Haçlı Seferleri

Üstte: Kiliselerin tahrip edilmesi. Ortada: Yahudilerin başlarınınkesilmesi. Altta: Şövalyelerin Hıristiyan bölgelerini yağmalaması

Haçlı Seferleri ya da Haçlı Akınları, 1096-1272 yıllarıarasında, Avrupalı Katolik Hristiyanların, Papa'nın talebive çeşitli vaatleri üzerine, genellikle Müslümanların elin-deki Orta Doğu toprakları (Kutsal Topraklar) üzerindeaskeri ve siyasi kontrol kurmak için düzenledikleri akın-lar bütünüdür.

1 Gelişimi

1.1 Haçlı Seferi Düşüncesinin Doğuşu

Haçlı Seferleri’nin fikir babası aslında İspanya vePortekiz’den Müslümanların atılması için başlatılan “Re-conquista (Yeniden Fetih)" hareketidir. Müslümanlarİspanya ve Sicilya’da hakimiyet kurmuşlardı. İber yarı-madasında bulunan Hıristiyan krallıklar ortak düşmanMüslümanların elindeki şehirleri almak için başlattıklarıhareket 9. yy’dan 15. yüzyılın sonuna kadar sürmüştür.[1]

Aslında 1086 yılında Papa VII. Gregorius Doğu’ya birhaçlı seferi yapma düşüncesindeydi fakat bu halefi II. Ur-banus’a nasip olacaktı. 1071 Malazgirt Zaferi’nden sonraAnadolu bir Türk akınına uğramıştı ve Selçuklu Türklerigüçlü bir hakimiyet kurmuşlardı. Suriye ve Filistin’i dahiele geçiren Türkleri Hıristiyan dünyası tedirginlikle izle-mekteydi. Politik başarıları ile bilinen Bizans imparatoruI. Aleksios Komnenos Türkler’e karşı Papa’dan yardım is-tedi. Papa bu talebi kabul etti fakat onun amacı Bizans’ayardımdan çok Doğu topraklarını ve Kudüs’ü ele geçir-

Clermont Konsili (1095)

mek, Papalığın görüşlerini benimsemeyen “Heretik” Do-ğu Hıristiyanlarını kontrol altına almak ve Avrupa’nıniçinde bulunduğu krizden kurtulmasını sağlamaktı.[2]

Çünkü 1094 senesi şiddetli kuraklığın getirdiği açlık vesefalet, salgın hastalıklar ve artan nüfus gibi problem-ler ile Doğu’yu Batı’nın gözünde âdeta cennet halinegetirmişti.[3] 1095’te toplanan Clermont Konsili’nde, Pa-pa Hıristiyanları Kudüs’ü ve doğu topraklarını ele geçir-mek özellikle havarilerin yaşadığı yerlerin ve onlara aitkalıntıların Sarazen Müslümanların elinden kurtarılmasıiçin yapılacak kutsal savaşa davet etti.[4] Dünyevi ve uh-revi pek çok vaatte bulunarak onları Haçlı Seferi’ne ik-na etti. Kilise sadece dini bir kurum değil aynı zamandageniş toprakların yöneticisi siyasi bir otoriteydi. Avrupatoplumu feodal ailelerin birbirleriyle savaşları ve şöval-yelerin adeta terör estirdiği büyük bir buhran içindeydi.Bu sefere katılacak kontlar ve dükler için öncelikli hedefmaddi çıkarlar ve yeni topraklara sahip olmaktı.Böylece Fransızlar, Normanlar, Lombardlar gibi pek çokmilletten teşekkül bir ordu oluşturuldu ve bunlar 1097’deİstanbul önlerine geldiler. I. Aleksios Komnenos gördü-ğü bu devasa silahlı birlikler karşısında büyük bir endi-şeye kapılmıştı. Onların kendi topraklarından geçmesineizin vermedi ve onlara: “Eğer Antakya'yı bana vereceği-nize dair yemin etmezseniz İslâm ülkelerine gitmek üzere

1

2 2 BİRİNCİ HAÇLI SEFERİ 1096-1099

Boğaz'ı geçmenize izin vermem” dedi. Aslında maksadıHaçlıları İslâm ülkelerine gitmeye teşvik etmekti.[5]

2 Birinci Haçlı Seferi 1096-1099

Kudüs’ün düşmesi

Kutsal Toprakların Fethi amacıyla başlatılan Birinci Haçlı Se-feri'ndeki Antakya (Antiokheia) Kuşatması'nın (Ekim 1097-Haziran 1098) temsili maketinde Haçlı şövalyeleri.

2.1 Clermont Konsili ve Birinci Haçlı Se-ferinin başlaması

Birinci Haçlı Seferi (1096-1099) katılan ordularınmiktarı ve sonuçları bakımından en önemli olan Haç-lı Seferidir.[6] Birinci Haçlı Seferi'nin 1096 yılındaClermont'da toplanan kilise konsilinde Papa II. Ur-ban (Urbanus) tarafından başlatıldığı kabul edilmekte-dir. 1095 yılında Clermont'da toplanan kilise konsiliinde

Papa II. Urban (Urbanus) ve fanatik Keşiş Piyer (Pier-re L'Ermit) tarafından teşvik edilmiştir. Ama bu seferekatılmak için Hristiyan Avrupa yüzeyinde propaganda-nın yapılması ve Haçlı askerlerinin toplanması bir yıldanfazla almıştır. Bu sefer genellikle dalga dalga gelen bazı-ları sırf din aşkına savaşmayı gözüne alan çeşitli sınıftanhalktan oluşan bir grup halinde; diğerleri ise çok düzenlisoylu kişiler tarafından profesyonel askerî birlik şeklindekomuta edilen ordularla gerçekleştirilmiştir. Birinci Haç-lı Seferi'nin genel olarak başlangıç ve birkaç ana safhadanoluştuğu kabul edilir.[6]

2.2 Halkın Haçlı seferi

Birinci Haçlı Seferi'nin ilk ana safhasına köylü haçlı se-feri veya halkın haçlı seferi denmiştir. Bu sefere katılanHaçlılar ordusu daha çok din aşkına savaşmayı göz al-mışlardan oluşmuştu. Haçlılar halk kitlelerine bağlılar-dan oluşmaktaydı; asiller ve profesyonel askerler bu sefe-re katılmamayı tercih etmişlerdi. 1 Ağustos 1096'da yo-la çıkan bu ordunun başında fanatik dindar Keşiş PierreL'Hermit bulunmaktaydı. Bu Haçlılar arasında gayet çoksayıda hiç savaş deneyimi olmayan erkekler ve hatta buhaçlılar güruhu çok sayıda tecrübesiz genç, çocuk vekadın ihtiva etmekteydi. İznik üzerine doğru yürürkenYalova civarında Selçuklu orduları tarafından yenilip im-ha edildi.[6]

2.3 Baronların Haçlı Seferi hazırlıkları veKonstantinopolis’ten sefere başlama

İkinci gruba Baronların Haçlı Seferi adı verilir; çünküAvrupa soyluları tarafından komuta edilmiş ve profesyo-nel ağır zırhlı şövalyelerle donanmıştı.Bundan sonra Haçlı Ordusu’na katılacak daha profes-yonel Güney İtalya Normanları, Lorraineliler, Fransızşövalyelerden oluşan büyük bir ordu 1097’de İstan-bul önlerine geldi.Komutanları arasında Aşağı LorenliGodfrey de Bouillon, kardeşi Baudouin Boulognelu, ku-zeni Baudouin Bourglu, Normandiya Dükü Robert, Nor-man Boemondo Tarantolu ve kuzeni Tancredi, Toulo-use Kontu Raymond St. Gilles, Flandra Kontu II. Robert,Fransız kralının kardeşi Hugh Vermandoislı gibi Fran-sa'nın, Burgundi'nin ve Güney İtalya'nın önemli soylularıbulunmaktaydı.[6]

Avrupa'nın belirtilen alanlarında bu ordular toplanmak-tayken özellikle Almanya'da Yahudiler aleyhine bir bü-yük pogrom başlatıldı.Bu Haçlı orduları iaşe ve hayvan yemi bulmak için yollarıyakınlarında bulunan yerleşkelere büyük zararlar verme-ye başladılar. Örneğin Macaristan'da verdikleri zararlardolayısıyla oradaki idareci güçler bu Haçlı ordularına hü-cumlar yaptılar. Bu Haçlı ordusu Bizans İmparatoru tara-fından Balkanlarda iaşe satın almak için pazarlar, kampalanı ve, çoğu Türk dili konuşan, Peçenek asıllı paralı as-

2.5 Antakya Kuşatması 3

kerlerden oluşan Bizans ordusu tarafından refakat sağla-narak kontrol edilmeye çalışıldı.[6]

Kafile kafile Konstantinopolis'e erişen bu grup Haçlı or-dusunda bulunan soylu Haçlı komutanlar Bizans İmpa-ratoru I. Aleksios Komnenos'a sadakat yemini ettiler veellerine geçirecekleri eski Bizans topraklarını tekrar Bi-zans idaresine vereceklerine ant içtiler. Bu Haçlı ordusuBizans tarafından Anadolu'ya geçirildi ve yanlarına “Ta-tikios” adlı bir Türk asıllı Bizans generali komutasındabir Bizans refakat ve kılavuzluk ordusu verildi.Bu Haçlı ordusu mevcudu için çok değişik tahminler ya-pılmaktadır. İnanılır bir kaynağa göre, bu ordu 30.000 ile70.000 arasında askerden ve 30.000 asker olmayan kamptakipçisinden oluşmuştur.[7]

2.4 Anadolu'da harekat

Haziran ayının sonunda Haçlı ordusu Kudüs’e gitmek içinyürüyüşe başladı. Fransız soylu asillerinden Blois’li Step-hen karısına gönderebildiği nadir bir mektupta bu geçişin5 hafta süreceğini belirtmişti. Gerçekte bu geçiş 2 yıl sür-dü.10 Nisan'da Haçlılar yürüyüşe başlayıp önce AnadoluSelçuklu Devleti başkenti İznik'i kuşattılar. Anadolu Sel-çuklu Sultanı I. Kılıç Arslan Haçlılar’ın ciddi bir tehli-ke olabileceğini hesap edememiş ve 1097 ilkbaharındabütün ordusu ile Ermeni Gabriel’in elindeki Malatya’yikuşatmaya gitmişti. Haçlılar bu sırada Bizans gemileriyleYalova’ya oradan İznik önüne gelerek şehri kuşattılar. I.Kılıç Arslan durumun vehametini anladı ve derhal İznikyakınına döndü iseyde şehir kuşatılmıştı ve büyük Haçlıordusuyla baş edemiyeceğine karar verdi ve geri çekildi.Beş hafta kuşatmaya dayanan İznik’i 17 Haziran 1097’deBizans’a teslim edildi.[6]

