Pablo Ramos Pilar Fontalba

SUMARIO

Pablo Ramos Pilar Fontalba

Hamelingo Txirularia opera

Iñigo Casalí / Iñaki Elizalde

Nafarroako Ganbera-Opera

GIDA DIDAKTIKOA

1. Nolakoa da opera bat?

• Jarduera: Kazetaria naiz! 2. Zer da opera bat?

• Jarduera: Zelako istorioa, opera!

3. Nola sortzen da opera bat?

• Jarduera: Zer egingo dut hainbeste hitzekin?

4. Zein istorio kontatuko dugu?

• Jarduera: Zein arratoi nazkagarriak!

5. Txirularia benetakoa da?

• Jarduera: Hamelin, kondaira!

6. Nola heldu da ipuina gure garaira?

• Jarduera: Kontadazu ipuin bat!

7. Nola konposatzen da operako musika?

• Jarduera: Honek soinua du!

8. Nolakoa da opera barrutik?

• Jarduera: Ekin operari!

9. Nork abesten du operan?

• Jarduera: Abeslaria naiz!

10. Nork jotzen du operan?

• Jarduera: Tori La bat eta hasi afinatzen! Txirulariak gara!

1. Nolakoa da opera bat? Hamelingo Txirularia opera, Nafarroako Ganbera-Operaren arabera.

“Behinola, duela urte asko, mendi artean ezkutaturiko herrialde txiki batean...” Horrela hasten da Hamelingo Txirularia, hizpide izango dugun Iñigo Casalí eta Iñaki Elizalderen opera. Istorioak zoriontsua dela usten duen herri harroa, gezurtia eta xuhurra aurkezten digu.

arazo larria sortzen zaiona arratoi-izurri bat iristen denean… Biztanleek basoan bakarrik bizi den eta azti samarra omen den izaki misteriotsu baten laguntza bilatzen dute, eta abesti-liburu bat eskaintzen diote arratoiak eramaten laguntzearen truke.

Enkargua bete ostean txirulari misteriotsuak liburua emateko Hamelin herriari eskatzen dionean, libururik ez dagoela eta dena iruzurra dela jakinarazten diote. Txirulariak umeak eramanda hartzen du mendeku,

baina herriaren erreguek iritzia aldarazi eta itzuli egiten ditu. Bera zoriontsua da eta herriak ikasi du ikasgaia: ez esan inoiz gezurrik.

Ikusi duzue irudien bidez nolakoa den Nafarroako Ganbera-Operaren Hamelingo Txirularia. Iruñean estreinatu zen, Gayarre Antzokian, 2008ko abenduaren 23an. Eta berrietan jaso zuten… Horrela agertu zen prentsan.

JARDUERA: Kazetaria naiz! Pentsatu… Bazenekien hedabide bakoitzak baduela kultura eta musikari eskainitako atal bat? Aukeratu gehien gustatzen zaizun hedabidea: egunkaria, irratia edo telebista. Begiratu musikarekin lotutako berriak, edozein musika motarekin, eta alderatu gainerako berriekin. Musikari buruzko berriak politikari buruzkoak baino ugariagoak dira? Hobeto apainduak edo erakargarriagoak dira politika edo kulturari buruzkoak? Zeintzuk zaizkizu dibertigarriagoak?

eta jardun… Egin kazetariarena. Proposatzen dizugu kontzertu batetara joaten zarenean ikusi eta bizi izan duzuna idazten saiatzeko. Joateko aukerarik ez baduzu, telebistan edo DVDren batean ikus dezakezu opera bat, esaterako. Eskatu irakasleari DVD bat uzteko. Idatzi berri bat. Egin elkarrizketatzailearena: Galdera-sorta bat presta dezakezu pertsonaia jakinentzat: abeslari bat, musikari bat, arratoitxo bat. Gelan egin dezakezue, oso ondo pasatuko duzue batzuek kazetariarena eta beste batzuek elkarrizketatuarena egiten.

2. Zer da opera bat?

Operari buruz hitz egin dugu, baina zer da opera bat?

Opera hitzak “obra” esan nahi du italieraz, eta iradokitzen koruaren bakarlarien kantak, deklamazioa, antzezpena eta dantza eszena-ikuskizun batean uztartzen dituela. Autore batzuek esaten dute tragedia grekoa, XIV. mendeko inauterietako kantu italiarrak eta XV. mende erdikoak (antzerki-antzezpenetan zehar sartzen ziren musika-pieza txikiak)izan zirela operaren sustatzaile formalak. Jacopo Periren Dafne izan zen operatzat jo zen lehenengo konposizioa, gaur egun ulertzen dugun eran. 1597 inguruan idatzi zen, "Camerata de Bardi" izenez ezagunak ziren Florentziako literatura-egile humanista talde elitista baten inspirazio handipean. Esangura handiz, Dafne tragedia greko klasikoa berpizteko saioa izan zen, Errenazimenduaren berariaz antzinateko ezaugarrien berpizteko asmo zabalagoaren baitan Cameratako kideek uste zuten tragedia grekoetako zati koralak abestuak izan zirela jatorrian, eta ziurrenik rol guztien testu osoak ere bai; orduan pentsatu zuten opera egoera

hau “berrezartzeko” modua izan zedin. Dafne galduta dago. Periren ondorengo obra bat da gugana iritsi den lehenengo opera, Euridice, hain zuzen, 1600ekoa. Oraindik aldizka antzezten den lehen opera izateko ohorea Claudio Monteverdiren L’Orfeo-ri dagokio, Mantuako gortearentzako konposatua 1607an.

Nafarroako Ganbera-Opera

Badakizue nola jaio zen opera eta zer den, baina badakizue nor den opera bat agertoki gainean jartzeko arduraduna? Kasu honetan: Nafarroako Ganbera-Opera(OCN) 2002an sortu zuen antzerkia, lirika, dantza, musika eta eszena-arteekin lotutako pertsona-talde batek, familiari zuzendutako operak ekoizteko eta antzezteko helburuarekin, genero honekiko zaletasuna sustatzearren eta publiko berriak sortzeko gai izan zitezen. Gurean lehentasuna dutenak haurrak badira ere, haurrentzako operak sortzeaz gain, helduentzako ganbera-operak eta txikienei zuzenduriko formatu txikiko ikuskizun didaktiko-musikalak ere sortzen ditugu. Hori dela-eta, gure ikuskizunetarako nahiago dugu Familia Opera terminoa erabili.

JARDUERA: Zelako istorioa, opera!

Pentsatu… Opera duela 400 urte baino zertxobait lehenago sortu zen, Italian. Bazenekien hasieran aristokraziako aberats handiak zirela ezkontzak eta gertakizun esanguratsuak ospatzeko balio zuten antzezpenak antolatzen zituztenak? Zenbat eta ikaragarriagoa izan opera baten antzezpena, orduan eta ospetsuagoa izaten zen antolatzen zuen familia. Bazenekin behin, operaren gidoiak eskatzen zuelako, Florentziako familia entzutetsu baten (Pittitarrak) jauregiko patioa urez bete behar izan zutela?

