hans-georg gadamer - hakikat ve yÖntem

7/29/2019 HANS-GEORG GADAMER - HAKiKAT VE YNTEM

1/30

HANS-GEORG GADAMER VE HAKiKAT VEYNTEM (WAHRHEiT UND METHODE)1ADLI ESERi

Dr. Burhanettin TATAR-

ZETHeidegger'in nde gelen r e n c i l e r i n d e n Hans-Georg Gadamer'in W a l r l e i t

u d M e t l a d e . a d l e s e r i n i n dnya aprnda h r e t b u l m a s n a yol aan e y , Onuntelsetihennentik a d m v e r d i i bir pespekiif iinde r k l felsefi y a k l a m l a r t u t a r l ve rasyonel bir biimde k a y n a t n n a s d r . Gadarner n y a r g k a v r a m nanlamamn g e r e k l e m e s i iin bir satha o l d u u n u kabul ederek, n y a r g l a r nancak metinde bulunan konunun kendisine ynelmek ve konuyu k a r l k l sorus o r a ve cevap ';eren k a t l m c l a r a r a s n d a g e r e k l e e n diyalog modeline greanlamak surdiyle a l a b J . e c e i n i ileri srer. O'na gre, i n s a n n kendisini ve

b a k a s r u a r i l a m a s daima diyalog t a r z n d a g e r e k l e i r , zira anlama dil i i i d eortaya k a r : dil ise ancak k o n n m a (discourse) a l a y n d a g r l e c e i zere somutve zamansalolarak varolur. Yani dil, i a r e t l e r sistemi d e i l , temelde v a r l n if a s d r ve i n s a n n v a r l a ait o l u t a r z d r . Anlama hadisesinin gerisinde bulunantarihsel gelenek dil iinde ortaya k t . ve dil daima bir k a t f m hadisesi o l d u uiil1al11ama zorunlu olarak tarihsel ve z a m a n s a l d r . Bumda z a m a n s a l l k veya tarihsellik temelde her bir gerek a n l a m a n n , v a r l n i f a hadisesi olarak, kendib a n a d i e r anlama hadiselerine indirgenemeyecek nitelikie ortaya k n a i a -ret eder. Tarihe yn veren byk felsefi d n c e l e r , bilimsel t e z e r , mezheplervs. butr anlama olaylanna r n e k t e k i l ederler. Bunun yam s r a , a n a herbireyde f a r k l bir tecrbe olarak ortaya k i iin tarihsel ve z a r n a l 1 s a l d r . Felsefi hennentik, i n l a i : n t a r i l s e l s r e k l i l i i n i ortaya k a r a r a k mevcut zamamhem kendisine zg n y a r g l a r n d a n k l l r t a n n a y hem de a n l a m n g e l e c e e ta m n a s n d a s a l i h bir satha haline getirmeyi amalar.

Hans-Georg Gadamer. W a l r l e i t und M e t l o d e : Gnl1ldzilge e h e r p l i l o s o p l i s c l e Henneneutik. ed. (Tbingen: J. B. Mahr, 1986). Bu eserin Trke evirisi henz ortaya k m a d iin atltlar n g i l i z c e evirisine y a p l a c a k i r : T m t l and M e t l o d . 20d rev. ed. Joel C.Weinsheimer and Donald G. Marshall (New York: Crossroad. 1989). (Bundan byle TM.).O.M.. l a l i y a t Fakltesi.


2/30


3/30


4/30

280/ Dr. Burhanettin TATARtam tersine onun daima bir sre o l d u u n a i a r e t eder. Bu a d a n b a k l d n -da, f a r k l bir d n c e zemini zerinde temellenen felsefi h e m e n t i i n temel

k a v r a m l a r n n dil ve d n c e evrenimize a k t a r n u hibir zaman nihai s n r l a r belirlenemeyecek bir eviri ve yorum faaliyeti o l a c a k t r .Bu a l m a ile, Gadamer'in felsefi h e n n e n t i i t e m e l l e n d i m e k iinHakikat ve Yntem'de ortaya a t t veya g e l i t i r d i i b a z anahtar k a v r a m l a r kendi dil evrenimiz iine a k t a m a y a t e e b b s e d e c e i z . Bu ama d o r u l t u s u n -da ncelikle Gadamer'in felsefi h a y a t n a k s a c a bir gz atacak daha sonraHakikat ve Yntem'e Gadamer'in d i e r a l m a l a r ve Gadamer'e yneltilen

e l e t i r i l e r n d a y a k l a a c a z .G A D A M E R ' N F E L S E F H A Y A T N A KISA B R B A K

De nohis ipsis silemus (Kendi h a k k n d a susmak daha iyidir).G a d a n e r ' i n doktora tez d a n m a n Paul Natorp'un kendi z g e m i i y l e ilgiliy a z s n n b a n d a yer alan bu Latince ifadenin Gadamer iin de geerli oldu

u n u gsteren belki en nemli k a n t , O'nun, a l d felsefe e i t i m i konusundai 97Tde y a y m l a d Philosophische Lehrjahre (Felsefi r e n c i l i k Y l l a r liinde kendisi h a k k n d a hemen tmyle sessiz k a l r k e n daha ok h o c a l a r n d a nsz etmesidir. Bununla birlikte araya s e r p i t i r d i i bilgi k r n t l a r n d a n yola

k a r a k kendi felsefi h a y a t u ana h a t l a r y l a belirlemek mmkn grnyor.i 900 y l n d a Marburg'ta fannatik kimya profesrnn o l u olarak dn

yaya gelen Gadamer, yine a y n e h i r d e filoloji ve klasik eserler zerine e i t i ma l d . a i r Stefan Georg h a l k a s n n derin etkisi a l t n a g i r d i i y l l a r d a b a b a s n nktphanesinde b u l d u u ve hemen hibir e y a n l a m a d K a n t ' n Saf A k l nE l e t i r i s i o k u d u u ilk felsefe k i t a b oldu. Felsefeye Natorp a r a c l ile a d m

a t t : Nicolai H a r t n a n n ve Heidegger'in d e s t e i y l e bu alandaki m e r a k n de-r i n l e t i ; d i . 1920"de Max Scheler ile b u l u m a s onun fenomenoloji ile gerekanlamda t a n m a s n a yol a t . Natorp'un son doktora r e n c i l e r i n d e n biriolarak tezini " d e a " konusunda i 922 y l n d a t a m a m l a d . E t l a n n 'un diyaloglazerinde y a p l a n bu a l m a O"nun felsefi h e n n e n t i i n i n sistematik B a t felsefe g e l e n e i iindeki g e l i i m i n i n ilk s a f h a s I D t e k i l etti. Heidegger'inAristoteles h e r m e n t i i n e g i r i mahiyetinde y a z d bir makalenin n s 1 a s n Natorp"un kendisine vermesi ve bu y a z n n derin etkisi a l t n a ginnesi

G a d a n e r ' i n felsefi h a y a t n d a bir dnm n o k t a s oldu. 1923'te Freiburg'aHeidegger ile beraber a l m a k iin gitti ve orada a y n zamanda Husserl'inseminerlerine i t i r a k etti.Bilahare Paul Friedli:inder'in r e h b e r l i i a l t n d a Etlatun'un d i y a l o g l a r ve

i i r dili zerine yeniden e i l d i ve klasik filolog oldu. Etlatun zerindeki al m a l a r O'nun Heidegger iin 1927-28 y l l a r a r a s n d a h a z r l a d E f l a t 'wl

M Gadamer. Philosophische L e l j a h r e : Eine R i l c k s c h a . (Frankfurt am Main: Klostermann.1977); Philosophical A p p m i c e s h i p s . U ' a s l a t e d by Robert R. Sul1ivan (Cambridge: TheMIT press. 1985).


5/30

H a s - G e O l ' g Gadamerve "Hakikat ve Yntem" i 281Diyalektik E t i l b a l k l habilitasyon tezi ile d o r u a u l a t . 1929'da Marburgniversitesrnde asistan, bilahare privatdozentlO ve nihayet 1937'de ordinarys profesr oldu. 1934- i 942 y l l a r a r a s n d a y a p t a l m a l a r daha okfelsefeye f l o l o j i k ve i i r a s n d a n y a k l a m sorunu ile ilgilidir ve hi birisikitap hacminde d e i l d i r . Ancak bir b a k a a d a n bu a l m a l a r , ahlaki i n s a n nvar olabilmesi iin gereken ahlaki b a l a m sorunu ile i l g i l e n d i i n d e n ,Sulhvan' ifadesiyle "siyasi h e m e n t i k " tabiriyle nitelenebilir. i i Yine buesnada A r s t o t e 1 e s ' i n Fizik'i zerine bir e r h y a z d .

1938-1947 y l l a r a r a s n d a Leibzig niversitesinde r e t i m faaliyetlerinin y a n s r a d e k a n l k ve rektrlk grevlerini stlendi. 1947-1949 y l l a r a r a s n d a Frankfurt niversitesi'nde r e t i n e devam etti. Son olarak 1949y l n d a Heidelberg niversitesi'nde Karl Jaspers'ten b o a l a n krsye a t a n d ve 1965 y l n d a emekli oluncaya d e i n bu krsy i g a l etti. Heidelberg'te

e i t i m konusuna a r l k vererek "tutkulu bir hoca,,12 oldu. Bu y l l a r a r a s n d aAristote1es'in Metafizik, La11lda k i t a b n Almanca'ya evirdi ve D i l t h e y ' nTarih felsefesinin Ana Hatlarz yeniden n e r e t t i . 1958-59 yaz tatilinde" H e r m e n t i k " 4 a d l makalesini y a z d .

G r o n d i n ' n tahminine gre, Gadamer, Hakikat ve Y n t e m ' n ilk nshas 1 1 1 1956'da, yani Louwen'de g e r e k l e t i r d i i "Tarihsel Bilin S o r n u , , 1 6o) Gadamer. Plato 's Dialectical Ethics: Phe1l1wenological l l 1 t e r p r e t a t i o l R e l a t i g to thePhilebils. u'anslated by R. M. Wallace (New Haven: Yale University Press, 1991).Lo Bu kadro, Trkiye'deki y J r d m c doentlik kadrosuna benzemekle birlikie, daimilik arzdmezve m a a z d r .Robert SuIIivan. "Translator's I n r o d u c t i o n " in Philosophical A p p r e n t i c e s l i p s . s. xvi.11 lean Grondin. Sources of H e n n e e l l t i c s . (Albany: SUNY, 1995). s. 85. nde gelen A r r e i -kah f i o z o n a r d a n Fred Dallmayr, Heidelber niversitesinde Gadamer'in derslerine ilk k a t l -

d andaki izlenimini y l e akiam: "Bir hoca olarak Gadamer o zaman (ve hala da yledir)bana S o k r a t ruhun, iinde tm sabit d u r u m l a r n z l d ve d n m e u r a d c a n l kon u m a l a r a s r a r l a adanan bir ruhun, a l u s l a m a s olarak grnd-her ne kadar a m a s z birl a k r d d e i l , t a m a m l a l l I l l i bir doktrin iinde k a t l a m a s n a izin verilmeyen bir " h a k i k a C l ortak olamk a t a t r l m a s a adanan k o n u m a olsa da." Bkz. Fred Dallmayr, "Henneneuticsand lustice:' in Festivals of b t e r p r e t a t i o n : Essays Hans-GeOl'g Gadamer's Work. edit. K.Wright (Albany: State University of New York Press. 1990). s. 92.Grondin. ibid.. s. 85.Bu makale D o a n zlem taraftlldan Trkeye evrilerek H e 1 7 n e l e l l t i k (Yommbilgisi) Ozeri-Ile Y a z l a r . ev. ve der. D o a n zlem (Ankara: Ark Yaymevi, 1995) iinde y a y m l a n m t r .

15 Nonnal bir el y a z s ile 8n s a y t [ d a n o l u a bu nsha Gddamer'in 80. d o u m gn mnasebetiyle Heidelberg niversitesi Ktphanesi'nde 11 u b a t - I S Nisan 1980 tarihleri a r a s d as e r g i l e u n i ve ilk blmleri D i / l h e y - l a 1 r b l c h . 8, 1992-1993, ss. 131-42 iinde y a y m l a n m t r . Hakikat ve Yntem'in i 960'ta y a y m l a n a n e k l i n d e n pek a z l a f a r k l l k a r z e t n e y e n bunsha ile ilgili daha a y r n t l bilgiler iin bkz. G r o n d i , SOlll'ces of H e 1 7 l 1 e e l l t i c s , ss. 83-98.

16 Bu seminerde takip edilen notlar Fransa'da y a y m l a r n t r . Bkz. Gadamer Le Probleme de laC o s c i e c e historique. Louvain: Universite C a t l o l i q u e , 1963; n g i l i z c e evirisi iin bkz.,"The Problem of Historical Consciousness" in b t e r p r e t i v e Social S c i e c e : AReader. editedby Paul Rabinow and William M. Sullivan (Berkeley: University of California Press, 1979):Trke eVlisi iin bkz. " T a i h Bilinci Sorunu." T o p l m Bilimlerinde Y o m w c Y a k l a m .

( s t a n b u l : Hniyet V a k f Y a y n l a n , 1990), ss. 79-106.