Anadolu içlerine çekilen Kılıç Arslan Danişmend Ga-zi ve Kayseri emiri Hasan ile ittifak yaptı. 30 Haziran1097’de muttefikler Eskişehir Ovası’nda Haçlılara sal-dırdılar. Haçlılardan önde yürüyen Normanlardan oluşangrup Anadolu Selçuklu Sultanı İ. Kılıç Arslan tarafındankarşılandı. Bu ovaya çıkışın Bizans ve Haçlılarca “Do-rileon” olarak adlandırılması nedeniyle Birinci DorileonMuharebesi adı verilen askeri çatışma hemen başladı. Bumuharebede ağır zırhlı, özel terbiyeli büyük zırhlı atlıve özel silahlı şövalyeler ile ağır süvari hücumları yapanHaçlı ordusuna karșı olarak gayet hızlı ve manevra kabili-yetli; hafif zırhlı; ağır zırhlara karşı ve hızlı ağır süvari hü-cumlarına karşı efektif olmayan hatta hic işlemeyen ok,cirit ve kılıç gibi hafif silahlı Selçuklu hafif süvarisine üs-tün geldiği açığa çıktı. Bu meydan muharabesini kazana-mıyacağını anlayan Sultanı I. Kılıç Arslan ordusunu mu-harebe meydanından geri çekmek zorunda kaldı. Hristi-yan tarihçileri bu muharebeyi kazanan Haçlı ordusunu vebu ordunun komutanlarını çok överek anmaktadırlar.[6]

Bundan sonra I. Kılıç Arslan Haçlı ordusunu bir meydanmuharebesi ile mağlup edemeyeceğini, hatta yürüyüşle-

rine bile engel olamayacağını anladı. Anadolu'dan geçenHaçlı ordusu ile hiç askeri çatışmaya girmeden onlarınAnadolu'dan ilerlemelerini izleme stratejisine uydu. Fa-kat yolları üzerindeki bölgeleri boşaltıp, tarlaları yakarak,meralardan Haçlı ordusu hemen gelmeden büyük koyunsürüleri geçirerek Haçlılar atlarına otlanacak ot bırakma-yarak ve su kuyularını tahrip ederek onları zor durumasokmaya çalıştı.[6][8][9].Bu Haçlı ordusu Anadolu'da Uluborlu (Polybotus),Yalvaç (Antioch-Pisidia), Akşehir (Philomelium),Ladik (Laodicea), Konya (Iconium), Ereğli (He-reclea), Kemerhisar (Tyana), Niğde (Augustapolis),Kayseri (Mazacha), Kahramanmaraş (Marash) yoluylaAntakya'ya indi[6].Buradan " Baudouin Boulogne'lu” Edessa'da (modernŞanlıurfa'da) hüküm süren ve Ermeni asıllı bir eski Bi-zans ordusu komutanı olan Thoros Edessalı tarafındançağrıldığı için kendine bağlı ordusu ile Edessa'ya yönel-di. Thoros Edessalı, Selçuklu Şam Meliki Tutuş tarafın-dan 1094 civarında Edessa kalesi ele geçirilince Edessa'yıidareye memur edilmiş eski bir Bizans ordusu komutanıidi. Fakat bu görevi yapmakta iken Thoros Selçuklulareleyhine dönüp uzunca süren Artuklu Sökmen Bey ko-mutasındaki bir Selçuklu ordusunun kuşatmasına başarıile direniş göstermişti. Bundan sonra Thoros emrindekiordu ile hem Selçuklular hem de Bizanslılardan bağımsızolarak Edessa şehrini yönetmeye başlamıştı. Ermeni asıl-lı olduğu ve Ortodoks Hristiyanlığa inandığı için EdessaErmenileri tarafındaa sevilmemekte idi ve yine Ermeniasillı ve eskiden Selçuklularla yakın ilişkisi olduğu içinOrtodoks Bizanslılar tarafından da beğenilmemekte idi.Thoros politik durumunu sağlamlaştırmak için 1098'deAntakya Kuşataması ile uğraşmaya başlayan Haçlılar or-dusundan destek istemişti. Bu destek Şubat 1098'de Ba-udouin Boulogne'lunun Edessa'ya kendi ordusu ile gelme-si ile başladı. Baudouin Boulogne'lu önce Thosos Edes-salı'nın evlatlığı ve varisi olarak kabul edildi. Fakat Ba-udouin Thoros aleyhine önce gizli entrikalara girişti vesonra açıkça onu Urfa iç kalesinde kuşatmaya aldı. Tho-ros Baudouin'in Edessa'da yönetimi ele almasinı bir an-laşma ile kabul etti. Ailesi ile kayınpederi Meletine (mo-dern Malatya) Emiri Gabriel'e sığınmayi planlamıştı. Fa-kat birkaç gun sonra 9 Mart'ta şehrin Ermeni asıllı olanhalkı (çok muhtemelen Baudouin'in emri ile) Thoros’uyakalayip linç ettiler. Böylece Edessa'nın tek yöneticisiolarak kalan Baudouin burada ilk Haçlılar devleti olarakEdessa Kontluğu devletini kurdu ve kendini ilk EdessaKontu olarak ilan etti,.[10]

2.5 Antakya Kuşatması

Yollarına devam eden Haçlılar Torosları iki değişik ge-çitten geçerek Çukurova bölgesine girdiler ve daha sonrayollarına devam ederek Antakya önlerine geldiler. An-takya önlerine gelen ordunun başında Taranto prensi Bo-

4 2 BİRİNCİ HAÇLI SEFERİ 1096-1099

emondo vardı. Boemondo Birinci Haçlı Seferi’nin enetkili askeri komutanlarından biriydi. Güney İtalya’nınNorman fatihi Robert Guiscard’ın oğlu olan Boemon-do’un seferi katılma amacı yeni topraklar elde etmekti.[11]

İsmen Büyük Selçuklu Devleti'ne tabi olan Antakya Emi-ri olan Yağı-Sayan, Haçlılar'ın Antakya'ya doğru gel-diklerini haber alınca, şehirdeki Hıristiyanlardan korktu.Antakya'lı Müslümanları erkekleri surlara dışarısina çı-karıp şehrin etrafına hendek kazmalarını emretti ve Müs-lümanların yanına hiçbir yabancıyı sokmadı. Ertesi günde aynı şekilde Antakya'lı Hıristiyan erkekleri surlar dı-şına çıkarıp hendek kazmalarını emretti, onların yanındada hiçbir Müslüman yoktu. Ama Yağı-Sayan Antakya'lıHıristiyan erkekleri şehir surları içine almadı. Yağı-Sayanşehir içinde bulunan Hıristiyan kadın ve çocukların can vemal güvenliğinin teminatını verdi.Bundan sonra Emir Yağı-Sayan Antakya kalesinde güçlübir direnişle dokuz ay süren bir savunma yaptı. Bu savun-ma sırasında Antakya'ya askeri destek icin önce Şam'dakimelik Suriye Selçuklu ȘamMeliği Dukak ve sonra da Ha-lep'deki melik Suriye Selçuklu Halep Meliği Rıdvan'danaskeri yardım gönderdiler ama bunlar Haçlılar ordusunayenik düştüler ve bu girişimler sonuçsuz kalmadı.Fakat Haçlılar “Firuz” (bazı kaynaklarda “Rüzbe”) adın-da bir kale muhafızını rüşvet vermek suretiyle ikna ettilerve kalenin bir burcunu ele geçirdiler.[12] Kale’nin tümdendüştüğünü sanan Yağı-Sayan 30 muhafızıyla kaleden çı-kıp gitti. Kaleyi ele geçiren Haçlılar pek çok Müslüman’ıkatlettiler.Haçlılar şehri ele geçirdikten sonra Selçuklular MusulAtabeyi Gürboğa[13] topladığı bir Müslüman ordusu ileAntakya önlerine gelip Antakya kalesi içine bulunan Haç-lı ordusunu kuşatmaya aldı. Korkak davranıp hemen hü-cuma geçmemesi ordusunda anlaşmazlıklar doğurdu. Di-ğer taraftan 12 gün kapalı muhasara altında kalan Hıris-tiyanlar büyük açlık çektiler. Soylu ve şövalyeler atlarını;diğer Haçlılar yakalayabildikleri her türlü yaşayan hay-vanı ve ağaç kabuğu ve otları yemeye başladılar. Haçlı-lar gıdasızlıktan bıkkınlık ve ümitsizlik içerisine girdiler.Keşiş Marsilya'lı Pierre Barthelemy dinsel hayaller gör-meye başlayıp İsa'nın çarmıha gerildikten sonra öldürül-mesi için kullanılan “Kutsal Mızrak"ın Antakya Kated-rali'nin zemininde gömülü olduğunun rüyasını gördüğünübildirdi. Antakya Katedrali zemininde yapılan kazı ile birmızrak bulundu. Bunu bir mucize sayan ve üstün moralkazanan Haçlılar Kutsal Mızrak'ı taşıyan Le Puy Başpis-koposu Adhemar ile 8 Haziran 1098'de kaleden huruç ha-reketi yaptılar. Gürboğa'nın müttefiki ŞamMeliği Dukakve Gürboğa'nın kendilerine hüküm edeceğinden korkandiğer emirler Gürboğa ordusundan ayrıldılar. Kalan ordubüyük bir mağlubiyete uğradı.[6][14]

2.6 Antakya'dan Kudüs’e harekat

Haçlılar Antakya'yı aldıktan sonra bir müddet burada ka-larak at, yiyecek ve iașe tedariki için uğraş verdiler. Bu te-

dariki sağlamak için yakınlarda olan Arap yerleşkelerinesaldırılarda bulundular. Bu saldırların birisi Maarratu'n-Numan'a yapıldı. Aralık 1098'de Antakya'dan gelen birHaçlı ordusu bu şehrin duvarları önlerinde karargah ku-rup şehri muhasaraya başladılar. Halk onlara karşı çokçetin bir savaşa girdi. Haçlılar kale burçlarının karşısınaahşap bir burç dikip beklemeye başladılar. Müslüman-lar bir süre sonra bulundukları surlardan inip daha gü-venli olacağını düşündükleri şehirdeki evlerine sığındı-lar. Haçlı ordusu taarruza geçtiler ve şehri alarak katliamyaptılar. Haçlılar burada yaklaşık 20 bin kişiyi öldürdü-ler. Daha sonra buradan ayrıldılar. Haçlı kronikleri bu-rada Haçlıların ölen Müslümanların bedenlerini yedikle-rinden bahsetmiştir.[15] Abd'l-Ala şehri ise Ocak 1099'dayapılan hücumdan sonra tamamıyla yakılıp yıkıldı; kale-sinin taşları bile teker teker sökülüp şehir ortadan kal-dırıldı. Birçok Arap şehri ise elçiler ve hediyeler gön-dererek Haçlıların her isteklerini yerine getireceklerinibelirttiler.[10]