Eta jardun… Ni ikertzaile. Bilatu liburuetan nolakoa zen garai hura: 1590. Zer gertatzen zen munduan, nortzuk ziren Florentziako familia boteretsuak, nola bizi ziren dirurik ez zutenak, zer gertatzen zen Espainian, nolakoa zen artea, gerrarik ba ote zegoen, zein musika zegoen modan, zein hiri ziren boteretsuenak.

Banatu herrialdeak gelako ikaskideen artean eta gero bakoitzak ikertu duena konta dezake, horrela opera sortu zen garaian nola bizitzen zen inguruko ideia bat egingo duzue. Zirraragarria da!

3. Nola sortzen da opera bat?

Opera bat sortzeko behar den lehenengo gauza istorioa da. Hemen dugu aparteko bat, Hamelingo Txirularia. Nafarroako Ganbera-Operaren ekoizpenean, istorioa Iñaki Elizalde izena duen libreto-egilearen lana da.

Ezagut dezagun hobeto libreto-egilea.

1970eko maiatzaren 17an jaio zen Iruñean. Geografia, Historia eta Zinearen estetika ikasi zituen Nafarroako Unibertsitatean, hala nola Zinema-Zuzendaritza Kataluniako Zinema-ikasketen Zentroan. 35 milimetrotan egindako 5 film laburreko gidoilari, zuzendari eta muntatzailea izan da, nazioarteko 20 sari baino gehiago jasota, besteak beste, Bilboko Nazioarteko Zinemaldiarena. 1999an bere lanetako bat Oscar Sarietara proposatua izateko hautatu zuten. Bi aldiz proposatu dute Goya sarietarako, Fikziozko Film Laburrak eta Film Labur Dokumental ataletan, eta Espainiako Arte eta Zinema-Zientzien Akademiako eta European Film Akademiako kidea da. 2001etik publizitate-zuzendari dabil eta 50 spot nazional eta nazioarteko baino gehiago zuzendu ditu Jané, Danone, Mercedes, Yamaha, RBA, La Caixa… bezalako enpresentzat eta Administrazio Publikoen Ministerioa, Andaluziako Junta, Nafarroako Gobernua edo Galiziako Xunta bezalako erakundeentzat, besteak beste.

JARDUERA: Zer egingo dut hainbeste hitzekin?

Pentsatu… Bazenekien libretoa opera bateko musikari laguntzen dion eta abeslariek abesten duten testua dela? Libreto-egile bikainak egon dira. Adibidez, Metastasio zuen izena Mozarten opera onenetariko batzuei hitzak jarri zizkien idazleak. Francesco María Piave, Lorenzo Da Ponte edo Luiggi Illica, besteak beste, opera ospetsuetarako testuak egin dituzten idazle handiak izan dira. Bazenekien Shakespeare, Goethe edo Boaumarchais bezalako idazle oso ospetsuen obrak era berean oso famatuak izan diren operen jatorriak izan direla?

eta jardun… Ordenatu hitz hauek agertzen diren unearen arabera eta kendu zure ustez ez dagozkionak Hamelingo Txirularia istorioari, baina bai Ganbera-Operak opera honetan kontatzen dizunari, eta bat datorrena irudiek lagunduta dagoeneko ikusi duzunarekin:

4. Zein istorio kontatuko dugu?

Hamelingo Txirularia operak herri xuhur, harro, gezurti eta diru-gose baten istorioa kontatzen du, bat-batean arratoi-izurri bat jasaten duena. Herritarrek basoan denetik aparte bizi den txirulari baten laguntza bilatzen dute eta trukean abesti-liburu bat promesten diote. Txirulariak arratoiekin bukatuta liburua jasotzera joaten denean, biztanleek ukatu egiten diote eta orduan mendeku hartzen du umeak eramanda. Konturatzen denean zigorra oso gogorra izan dela eta herriak ulertu duela bere akatsa, haurrak itzuli eta joan egiten da.

Iñakik libretoa nola idazten duen ikus dezazuen, hemen dugu eszena bat. Arratoiak Ñaf Ñaf arratoi handi buruzagiarekin batera herrian agertzen direnekoa da. Arratoi txikiek “Ñic, ñaca, ñaca” abesten dute eta Ñaf Ñafek gozatu egiten du bere istorioarekin.

ARRATOIEN KORUA

Ñic, ñaca, ñaca, PUMM Ñaca, ñaca, PUMM Ñic, ñic, ñaca, ñaca, PUMM Ñic, ñic, ñic, PUMM (bis x 4)

ARRATOI HANDIA

Herria, Naf-naf, Alkatea, izurria, gurdia, txirula, Erregea, liburua, arratoiak, haurrak, sorgina, doinua, lukurreria, gezurra esan, iruzurra, alemana, harrokeria, traidorea.

Yo soy la Gran Rata. Soy un tío duro. Un tipo peludo y ya estoy aquí. Yo como basura, pipas, peladuras, lombrices, frituras y un niño al “pil pil”

ARRATOIEN KORUA

Ñic, ñaca, ñaca, PUMM Ñaca, ñaca, PUMM Ñic, ñic, ñaca, ñaca, PUMM Ñic, ñic, ñic, PUMM (bis x 2)

ARRATOI HANDIA

Mis fieles amigas hoy vienen conmigo. Su historia es mi historia y mi historia es así: yo vengo del norte, de lejanas tierras, donde no hay comida siquiera pa’ mí.

Temedme habitantes pues tengo mal genio. Cuando tengo hambre, todo como ¡sí! Lentejas, ciruelas, carnes a la brasa, piernas de niñitos… ¡Yo no tengo fin!

Vosotros, marranos, vivís como reyes. Así que he pensado quedarme a vivir. Marchaos zoquetes. No quiero ni veros. Este pueblo es mío. ¡Mío es Hamelín! ¡Mío es Hamelín! ¡Mío es Hamelín!

KORUA

¡Auxilio! ¡Dios mío! ¡Que alguien nos ayude! ¡Más ratas! ¡Qué asco! ¡Salgamos de aquí!

JONÁS

¡A mí Autoridades!

KORUA ¡Que vengan los guardias! ¡Auxilio! ¡Al alcalde!

ARRATOI HANDIA

¡Yo ya estoy aquí!

JONÁS

Tranquilos vecinos. El ayuntamiento pondrá las medidas…

ARRATOI HANDIA

Y un niño al “pil pil”.

ARRATOIEN KORUA

Ella es la Gran Rata. Es un tío duro. Un tipo peludo y ya está aquí. JONÁS

Me marcho corriendo. El señor Alcalde buscará el remedio…

ARRATOI HANDIA

¡Tú…! ¡Fuera de aquí! ¡Tú…! ¡Fuera de aquí!

ARRATOIEN KORUA

¡Tú…! ¡Fuera de aquí! ¡Tú…! ¡Fuera de aquí!

JARDUERA: Zein arratoi nazkagarriak! Pentsatu…

Bazenekien arratoiak neurri ertaineko eta 300 gramo eta 30 zentimetro gainditzen ez dituzten karraskariak direla?