6/30

282/ Dr. B u r ! a n e i n TATARb a l k l seminer ncesinde y a z d . Son e k l i n i 1959 y l m d a alan Hakikat veYntem'in 1960'ta y a y m l a n m a s m d a n sonra Gadamer y l l a r d r kendisini m e -gul etmekte olan antik felsefe ile ilgili makale a l m a l a r n t a r i a m l a m a k l a

u r a t . 1968'de emekli (Emeritlls) olduktan sonra zellikle her sonbahar dneminde Bostan College (A.B.D.) ve, d i e r A m e r i k a n i v e r s i t e l e r i n d e s e m -nerler ve konferanslar vermeye devam etti.

Gadamer'in "Felsefi H e r n e n t i i n M e n e i zerine,,18 b a l k l makalesinde b e l i r t t i i zere, anlamaya ( v e r s t e 1 e n d e n ) d a y a l bilimler Hakikat veYntem' de g e l i t i r i l e n felsefi hermentik iin hareket n o k t a s t e k i l etti.Heidegger'in a n l a m a u n e g z i s t a s i y e l ( v a r o l u s a l ) y a p s ileilgili derin tahlilleri Gadamer'in B a t d a k i idealist ve romantik g e l e n e i e l e t i r m e s i iin birtemel s a l a d . Bu b a l a m d a g e l i t i r d i i "oyun" (des Spieles) k a v r a n ile idealizmin z-bilin (self-consciousness) ile ilgili i l l z y o n l a r n a m a y a a l t .Aristoteles' in ft'onesis (ahlaki pratik ah!) k a v r a m zerindeki t a h l i e r i onu,pratik b a l a m d a a y r olarak teorik d o r u l a r a u l a m a n n bir y a n l g o l d u u vebu pratik b a l a m n sosyal bilimler iin bir model t e k i l e d e b i l e c e i d n c e -sine iletti. Efiatun'un eserleri zerindeki uzun nefesli a l m a l a r onda d n -cenin veya a n l a m a n n daima bir di)'alog sreci iinde g e r e k l e t i i kanaatiniortaya k a r d . A n l a m a n n t a r i h s e l l i i ve d i l s e l l i i ile ilgili a r a t m m l a r bu

d i y a l o u n a y n zamanda tarihsel bir v a r l k tecrbesi olarak ortaya k t vebu tecrbenin daima dil iinde anlam k a z a n p a k t a r l a b i l d i i tezini ortayaa t m a s n s a l a d .

i m d i felsefi h e r m e n t i i n arka p l a n n a ynelik bu k s a a t l t a n sonraG a d a m e r ' n Hakikat ve Ylltem'de ortaya a t t veya g e l i t i r d i i b a z temel

k a v r a m l a r incelemeye b a l a y a b i l i r i z .GADAMER H E R M E N T G N N BAZI TEMEL K A V R A M L A R

Felsefi Hermentik19. a s r n romantik dneminde S c h l e i e r n a c h e r ve Dilthey' n

h e r n e n t i i insan bilimleri iin genel bir yntem ve bu b a l a m d a psikoloji vesosyolojiyi anlama ( V e r s t e 1 e n ) " y a d a y a l disiplinler haline g e t i r o e a b a l a r n -dan sonra, Heidegger Dasein ( t a r i h s e l o r t a n iindeki insan v a r l n n ) " i f a(unconcealment) hadisesi" iinde b u l u n d u u n u ve bu hadise a s n d a n anl a m a n n g e r e k l e t i i n i b e l i r t e r e k i f a "hadise"sini h e m e n t i i n temeline

17 Grondin. Sources ofHe17llenllTics. s. 85.18 Gadamer. "On the O r i g i s of Philosophical Hermeneutics" in P l i l o s o p ! i c a l A p p r e l l f i c e s ! i p s .ss. 177-193.19 Heidegger. " z i i n ve nesne a r a s n d a k i uygunluk" olarak i t i d e edilen geleneksel hakikat

a n l a y n n " v a r l n i f a s veya tezahr olarak hakikat" a n l a y n d a n t r e m i o l d u u n u ilerisrer. V a r l n i t a s Dasein ' i t a s n a ve D a s e i n ' n i f a s v a r l n i t a s n a b a l olarak ger ; e k l e i r . Bu anlamda Heidegger y l e der: "Dasein hakikat ( i f a ) iindedir." Bkz.Heidegger. Being c/lld Time, ss. 257-273.


7/30

Hc/lls-Georg Gadamer ve "Hakikat ve Yntem ,. / 283y ~ r l e t i r d i . 20 Buna gre anlama "znenin f a r k l muhtemel d a v r a n l a r n d a nsadece biri o l m a y p , aksine Dasein' var olma t a r z d r . ,,21 A n l a m a n n ontolojik ve tarihsel y a p s n d a n hareketle, Gadamer h e n n e n t i i n insan bilimleriiin bir yntem b u l m a y a n m l a m a d n syler. K a n t ' n modern bilimi mmkn k l a n bilgimizin a r t l a r ve s n r l a r n a dair a k n (transcendental) sorusunanispeten h e r n e n t i i n temelde u felsefi soruyu a r a t r d l l I belirtir: "Anlama

n a s l mmkndrT'22 Her trl yntem d n c e s i n d e n nce gelen bu a k n(transcendental) soru, h e r n e n t i i n temelde felsefi o l d u u n a , bu nedenleK a n t ' n quaestio facti (tasviri, fenomenolojik a d a n ) ve quaestio iuris ( o l m a s gereken) a y r m y l a s n r I a n a m a y a c a n a i a r e t eder. Tersine onun, bu a y r -

m n arka p l a n n a ynelerek "istek ve eylemlerimizin stnde ve tesinde bizene 0 I d u u , , 2 ) yani neyin cereyan e t t i i i l e i l g i l e n d i i r i ifade eder.Bilincin v a r l anlama n o k t a s n d a k i s n r l l n ve f a n i l i i n i n plana

k a r a n bu y a k l a m ile Gadamer, felsefi h e r n e n t i i n hakikat tecrbesi ile butecrbeyi mmkn k l a n tarihsel arka plan a r a s n d a k i daimi i l i k i y i a y d n l a t -m a y a a l a d n ima eder. O'na gre hakikat tecrbesi en zgn e k l i y l efelsefe, sanat ve tarih ile ilgili tecrbelerimizde ortaya k a r . Bu tecrbelerinhepsi iin ortak olan a 1 a m a "asla mevcut 'nesne' ile znel bir i l i k i d e i l ,aksine o m n etki tarihi ile olan bir i l i k i d i r ; d i e r bir d e y i l e anlama a n l a l a n e y i n v a r l n a aittir. ,,24

A n l a n a u n tarihsel etki a l t n d a g e r e k l e m e s i yani bilincin kendi fanil i i yznden hakikat tecrbelerinde tarihe borlu o l d u u n u a n l a m a s nedeniyledir ki, felsefi h e r n e { l t i k , y u k a r d a d e i n i l d i i zere, ne yntem b u l m a y amalar,2.) ne de merkezi konuma y e r l e t i r d i i hakikat k a v r a m l l I tasvire yeItenir. Bu duruma Risser y l e a t f t a bulunur: "Hakikat ve Yntem a d l bir ki-tapta hakikat h a k k n d a ok az bir e y s y l e n m i o l m a s ironik grnyor. ,,2620 Theodore K.isiel, '"The Happening of Tradition: The Hermeneutics of Gadarner andHeidegger" in Hennenelltics and Praxis, edit. Robert Hullinger (Indiana: University of NotreDarne Press, 1985), s. 3.21 Gadamer. TM, s. xxx.

:!:! Gadamer, ibid.Gadamer, TM. s. xxviii.24 Gadamer, TM, s. xxxi.25 Pozitivist bilim a n l a y n takip ederek tabiat bilimlerinde o l d u u gibi yorum bilimlerinde deyntemin zorunlu o l d u u n u iddia eden Hirsch, Gadamer'i yntemidealini terketmekle sularve O'nun, Schleiermacher. Humboldt. Droysen, Boeckh, S t e i n t l a l . Dilthey ve Simmel gele

n e i n i n yerine teklif e t t i i yeni h e r m e n t i i n i n , u l a t r a c a sonular a s n d a n kendisinin(Gadamer) d n d n d e n daha y k c o l a b i l e c e i n i iddia eder. Hirsch'e gre, a n l a m a y temelde tarihsel olarak k a b u l e t t i i iin, Gadamer'in hermentik nazariyesi tarihsel bilgi konusunda p h e c i l i e (skepticism) d m e k 1 e d i r . Bkz. Hirsch, "Truth and Method inInterpretation." Review of Metaphysics 18, no. 3 (March 1965), ss. 488-490; reprinted as"Appendix IT' to Hirsch. Validity in /llterpretalion (New Haven, Con.: Yale UniversityPress, 1967). ss. 245-247.

26 James Risser, "The Imagining of Truth in Philosophical Hermeneutics," in Phenomenology.l l e r p r e t a l i o n . and C o m m U l i t y , ed. L. LangsdOl-f and S. H. Watson w i t l E. M. Bower(Albany: State University of New York Press. 1996), s. 159.


8/30

284/ Dr. Burhanettin TATARNe var ki, Oadamer, " B e e r i Bilimlerde Hakikat" ve "Hakikat Nedir'?" a d l makalelerinde27 de hakikat sorununu a k a t a r t m a z . Grondin'egre,

G a d a n e r ' i n sistemli bir hakikat k u r a n n n o l m a y Hakikat ve Yntem'inm e s a j n n zyle ilgilidir. "Somut [tarihsel] hakikat tecrbesiPden k a n l a maz surette ayn olan bir hakikat kuranu, h e r n e n t i i n y k m a y a a l t y n ~tembilimsel y a k l a m destekleyebilirdi.,,28 Bu hususuOadamer y l e d i l egetirir: " A r a t r n a l a n m z sresince, bilimsel yntemleri kullanarak. u l a l a n

k e s i n l i i n hakikate u l a m a k iin yeterli o l m a d ortaya k m t r . "Gadamer'e gre, yntem v a s t a s y l a b a a r l a n a y a n e y , " s o r g u l a n a ve a r a

t r m a disiplini, hakikati garanti eden bir disiplin a r a c l y l a gerekten b a a r labilir. ,,29Bir ok e l e t i r m e n , Gadamer'inbu g r l e r i n i n y a n s r a Hakikat veYntem'in a d n a da a t f t a bulunarak O'nun hakikat ve yntemi k a r k a r y a

k o y d u u n u iddia eder.30 Bu b a l a m d a Ricoeur u n l a n syler:Bir t a r a f t a r , y a b a n c l a m a y a neden olan mesafe koyma [eylemi] insan bilinllerinde hkm sren n e s n e l e l l i i n gerisindeki bir t a v r d r , d i e r taraftan.bilinllerin b i l i n s e l konumunu a k l a m a k iin gerekenmesafe koyma [eylemi],a y n zamanda t e n e l ve asli i l i k i y i y k a n bir f a s l a d r - - o y s a nesne o l a r c k i n ae t t i i n l i z i ileri s r d m z tarihsel g e r e k l i e bu i l i k i a r a c l y l a ait olur veonu p a y l a n z . Bylece, Gadamer'in eseri H a k i k i ve Yntem 'in a d y l a teklifedilen bir altematifle k a r l a n z : ya yntembilimsel t a v r a l r ve zerinde a l - l a n g e r e k l i i n a n o l o j i k y o n l u u n u yitirir, ya da hakikate'ynelir ve insanbilimlerinde nesnellikten vazgernek zamnda k a l n z .Ancak G a d a n e r ' i n hakikat tecrbesinin yntemle s m r l a n a m a - y a c a myani yntemi hakikatin yegane garantr olarak g r n e n i n bir y a u l g o l d u u nu ileri s r n e s i , Ricoem'nun iddia e t t i i gibi, O'nun insan bilimlerinde nes

nellikten v a z g e t i i n i gsterir mi'? Gadamer i n s a bilimlerinde yntem fikriyle mcadele ederken, O'nun gerekte f a r k l alanlardaki yntembilimsely a k l a m a i t i r a z e t m e d i i n i syleyebilir miyiz,?32 Bu b a l a m d a , Stueber,17 Bu makaleler u eserde b u l u n m a k t a d r : H e n n e n e t i c s and Tmth, edit. B. Wachterhauser(Evanston: Northwestern University Press. 1994), ss. 2.')-32; 33-46.:!!< Risser. "The lrnagining of T r u t l . " s. 159.1'1 TM. 490-491; ffi\1. 494..mGerekte, G a d a e r bu e l e t i r i y i reddeder ve u n l a r syler: " B u b a l n [ W a l r h e i t und

M e t l o d e ] yntem sorununu geersiz olarak g r d n d n e n l e r h a t a l d r . " G a d a n e r ,"Henneneutics and Social Science" C l t u r a l H e n r e e u t i c s 2 (1975), s. 310. Gadamer'inhennentik y a k l a m n n e s n e l l i e y n e l l l i m i en byk t e l l i k e olarak grenlerin b a n d aBetti ve yukanda ismini a n d m z Hirschgelir..Betti'nin G a d a n e r ' e y n e l t t i i e l e t i r i l e r v eGadamer'in v e r d i i cevaplar iinbkz. E n i l i o Betti, "Henneneuties as the generalmethodology of the G e j s l e ~ 1 V j s s e i s c l a f t e l " in C o e m p o r m y H e n n e e t i c s , edit.l. Bleicher(London: Routledge and Kegan PauL, 1980); ss. 76-84; Gadamer, TM, ss. 511-513.