13 Ocak Antakya'dan ayrılmaya haşlayan ana Haçlı or-dusu 7 Temmuz'a kadar Antakya'dan Lübnan. batı Su-riye ile Filistin'den geçerek Kudüs’e vardı. Bu geçiş sı-rasında Fatimiler'in kuzey sınırı olan “Nehr-ul-Kelb” ir-mağıni geçip Fatimiler arazilerine girdiler. Yolda bulu-nan bazı şehirleri (örneğin Hisn-el-Akrad, Tartus, Arsuf,Ramallah, Beytüllahim) ellerine geçirdiler ve diğerleri-ni (örneğin Saycar, Akka, Jabal, Trablusşam, Kasariya)ya başarısız kuşatmadan sonra geride bıraktılar ya da ke-narlarından hücum etmeden geçtiler. 5 Temmuz 1099'daKudüs şehri surları önüne vardılar.[10]

2.7 Kudüs kuşatması, işgali ve katliam

Kudüs şehri İftikar El-Devle komutasında Fatimiler or-dusu tarafından savunmakta idi. 5 Temmuz'dan itibarenHaçlı orduları şehrin surlarına birçok başarısız saldırı-larda bulundular ve geri püskürtüldüler. Filistin sahille-rine gelen Genevizliler Yafa yakınlarında karaya oturt-tukları gemilerini parçalayarak tahtalarını Kudüs önleri-ne getirdiler. İki tane büyük kuşatma kulesi yaptılar. Buiki tahta kule 14 Temmuz gecesi şehrin duvarları önünegetirildi.[6]

15 Temmuz günü şehir kuzeydoğu kapısı önünde bulunankuleden Flandralı şövalye ilk defa şehre girmeyi başar-dı. Sonra Godefroi de Bouilion, kardeşi Eustace Boulog-ne'lu, Tancerd ve askerleri de şehre girdiler. Diğer kuleilerleyemedi. Haçlı komutanlardan Raymond Saint Gilli-es Fatimi kale komutanı İftika El-Devla'ya bir haberci ileteslim olursa kendisi ve ordusu için serbestçe Kudüs’tenayrılma izni verileceğini bildirdi. İftikar el-Devle bunukabul etti. Teslim olup şehir kapılarını açtı.[6]

Haçlılar sözlerinde durdular. İftikar El-Devle ve ordusu15 Temmuz akşamı Kudüs’ten ayrılarak Eşkalon kalesinegittiler. Kudüs Haçlılar eline geçti.

5

Diğer taraftan Tapınak Tepesi'nde ve civarında 15 Tem-muz 1099 günü öğleden sonra, akşamüstü ve ertesi sabahHaçlı ordusu mensupları Kudüs’te bulunan bütün Müslü-manları ve Yahudileri öldürmeye başladılar ve büyük birkatliam gerçekleştirdiler.[6]

2.8 Kudüs Krallığı ve diğer Haçlı devletle-ri kurulması

Kudüs’ün fetheden Haçlı ordusunun soylu olan Haçlı ko-mutanları Kutsal Kabir Kilisesi'nde 22 Temmuz'da birtoplantı yapıp Kudüs şehrinin ve ellerine geçen diğer Fi-listin ve Suriye arazilerinin nasıl idare edileceği hakkındatartışmalar yaptılar. Hristiyanların kutsal saydıkları top-raklarda dinsel olmayan devlet işleri ile uğraşmaya yet-kili olacak yeni bir Kutsal Kudüs Krallığı kurulmasınakarar verdiler. Kudüs Krallığı Kudüs şehri yanında Su-riye'in güneyi ve Filistin'i de ihtiva edecekti. İlk KudüsKralı olarak Godfrey de Bouillon'u seçtiler.[10]

Haçlılar ordusu Kudüs’ten çekilen Fatimîler ordusu üze-rine giderek Aşkelon Muharebesi'inde Fatimîleri yenerekFilistin'e iyice yerleştiler.[10]

Birinci Haçlı Seferi'nde ayrıca Kudüs fethinden önceUrfa Kontluğu (1097-1144) ve Antakya Prensliği (1098-1268) devletlerini Kudüs Krallığı'ndan bağımsız olarakama bu krallıkla yakın bağlantılı bir şekilde kurulmuşlar-dı. Kudüs’ün işgalinden sonra, 1109'da Haçlılar Trabluş-sam'ı işgal ettiler ve, bu şehir ve civarında yine bağımsızstatülü olarak Trablus Kontluğu (1109-1289) devleti ku-ruldu.

2.9 Birinci Haçlı Seferi değerlendirilmesi

Birinci Haçlı Seferi Hristiyanlar ve modern tarihçiler ta-rafından çok başarılı olduğu kabul edilmektedir. “Baron-ların Haçlı Seferi” safhası çoğu Frank asıllı HristiyanlarınKudüs’ü ellerine geçirmeleri ile sonuçlanmıştır. Bu Haç-lı Seferi'nden sonra Selahaddin Eyyubi'nin 1187 yılındaKudüs’ü geri almasına kadar Hristiyanların elinde KutsalKudüs Devleti başkenti olarak kaldı.[6]

1100 yılında Anadolu güneyi, Suriye, Lübnan ve Filis-tin'de Hristiyan Haçlı Frank asıllı hükümdarları olan dörtHaçlı devletinin kurulmasına yol açmış oldu.[6]

3 1101 Yılı Haçlı Seferi

1099’da Kudüs’ün alınmasından sonra Batı dünyasındaHaçlı Seferleri’ne olan ilgi arttı. Papalık’ın yaptığı pro-paganda, evlerine dönen Hacıların Doğu’nun zenginlik-lerine dair anlattığı abartılı hikâyeler ve Papa II. Pascha-lis haçlı seferi çağrısı kısa süre sonra üç büyük ordununHaçlı Seferi’ne çıkmasına neden oldu.Papa II. Paschalis Avrupa'daki krallarla, özellikle Kutsal

Roma-Germen imparatorları IV. Heinrich ve oğlu V. He-inrich ile bir takım problemler yaşamaktaydı. O yüzdentek Avrupalı kral bile Papa’nın çağrısına uymadı. Fakatdiğer taraftan dükler ve kontlar bu çağrıya olumlu ce-vap verdiler. Birinci Haçlı Seferi'nin üçüncü safhası ola-rak da görülebilen bu 1101 Hacli Seferi, Filistin'de yer-leşen Frank Haçlılarına destek sağlamak için 1101 yı-lı içinde gelişti. Sefer, Konstantinopolis'e ayrı yollar veayrı zamanlarda ulaşan ve oradan birbiri arkasından vebirbirinden aralıklı olarak yürüyüşe geçen üç değişik or-du halinde oluşmuştur.[7][10]. Bu orduların sayısı hak-kında tam bilgiler bulunmamakta ama değişik tahminlerverilmektedir. Üç değişik ordu birliği şeklinde Anado-lu'ya gelip geçmeye çalışan Haçlı ordusu için en muh-temel tahmin bu ordunun yaklaşık toplamının 300 binkadar olduğudur.[16] Bu Haçlı ordularından birincisi Ma-yıs ayında Konstantinopolis’ten başlayan Milano başpis-koposu Anselm de Buis’in idaresinde Lombardlar, kontEtienne de Blois kumandasında Fransızlar ve mareşalKonrad komutasında Almanlar’dır. İkinci Haçlı ordusunuNevers kontu II. Guillaume (Giyom)’un kumandasındakiFransızlar oluşturmuştur. Üçüncüsünü ise Baverya DüküIV. Welf’in idaresinde Almanlar oluşturdu.Bu 1101 Haçlı Seferinin birinci grubunda ağırlık Birin-ci Haçlı Seferi'ne katılmayan ve ilk defa bir haçlı Se-ferine katılan Lombardlar bulunmaktaydı. Bu Haçlı or-dusu Milano başpiskoposu Anselm de Buis’in idaresin-deki Lombardlar, kont Etienne de Blois kumandasındaFransızlar ve mareşal Konrad komutasında Almanlardanoluşmaktaydı. Önce Mayıs 1101'de İtalya'dan Lombard-lar Konstantinopolis’e Milano Piskoposu Anselm idare-sinde eriştiler. Kudüs’ten Konstantinopolis’e dönmüş olanAnadolu'da sefere deneyimli Toulouse'lu IV. Raymondkomutası altına geçtiler. Sonra Fransızlar ve Almanlargeldiler. Böylece 20.000 kişi kadar olan Haçlı ordusuyeni bir güzergah takip ederek beklenmedik bir şekildeAnkara'ya yöneldi; o şehri eline geçirip oradan Niksar'adoğru yöneldi. Ağustos’da Merzifon'da Anadolu SelçukluSultanı I. Kılıç Arslan ve Danişmendoğlu ordusu ile ya-pılan Merzifon Muharebesi sonucunda bu Haçlı ordusubüyük bir hezimete uğradı. Haçlı askerlerin 4/5lik kısmıuimha edildi ve kadınlar ve çocuklar esir olarak Türklerineline geçti.[10].Haziran 1101 sonunda Konstantinopolis’ten ayrılan, Ne-vers Kontu Giyom'un komutasında bulunan bu Haçlı se-feri ordusunun askerleri ve asker olmayan kamp takipçi-leri Anadolu'da Ankara, Konya üzerinden Ereğli'ye iler-lemeye başladı. Bu Haçlı ordusu çok geçmeden bu yo-lu takip etmenin bir hata olduğunu anladı. Çünkü öncekiBaronlar Haçlı seferi yol etrafına sanki kıran getirmişti vebu ordu iaşe ve hayvan yemi bulamamaktan bitik bir haledüştü. Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan ve Danişmend Ga-zi süvari ordularıyla Merzifon'dan Ağustos sonunda ayrı-lıp Ankara'ya gelip Konya üzerine ilerleyen Haçlılar or-dusunun önü sıra geri çekilmekte idi. Konya üzerindenilerleyen Haçlılar Eylül ayı başında Ereğli yakınlarina gel-mişlerdi ki Selçuklu ve Danişmend Gazi süvari ordula-