Bada, bai, eta 56 eta 65 espezie artean daude. Horietako bi, arratoi arrea eta arratoi beltza, munduan gehien hedatuta daudenak dira. Arratoiak gorputz luzeko karraskariak dira, muturra puntan eta belarriak luzeak dituzte. Neurria aldatu egiten da espeziearen arabera. Gehienek 17 eta 21 zentimetro bitarteko luzera dute, eta gorputza bezain luzea den buztana. Egon daitezke argazkikoa bezalako salbuespenak. Arratoiek denetarik jaten dute, hau da, orojaleak dira. Hirietan biltegiraturiko janariaz edo hondakinez elikatzen dira. Hilabete inguruko ernaldiaren ondoren, arratoiak bost eta hogeita bi kume bitartean erditzen ditu, gordeleku barruan jartzen dituena. Ezin hobeto orientatzen dira ilunpetan. Euren hezurduraren malgutasunak etxebizitzetan zulo estuetatik sartzea ahalbidetzen die. Euren zentzumenak oso garatuta daude, batik bat entzumena, usaimena eta dastamena. Ezin dituzte koloreak bereizi.

eta jardun…

Arratoi eta saguek beti eman izan digute nazka. Hala ere, barre eginarazi diguten istorio askotako protagonista izan dira sarri. Ezbairik gabe, marrazki bizidunetako izar handiak dira.

Badakizkizu pertsonaia hauen izenak edo zein filmetakoak diren?

5. Txirularia benetakoa zen?

Hamelingo Txirularia, batzuek benetakoa dela baieztatzen duten kondaira batean oinarrituta dago. Ezagut dezagun jatorrizko istorioa.

Hamelingo Txirularia alegia edo kondaira bat da, Grimm Anaiek jasoa, eta Alemaniako Hamelin hirian 1284ko ekainaren 26an gertaturiko ezbehar misteriotsua kontatzen du, hiria arratoiez beteta zegoenean.

Egun batean ezezagun bat agertu eta bere zerbitzuak eskaini zizkien herriko biztanleei. Sari baten truke berak arratoi guztietatik libratuko zituela esan eta herritarrek baietz esan zioten.

Orduan txirulari ezezagunak bere txirula jotzeari ekin eta arratoi guztiak euren zuloetatik aterata musika entzuten zen lekurantz abiatu ziren. Behin arratoi guztiak txirulariaren inguruan bilduta, hau oinez hasi eta arratoi guztiak bere atzetik joan ziren musikaren doinuarekin batera. Txirularia Weser ibairantz abiatu zen eta arratoiak bere atzetik itota hil ziren. Misioa beteta, gizona herrira itzuli zen bere saria eskatzera, baina herritarrek uko egin zioten ordaintzeari. Arratoi-ehiztaria, oso haserre, herria utzi zuen apur bat beranduago mendeku bila itzultzeko.

Herriko biztanleak elizan zeuden bitartean, gizonak berriz jo zuen bere txirulaz musika bitxi hura. Oraingoan umeak izan ziren, ehun eta hogeita hamar haur, musikarekin batera jarraitu ziotenak, eta herria utzita koba batetaraino eraman zituen. Ez zituzten inoiz gehiago ikusi. Txirulariaren kondairaren jatorria ez dago oso argi. Baina badago Hamelinen aspaldi ezarritako lege-ohitura bat debekatu egiten duena Hamelingo kale zehatz batean abestea edo musika jotzea, gertakizun mitikoaren biktimen errespetuz: Bungelosenstrasse kalean, “Txirulariaren Etxe” ondokoan. Musika daramaten desfile publikoetan,

ezkontza-prozesioak barne, musika-bandak jotzeari uzten dio kale horretara iristean eta behin igarota jotzen jarraitzen du.

Hamelingo txirulariaren hiria

Txirulariaren ipuinari esker Hamelin ezaguna egin zen mundu osoan. Hala ere,

hiriak leku ezin hobean, Weser ibaiaren ertzean, kokaturiko merkataritza-gune izatearen ondorioz bildu zuen aberastasuna. Hazkunde ekonomikoak etxe zoragarriak eraikitzea ahalbidetu zuen, ondorioz, Hamelin Weserreko Errenazimenduko harribitxi bihurtu zen. Hanautik Bremara doan Ipuinen Ibilbide Alemaniarrak taupadaka jartzen ditu ipuin eta saga zaleen bihotzak. Hamelingo txirularia nonahi agertzen da eta Münchhauseneko Baroiak istorio ospetsuak kontatu zituen Bodenwerderren, oso hurbileko hirian. Hamelinen dena dago oso hurbil eta leku interesgarri guztietara oinez irits daiteke. Alde Zaharra maitasun eta ahalegin handiz birgaitu eta konpondu zen. Ordubetean, gutxi gorabehera, ikus daiteke; denbora gehixeago duenak parada izango du egitura ikusgarria duten hareharrizko eraikin eder hauetariko gehiago ikusteko, XVI. mendetik XVIII.era artekoak, txirulariaren aztarnak jarraitzeko eta kale txikietako grazia eta hiri xarmangarri honetako giroa arnasteko.

JARDUERA: Hamelin, kondaira! Pentsatu…

Bazenekien Alemaniako Hamelin hiria, ia herrialdearen erdian kokatua, mundu osoan dela ezaguna Txirulariaren kondairari esker? Weserbergland eskualdean kokaturiko hiri historikoak Weser-Errenazimendu estiloan dituen eraikin ugariekin seduzitzen du. Bere erakargarritasun turistikoak Alde Zaharra, San Bonifazioren Katedrala eta Bungelosenstraße kalea dira, Txirulariaren kondairari esker ospetsu bilakatuta. Bazenekien kondairaren arabera haur guztiak koba baten barruan hil zirela? Bazenekien badagoela esaten duenik kondairaren jatorria herriko gazteak herritik beste lurralde batzuetara joatean dagoela?

eta jardun… Badakizu zer den kondaira bat? Bilatu hiztegian hitza eta horren esanahia. Eskatu zeure gurasoei edo irakasleari Kondairaren bat kontatzeko. Ikusiko duzu gertakizun misteriotsu eta fantastikoei buruz hitz egiten duten istorioak direla. Jolastu kondaira bat asmatzen. Idatzi eta gero kontatu gelan. Baina borobilean eserita egin, eta ezkerrean aldamenean duzun ikaskidearen belarrian konta ezazu. Berak, era berean, ezkerrean duen ikaskidearen belarrian kontatuko du. Eta horrela bukaeraraino. Azkenak ozenki kontatuko du berari kontatu diotena. Ikusiko duzue zein ezberdina den azkenekoa jatorrizkoarekin alderatuta. Hori da herri-ipuin eta kondairekin gertatzen dena, ahots batetik bestera igarota azkenean transformatu egiten dela. Horrela gertatzen da kondairekin.