31 P. Ricoeur. ''The Hermeneutical Function of Distanciation," P l i l o s o p h y Today 17 (1973). ss.129-141. A y r c a bkz.B. D. Smith, "Distaneiation and Textual hlterpretation," LavalT h e % g i q e et P h i l o s o p h i q e 43, no. 2 (1une 1987), ss. 205-216.

32 Burhanettin Tatar, 1 1 l l e r p r e t a t i O l (1Ilc! the Problem of the f t e l l l i o of t l e A u t l o r : H.-G.Gadamer vs E. D. Hirsch, Cultural Herilage and Contemporary Change Series llA, Islam V


9/30

H a s - G e o r g GaliClIner ve "Hakikat ve Yllfem" ./ 285Gadamer'in h e r n e n t i i n d e 'yntem' ve 'yntembilimsel y a k l a m ' a r a s n d a

a y n m yapar ve ikincisiyle "ister tabiat bilimlerindeki deney isterse tarihik a y n a k l a r sistematik bir biimde to\?}ama e k l i n d e olsun, birinin tezini k a n tileri srerek ispatlama tikri"ni anlar:'" Bylece, O'na gre Gadamer 'yntem'ile Descartes ve Bacon'un eserlerinde ortaya k o y u l d u u zere bilimsel a r a . ,

t r m a y a e l i k eden epistemolojik t a v r reddeder.34Gadamer'e gre. yntem tekrarlayabilme ve d o n l a m a imkaml1l s a l a d yani bilgide kesinlik lsn v e r d i i iin. bilgi ve hakikat d n c e s i'kesinlik' d n c e s i y l e tatmin o l m a k t a d r . Ne var ki, kesinlik d n c e s igerekte a r a t r m a c m n kendisi ile a r a t r d nesne a r a s n d a belli bir mesafenin b u l u n d u u n u ve bu mesafenin nesnenin t a b i a t n ( n e s n e l l i i n i ) zedelemeyecek e k i l d e a r a t m a c zne t a r a f n d a n belirlenen evrensel yntem ile a I l " '

d n v a r s a y m a k t a d r . Bylece zne-nesne ontolojisine d a y a l yntem fikrinden kaynaklanan kesinlik d n c e s i , a r a t m m c n n kendi t a r i h s e l l i i n i gza r d etmesine ve modern z n e l c i l i e d m e s i n e neden o l m a k t a d r . Bununlabirlik'te Gadamer. yntemin hatalardan k a n m a k iin kabul edilmesi gerekti

i n i syler.37 Ancak O, "bir filozofun hermentik i l g i s i n n hatalardan b a a r l bir e k i l d e k a n l d n d a " yani yntem kendi i l e v i n i t a m a m l a d n d a b a l a d n da ekler. Bylece hakikatin yntenibilimsel faaliyeti a t n iddia etti

i n d e . Gadamer'in Ricoeur'un ileri s r d gibi, hakikat ve yntemi k a r tkutuplara y e r l e t i m e d i i yani birbirlerine alternatif hale g e t i r m e d i i a n l a l yor. O. y a l n z c a , yntemi y a n l a n l a m a y engelleyecek bir v a s t a olarak grrken. h e r m e n t i i d o n anlamaya veya hakikat tecrbesine ileten bir faaliyet olarak d e e r l e n d i r i y o r .(Washington. D. c.: RVP. 1998). ss. 14-15: Felsefi H e r m e f f k ve Yazarm N ~ v e t i . (Ankara:Vadi Y a y c l k . 1999), s. 28.

,:, K. R. Stueber. " U n d e r ; t a 1 1 t l i n g Truth and Objectivity: A Dialogue between Donald Davidsonand Hans-Georg Gadamer." in H e 1 7 n e e u t i c s a d T m r l . ed. B. R. Wachterhauser (Evanston:Northwestern University Press. 1994). ss. 178-179.:J4 Tatar. b t e r p r e r a r i o . s. 15: Felsefi He17nelltik. s. 28.35 Descartes'in yntemindeki iIk k u m l n kesinlik d n c e s i n i n gerisinde b u l l U 1 d u ufarkedilmektedir: " a y e t kesin bir anyonmm bu e y l e r hakkmela. a k a y a n l o l a r l a rzerindekinden daha az olmayacak e k i l d e tusdikten dikkatle k a n m a l y m . ' Bkz. R.Descartes. M e d i r a l i o s 0/1 FirsT P l i l o s o p l y . trans. D. A. Cress (Indianapolis: HackettPuhlishing Company. 1980). s. 60.36 Bu b a l a m d a yntemi ve d o l a y s y l a n e s n e l c i l i i r e d d e t t i i iin kendisini relativizm ile sulavan Betti'yi e l e t i r i r k e n . Gadamer u n l a n kaydeder: O (Betti)'nun hennentik sorununuyalmzea yntem s o r u olamk a l g l a m a s . bizim a m a y a a l t n z z n e l c i l i e O'nun s

r k l e n d i i n i gstennekiedir." Gadamer, TM. 512-513.37 TM. xxxiii. Yine Gadamer. yntem konusunda u n l a r syler: "0 halde yorum s a n a t ya dahennentik ok t a r k l yntemleri k u l U r , ancak kendisi bir yntem d e i l d i r . Hele bu s a n a t n

n u z a r i v e s n i n , [yani] telseti h e n n e n t i i n . bir yntem a l n a s hi sz konusu d e i l d i r ." H e n n e t i k vntem" itadesiyle neyin k a s t e d i l d i i n i bilmiyorum. Tm yorumlama yntemlen h e n e n l i k iinde yer ahrlar ve, i i r gibi sanat eserleri y o r u m l a n r k e n roloynarlar veyakendilerine rol verilir. Felseli h e n n e n t i i n grevi bunun n a s l o l d u u n u a k l a m a k i r . "Gadamer. "A Classical Text:' "A Classical Text-A Hermeneutic C h a e n g e " Revile del'UniversiTi! d'OuCl1l'CI (1981). s. 638.


10/30

286/ BurhaneTIin TATAR

Ne var ki. bizi d o n anlamaya veya hakikat tecrbesine iletecek faaliyetin kendisi belli bir yolu izlemeyecek yani hala bir tr yntem takip etmeyecek midir? Gadamer. bu s o n y a cevap olarak bize muhtemelen u s a n l a nyneltecektir: Hakikat tecrbesi ile bu tecrbeye ileten yol a r a s n d a gerekanlamda bir a y n m yapmak mmkn mdr'? Daha a k o a . r a k , anlama o l a y veya hakikat tecrbesi bu olay ve tecrbeyi y a a y a n i n s a n d e i t i r d i i n e vef a r k l bir g r a s k a z a n m a s n a yol a t n a gre, bu d e i m e y i gz a r d ederek yani kendisini d e i t i r e n e y e d a r d a n bakarak a r a t r n a c n n yntemin s n r l a r n belirlemesi n a s l mmkndr'? D a h a s , ortaya k a n tarihsel(bireysel) hakikat tecrbesini soyut evrensel yntem ile a k l a m a y a a l m a kya tarihsel tecrubeyi genel ilkelere indirgemek ya da soyut evrensel y n t e n ibireysel tecrbe ile s n r l a m a k ( t a r i h s e l l e t i r m e k ) gibi bir paradoksa yol amayacak m d r ?

G a d a n e r , szgelimi sanat tecrbesinde ortaya k a n hakikat.tecrbesinin kesin bir bilgi iinde her ynyle ortaya k o n m a s n n ve ifade.edilmesininmmkn o l m a d m syler.39 Zira her ne kadar sanat tecrubesi hakikat tecrubesi olsa da. hakikat tecrbesi bizim sahip o l d 1 1 1 1 1 1 Z bir e y d e i l d i r : hakikatbizim elde e t t i i m i z ya da yntembilimsel kesinlik sayesinde sahip a l n a y ab a l a d m z bir e y d e i l d i r . W e i n s h e i m e r ' n diliyle, "sanatla ilgili hakikatzneye ait olan bir nesne d e i l d i r , aksine znenin kendisine ait o l d u u vekontrol e d e m e d i i bir e y d i r . Bu e y bir hadisedir, kendisine ait o l a c a k e k i l d ebizi yakalayan hakikat hadisesidir. ,,40 Bu b a l a n d a hakikat, d n y a n n n a s ltezahr etmekte o l d u u ve insan bilincine kendisini n a s l i f a e t t i i ile ilgilibir tecrbedir. 41 Bu d u n m k a r s n d a y a p l a c a k e y , bir sanat eseri veya metinile k a r l a m a ve onu anlama sonucu ortaya k a n hakikat tecrbesini, anlam a n n tecrbe edilen metin veya s a a t eserinin v a r l n a n a s l ait o l d u u n ua r a t r a r a k a y d n l a t m a y a a l m a k t r . Bu b a l a n d a modern z n e l c i l i i n , szgelimi estetik bilincin. a n l a m a y mmkn k l a n v a s t a l a r ile a n l a l a n e y i nkendisi a r a s n d a yapmaya a l t a y n m Gadamer'e gre hakikat tecrbesiniengelleyen bir y a k l a m d r . Estetik aymm a d n v e r d i i bu y a k l a m n k a r -s n a O. hakikat tecrbesini bir ynyle a y d n l a t m a y a n a l a y a n estetik a y -

r z m s z l z k k a v r a m n kovar.2. Estetik A y r m s z h kSaf haliyle kavranabi1mesi iin sanat eserinin gerek kendi tarihsel b a -(anundan gerekse onu nemli k l a n i l e v i n d e n yani yommcu iin arz e t t i inemden s o y u t l a n m a s n a i a r e t eden "estetik a y n m " k a v r a m , Gadamer'egre, eserin sadece estetik bilince ait olan bir e y haline d n t n gste-

.jg. G a d a n e r . TM. s. 00.N Gadamer. TM. s. o o .Weinsheimer. Gadamer's HennenellTics. s. 100.Ji Felix 6 M u r c l a d l a . " T r u t l as a Problem for H e r m e n e u i c s : Toward a Hermeneurical TheOly

of T r u t l " P h i l o s o p / v T o d ( { \ (Summer 1992). s. 124.J2 Gadamer. TM. ss. 85-100.


11/30

H a s - G e o r g G a d a m e r ' e " H a k i k a ve YJltem" / 287rir.'.f3 Bylece o hem kendi d n y a s n d a n hem de bizim (yorumcu) d n y a m z dan a y r l r . D i e r bir' d e y i l e , estetik a y n m durumunda bizim esere ynelikolarak ahlaki veya dini bir t a v r a l m a m z mmkn olamaz. Ancak bir eserinestetik z e l l i i , "eserin kendi iinde bir anlam t a d i ve bize anlatacak bir

t a k m e y l e r i b a r n d r d g e r e i n i n yegane a r t d e i l midir?,,45G a d a n e r ' e gre, sanat eseri bizim k a r m z a k a n bir e y h a k k n d a kon u u r . Yani bir k e i f , daha nce gizli olan bir e y i n i f a s olacak e k i l d e s a a teseri bir e y l e r dile getirir. Bu daha nce bilinmeyen bir e y i n i f a s o l d u uiin gerekte sanat eserini anlayan n s a n kendisiyle y z l e i r . Bylece ifa edilmesi gereken grev, yorumcunun sanat eserini dnyaya ynelik y a k l a m

ve kendisini a n l a y t a r z ile k a y n a t r m a s l l I " . 4 6 - A n c a k bunun g e r e k l e e b i l mesi iin f a r k l bir tarihsel b a l a m iinde ortaya k m olan eserin yorumcuile z a m a d a hale getirilmesi gerekmiyor mu? Yorumcunun d n y a s ile eserinberaberinde g e t i r d i i dnya a r a s n d a k i tarihsel mesafe n a s l a l a c a k t r ?Gadamer'egre. sz konusu tarihsel mesafenin eserin y a z a r ( y a r a t c ) veya ilk m u h a t a p l a r ile z a m a d a o l n a ya a l a r a k , Fazlur Rahman' ndeyimiyle, orijinal b a l a m a geri giderek47 a l a b i l e c e i n i ileri s r n e k kabuledilemez bir s o y u t l a m a d r . 48 Zira prensip olarak sanat eseri ile onu tecrbeeden a r a s n d a kkl bir a y n m sz konusu olamaz. Sanat tecrbesi eseriny o r u m l a m veya icra e d i l i t a r z ile eserin anlam ve z d e l i i a r a s n d a a y n m

y a p l m a d zaman ortaya k a r . Bu noktada G a d a n e r ' i n , tarihsel mesafenina l m a s n ancak orijinal tarihsel b a l a n n yeniden i n a edilmesi durumundam n k n gren S c h l e i e m a c h e r yerine, yeniden i n a faaliyetini harici bir faaliyet yani tarihsel metinletle y a a y a bir i l i k i y i bize s a l a y a m a y a n bir abaolarak gren Hegel' i i z l e d i i a k t r . Z i l i n Fenomenolojisi a d l eserindeHegeL tarihsel (klasik) eserlerin a a l a r n d a n k o p a r l m meyvelere benzedi

i n i syleyerek, o n l a r kendi tarihsel b a l a m l a r n a y e r l e t i n n e y e a l m a n nancak zihinsel bir i m a j n o l u u m u n a i m k a n v e r e c e i n i ifade etmektedir. Oysaburada nemli olan, ahlaki d n y a y evreleyen, retken, hayat veren gerekli i n i n d a l i l i u n s u r l a r n , bu eserlerin gnmze d e i n a n l a m l olarak gelmesinis a l a y a n tarihsel bilin iinde kavramaya a l m a k t r . Tarihsel bilincin asli

t a b i a t g e m i i n yeniden o n a r l m a s y l a d e i l , fakat a d a h a y a t n g e m i iin43 Gadamt:r. TM, s. 87.44 Gadamer, sanat eserinin hem kendi orijinal d n y a s n d a n hem de yorumeunun d n y a s n d a n

s o y u t l a r u n a s n u , Ellatun'un sunat eserinin i d e a l u r u k o p y a s olan bu dnyadaki v a r l n kopy a s o l m a s n a i a r e t l e k u l l a n d ifte mimemis (hat/dama) tabirine nispetle "ifte a y r n "_tabiriyle i a r e t eder. Bkz. Gadamer, TM, s. 117.

