kva dei spør om. Det handlar

mykje om ein-til-ein prat, der vi møter einskildpersonen bakom

eit person- eller kundenummer. Det er viktig, presiserar bank-

sjefen, som tur på filosofien om kalde hovud – og varme hjar-

ter. Slik ynskjer Synnøve at banken skal møta kundane, og slik

ynskjer ho at banken skal bli oppfatta av kundane.

-Eg er heilt klar over at ein bank står sentralt i settinga, ”the

money making business.” Det kjem vi ikkje vekk frå, seier

Synnøve. Ho ser likevel ingen motsetnad mellom sal og fortenes-

te og den omsorga ho ynskjer skal ligga bakom banktenestene.

- Eg trur faktisk at vi som bank blir målt på nettopp dette med

omsorg. Er vi ein bank som bryr seg, er det mykje lettare for folk

å koma attende til oss, seier banksjefen som meiner det kviler eit

stort ansvar på dei tilsette i banken. - Vi må vera godt førebudde

og trygge på dei vanlege problemstillingane, seier Synnøve, som

meiner om seg sjølv, at ho er optimistisk, stort sett veldig glad,

nysgjerrig, interessert og omsorgsfull.

Bedrifta har dermed rykka opp i eliteserien når

det gjeld slike viktige oppdrag. Denne sertifi-

seringa inneber at HMR har kompetanse og

kvalitetar til å utføra krevjande arbeidsprosessar.

HMR Husnes er no den einaste bedrifta mellom

Stavanger og Åndalsnes som er sertifisert for å

levera lasteberande stål- og aluminiumskonstruk-

sjonar med ”CE standaren EN 1090”. Dagleg leiar

Arne Langeland seier at bedrifta gjennom denne

sertifiseringa kan levera til alt, frå atomkraftverk,

bruer og dammar, til bygningar og offshoreinstal-

lasjonar.

Det har vore arbeidskrevjande å få dette på

plass, og bli godkjent etter knallharde sertifi-

seringskrav. - Samstundes har det vore ein god

prosess, som har sett fokus på eigen produksjon,

seier leiaren for prosjektet, Tore Storhaug. Han

har hatt med seg Henning Sæbø, Inge Audun

Røssland og Kurt Ove Fjellandsbø i gruppa som har

stått for prosessen.

Det har vore tidkrevjande og eit prospekt som

har kosta mykje økonomisk. Men godkjenninga

gjev HMR eit løft, og eit kvalitetsstempel som

få andre har. Dette vil opna nye dører og andre

marknader. Difor er HMR sikker på at dette er ei

klok investering for framtida.

Sertifiseringa er også eit uttrykk for at HMR

er vakne og i fremste rekkje for å ta nye

utfordringar, slik at dei kan tilby dei løysingane

som kundane etterspør. Samstundes så utviklar

HMR sin eigen kompetanse, og i framtidig kamp

om kvalifisert arbeidskraft vil dei stå sterkare og

vera meir attraktive. Dette er grunnleggjande

verdiar, når dei mest kompetansesøkjande ser

seg om etter jobb.

Å ta slike utfordringar for å løfta kompetansen

i HMR vidare, er også i tråd med HMR Group

sine mål både når det gjeld HMS (helse, miljø, og

sikkerheit) og KS (kvalitetssikring).

HMR SERTIFISERT FOR TOPPDIVISJONEN

HMR Husnes er no utstyrt med dei papira dei treng for å levera bygnings-konstruksjonar og komponentar for lasteberande stål- og aluminiumskonstruksjonar.

TEKST: SIGURD VIKØREN

Knut Prestnes, konsernsjefen i HMR, har styrt ei

bedrift i ei eventyrleg utvikling. Då han byrja i

HMR så smått på slutten av 60-talet, var dei tre-

fire tilsette. I dag leiar Prestnes eit konsern med

240 tilsette.

Men HMR er framleis ei familiebedrift. Kona Anna

Prestnes er marknadssjef, sonen Steinar Prestnes

er strategisjef og broren Lars Helge Prestnes

jobbar med produksjon. Selskapet er også inne

i eit generasjonsskifte der borna til Knut og

Lars Helge delvis har overteke aksjeporteføljen.

Knut Prestnes er fødd i 1949. Formelt overtok

Knut HMR saman med broren Lars Helge i 1986.

Dei hadde hatt ei hand på rattet lenge før det, då

faren Anton var mykje sjuk. Soleis var Knut heime

i helgane og jobba, medan han tok ingeniør-

utdanning i Bergen. Han vart uteksaminert som

maskiningeniør i 1973.

Knut har eit langt politisk liv. Som samfunns-

interessert har han vore med i kommunestyret

og formannskapet i Kvinnherad sidan 1999.

Samfunnsengasjementet har ført konsernsjefen

inn i organisasjonslivet, der han har vore med i

styret blant anna i Husnes Vekst og i Trio fot-

ballgruppa, der han hadde ansvar for økonomien.

Som aktiv har han vore innom fotball og friidrett,

men som han seier sjølv. - Det eg dreiv mest med

var orientering. Vi var nokre i Trio som reiste heilt

til Sørlandet på konkurransar, og var også med der

det var internasjonal deltaking. KNUT PRESTNES

HMR er ein føretrekt partner og løysingsleverandør

til nasjonal og internasjonal industri i snart 60 år. Då

vil sjølvsagt ei vidareføring av HMR Husnes, med den

omtalte sertifiseringa vera i tråd med selskapet

sin filosofi, og sjølve dokumentasjonen på at

HMR tek dei utfordringane som skal til for å bli

verande som ein ledande samarbeidspartnar, og

ein løysingsorientert leverandør.

HMR-konsernet består av HMR Group, HMR Husnes,

HMR Engineering, HMR Elektro, HMR Hydeq, HMR

Voss, HMR Mikromekanikk, HMR Service Partner og

Protech.

Denne organiseringa gjev selskapet mange forde-

lar. Selskapet er fleksibelt, har stor konkurranse-

evne, og driv kontinuerleg utvikling av eigen kom-

petanse. På denne bakgrunn har HMR oppnådd

ein leiande marknadsposisjon innan dei krevjande

industrimiljøa. Bruk av omfattande fagkunnskap på

tvers av dei ulike forretningsområda for å dra nytte

av overføring av ekspertise og erfaring mellom dei

ulike felt på ein best mogleg måte, har vore ein stor

suksess.

HMR sitt mål er alltid like ambisiøst:

Å koma fram til ei heilskapleg og kostnadseffektiv

løysing, som er tilfredsstillande for kundane.

Complete solutions for the

industrial world

Knut har hund, ein Breton fuglehund, og han legg

ikkje skjul på at småviltjakt og turar i fjellet står høgt

oppe på lista over kva han trivest best med. - Det er

ikkje matauk som er det primære, seier Knut. - Men

jakta gjev turen ein tilleggsdimensjon, og det er

ingen tvil om at eit rypekull lett lurer deg til å gå

lengre enn du hadde tenkt.

Musikk har også vore ein viktig del av Knut i tid-

lege tider. Han byrja på blokkfløyte hos Ragnvald

Bjelland, og vart etter kvart teken inn i Husnes

Musikklag. Dei fleste ungdomane på vår alder hug-

sar vel likevel Knut som ein av gitaristane i det

lokale shadowsbandet Tempers. Dei hadde si siste

framsyning på jonsokaftan i 1969, på dans utanfor

kantina som Otto Blokkhus dreiv ved SØRAL. Seinare

på 90-talet hadde dei påskekonsert i Kulturhuset på

Husnes i fleire år, saman med Edo og Boot Jacks,

også kjende danseband frå nærmiljøet. Under desse

konsertane sat mimringa laust i krokane.

I 1996 hadde HMR avslutta oppkjøp av fleire verk-

semder. Det førde til engasjement i fleire ulike

bransjar, og HMR vart organisert som konsern. Dette

fordi det var den beste måten å organisera seg på

etter oppkjøpa.

I dag har HMR-konsernet lagt bak seg nokre

år med svakare marknad innan dei tradisjonelle

marknadane for HMR. Ved å skaffa seg fleire bein å

stå på gjennom etablering på nye marknader, ulike

tilpassingar, kostnadsreduksjonar, effektivisering og

opplæring, har HMR kome seg velberga gjennom

denne fasen.

- HMR er snart 60 år, og har så langt ikkje

hatt raude tal på konsernnivå, seier konsernsjefen

som i dag har HMR meir og meir som både jobb og

hobby. Det er vel blitt ein slags symbiose, eller det

som vi på godt norsk kallar livsstil.

Knut Prestnes har bygd opp eit imponerande

konsern. Rett nok er ikkje dette noko one-man-

show. Han har med seg ein skog av dyktige med-

arbeidarar. Men likevel, nokon skal syta for at ting

fungerer. I dag gler Knuten seg over at ting ser betre

ut for dei tradisjonelle marknadane til HMR, ikkje

minst innan prosessindustrien. Det kan han gjera i

vissa om at han har lukkast.

BARE 4 AV 18 LEILIGHETER LEDIGE- FØRST TIL MØLLA -

I prosjektet er det 18 leiligheter med BRA areal fra 76 - 153 m2

Alle leilighetene har universell utforming.

Leilighetene er lyse, lettstelte og har ein god standar som

eikparkett på alle gulv, fliser på bad og gjeste wc og ikkje

minst innvendig takhøyde på 2,7 meter.

Leilighetene leveres med NIBE F470 avtrekksvarmepumpe.

Varmepumpen ventilerer huset, leverer varme og varmtvann.

Energien gjenvinnes fra ventilasjonsluften og tilføres

varmepumpen, som med det reduserer energikostnadene

vesentlig.

Stor heis med lavt strømforbruk, carport og sportsboder

til alle leilighetene.

Det er i størst mulig grad valgt vedlikeholdsfrie fasader,

det er og med på å gjøre bu kostnadene i dette prosjektet lave.

Prosjektet har eit stort felles uteområde med trær, eplehekk,

pergola, bord og benker og leikeplass på deler av butikktaket,

det er unikt for dette prosjektet.

Det er varme i grunnen utenfor inngangspartiet.

Det å kunne bu så sentralt og ha god tumleplass ute som ein

kan treffe naboer på for sosialt samvær, er ein ekstra kvalitet

dette prosjektet har.

www.husnespanorama.no

www.facebook.com/pages/Husnes-Panorama

Knut Rune Fatland har bygd eit stort bustadkom-

pleks sentralt på Husnes. På bakkeplan ligg den

nye butikken til Coop. Komplekset ruver i sentrum

og inneheld i tillegg til butikken kontorlokal, og 18

leiligheter i litt ulike storleikar. Du har tilgang med

undervarme til bod og carport, slik at du unngår

glatt underlag på vinterstid. Du kan til og med gå

i butikken å handla, utan å bli våt.

I Kvinnherad ser vi i alle høve ein trend, der folk

sel einebustaden sin og flyttar til leiligheter i dei

sentrumsnære områda i dei mest sentrale bygdene.

Kva er grunnen til dette? Vi har vore på besøk hos

Vigdis og Bjørn Andersen i den nye kåken der dei

har etablert seg i Panorama-komplekset på Husnes.

Leiligheta i seg sjølv er slik, at eg kunne flytta inn på

dagen, slik sett er bustaden og kanskje ikkje minst

utearealet som er under etablering på taket, med

flott utsikt, ein grunn i seg sjølv til å flytta.

Men denne trenden, dette fenomenet, vil eg mest

kalla det, er nok meir enn ny bustad. Kva er hoved-

grunnen til at mange sel huset dei kanskje sjølv har

bygd, og levd eit heilt liv i? Vi ser det i Rosendal,

og på Husnes. Her flyttar folk som er pensjonistar,

eller nærmar seg pensjonisttilværet, inn i leilighe-

ter i Husnes sentrum. Dei kjem mest frå Husnes,

Herøysund, Sunde, Valen og Utåker?

-Kvifor har du flytta? Vi spør Vigdis, som opp-

havleg er frå Norheimsund, men har budd i eine-

bustad i Herøysund i 37 år. Det vart altfor mykje

hagearbeid, og styr. Alltid var det noko som skulle

gjerast. Dette her er heilt perfekt. For meg inneber

det og kort veg på jobb, men dette vil eg tilrå

uansett.

Her er arbeidet med hus og hage, det å vri om

nøkkelen når du skal inn. I tillegg er her meir akti-

vitetar, fleire tilbod. Etter kvart som åra renn på, så

kjem det enno fleire grunnar til å busetja seg på

denne måten, nær sentrum, seier Vigdis.

Når vi snakkar med andre, så er grunnar som

ofte blir nemnt, at ein kanskje ikkje har sertifikat

lengre, og dermed ikkje er sjølvhjelpen, eller at du

rett og slett blir ståande fast. Mange ynskjer å bu

enkelt, og ha det lettvint. Sleppa alt styret med

hagearbeid og store hus.

Sjølv om dette kan vera eit stort steg å ta, så er

det mange openberre fordelar, som vi har vore

inne på. I tillegg har du fleire på eigen alder

buande nær. Det er tilrettelagt flotte uteareal og

møteplassar utan trafikk, der ein kan nyta tilværet.

Mange trur vel og at sjansen for å kunna bu heime

lengre, aukar når du bur slik til. I alle høve ein

trend som brer om seg.

Flyttar til sentrum og i leilighet!