Hamelin hirian gertatzen da istorio osoa. Bilatu nola deitzen diren bertako biztanleak eta zenbat diren. Irakurri hau eta itzuli: ““ich will Hameln im Sommer die Zeche zu sehen” Ondo eginez gero, ikusiko duzu alemanezko testu bat itzuli berri duzula, Hamelin hirian hitz egiten den oso hizkuntza polita. Itzultzeko nahikoa duzu hiztegi bat edo alemana dakien lagun on bat.

6. Nola heldu da ipuina gure garaira? Grimm Anaiei esker. Grimm Anaiak izenarekin Jacob Grimm eta Wilhem Grimm idazleak ezagutzen dira, bi anaia alemaniar, haurrentzako euren ipuinei esker ezagunak, baita euren “Hiztegi alemaniarra”, “Kondaira alemaniarrak”, “Gramatika alemaniarra”, “Mitologia alemaniarra” eta “Grimmen Ipuinak” lanen ondorioz ere.

Liburuzain, unibertsitateko irakasle eta Parlamentuko kide ere izan ziren.

1803an Grimm anaiak ahozko tradizioaren ipuinak biltzen eta lantzen hasi ziren “Haurrentzako eta etxerako ipuinak” liburuan, herrikoiki Grimm anaien maitagarriei buruzko ipuinak bezala ezagutzen dena. Eduki duen aparteko hedapenak ezbairik gabe lagundu du “Edurnezuri”, “Errauskiñe”, “Hansel eta Gretel” edo “Juan Ausarta” bezalako ipuinak ezagunak izan daitezen. Kasua askotan, bertsio idatziak ia erabat utzi dituzte alde batera ahozko toki-tradizioan bizirik jarraitzen zutenak. Grimm anaien ipuinak oso ezagunak izan dira hasieratik. XX. mendean euren ospea haur-literaturaren orokortzeari esker hazi zen. Animazio-zinemak hori baliatu du grimmdarren ipuinetatik abiaturiko marrazki bizidun batzuk pantailaratzeko; horrela, Walt Disneyek Edurnezuri eta zazpi ipotxak filma ekoiztu zuen 1937an eta 1950ean Errauskiñe.

2005ean zehar The Brothers Grimm estreinatu zen, Terry Gilliam zuzendari estatubatuarrak egindako filma.

JARDUERA: Kontadazu ipuin bat! Pentsatu… Bazenekien Grimm Anaien ezaugarri bat idaztean zuten muturreko gogortasuna zela? Eurek esaten zuten beraien ipuinak ez zeudela haurrei zuzenduta, baina umeak zirenez gehien irakurtzen zituztenak, goxatu egin behar izan zituzten. Esaterako, Hansel eta Gretelen ama amaordea izatera igaro zen, haurrak basoan uztea ez baitzetorren bat garaiko amaren irudi tradizionalarekin. Beste adibide bat Edurnezuriren jatorrizko bertsioan ikus daiteke, amaorde maltzurra gori-gorian dauden burdinazko zapatila batzuekin dantzatzera behartua baita hilda erori arte.

eta jardun… Erraz jarriko dizugu. Istorio bat asmatu behar duzu. Egin ipuin bat Grimm Anaiek egiten zuten bezala. Beraiek istorioak entzun eta gero euren erara idazten zituzten, horrela jaiotzen zen ipuina. Guk zailago jarriko dizugu. Hainbat hitz emango dizkizugu eta eurekin ipuin bat asmatu beharko duzu. Barregarria izango da ikaskide bakoitzak hitz berekin ipuin ezberdin bat sortzen duela ikustea. Horrela, artista bakoitzaren nortasuna ikusiko dugu. Ez du balio jada eginda dagoen eta emango dizkizugun hitzekin bat datorren istorio bat kopiatzeak.

Hitzak hauek dira:

7. Nola konposatzen da operarako musika? Badaukagu istorioa, orain musika behar dugu.

Hamelingo Txirularia operako konposizioa Iñigo Casalík egin du.

“Kaixo neska-mutilok:

herria, txirula, umea, zinegotziak, musika, egunsentia.

Iñigo Casalí naiz, “Hamelingo Txirularia” operako musikaren egilea. Gero ipuin klasikoetan oinarrituriko bi opera gehiago konposatu banituen ere (“Enperadorearen jantzi berria” eta “Ali Baba eta berrogei lapurrak”), honek lehenengoa izateko xarma du niretzat. Erronka handia izan zen, inoiz ez bainuen operarik konposatu. Abestiak, gabon-kantak, txirulaz jotzeko lanak eta hainbat instrumentutarako kontzertuak konposatu nituen (biola eta harizko orkestrarako kontzertua, txirularako kontzertua eta abar), baina, esan bezala, inoiz ez nuen une hartara arte opera bat bezain lan luze eta zailik konposatu. Zergatik “Hamelingo Txirularia”? Agian txirularia eta moko-txirula irakaslea naizelako (eskolan jotzen duzuena, baina afinatua eta doinu politarekin)Iruñeko Pablo Sarasate Kontserbatorioan eta ilusioa egiten zidalako nire lehen operak txirulari bati buruz hitz egiteak. Halaber, argudioa dinamikoa eta dibertigarria egiten zuten osagai ugari zituen opera iruditzen zitzaidalako. Koru asko zeuden (Hamelingo herritarrak eta arratoiak), pertsonaia dibertigarriak (Txirularia, alkatea, zinegotziak, Arratoi Handia,…) eta oso ikusgarriak gerta litezkeen egoerak, esaterako, arratoiak heltzen direnean, txirulariaren eta arratoien arteko borroka, Hamelingo herriaren oinazea txirulariak haurrak eramandakoan… Finean, batik bat dibertigarria izango zen opera bat egin nahi nuen. Zuek epaituko duzue helburua lortu zen ala ez. Espero dut gustatzea.”

Nolakoa da Casalíren musika?

Opera honetako musikak estilo anitz dauzka, une bakoitzean adierazi nahi denaren esanetara, hurbila, baina ez soila, eta aldi berean askotarikoa eta malgua. Une batzuetan zartzuela ekarriko digu gogora, beste batzuetan musikal baten zatia dirudi, beste batzuetan herri-ondaretik jasoa eta, nola ez, beste pasarte batzuk opera hutsa dira.

Aurretik eszena bat ikusi dugu, arratoiak agertzen direnekoa. Eta Iñaki Elizaldek idatzita ikusi dugu. Ikus dezagun orain nola jartzen dion musika Iñigo Casalík eszena horri.

JARDUERA: Honek soinua du! Pentsatu… Bazenekien Hamelingo Txirularia irudikatzean beti laguntzen dion txirula moko-txirula dela? Begira, hemen dituzu hainbat.