6 5 ÜÇÜNCÜ HAÇLI SEFERİ 1189–1192

rı onları orada pusuda beklemekteydi. Hemen pusudanhücuma geçen bu süvari ordusu Haclı ordusunun hemenhepsini savaş alanında öldürüp imha etmek imkânını bul-du. Sadece Toros dağlarına doğru kaçan az sayıdaki kişicanını kurtarabildi. Bu ordunun komutanı Nevers’li Gi-yom bir Türk asıllı bir Bizans askerinden (Türkopol) kla-vuz bularak Antakya'ya erişmeyi başardı.[10].Bu orduyu bir hafta zaman gecikmesiyle Baverya DüküWolf komutasına Almanlardan oluşan üçüncü bir Haçlısefer ordusu takip etmekte idi. Yine Birinci Haçlı Seferiordusunun ve 1101 Haçlı Seferi'nin Fransızlardan oluşanikinci ordusu bu güzergahtan geçmiş ve etraftaki insan vehayvan yiyecek maddelerini sanki sömürüp bitirmişlerdi.Bu nedenle bu üçüncü ordu ve takipçileri açlık ve özel-likle susuzluktan tam harabe olarak yine Ereğli (Herac-lea)'ya erişebildiler. Orada yakinlarinda Avlos (Akgöl)ovasında bulunduğunu gördükleri çay kaynağı olan göletekendilerini atıp susuzluklarını giderdiler. Ancak bu göle-tin suları Selçuklular tarafından zehirlenmişti ve bu su-yu içenler zehirlendiler. Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslanordusuyla da bu gölet yakınında pusuda beklemekteydi.Çoğu zehirlenmiş olan ve hepsi çok bitkin kalıp hiç dire-niş gösteremeyen Haçlılar üzerine saldırıp hemen hementüm orduyu esir aldılar. Böylece bu üçüncü 1101 HaçlıSeferi ordusu da, askerlerinin çoğu zehirlenip, yaşayan-lar da esir alınıp, yok edildi. Ama yine bu ordu komutanıolan Baverya Dükü Wolf da şahsen Antakya'ya kaçabil-meyi başardı.[10]

Sonuçta 1101 yılı Haçlı Seferi'nin sadece liderleriAntakya'da toplanarak bazı adamlarıyla birlikte Kudüs’egidebildiler. Bu üç safhalı 1101 Haçlı Seferi Haçlılar içinöyle korkunç ve öyle büyük bir fiyasko sonuçlanmıştır ki,bu fena sonuç 1101 Haçlı Seferi'nin Avrupa tarihçileri ve“Avrupa dünyası tarafından tümüyle hemen hemen unu-tulmasına yol açmıştır”[7][17]. 1101 Haçlı Seferlerinin sa-dece liderlerinin Antakya'da toplanamabilmesi, bundansonra artık askeri yönden Haçlı Seferlerinin ve orduları-nın askeri olarak başarısız kalacağına bir gösterge olmak-tadır. Selçuklu ve Danişmendliler ordularının kazandıkla-rı bu askeri başarı Türklerin Anadolu'daki kalıcı varlığınıtekrar ispatlamış oldu.

4 İkinci Haçlı Seferi 1147-1149

İkinci Haçlı Seferi 1147-1149 yılları arasında gerçekleş-ti. Musul Atabeyi I. İmadeddin Zengi'nin 1144 yılındaUrfa'yı ele geçirerek bir Haçlı devleti olan Urfa Kontlu-ğu'na son vermesi üzerine Haçlılar Avrupa'dan yardım is-tediler. Almanya İmparatoru III. Konrad ve Fransa KralıVII. Louis, ordularının başına geçerek İkinci Haçlı sefe-ri'ni başlattılar ve Anadolu'ya girdiler.Ancak, Anadolu Selçuklu sultanı I. Rükneddin Mesudve Halep Atabeyi Nureddin Mahmud Zengi başta olmaküzere her yerde Türk ordularının direnci ile karşılaştılar.

Sonuçta çok küçük bir birlik ile Kudüs'e ulaştılar. BirinciHaçlı Seferi sırasında kurulmuş bir Haçlı devleti olanKudüs Krallığı'ndaki Hristiyanlarla birleşerek Suriye'yiele geçirmek istediler. Bu girişim başarılı olamayınca ül-kelerine döndüler. İkinci Haçlı Seferi ilkinin aksine Haç-lılar açısından tam bir başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

5 Üçüncü Haçlı Seferi 1189–1192

Üçüncü Haçlı Seferi 1189-1192 yılları arasında gerçek-leşti. Selahaddin Eyyubi'nin 4 Temmuz 1187'da HıttinMuharebesi'nde Haçlılar Kudüs Krallığı ordusunu imhaeden büyük galibiyetinden sonra Kudüs’ü bir kuşatma-dan sonra 2 Ekim 1187'de tekrar ele geçirmesi üzerineAlman İmparatoru Friedrich Barbarossa, 100.000 kişi-lik bir ordu ile Anadolu'ya girdi. Fransa Kralı II. Filipve İngiltere Kralı Aslan Yürekli Richard Akdeniz yoluy-la Akka'ya çıktılar ve şehri zaptettiler. İngiltere Kralı As-lan Yürekli Richard birkaç defa Küdüsü ele geçirmek içinhücumda bulundu ise de Selahattin Eyyubi'nin gayet ba-şarılı taktikleri dolayısıyla Kudüs’ü tekrar Haçlılar elinegeçirmeyi başaramadı. Bu olay Selahattin Eyyubi'nin İs-lam aleminde önemini artırıp sevilmesine neden oldu.

5.1 Üçüncü Haçlı Seferinde Almanlar

Alman ordusu, 1189 Mayıs ayında Resenburg'dan yolaçıktı. Friedrich Barbarosso'nun yanında vasalları ve oğluSchwaben kontu Friedrich von Schwaben bulunuyordu.Almanların, Macaristan'dan geçişleri sorunsuz oldu. Ma-car kralı Bela, onlara her türlü yardımda bulundu fakatAlmanlar, 23 Haziran'da Tuna'yı geçip Bizans arazisinegirdiklerinde sorunlar başladı. İmparator, ülkesi içindevar olan olumsuz şartlar dolayısıyla Almanların gelişin-den tereddüt içindeydi. Kıbrıs’ta ve Çukurova'da sorunlarvardı ve Anadolu'daki Türkler, çok büyük bir tehlike arzediyorlardı. Bu yüzdendir ki, II. Isaakios’un SelahaddinEyyubi ile anlaşması, Hıristiyanlığa zarar vermek amaç-lı değil, Selçuklu yükselişine engel olmak amacına yöne-likti. Fakat Kudüs’teki kutsal yerlerin himayesi Ortodokskiliseye geçince imparator, yine de tepkilere maruz kal-mıştır.Almanlar, Alaşehir'e ulaştıklarında halk, önce Almanlaraiyi davranmış fakat sonraları ordunun artçılarını soyma-ya çalışmıştır. Alman ordusu, Miryokefalon (Karamıkbe-li) mevkiinden geçerken 3 Mayıs’ta Türklerle küçük birçatışma yaşandı. II. Kılıcarslan, daha önce Anadolu'dangeçerken Almanlara yardım vaat etmişti. Fakat Alman-ları bir miktar yıpratmayı da ihmal etmedi. Açlık, susuz-luk ve Türklerin okları, Almanlara kayıp verdirmeye baş-ladı. Alman ordusu, 17 Mayıs’ta Konya'ya ulaştıkların-da II. Kılıcarslan, Konya'yı kısmen boşaltmıştı. Sultanınoğlu Kutbeddin ile Haçlılar arasında şiddetli bir çarpış-ma yaşandı ve Friedrich Barbarosso, Konya'ya girdi ise

7

de burada fazla kalmadı. Meram'da biraz dinlendiktensonra Almanlar, yollarına devam ettiler. Alman ordusu,Toros Geçidi'nden Silifke'ye doğru yol alırken Almanla-rın yürüyüş haberi, Selahaddin Eyyubi'ye ulaşmıştı ve buhaberi verenler de Ermenilerdi. 10 Haziran 1190'da Si-lifke Ovası'na inen Haçlılar, burada büyük bir felaketemaruz kaldılar. Çünkü Friedrich Barbarosso, serinlemekiçin girdiği nehirde boğularak öldü.

5.2 İngiliz ve Fransızların Üçüncü HaçlıSeferine Katılması

İngiltere ve Fransa yıllarca savaş halinde olduklarındanher iki ülke de yeni bir Haçlı seferini düşünemezdi. Fakatİngiltere ve Fransa kralları Ocak 1188'de Normandiya sı-nırındaki Gisors’da barış müzakerelerinde iken Sur baş-piskoposu Josias da oraya ulaşmıştı. Onun yaptığı etkilikonuşmalar sayesinde iki kral ve yüksek rütbeli kimseler,Haçlı seferine katılma vaadinde bulundular. Her iki kral-dan biri, yola çıktığı zaman birinin, diğerinin toprakları-na saldırma ihtimali bulunduğundan kralların aynı andasefere çıkmalarına, Fransızların kırmızı, İngilizlerin be-yaz ve Flaman birliklerinin de yeşil haç taşımalarına kararverildi. II. Henry, Alman imparatoruna, Macar kralına veBizans imparatoruna mektuplar yazarak Kudüs’ü kurtar-mak azmiyle yola çıktığı için, içinden geçeceği bu ülke-lerde kolaylık istedi. Daha önce yardım çağrısında bulu-nan Antakya patriğine de Kudüs’e doğru yola çıktığı ha-berini gönderdi. Nihayet sefer kararı alınmıştı. Bundansonra İngiltere ve Fransa'da seferin mali yönünü karşıla-mak için Selahaddin Öşrü denen ve sefere katılmayanla-rın gelirlerinin onda birini kapsayan vergi yürürlüğe kon-du. Sûr başpiskoposu Josias, Avrupa'daki bu gelişmelerüzerine büyük umutlarla ülkesine döndü.Fransa kralı II. Filip , sakin bir yolculuktan sonra 14 Ey-lül'de Messina'ya sakin bir giriş yaptı. İngiltere kralı Ric-hard ise donanmadan ayrı, kara yolunu tercih etmişti ve3 Ekim'de Messina'ya ulaştı. Richard, İtalya içlerindengeçerken Sicilya kralı Tancredi'nin, kız kardeşine yaptı-ğı haksızlıklar konusunda bir şeyler duymuştu. Belki bu-nun da etkisiyle Messina'ya girişi daha bir gösterişli vegövde gösterisi şeklinde oldu. Tancredi, iktidara gelin-ce kralın dul eşi Giovana'nın elinden has arazisini alarakkendisini hapis tutmuştu. Ayrıca II. 'nin, kayın pederi II.Henry'ye verilmek üzere bıraktıklarını Richard almak is-tiyordu. Bu durumda Richard'ın gelişi doğal olarak Tanc-redi'yi korkuya düşürdü. Tancredi, Joanna'yı serbest bıra-kıp arazilerini geri verdi ve Joanna'yı ağabeyinin yanınagönderdi fakat Richard'ın öfkesi geçmemiş olacak ki et-rafa birlikler göndererek yağmada bulundu. 3 Ekim'de şe-hir dışında İngiliz askerleriyle bir grup Messinalının ara-sında çıkan kavga ise daha büyük olaylara sebebiyet ver-di. Philippe Auguste'ün de araya girmesiyle anlaşmayaçalışılırken halktan bir takım insanın, kral Richard'a küf-retmesi, bardağı taşıran son damla oldu. Sonucunda İn-gilizler, Messina'yı zapt edip yağmaladılar. Sükûn orta-mı Tankred'in, Richard'a kalan mirası vermesiyle sağlan-