87

HERMETIKKFABRIKKAR I SUNNHORDLAND

STAD NAMNFørde H.O. Vestvik & Søn, Vestvik PreservingBjoa Stavanger PreservingØlen Johs. Mæland/Ølen Sardine/ Ølen PreservingSkånevik Skoneviks PreservingSkånevik Chr. Bjelland, fabrikk nr. 5/ Norway FoodsSunde H. ThorsenSunde H. Valvatne/Chr. Bjelland, fabrikk nr. 11/ Norway FoodsSunde H. Valvatne Co/Chr. Bjelland, fabrikk nr. 12Herøysund Jæger Smedsvig/Sønnhordl. Packing/ Chr. Bjelland, fabrikk nr. 20Uskedalen I. Arnesen & Co/Concord Canning/ Hermetikkfabrikken HardangerDimmelsvik St. Olav

STAD NAMN Sæbøvik Halsnøy Hermetikkfabrikk/ Chr. Bjelland fabrikk nr. 13Toftevåg Stavanger PreservingLeirvik C. Houge Thiis/Rønneberg PreservingLeirvik Stord Canning/Lester PreservingLeirvik Stord Preserving/Einar Haugstvedt Cardinfabrikk/ Bøschen SardineBrandasund R. Waage & SønFitjar Ocean Packing/Norway FoodsRubbestadneset Brakdal HermetikkfabrikkFolderøyhamn Folgerø PreservingFolderøyhamn Hermetikkfabrikken HolmFolderøyhamn Ørevik PreservingSortland Stavland HermetikkfabrikkVornes Bakkes Hermetikkfabrikk/ Hermetikkfabrikken IdeSønstebøvågen Arne MelingMosterhamn Stavanger PreservingMosterhamn Hans T. DahlUggdalseid Bergen Packing Co

LANDLIGGE FOR BRISLINGFLÅTEN, SUNDE CA 1950.

HERMETIKKFABRIKKEN PÅ SUNDE, I DAG LAKSESLAKTERI.

FABRIKKEN SOM HERMANN VALVATNE BYGDE OPP OG SOM CHR BJELLAND OVERTOK.

SOLBERGBUO PÅ SUNDE. BRISLINGBÅT VED KAI, CA ÅR 1900.

88

89

Hundrevis av personar i Sunnhordland har tent til det daglege brød

ved å tre eller leggja sild på hermetikkfabrikkane. Minst like mange var

sysselsette i det omfattande brislingfisket. Enno finst det minnesmerke

etter dette industrieventyret. I Skånevik står bygningen som huste den

siste heremtikkfabrikken i Sunnhordland. På Sunde blir det slakta laks i

den tidlegare sildafabrikken. På Sæøbøvik er hermetikkfabrikken bygd

om til samfunnshus, og på Vikjo blir den gamle Thiisfabrikken nytta til

kontorlokale. Også i fleire andre bygder, som Fitjar, Moster og Brandasund,

står det framleis bygningar som har vore nytta til hermetikkproduksjon.

Viktigaste råstoffet for hermetikkfabrikkane var brisling, som har blitt fiska

i lange tider i Sunnhordland. Brislingen blei i starten nytta i hushaldet, men

var inga etterspurd handelsvare, som t.d. salt sild. Dette endra seg etter

1850, då dei byrja å salta og krydra brisling til ansjos. Denne kunsten lærte

folk av svenskane, som reiste rundt i fjordane her, kjøpte brisling, salta og

krydra og laga ansjos. Ein svenske frå Gøteborg, Olaus Solberg, krydra ansjos

i ei sjøbu på Sunde kring 1880. Bua fekk namnet Solbergsbua, og står der

enno.

PIONEREN

Ein av dei aller fyrste som byrja å produsera hermetisk brisling var Haktor

Thorsen. I 1851 flytta han frå Holmedal til Sunde, starta butikk, og dreiv

fraktefart med sild.I ei sjøbu på Nesjaneset krydra han ansjos, som han

fyrst la ned i tredunkar, og seinare i heimelaga blekkspann. Spranget frå

ansjos i blekkboks til hermetisk brisling er ikkje særleg stort, og alt i 1866

produserte han “Røget Brisling i Kraft”. Han fekk tak i ein falsemaskin frå

Sverige, og reiste på studietur til Frankrike. Resultatet var produksjon av

urøykt hermetisk brisling, nedlagt i olivenolje, “Norske sardiner i olje”, men

han produserte også “Røgede norske Sardiner”, som han m.a. eksporterte

til Amerika.

NESSEKONGE

Den store hermetikkfabrikanten på Sunde var Hermann Valvatne frå Sagvåg.

Han blei gift med dotter til Haktor Thorsen og bygde ein fabrikk ved sida av

svigerfaren. Dette var ein stor og veldriven fabrikk etter dåtidas målestokk,

der dei produserte ca 25.000 esker dagleg. I tillegg til sardinar hermetiserte

dei mussa, småsild, torskerogn, makrell og mykje anna. Valvatne hadde

eigne fraktebåtar, forretning og bakeri på Sunde, bygde kraftverk inne på

Opsanger og var på mange måtar som ein ”nessekonge” i bygda.

CHRISTIAN BJELLAND

Christian Bjelland overtok både denne og andre fabrikkar i Sunnhordland.

Fabrikken blei gradvis modernisert og bygd ut til ein av dei største

hermetikkfabrikkane i landet. I 1981 tok Norway Foods over Bjelland sine

hermetikkfabrikkar. Dei dreiv på Sunde til 1989. Mange andre bygder, t.d.

Uskedalen, Skånevik, Sæbøvik, Toftevågen, Leirvik, Moster, Brandasund

m.fl. har også lange tradisjonar med hermetikk. I dag blir sardinboksane

som me kjøper i butikken, produserte i Polen eller eit anna land med låge

arbeidsløner.

GAMMALT FISKE

Men framleis blir det fiska brisling i Hardangerfjorden, slik det er blitt gjort

i generasjonar tilbake. For å fanga brisling så må ein ha not. Dei fyrste

nøtene var landnøter. Dei fungerte slik at ein festa eine tauenden i land, og

rodde så ut i ein boge og omringa brislingstimen, og inn til land igjen. Å

rusta ut eit notlag var kostbart, og det var difor vanleg at fleire bønder gjekk

saman om dette. Notlaga hadde mykje utstyr, t.d. ei skimla, ei kvitmåla fjøl

som var forma som ein fisk. Denne brukte dei til å skræma brislingen frå

å rømja under kastinga ved å hiva ho ut i sjøen, med skrik og skrål. Etter

kvart skjedde det ei stor teknisk utvikling innan brislingfisket, med overgang

frå landnot til snurpenot, nylonnot og -tau, ekkolodd, asdic, kraftblokk

osb. Kvinnherad var den store brislingfiskarkommunen i Sunnhordland,

og Halsnøy og Husnes var fiskarbygdene framfor nokon. På Halsnøy er

det framleis ein del som driv med brislingfiske, i kombinasjon med anna

notfiske. Brislingen blir no frosen ned og eksportert som råstoff. For folk

flest er det i dag så å seia umogleg å få tak i eit bytta brisling. Synd, for

servert sprøsteikt eller nygrilla er brisling ein skikkeleg lekkerbisken.

TEKST: IVAR VAAGE FOTO: IVAR VAAGE OG LARS KALLEVIK

I ca. hundre år var hermetikk ein dominerande industri i Sunnhordland. Med stort og smått har det eksistert ca. 30 fabrikkar i bygdene våre.

Sprattus SprattusSØLVET FRÅ HARDANGERFJORDEN

Prosjekt på gong?SPØR OSS - VI HAR LØYSINGANE!

VI HAR LØYSINGAR PÅ:- Nybygg- Renovering- Kjøkken- Bad- Ildstad- Garderobar m.m.

Besøk vårByggevareforretningALLTID GODE TILBOD!

Ta turen innom ogfå info om Bygger`n klubben!

TEIGENTeigen Bygg & Trelast AS, HusnesTelefon 53 47 59 10 / info@teigen.byggern.no

Månd. - fred.: 07.00 - 18.00Laurdag: 09.00 - 15.00

Side 1 Prospekt m/rendering (1-20327)

PROSPEKT

Lyngbakken, 5451 Valen

Sjølveigande bustader i Lyngbakken, Valen i Kvinnherad kommune. Adresse: Sjukehusvegen 5451 Valen Eigedomsbeskriving: Sjølveigande seksjon av Gnr 185, Bnr 216 i

Kvinnherad kommune.

Side 1 Prospekt m/rendering (1-20327)

PROSPEKT

Haugavegen 4, 5460 Husnes

Sjølveigande bustader i Haugavegen 4, Husnes i Kvinnherad kommune. Adresse: Haugavegen 4, 5460 HUSNES. Eigedomsbeskriving: Sjølveigande seksjon av Gnr 145, Bnr 163 i

Kvinnherad kommune.

LYNGBAKKEN - VALEN

SJØLVEIGANDE BUSTADERI LYNGBAKKEN, VALENVERTIKALDELT 2-MANNSBUSTAD PÅ 2 PLANBustaden ligg fint til i nytt byggjefelt med kortavstand til barnehage, skule og populært tur-terreng. Sjølveigande tomt. BRA 147,4m2.

BOLIGEN INNEHELD1 soverom, stove, kjøkken, bad, bod og gang med trapp til kjellar. Kjellar: Vaskerom, sportsbod, gang,3 soverom, bad og bod. Balkong ca 15m2.

PRISANTYDNINGPris vil avhenga av utstyrsleveranse/innhald. Med standard leveranse blir prisen kr 2.590.000 for kvart husvære. Offentlege avgifter og salskostnader kjem i tillegg.

Ferdigstilt desember 2014.

HAUGAVEGEN 4, HUSNESBustaden ligg fint til i veletablert bustadområde med kort avstand til barnehage, skule og Husnes sentrum.

BOLIGEN INNEHELD1 soverom, stove, kjøkken, bad, bod/vaskerom, hall medtrapp til loft, og utvendig sport/redskapsbod. Loftplan med loftstove, gang, 3 soverom, bad.

PRISANTYDNINGMed standard leveranse blir prisen kr. 2.690.000,- for kvart husvære. Inkludert er halvpart av dobbel garasje.Offentlege avgifter og salskostnader kjem i tillegg.

1 stk seld.

HAUGAVEGEN 4, HUSNES

TA KONTAKTFOR VISNING ALLE DAGER

T: 404 04 553 (EVEN)

Ope: 08-20 (9-20)

VELKOMEN TIL HYGGELEG

JULEHANDEL

SEIMSFOSS Vi holder søndagsåpent i desember

Stopp brannen før det tar fyrTørrkoking og glemte kokeplater er årsaken til 10-15 prosent av alle boligbranner i Norge. Med komfyrvakt fra Eaton skrus komfyren av automatisk før brannen bryter ut. Komfyrvakten er grundig testet av SINTEF og tilgjengelig for veggmontasje eller for kjøkkenøyløsninger

Kontakt oss for et godt tilbud:Tlf: 53 48 28 00 • e-post: post@k-el.now w w . k v i n n h e r a d e l e k t r o . n o

Studiesenteret.no tilbyr høgskuleutdanningI Odda, Eidfjord og Øystese.

Eksempel på utdanning i Hardanger:• Økonomiutdanning• Organisasjon og leiing• Mellomleiarutdanning• Organisasjonsutvikling og endringsarbeid• Lærarutdanning• IKT utdanning• Vernepleie• Studiekompetanse

Ta gjerne kontakt med oss for meir informasjon.

Høgskuleutdanning i HardangerMay Søfteland - E-post:may@nhodda.no • Tlf. 924 07 604

www.nhodda.no

Fagleg påfyll/utdanning?

Starta/utvikla bedrift?Næringshagen i Odda er et servicesenter /knutepunkt mellom næringsliv og det offentlige, og bidrar med kompetanse, nettverk og fokus på utvikling.

Vi kan hjelpe med:• Prosjektplaner og prosjektledelse• Forretningsutvikling• Etablererteneste for Odda og Ullensvang

Ingen idè er for liten, ta kontakt for en samtale.

Krumkaker er blant våre aller mest populære

småkaker til jul. Server krumkake alene eller for

eksempel sammen med en god multekrem.

Ingredienser

4 stk egg

200 gr sukker

200 gr smør

200 gr hvetemel

0,8 ts kardemomme

Slik gjør du: Pisk egg og sukker til eggedosis.

Tilsett smeltet og avkjølt smør. Bland mel og karde-

momme og rør det inn. La røren stå på benken og

svelle en stund, ca. 15 minutter. Legg en stor teskje

røre på midten av godt oppvarmet krumkakejern.

Stek kakene til de er lysebrune og rull dem til krem-

merhus, eller legg dem raskt over en passe stor kopp

til krumkakeskåler. Krumkakeskålene kan du fylle

med pisket krem og syltetøy like før servering.

Tips: Etter svelling kan røra bli litt for tykk.

Tilsett da et par spiseskjeer vann og rør godt.

Krumkaker

Plukka ut av OFG - Opplysningskontoret for frukt og grønt

Til jul og ellers - ”vi er her for deg!”

NM I FRUKT OG GRØNT

ROSENDAL ER EIN AV FINALISTANE TIL

9393

Nysteikte bakervarer frå tidleg morgon / fristande frukt & grønt-diskar /

ferskvareavdeling med det du treng til ein perfekt dag / velsmakande rettar i varmedisken

7-21 (8-20)

Velkomen til oss i Skålagato. Vi har god parkering. Kun 2 minutt frå båthamna og bubilplassen

EUROSPAR ROSENDAL - T: 53 48 25 50 - eurospar.rosendal@ngbutikk.net - www.spar.no

under tak i eige parkeringshus, med heis direkte opp i butikken

REIDUNN BAKKE MYKLEBUST OG RUNE MYKLEBUST

95

SUKSESS frå Uskedalen

Her har dei utvikla familiebedrifta si til å bli eit lønsamt føretak.

Lange dagar og ein jobb som er livsstil, ville ingen av dei bytt

med noko anna.

Rune har bakgrunn som sjømann. Uskedals-guten traff si

Reidunn, mønstra av, og gjekk på land. Etter ekteskap i 30 år,

har dei eit litt ulikt syn på kven som fant kven, men er det så

nøye? Dei fann i alle høve kvarandre.