Baina ba al dakigu zer den moko-txirula? Moko-txirula alaka duen egurrezko haize-tresnen familiakoa da. Benetako moko-txirula batek ez du eskolan jotzen duzuenaren antz handirik. Hasteko, egurrezkoa da. Ezpel, udareondo, ebano, astigar, arrosa-makilazkoa,… izan daiteke. XVI., XVII. eta XVIII. mendeetako antzinako modeloetatik kopiaturiko txirulak dira, garai horiek izan baitziren instrumentu honen urrezko garaiak. Bere soinua eztia da eta afinazioa gelan jotzen duzuenarena baino askoz hobea. Beraz, instrumentu gisa moko-txirulaz hitz egiteko abiapuntua nahiko ezberdina da. “Mokokoa” deitzen zaio buruak duen formagatik (soinua sortzen den instrumentuaren goiko aldeak, putz egiten deneko lekuak, txori baten mokoarekin duen antzagatik. Aurki ditzakezuen beste izen batzuk hauek dira: Recorder (ingelesez), Flauto (italieraz) edo Blockflöte (alemanez).

Denok ezagutzen duzuen beste txirula zeharka-txirula da, hau da, “zeharkatua”, mokokoaren bestelako teknikaz jotzen dena. Zeharkakoa instrumentua lurrarekiko ia paralelo dagoela jotzen da, mokokoa, ordea, bertikalki. Zeharkako txirulan soinua alakan (instrumentuaren goialdean dagoen zulo borobila) putz eginez sortu behar da, modu berezi batean aire zutabea puska dadin, eta horrela sortzen da soinua. Moko-txirulan soinua eginda dago. “Moko” barruan putz baino ez dugu egin behar eta aire zutabea zuzenean izango da gidatua kanaletik alakaraino (hondoratu eta forma zorrotza duen zati hori), eta bertan sortuko da soinua.

Moko-txirularen familia oso zabala da. Ohikoenak gizakion ahotsak bezala deitzen direnak dira: sopranoa (altuena), altua (apur bat handiagoa, eta beraz, apur bat baxuagoa), tenorra (zeharkako txirula baten neurrikoa) eta baxua (handiena talde honen barruan). Baina badaude lau hauek baino moko-txirula handiagoak eta txikiagoak ere. Txiki eta alturantz (txirula sopranotik abiatuta) “sopraninoa” (apur bat txikiagoa eta altuagoa) eta “garklein” (hain txikia non ia hatzak sartzen ez diren) ditugu. Handi eta baxurantz, baxu txirulatik abiatuta, lau txirula ditugu: baxu handia, azpibaxua fa-n, azpikontrabaxua do-n eta, azkenik, azpikontrabaxua fa-n (bi metro baino gehiagoko garaierarekin). Ikusten duzuen bezala, familia guztia erabilita talde bat egingo bagenu, hamar instrumentu ezberdin izango genituzke. Onena da bat jotzen jakinez gero, denak jotzen jakingo duzula, teknika bera baita. Horregatik dira familia berekoak. Antzeko zerbait gertatzen da zeharkako txirula eta piccoloarekin, edo oboea eta adar ingelesarekin, edo fagota eta kontrafagotarekin, edo klarineteen neurri ezberdinekin.

Instrumentu asko daude moko-txirularen antzekoak. Ez dira berdin-berdinak, baina soinua sortzeko era lehen azaldu dizuedan bera da. Instrumentu hauetariko batzuk hauexek dira: Txistua, Erdi Aroko hiru zuloko txirula, sei zuloko txirula (musika zeltan oso tipikoa) edo okarina. Agian moko-txirularen seniderik soil eta antzinakoena futbol-zelaietan entzuten den bat eta ziurrenik gizon prehistorikoek elkarri deitzeko erabiliko zutena da. Oso sinplea baina garrantzitsua da, bertan oinarrituta garatu baitziren gainerako txirulak. Zertaz ari natzaizue? Bai, bai, txilibituaz.

Normalean moko-txirularen familiarekin jotzen den musika XV. eta XVIII. mendeen artean konposatu zen. Mende horietan bi musika-estilo garatu ziren: Errenazimendua (XV. eta XVI. mendeetan) eta Barrokoa (XVII. eta XVIII. mendeetan). Bach, Vivaldi, Handel, Telemann, Corelli, Purcell eta abar bezalako musikari ospetsuek musika zoragarria konposatu zuten moko-txirulaz jotzeko.

XX. mendean ere konposatu da instrumentu honekin jotzeko musika ugari eta oso ona. Ikusten duzuen bezala, oso instrumentu soila badirudi ere, historia luzea du, eta ugariak dira berarekin musika ona egiteko aukerak, bakarka zein lagunduta. Ez da beste edozein instrumentu baino hobea edo okerragoa, errazagoa edo zailagoa. MOKO-TXIRULA da.

eta jardun…

Hemen dituzu hiru konpositore oso ospetsu. Bilatu nortzuk diren liburu eta entziklopedietan eta idatzi euren biografiak. Gero, bakoitzak moko-txirularekin egindako konposizioen zerrenda bat egin dezakezu.

Gainera, oso jolas dibertigarria proposatuko dizugu. Aurkitu bost ezberdintasun beraien irudi hauen artean. Erraza irudituko zaizu marrazkiak oso ezberdinak direlako, baina adinari, sinpatiaren keinuari eta abarrei erreparatu behar diezu. Gero bilatu bost gauza berdin. Baietz aurkitu. 8. Nolakoa da opera barrutik?

Badaukagu jatorrizko ipuinean oinarrituriko istorioa libretoan jasota. Badaukagu musika. Orain operaren muntaia sortu beharra daukagu: eszena.

Hori eszena-zuzendariaren eta talde artistikoaren lana da.

Pablo Ramos, eszena-zuzendaria. 1980an ibili zen antzerki-zuzendari lehen aldiz Oscar Wilderen “Salome” lanarekin, Valentin Redinek zuzenduta, El Lebrel Blanco taldean, eta hainbat muntaia egin zituen talde horrekin 1987ra arte. Ondoren Iruñeko Udalak ekoizturiko hainbat lanetan eta Gayarre Antzokiko Konpainia Titularrean aritu zen. 2000. urtetik Nafarroako Gobernuaren eskola-kontzertuetako narratzaile taldeko kidea da. Antzerki-zuzendaritzara 2000. urtean egin zuen jauzi, Koribantes taldearekin Molierren “El enfermo imaginario” lana estreinatuta. 2001ean M. Veigaren “Recreo” zuzendu zuen, Iluna Teatrorekin, eta “Entremeses de Cervantes” Koribantesekin. 2002an NUPko Antzerki-gelaren ardura hartu zuen eta horrekin Zorrillaren “Don Juan Tenorio” estreinatu zuen Gayarre Antzokian.

2001eko abenduan Iñigo Casalíren “Hamelingo Txirularia” opera zuzendu zuen, eta ondoren harekin aritu zen elkarlanean “Hansel eta Gretel” musika-ipuinean, Kursaalean estreinatu zena, baita “Enperadorearen jantzi berria” opera komikoan ere, Nafarroako Ganbera-Opera inauguratu zuen muntaian, bera erakunde horren sortzaile izanda. 2000tik Guy Pepuschen “The Beegars opera”, Hunperdinken “Hansel eta Gretel”, Casalí-Valdesen “Ali Baba eta berrogei lapurrak” eta Casalí-Valdesen “Hamelingo Txirularia” operak zuzendu ditu. 2009ko apirilean Passion zuzendu zuen, Iruñeko Katedralean antzezturiko ikuskizuna.