dı ve 8 Ekim'de Tankred ile Richard arasında anlaşmayavarıldı.Kral Richard'ın yolculuğu, fırtına yüzünden daha olay-lı geçti. Şiddetli rüzgâr dolayısıyla donanma birbirindenayrıldı. Joanna ve Berengaria'nın bulunduğu gemi, Kıb-rıs’a doğru sürüklendi ve karaya oturdu. Kıbrıs’a hâkimolan ve Bizans’a isyan halinde bulunan Isaakios DukasKomnenos, büyük bir hataya imza atarak Joanna'nın veRichard'ın nişanlısı Berengaria'nın mallarını müsaadereetti. Richard, haliyle bu duruma çok öfkelendi. 8 Ma-yıs’ta Kıbrıs’a gelen Richard'a, Isaakios Dukas, mukave-met edemeyeceğini anlamıştı. Bunun için Kilani Kasaba-sı'na çekildi. Fazla bir direnişle karşılaşmayan Richard,Kıbrıs Adası'nı zapt etti ve Berengaria ile nikâhı da bu-rada 12 Mayıs’ta kıyıldı. Richard, Kıbrıs’ta bulunurkenPhilippe Auguste ve Filistin asilzadelerinin, Akkâ önünebir an önce gelmesi için gönderdikleri haberler ulaştı. 5Haziran 1191'de Magosa'dan yola çıkan Richard, 8 Ha-ziran 1191'de Akkâ'ya vardı.

6 Dördüncü Haçlı Seferi 1202–1204

Dördüncü Haçlı Seferi 1202-1204 yılları arasında ger-çekleşti. Papa III. Innocentius, Kudüs'ü kurtarmak mak-sadıyla; tüm Avrupa'yı sefere davet etti. Toplanan ordu-nun emir komutası İtalyan Bonifacio'ya verildi. OrdununMısır'a çıkması planlandı ve Venedik Haçlı ordusunu üc-ret karşılığı taşımak için özel bir filo gemi hazırladı.Ancak Haçlılar bu nakliye ücretini karşılayamayınca busefere iştirak eden yaşlı Venedik Dükü Enriko Dandoloisteği ile önce Zara'ya ve sonra da Bizans İmparatorluğutahtına geçmek isteyen sabık imparator II. İsaakios Ange-los'un genç oğlu Aleksios Angelos imparatorluğa geçin-ce ücreti karşılamak için yardım etme vaadi vermesiyleKonstantinopolis'e yöneldi. Haçlı orduları önce 1203'teşehri kuşattıktan sonra şehre girerek II. İsaakios Ange-los ve IV. Aleksios Angelos'u imparator ilan ettirdiler veGalata civarına geri çekilip yeni imparatorların yardımınıbeklediler.Fakat yeni imparatorlar mali kaynak bulamadılar veKonstantinopolis halkınin da Latinlerin devamlı karışma-larından hoşnutsuzluğu yüzünden isyan çıktı. Bir komploile V. Aleksios Dukas imparator oldu ve Haçlıların meşruimparator saydıkları IV. Aleksius Angelos öldürüldü. Bunedenle ve Enrico Dandolo'nun teşvikiyle Haçlı OrdusuKonstantinopolis’e hücum ederek 12 Nisan 1204de sehriişgal etti.Dördüncü Haçlı Seferinin diğer Haçlı Seferlerinden farkıgüya tek elden emir komuta altında olmasıydı ve denizdenMısır'a ve oradan Filistin'e gitmek hedefliydi. Fakat Ve-nedik Dükü tarafından Kudüs yerine Konstantinopolis’eyöneltildi; karışıklıklardan dolayı Konstantinopolis işgal

8 9 ALTINCI HAÇLI SEFERİ 1228–1229

edildi. Kuşatma sırasında büyük bir kismi zaten yakılanşehir tümüyle talan edilip yıkıldı ve şehrin birçok kıy-metli eserleri ya Avrupa'ya götürüldü veya ortadan kayıpoldu. Ortodoks Hristiyan olan Bizans İmparatorluğu yeri-ne Frank asıllı hükümdarlar altında bir Katolik HristiyanLatin İmparatorluğu kuruldu. Bu seferden en kazançlı çı-kan Venedikliler oldu ve Akdeniz'in ve Ege Denizi'ninönemli liman ve adaları gemilerinin nakliye ücreti karşı-lığı Venedik'e verildi. Fakat bu Latin İmparatorluğu fazlayaşamadı (1204-1261).1261 yılında Bulgarların ve Konstantinopolis’in Latinlereline geçtikten sonra Nikea'da kurulan İznik Rum İmpa-ratorluğu'nun hücumları sonucu yıkıldı. Bu devletin Bi-zans İmparatoru adını taşıyan hükümdarı VIII. MikhailPalaiologos tekrar Konstantinopolis'e gelerek gerçek Bi-zans İmparatoru oldu.

7 Çocuk Haçlı Seferleri 1212

Bunların dışında 1212'de, tam doğru yorumlanmayan, sa-dece çocukların katıldığı bir seri Çocukların Haçlı Sefer-leri adı verilen seferler düzenlenmiştir. Bu seferler Fran-sa'da ve Almanya'da yaşayan ve Müslümanlara karşı kış-kırtılıp Haçlı Seferine çıkmaya zorlanan halkın coşku-sundan etkilenen çocukların organize olmalarına atıflıdır.Bu organizasyonlardan haberdar olan Papa III. Innocenti-us bu çocuk organizayonlarını Haçlı seferine katılmayandaha yaşlıların değersizliğini tanrının kınamasının bir ni-şanesi olarak yorumlamıştı. Fransa'da organize olan ço-cukların başında “Stephen” adlı bir çocuk bulunmaktaydıve 30.000 kadar sayıda çocuk bu organizasyona katılmayıkabul etmişti. Almanya'da organize olan çocuk sayısı ise7.000 civarında olup liderleri “Nicholas” adlı bir çocuk-tu. Bu organize olan çocuk grupları Kutsal Topraklarınyakınlarına bile varamadan ortadan kaybolmuşlardır. Birkısım çocuklar ailelerine geri dönmüşler; diğerleri yoldabulunan hristiyanların yanlarına yerleşmişler; diğerleri yadeniz kazasından ya da açlıktan ölmüşlerdir. Bir kısmınıbekleyen en fena akıbet ise Venedikli tacirler tarafındanMısır'a veya Mağrıp'e götürülerek köle olarak satılmalarıolmuştur.[18]

8 Beşinci Haçlı Seferi 1217–1221

Öncülüğünü yeniden ele alan ve Kutsal Şehrin anahtarla-rının Mısır'ın elinde olduğuna inanan Papa III. Innocen-tius 1213'te yeni bir Haçlı Seferi çağrısında bulundu. Buçağrı 1215 Laterano Konsili'nde kabul edildi. İtalyan buprojeye karşı çekimser, Batılılarsa kararsızdı. Bunun üze-rine, Kudüs Kralı Jean Brienne, Nil deltasına doğru birsefere çıktı (1217-1220). Bunu eski Kudüs krallığını ihya

etmek için bir koz olarak kullanmak istemekteydi. Amabu Haçlı ordusu içinde karar verme papalık temsilcisi Al-bano Kardinali olan Pelagios elinde idi. Bu ordu Dimyatkalesini kuşattı. Kale 1219'da düştü. Bu Haçlılar kuşat-masi basinda Eyyubiler Mısır Sultanı olan I. Adil öldüve yerine Mısır Sultanı olarak oğlu Kamil bin Adil geç-ti ve kardesi olan Eyyubiler Suriye Sultanı Muazzam binAdil'den takviye almıştı. Bu sefer Eyyubiler ordusu Dim-yat'ı sardı. Pelagios zorlaması ile Dimyat'tan çıkış yapanHaçlı ordusunun büyük bir kısmı Kahire üzerine yürüdü.Fakat bu Haçlı ordusu Mansure yakınlarında sel mevsi-minde yükselen Nil Nehri ve Eyyubiler tarafından yıkı-lan nehir kenarı duvarları dolayısı ile etrafı su ile kaplı biryüksek arazide mahsur kaldı ve bu arazinin de etrafı sarı-lınca ordu teslim oldu. 1221'de Dimyat'ı kurtuluş fidyesiolarak iade edildi.