Etter ein karriere på Søral, fylgde snikkarjobb i lag med sviger-

far. På tidleg 90-tal begynte Rune som lagerarbeidar på gamle

Kvinnherad Bygg. Her var han med gjennom fleire struktur-

endringar og avanserte internt, til butikksjef.

I 2002 fekk Rune høyra rykter om at Lio Sag og Trelast var for

sal. Etter kontakt med Knut Løvfall, skreiv Rune kontrakt med

han og overtok Lio Sag 15. mai 2002. Same året slutta Rosendal

Fargehandel av. Rune Myklebust leigde då lokala, og starta

butikk med sal av maling og jernvarer.

Desse to investeringane såg familien Myklebust på samla, butik-

ken ville supplera drifta på Løfallstrand. Samstundes ville butik-

ken i Rosendal dekka eit behov, der du kunne få diverse varer til

oppussingsprosjekt. I tillegg ville verksemda på Løfallstrand auka

ein etterspurnad etter varene butikken i Rosendal førde.

I 2004 flytta butikken opp i øvste etasje i det gamle samyrkje-

laget i Rosendal og fekk større areal. Då kom kona Reidunn med

i forretningsdrifta, og ho tok med seg kompetanse til å utvida

med ein utstyrsavdeling, med puter, dyner m.m.

I 2010 flytta butikken opp i Varehuset sentralt i Skålagato,

i dei gamle bakerilokala. Ein butikk som i dag er godt inn-

arbeida. Reidunn og Rune er tydelege på at dei er veldig

godt nøgde med den responsen dei har fått, og den måten

dei er mottekne på i nærmiljøet og bygdene rundt. Familien

Myklebust, meiner at folk er flinke til å nytta seg av dei

varer og tenester som butikken og trelastlageret tilbyr.

Neste steg i utviklinga vart teken under eit ferieopphald på Gran

Canaria i 2013. Då hadde skobutikken i Rosendal meldt oppbud.

Vi hadde ein diskusjon, seier Reidunn og Rune, og vi bestemte

oss for å opna skobutikk i Rosendal.

Vi fekk overta høvelege lokaler etter Gjensidige forsikring, i

Varehuset, og 20. februar 2014 opna vi dørene. Dette var ein ny

profesjon for oss, og vi hadde neppe klart det utan Eli Uppheim

sin kompetanse, og velvilje. Ho har vore, er og vil bli viktig for

denne butikken.

Når vi valde å gå på denne utfordringa, så var det fordi

vi treng å halda oppe mangfaldet av butikkar, og vi såg

Med pågangsmot, vilje og innsikt har ekteparet Reidunn Bakke Myklebust og Rune Myklebust, med base i Uskedalen,

etablert seg i indre luten sitt bedrifts- og handelsliv.

LIO SAG OG TRELAST

TEKST OG FOTO: SIGURD VIKØREN

det slik at dersom denne butikken forsvann, så ville det gå utover

andre butikkar sin oppslutnad, og ville vera negativt for andre

aktivitetar vi driv.

Spør du meg, så er dette eit uttrykk for tankar mange fleire

av oss burde tenkja. Vi har eit ansvar alle for kva tilbod bygd-

ene våre skal ha, og handelslekkasje og netthandel av pro-

dukt som nokon tilbyr lokalt, kan få fylgjer for kva tilbod vi i

framtida kan ha lokalt. Om du trur du vil tene ”kr. 118,50”

i fyrste omgang, så kan tapet på sikt verta langt større.

Vil du byggja opp arbeidsplassar i utlandet, så handlar du på

nett. Vil du byggja opp Lagunen, så handlar du der. Vil du vera

med å byggja opp ditt eige nærmiljø, så handlar du her.

Ekteparet frå Uskedalen ser ljost på framtida og er veldig nøgd

med at heile familien er sysselsett i bedrifta, som og er 100 %

familieeigd. Omsetninga vil i år passera 16 mill. for den byggva-

re-relaterte delen av bedrifta, og som ei lokalavis skreiv om den

lokale Byggtorget-bedrifta, under nøkkeltal for lokale bedrifter;

eigarane kan smila som ei sol, heile vegen til banken.

Ingen ting er mykje flottare enn at dei som står på, og har vilje

lukkast. Ikkje bryr dei seg då med å telja timar, du har akseptert

at, jobben er ein livsstil. Det aller kjekkaste for Reidunn og Rune

er at borna ynskjer å arbeida i bedrifta, og tre av dei kjører kvar

dag frå Utåker og frå Tyssedal til jobb i Rosendal.

På basen på Løfallstrand er det i dag materiallager

og høvleri. All saging er flytta til Ænes, og den gamle saga til

Godtskalk Enes er kome til heider og vyrdnad att, saman med

saga som er flytta frå Løfallstrand. Såleis er eit gamalt industri-

område ved Ænes-elva teken i bruk.

Vi ynskjer familien Myklebust lukke til vidare med å bidra til

handel og næringsverksemd, og vonar dei vil lukkast med å

fortsetja å byggja stein på stein! - Det er slik vi har gjort det,

seier Rune!

96

Kubota M9960 - 100 HK

Kubota M7060 m/laster - 71 HK

Kampanje fra kr. 309.000,- + mva.

Kampanje fra kr. 319.000,- + mva.

Japansk kvalitet for norske forhold.

• Common Rail turbodiesel• DPF/EGR• Clutchfritt vendegir• F18/R18 girkasse• Luftsete og aircondition

• Arbeidslys foran/bak• Trekkrok - utskyvbar• PTO 540/540E• Kubota frontlaster med

parallellføring

• Common Rail turbodiesel• DPF/EGR• Clutchfritt vendegir• F36/R36 gir m/hurtiggir• Tilhengerbrems

• Luftsete og aircondition• Trekkrok - utskyvbar• PTO 540/1000• Meget god svingradius

og bakkeklaring

• Common Rail turbodiesel • 8 x 3 hurtiggir (F24/R24)• Armlene m/betjenings-

funksjoner• Clutchfritt vendegir

• Passasjersete• PTO 540/1000• 3 dbl. ventiler • Framskjermer• Trekkrok - hydr. utskyvbar

Kubota MGX - 110/135 HK

Ta kontakt for et godt høsttilbud!

Telefon:64 83 25 00

post@svenningsens.comwww.svenningsens.no

Vi tar forbehold om prisjusteringer. Priser er eks. frakt og klargjøring.

Kampanjetilbud!42hk med hydrostatisk drift,

frontløft og front PTO.Kun 289.000,- + mva.!

5574 SkjoldTlf. 46 88 89 23

Din Kubota forhandler: Importør:

M8540Narrow!Skreddersydd traktor for norske frukt- og

bærprodusenter!Spør oss om referanser!

Tysnes Sparebank

Tysnes sparebank opnar konTor i kvinnherad

Den lokale sparebanken i regionen

tlf 53 43 03 00 post@tysnes-sparebank.no www.tysnes-sparebank.no

Myrdalsvatnet og Gygrastol

FOTO

: TO

RALF

GJU

VSLA

ND

5

32

PORTEN TILPORTEN TIL

> FOLGEFONNTUNNELEN - VEGEN TIL VEKST - er 11 137 meter lang og er Noregs tredje lengste vegtunnel. Den går gjennom fjellet under Folgefonna og bind saman kommunane Odda og Kvinnherad. Tunnelen opna 15. juni 2001. Ei reise som tidlegare tok fire timar, tek no ti minutt!

> MELLOM FJELL, FONN OG FJORD, BESTE STADEN PÅ JORD - Den vel 10 km lange Jondalstunellen opnar for lettvint tilkomst til nasjonalparklandsbyen Jondal. Med ferje til Tørrvikbygd er Bergen ikkje langt unna. Tunellen gjev kort avstand til Odda og Kvinnherad.

GODT HJORT Å SLEPPE BOMPENGEAVGIFTA I TUNELLEN ...

KVINNHERAD

ODDA

- STANDARN DISTRIBUSJON -Vi distribuerer Hardangerfjordmagasinet

Flyers - reklame

- små-pakkar - ekspress-pakkar!

Med base på Sæbøvik i Kvinnherad

Ta kontakt med Asbjørn Aksdal

Tlf.: 948 86 552

Arriva Shipping kan tilby norske og europeiske industri- og entre-

prenørverksemder fleksible og pålitelige maritime transport-

tenester. Konsernet har 145 tilsette og hadde i 2013 ei omset-

ning på 191 millionar kroner. Typisk last er betong- og asfalt-

tilslag, kol/koks, mineralar, gips, tømmer, salt, stykkgods og

prosjektlast. Av betydelige kundar finn vi lokale selskap som Ølen

betong, og prosessindustrien lags Hardangerfjorden.

Sidan 1993 har rederiet transportert betongelement til veg- og

jernbanetunellar i Noreg. Meir enn 1,2 millionar kvadratmeter

med betongelement er levert for 100 samferdsletunellar i Noreg.

Eit betongelement kan vege mellom 5 og 7,5 tonn, og på eit skip

vert det lasta i snitt 450 betongelement pr. last. Ein lastebil vil til

samanlikning ha kapasitet til 4 element pr. last.

Hadde desse elementa blitt transportert frå Ølensvåg til

Austlandet, ville det bety 110 lastebilar pr. båtlast, på vegen gjen-

nom tettbygde strøk, gjennom Åkrafjorden, over Haukelifjell,

med tunellar og mange utfordrande trafikkale områder, i alle

typar vær.

Adm. Dir i Norges Rederiforbund seier at; ”Manglende helhets-

tenkning og koordinering av transportpolitikken påfører enkelt-

mennesker og samfunnet vårt store, unødige kostnader – hver

eneste dag.”

Det er underleg at vi ikkje brukar fjordane og skipsleiene våre

meir til transport av gods. Vi skal/må forureina mindre, store

deler av vegnettet vårt er ikkje dimensjonert for tungtrafikk.

Likevel berre aukar denne trafikken. Resultatet er eit høgare tal

av ulukker, fleire blir skadde og drepne i trafikken. Større luft- og

støy-forureining, som har negative konsekvensar for klima, miljø

og helse.

Dei fleste politikarar held fana høgt, i dei kjende festtalene og

snakkar varmt for å bruka meir sjøtransport. Men, å gjera noko

med det, er ei heilt anna sak. Sidan politikarane seier at dei er

for dette og vil det, så må det vera den politiske vilje, eller evne

det er noko i vegen med. Likevel er det truleg at dette vil tvinga

seg fram. Det er ikkje ofte at fornuft og miljøomsyn så tydeleg

går hand i hand.

Dei maritime motorvegane ligg der, heilt strøkne, ”ferdig brøyta,

salt- og vedlikehaldsfrie!” I motsetning til vegnettet kan dei mari-

time motorvegane handtera mykje meir trafikk. Ingen treng tvila

på at ei slik omlegging krev tilpassingar og har utfordringar. Men,

det vil løysa mange av dei utfordringane vi står over for. Meir

frakt av gods på kjøl, er ei løysing som vil bidra betydeleg, og

som kan gjennomførast, men, så var det denne poliske viljen då.

Managing Director, i Arriva Shipping, Sindre Matre, sit klar i

Ølensvåg med båtar, i eit topp moderne rederi, som driv innan

nær-skipsfart. Det er på høg tid å heise fana, for ei næring som

kanskje har vore Noreg si fremste gjennom meir enn 1000 år.

Dagens klima og miljø krev at vi tenkjer nytt, og då er det ein

bærebjelke å nytta seg av den faglige kunnskapen som ligg i

eksisterande kompetansemiljø. Det er vår hovudveg til fornybar-

samfunnet.

Eit moderne familie-eigd selskap, som driv i det som vert kalla nærskipsfart. Rederiet eig og driftar totalt 10 bulk- og stykkgodsskip

i storleik 1200 - 6800 daudvekttonn. Skipa opererer i hovudsak i Nord-Europa. Hovedbasen og den daglege leiinga ligg i Ølensvåg.

Shipping ein grønare bransje for framtida!

100

TEKST: SIGURD VIKØREN FOTO: ARRIVA

SINDRE MATRE

Johannes Matre, fødd i 1926, og vaks opp i Hillesdal i Åkrafjorden.

Her kjøpte han, saman med broren Ivar, si fyrste skøyte i 1942, 16

år gamal. Gøta, ei svenskeskøyte, som lasta ca. 50 tonn, kjøpte

Johannes for 800 kroner, og under krigen gjekk han med knott,

sildemjøl, ved o.l.

Etter krigen flytta familien til Sandeid, der far til Johannes, Nikolai,

hadde fått hand om sandrettar på Håland. I 1948 gjekk Johannes

6 mnd. på fiskarfagskulen i Bergen, medan han budde på banjeren

på Statsråd Lehmkull. Dette året traff han og ho som skulle bli

kona hans, Sigrun.

I 1954 kjøpte Johannes og broren Georg den fyrste av båtane

som fekk namnet Fløien, eit namn han var særleg glad i, då det

etter kvart vart 5 båtar med dette namnet. Fløien 1 var og fyrste

stålbåten.

Utover 50- og 60-talet auka det på med storleik på båten og med

fleire båtar. Alt som skjedde før 1972 var i namnet til Johannes

Matre Rederi (enkeltmannsføretak).

I 1971 - 72 Overtok Johannes Matre eigedomen på Kåta i Ølensvåg

frå ein lokal bonde. Rederiet Sandfrakt vart etablert. På eigedom-

men i Ølensvåg som vart heimebasen, bygde dei djupvasskai og

verkstad. Seinare har det og kome til flotte kontorfasilitetar.

Frå 1973 – 1995 var rederiet inne i sine store gullår. Då vart

Condeep-eventyret realisert, med store plattformbyggingar i

Jåttavågen og Yrkesfjorden i Vats. I sesongane styrte rederiet

Sandfrakt, i tillegg til sin eigen tonnasje, 15 – 18 innleigde skip.