Hemen dugu, beti bezala, alde egiten…

“Hamelingo Txirularian” opera bateko funtsezko musika-osagaiak (obertura, interludioak, instrumentalak, errezitatiboak, koruak, ariak, duoak, laukoteak, kontzertanteak,…) eta dramatikoak agertzen dira, antzerkiko osagai nabarmenak dituen heinean. Ipuin tradizionalak osagai hauek ezin hobeto garatzeko aukera eskaintzen du, mundu guztiak ezagutzen duen istorioa delako eta bertan publiko ororentzako une musikal, dramatiko, umorezko eta ikusgarriak sartzen direlako.

Muntaiak, NGOk beti egiten duen pertsonaien definizioaren aldeko

apustua egiten du. Pertsonaia horiek eszenaren errealismoaren eta musikaren magiaren artean mugitzen dira. Partituraren mende mugimendu eta koreografien arabera mugitzen dira, baina euren pertsonaia-izaera hutsaldu gabe. Musikak definitu eta mugimenduan jartzen ditu, testuak zentzua ematen die.

Horrelakoa da, beraz, gure “Hamelin” berria. Eszenografia iradokitzailearen aldeko apustua egin duen lana da, forma eta materialen soiltasuna aukeratuta eta argiztapen oso teatralak lagunduta, pertsonaia hauen jokabidea pixkanaka eremu publikoetan zein euren etxeetako intimitatean erakusteko, ipuinetan hain adierazgarria den efektu magikoa bilatuta.

Ekintzaren leku ezberdinak magiazko truku handi bat balitz bezala deskubrituko dira. Eta eszena-mugimenduak ipuinek lo egiten duteneko

ametsetik ateratako protagonistak gisa aurkeztuko ditu: mugarik gabe, irudimenaren mugaraino eramanda eta partituran zehar hegan. Honekin guztiarekin badugu Hamelin. Txikienentzat eta helduen gorputzetan ezkutatzen diren haur guztientzat.

JARDUERA: Ekin operari!

Pentsatu… Bazenekien operan “istorio bat ahalik eta argien kontatzea” bi pertsonaren erantzukizuna dela, eszena-zuzendariarena eta orkestra-zuzendariarena? Azken hau da erregulatu eta harmonizatu egiten duena, baita emanaldietan zehar ere, eszena-zuzendariak dagoeneko eszena-emaitzetan berehalako eraginik ez daukanean.

eta jardun…

Begiratu arretaz argazki hau eta idatzi paper batean iradokitzen dizun guztia. Asmatu zein istorio kontatzen ari den zure ustez. Aztertuz zoazen heinean gakoak emango dizkizugu:

1. - Opera bat dela esango dizut. 2.- Egilea alemaniarra zela. 3.- Operako gaia mitologia germaniarrean oinarrituta dago. 4.- Argazkian agertzen diren hiru emakumeek ibai handi bateko altxorren hiru izaki mitologiko zaindari irudikatzen dituzte.

Jolasa ez da asmatzea. Zaila da. Jolasa da jakitea halako eszenaratzearen bidez jakin daitekeen zein obra den.

Esan egingo dizugu: Wagnerren Rhineko urrea da eta Nibelungoen eraztuna tetralogiaren baitan dago Valkiria, Sigfrido eta Jainkoen Gainbeherarekin batera. Baina bitxikeria da muntaia “La Fura dels Baus” izeneko talde batena dela. Eurak abangoardia dira eszenari dagokionez. Ikuskizuna ulertzeko euren moduak eskema guztiak hautsi ditu. Lortu talde horren operen bideo batzuk eta gelan ikus ditzakezue. Ziur ez duzuela begirik kliskatu ere egingo…

9 . Nork abesten du operan?

Behin istorioa eta musika izanda eta lekua, hau da, dena gertatuko den tokia, sortuta, jantziak prest eta argiztapena diseinatuta, baita pertsonaiak definituta ere, abestu egin behar dute, denak abeslariak baitira.

Lehenenik koru bat. Arratoien koru bat, tente asko.

Kantuan koru, koral edo ahots-taldea ahots-musika pieza bat era koordinatuan abesten duen pertsona-talde bati deitzen zaio. Lan abestuen edo ahotsaren esku-hartzea behar duten lanen antzezpen-bitarteko kolektiboa da.

Orain bakarlariak behar ditugu, hainbat ahots motatan banatuta:

• 1. Sopranoa, emakumearen ahotsik altuena da. Bere erregistroa Do4 eta La5-en artean dago. Txirularian Alkate andrea sopranoa da.

• 2. Ez da hain ahots arrunta; bere erregistroa sopranoaren eta kontraltoaren artean dago.

• 3. Kontraltoa, emakumeen ahots baxua da. Bere erregistroa Fa3 eta Re5-en artean dago.

• 4. Tenorra, gizonen ahotsik arrunt eta altuena da. Si2 eta Sol4-ren artean egon ohi da. Alkatea tenorra da Txirularian.

• 5. Baritonoa, gizonen ertaineko erregistroa duen ahotsa da, bere erregistroa baxuen eta tenorren artean dago. Eta Sol2 eta Mi4-ren artean kokatzen da. Txirularia baritonoa da.

• 6. Baxua, gizonen ahots baxua eta ez oso ohikoa, bere erregistroa Mi2 eta Do4-ren artean dago. Zinegotzietariko bat, Bartabas, baxua da.

Hamelingo Txirularian koruak abesteko moduaren erakustaldi bat da Merkatuko plazan daudenean eta Hamelinen eguna egunero argitzen duela baieztatzen dutenean. Horrelakoa da musika-une hau.

JARDUERA: Soy un cantante!!! Pentsatu… Bazenekien abeslari guztiek ezin dituztela opera guztiak abestu? Abeslari bakoitzak, dela tenorra, dela baritonoa, sopranoa edo mezzosopranoa, errepertorio bat aukeratzen du, daukan ahotserako egokiak diren opera-kopuru bat.

Hemen dituzu lau adibide:

Juan Diego Flórez. Perun jaioa. Tenor liriko-arina, beraz, bere errepertorioan Donizetti, Rossini, Bellini, Cimarosa, Mozart edo Verdiren operak daude.

Bigarrenik Carlos Alvarez dugu. Malagakoa. Baritonoa izanik Mozart, Verdi edo Rossini bezalako egileen lanak abesten ditu.

Emakumezko ahotsetan Angela Giorgiu daukagu. Errumaniarra eta soprano lirikoa da. Errepertorio italiarrean eta frantsesean aditua da eta, batik bat, Verdi eta Puccinin.

Hemen duzue Cecilia Bartoli. Italiarra da eta bel cantoko ahotsik garrantzitsuenetarikotzat eta Giocchino Rossinin benetako aditutzat dute. Bere errepertorioan Haendel, Scarlatti eta Mozarten operak ere badaude.

eta jardun… Ahots bakoitza bere lekuan. Antolatu bi zutabetan, emakumezkoena bata eta gizonezkoena bestea, eta altuenetik baxuenera honako ahots-mota hauek:

Entzun ez duzun ahotsik badago, hartu hiztegi bat eta ikasi nolakoa den.