4 ' Gadamer, P l i l o s o p h i c a l H e 1 7 l 1 e e l l t i c s . trans. and edit David E. Linge (Berkeley: Universityof C a l i f o r i a Press, 1976), s. 97.

46 Gadamer. P l i l o s o p l i c a l H e r m e e l l t i c s . s. 101.47 F. Rahman, [slaln and M o d e r n i y : T r t l s f o 1 7 l 1 a i O l ! oj ( / /! m e l l e c t u a l T r a d i t i o (Chicago: TheUniversity of Chicago Press. 1982), ss. 8-11.4H Gadamer. P l i l o s o p l i c a l l e m e e l ! t i c s . s. 101.49 G.W.F. Ht:gel, P h e t l o l l 1 e o ! o g y of Spirit. trans. A.V. MilIer (Oxford: Oxford Univt:rsityPress. 1979). ss. 453-454; Gadamt:r. TM. ss. 167-169.


12/30

288 i Dr. B u r h a n e r t i TATARbilinli b i r v a s t a o l u u i l e t e e k k l eder. Ancak bu bilinli v a s t a a r a c l y l atarihsel bir eser, f a r k l zamanlarda ve yorumlarda a y n eser olarak bireysel bir e k i l d e bize k o n u u r . G a d a n e r bu duruma "estetik a y r m s z l k " kavranu ile

i a r e t e d e r .Y u k a r d a sylenenlerden de a n l a l a c a zere, bir e s e r i i y o r u m l a n m a s

veya icra edilmesindeki ama yorum veya icra i h t i y a c n n giderilmesi d e i l ,tam tersine eserin v a r l n n ve a n l a n n n n ortaya k m a s d r . Ancak buradadikkat eken olay, eserin v a r l n n ancak y o r u m l a n d veya icra e d i l d i izaman ortaya k yani yorumdan b a m s z olarak eserin v a r l n ortaya k a r n a n n i m k a n s z o l u u d u r . Gadamer'in d e i m i y l e , yorum ncesi eserinv a r l yorumlanma e s n a s n d a ortaya k a n v a r l n a gre bir "hi"tir.S2 Gerieserin yorum ncesi belli bir y a p (structure)ya sahip o l d u u ve y a p s n nprensip olarak eserin farkh zamanlarda bir btn olarak yorumlanabilmesineve bylece sreklilik k a z a r n n a s n a imkan v e r d i i d n l e b i l i r . Hatta bu y a p nedeniyle eser onu yazan veya yorumlayandan a y r olarak kendi z e r k l i i n e(autonomy) sahip olur. Ancak bu teorik y a p s n a r a m e n eserin y a p s yo

r u m l a n d veya icra e d i l d i i z a n a n t a n a n l a m y l a v a r l k k a z a n r . Eserin gerek a n l a m o kendi v a r l n tamamen k a z a n d zaman ortaya k a r . . B u esnada ortaya tek bir v a r l k k t iin y a z a r n y a z d metin ve yorumcunun yom n l a y t a r z a r a s n d a k i a y r m ikinci derecede yani soyutlama yoluyla y a p -lan bir a y r m d a n i b a r e t olur.

Geri bu noktada eserin v a r l n f a r k l dzeylerde ortaya k a r n a l a r a n l a m n d a iyi ve kt yorum a r a s n d a bir a y r m ve bu b a l a m d a d o m yorumu belirleyecek kriter sorunu ortaya k m a k t a d r . G a d a m e r , d o r u yorumunevrensel bir kriterinin o l a b i l e c e i d n c e s i n i reddetmektedir. Bunun nedenini

G a d a n e r ' i n h a k i k a t ve yntem ile ilgili y u k a r d a dile g e t i r d i i m i z d n c e l e -rinden hareketle anlamak mmkndr. N a s l ki v a r l n ve d n y a n n tezahrolarak hakikat, bizim kontrolmzn d n d a k a l p y n t e m l e r i n i z i a y o r s a ,a y n e k i l d e bir metnin anlam ve hakikati de bizim kriterlerimizi a a r . Zirametnin a n l a m v a r l n zamansal i f a s n d a n yani hakikatin tezahrnden b a -ka bir e y d e i l d i r . Buna b a l o l a r a k u n l a r sylemek mmkngrnyor:

D o r u yorum yalmzca .esere s a d k kalan yorum d e i l d i r ; daha kkl olarakoeserin b i l d i r d i i hakikatin yorumudur. D i e r bir d e y i l e , yorumda- ortayakan e y e s e r i n kendisi d e i l , eserin temsil e t t i i v a r l k t r . Metnin hakikati(anlam, temsil e t t i i v a r l k ) tezahr e t t i i n d e y o r u m t n d o r u l u u a n l a l a b i l -d i i n d e n ve metnin birden ok hakikati b i l d i r n e s i sz konusu o l a b i l d i i n d e n ,bir metnin b i l d i r d i i hakikat ile d o r u yorum a r a s n a y r a c a k evrensel birkriter olamaz: bir metnin f a r k l yorumlar a r a c l y l a ortaya k a n hakikatleri5{, Gadamer. The ReIevalice of B e a t i f l L cmd Other Essays. edit. R. BernasconL trans. N.-i Walker (Cambridge: Cambridge University Press: 1991). ss. 28-29., Gadamer. TA1. s. 117. .5:: Gadamer. TM, s.53 W e i n l e i m e r . s. 113.


13/30

Hc/lls-Ceorg Cadamer ve "Hakikat ve YJlfem" / 289( a ~ l a m l a r ) k a r s n q a tek bir d o n y o n m u ortaya k a r n a y a n a l a y a n evrensel y o n m kriteri olduka s n r l a y c d r ve dini. sosyal ve siyasi alanlardadespotizme ve d i k t a t r l e k a p aralar.

Ancak bunun k a r s n d a , y o n m l a m a z g r l n n daima keyfi yon m l a r a yol a a c a sonucuna v a r l m a m a l d l f i i r a y o n m sabit bir y a p y a sahip olan metne d a y a l olarak y a p l a n keyfi k o n u m a l a r veya icralar d e i l d i r .Hatta Gadamer'e gre, f a r k l y o r u m l a r n d o n yorum olma a b a s eser ve

y o n m a r a s n d a k i estetik a y r m s z l n eserin gerek tecrbesi o l d u u n u tasdik etmektedir. Buna gre, estetik f a r k l l k y o n m b a a r s z o l d u u n d a ortaya k a n e l e t i r e l bir tutumdur.54 Metin bizlere bir hakikat b i l d i r m e d i i zamanbelli kriterler a l t n d a kendi y a z a r , tarihsel b a l a m gibi ikinci derecedeki hususlar hakkmda ip u l a r veren bir belge haline gelir.

Ne var ki, bir hakikati b i l d i r d i i srece metin ile y o n m a r a s n d a gerekbir a y r m sz konusu o l a m y o r ve eserin f a r k l hakikatleri f a r k l y o n m l a r

a r a c l ile ortaya k y o r s a metnin z d e o l d u u yani f a r k l y o n m l a r n hepa y n metni i f a ettikleri n a s l bilinecektir'? Szgelimi, s l a m y o n m g e l e n e i n -de zahirilik ile b a t n i l i k birbirinden tmyle f a r k l a l a n l a r a u l a y o r s a herikisinin a y n ( z d e ) K u r ' a ' i f a ettiklerini, her ikisinin de Kur'an metnine

s a d k k a l d k l a r n sylemek n a s l mmkndr'? G a d a n e r . her yorumun f a r k l derecelerde de olsa metnin v a r l n a bir katllzm (participation) o l d u u n u veher yorumun f a r k l boyutlarda da olsa metnin o r i j i n a l l i i n i tezahr ettirdikIerini ileri srer. Bunu gstermek a m a c y l a klasikleri veya sanat eserlerini yon m l a m a ile oyun oynama a r a s n d a k i b e n z e r l i e dikkat eker ve bu b a l a m d a- -.. .g e l i t i r d i i oyun (des Spieles) k a v r a n n n z a n a n s a l l n festival k a v r a m

a s n d a tahlil eder.3. Oyun ve FestivalOyunu bir zihni durum, yetilerin (faculty) zgr oyunu ve bylece z

n e l l i i n bir n i t e l i i olarak gren Kant ve Schiller'in aksine, G a d a n e r oyununo y n a y a l a r n bilincinden b a m s z bir ze s a l i p o l d u u n u syler.55 Ne var ki,buradaki z k a v r a m asla metafiziksel "cevher" k a v r a n n a veya K a n t Dingan sich. yani kendisiyle ilgili tecrbeden b a m s z , s a m t eserine i a r e t etmez.zira oyun a c a k oyuncular t a r a f n d a n o y n a n d zaman somut v a r l y l a tezahr eder. l e r i - g e r i hareketler oyun iin esas olup onu kunin ve neyin icra

e t t i i ikinci derecede k a l r . Bylece oyun haddi z a t n d a hareketlerin t e z a l r -dr. Bu durum oyunun y a l n z c a a h s l a r n y a p t bir e y d e n ibaret olaraka l a l m a m a s g e r e k t i i n e i a r e t eder. Zira oyunun gerek konusu oyuncular

d e i l yine oyunun kendisidir. Bu nedenle o y u n c u l a r oyun atmosferi iindetutan. o n l a r oyun oynamaya sevk eden e y bizzat oyundur. Bu a d a n b a k l -d n d a "oyun oynama a y n zamanda o y n a n m a k t r . ,,5654 Gadamer. TM. s. 120.55 Gaclamer. TM. s. 102.56 Guclumer. TM. s, 106.


14/30

290/ Dr. Burhanettin TATAROyun oynama e s n a s n d a ortaya_ k a n e y o y u n u n kendisi o l d u u iin,oyun z-temsildir ( s e l f - p r e s e n t a t i o n ) . ~ 7 Burada, presentation k a v r a m n n temelde bir v a r l n " i m d i " ve "burada" tezahilr e d i i n e i a r e t e t t i i belirtilmelidir. Bu a d a n , self-presentatiol1 kavranu her hangi bir eser veya oyununoyuncular (yorumcular), maddi ortam ( b a l a m ) ve izleyicilerden a y r t edile

cek b i i n d e ve hepsinin ortak a m a c olarak kendine zg y a p s y l a v a r l ka l a n n d a vcut b u l m a s hadisesinigsterir. Temsil k a v r a m genelolarak dilimizde sergilenme, t e h i r edilme kavramlanyla b a l a n t l olarak bir e y i n bellibir zaman ve mekanda ortaya k n ifade etse de, genelde, bir v a r l n yerinionun g y a b n d a b a k a bir e y i n a l n a s hadisesini gsterir. Szgelimi, "Trkb a y r a Trk milletinin b a m s z l m temsil eder" d e d i i m i z d e b i r e y i

v a r l k ve a n l a m n n kendisinden b a k a bir e y tarafindan t e z a h r e t t i r i l d i i n iima ederiz. Ne var ki, bu noktada, temsil k a v r a m n d a bir z (anlam, szgelimi,Trk milletinin b a n s z l ) ve bu zn i m a j (Trk b a y r a ) e k l i n d e birdalizm ortaya k a r gibidir. Ancak, buradaki d a l i z n i n sadece bir soyutlamayoluyla y a p l d n belirtmek gerekir. Zira Trk milletinin z g r l e k l i n deki bir anlam ancak k u m a , renkler, e k i l l e r vS.den o l u a n bayrak iinde yani

i m d i ve orada ideal v a r l y l a tezahr eder. Aksi halde bu anlam, sadecekendisini bu milletin mensubu olarak grenlerin bilinlerinde yani z n e l l i iiinde bulunan bir e y o l a r a k a l g l a n r .Oyunun kendinezg y a p s n n vcut b u l m a s (z-temsil) vebylece

b i r e y s e l l e m e s i a n l a m n d a oyun k a p a l bir d n y a d r ; ancak oyun aym zanmnda kendisini i z l e y e n e r e a k t r , yani onlar iin bir anlam ifade eder. 59 Bunagre izleyenler, oyunun k a p a l d n y a s n n yani ifade e t t i i a n l a m n bir p a r a s olma n o k t a s n d a oyunu tamamlarlar. Burada tamamlamak terimi hem izleyicilerin oyun iine e k i l i i n e hem de oyunun gerek v a r I y l a bir btn olarakortaya k n a i a r e t eder. Gerek oyuncular gerekse izleyiciler tarafindan bir"oyun" olarak a m a l a n m a s ve a n l a l m a s e s n a s n d a bir btn olarak ortaya57 Gadamer. TM. s. os.58 Modem telsetede--resepsiyon ( a l m l a m a ) h e n n e n t i i " olarak acllandmlan bu y a k l a m , birmetnin v a r l k ve a n l a m u s a d e ; e onu y o r u m l a y a n l a r n zihinlerinde var olan ve o n l a r n anla

d k l a r n d a n ibaret bir e y o l a r a k kabI eder. Bylece metnin v a r l m y o r u m c u l a r u znell i i n e indirgeyerek, onu "yorumw" k a v r a n n d a n hareketle anlamaya a l r . Szgelimi,Farid E s a ; k and W. C. Smith K u r ' n metnine resepsiyon h e n n e n t i i a s n d a n y a k l a a r a k