I april 1975 døydde Johannes Matre brått, berre 49 år gamal. Hans

bror og to søner, Olav, Norvald og Kåre , overtok no rederiet, og

drifta heldt fram, og auka vidare i omfang. Etter kvart vart kund-

ane fleire, fraktsortementet breiare, og området som Sandfrakt

opererte i vart utvida.

Dette førte til auka internasjonalisering, og i 2013 vart selskapet

oppgradert på mange områder. Profilmessig, med nytt moderne

design, og fekk namnet ARRIVA, som er meir i takt med dagens

aktivitet, og morgondagen sine utfordringar. No er det tredje

generasjon som sit i den daglege leiinga(Sindre) og i leiinga for

styret(Jarle).

HISTORIKK ARRIVA

102

103

Vi trenger flere dyktige folk for å nå våre mål. Folk med kloke hoder eller flinke hender.

Vi søker deg som vil være del av et verftsmiljø der begrensning er et fremmedord, og mulighetene er mange. Du har kanskje flyttet fra regionen og ønsker å komme hjem igjen, eller du trenger en forandring?

Da oppfordrer og utfordrer vi deg til å sende en søknad til oss!

for informasjon om ledige stillinger hos Westcon, gå til westcon.no/karriere

Westcon Group består av en rekke selskaper og er en totalleverandør av de beste og mest innovative løsninger, tjenester og produkter innen riggmodifikasjoner, skipsbygging, skipsreparasjoner, design, offshore, løfteteknikk og elektroautomasjon. Etablert i 1981 og er nå over 1000 ansatte.

www.westcon.no

Okt

an S

tord

. Fo

to: Ø

yvin

d S

ætr

e

Utfordre dine evner

Bømlo

HElGElAND

ålEsuND

FloRø

stoRDølEN

HAuGEsuND

kARmøy

stAVANGER

polEN

5582 Ølensvågtlf. 52 76 50 00

opningstiderMan-tors kl. 10-16 Fre. 10-17 Lør 11-14her finn du oss..I krysset ved Statoil i Ølensvåg tek du mot Utbjoa, følg vegen i 2 km og du har oss på høgre side, før Ølen Betong.

Stort utvalg i skinn av sau, rein, geit, samt lær og andre produkter. Me held ope heile året.Velkommen!

BESØK VÅRT

FABRIKKUTSALG

w w w . g r a n b e r g g a r v e r i . n oLIK OSS PÅ FACEBOOK

Me tek imot skinn for

beredning

Velkommen te oss!

Tenkjer du hytte? Gode naturopplevingar –heile året? Null stress?

Ta turen til Gullingen og finn din plass.Opplev den unike stemninga og bli ein del av det gilde Gullingen-miljøet.

Sjå gullingen.org for kva vi har å tilby.

Heile familien.

Heile sjela.

Heile året.

Kanskje det gildaste

av Suldal og Ryfylke.

Draumen om det gode liv!Bli med!

vinn

arskalle.no

KVAM: Furedalen sksisenter Activen skisenter og Sjusete skianleggGRANVIN: Haugåsen skianleggULVIK: Finse skisenter Ulvik turlangrennsarena DrevtjørnEIDFJORD: Sysendalen skisenterODDA: Røldal skisenter og Lontjørn skisenterJONDAL: Folgefonna Sommarskisenter.KVINNHERAD: Fjellhaugen Skisenter Tveitedalen Skisenter, langrenn

- PÅ SKI LANGS -

Hardangerfjorden

ERLEND HELLINGSRUD

107

For eit par år sidan sat eg på ein fjelltopp i Spania og såg

utover skaparverket. Det var varmt og fint, men eg hadde ei

kjensle av at det var noko som mangla? Etter kvart gjekk det opp

for meg. Det mangla vatn, det som gjev liv til landskapet. Når

vatnet ikkje er der, då forstår du kva det betyr. I sommar sat eg

på Gaustadtoppen, der ser du langt og vidt, du ser vatn og, såleis

blir det meir liv i landskapet enn i Spania. Likevel, dette med

fonna, fossar og fjellvatn, heilt nært, tett på deg, samstundes kan

du berre du snu på hovudet, så ser du Hardangerfjorden, som

strekkjer seg lengre enn auga når. Denne korte avstanden mellom

fjell og fjord skapar ein natur full av liv og visuelle opplevingar,

som du ikkje finn nokon annan stad. I mine auge er dette den

optimale venleik! Vi set her og mimrar om fjellopplevingar. Eg har

vitjing av Erlend Hellingsrud - ein av desse ungdomane som har

skjøna kva eldorado vi bur i - ein av dei som kjenner området, og

brukar det.

Kan mykje om fjellet, veit kvar dei ulike grensene går, har grunn-

leggjande kunnskap, både på vinter- og sommar-fjellet. Erlend er

audmjuk, og full av respekt for fjellet. På sin sjarmerande rolege

måte, er han likevel atterhalden med å snakka om eigen kompe-

tanse.

MELDERSKIN BJØRNDALSTRAVERSENROSENDALSALPANE

Fjella sin venleik - ei vakker gåve, ein arv frå svunne tider. Med sin mjuke villskap gjev fjellet store opplevingar, men krev samstundes respekt av deg.

Som ein trufast ven ligg fjella der og ventar på deg. Du og sjela di kjenner seg vel, etter å ha vitja slike vener, og fjellopplevingane langs Hardangerfjorden kjem frå aller øvste hylle. Denne gongen tek vi turen til Rosendalsfjella. Eg vaks opp her, og har traska oppi all denne luksusen sidan eg kunne gå. Så lenge eg kan, vil eg

aldri gje slepp på fjella sin venleik. Min venskap til desse fjella er for eva.

MELDERSKIN - BJØRNDALSTRAVERSEN - ROSENDALSALPANE

TEKST: SIGURD VIKØREN FOTO: ERLEND HELLINGSRUD

108

- Kva tenkjer du Erlend, om Rosendalsfjella, eller Rosendals-

alpene som mange no kallar området for?

- Bratte alpine fjellformasjonar som likevel er lett tilgjengeleg.

Det har vore enormt stor auke mellom tilreisande som har opp-

daga at her er eit eldorado for toppturar på ski i april/mai. På

denne tida er solvende haugar frie for snø, etter at sola har tint

dei fram, her kan du rasta og oppleva synsinntrykket av fjella.

Her kan du oppleva spektakulære panorama, utan at du sjølv

må gå inn i dei brattaste bakkane.

Berre det å køyra inn til Myrdal og ro over vatnet, eventuellt

krydra med rolege spaserturar opp i øvre Myrdal kan gje deg

fantastiske opplevingar og synsinntrykk.

Ein annan stor klassikar som har blitt meir ei folkevandring som

har vakse seg stor sidan 1960-talet, er skituren over Folgefonna i

mai, der du kjem ned frå fonna, og gjerne utover Volarusta mot

Bjørndal og Prestavatn, så avsluttar du gjerne med turen ned

langs Ringeriksfossen. Etter ein spektakulær tur over Folgefonna,

får du ei ny stor naturoppleving mot slutten av turen når du

møter våren, med tusentals kvitveis og grøne bakkar. Ein rusletur

gjennom Baronihagen som gjerne endar med fjorden, og noko

kaldt i glaset. Noko kaldt som aldri før har smakt betre.

Då kjennar du korleis livet er på toppen av tabellen.

På sommarføre er sjølvsagt Melderskin ein klassikar.

Heilt uproblematisk å gå til Melderskin, med unnatak av at

du bør vera i form. Ein litt meir spektakulær tur som gjev deg

fenomenale synsinntrykk, er Bjørndalstraversen, som er litt meir

krevjande, men ikkje vanskeleg. Eigentlig ingen klatring, sjølv om

vi ofte tek med tau. Men du må vera budd på luftige opplevingar,

og eg tilrår ingen å gå den turen når det regnar og er vått. Det er

ein tur for turrt underlag, du må og vera i god form. Alt etter kva

rute du vel, så må du kanskje rekna med at turen tar 10 timar.

Eg likar kanskje best å avslutta denne turen med å gå ned i

Bjørndal og oppleva den flotte restaurerte stølen, og avslutta med

turen ned langs Ringeriksfossen, der du kan få deg ein dusj.

Det blir ikkje mykje betre enn det, seier Erlend.

Ein ting eg har lyste te å seie noko om, er at både på toppturar,

og andre turar, på ski og om sommaren, så møter vi mykje folk.

Det er kjempeflott at folk brukar fjellet, men dei aller fleste har

det felles at dei går heim før kvelden. Kvifor ikkje overnatta ute

og kjenna på fjellet om natta. Heilt fantastisk å sjå på stjerne-

himmelen. Å liggja ute på ein høg topp å sjå sola koma opp over

Folgefonna! Då blir det ikkje ein dårleg dag.

- Erlend, vi må ta med borna til fjells, men kor tidleg og kvar?

- Du må ta dei med tidleg, men på borna sine premissar. Ikkje

legg ambisiøse mål, som dei ikkje klarar å gjennomføra. I Myrdal

der du kan kjøra inn og ro over vatnet, er berre det å liggja i telt

stort for dei minste. Det flottaste av alt, er nesten at der ikkje

er mobildekning. Når du går med born, syt for å ha god tid, la

målet vera turen. La dei få klatra i tre, og detta ned, la dei skjera

seg med speidarkniven. La dei få vera med å fiska, og brenna bål,

sjå på stjernene og kjenna at det å liggja ute i naturen er kjekt,

og heilt ufarleg. Ligg under open himmel å sjå opp på himmelen!

Slikt gløymer ikkje dei håpefulle med det fyrste.

Erlend og eg er samde om at fjellet er ein fantastisk arena,

men det krev respekt. Din respekt. Med utstyr og kompetanse

kan røynde fjellfolk gjera ting som andre ikkje kan. Vurder kritisk

kva du er utstyrt til og kva kompetanse du har. Ikkje stol ukritisk

på andre si vurdering. Du må ta ansvar sjølv. Har du ikkje kompe-

tanse til ei solid vurdering av at det er trygt, så snu. Du kan alltid

koma attende ein annan gong.

Tenkjer du slik, er du klok, og er hjarteleg velkomen til fjells!

MELDERSKIN - BJØRNDALSTRAVERSEN - ROSENDALSALPANE

PÅ VEG UTOVER BJØRNDALSTINDANE. ULVANOSI OG ENGLAFJELL KAN SJÅAST I HORISONTEN. NEDE TIL VENSTRE SER VI I ISORVATNET OG PRESTAVANTNET.

HAUSTDAG I FJELLET. UTSYN OVER BJØRNDALEN FRÅ JUKLAVASSKRUNA (1434 M.O.H.)

PÅ VEG MOT OMNATIND. UTSYN MOT BJØRNDALSTINDANE I VINTERDRAKT.

LITT KLYVING MÅ EIN REKNA MED I ROSENDALSFJELLA, MEN DET ER IKKJE ALLTID HJELP Å FÅ...

KVA MED Å PRØVE EI NATT UTE? LYSET SKIFTAR RASK PÅ KVELDEN OG PÅ MORGONEN. DU VIL IKKJE ANGRA, DET GARANTERER VI.

LEIK OG MORO HØYRER MED I FJELLET, OG FOR DEI VAKSNE. HER ER DET ”DANS” EIN SEIN JULIKVELD. BILDE ER TATT VED RUNDAVATNET INNERST I ÆNESDALEN.

TA MED BORNA TIL FJELLS. FJELLET ER EIN YPPERLIG ARENA FOR MEISTRING OG GODE OPPLEVINGAR.

Dei bar samla 4 tonn på ryggen - svei av ca. 300.000 kaloriar,

gjekk ned 20 kg i vekt, sleit ut 4 par fjellsko. Fauk frå Tromsø til

Trondheim, gjekk attende, og fauk same strekning ein gong til.

Likevel påstår jentene at dei ikkje krangla ein einaste gong.

Etter ei slik oppleving er det velfortent med litt feiring når du

kjem til Lindesnes. På eit svaberg med havutsikt, i selskap med ei

’’kvit dame’’ og drikke med masse bobler, kunne jentene endeleg

la jubelen sleppa laus.

To-tre kviledager hadde jentene under vegs. Elles, med 20 - 25

kg. tung ryggsekk, i allslags vær, på allslags underlag, på allslags

føre, kvar dag i heile juni, kvar dag i heile juli, kvar dag i heile

august og elleve dagar inn i september, traska dei av garde, opp

og ned, i snitt 25 km kvar dag. Det må kvalifisera til svart belte i

spasering, og er i alle høve ikkje noko for pingler.

Eg traff dei to blide systrene i Borvika, på Husnes, ein sundag

føremiddag, ein dag Vår Herre hadde bestemt seg for å dela

nedover-vatn med oss, i rikelege mengder. Det var gått ein dryg

månad sidan Mari og Martha Sofie kom i mål. Dei hadde enno

litt abstinens når dei skulle sitja i ro i ein sofa, men livet var i ferd

med å normalisera seg.

Svaret på fyrste spørsmålet mitt hadde eg lurt på lenge, heilt

sidan før jentene starta på turen sin, og no kunne eg endeleg

spørja dei: - Korleis kjem to vanlege, normale, oppegåande jenter

på ein slik ”sinnsjuk” ide?

-Vi har gjort mange rare ting i lag, seier Mari, og vinteren 2013

gjekk vi eit skirenn på 40 km, utan å vera trent, i eit drittvær med

allslags dårleg føre, slik at det vart ganske slitsomt etter kvart. Då

vi kom i mål seier Martha Sofie: ”- kanskje vi like godt skulle gå

Noreg på langs?” Dermed var det vel eigentleg bestemt.

Langt og lenger enn langt!

Slik heiter det i eventyret, og det var vel eigentleg eit eventyr dei to systrene, Teigen Varanes, opplevde sommaren 2014. Mari og Martha Sofie spaserte frå

Nordkapp til Lindesnes. Gjekk i 103 dagar - meir enn 2500 kilometer!