Operan, Txirularia baritonoa da. Baritono-ahotsaren baitan aldaerak daude:

• Baritono dramatikoa. Indar nabarmeneko ahotsa, emaitza onekin baritono-erregistro orotan, bereziki eremu baxuan. • Baritono verdiarra. Ahots indartsu eta adierazkorra, eremu altuan mantentzeko gaitasun handiarekin. • Baritono liriko edo noblea: Ahots nahiko arina, zabala eremu altuan. • Baritono arin edo abeslaria: Ahots baxua, indartsua altuetan eta, alderatuta, oso ahula baxuetan beraietan. • Baritono buffoa: Baritono arinak paper komikoetan jasotzen duen izena.. • Martin baritonoa: Ahots mistoa da, baritonoa hedapen aldetik eta tenorra kolore eta arintasun aldetik. Hau da, Do eman gabe tenorraren eremura iristen den baritono-ahotsa da.

Baina txirulari gizajoak ezin du bere ahotsarekin zati interesgarrienetariko bat abestu, hain zuzen umeek antzezpen bakoitzaren ostean abesten dutena: arratoien dantza.

Ñic, ñaca, ñaca, Ñaca, ñaca, Ñic, ñic, ñaca, ñaca, Ñic, ñic, ñic.

Sopranista, baxua, spinto tenorra, mezzosopranoa, kontratenorra, sopranoa, baritonoa, tenor dramatikoa, kontraltoa, soprano arina, baritono dramatikoa, soprano lirikoa.

Gelan eta txirula eztiaz jo arratoien kanta. Erraza da. Partitura gida honetan aurkituko duzu. Batera jo eta abes dezakezue.

Ñic Ñaca hitzak Iñaki Elizaldek asmatu zituen uste zuelako modu honetan publikoak ulertuko zuela arratoiek onomatopeiak deitzen diren soinu horiekin hitz egiten zutela; onomatopeia da hitz bat erabiltzea hitz horren ahoskerak deskribatzen duen soinua imitatzeko. Esaterako, “txirrin”, txirrinaren soinua imitatzen du. Egin ezagutzen dituzun onomatopeien zerrendarik luzeena. 10 gutxienez jakin behar dituzu. Pista bat: bilatu animalien artean. Orain, arratoien abestia hartuta. saiatu animaliaz aldatzen eta arratoi baten ñik ñaka ñak beharrean beste animalia batenarekin abesten. Hemen duzu adibide bat.

Txi, txio, txio, txio, txio Txi, txi, txio,txio, Txi, txi, txi..

Orain zeu…

10. Nork jotzen du operan?

Prestatu den guztia distira osoz ondo baino hobeto entzun dadin, Txirulariaren partitura joko duen orkestra bat behar dugu. Hemen dago orkestra:

Hamelingo Txirularian hamazortzi atrileko musika-talde bat dago, hau da, Nafarroako Ganbera-Opera osatzen duten 18 musikari.

Orain instrumentuak aurkeztuko dizkizuegu apur bat hobeto ezagut ditzazuen.

• Hari-instrumentuak:

Biolina: Hari-instrumentuen arteko txikiena da. Biola: Egun ezagutzen dugun biola XVI. eta XVII. mendeen artean sortu zen. Biolina baino zertxobait handiagoa da. Txeloa: Biolontxelo edo txeloa. Hariak arku batekin igurtziz jotzen da. Kontrabaxua: Hau handiena da. Normalean lau hari ditu, goranzko laugarrenek afinatuta. Familia honetako instrumentuek beren harien bibrazioaren ondorioz sortzen dute soinua. Hiru modutan egin daiteke. Haria igurtziz, biolina, biola eta txeloan bezala; haria joz, pianoan bezala, eta haria matxardez helduz, harparen kasuan. Hemen hari igurtziko instrumentuak baino ez daude.

• Haize-instrumentuak:

Soinua tutu baten barruan bibratzen duen aire zutabearen bidez sortzen da. Bi motatakoak izan daitezke: egurrezkoak eta metalezkoak.

Egurrezko haizekoak: Horrela deitzen dira tradizionalki egurrezkoak zirelako. Zeharkako Txirula: Txirulak ez dira metalezkoen familiakoak, baizik eta egurrezkoena, antzina material horrekin egiten baitziren. Oboea: Oboe izena hautbois-etik dator, “egur garaia, altua”. Oboea, jotzeko zailenetakoa dela uste da. Fagota: Fagotak mihi bikoitza du. Gutxi gorabehera 156 zentimetroko garaiera eta 250 zentimetroko luzera du. Klarinetea: Mihi soileko instrumentua, egurrezkoen artean hedapenik handiena du, hau da, nota baxuagoak eta altuagoak egin ditzake.

Metalezko haize-instrumentuak:

Tronpeta: Instrumentu honek airea bertatik botatzeko ahokadura bat eta notak sortzeko balio duten hainbat pistoi ditu.

Tronpa: Instrumentu hau antzinakoenetariko bat da. Martxak egiteko eta zaldiz ibiltzeko erabiltzen zelako egin zen borobila, erabilera errazte aldera. Tronboia: Pistoiak erabili beharrean haga bat erabiltzen duen metalezko instrumentu bakarra da. Bere ahokoa tronpeta batek duenaren antzekoa da.

• Perkusio-instrumentuak:

Hemen afinatu eta afinatu gabeak ditugu: Orkestrako afinatuen artean hauek ditugu: Tinbala: Kobrezko edo beirazko zuntzezko kaikua da, tenkaturiko larruzko edo plastikozko adabaki batek estalita. Talka-platera: Metalezko bi disko dira, erdian zulo bat dutela eta larruzko diadema baten bidez heltzen direnak. Soinua sortzeko bata bestearen kontra jotzen dira. Goitik behera edo ezkerretik eskuinera egin daiteke.

Jarduera: Txirulariak gara!

Pentsatu… Bazenekien musikariak oso serioak direla egiten dakitena, musika, alegia, egiterakoan, baina aldi berean oso dibertigarriak eta harrigarriak direla? Esaterako, txirulari batzuek burutazio bikainak dituzte. Badago bere buruari Muy Real, Ilustre y Venerable Orden de los Caballeros del Traverso deitzen dion talde bat Espainiako txirulari onenetariko batzuk biltzen dituena, eta euren topaketak otordu oparoez eta kontzertuez ospatzen dituzte. Peñaranda de Dueroko Gazteluan biltzen dira zaldunak izendatzeko, antzinako zalduntza-ordenek bezala, eta Claudi Arimany izena duen Maisu Handia ere badute. Beraiei buruz gehiago jakin nahi duzu? Begiratu Interneten helbide hau: www.caballerosdeltraverso.com

Badaude Cecilia Muñoz argentinarra bezalako emakume txirulari bikainak ere, berak honela azaltzen du nola jo behar den txirula:

Txirula jotzeko jarraibideak:

1. Txirula bat eduki behar duzu (bestela, “txirula bat nahi dut” oihukatzeari ekin”).

2. Ireki kutxa (oso garrantzitsua da, kutxa itxita egonez gero, airea ez baita ondo iristen tutura).

3. Instrumentua osatu behar duzu bere zatiak kontuan izanda: burua, gorputza eta oina. Jakina, burua goian doa, gorputzak jarraitzen dio eta azpian oina jartzen da (arraroa litzateke oina buruan daukan txirula bat ikustea).