K u r ' a n ' n a n l a n u n metnin kendisinde d e i l , M s l m a n l a r n zihin ve kalplerinde bulundu u n u ileri srerler. Bkz., Farid Esack, "Qur'an.ic Henneneutics: Problems and Prospects,"The Muslim World. LXXxm. No. 2 (ApriL. 1993): 118-141; W. C. Smith, "The TrueMeaning of Scripture: An Empirical H i s t o i a n ' s N o n - R e d u c t i o n i s t Interpretation of theQur'an" bltemalional lol/mal ofMiddle Easlem Studies, l l: 4 (July 1980), 498, 505 .. Resepsiyon h e n n e n t i i n i n nde gelen i s i n l e r i n d e n JauB'un g r l e r i iin bkz., H.-R. JauB, "'TheIdentity of the Poetic Text in the Changing Horizon of Understanding" in Idelliity ofLiteraryText. edil. M a i o J. Valdes and Owen Miller (Toronto: T o ' o n t o University Press. 1985), ss.146-173. JauB'un y a k l a m n "okur-tepkisi e l e t i r i s i " (reader-response criticism) verilen

y a k l a m n bir tr olarak d e e r l e n d i r m e k mmkn grnyor. Bu e l e t i r i t a r z iin bkz. M._ A. P o w e l . W l a t is Narrative Criticism (Minneapolis: ForlTess Press, 1990). pp. 16-19.,9 Weinsheimer, s. 106.


15/30

H a l s - G e O l ' g Gadamer ve "Hakikat ve Ylllem ,. / 291 k t n d a oyun i d e a l l i k k a z a f . Bu ideal ynyle, oynayanlardan a y n l r veo n l a r n o y n a d k l a n e y i n saf bir tezahr olur. .

Fakat oyunun f a r k l zamanlarda a y n oyun olarak a n a l a n m a s ve bylece. her ortaya k n d a oyuncular ve izleyicilerle z a m a n d a ( a d a ) olabilmesi n a s l mmkndr'? D i e r bir d e y i l e , oyun hep f a r k l zamanlar ve a r t l a r

a l t n d a f a r k l e k i l l e r d e ortaya k t halde kendisini bu a r t l a r l a b t n l e t i r e -rek z d e l i i n i k o m m a s ve hatta btn a r t l a r n oyunun v a r l n a ait o l m a s n a s l iiah edilebilir'?

Gadamer' e gre, oyun ya da eserin kendi k e n d i temsil (z-temsil) hadisesi iinde a n l a m l olarak var o l m a s onun d e i m e z karakteridir. Bu nedenle, her ne kadar f a r k l yommlar veya icralar a r a c l y l a d n m e tabiolsa ve hatta tahrif edilse de o hala kendisi olarak kalmaya devam eder. Zira ohala a n l a l a n bir e y d i r . Anlamak iin ortada a n l a m l bir " e y " o l m a l d r . Bu e y l i k eserin z d e l i i n i n ve a n l a m n n temelidir.60 Bylece her t e n s i (yomm) oyunun y a p s ile i l i k i iindedir ve bu y a p d a n kaynaklanan d o r u l u kkriterine tabi o l m a k z o m n d a d r . Gadamer'e gre, en kt temsiller (yommlar)bile bu hususu tastik eder: zira en kt yomm veya temsil, eserin y a p s n nyommu veya temsili olarak a m a l a n d ve y a r g l a n d srece bir tahrif olarak bilinir. Bu a d a n b a k l d n d a temsil (yomm) a y e y i n t e k r a r olarakortaya k a r . Ancak burada literal anlamda bir e y i n t e k r a r l a n d d n l memelidir. Y a temsil veya yorumun orijinal bir metin veya hadisenin tekra

r n d a n ibaret o l d u u kabul edilerek ilk k;ez ortaya k t zamana ve a n l a l m ahadisesine i n d i r g e n m e m : l i d i r Tersine her tekrar (yorum), m e t n kendisi veilk yommu kadar orijinaldir.6JG a d a n e r ' e gre. her tekrar ( y o m m ) n o r i j i n a l l i i oyunun (metin) f a r k l

a r t l a r ve b a l a m l a r l a z a m a n d a olabilmesini, oyunun bir tr z a n 1 a n s z l l 1 l(zamandan b a m s z l n ) gsterse de, bu z a m a n s z l k ancak oyunun z a n a n s a n ile birlikte a n l a l a b i l i r . Z a m a n s z l k z a m a n s a l l k t a n kaynaklanan veona olan diyalektik bir zelliktir.62 Bu diyalektik zellik sayesinde zamans z l k ve z a m a n s a l l k a r a s n d a k i i l i k i metnin veya oyunun s r e k l i l i i e k l i n d etezahr eder. Ancak, oyun (metin) ne tr bir z a m a n s a l l a sahiptir'?

Metin veya oyunun z a m a n s a l l n Gadamer, festival hadisesi ile a k lamaya a l r . Tekrar edilmek periyodik festivalIerin z e l l i i d i r . Her kutlanan festival ne bir d i e r festivalin kendisidir ne de orijinalolarak kutlananfestivalin sadece h a t r l a n m a s n d a n ibarettir. Bizler ilk festivali d e i l , festivalinkendisini k u t l a r z .. D i e r bir d e y i l e , festivali, g e m i t e ilk kez ortaya k t e k l i y l e yeniden i n a etmeyi a m a l a m a y z ; fakat, ilk e k l i n d e mevcut olan"yeni orijin" (kaynak)in mevcut anda ortaya k m a s n a vesile (occasion) ola-

The relevalice of 8 e c l l i j i i l . ss. 22-2561 Gadamer. TM. s. 122.62 Gadamer. TM. s. 121.


16/30

292 i Dr. B r l a e l l i TATARc a iin onu k u t l a r z . Bylece eser bizi a y r bir dnyaya g t m e z , tersinebizi kendi d n y a m z a gtrr. Zira biz kendi d n y a m z ilk kez g e m i t e ortaya k a n e y l e r i yeniden t a n m a k ve tekrarlamak suretiyle fark ederiz. Bylece

g e m i dnyadan gelen sanat eseri bizim kendi d n y a n u z k e f e t m e m i z iinv a s t a olur. D i e r bir d e y i l e , g e m i i n a y n zamanda bizim d n y a m z n bir

p a r a s o l d u u n u a n l a r z .Gadamer'e gre, her k u t l a n m a s festivalin belli zaman dilimleri veya ard a r d a l k a n l a m n d a k i zaman k a v r a m a s n d a n a n l a l m a s n gerektir

mez. Bu sadece onun tarihsel durumunu gsterir ve bu durum festivalin znenispetle ikinci derecededir. Onun z d e l i i bir zamanlar gerek bir festivalina l n a s a n l a m n d a orijinal (ilk) festival a s n d a n da belirlenmez.Aksine dzenli olarak tekrarlanmak festivalin kendi y a p s n d a bulunur. Fark e d i l e c e izere, G a d a n e r festivalin z a m a n s a l l n n kendi d m d a k i evrensel bir zamansrecine veya d i e r tarihselolaylarla olan zamansal i l i k i s i n e nispetle d e i l ,bizzat kendi zamamm kendi iinde t a m a s yani ortaya k ile ortaya k t zaman a r a s n d a a y r m y a p m a n n i m k a n s z l n d a n k a y n a k l a n d n i m a e t ~mektedir. Bylece o sadece zaman iinde d e i l , a y r c a z a m a n belirleyen birolarak ortaya k a r . Bu a d a n b a k l d n d a her festival ilk festivalin tarihsel izlerini kendisinde b a r n d r m a k l a birlikte, hep f a r k l zamanlarda ortaya

k a c a iin, onun z, isterse tamamen aym e k i l d e k u t l a n s n , her z a n a nf a r k l bir e y o l n a k t r . Her zaman f a r k l olmak suretiyle var olan bir e y63 Bu y a k l a m Heidegger'in B a t t e s e f e tarihinde m o d e ~ zneicilik ve metaliziksel yakla

m l a r l a iiZeri rtlen saf v a r l k tecrbesini yakalamak iin klasik Yunan eserleriyle i l i k i l iolarak b e n i m s e d i i bir y a k l a n d r . Bu y a k l a m n tahlili ve e l e t i r i s i iin bkz, Otto Pggeler,'Tempara] Interpretation and Henneneutic Philosophy" in P h e o m e l l O l o g y , D i C l l o g e s CllldBridges. edil. R. BlUzina and B. Wilshire (Albany: State University of New York Press,1982) 87.6-1 Kimi e l e t i r n e n l e r . Gadamer'in metnin a n l a m l U n t a r k l yorumlar iinde z d e k a l a b i l e c e i -ne i l i k i n bu d n c e s i ile Husserl'in 'okluk iinde birlik' ya da 'kesret iinde vahdef diyeifade e d e b i l e c e i m i z g r a r a s n d a y a k n bir i l i k i grrler. Husserl'in y a k l a n n a s n d a nGadamer'in z d e l i k a n l a y n a k a t k d a b u l u l U n a y amalayan Sokolowski u n l a r kaydeder:

' z d e . l i k var o l n ~ ve tezahr e t ~ n e . ~ i ~ k : ~ r e ~ e , ~ o k l u a ] m u h t ~ t r , ancak z d e l i k aslatezahur eden oklugun y a l n z c a u y e s d e g l d r . (Sokolowski, "Gadamer's Themy ofHermcncuties" in T I e P l i l o s o p l y of H w s - G e o r g GCldClmer, edil. L. E. H a l n (nlinois: OpenCourL 1997), s. 229. Nesne yeni grnmlerle a y n nesne olarak tezahr etse de, o grnmt a r l a n n d a n asla soyutlanamaz. Bylece her bir y o n m metnin v a r l n a r t r s a da, metin veyorum asla k e s i m e z l e r yani a y n e y o l a m a z l a r . Sokolowski gibi, Wachterhauser de,Gadamer ile Husserl'in z d e l i k a n l a y l a r a r a s n d a k i benzerliklere dikkatleri eker. AncakO a a d a k i e k i l d e a r a l a r n d a k i r k l l k l a n da gndeme getirir: Husserl'in d n c e s i n d e aldaima mekansal A b s e h a u n g e n (veehe. tezahilr)-ki onlar a k n zne (tmnscendental ego)taratindan t e e k k i i l e d i l d i i e k l i y l e tm a l g l a y a n l a r iin a y n nesneye a i t t i r l e r - i l t i v a ederken, Gadamer'de A b s e h a u g e n tarihsel ve h.iiltreldir. "Metnin b t n l h a k k n d a sahip

o l a b i l e c e i m i z tek a r l m tarihsel ?J/e t a m t i d a n znelolarak t e e k k l edilir."(Wachterhauser. "Interpreting Texts: Objectivity or Participation?" Mail and World 19(1986), ss. 453-454). Bylece Wachterhauser, G a d a n e r ' i n teorisinde m e t i n z d e l i i diYea d l a n d r a b i l e c e i m i z e y i n zel tarilu bir yorumdaki merkezi tikirden b a k a bir o l m a d

n d n y o r o l m a l d r . Tarihsel znenin a r t l a n d e i t i i n e gre, metnin z d e l i i metnin


17/30

H a s - C e O l - g Cadamerve "Hakikatl'e Y t e m " / 293radikal surette z a m a n s a l d r . Bu z a m a n s a l l nedeniyle o ancak "tekrar gerig e l d i i ve k u t l a n d zaman kendi v a r l n a sahip olur. ,,65 Yani o l u srecinden b a m s z olarak onun v a r l n d a n sz edilemez.