MARI OG MARTHA SOFIE

TEKST: SIGURD VIKØREN FOTO: SIGURD VIKØREN OG PRIVATE

110

JOTUNHEIMEN, MED UTSIKT OVER GJENDEVATN.

ARV OG MILJØ

Når nokon står sentralt i ei hending som får mykje merksemd, på

godt eller vondt, så er det alltid ein masse ”forståsegpåarar” som

skal diskutera, og meina noko om kva som skuldast arv, og kva

som kjem av miljø?

Eg har ei kjensle av at i dette tilfellet er begge systrene hardt råka,

av både arv og miljø. Trur Teigen Varanes-jentene var mykje med

ut på tur i Guds frie natur, lenge før dei tok slike avgjerder på

eiga hand.

I bloggen frå turen, kan vi lesa at musikk har vore ein viktig

inspirasjon og motivator. Med mellomnamnet Teigen, dukkar det i

tankane mine fort opp ein kar med same namn, som syng om det

å vera optimist. Jentene fortel mykje om fantastiske opplevingar,

og om kjekke folk dei har møtt. Eg anar likevel eit svakt, litt uklart

bakteppe, som seier meg at det kan ha vore periodar der det å

syngja, om ikkje anna, så inni seg, har vore som ein lindrande

balsam. ”-Jeg tenker opp når jeg er nede om og om og om igjen!

- Optimist, jeg vet at det går bra til sist. Så lenge jeg lever her er

jeg en Optimist. Jeg er en Optimist!”

- Du kan bli i godt humør av mindre, spør du meg.

31. mai gjekk starten frå Nordkapp. Jentene ville gjerne vekk frå

vegen og opp i fjellet så snart som råd, men store snømengder i

nord gjorde dette vanskeleg, og det vart mykje trakking på asfalt.

I Alta – Masi-området fekk dei kontakt med nokre samar som

fortalde at det ikkje hadde vore så mykje snø på år og dag, og

at det ikkje gjekk å gå i fjellet enno. Då jentene var komne til

Skibotn, så slutta dei av, tok fly til Trondheim, og begynte å gå

nordover mot Skibotn. Det viste seg å vera eit lurt val, for no vart

dei velsigna med finvær.

På slutten av etappen opp mot Skibotn, så minka det på tids-

fristen, og dagsetappane vart i lengste laget, så når jentene kom

til Skibotn, var dei sårbeinte, utsletne, og rett og slett litt tufsete.

I tillegg hadde Martha Sofie skada ei skulder, så av folk på

campingplassen fekk dei høyra at ho såg ut som ”ein gamal

krok.” Campinggjestene syntest likevel det var for gale at der

ikkje var nokon velkomst-komite, og ville gjerne arrangera fest

for dei. Men systrene Teigen Varanes var nok meir oppteken av

Prøysen sine lovnader om at du skal få ein dag i morgon med

blanke ark…….

KRYSSAR POLARSIRKELEN HÅND I HÅND, MIDT PÅ SALTFJELLET I NORDLAND.

AVSLAPPING I VARMEN MED UTSIKT OVER SULITJELMA-OMRÅDET.

SOLNEDGANG I SETESDALSHEIANE.

PÅ SVENSKETUR, RETT NORDVEST FOR SULITJELMA, VED SÅRJÅSJAURE FJÄLLSTUGA.

112

113

Han som dei sakna aller mest, Ole Lukkøye, kom som ein trufast

ven, hadde med seg søvnen, og tok jentene med til alle dei gode

stadane i draumane sitt heilage land. Der du kan drøyma om god

mat, mjuke reine sengkler, får lada Duracell-batteria, og vaknar

med eit heilt nytt syn på utfordringane som enno låg på lur og

venta på dei spreke jentene.

Mari og Martha Sofie har mykje fint å seie om folk langs heile

ruta dei gjekk, folk som stilte opp med all mogleg slags velvilje,

opna heimane sine, og visste ikkje kva godt dei skulle gjera.

”- Ja, da e mest ikkje te å tru”, seier jentene i kor. Heilt i sær-

klasse er folk på DNT-hyttene. Den norske Turistforening er ei

samkome av positive, dugande, gilde folk, som ynskjer deg vel.

Så vart det flytur attende til Trondheim, og 7. august var strek-

ninga Nordkapp - Trondheim ferdig spasert, sjølv om det vart

litt stykkevis og delt. Vidare sørover gjekk det mykje på T-merka

løyper, og jentene kom inn mot heimlege trakter gjennom

Skarveheimen og til Finse.

Hardangerjøkulen, Kjeldebu, Sandhaug, via Hellevassbu til

Haukelisæter, der dei vart møtt av familie, vener, kjærast, og

hadde kviledag, med fest og basar. Noko som i denne samanheng

betyr gleda over å sjå nære og kjære, saman med mykje, ja,

veldig mykje god mat og ”slapping off!”

Vidare gjekk det mot Setesdalsheiane, passerte litt vest for

Hovden, og ned til Ljosland. Då var det berre 130 km asfalt att,

nedover til Lindesnes.

Av dei mange opplevingane langs den ikkje heilt korte spaser-

turen, fortel jentene om ei hending i Setesdals-heiane som nok

har festa seg godt. Etter Haukelisæter var humøret på topp,

familie og vener hadde vore på besøk, og dei var no komne langt

på veg. Setesdalsheiane; lett match, tenkte dei spreke systrene.

- Der tok vi feil, det var heilt ”hinsides,” opp og ned og opp igjen,

og så møtte vi på ein vegg, ein slik vegg med vatn på ned. Alle

himmelen sine sluser var skrudd heilt opp. Vi vart gjennomvåte og

kalde og det gjekk seint, for elvane vart store og bruene fann vi

ikkje, og då vi endeleg kom fram til hytta vi hadde peila oss inn

på, så var det låst og stengt.

-Vi såg på kvarandre og tenkte NEI!!! Jaja, då er det ingenting

anna å gjera enn å finna ein plass, og slå opp teltet, sjølv om vi

var gjennomvåte. Vi bare måtte i hus!

På ny er det namnebror Teigen, med førenamn Jahn som tryllar

fram trøst, og set ord på situasjonen: ”- Hvil deg nå, du er sliten.

Hvil din kropp før din kraft ebber ut. Vann pipler inn i dine sko.

Du vandrer i regn. Mil etter mil etter mil. Etter mil etter mil etter

mil!”

-Så kjente vi plutselig den heilt fantastiske lukta av røyk, bjørke-

ved som brann. I den tilstanden vi då var, så hadde dette ein

sterk verknad på oss, og etter kvart fekk vi auge på ei hytte der

det rauk av skorsteinen. No var dyre råd gode, eller kanskje det

var omvendt. Jentene var sjølvsagt altfor ”beskjedne” til å tvinga

seg inn på ei hytte til framande folk. Etter ei rask rådslaging,

var semja likevel stor om kva dei måtte gjera. Jentene banka

på, skrudde på den mest uskuldige sjarmen, og spurde forsiktig

om dette var ei DNT-hytte? Noko som vart avkrefta. Dette visste

sjølvsagt englebarna vel om, likevel såg dei ut som eit bomba

spørsmålsteikn, og gav med spak røyst uttrykk for at det kom

overraskande og uventa på dei.

Mannen i døra syntest nok synd på dei ”klissvåte kråkene”, som

tilsynelatande ikkje visste heilt kvar dei var. Dermed fekk jentene

koma inn og fekk turka seg. Etter at dei hadde fått varmen i seg,

veksla jentene blikk, og begynte å snakka høgt om å koma seg ut

å slå opp telt. Då hadde den kvinnelige list slege ut i full blom, og

den trivelege gjetaren som heldt til i hytta, var redningslaust for-

tapt. Det enda sjølvsagt med at setesdølen, svimeslegen av kvin-

neleg list, nærast ”tvinga” jentene til å overnatta på hytta.

Geir Eidsvik, frå Uskedalen har gått denne turen før, Mari og

Martha Sofie fekk låna kart av han, som var til stor nytte. Geir blir

omtalt i hyggjelege ordelag som den store mentoren. Du kan lesa

om det, og om mykje anna på bloggen. - Du kan lesa om vanar

ein legg seg til, som nærast blir eit rituale. - Vi sat aldri når vi

kvilte, vi berre låg, seier Mari. Difor er det så steikjande kjekt no,

å sitja i ein sofa å berre kosa seg.

Les om dei som skulle gå saman med systrene i ei veke, og starva

etter mindre enn to dagar, måtte hentast med helikopter, og

fykast heim. Les om når svolten gnog, dei var langt frå folk, og

måtte klara seg med to knekkebrød, når dei eigentleg var klar for

7 rettars. Ein gong opna Mari havregrynsgrautposen sin, slo på

varmt vatn og skulle venta i fire minutt til grauten var klar. Lenge

før fire minutt var gått, sovna gildatauso, havarert på ei lynghei i

indre Troms, og drøymde om at ho vart servert pannekaker med

allslags godt, av ein prins, på festpynta bord.

Du kan lesa om alt på bloggen, om heile turen til jentene.

Ingen kan fortelja betre enn dei som sjølv opplevde den vesle

rusleturen!

Tast deg inn, sjå på bileta og les;

Nplsystrene.com

LANGT OG LENGER ENN LANGT!

114

Byen har eit stort utval av moglegheiter når det kjem til utdan-

ning, yrke, uteliv osv. Her er det berre å velje og vrake frå øvste

hylle. MEN er det den øvste hylla? Nokon meinar det er fjella,

fjorden, fossefalla, det naturnære forholdet og sjarmen med det

koselige som er toppen av kransekaka. Dette er noko ein aldri vil

finne ein konklusjon på. Dette er ein dødfødt debatt som aldri vil

ta til ein fornuftig slutt. Det ein kan finne svar på, er spørsmålet

om kva bygdene rundt Hardangerfjorden manglar. Kva treng ei

bygd for å lokke tilbake desse nyutdanna ungdommane, desse

prøvande familiane og eventuelle andre som kanskje vil prøve

seg på landet?

Sjølv flytta eg vekk frå bygda når eg var 16. Eg kjente at eg

hadde fått litt nok av bygdelivet og eg ville prøve meg i eit nytt

og større miljø. Eg flytta inn i leilegheit i Bergen sentrum. Nye

vennskap, nye kjennskap og nye ting for meg å sette meg inn i.

Eg vart svært glad i Bergen og eg har fortsatt ikkje lagt frå med

tanken å flytte tilbake. Ein ting eg merka meg då eg budde i

Bergen var at når eg kom heim til mor, far og Rosendal i helg-

ane hadde kjensla for bygda endra seg. Eg vart meir og meir

glad i Rosendal for kvar gong eg besøkte bygda. Det var ei god

kjensle. Denne kjensla trur eg fleire har som flyttar vekk. Ikkje

alle, men mange. Eg bur no i Stavanger, og her går eg på Solborg

Folkehøgskule. Fortsatt er eg ikkje ferdig med bylivet, og eg følar

enno ikkje at eg er klar for å flytte heim.

På Solborg Folkehøgskule går eg saman med fleire andre frå

Hardangerfjordnære område. Eg har snakka med to av desse,

Helene Lie Hermansen (19) frå Øystese og Sigurd Nyborg

(18) frå Tørvikbygd. Helene tok eit USA-år, nærare bestemt

Hammondsport, 5 timar frå New York City.

- Eg var rett og slett lei av skule og bygda. Alt var det same. Dei

same folka og ein gjorde det same kvar dag. Eg flytta for å få

nye inntrykk og for å prøve noko nytt. Når eg flytta vekk og kom

heim att merka eg kor fantastisk eg hadde det heime. Eg tenkte

ikkje på å bu her når eg tenkte på framtida, men det endra seg

når eg kom heim frå USA. Ein stor skilnad mellom bygd og by

er at ein ofte kjenner dei fleste på bygda. Sjølv om byen har eit

mykje større utval når det kjem til studiar og arbeid følar ein seg

ofte meir velkommen på bygda.

Sigurd flytta for fyrste gong heima i frå no til hausten og dette

for å gå på skule.

KVA SIDE AV GJERDET ER GRØNAST?

-Bygd eller byDet at folk flyttar bort frå bygdene og inn til dei store byane er ikkje noko nyhende,

men det er ofte teken opp som eit tema både lokalt og nasjonalt. Det at ungdommar flyttar vekk for å studere, men aldri kjem heim att til bygda dei vaks opp i og det at

familiar vil prøve seg i eit nytt og større miljø er slik vi les om heile tida, men kva er eigentleg årsaka til at ein aldri ser seg tilbake?

TEKST OG FOTO: NJÅL HATTEBERG

BYGD ELLER BY

115

-Det er ikkje mitt største ynskje å bu i byen. Eg høyrer heime

på bygda. Det eg føler er ein stor skilnad er at ein vert høyrd

på bygda, og ein spelar ei rolle, mens i byen druknar ein berre

i folkemengda. Eit tiltak ein kan gjere for å behalde folket er å

legga til rette for at folk kan skape fritidstilbod i bygdene. Folk

reiser jo til byane for å få tilfredstilt eit behov som ein ikkje får

tilfredstilt på bygda, så då må ein legge til rette for å tilfredstille

desse behova.

Så i motsetning til kva Knut Hamsun meiner i Markens Grøder,

der han skriv at menneskesinnet vert forma i storbyen, og at ein

ikkje vil setje pris på naturen og bondelivet ein har i bygdene,

stiller altså både eg, Helene og Sigurd på same side. Det er herlig

å kome heim til den friske bygdelufta. Men eg skal ikkje bevege

meg så mykje meir inn i den norske litteraturhistoria for å finne

fram poeng.