9 Altıncı Haçlı Seferi 1228–1229

Altıncı Haçlı Seferi Kutsal Roma Germen İmparatoru II.Friedrich tarafından yapıldı. II. Friedrich, daha öncekiBeşinci Haçlı Seferi'ne Papa III. Honorius'un çeşitli siya-sal entrikalar ile katılmasını sağlama uğraşlarına rağmenkatılmamıştı. Ama II. Friedrich bir Haçli Seferi'ne katı-lama yemini etmişti. Papa III. Honorius’un ölümü ve IX.Gregorius'un Papa olması ile imparatora baskılar arttı.1227'de bir sefere başlamak için ordusu ile Brindisi'denayrıldı ama gemilerde salgın çıkması nedeniyle geri dön-dü. II. Friedrich'in özellikle Güney İtalya'daki toprakla-rında gözü olan ve İtalya'da imparatorluk gücünü azalt-mak isteyen Papa IX. Gregorius bunu fırsat bilip II. Fri-edrich'i aforoz etti.Buna rağmen II. Friedrich en nihayet 1228'de İtalya'dangemiler ile Doğu Akdeniz'e çıkıp Altıncı Haçlı Seferi'nibaşlattı. Õnce Kıbrıs'a çıktı ve hanedanının akrabalık ili-șkileri dolayısıyla Kıbrıs Kralı olduğu için adanın idare-sini ele aldı ve o zamana adayı idare eden diğer Haçlılarhükumdarlıklarıyla yakın ilişkileri olan asilleri (özelliklevekilharç görevli Jean İbelinli'yi) kendi aleyhine döndür-dü. İlk karısı İsabella/Yolanda dolayısıyla Haçlılar KutsalKudüs Devleti'nin de kralı idi ve Eylül 1228'de bu kral-lığın merkezi olan Akka'ya çıktı.Mısır, Suriye ve Filistin'in büyük kısmı Eyyubiler elin-de idi ve o zaman Eyyubiler Mısır Sultanı Kamil binAdil üst Eyyubiler sultanı idi. II. Friedrich Arapça bilme-si ve Arap kültürünü derinden anlaması dolayısıyla Sul-tan Kamil ile imparator gayet geniş konularda birbirleriy-le yazışma ilişkileri kurmuşlardı. Sultan Kamil'in Beşin-ci Haçlı Seferi sırasında Kudüs’ü Haçlılara vermeyi teklifettiğini II. Friedrich bilmekte idi ve Sultan Kamil'in jo-epolitik nedenlerle iktidarinin bazı olan Mısır'ı korumakiçin yine Kudüs’ü gözden çıkartabileceğini de anlamıştı.II. Friedrich Akka'ya çıktıktan sonra da bu karşılıklı iliş-kiler devam etmişti. Sonunda II. Friedrich ile Sultan Ka-

9

mil'in bir gizli anlaşmaya girdikleri kabul edilmektedir.II. Friedrich'in güneye Yafa'ya ilerlemesi gayet abartıpbir antlaşmaya zemin olduğunu herkese duyurdular. Ya-pılan gizli müzakerelerden sonra 18 Şubat 1229'da Eyyu-biler ile Haçlılar arasında 10 yıl süreli bir barış antlaşmasıimzalandı. Buna göre Kudüs şehri; sahilden Kudüs’e biryol koridoru ve Hristiyanlarca kutsal sayılan Beytüllahim,Nasıra, Yafa ve Sayda Haçlı Kutsal Kudüs Krallığı idare-sine bırakılacaktı. Ama Kudüs’teki Müslümanlara büyükimtiyazlar sağlanacaktı. Bu Haçlı seferi Hristiyan Haçlı-ların Kudüs’ü alma emellerine barışsal yolla yetiştikleritek Haçlı Seferi oldu.

10 Yedinci Haçlı Seferi 1248–1254

Yedinci Haçlı Seferi, Fransa Kralı IX. Louis tarafındansevk ve idare edildi. Mısır'da Dimyat'ı zapteden IX. Lo-uis buradan Kahire üzerine yürüdü. Ama Mansure kale-si õnünde yapılan Mansure Muharebesi'ni kaybetti. Dim-yat'a geri çekilmekte iken Fariskur Muharebesi'nde Haç-lı ordusu tamamiyle bozguna uğratılıp elemine edildi veFransız Kralı esir düştü. Dimyat'ı geri vermek kaydıylaserbest bırakıldı ve 4 yıl sonra ülkesine geri döndü.

11 Sekizinci Haçlı Seferi 1268–1270

Fransa Kralı IX. Louis kardeşinin kışkırtmalarıyla sonHaçlı Seferine çıktı. O sırada Tunus'tan kalkan Arap kor-sanları doğuya giden Hristiyan gemilerine zarar veriyor-du. Bu yüzden Tunus’a sefer düzenleyen IX. Louis ve or-dusunun yarısı veba salgını nedeniyle öldü.

12 Dokuzuncu Haçlı Seferi 1271–1272

Sonradan İngiltere Kralı olacak Prens Edward FransaKralı IX. Louis’nin Tunus'a karşı Sekizinci Haçlı sefe-rine iştirak etmiş ve bu seferin salgın dolayısıyla sonuç-suz kalmasından etkilenmişti. Kendi komutanlığı altındabir diğer Haçlı Seferi yapmaya yemin etmişti. 1271'dePrens Edward yeni bir Haçlı ordusu ile Memluk SultanıBaybars'a karşı Kutsal Kudüs Krallığı merkezi Akka'yagitmek hedefli bir sefer düzenlendi. Bu sefer de öncekilergibi başarısız oldu ve bu Haçlıların Orta Doğu'ya düzen-ledikleri Haçlı Seferleri'nin sonuncusu oldu.[19]

13 Avrupa’da Haçlı Seferleri

13.1 Albigeois Haçlı seferi

1209 yılında Güney Fransa’da bulunan Kathar mezhebimensuplarına karşı Katolik Fransızlar tarafından bir haçlıseferi düzenlenmiştir. Bu mezhep özellikle Güney Fran-sa’da doğmuş Papalığa muhalif düalist felsefeyle Hristi-yanlığı yorumlayan bir görüştü ve Katoliklerce şiddetlekınanmış ve pek çok kez kanlı saldırılar yapılmıştır. Ka-dın ve çocuklarında katledildiği bu seferden sonra Katharmezhebi mensupları bu bölgeden sürüldü.[20]

13.2 Bogomillere Karşı Haçlı Seferi

Bosna, Heretik (sapkın) Kathar mezhebinin bu bölgedekiismi olan Bogomil inanışına mensup insanların yaşadığıbir bölgeydi. Papalığın yaptığı Haçlı Seferleri çağrısına1234 ve 1241 yıllarında uyuldu ve Katharlarla mücadeleedildi. Bu seferler Moğol istilasıyla birlikte son buldu.

13.3 Tatarlara Karşı Haçlı Seferi

1240-1241 yıllarındaMoğollar Baydar ile Kaydu kuman-dasında Ukrayna ve Polonya’yı işgal etmişlerdi. Papa IV.Alexander’ın Haçlı Seferi çağrısına uyan Polonyalılar, Al-manlar ve Töton şövalyeleri 30 binlik bir güçle Moğol-lar’ı Oder Nehri civarında karşılamışlardı. Fakat Mo-ğollar bu orduyu mağlup etmiş ve Dük Silezyalı Henriöldürülmüştü.[21]

1382 yılında ise bu kez Altın Orda Han’ı ToktamışRus Knezliklerini bir bir alarak ilermiş ve 13 Ağustos1382’de tamamen tahrip ettiği Moskova’ya girmişti. Buolay üzerine bir grup haçlı şövalyesi ile harekete geçenLitvanya kralı ise Poltava yakınlarında ağır bir yenilgiyeuğramıştı.[22]

13.4 Kuzey Haçlı Seferleri

Danimarka ve İsveç’in Hristiyan Kralları’nın, LivonyalıAlmanlar ve Tapınak Şövalyeleri’nin de katıldığı KuzeyHaçlı Seferleri İskandinav adasında yaşayan pagan halkınHristiyanlaştırılması için yapıldı. Resmi olarak 1193 yı-lında Papa III. Celestine’nin çağrısı ile başlamış olsa dailk olarak 1147’de İkinci Haçlı Seferi ile paralel yapıldığıkesindir. Ortaçağ boyunca süren seferlerde İskandinav-ya’da paganlık bitmiştir.[23] 1242 yılında Töton şövalye-leri Ortodoks Ruslara Katolikliği benimsetmek amacıylabir sefer yapmıştır. Buz Savaşı veya Peipus Gölü Savaşıolarak bilinen savaşı Novgorod prensliği kazanmıştır.

10 16 HAÇLI SEFERİ KAVRAMI ÜZERİNDE TARTIŞMALAR

14 Sonrası

Bundan sonra da Hristiyan lideri Papa'nın organize ettiğiHıristiyan birlikleri Osmanlılara ya da diğer Müslüman-lara karşı aynı zihniyette topluca savaş yapmaya devametmişlerdir. Bunlara örnek olarak Niğbolu Muharebesi yada Varna Muharebesi hatta Osmanlı-Kutsal İttifak Savaş-ları örnek verilebilir.[19] Bazi koyu Hrıstiyanlar Osmanlıdevletine karşı Balkan İttifakı'nın yaptığı Balkan Savaş-ları'nı Haçlı Seferi olarak anmaktadırlar.

15 Yakın doğu bölgesi dışındakile-re karşı Haçlı seferleri

Katolik Kilisesi ve bu kilise hiyerarşisinin kayıtsız şartsızmutlak güçte olduğu Katoliklerce kabul olan Papalar 11.yüzyıl sonunda Yakın Doğu'da Müslümanlara karşı Bi-rinci Haçlı Seferi ortaya çıkarttıktan sonra bunları devamettirdikleri dönemlerde, Avrupa kıtası içinde de (ta 16.yüzyılda Protestantlığın ortaya çıkmasına kadar) Katolikkilisesine dahil olmayanları elimine etmek için bir serisilahlı mücadeleye önayak olmuşlardır. Bu Avrupa kıta-sındaki Katolik Hristiyanların Katolik olmayanlara karşıdinsel nedenle yaptıkları savaşlara da “Haçlı Seferi” adıverilmiş ve bu mücadeleler ve savaşlara da dinsel niteliktanınarak Haçlı Seferi kavramları ve terimleri kullanıl-maya başlanmıştır. Bunlar şöyle sıralanabilir:

• Ren Bölgesindeki Yahudilere karşı hücumlar

• Kuzey Haçlı Seferleri

• Wend'lere karşı Haçlı seferleri• Livonyalı'lara karşı Haçlı seferleri• Estonya'lılara karşı Haçlı seferleri• Eski Prusya'lılara karşı Haçlı seferleri

• İberik yarımadası Haçlı seferleri

• Albigeois Haçlı seferi

• Osmanlı Devleti'ne karşı Balkanlarda Haçlı Seferle-ri.