Bu durum, onun sadece kendisini k u t l a y a n l a r n z n e l l i i yani bilin veeylemleri iinde var o l d u u n u g s t e r r r e z , aksine k u t l a y a n l a r n v a r l festivalin orada mevcut o l u u ile belirlenir. Burada mevcut a l n a k a t l m demektir. 66Wachterhauser, " k a t l m " (participatio, Teilhaben, Teilnehmung) k a v r a m n niki temel fikri k a p s a d n d n r : Birincisi, o b e l i r l e n m i ya da mevcut duruma itaat etme fikrini kapsar. Sz gelimi, bir kutlamaya k a t m a m istense,kendi b a m a b e l i r l e m e d i i m .bir t a k m k u r a l l a r ve giyim k u a m t a r z n kabullenmem gerekir. k i n c i s i , k a t l m mevcut duruma k a t k d a bulunma ve onabir e y l e r ilave etme fikrini kapsar.67 Her iki anlamda k a t l m eserin veya festivalin z a m a n d a l n ( a d a l k ) ve z a m a n d a l n sanat eserinin v a r l n aait o l d u u n u varsayar. Daha a k olarak a d a l k ve z a m a n d a l k "mevcuto l n a " n n zdr. Temsil edilme (yorumlanma) durumunda bir eser, m e n e iuzakta olsa da, t a n bir mevcudiyet ve a d a l k k a z a n r . Bylece eserin temsil edilmesi veya y o r u m l a n m a s iin gereken tm v a s t a l a r eserin v a r l n ntezahr e d i i , n plana k e s n a s n d a arka plan olarak gz a r d olur. Buyzden z a m a n d a l k veya a d a l k k a v r a m l a r , g e m i i n mevcut e y l e r l ebirlikte a y n anda var o l u u n u d e i l , onlarla a y n hakikati ifade edecek tarzdatek bir hadise haline gelmeSini ifade eder.

Birbirinden f a r k l iki f a r k l tarihsel b a l a m a ait olarak d e e r l e n d i r i l e n e y l e r i n mevcut ortam iinde tek bir hadise olarak vuku b u l m a s o l a y n felsefi a d a n izah edeb"'ilmek iin Gadamer u f u k / a r n k a y n a m a s /(HorizontenversclzmelZll1zg) tabirini ortaya atar.

4. Ufuklarm K a y n a m a s Gadamer'e gre, " u f u k l a r n k a y n a m a s " tabiri gerekte iki f a r k l ufkun, o n l a r kendi iinde b a r n d r a n nc bir ufuk t e k i l etmek zere biraraya gelmesine i a r e t etmez. Bu HegeI'in tez-antitez-sentez d i y a l e k t i i n i n bir

u y a r l a m a s olurdu ve Gadamer'in tm tarihsel srecin veya g e l e n e i n a n l a m n kendi bilinci iinde t a y a n sper bir zne t a s a r l a d sonucuna iletebilir-

her bir tarihsel t e z a h i i i i (yorumu) iinde s k p k a l a c a k t r . Buna gre, Sokalawski,Gadamer'de a y n metnin y a n m l a n a r a s n d a k i f a r k l l n z d e l i k ve onun tezahrleri a r a s n d a k i f a r k l l k t a n k a y n a k l a n d n ima ederken, Wachterhauser, O'nda, bu f a r k l l k l a n n a y umetnin yorumlan a r a s n d a k i silreksizlik (discontinuity)'ten yani metnin z d e l i i n i n o l m a y n d a n k a y n a k l a n d n a i n a u n a h . 1 . a d r . Sonu olarak. Sokalawski Gadamer'de z d e I i i n ay-

m l k ile f a r k l l k a r a s n d a bir 0)'1111 o l d u u n u ileri srerken, Wachterhauser O'nda y a l n z c af a r k l l k o l d u u n a i n a l U n a k t a d r . G'ddamer'de metnin z d e I i i sorunuiin bkz. Tatar,

._ ! t t e r p r e t a t i o . ss. 74-80; Felsefi H e n e t i k . ss. 86-94.O) Gadamer. TM, s. 123.66 Gadamer. TM, s. 124.61 B. R. Wachterhauser. "llltcrpreting Texts." ss. 444-445.


18/30

294 / Dr. B r h a n e r i TATAR

di. fiS Bu konuda Gadamer u n l a r yazar: "Kendi a l m a m d a , a r a 1 a r n d a a n -lama o l a y n m g e r e k l e m e s i iin birinin utku ile d i e r i n i n k i n i n b i r l e t i r i l m e -sinin gerekli o l d u u n u sylerken ben daimi ve belirli olan 'bir' e y e [Eines]

d e i l , fakat k a r l k l k o n u m a devam ettike meydana gelen e y e i a r e t ediyorum."69U f u k l a r n k a y n a m a s tabiri, yorumcunun bir metni d o n anlayabilmek

n o metnin ortaya k t tarihsel b a l a m iine y e r l e m e abasma i a r e tetmez. Bu nesnelcilerin, niyetse1cilerin ve tarihi tenkitilerin benimsedikleribir y a k l a m d r . Gadamer, bu d u n m d a sanki g e m i i a n l a m a y a a l a n bir a 1 1 s m - m e t n i n hakikat i d d i a s y l a u z l a m a y a vamlaktan k a n d iin-kendi b a l a n u m gvenceye alacak bir konuma g e l d i i n i kaydeder. 70 BuradaGadamer'in ima e t t i i e y , nesnelci y a k l a m l a r n mernin hakikat i d d i a s manlamak yerine g e m i b a l a r n yeniden i n a etmekle yetindikleri ve byleceara (tarihsel b a l a m ) o l a n ama haline getirdikleridir.Buna k a r l k , Gadamer'in u f u k l a r n k a y n a m a s tabiri insan bilincinintarih t a r a f n d a n e t k i l e n d i i n i ve bu etki a l t n d a d n y a y a n l a d m varsayar.Bu e k i l d e a n l a l a n d n y a y Gadamer hermentik ortam diye a d l a n d r r . Bukavrama gre, insan bilinci o r t a m n d n a k a m a z ve onun h a k k n d a t a n

a n l a m y l a nesnel bir bilgiye u l a a m a z . Bylece i n s a n n kendisi h a k k n d a k ibilgisinin k a y n a , "herhangi bir g e l e n e i kendi d e i k e n l i i iinde anlamai m k a n n belirleyen ve s m r l a y a n " ve tarihselolarak nceden verilen e y d i r .

G a d a n e r ' i n a k l a m a s , tarihselolarak yani gelenek yoluyla bize h a z rolarak verilen bilgi ile bu gelenek iindeki i n s a n n kendini bilmesi a r a s n d adiyalektik bir i l i k i o l d u u sonucuna iletmektedir. Tarihselolarak ncedenverilen bilgiler hem g e m i l e olan b a l a n t m z t e m i n eder hem de bizim gr a l a 1 1 1 m z (ufkumuzu) s n r l a r . Bu nedenle ufuk ya da hermentik ortam

v a r l n s m r l olarak i f a s m a i a r e t eder. V a r l n ufuk iinde hem i f a o l u uhem de onunla s n r l a m n a s arasmdaki diyalektik i l i k i nedeniyle, k a y n a m a ,Hegel d i y a l e k t i i n i n v a r s a y d gibi tez ve antitez a r a s n d a k i yatay (tarihi)

i l i k i d e n kaynaklanan sentezin dikey hareketi (daha st bir tmel) ile sonbulmaz. Herder'in "ileriye d o r u giden zincirin h a l k a s " tabiri G a d a n e r ' i n

6LI Manfred Frank ve Philippe ForgeL, G-ddamer'in tm g e l e n e i kendi tecrbesi iinde toplayanbir sper ya da kolleh.1ifbir zne t a s a r l a d n ileri srerler. Gadamer bu i d d i a y y l e reddeder: "Ben hi bir surette kollektif bir zne ileri s r n y o r u m . Aksine 'gelenek' y a l n z c a herbir bireysel metnin-metin en genel a n l a m y l a resim, mimari y a p , hatta tabiat o l a y n kapsar-kolleh.1if a d d r . " Bkz. G a d a n e r , " D e s l r / a i o and Deconstruction" in D i a J o g e and

D e c o s r u e l i o : 1 7 e Gada1l1er-Derrida E e o w l e r . ed it. Diana P, M i c l e l f e l d e r and R. E.Palmer (Albany: State University of New York, 1989), s. II Yine Gadamer, " l e r m e n t i kdaire" k a v r a m b a l a m n d a btn-para i l i k i s i n e a t f t a bulunarak burada btn kavrannnmasla btn tarihin anlamma i a r e t e t m e d i i n i syler ve bylece gelenek veya tarihin ancakgreceli olarak a n l a l a b i l e c e i n i belirtir. Bkz. Gadarner, TM. s. xxxv.r,,, Gadamer. "Hermeneutics and-Logocentrism," in D i a / o g e a d D e e o s r u e l i o . s. 119,70 Gadamer. TM. 303 ..71 Gadamer, TM. 301-2.


19/30

Hans-CeOl'g Cadamerve "Hakikat ve Y e m " / 295i f a ve s n r l l k d i y a l e 1 . . 1 : i i n i daha iyi tasvir etmektedir. Bu d i y a l e k t i e gre,

g e m i bir metni, kendisine ynelik tahminlerimiz iinde acele asimile edilmekten daima k o r u m a ~ l l z ~ e r e k i r . ~ ~ c a k .bu ~ k i l d e , ~ ~ l ~ n ~ ~ i , sahip o l d u ua n l a m kavramamlZl mumkun k l a n b r e k i l d e d n l e y e b l l r z . -

Gadamer'in vurgulamaya a l t husus, iinde ~ u l u n d u u m u z u f i . k yada b a l a n u n g e m i ufuklar olmadan t e e c k l e d e m e y e c e i yani kendi b a n amevcut b a l a r n ( u f u k ) n sz konusu o l a m a y a c a ile ilgilidir. Bunedenlef a r k l bir tarihsel b a l a m iinde ortaya k a n metin ile mevcut b a l a m a r a s n -da d a l i l i bir gerilim v a r d r . Gadamer, hermentik grevin, bu ikisini basit bir e k i l d e asimile etmeye a l a r a k gerilimi gidermek d e i l , fakat bu gerilimibilinli bir e k i l d e ortaya k a r n a k o l d u u n u syler.73

Buna gre u f u k l a r k a y n a t m a , tarihsel bir ufku, ilk kez bu ufuk iindeortaya k a n hakikat i d d i a s y l a belli bir u z l a m a y a vararak mevcut ufuk iindea m a k t r . Bylece k a y n a m a sreci u e k i l d e cereyan eder: Mevcut ufuk ile

g e m i i n ufku a r a s n d a k i farklar ortak birzemin (konu) zerinde a a k a -r l d k t a n sonra konuya i l i k i n hakikatin b a l a y c gc nedeniyle a l m a y a a l l r . Bu birlik, her iki b a l a r n n ortak bir konu (soru) zerinde k a r l k l olarak test edilmeleri sonucu ortaya k t iin, daha nce hi birisinde a k avar o l n a y a n veya grlmeyen yeni (beklenmedik) bir b a k a s yani ufukolabilir. Bu yeni u f i . k (birlik). g e m i ve mevcut an a r a s n d a k i f a r k l l k t a n

d o l a y y e n i d e n kendi iinde b l n d n d e ( f a r k l l a t n d a ) , daha sonraki birufuk (birlik) iin bir safha t e k i l eder ve bu byle devam eder. Buna gre uf u k l a r n k a y n a m a s , b e l l i bir konu (sorun) zerinde g e m i ve i m d i a r a s n d asrekli cereyan eden birlik ve a y r l k (tekilik) d i y a l e k t i i d i r .

Bu y a k l a m n 'gelecek' fikrini gz a r d e t t i i s a n l m a m a l d r . Aksineg e m i b a l a m n i f a s daha nce bilinmeyen bir hakikati gn n a k a r d -iin. her k a y n a m a g e l e c e e ynelik yeni bir i m k a n n ortaya k t n imaeder. Bu a d a n , g e m i hakikate ynelmek a y n zamanda g e l e c e e ynelmek

o l d u u n d a n , k a y n a m a a n l a y n verimli (retken) vehesine i a r e t eder. Buretken anlama nedeniyle tarihsel bir metin mevcut an a r a c l y l a kendib a l a m n a a r a k g e l e c e e u z a n r . Bu a d a n , u f u k l a r n k a y n a m a sreci t a r i h ~sel bir metnin f a r k l b a l a m l a r a r a s n d a k i g e i srecini tasvir eder. Bu g e i sreci.yani tarihsel bir metnin a d a l , y a z a r m n niyeti veya kendi tarihsel

b a l a m i n a e d i l d i i n d e d e i l . fakat ileri s r d hakikat mevcut ufuk iindeyeni bir kaynak olarak ortaya k a r l d n d a g e r e k l e i r . Ancak yeni bir kay"nak o l d u u n d a . daha nce b e l i r t t i i m i z gibi, metnin hakikati ile metnin d o r uolarak a n l a l m a s arasmda kesin bir a y r m y a p l a m a z .Daima mevcut ufuk iinde kalmak suretiyle g e m i metinlere ynelebilmesi bilincin tarihin derin etkisi a l t n d a k a l m a s n d a n k a y n a k l a n r . Buna

n Gadamer. TM. 305.7 ] AyTll;a hkz., 1. E. G a T e t t , "Hans-Georg G a d a n e r on " F u s o n of Horizons," Man cmd.World

1. no. (1978). s. 399.