Den norske soloartisten Jonas Aslaksen, betre kjend som Jonas

Alaska frå Åmli i Aust-Agder, fekk eit spørjemål av Hans Olav

Brenner i programmet ’’Brenner’’ på NRK om han kunne tenkje

seg å flytte tilbake til bygda. Då svara Aslaksen;

- Eg likar meg i byen og eg likar at det skjer mykje rundt meg,

men eg har alltid drøymd om å ende opp på bygda med familie

og hund og heile pakka.

Det er ofte dette ein høyrer. I mange tilhøve vil folk ende opp på

bygda. Dei ser for seg dette med eit hus med stor hage, familie-

bil, husdyr og trygge omgjevnader der barna kan vakse opp. I

same programmet møter Brenner rektor og professor i nyskaping

og bygdeutvikling ved Høgskulen for landbruk og bygdeutvikling

på Jæren, Dag Jørund Lønning frå Stord. Han meiner at bygdene

må utnytte det dei kan.

- Ein må gjere sin stad meir spennande og ein må gjere sin stad

meir attraktiv å bu i, både for dei som allereie bur der, men også

for folk som kanskje vurderer å kome der.

Gøril Skeie Sunde frå Rosendal flytta til Stord for å gå på Musikk,

dans og drama på vidaregåande skule. Denne linja hadde dei

ikkje på Husnes og ho ville møte andre med same interesse for

temaet. Gøril har budd i by i fleire år og ho har funne store

skilnadar mellom bygd og by.

- Eg vil trekke fram dette med mangfaldet som ein finn i byen. Og

det finst så mykje her av både folk og tilbod for ein kvar smak.

Og det kryr av liv nesten heile døgnet. Ein kan gå på konsert heile

veka om ein vil, det skjer veldig mykje. Og så er ein meir anonym.

På bygda derimot, får ein meir kontakt med naturen, som ein jo

bur og går i heile tida. Det er stille og ein får lettare ro i sjela. Men

det tek ofte nokre veker før ein kjem inn i ”bygdemodusen”.

Pulsen er lågare på bygda, og ein finn lettare tid til å prata med

dei som bur rundt ein.

Gøril har alltid hatt eit stort ynskje om å flytte tilbake til bygda

og etter at Gøril og hennar kjæraste fekk sonen vart dette ynskje

og denne tronga sterkare. - Rosendal har eg eit sterkt forhold til,

og så er det jo utruleg flott der. Det er fint å bu nærare familien,

og så er det fleire i min generasjon som har busett seg der, noko

eg tykkjer er positivt.

Dette med at pulsen er lågare på bygda vart framheva i den store

kampanjen, ’’Flytt til Hardanger’’ som var å sjå i mange aviser i

landet gjennom fjoråret. Slagordet til kampanjen var; ’’Lukka er

sponsa av Hardanger’’ og det vart i denne reklamert med setn-

ingar og poeng som; ’’inga rushtrafikk’’. Poeng som dette beskriv

bygda godt tykkjer eg, men det er sjølvsagt negative sider som

også kan trekkjast fram. Det at det er roleg på bygda kan i lengda

opplevast som keisamt og då særleg for ungdom, noko eg sjølv

kjente på som 16 åring. For mange andre er bygda ein optimal

stad å leve ut sitt fulle liv og ein stad ein kan tenkje seg å oppdra

sine små. Men for dei vi vil behalde, for dei som flyttar vekk og

for dei som har ein tanke om å flytte til bygda vil eg framheve det

Sigurd Nyborg sa så fint; ein må leggje til rette for dei behova ein

manglar på bygdene, men finn i byane. Helene Lie Hermansen

meinte at ungdommen var ei viktig målgruppe å treffe. Det er

ungdommen som veks opp i bygdene, det er ungdommen som

vel å flytte ut og det er ungdommen som skal flytte tilbake, men

om ungdommen ikkje fekk gode nok tilbod som unge er det

sjølvsagt at dei mister trua til bygda og bygdesamfunnet.

Fleire tiltak har vore gjort rundt i bygde-Noreg for å trekkje til

seg folk og bebuarar. På Tysnes vart det no i oktober skapt ein

slik kampanje, kalla ’’Tysnespakken’’. Med ei bustadlåns-rente på

2,35% kunne Tysnes Kommune presentere i deira pressemelding

landets billegaste bustadlåns-rente, eit tilbod om billeg tomt,

landets billegaste straum, samt fiberbreiband. Målet med dette

tiltaket er å få 100 nye tilflyttarar til øykommunen i løpet av neste

år. Om det er slike tiltak som fører til auking i lokalsamfunnet og

glede for dei nye innflyttarane når ein tenkjer langsiktig er noko

usikkerheit og usemje om, men det er no i alle fall eit tydeleg

tiltak og ein real test for vidare arbeid.

BYGD ELLER BY

116

Apropos arbeid, eit vesentleg tema når det gjeld det gode liv,

nemlig den gode jobb. Dette temaet er det stort fokus på for

tida og det har det vore heilt sidan regjeringa ga beskjed om at

det ikkje var meir å gje i jordbruksoppgjeret, 16. mai 2014, og

det var sjølvsagt mest i fokus på bygda. Det er ikkje slik lengre at

ein tek over garden til han far, for der er det som regjeringa har

uttala seg om; ikkje så mykje å hente. Det er noko ein må innsjå,

og ein må med dette skape jobbar som svarar til dei nyutdanna

ungdommane sine forventningar eller så må dei sjølve, inkludert

meg, skapa noko nytt. Og dette med å skape nye arbeidsmogleg-

heiter på bygda har ikkje endra seg så voldsamt, men det er opp

til oss, min generasjon. Sjølvsagt kan eg dra inn dette med den

gode infrastrukturen som er blitt jobba med og tilpassa i mange,

mange år. Dette med at ein kan reise frå A-B, for eksempel frå

bygd til by og heimatt på null komma niks og det at ein eigentleg

kan jobbe frå kor som helst. Dette er i mine auge ein positiv ting,

og ein kan med dette sei at det har skjedd store forandringar

når det kjem til jobbmoglegheiter på bygda. I dei fleste jobbar er

kommunikasjon ein stor og viktig del og dette er blitt eit mindre

og mindre problem. Skal ungdommen flytta heim, så er attraktiv

arbeidsstad, der dei kan nytta kompetansen dei har skaffa seg

ein viktig ting å leggja på vekta, for at den skal vippa oss heim.

Det er som tidlegare skrive vanskeleg å finne ein konklusjon på

dette såkalla problemet, men ein kan raskt finne ting å endre i

dei små bygdesamfunna, eller tiltak ein kan presentere som gjort

på Tysnes. Det er bygdene våre, det er kulturen og historia vår.

Lat oss ta vare på, lat oss kjempe for å oppretthalde denne fant-

astiske kulturen og lat oss byggje på denne historia slik at den

ikkje ender heilt enno.

BYGD ELLER BY

FOTO: TORSTEIN EIK

FOTO

: RE

ISEM

ÅL

HA

RDA

NG

ERFJ

ORD

FOTO

: RE

ISEM

ÅL

HA

RDA

NG

ERFJ

ORD

FOTO

: RE

ISEM

ÅL

HA

RDA

NG

ERFJ

ORD

117

DR. HAUGEN

119

Gjennom eit ti siders skriv som Dr. Haugen sjølv

skreiv som ei oppsummering av sitt liv, og ei sær-

oppgåve eit av oldebarna hans, har skrive, gjev eit

innblikk i kva bakgrunn han hadde, og kva han

dreiv med før han dukka opp i min ”bevissthet”

eingong tidleg på 1950-talet.

DR. Haugen hadde ”en pen bergensdialekt” og

omtalte folk som De og Dem, noko han gjerne såg

at andre tiltalte han med og. Om seg sjølv brukte

han doktor`n. Kva har De (du) gjordt på i dag? I

dag har doktor`n vert i Mauranger!

Dr. Haugen stammar frå Haugen på Baugstranda,

men faren jobba i Bergen, og her vart Endre og

tvillingsystera Elisabeth fødde 21. oktober 1895.

Syskenflokken talde etter kvart 7 ungar, og det

vart vanskeleg å få seg husly i Bergen, difor flytta

familien i 1905 til Skogly i Skånevik.

I 1914 reiste Endre Haugen til Oslo for å ta fatt på

medisinstudier. Staten betalte utdanninga, men

sjølv fortel han om at dette var slitsomme arbeidsår

med lite pengar. Mykje av ungdomstida gjekk tapt

fordi han brukte mykje tid på studier. Han hjelpte

og medstudentar, lånte pengar av faren, og gjorde

kontorarbeid. Då han var komen så langt i studiane

at det var forsvarleg, var han vikarierande lege ved

ulike sjukehus.

Ein gong tok han eit halvt år permisjon frå studiane

og var i den perioden einaste lege ved Stavanger

Sjukehus. Hausten 1921 gjekk han ut av medi-

sinstudiane med svært gode karakterar, og fekk

utlevert sine legepapir.

I 1921 vart Endre Haugen gift med Birgit Knutsen

i Domkyrkja i Bergen. Den nye doktoren kjende på

ei sterkt plikt, sidan han hadde fått gratis utdan-

ning så søkte han på ei nedprioritert stilling som

distriktslækjar på Karlsøy i Troms. Haugen trivdes

godt her, men det var eit krevjande distrikt, med

dårleg rutesamband, slik at han kjøpte seg skyss-

båt, som var naudsynt for å kunna tilby lækjarte-

nester på ein betre måte. Saman med to andre var

doktoren med å stfta bank på Karlsøy.

I 1928 fekk han ny stilling som distriktslege på

Sand i Ryfylke. Her hadde han ein tøff kvardag,

med ansvar for seks kommunar med mange fjordar

og høge fjell. I eit halvt år hadde han permisjon,

og jobba på Hagevik Kysthospital, for å utvida sin

kompetanse. Dr. Haugen trivdes ikkje så godt på

Sand, og i 1934 søkte han på ei ny distriktslækjar-

stilling. Denne gongen i Kvinnherad.

I Kvinnherad var det han fekk utført livsverket

sitt. Her fekk han etter kvart ein kultstatus, og

doktoren hadde ei svært fleksibel arbeidstid. Folk

kunne koma til han frå kl. 05.00 om morgonen,

då han stod opp. Kontortida hans i Rosendal var

kvar dag frå kl. 08.00 – 10.00. Etter det reiste han

på sjukebesøk. Sunde, Uskedal, Mauranger, Ølve

og Hatlestrand hadde eigne kontordagar der han

kunne treffast fram til kl. 16.00. Etter det reiste

han heim, men måtte alltid ut til folk som hadde

ringt etter han medan han var ute. Etter kl. 19.00

visste folk at han ville ta kvelden, så han vart som

oftast ikkje kontakta etter det. Kl. 21.00 vart

telefonsentralen stengd, og då gjekk Dr. Haugen

til sengs.

Men, Dr. Haugen sa aldri nei, om nokon ringde

etter han. Uansett vær og kva tid det var på

døgnet, stillte han alltid opp om det verjkeleg var

trong for han. Han var alltid nær ein telefon, men

på sundagen var telefonsentralen stengd mellom

kl. 10.00 og 16.00. Då tok Dr. Haugen seg tid til å

gå tur med ungane sine, men dei var alltid heime

før kl. 16.00.

Framkomstmiddelet var bil. Det var veldig lite

bilar på den tida, men Dr. Haugen hadde to bilar

i garasjen, og ein ståande på Hatlestrand. På dei

dårlege og svingetet vegane var det vanleg å køyra

i 30 km/t.

Dr. HaugenDr. Haugen, ein institusjon i Kvinnherad gjennom meir enn førti år. Ein viktig byggjestein

for tryggleiken i bygdene frå før krigen, under krigen, og etter krigen, fram gjennom heile min oppvekst! Kven var denne myteomspunne mannen som alle i regionen,

gjennom mange tiår hadde eit forhold til? Om vi på den tida hadde lokale kjendisar, så var Dr. Haugen klart ein av dei.

Eg er fødd i 1947, og mitt medvitne fyrste møte

med Dr. Haugem var nett innpå 1950-talet. 4 år

gamal hadde guttaboys drive med avansert hop-

ping i ein større moldhaug etter utgraving av ei

hustuft. Om natta hadde det vore frost, og når

gutane som då ikkje hadde mykje livsrøynsle, held

fram med hoppinga, så landa underskrivne med

ein fot i holet foten hadde sett i moldhaugen

dagen før. No var jorda frosen, og skinnleggen

rauk rett av. Då begynte min relasjon mrd Dr.

Haugen. I åra etter krigen var ikkje tilgangen på

”sydfrukt” som i dag. Eg hadde ei gamal tante,

som kvart år i førjulstida (advent) tilgodesåg meg

med sydfrukt. Dadlar fekk eg til å kosa meg med

fram mot jul. Vart alltid oppmoda om å spara, slik

at dadlane varte til jul.

No var det slik at gamle tanter sitt syn på dette

ikkje var heilt i samsvar med korleis ein slik syd-

fruktsrikdom virka på ein fireåring, som opplevde

dette som alle verdas sju underverk på ein gong. I

alle høve når det gjaldt smak.

Kampen for å få godsakene til å vara lengst

mogleg, var knallhard. Når eg i tillegg hadde

brekt foten, så var det synd på meg, og fokuset

på godsakene vart ikkje mindre. Eg var no i alle

høve komen så nær slutten at det var berre ein

daddel igjen. Den bar preg av at han hadde vore

på prøvesmaking, truleg fleire gonger, og utstrålte

ikkje akkurat noko doggfrisk uimotståeleg frukt

frå sydlegare breddegrader. Likevel, og trass alt,

så bydde fireåringen dotoren på den siste dad-

delen. Dr. Haugen tok opp frukta han vart boden,

vurderte den, putta den ikkje heilt doggfriske dad-

delen i munnen og takka fint.