• Niğbolu Muharebesi (1396)• Varna Muharebesi

16 Haçlı Seferi kavramı üzerindetartışmalar

16.1 Terminoloji

Haçlı Seferi terimine eşit olarak ortaya atılarak kullanı-lan terim, İngilizce crusade, Fransızca croisade, İspan-yolca cruzada, Almanca Kreuzzug ve diğer dillerdeki ay-nı anlamlı terim, nispeten yeni olarak çıkartılmış ve kul-lanılmaya başlanmıştır. 1095'den itibaren Haçlı Seferle-rine katılanlar kendilerini daha değişik terimle nitelen-dirilmişlerdir. Bu terimler arasında Latince asıllı fide-les Sancti Petri (Aziz Petrus'a inananlar) ve milites Ch-risti (İsa'nın şövalyeleri) terimleri bulunmaktadır. Fran-sızca croisade terimi ilk defa 1638'de basılan A.De Cler-mont adlı yazarın L'Histoire des Croisades adlı tarih ese-rinde bulunduğu[24] ve İngilizce crusade terimi ise ilk de-fa 1757'de basılan Wiliiam Shenstone adlı bir yazarıneserinde bulunduğu bildirilmektedir.[25]

Bu seferlere katılan Haçlılar kendilerini Hristiyanlar içinkutsal olan Kudüs’e giden bir “Hristiyan hacı" olarak gör-mekteydiler. Sefere katılan her Haçlı kişi Kudüs’e gitme-yi başarmak için bir votus (yemin) etmekte idi ve bu ye-min eden kişiye giysilerinin üzerine dikilmek üzere birkumaştan crux (hac, salip veya istavroz) verilmekteydi.Katılan her Haçlı kişi kutsal Kudüs’e bir iter (seyahat) ve-ya perengrinatio (silahla savaşarak hac” yapmayı üstlen-mekteydi. Savaşarak Kudüs’e varma hedefi bir aptheosis,yani dünyasal bir fikirin Tanrı ya da Yarı Tanrı katı-na yükseltilmesi, șekilde idi ve Avrupa'nin fakir tabaka-sı için bu tanrısallaşma gerçekleşirse, “Mesih veya Hris-tiyan bir Mehdi'nin yeniden gelmesinin” hemen olacağıinancına bağlanmıştı. Zaman geçtikce crux alınması yani“yeminden sonra haç alınıp ve takılması", hem bu yemin;hem kumaştan haç alınması; hem tüm yolculuk ve hem deKudüs’e varmanın hepsini birlikte kavrayan tek bir kav-ram haline geçti.

16.2 Seferlerin numara sırasına konulma-sı

Haçlı Seferlerinin numara ile sıralanması; bu sıralanmayatarihler atfedilmesi, hatta sefere ad verilmesi de, 18. yüz-yıldan sonraki tarihçiler tarafından yapılmıştır. HerhangiHaçlı Seferine iştirak eden bir Haçlı hangi numaralı se-fere iştirak ettiğinden hiç haberi bulunmamakta idi. Hembu sefere katılan Haçlılar ve hem de onlara karşı müca-dele edip direnenler ve savaşcılar için bu sefer isimlerininve tarihlerinin hiçbir kullanışlı anlamı bulunmamakta idi.Bu Haçlı Seferi sıralamalasını çok sonradan yaratıp ya-pan tarihçiler arasında bile kaç tane büyük ve küçük seferolduğu; hangi numaralı seferin hangi yollarla olduğu vene türlü askeri çarpışmalar ihtiva ettiği günümüzde bilegayet tartışmalıdır. Bu tartışmalara rağmen birçok tarih-çi 1096-1291 döneminde 8 vaya 9 tane büyük ve birçokküçük Haçlı Seferi olduğunu kabul etmektedir.Sıralanan seferin içeriğine ve tarihlerine ait anlam karı-şıklıģına örnek olarak Birinci Haçlı Seferi ele alınsın. Buseferin 1095 yılında Clermont'da toplanan kilise konsi-

16.4 Politika amaçlı Haçlı seferleri 11

linde Papa II. Urban (Urbanus)'un verdiği bir vaazla baş-ladığı kabul edilir. Ama bazı tarihçiler bu vaaz ile ilk bü-yük Haçlı ordusunun yola çıkışı arasında bir yıl kadar za-man olduğunu bilerek bu seferin başlangıcını 1096 olarakalırlar. Bu seferde başlangıçtan sonra üç ana safha olduğukabul edilir:

• Keşiş Piyer'in Halkın Haçlı Seferi;

• Antakya ve Kudüs'ü ele geçirip Doğu Akdeniz'deFrank Kutsal Kudüs Krallığı ve diğer haçlılar dev-letlerinin kurulmasını sağlayan Baronların Haçlı Se-feri; ve

• Filistin'de yerleşen Frank Haçlılarına destek sağla-mak için 1101'de yapılan üç değişik Haçlı seferleri.

Bunların devam edişi sırasında ve yanlarında daha da ekseferler mevcuttur. Örneğin, 1107 ile 1110 dönemindeBaronların Haçlı Seferi sona erip Frank Kutsal KudüsKrallığı kurulduktan sonra Norveç Kralı I. Sigurd 50 ge-mi ve 5000 Haçlı asker ile Filistin'e bir ek Haçlı Sefe-ri yapmış; Sayda kalesini kuşatıp ele geçirmiş ve Haçlı“Sayda Hükümdarlığı" devletini kurmuştur. Birçok Bi-rinci Haçlı Seferi hakkındaki tarih bu seferi ele almamak-tadır.

16.3 Haçlı Seferlerinin Müslümanlar üze-rine yapılması tanımı

Haçlı Seferleri terimi, bu maddenin başında tanımlandı-ğı gibi, Katolik Hristiyan Kilisesi'nin başı olan Papa'nıntalebi ve çeşitli vaatleri üzerine, Müslümanların elindekiOrta Doğu toprakları (Kutsal Topraklar) üzerine gitmehedefli yapılan akınlar olarak bazan tanımlanmaktadır.20. yüzyıl tarihçileri bu tanımı gayet dar kapsamlı veeksik bularak tanımı daha da genişletip Katolik Kilisesilideri “Papa"'nın dindaşlarına kutsal görev olarak kabuledip ilan ettiği ve katılanların tüm günahlarının affedile-ceği vaadinde bulunduğu askeri seferlerin hepsini, hattapolitik amaçlı hücumları bile, bu tanım içine almışlardır.Böylece yaklaşık 2 yüzyıllık bu dönem içinde, Haçlı or-duları tarafındanMüslümanlardan başkalarına karşı yapı-lan ve Kutsal topraklara gidiş hedefi olmayan bazı deği-şik amaçlarla da çeşitli Haçlı seferlerinin düzenlendiği id-dia edilip bu seferler Haçlı seferi olarak kabul edilmişler-dir. Bunların başında Bizans'ın elindeki Konstantinopolisüzerine yapılan ve bu şehrin Haçlılar eline geçmesi ilesonuçlanan Dördüncü Haçlı Seferi gelmektedir. Bundanbaşka Avrupa'da Katolik olmayan özel mezhepli Hris-tiyan ve putperestlere karşı Haçlı Seferleri yapılmıştır.Bunlar arasında Fransa içinde Kathar mezheplilere kar-şı Albigeois Haçlı seferi; Baltık Denizi kıyısında yaşayanputperest Wend'lere; Livonya'lılara, Estonya'lılara ve Es-ki Prusya'lılara karşı yapılan Kuzey Haçlı Seferleri bulun-maktadır. Ayrıca biraz daha tartıșmalı olarak bazı tarih-çiler Osmanlı Devleti'ne karşı Balkanlarda müttefik Hris-

tiyanlar tarafından Haçlı Seferleri yapıldığı iddia edilebil-mektedir.

16.4 Politika amaçlı Haçlı seferleri

Haçlı Seferi tanımının genişletilmesi ile Papaların çok ke-re politik amaçlarla Haçlı Seferi ortaya çıkardıkları so-nucu çıkartılmış ve aynen Haçlı seferi tanımlarına uygunpolitik Haçlı seferleri de bu tanıma eklenmiştir. Bu poli-tik Haçlı Seferlere örnekler şunlardır:

• Papa III. Innocentius 1199'da Sicilya Krallığı kralnaibi olan papanın politika düşmanı olan “Mark-ward von Annweiler"'e karşı bir Haçlı Seferi ilan et-ti. Bu sefere çok az sayıda Haçlı katıldı ve 1202'deMarkward von Annweiler ölünce bu politik haçlı se-feri sona erdi.[24]

• 1232'de Papa IX. Gregorius Kuzey Almanya'daBremen Başpiskoposu'na zahire hasat vergisi ver-meyip isyan eden ve başpiskopos tarafından aforozedilen “Stedinger” adı verilen köylü isyancılara karşıHaçlı Seferi açtı. Toplanan Haçlı ordusu 27 Mayıs1234'de isyancılara karșı “Altenscah Muharebesi"nikazanıp isyanı bastırdı.[24]

• Kutsal Roma Germen İmparatoru II. Friedrich vevarislerine karşı olarak birkaç papa, değişik dönem-de birkaç politik Haçlı Seferi ilan etti. 1240'da PapaIX. Gregorius İtalya'da imparatorun papalık aley-hinde tutumu üzerine imparatoru tahttan indirip,onu aforoz edip, ona karşı bir politik Haçlı Seferidüzenledi. 1248'de Papa IV. İnnocentius yine impa-ratora karşı bir politik Haçlı Seferi ilan etti ve im-parator ölünce de, bu Haçlı Seferi, yerine tahta ge-çen oğlu IV. Konrad üzerine uzatıldığı ilan edildi.O da ölünce 1255-1266'da imparatorluk tahtına ge-çen Friedrich'in gayrimeşru oğlu Manfred'e de karşıHaçlı Seferi ilan edildi. 1250'de aynı papa onun oğ-lu ve yerine tahta geçen Konradin üzerine de HaçlıSeferi ilan etti.[24]

• İngiltere Kralı olan III. Henry üzerine gidilmekamacı ile 1215-1217 döneminde ve 1263-1265 dö-neminde günün papası tarafından iki defa politikHaçlı Seferi ilan edildi. 1215-1217 seferine katı-lanlara, Beşinci Haçlı Seferi'ne katılan Haçlılaraverilen dinsel imtiyazların aynısının verileceği ilanedildi.[24]

17 Sonuçlar

17.1 Siyasi Sonuçlar

• Seferler sırasında binlerce senyör ve şövalye öldü.Sağ kalanların bir kısmı da topraklarını kaybetti.Böylece feodalite rejimi zayıfladı.

12 18 KAYNAKÇA

• Avrupa'da merkezi krallıklar, güç kazanmaya başla-dılar.

• Feodalitenin zayıflamasıyla köylüler, çeşitli haklarelde ettiler.

• Türklerin batıya doğru ilerleyişleri bir süre için dur-du.

• Bizans, Batı Anadolu'daki toprakların bir kısmınıele geçirdi.

• Haçlılar ile yapılan mücadeleler, İslam Dünyası'nı,Moğol saldırıları karşısında güçsüz bıraktı.