4. Arnasa ooooooooooooooooooooooooooooooso sakon hartu behar duzu.

5. Buruan dagoen zulotik botila bati egiten ariko bagintzaizkio bezala egin behar duzu putz.

6. Putz egin bitartean etengabe eta biziki mugitu hatzak.

7. Ez ahaztu arnasa berriz hartzeaz airea bukatutakoan (hau ere oso garrantzitsua da).

8. Instrumentuaz maitemindu eta ez utzi inoiz gehiago.

Dibertigarria, ezta? Bada, begira nola kontatzen dituen txirularekin izandako hastapenak, agian nahiko duzu bere pausoak jarraitu:

“Bazen behin Cecilia izena zuen 5 urteko neskatila bat. Abenduaren 8 batean, urtero bezala, Gabonetako zuhaitza jartzen ari zen bere ama eta bere nebekin (neskatilaren nebekin, ez amarenekin!). Armairu goitik zuhaitza apainduko zuen izarra ateratzerakoan, Ceciliak ikusi zuen txokoetariko batean eta itzalen artean aurretik ikusi ez zuen musika-tresna bat zegoela. Beti bezain kuxkuxero, neskatilak tresna hartu zuen, eta harrituta, bere amonarena izan zela entzun zuen.

Gabon haietatik Ceciliak bide luze eta eder bati ekin zion musikaren eskutik. Une hartan ez zuen irudikatzen bide hark hain leku urrunetara eramango zuenik: bere hiriko lehen Kontserbatorioan hasi, Buenos Airesen, Txileko Santiagotik eta Salzburgotik igaro eta Basilearaino iritsi, bertan bizi baita, oraindik musikarekin eta oraindik munduan zehar zein leku eta lagun dituen zain jakiteko ikusmin berarekin...”

Hobeto ezagutu nahi baduzu, Interneteko orrialde honetan aurkitu ahal izango duzu bakarlari jotzen duen taldearekin: Laboratorium. Orrialdea hauxe da: www.ensemblelaboratorium.com

eta jardun… Ikusteko zein dibertigarriak eta zoroak diren musikariak, bi txirulariri, Cecilia Muñozi eta Iñigo Casalíri, bost galderari erantzuteko eskatu diegu:

A. Zer egingo zenuke zapata batean arratoi bat topatuko bazenu?

B. Zein bost abesti sartuko zenituzke zure “abesti-liburuan”?

C. Egungo zein hiru pertsonaia iruditzen zaizkizu pailazo-sudur bat eramateko bezain dibertigarriak?

D. Hamelingo Txirularia bazina, zer eramangozenuke txirulaz betiko desagertzeko?

E. Arratoitxo batek zerbait esango balizu belarrian, nolakoa uste duzu izango litzatekeela berea hotsa? Eta hizkuntza?

1.- Lehenengo erantzun zuk galderoi.

2.- Eurek ere erantzun dituzte. Orain, ondo ezagutzen dituzula uste baduzu, erantzunak jarriko dizkizugu, baina norenak diren esan gabe, zuk asmatu beharko duzu Ceciliarenak edo Iñigorenak diren. Jarri amaieran Cecilia, eta zure ustez bere erantzunekin bat datozen hizkiak, eta gauza bera Iñigorekin.

Zer egingo zenuke zapata batean arratoi bat topatuko bazenu?

A. Zapata jarrita edukiko banu, zola berraztertuko nuke, agian ez naizelako konturatu zulo bat daukadala. Oraindik jantzita izango ez banu, barkamena eskatuko nioke zalantzarik gabe jasaten ariko litzatekeen usain txarragatik.

Erantzun egokiak: Cecilia a-b-a-b-b, Iñigo b-a-b-a-a

B. Gazta zati bat emango nioke ez nahasteko zapatarekin. Zein bost abesti sartuko zenituzke zure “abesti-liburuan "?

A. 1. Tomás Luis de Victoriaren “Requiem”-eko “Kyrie”. 2. Vivaldiren “Do Handian jotzeko moko-txirula sopranino kontzertu”-ko “Adagioa” 3. J.S.Bachen “Brandenburgoko 4. Kontzertu”-ko Lehen mugimendua 4 Handelen “Mesías”-eko “For unto us a child is born” 5. Mike Oldfielden “Moonlight shadow”..

B. 1. El niño canibal. 2. El matecito de las siete. 3. Siempre y cuando... 4. La luminosa. 5. Como la cigarra.

Egungo zein hiru pertsonaia iruditzen zaizkizu pailazo-sudur bat eramateko bezain dibertigarriak?

A.

1. Pablo Ramos Requetibate

2. Berrietako eguraldi-iragarlea.

3. Schumacher (ez da dibertigarria, baina pailazo-sudurrak

ondo emango lioke bere Ferrariari eta, gainera, gogor

galgatzean har lezakeen kolperen bat geldi liezaioke).

B.

1. “Les luthiers”.

2. Homer Simpson.

3. Andreu Buenafuente

Hamelingo Txirularia bazina, zer eramango zenuke txirulaz betiko desagertzeko?

A. Inbidia

Gorrotoa Berekoikeria Kaskarkeria Integrismoak Ankerkeria

B. Pareko auzokoa, errefautxo-zopa eta eskolara joan beharreko astelehen goizak.

Arratoitxo batek zerbait esango balizu belarrian, nolakoa uste duzu izango litzatekeela bere ahotsa? Eta hizkuntza?.

A. Oso ahots altua litzateke, beti egongo balitz bezala gutaz,

gizakioz, barre egiten, eta gauza dibertigarriak esango lizkidake. Esaterako, hurrengo hamar minututan egingo dituen bihurrikeriak kontatuko lizkidake.

B. Hori lekuaren arabera da, jakina! Demagun Alemanian

nagoela, arratoi oso sendoa eta ahots oso baxukoa litzateke, eta oso serio zerbait aginduko lidake alemanez… Frantzian egongo banintz, ordea,oso arratoitxo dotorea eta ahots altukoa litzateke (are altuagoa hitz bakoitzaren amaieran), eta jakina, frantsesez esango lidake zerbait… Era berean, Argentinan, arretaz so eginez, zera esango ligukeen arratoitxo bat topa genezake: “eta… nola zabiltza, txe!”

3.- Azkenik, begiratu ea zure erantzunak eurek emandakoen oso bestelakoak diren. Ez dio axola horrela bada, oraindik baduzu TXIRULARI ona izatea. Animo!

Bide batez, ezetz asmatu nor den nor argazkietan?