Sjølve handlinga, at doktoren faktisk tok mot

gåva, og åt dadelen gjorde så sterkt inntrykk på

dei vaksne i huslyden, at det vart nemnt lengre

enn ein generasjon seinare, når dadlar stod på

menyen. Samstundes fortel det noko om vørdna-

den ein liten gut hadde for den folkelege dokto-

ren, når han bydde doktoren den siste daddelen.

Seinare i barndomen, truleg rundt 10 – 12 år, vaks

det fram hos unge Vikøren ei uimotståeleg lyst til

å bli due-eigar. Kaniner var litt ut, og ingenting

kunne måla seg med å ha fuglar, og på toppen av

det som vart rekna for å vera mogleg å oppnå for

ein liten kar, stod duer. Den som vi alle visste at

hadde duer, var Dr. Haugen.

Etter ein lengre konflikt med mitt faderlege opp-

hav, var det heilt tydeleg avklart, at det å god-

kjenna duehald på Plassaneset, ikkje var ei aktuell

problemstilling. Likevel tok lysta og den uimot-

ståelege trongen til å bli due-eigar overhand.

Den minste Vikøren mota seg opp, med litt sånn

skrekkblanda fryd kom han til doktorbustaden

og banka på døra. Dr. Haugen dukka etter kvart

opp, og unge Vikøren fekk stotra fram sitt sterke

ynskje, og lurte på om det var innanfor rekke-

vidde å få kjøpa nokre duer? Dr. Haugen takka

for visitten og gav uttrykk for at mitt ynskje om å

investera i duer skulle bli vurdert.

Ein dag vi sat heime og åt middag ringde tlf.

og mitt faderlege opphav reiste seg frå bordet

og gjekk ut i gongen og tok tlf. Eg kan vel ikkje

akkurat påstå at Samson strålte av gleda, då han

returnerte til bordet, men som vanleg spurde

mammo om kven/kva det var. Sjefen fortalte at

det var dr. Haugen, og at det var beskjed om at

lille Vikøren kunne henta duene sine. For å seie

det slik; Det vart krevjande for lille Vikøren å bli

due-eigar, og gratulantane stod ikkje akkurat i

kø, men Dr. Haugen viste sitt storsinn og delte av

duene sine med lille Vikøren. Ikkje kunne han vita

at mottakaren hadde ein konflikt gåande når det

gjaldt konsesjon i heimen for å driva med duer.

Dr. Haugen var slagferdig, hadde ofte gode kom-

mentarar. Dette saman med hans posisjon, gjorde

at enno i dag, er det folk som hugsar gode histo-

rier om, eller etter Dr. Haugen. Problemet med å

gjenfortelja desse historiane i dag, er at dei misser

litt av det beste ved seg, fordi miljøet, personane,

og tida dei vart framsett i, ikkje lenger eksisterer.

SLIK EG MINNEST DR. HAUGEN!Sjølv høyrer eg til generasjonen som vert kalla gledesbarna!

Vi som kom til verda etter at foreldra våre hadde gledd seg på ulike måtar etter at landet vart fritt.

Men, når Dr. Haugen rykte ut, så kunne han vera

heilt oppe i 45 km/t, noko som då vart rekna for

råkøyring. Om han traff bilar på vegen då, så var

det vanleg å køyra ut av vegen med vilje, for ikkje

å kræsja med den møtande bilen. Det vart mange

turar på verkstad, og det gjekk eit utal av historiar

om dette temaet.

Doktoren hadde og kjøpt ei skøyte som låg klar

ved kaien i Rosendal. Det var eit lite hus framme

på båten, og her sov doktoren når han trong

det, medan skøyta tok ut på t.d. tre timars tur til

Mauranger. Vintersdagen kunne det vera ispro-

blem. Når skøyta ikkje kom lenger, måtte doktoren

og skysskaren ta ein liten robåt mellom seg innover

isen, slik at om isen rauk, så kunne dei hoppa oppi

båten. Når dei kom nærare land, og isen var tjukk-

are, så kunne dei verta henta med hest og slede.

Dr. Haugen var kjend for å vera ein særs god

fødselslege, og om jordmora meinte det kunne bli

heftig, så sende ho bod på Haugen, og då gjekk

det som regel bra. Dr. Haugen og fyrste kona hans

Birgit, fekk fire barn. Seinare då ho dø av kreft, var

Endre Haugen gift to gonger til. Men lagnaden ville

det slik at han overlevde alle tre, og dei siste åra

levde doktoren åleina, og dreiv med hagearbeid,

og les mykje.

Dr. Haugen var ein person som sette spor etter seg,

der omdømet hans lever lenge etter at han sjølv

har vandra vidare.

Dr. Haugen hadde stor tillit. Mange trudde nok han kunne svara på kva det skulle vera. Sjølv om det ikkje hadde noko med helsetilstaden å gjera. Ein mann frå Mauranger hadde festa tenestejente for sommaren, men hadde funne ut at bror hans søkte seng med tausa. Dette synest ikkje mannen var greitt, og spurde såleis Dr. Haugen om råd. - Det tror eg du må snakke med Holm om fekk han til svar. (Holm var forvaltar på Baroniet).

DR. HAUGEN SAMAN MED SI TREDJE KONE, ANDREA MUNCH.

DR. HAUGEN OG HANS FYRSTE KONE BIRGIT, OG TRE AV DEI FIRE BORNA DEI HADDE SAMAN.

FRÅ GARDEN HAUGEN PÅ BAUGSTRANDA I ÅKRAFJORDEN DER DR. HAUGEN STAMMAR FRÅ.

Dr. Haugen reiste rundt på skulane og heldt helsekontroll av elevane ein gong for året. Hugsar vel den litt angstbe-lagde frykta før, og gleda, og litt sånn matcho-kjensla etter vi hadde fått streka på armen.

Det var alltid litt lått og løye i slike køar. Dr. Haugen trur eg koste seg, og kom-mentarane sat laust.

Ein klassikar var når det skulle sjekkast om borna var plattfot. Doktoren kom-mandeter, høgre, og eleven letta på foten, -venstre, og eleven letta på venstre. Så kom komandoen begge, og det var fnising i rekkja.

Dr. Haugen hadde tilsyn med folk som var sett ut til pleie hos andre. På Øye på Snilstveitøy levde ”Sabekkjo”, ei gamal jente, sine siste år. Då Haugen var på kontroll, nemnde vertane at dei trudde ho hadde dårleg syn. - Ser du om det brenner på Varaldsøy? spør Dr. Haugen. - Lukke på reiso, la da bare brenna, vi er på ei omflødd øy, så da kjem ikkje her, sa Sabrekkjo. Og så var doktoren like klok.

FOTO

: K

RIST

IN S

KRO

MM

EFO

TO:

KRI

STIN

SK

ROM

ME

Seinare har Ida omskulert seg til fotograf, og driv no eige firma saman med Tove Virata Bråthen, som ho og er gift med. Vestfoto, som firmaet heiter, har m.a. gitt ut ei praktbok om Nordsjøvegen frå Kristiansand til Haugesund.

For Ida er fotografering ein stor lidenskap og trønderjenta er facinert av kyst-kulturen i Noreg. - Landet vårt har så mykje vakkert å by på, seier ho.

Det var kjempegøy å vinna fotokonkurransen i Hardangefjordmagasinet, Den luksuriøse premien var ”forlokkande.” - Ekstra stas syntes eg det var, at pre-mien kunne delast med ein person til. Ida var ikkje i tvil om at det var kona, som skulle få vera med til Bergen. - Syntest Tove fortente å oppleva litt luksus saman med meg. Dessutan høvde det godt å bruka ei helg til eit litt seinka julebord.

Vi reiser til Bergen 6. februar, og har alt no reservert suiten. Det er sjølvsagt suiten vi gler oss mest til å nyta under opphaldet. Vi skal på show med Bård Tufte Johansen og ”mann 44” på fredagen. Laurdagen kjem vi til å kosa oss på suiten. Sjølvsagt gler vi oss til eit flott måltid, som er ein del av premien. Litt sprudlande vin, avslappande musikk og spa ser eg heller ikkje vekk frå at det kan bli. Her skal det nytast! Er den klare bodskapen frå vinnaren, og Hardangermagasinet ynskjer lukke til.

Ida vann fotokonkurransen i Sommarmagasinet!

Ida Kristin Vollum er ei ung dame på 43 år, født og

oppvaksen i Eggkleiva i Skaun kommune i Sør Trøndelag.

Ho er utdanna sosionom og flytta til Karmøy i 1998.

Her var ho flyktningkonsulent i Karmøy kommune

i nokon år.

122

Skal du bli den neste til å bu i Bergen sin beste suite?

Ida og Tove er på veg. Skal du bli den neste? Ida vann fotokonkurransen i sommarmagasinet. På faceboka bestemte de som er lesarane våre,

at Ida Kristin Vollum hadde teke det beste biletet. Av dei bileta som var i finalen

vann Ida med meir enn hundre røyster framfor nr. to.

No er Hardangerfjordmagasinet saman med våre gode vener i Bergen Helg,

klare til å dela ut ny triveleg oppleving i vestlandet sin hovudstad. Ny konkurranse,

leit opp Rudolf, som har gøymt seg rundt omkring i magasinet, og vinn

luksusopphald i Bergen by!

Tusen takk for monge flotte

bilete

Slik har du aldri sett rosehagen ved Baroniet i desember!

127

SLIK SER DEI

UT

frank@vinnarskalle.no

vinnarskalle.no

DEI SER UT TIL Å VERA STRÅLANDE FORNØGDE MED DET DEI HAR FÅTT :-)

- kundane til Vinnarskalle

NY LOGOCatering Partner, Gullingen, Knapphus Kjøkkensenter, Ølen I.L., Joakari... NYTT NAVNPizzatime, Suldalstrappa, Sansa, Addxo... SLAGORD/MERKEVAREIDÈEit steg vidare (Suldalstrappa), Naturleg vis (Sansa), Jyseleg gildt (Gullingen), Nærmast alt! (Sauda sentrum)... NY NETTSIDEPizzatime, Berge Sag, Catering Partner, Suldalstrappa, Knapphus Kjøkkensenter... FOREDRAG OM INTERN OMDØMMEBYGGING (Kor viktig det er at alle tilsette leverer)Nito, Haugesund sentrum, Statoil, Kalstveit & Vik, EB Marine...

KAMPANJARBerge Sag, Arcus Vita, Etne Sparebank, Olaussens Metall, Knapphus Kjøkkensenter... KONSEPTUTVIKLINGRyfylkebakaren, Sansa, Pizzatime, Støl, Seafood24... STRATEGIPROSESSARHar gjennomført små og store strategiprosessar for ulike bedrifter. For å kvalitetssikra at me alle går den rette vegen...

I TILLEGG HAR ME LEVERT BL.A. DETTE:Forretningsidear, interne forbetringsprosessar innan f.eks. salg, reklamefilmar, bilreklame, profileringsklær, skilter og mykje anna... Me takkar for alle oppdrag, og ikkje minst mange gode og utviklande samtalar. Håpar verkeleg det er oss kunden på bildet er fornøgd med :-)

Ynskjer du å få gode grunnar til å jubla? Då kontaktar du Vinnarskalle!

God jul – og eit godt nytt år til alle!

Flåmsbana

Åan

Tuva

Besso

Hedlo

Mogen

Mårbu

Litlos

Høgabu

Lufsjå

Simlebu

Fonnabu

Stavali

Lågaros

Sandhaug

Trondsbu Stigstuv

Kjeldebu

Kvilldal

Middalsbu

Mosdalsbu

Volahytta

Krossvatn

Holmavatn

Heinseter

Fagerheim

Blomstølen

Torehytten

Finsehytta

Stordalsbu

Rauhelleren

Hellevassbu

Tyssevassbu

Stranddalen

Storavassbu

Tjørnbrotbu

Sauabrehytta

Holmaskjerbu

Sloaroshytta

Haukeliseter

Helberghytta

Krækkjahytta

Kongshelleren

Sandvasshytta

Kvanntjørnsbu

Solheimstulen

Bleskestadmoen

Hakkesetstølen

Raggsteindalen

Geiterygghytta

Bjoreidalshytta

Rembesdalsseter

Løkjelsvatnhytta

Halne Fjellstove

Vivelid fjellstova

Dyranut Fjellstove

Olabu + Olalihytta

Kalhovd turisthytte

Storestølen fjellstugu

Gaustatoppen turisthytte

Hadlaskard

Vending

Alexander Grieg

Torfinnsheim

Kiellandbu

Folgefonnstunnelen

Hardangerbrua

937432

474

724

752

243

600673

665

976

686842341

987673

978231

716

1708

16991731

1703

1561

1435

17211562

1152

1248

13021200

1674

1520

1426

1339

1454

16901395

1681

14101572

1530

1046

16481233

12411260

1320

1740

1620

1731

13501193

1599

1477

17101461

1470

16361327

1205

1423

1604

1449

1187

1538

1574

16581299

1602

13811367

1300

1507

1537

1291

1392

1313

1547

1480

1474

1446

1407

1414

1383

1358

1849

1802

749

737

1639

1299

1485

1131

1114

1105

1367

8°30'0"E

8°30'0"E

8°0'0"E

8°0'0"E

7°30'0"E

7°30'0"E

7°0'0"E

7°0'0"E

6°30'0"E

6°30'0"E

6°0'0"E

6°0'0"E

5°30'0"E

5°30'0"E

5°0'0"E

5°0'0"E60

°40'

0"N

60°4

0'0"

N

60°3

0'0"

N

60°3

0'0"

N

60°2

0'0"

N

60°2

0'0"

N

60°1

0'0"

N

60°1

0'0"

N

60°0

'0"N

60°0

'0"N

59°5

0'0"

N

59°5

0'0"

N

59°4

0'0"

N

59°4

0'0"

N

59°3

0'0"

N

59°3

0'0"