20/30

: -C - " " ' ' : ; - . - ..-

2061 /Jr. B l / r l U / l l e t l i l D\TARgre tarih hem mevcut ufku e k i l l e n d i r e r e k bilincin v a r l k l a i l i k i iersineg i m e s i n i s a l a r hem de ufku s n r l a y a r a k onun g e m i i , g e m i t e k i i n s a n l a r n

a l g l a d e k l i y l e k a v r a m a s n engeller. A n l a m a n n bu t a r i l s e l y a p s m a i a -retle Gadamer tarihsel o l a r a k e t k i l e n m i bilin (wirkungsl{eschichlichesB e , v s t s e i ) k a v r a m n ortaya atar.

5. TarihselOlarak E t l d e n m i BilinSchleiermacher. Kant" n "deha e s t e t i i " kavrammdan esinlenerek, yo

m m c u m n , y a z a r n veya s a n a t k a r n r e t t i i eseri yeniden i n a ettikten sonraonu y a z a r n a n l a d n d a n daha iyi a n l a m a s g e r e k t i i n i ifade eder. Bu a n l a y - n gerisinde, y a z a r n eserini ortaya koyarken eserin a n l a m n n tmyle far

k n d a o l a m a y a c a n a yani eserin Y 3 Z < . ' 1 r n bilici kadar bilin a l t n n faaliyetiyleortaya k t n a dair v a r s a y m bulunur. Bylece S c h l e i e r u a c h e r ' nh e r n e n t i k modeli eserin kendisini ilk nce bir ara olarak grerek a s l o l a n n--Ben ve Sen" (l and Thou) a r a s n d a k i i l i k i iinde g e r e k l e e n ve k a r l k l uyum arz eden anlama o l d u u n u ileri snuek.1:edir. Yeni Efiatuncu felsefeninzihinler a r a s n d a genel uyum ya da paralellik b u l u n d u u n a dair teorisininetkisi a l t n d a yonnucunun y a z a r n niyet veya zihniniyazar ile a d a olarakyani onun tarihsel b a l a m n a giderek yeniden i n a e d e b i l e c e i n i s a \ ~ n a n bu

y a k l a m bylece g e m i i n u an ortaya k a r l a b i l e c e i n i , y a b a n c o l a n nt a n d k hale g e t i r i l e b i l e c e i n i varsayan filolojik yntemi esas a l r .

Metinle olan her k a r l a m a m n mh veya zihnin kendisiyle k a r l a m a -s n o l d u u n u kabul e t t i i iin " r o m a n t i k h e r u e n t i k " a d verilen bumodelinDilthey t a r a f n d a n da k s m e n b e n i m s e n d i i grlyor. Dilthey. her ne kadarinsan bilincinin kendisini iinde b u l u n d u u tarihsel sre a s n d a n a n l a d n yani tarihsel bilincin z-bilincin (self-consciousness) bir modu o l d u u n u kabul etse de, n e s n e l l i i yakalayabilmesi iin bilincin sz konusu tarihsel gereklerin zerine k a b i l m e s i g e r e k t i i n i syler. Zira bir metin, kendisine ya

b a n c olan d e i l . ancak kendi t a r i h s e l o r t a n iinde a l a l a b i l i r .Heidegger ise, a n l a m a n n tarihsel ve v a r o l u s a l y a p s n tahlil ederek.

t a r i h s e l l i i n D a s e i ' n tarihe. ve g e l e n e e ait olma a n l a m n d a k i f a n i l i i n d e nk a y n a k l a n d n belirtir. Daha a k olarak Daseb) kendisini daimabelli birtarihselortalu iinde anlar ve bu t a r i h s e l o r t a m kendisiyle i l i k i s i iinde yorumlar. Burada nemli olan husus DaseilZ ve ortam a r a s n d a k i "tarihsel i l i -

k i " n n iki t a r a f n " a n l a m " n n o r t a y a k iin a s l veya temel o l d u u d u r .Buna gre, D e s c a r t e s ' n ileri s r d gibi, bu "tarihsel i l i k i " n i n g e r i s i n egidilerek i n s a n n v a r l ve dnya (ortam) bilincin saf bir "nesnesi" halinegetirilip yeni b a t a n i n a edilemez. Zira her a l a m a o l a y daha nce Dasein' nkendisiyle i l i k i s i iinde a n l a d ve ait o l d u u ortam veya v a r l k t a l l hareketle74 F. Schleiermachcr. "The Hermellelliics: Outline of the 1 8 1 9 L e c t u r e ; . " trans. .l. Woicikand

R. H a a ~ . in The H e m e n e l I T i c T r a d i i O l l . (Albany: State University Press of New Y O ~ ' k Press.1990). ss. 87-98. .75 Hcidegger. I d e l i l ) ' {md /Jijference. trans. Joan Stambaugh (New York: Harper & Row.1969). ss. 12.2341


21/30

HClfls-Georg Gadamerve " H a k i k a ve Yntem" / 297g e r e k l e i r . i n d e b u J u n d u u tarihsel o r t a . U ; k e n d i bilincinin saf bir nesnesihaline getiremeyen bir v a r l k o l m a s anlammda t a r i h s e l o l d u u iin, D a s e i n ' nt a r i h s e l o l a n a n l a y a b i l e c e i n i ima eden bu y a k l a m bir metni veya eseri anlama o l a y n n sadece o metnin ifade t a r z m ve iinde bulunan " e y " i anlamaktan ibaret o l m a y p , dal1a temelde D a s e b ' m kendisini ve o r t a n bir b a k a

a d a n ve yeniden a n l a m a s o l d u u n u kabul eder. D i e r bir d e y i l e tarihsel birmetni a n l a m a s demek, tarihte s y l e n m i veya g e r e k l e m i e y m d aDasein'm mevcut anda yeni i m k a n l a r fark etmesi ve bylece g e l e c e e aity e l i t a s a r l a r g e l i t i r e b i l m e s i demektir. Buna gre, a n l a l a n e y g e m i t e

y a a m i n s a n l a r n zihinleri d e i l , temelde v a r l m kendisidir.Bu noktada a s l o l a n , metinde "sylenen"den hareketle metinde "sylenmeyen" e y i ortaya k a r m a k t r . "Sylenmeyen" e y metinde "sylenen"

e y l e Dasein'm iinde b u l u n d u u tarihselortam arasmdaki i l i k i d i r ve bui l i k i tarihsel anlamm mevcut ortam iinde yeniden hayat b u l m a s ve r.etkenolabilmesinin temel a r t d r . Dasein'm iinde b u l u n d u u tarihsel sre veyagelenek a r a c l y l a bir metni a n l a m a s ve metin a r a c l y l a iinde b u l u n d u utarihselortanu yeniden a n l a m a s olayma "hermentik daire" k a v r a n y l a i a r e tedilir. Bu daire, bir metne ynelirken sahip o l d u u m u z anlam beklentisininsadece znel bir eylem d e i l . fakat bizim g e l e n e e ait 0 l u u m u z d a 1 kaynakl a n d m simgeler. Buna gre, gelenek sadece n-anlamanm temeli olmaklakalmaz, metinle a r a m z d a g e r e k l e e n "sylenen" ve "sylenmeyen" i l i k i s isonucu bizim t a r a f m z d a n retilen ve belirlenen bir e y haline gelir. Bu nedenleHeidegger'de hermentik daire, S c h l e i e r n a c h e r ve Dilthey'da o l d u ugibi, yntembilimsel bir sreci d e i l , a n l a m a n n ontolojik : y a p s m tasvir e-der.76

Heidegger. B a t metafiziksel d n c e tarihinde v a r l n , E f l a t u i ' u n ideakurammdan itibaren i m d i ve burada olan bir e y gibi t a s a r l a I 1 1 1 1 a s l m onun,Oescartes s o n r a s , bilimsel yntemlerle kontrol altma a l n a b i l e c e i n e ve bylece insanm t a r i h s e l o r t a m n zerine k a b i l e c e i n e dair inanca yol a t m syler. Burada v a r l n tarihsel tecrbesi yani o n u k e n d i n i bir ynyle i f aederken d i e r taraftan gizlemesi hadisesi gz a r d edilmektedir. O y s a v a r l k ,Herakli!' in d e d i i gibi, temelde kendisini gizlemeyi sever. Bu nedenle onun

i f a s aniden p a r l d a y a n k gibi beklenmedik bir anda g e r e k l e i r . Daseinortava k a n v a r l m i f a s m ancak dil a r a c l y l a yakalayabilir ve k o n y a b i -lir. 71 Bu nedenle dil v a r l m meskenidir veya, Hekman'm yorumuyla, ontolojinin a n a h t a r d r . Bylece Heidegger, v a r l m g e l e c e e dnk olarak i f a s n beklemenin onun g e m i t e k i tezahrlerini anlamaya a l m a y a ncelik arz

70 Gadamer. TM. s. 293.7? Heidegger. Being cmd Time. s. 265.78 Susan 'Hekman. Bilgi Sosy%jisi ve H e m e n e u t i k : MCllmheim. Gadamer. Foucault ve

Derrida, , : e v . Hsamettin Arslan ve Bekir B a I k z ( s t a n b u l : P a r a d i g n a Y a y n l a n , 1999), s.149.


22/30

298 / Dr. Burhanettin TATARe t t i i n i syleyerek, Varlzk ve Zaman a d l eserinde ileri s r d D a s e i n ' ngelecek a s n d a n g e m i i a n l a d i d d i a s n devam ettirir.

Buna k a r l k G a d a n e r , zamamn gelecek boyutunun nemini.kabul etmekle birlikte. g e m i i n veya tarihsel g e l e n e i n ncelik arz e t t i i n i ileri srer.Bu y a k l a m n Hakikat ve Yntem'in ikinci b a s k s iin y a z d "nsz"de

y l e dile getirir: "Bilim tam bir teknokrasi haline gelip, " v a r l u n u t m a " u n"kozmik gecesi"ne, Nietzsche'nin kehanette b u l u n d u u nihi1izme, neden O ~lunca, a k a m gkyznde batmakta olan g n e i n geri d n n n ilk k l a n n a r a n a k iin d i e r tarafa dnmek yerine, onun son k l a r n a b a k 1 m a z m 1"79yle grnyor ki, burada Gadamer, g e m i e ncelik vermeyi sadece bir a h s i tercih meselesi e k l i n d e gnnemektedir, zira g e l e c e e dnerek beklememiz gereken e y i n ne o l d u u n u ve onun nemini bize r e t e n g e m i i nkendisidir. O halde biz her hangi bir hadiseyi anlamaya a l t m z d a zaten

g e m i i n etkisi a l t n d a b u l u n m a k t a y z . BO Bu a d a n b a k l d n d a "gerekteanlayan bizler d e i l i z : Bizim ' a n l a d m / a n l a m a k t a y m ' dememize imkan v e ~ren e y g e m i i n kendisidir."Bl Burada Gadamer'in k a s t e t t i i e y , a n l a n e l .eyleminin tmyle z n e l o l m a d ve a n l a l a n e y ile anlayan a h s a r q s n d a -ki i l i k i y i s a l a y a n e y i n tarihin kendisi o l d u u d u r .

Ynteme d a y a l a r a t m a l a r d a , gereklik ortaya k a "nesne"den ibaret grlerek bu nesnenin ortaya k n . a n l a l n a s n ve nemli grlmesinis a l a y a n tarih gz a r d edilir. Oysa, ynteme o l a i n a n c nedeniyle a r a t m a c kendi t a r i h s e l l i i n i inkar etse dahi, tarihin gc onun fani ( s n r l ) . bilincinietkileyerek tarihselolaylan a n l a m a s n a i n k a n verir. Bu nedenle tarih bize aitd e i l , bizler tarihe aidiz. Kendimizi bilimselolarak inceleme sreci iine girmeden ok nce aile, toplum, devlet iinde kendimizi a k a anlanz.Gadamer'e gre, daima bir gelenek iinde b u l u n d u u m u z iin, g e m i , k a r -m z d a d u r a 1 bir nesne konumuna getirilemez, yani bizler g e l e n e i n s y l e d i i e y i teki veya y a b a n c bir e y o l a r a k k a v r a m a y z . D i e r bir d e y i l e , gerekte tarihsel nesne asla saf bir nesne d e i l , fakat tarih ve bilincin b i r l i i n d e nibarettir: bylece o "hem tarihin g e r e k l i i n i hem de tarihsel a n l a m a n n ger

e k l i i n i ortaya k a r a n bir i l i k i d i r . "B3 Bu i l i k i n i n tahlili bizi tarihselolarake t k i l e n m i hilin k a v r a n l 1 l l l hem bilincin tarih t a r a f n d a n etkilenmekte vebelirlenmekte o l u u n a hem de bilincimizin tarih t a r a f n d a n e t k i l e n d i i n e veb e l i r l e n d i i n e dair bizde o l u a n bir st bilince i a r e t e t t i i n i gsterecektir.Ancak buradaki st bilin, her ne kadar bilin iindeki reflektif y a p y (bilincin kendi m u h t e v a s zerindeki d n m e gcn) gsterse de, bu tarihin veyatarihsel bir eserin a n l a m n n tmyle bizim bilincimiz iinde t o p l a n d sonucuna iletmez. Gereklik zihnin reflektif gcn a a r . Bu b a l a m d a Gadamer79 Gadamer. TM. s. xxxvii.HO Gadamer. TM. s. 300.XI Gadamer. "On the Problem of Self-understanding" in P l i l o s o p l i c a l Henneneutics, s. 58.Gadarner. TM, s. 282.X:i Gadamer. TM, s. 299.