N

260 000

260 000

280 000

280 000

300 000

300 000

320 000

320 000

340 000

340 000

360 000

360 000

380 000

380 000

400 000

400 000

420 000

420 000

440 000

440 000

460 000

460 000

480 000

480 000

6 600

000

6 600

000

6 620

000

6 620

000

6 640

000

6 640

000

6 660

000

6 660

000

6 680

000

6 680

000

6 700

000

6 700

000

6 720

000

6 720

000

A

C

B

1 2 3 4 5 6 7 8

D

E

F

9 10 11 12

G

H

Til Stavanger

Til Oslo

Til Stavanger

Til Sognefjord

0 5 10 15 20K i l o m e t e r

Kartgrunnlag: Statens Kartverk - Forhandler 609008Layout: Asplan Viak as, p.nr 529256

A

C

B

D

E

F

G

H

Til Oslo

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1112

Nasjonale turistveger

FerjeFjordcruiseTuristhytte

JernbaneNational Tourist Routes

Car ferryFjord cruiseTourist cabin

Railway

Flåmsbana

Åan

Tuva

Besso

Hedlo

Mogen

Mårbu

Litlos

Høgabu

Lufsjå

Simlebu

Fonnabu

Stavali

Lågaros

Sandhaug

Trondsbu Stigstuv

Kjeldebu

Kvilldal

Middalsbu

Mosdalsbu

Volahytta

Krossvatn

Holmavatn

Heinseter

Fagerheim

Blomstølen

Torehytten

Finsehytta

Stordalsbu

Rauhelleren

Hellevassbu

Tyssevassbu

Stranddalen

Storavassbu

Tjørnbrotbu

Sauabrehytta

Holmaskjerbu

Sloaroshytta

Haukeliseter

Helberghytta

Krækkjahytta

Kongshelleren

Sandvasshytta

Kvanntjørnsbu

Solheimstulen

Bleskestadmoen

Hakkesetstølen

Raggsteindalen

Geiterygghytta

Bjoreidalshytta

Rembesdalsseter

Løkjelsvatnhytta

Halne Fjellstove

Vivelid fjellstova

Dyranut Fjellstove

Olabu + Olalihytta

Kalhovd turisthytte

Storestølen fjellstugu

Gaustatoppen turisthytte

Hadlaskard

Vending

Alexander Grieg

Torfinnsheim

Kiellandbu

Folgefonnstunnelen

Hardangerbrua

937432

474

724

752

243

600673

665

976

686842341

987673

978231

716

1708

16991731

1703

1561

1435

17211562

1152

1248

13021200

1674

1520

1426

1339

1454

16901395

1681

14101572

1530

1046

16481233

12411260

1320

1740

1620

1731

13501193

1599

1477

17101461

1470

16361327

1205

1423

1604

1449

1187

1538

1574

16581299

1602

13811367

1300

1507

1537

1291

1392

1313

1547

1480

1474

1446

1407

1414

1383

1358

1849

1802

749

737

1639

1299

1485

1131

1114

1105

1367

8°30'0"E

8°30'0"E

8°0'0"E

8°0'0"E

7°30'0"E

7°30'0"E

7°0'0"E

7°0'0"E

6°30'0"E

6°30'0"E

6°0'0"E

6°0'0"E

5°30'0"E

5°30'0"E

5°0'0"E

5°0'0"E

60°4

0'0"

N

60°4

0'0"

N

60°3

0'0"

N

60°3

0'0"

N

60°2

0'0"

N

60°2

0'0"

N

60°1

0'0"

N

60°1

0'0"

N

60°0

'0"N

60°0

'0"N

59°5

0'0"

N

59°5

0'0"

N

59°4

0'0"

N

59°4

0'0"

N

59°3

0'0"

N

59°3

0'0"

N

260 000

260 000

280 000

280 000

300 000

300 000

320 000

320 000

340 000

340 000

360 000

360 000

380 000

380 000

400 000

400 000

420 000

420 000

440 000

440 000

460 000

460 000

480 000

480 000

6 600

000

6 600

000

6 620

000

6 620

000

6 640

000

6 640

000

6 660

000

6 660

000

6 680

000

6 680

000

6 700

000

6 700

000

6 720

000

6 720

000

A

C

B

1 2 3 4 5 6 7 8

D

E

F

9 10 11 12

G

H

Til Stavanger

Til Oslo

Til Stavanger

Til Sognefjord

0 5 10 15 20K i l o m e t e r

Kartgrunnlag: Statens Kartverk - Forhandler 609008Layout: Asplan Viak as, p.nr 529256

A

C

B

D

E

F

G

H

Til Oslo

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1112

Nasjonale turistveger

FerjeFjordcruiseTuristhytte

JernbaneNational Tourist Routes

Car ferryFjord cruiseTourist cabin

Railway

TITTEL TITTEL

73

Flåmsbana

Åan

Tuva

Besso

Hedlo

Mogen

Mårbu

Litlos

Høgabu

Lufsjå

Simlebu

Fonnabu

Stavali

Lågaros

Sandhaug

Trondsbu Stigstuv

Kjeldebu

Kvilldal

Middalsbu

Mosdalsbu

Volahytta

Krossvatn

Holmavatn

Heinseter

Fagerheim

Blomstølen

Torehytten

Finsehytta

Stordalsbu

Rauhelleren

Hellevassbu

Tyssevassbu

St dd l

Storavassbu

Tjørnbrotbu

Sauabrehytta

Holmaskjerbu

Sloaroshytta

Haukeliseter

Helberghytta

Krækkjahytta

Kongshelleren

Sandvasshytta

Kvanntjørnsbu

Solheimstulen

Bleskestadmoen

Hakkesetstølen

Raggsteindalen

Geiterygghytta

Bjoreidalshytta

Rembesdalsseter

Løkjelsvatnhytta

Halne Fjellstove

Vivelid fjellstova

Dyranut Fjellstove

Olabu + Olalihytta

Kalhovd turisthytte

Storestølen fjellstugu

Gaustatoppen turisthytte

Hadlaskard

Vending

Alexander Grieg

Torfinnsheim

Kiellandbu

Folgefonnstunnelen

Hardangerbrua

937432

474

724

752

243

600673

665

976

686842341

987673

978231

716

1708

16991731

1561

1435

17211562

1152

1248

13021200

1674

1520

1426

1339

1454

16901395

1681

14101572

1530

1046

16481233

12411260

1320

1740

1620

1731

13501193

1599

1477

17101461

1470

16361327

1423

1604

1449

1187

1538

1574

16581299

1602

13811367

1300

1507

1537

1291

1392

1313

1547

1480

1474

1446

1407

1414

1383

1358

1849

1802

749

737

1639

1299

1485

1131

1114

1105

1367

8°30’0"E

8°30’0"E

8°0’0"E

8°0’0"E

7°30’0"E

7°30’0"E

7°0’0"E

7°0’0"E

6°30’0"E

6°30’0"E

6°0’0"E

6°0’0"E

5°30’0"E

5°30’0"E

5°0’0"E

5°0’0"E

60°4

0’0"

N

60°4

0’0"

N

60°3

0’0"

N

60°3

0’0"

N

60°2

0’0"

N

60°2

0’0"

N

60°1

0’0"

N

60°1

0’0"

N

60°0

’0"N

60°0

’0"N

59°5

0’0"

N

59°5

0’0"

N

59°4

0’0"

N

59°4

0’0"

N

59°3

0’0"

N

59°3

0’0"

N

260 000

260 000

280 000

280 000

300 000

300 000

320 000

320 000

340 000

340 000

360 000

360 000

380 000

380 000

400 000

400 000

420 000

420 000

440 000

440 000

460 000

460 000

480 000

480 000

6 600

000

6 600

000

6 620

000

6 620

000

6 640

000

6 640

000

6 660

000

6 660

000

6 680

000

6 680

000

6 700

000

6 700

000

6 720

000

6 720

000

A

C

B

1 2 3 4 5 6 7 8

D

E

F

9 10 11 12

G

H

Til Stavanger

Til Oslo

Til Stavanger

Til Sognefjord

0 5 10 15 20K i l o m e t e r

Kartgrunnlag: Statens Kartverk - Forhandler 609008Layout: Asplan Viak as, p.nr 529256

A

C

B

D

E

F

G

H

Til Oslo

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Nasjonale turistveger

FerjeFjordcruiseTuristhytte

JernbaneNational Tourist Routes

Car ferryFjord cruiseTourist cabin

Railway

Hardangerfjorden - OG LANDET OMKRING -

Deilig er jorden

Deilig er jorden,prektig er Guds himmel,Skjønn er sjelenes pilgrimsgang!Gjennom de fagreriker på jordenGår vi til paradis med sang.

Tider skal komme,tider skal henrulle,slekt skal følge slekters gang,aldri forstummertonen fra himleni sjelens glade pilgrimssang.

Englene sang denførst for markens hyrder;skjønt fra sjel til sjel det lød:Fred over jorden,menneske, fryd deg!Oss er en evig frelser født!

Pensjonistane er tydelege på at dei

aldri har hatt det så travelt nokon gong.

- Og så er det oss andre då, som klagar

og syt over at vi har altfor mykje å gjera,

og altfor lite tid. Aldri har vi hatt det så

travelt. Tenk kor mykje betre alt var før!

Likevel er det nokon som meiner at vi

bur i verdens beste land. Dei kan umogleg

ha fått med seg kor vanskeleg kvardag

vår er? Hadde vi klart å formidla til folk i

den tredje verda kor travel kvardagen vår

er, så var det nok ikkje mange av dei som

ville kome hit.

Vi har for lite tid. Tida går altfor fort.

Problemet er at til eldre vi blir, til fortare

går tida, og korleis skal dette enda, når

du aldri får tid til å gjera alt det som du

skulle gjort. For ikkje å snakka om alt det

som andre meiner du burde ha gjort. No

seier rett nok dei som har greie på det, at

det er meir tid, der tida kjem frå.

Men kva hjelper det oss, når vår tid like-

vel renn ut? Det viktige spørsmålet trur

eg, er kva du har att på botnlinja di, når

du skal gjera opp rekneskapen din. Det

er resultatet vi har på vår indre botnlinje

som fortel om eg er nøgd med resultatet,

med livet. Nøgd med det eg har opplevd,

det eg har hatt tid til. Kort sagt, livet eg

har levd.

Kanskje fleire av oss burde ta eit bud-

sjettmøte med oss sjølv, og sjå korleis vi

forvaltar verdiane våre. Ikkje så lett sjølv-

sagt, når vi har så lite tid til rådvelde, men

vi burde kanskje prioritera det? Kven veit,

kanskje ville vi bli enno litt meir nøgd med

resultatet på botnlinja?

Korleis set du opp ditt budsjett på tid?

Når Stortinget har vedteke statsbud-

sjettet, så startar med ein gong arbeidet

fram mot revidert budsjett. Dette fordi

mange ting som staten ikkje styrer sjølv,

kan påverka budsjettet. Om budsjett-

råmene du har til rådvelde, er i tråd med

inntektene.

Når det gjeld budsjettet for tida du har

til rådvelde, så er det relativt konstant. 24

timar i døgnet, kor mange dagar det er

i veka, i året og i det heile. Det er ikkje

uvanleg i noko budsjett at det ikkje er

rom for alt ein kunne tenkja seg. Då må

ein prioritera, gjera val. Kvifor er dette

så mykje vanskelegare, når det gjeld oss

sjølv? Når det gjeld tida vår?

Er vi ein gjeng med sytarar som irriterar

oss, fordi tida ikkje forstår at vi har bruk

for meir tid? Ingen har kortare arbeids-

tid enn oss, ingen har meir ferie, ingen

har lengre pensjonstid, ingen har høgare

levestandar, kanskje vi skal ta litt ansvar

sjølv for korleis vi brukar den tida vi har

til rådvelde?

Livet er som eit kortspel. Korta er ulikt

fordelt. Sjølvsagt har det noko å seie kor

gode kort du får, men det betyr kanskje

like mykje korleis du spelar dei korta du

har fått tildelt.

I kortspelet, eller livet, så hender det

at du tabbar deg ut, spelar feil kort. Du

vurderer feil kva kort andre har. Nokon

bløffar, spelar falskt. Nokon er gode i

poker, held korta tett til brystet, andre

spelar heilt ope å ærleg. Alle val du gjer,

dukkar opp på denne berømte botnlinja,

når du skal levera rekneskapen.

Spel ut trumfen, ta ansvar for kva du

vil bruka tida di til! Det er vel ikkje andre

som skal bestemma det?

…. Og slik går no dagane!

OG SLIK GÅR NO DAGANEUngdomen, særleg jentene, gjev uttrykk for at dei er utsett for eit enormt

press om korleis dei skal sjå ut, og blir møtt med heilt urealistiske krav til kva dei skal klara å nå over på 24 timar, skule, trening, jobb, osv.

Småbarnsforeldre er fanga i tidsklemma, så dagane strekk ikkje til.

Avd. Sauda: 400 39 242Åpent: Tirsdag og torsdag kl. 12.00 - 18.00 Fredag: kl. 12.00 - 16.00

Knapphus Kjøkkensenter: 52 76 70 70Åpent: Man-fre kl. 09.00 - 16.00 Tors kl. 09.00 - 18.00 - Lør kl. 10.00 - 14.00

Avd. Odda: 488 91 180Åpent: Man - tirs - fre: kl. 10.00 - 16.00 Ons: Internt arbeid, Tors: 10.00 - 18.00

knapphus-kjokkensenter.no

JA, VI ELSKER KJØKKEN, BAD, GARDEROBE OG VASKEROM

TORE NORDTVEIT ØYVIND NORDTVEITRAGNHILD B. HAUGE JAN REIDAR BIRKELAND

SKAL DU INVESTERE I KJØKKEN, BAD,

GARDEROBE ELLER VASKEROM?

Ønsker du noe som både ser bra ut og som holder innvendig?

Ja da skal du avtale en «date» med en av oss.

vinn

arsk

alle

.no