. ..


23/30

Hans-Georg Gadamerve"Hakikal ve Yntem" / 299 u n l a n syler: "Tarihsel o l a r a k e t k i l e n m i bilin ylesineradikal olarak fanidir ki, kaderimizin b t n l iinde etkilenen tm v a r l m z k a n l a m a zsurette kendisi h a k k n d a k i bilgimizi a a r . ,,84 Btn bunlardan hareketle tarih-se/olarak e t k i l e n m i bilin k a v r a m n n ima e t t i i h u s u s l a r a a d a k i e k i l d eortaya koymak mmkndr: Bilincimiz tarihsel hadiselerden gerekten etkilenir ve onlar k a r s n d akendi b a n a b r a k l m d e i l d i r . 85 Buna gre, kendi h a k k n u z d a k i bilgilerimiz t a r i l s e l olarak daha ncedenverilen e y l e r zerinde ortaya k a r . Zira onlar tm niyet ve eylemlerimizin gerisinde bulunup, g e l e n e i a n l a m a m z mmkn k l a r l a r . Bundan a n l a l a c a zere, bizler daima bir durum veya hermentik ortamiinde b u l u n m a k t a y z . Bu ortam hem bize bir g r a l a n s a l a r hem de

g r ufkunu s n r l a r . Ancak burada s n r l l k k a v r a m ufkun kendi iinek a p a l o l d u u n u gstermez, zira birey kendi b a n a o l m a y p daima b a -k a l a r y l a birlikte anlama e y l e m i n i g e r e k l e t i r i r . Bu n e d e n l e k a p a l kltrveya ufuk k a v r a m sadece bir soyutlamadan ibarettir.

Buna r a m e n kendi v a r l m z dahil genelolarak v a r l k , onun h a k k n d asahip o l d u u m u z bilgiyi daima a a r . yleyse hem ortam ve g e l e n e i hem de kendimizi a n l a m a m z bitmeyenbir grevdir ve bu anlamda il1San t a r i l s e l bir v a r l k t r . Tarihsel ( s n r l ) bir v a r l k o l m a s nedeniyle, anlama eylemi iinde insanbilinci kendi zerinde" d n m e k suretiyle g e l e n e i f a r k l ve yeni e k i l l e r -de kavrar89 ve her k a v r a y sadece tarihin mevcut anda yeniden temsili

d e i l , bizzat tarihin kendisidir yani tarihsel bir hadisedir.90 Buna gre tarih, birbirinden f a r k l anlamalar ve hadiseler a r a s n d a k i kesinti (fetret) ve-84 Gadarner. TM. s. xxxiv.85 Gadamer. "The Continuity ofHistory and the Existential Moment" Philosophy Today 16, no.(Fall 1972). s. 238.86 Tsenay, bu nob:tadan hareketle tarihselolarak e t k i l e n m i bilinci g e l e n e e d a y a l olarak ortaya

k a n bilin e k l i n d e y o r u r n l a m a k i a d r . Bkz. Tsenay Serequeberhan, "Heidegger andGadamer: Thinking as 'Metitative' and as 'Effective-Historical Consciousness'" Man andWorld (1987), s. 53.81 Gadarner. TM, s. 302. P a l n e r de, bu n o k i a y esas olarak tarihselolarak e t k i l e r u n i bilinciiinde tarihin taaliyet g s t e r d i i b i l i n e k l i n d e anlar. Palmer, H e 1 7 n e e l l i c s , (Evanston:Northwestern University Press. 1969). s. 191.88 Bu nok1adan hareketle Gadamer orijinal a r t l a n yeniden i n a etme (reconstruction)'nin, tmonanm taaliyetlerinde o l d u u gibi, v a r l m z n t a r i h s e l l i i k a r s n d a bir t i y d a s n n bulunm a d l l 1 l ve yeniden i n a edilen e y i n , k a y b o l m u g e m i t e n geriye getirilen h a y a t n , orijinal

o l a m a y a c a n sylemektedir. Bkz. G a d a n e r , TM. s. 167. Hirsch ve Fazlur Rahmangibinesnelciler Gadamer'in tarihsel alanda nesnel bilginin i n k a n l l 1 l reddeder grnen bu yakla m n e l e t i r i r l e r . Bkz. Hirsch, Validity in I n e p r e a t i o , ss. 245-247; F. Rahman. Islam a dModernitv. s. 9.

89 Gadarner: "ANew Epoch in theHistory of the World begins Here and Now." s. 4.90 Gadarner, "On the Problem of Self-Understanding," s. 50. .


24/30

300 i Burhanettin TATARya sreksizlik iinde ortaya k a n s r e k l i l i k t i r . G e m i olurken tekrarortaya k a n d r .

Bu durum gsteriyor ki, tarih, K a n t ' n F r a n s z devrimi iin s y l e d i i"byle bir hadise kendisini unutturmaz!kendisinin u n u t t l m a s n a izin vermez" d e y i i n e nispetle, dnya veya v a r l n kendisini U l 1 u t t u m 1 a m a s vesrekli olarak yeni hayat ve a n l a y e k i l l e r i n e imkan vermesiyle tecrbeedilir.

Bu tecrbeyi elde eden bilin, tarihselolarak e t k i l e n m i bilin, sadecetarihin etkisine maruz kalan bir bilin d e i l , a y n zamanda tarih yapan bilintir. Bylece o e t k i l e n m i o l d u u kadar etkileyen yani retken olan birbilintir.Bilincin r e t k e n l i i n i g e m i l e olan d i y a l o a ve d i y a l o u n i m k a n n

dilin o n t o l o j i k y a p s n a b a l a y a n Gadamer, dilin, i n s a n n z n e l l i i n i n hizmetinde bir ara o l m a y p , . iinde g e m i ve mevcut a n n gerek birdiyalog ya day a a y a n bir k o n u m a y g e r e k l e t i r d i i a k n (transcendental) bir zemin oldu

u n u ifade eder. Buna gre, v a r l anlan1ak temelde linguistik bir hadisedir:" A n l a l a b i l e c e k v a r l k dildir.,,93 Nominalizme d m e k s i z i n dilin z a m a n s a l l -

n a dikkat eken Gadamer u n l a r syler: "Dil ancak k a r l k l k o n u m a iinde kendisini g e r e k l e t i r i r ve gerek v a r l n a e r i i r ; [bu esnada] bir kelime

d i e r i n e yol aar ve birbirimizin nne g e t i r d i i m i z ve birbirimize t a n t t -m z dil hayatiyet bulur. ,,94 Bylece y u k a r d a d e i n d i i m i z a n l a n 1 a n n tarihsell i i dilin zamansal y a p s iinde ortaya k a n bir hadise olur. Gadan1er, buhususa a n l a m a n n c l i l s e l l i i kavranuyla i a r e t eder.

6. A n l a m a n n D i l s e l l i iHeidegger, Kehre ( d n ~ ) diye a d l a n d r d sonrakidnem felsefesindedili bilginin k a y n a kabul eder ve m a n t k s a l o l a n dilin a k l k veya i f a olarak dilin zerinde i n a e d i l d i i n i ileri srer. Birinci anlamdaki dilin k u l l a n -

m n d a zne, kavran1sal d n c e a r a c l y l a nihai k e s i n l i e u l a m a y a a l r -ken, ikincisinde v a r l k l a r n V a r l n u i f a etmek iin diledayanmakta ve tarihsel tecrbe iinde bulunan anlama kendisini a m a k t a d r .

Heidegger'in a k l k ya da v a r l n i f a s / m e s k e n i olarak dilin ontolojiky a p s n a i l i k i n d n c e l e r i n d e n hareketle, Gadamer bizim 'dnya' tecrbemizin d i l s e l l i i n i n tm greceli d u r u m l a r a t n ve v a r l k l a r k u a t t n ilerisrer. Buna gre, a n l a n m n n d i l s e l l i i 'bir e y ' olarak kavranan ve kabul edilen her e y i nceler ve her anlama o l a y n n arka p l a n n d a bulunur.

91 Gadamer. "The Continuity ofHistory." ss. 236-237.n Gadarner. "Hegel and Heidegger" in Hegel's Dialeetie. trans. P. C. Smith. (New Haven: YaleUniversity Press. 1976). s. 109.93 Gadamer. TM. s. xxxv.94 Gadal11er, "The Continuity ofHistory", ss. 238-239; a y r c a bkz. Gddal11er, ''Phenomenology,Hermeneutics. Metaphysics." Joumal of the British Society for P l e o m e o l o g y 25, no. 2(May 1994), s. 109.


25/30

Hafls-GeOl{f Gadamerve "HakikaT ve Yntem" 1301Bylece G i d a m e r , dil s o n n u n u felsefi h e r m e n t i i n merkezi konusuhaline getirir. Tm anlama o l a y n n d i l s e l o l d u u n a i l i k i n . d d i a s y l aGadamer, Bultmann'da o l d u u gibi, v a r o l u u anlama zerinde y o u n l a a n

v a r o l u s a l h e r m e n t i i a a r a k , dili anlamaya, daha d o m s u v a r o l u u n iindenbize Ilitap eden dil a r a c l y l a v a r o l u u anlamaya ynelir. Buna gre, dil birn e s n e l e t i f m e (objectivation) olarak a l g l a p m a m a l d r ; o bize k o n u a n bir e y d i r . Bu nedenle bir metin y a z a r n niyefine gre d e i l , bize k o n u a n ve kelimelerimizle kendisine k a r l k v e r d i i m i z dil iinde buhinan konuya nispetleele a l n n a l d r . n s a n n t a b i a t dilsel bir v a r l k olarak t a u m l a n m a l d r : O Var

l n a r s n a kelimelerle k a r l k vererek varolur. Bu a d a n b a k l d n d av a r l k dile getirilir yani kendisini dil iinde i f a eder. Dil, i a r e t l e r sistemiolarak a n l a l a n dilin dummunda o l d u u gibi, gerekte bir ara d e i l d i r . Odaima bir d u n m u , o r t a n veya bir metnin konusunu i f a eder. D i e r bir de

y i l e , iinde b u l u n d u u m u z ve n y a r g l a r n u z a r a c l y l a d i e r insanlarlak a r l k l i l i k i k u r n a m z veya oyun o y n a m a m z mmkn k l a n . ve oyunun. k a t l m c l a r n k u a t a n d n y a y i f a eder. .Bu b a k m d a n , dilin d n d a dnyayoktur, yani .dilden b a m s z olarak dnya a n l a l a m a z .Bu dummda, dil, dilden nce ve ondan b a n s z olarak a n l a d m z bir

e y i f o r n l e etmek d e i l d i r , tersine bizzat anlama hadisesi olarak ortaya k a nV a r l n bir t a r z d r . Dilin e v r e n s e l l i i , onun bizde mevcut olan bir e y zerinde d n m e o l u u n d a n d e i L . a n l a m n b t n l n n onun iinde ortaya

k n d a n d r . Bu a d a n , a n l a l a n l a n l a l a c a k v a r l k dildir. D i e r bir ifadeyle,tm a l a m a hadisesi dilseldir ve a n l a m a n n d i l s e I I i i tarihselolarak e t I d I e n m i bilincin tezahrdr. K s a c a s o iinde belli bir konu h a k k n d a d i e r insanlarlave b a l a m l a r l a i l e t i i m e g e t i i m i z , diyalog k u r d u u m u z o r t a m d r .SONUGadamer, t a r i h s e l c i l i i , r o m a t i k h e r m e n t i i ve modern z n e l c i l i i ,

a n l a m a n n tarihsel ve ontolojik y a p s n gz a r d etmeleri nedeniyle e l e t i r e -rek gerek anlama tecrbesinin v a r o l u s a l ve dilsel b o y u t l a r n ortaya koymaya a l r . n y a r g k a v r a n u n n a l a m a n n g e r e k l e m e s i iin bir safha

o l d u u n u kabul ederek, n y a r g l a r n ancak metinde bulunan konunun kendisine ynelmek ve konuyu k a r l k l sam soran ve cevap veren k a t l m c l a ra r a s n d a g e r e k l e e n diyalog modeline gre anlamak suretiyle a l a b i l e c e iileri srer. O'na gre, i n s a n n kendisini ve b a k a s n a n l a m a s daima diyalog

t a r z n d a g e r e k l e i r , zira anlama dil iinde ortaya k a r ; dil ise ancak k o n u m a(discourse) a l a y n d a g r l e c e i zere somut ve zamansalolarak varolur. Y a l idiL. i a r e t l e r sistemi d e i L . temelde v a r l n i f a s d r ve i n s a n n v a r l a ait o l u

t a r z d r .Anlama hadisesinin gerisinde bulunan tarihsel gelenek dil iinde ortaya k t ve dil daima bir k a t l m hadisesi o l d u u i n anlama zomnlu olarak

95 Gadamer. TM. ss. 383-493.


26/30

: - , " ' ~ - . - ' . ' -

302/ Burhanettin TATAR

tarihsel ve z a m a n s a l d r . B

hans-georg gadamer - hakikat ve yÖntem

Documents