• Avrupalılar, İslamMedeniyeti'ni yakından tanıdılar.

17.2 Ekonomik Sonuçlar

• Akdeniz'de doğu-batı ticareti gelişti.

• Marsilya, Cenova, Venedik gibi Akdeniz limanlarıönem kazandı.

• Avrupalılar, dokuma, cam ve deri işleme sanatınıöğrendiler.

• Papaların ve kralların seferlere mali destek sağla-mak için İtalyan bankerlerine başvurmaları, banka-cılığı geliştirdi.

• Avrupa'da hayat standartları yükseldi. Ticaretle uğ-raşmaya başlayan şehir halkı, zenginleşerek burjuvasınıfını oluşturdular.

• Anadolu, Suriye ve Filistin, ekonomik bakımdan za-rar gördü.

17.3 Teknik Sonuçlar

• Avrupa pusula, barut, kâğıt ve matbaanın yanındamatematikle de tanışmış ve dolayısıyla Rönesansınkapısı aralanmıştır.

• El-Harezmi'nin özellikle cebir üzerine eserleri Av-rupa'ya götürülmüş ve bu sayede Avrupalılar ikin-ci dereceden denklemleri nasıl çözmeleri gerektiği-ni görmüşlerdir.

• Yine El-Harezmi'nin eserleri sayesinde Avrupalı-lar sıfır sayısı ile tanışmıştır ki bu daha sonradanyapısında sıfır'ı barındırmayan Roman Rakamları-nın elenmesini ve bunun yerine bugün bütün dünya-nın kullandığı ve Arap rakamları olarak adlandırdığı(0,1,2,3,4,5,6,7,8,9) rakam sisteminin kullanılmayabaşlanmasını beraberinde getirmiştir (İngilizcedeki“Zero” ve Almancadaki “Ziffer” ifadeleri Arapça-daki “Sıfır” ifadesinden türetilmiştir).

• El-Harezmi'nin bütün Batı bilim dünyasına etkisio kadar büyük olmuşturki ALGEBRA kelimesi birkitabının başlığındaki “Al-Jabr” kelimesinden, AL-GORİTMA ifadesi ise onun isminin değişik telaffu-zundan türetilmiştir.

• Bizans’ın eserleri Avrupa'ya kaçırıldı.

18 Kaynakça[1] O'Callaghan, Joseph F. (2003) Reconquest

and Crusade in Medieval Spain, Philadelp-hia: University of Pennsylvania Press. s. 19(http://books.google.com.tr/books?id=4gVIt5u0U5wC&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false)

[2] Demirkent, Işın (1994) “Haçlı Seferleri Düşüncesinin Do-ğuşu ve Gelişimi”, İÜ Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi Sa-yı:35, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, s.65

[3] Demirkent, Işın (2012) Haçlı Seferleri Tarihi ( Makaleler,Bildiriler, İncelemeler) 2. Baskı, İstanbul:Dünya Yayıncı-lık, s. 12

[4] Kırpık, Güray (2007) “Haçlı Seferlerinde Tanrı BarışıMüessesesi”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal BilgilerDergisi Sayi 16, Isparta 2007, sayı 16, s.84

[5] İbnü’l-Esir, (çev. Heyet) (1986) El Kâmil Fi’t-Tarih Ter-cümesi, Cilt 10, İstanbul:Bahar Yayınları, s.227-230.

[6] Bu Haçlı Seferi'nin nedenleri ve gelişimi için çok ayrıntılıbir referans olarak bakınız: Runciman, Steven (çev. FikretIşıltan) (1998), Haçlı Seferleri Tarihi: İ. Cilt Birinci HaçlıSeferi ve Kudüs Krallığının Kuruluşu, Ankara: Türk TarihKurumu Yayınları

[7] Bunun kaynağı Alman yazarı Nikolas Jaspert olup İngi-lizce tercümesi Jaspert, Nikolas (2006), The Crusades,Londra: Routledge ISBN 10-0-415-35968-6 say. 42

[8] “Danışmendliler”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Ta-rihi, Cilt 8, s.123, İstanbul:Çağ Yayınları, 1992,

[9] Demirkent, Işın (1996) “Haçlılar” İslam Ansiklopedisi;İstanbul:Diyanet Vakfı Yayınları, cilt 14, s.315

[10] Maalouf, Amin (çev. Mehmet Ali Kılıçbay) (1998),Arap-ların Gözüyle Haçlı Seferleri, İstanbul:Telos YayıncılıkISBN 975-545-092-0

[11] Nicolle, David (Tr. çev.: L. Ece Sakar) (2011)Birinci Haç-lı Seferi (1096 – 1098), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kül-tür Yayınları ISBN 9786053602538 s.14

[12] El Kamil, cilt 10/227-230

[13] Bu Türk asıllı olan Musul Atabeyi'nin ismi birkaç mo-dern Türkçe tarih kitabında Gürboğa olarak verilmekte-dir. Ama Avrupa dillerinde ve onlardan çeviri kitaplarda“Kerboğa” veya “Kurboğa” olarak geçmektedir. Latinceve Avrupa dillerinde “Gürboğa” ismi telaffuzu zor olupyazılması da gayet zor olup o günlerde yazılmış birincilkalma Avrupa asıllı kronik-tarihler ve belgelerde yalan-yanlış yazılmış ve takip eden yüzyıllarda da bu hatalar tek-rar edilip durmuştur. Arapça bilen tarihçiler bile harfleri

13

bile bu adın hatalı yaşına katkı yapmışlardır> Bu Türkçeisim Arap harfleri ile okunup yazılma sırasında “Kerbo-ğa”, “Kurboğa” olarak anlamsız bir şekle girmistir.

[14] J.F Michaud (haz. Güray Kırpık), (2011) Haçlı Seferle-ri’nin İlginç Olayları, Ankara:Lotus Yayınları, s.215

[15] Edward Peters, (1998) The First Crusade: The Chronicleof Fulcher of Chartres and Other Source MaterialsUniver-sity of Pennsylvania Press, s. 84.

[16] Demirkent, a.g.e s.135

[17] Bazı tarihçiler Ereğli, Konya yakınlarında çok kısa bir arayapılan iki ayrı imha muharebesini, olasılıkla yine benzerniyetlerle, tek bir muharebe imiş gibi gösterip öyle ele al-maktadırlar.

[18] Savaş Sözlüğü, sf:187, Madde:Çocukların Haçlı Seferi

[19] Runciman, Steven (çev. Fikret Işıltan) (1992), Haçlı Se-ferleri Tarihi: III. Cilt Akka Krallığı ve Haçlı Seferle-ri, Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları ISBN 975-16-0511-3

[20] Michael Costen, The Cathars and the Albigensian Crusa-de, Manchester University Press 1997. s. 121.

[21] Rene Grousset(çev. M. Reşat Uzmen), Bozkır İmparator-luğu, Ötüken Yayınları, 6. Baskı, İstanbul 2010 s.301

[22] Rene Grousset(çev. M. Reşat Uzmen), Bozkır İmparator-luğu, Ötüken Yayınları, 6. Baskı, İstanbul 2010 s.448

[23] Jonathan Riley Smith, The Crusades A History, 2. Baskı,New York 2005, s. 161

[24] Lock, Peter (2006).Routledge Companion to the Crusades.New York: Routledge. ISBN 0-415-39312-4. s.258

[25] Oxford English Dictionary “crusade” terimi açıklaması

19 Dış kaynaklar• Demirkent, Işın (1997), Haçlı Seferleri, İs-tanbul,Dünya Yayıncılık, ISBN 975-7632-54-6Osmanlı İmparatorluğu

• Maalouf, Amin (Tr. çev. Ali Berktay), (2006)Arap-ların Gözünden Haçlı Seferleri, İstanbul:Yapı KrediKültür Yayınları, ISBN 975-08-1121-6

• Runciman, Steven (Tr. çev. Fikret Işıltan) (1998),Haçlı Seferleri Tarihi: I. Cilt Birinci Haçlı Seferi veKudüs Krallığının Kuruluşu, Ankara:Turk Tarih Ku-rumu Yayınları ISBN 975-16-0187-8

• Runciman, Steven (çev. Fikret Işıltan) (1992), Haç-lı Seferleri Tarihi: II. Cilt Kudüs Krallığı ve FrankDoğu, Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları ISBN975-16-0497-4

• Runciman, Steven (Tr. çev. Fikret Işıltan) (1992),Haçlı Seferleri Tarihi: III. Cilt Akka Krallığı ve Haç-lı Seferleri, Ankara:Türk Tarih Kurumu YayınlarıISBN 975-16-0511-3

• Nicolle, David (Tr. çev. L. Ece Sakar) (2011) Bi-rinci Haçlı Seferi (1096 – 1098), İstanbul: Türkiyeİş Bankası Kültür Yayınları ISBN 9786053602538s.14

• Michaud, J.F. (Tr. çev. Güray Kırpık), (2011) HaçlıSeferleri’nin İlginç Olayları, Ankara:Lotus Yayınla-rı,

14 20 METİN VE GÖRÜNTÜ KAYNAKLARI, YAZARLAR VE LİSANS

20 Metin ve görüntü kaynakları, yazarlar ve lisans

20.1 Metin• Haçlı Seferleri Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Ha%C3%A7l%C4%B1_Seferleri?oldid=17927130 Katkıda bulunanlar: Zfr, Rob-

bot, Cemyildiz, Dbl2010, Citrat, Murat-HD, Eşref, Dbl2010bot, Sz-iwbot, Thiras, YurikBot, Denisutku, Vinni-Puh~trwiki, Noumenon,Ugur Basak, Makedon, İncelemeelemani, Cansız, FlaBot, Yzkoc, Metal Militia, Airborne, Erdemsenol, Vikiyazar, Nosferatü, Praxio, Tah-sin tepecik, İnfoCan, Khutuck, Destan, Dünya vatandaşı, Tarkovsky, Kibele, Escarbot, Mskyrider, Delamorena, Cat, Kutu su, Thijs!bot,Krkzn, JAnDbot, Vito Genovese, Archimedes~trwiki, Strider, Remataklan, Kuzeyli, Abuk SABUK, Tema, Turkcekarakter, Hedda Gabler(eski), Mach, Cemavci, Düşünenadam, Erolonz, Reichberg, Eldarion, OoooBEKOoooo, VolkovBot, Chief31t, Maderibeyza, Eddie Guer-rero, TXiKiBoT, Gökhan, Levent, LostMyMind, Qeremy, Ebudun, Gençosmanlı, YonaBot, Havok~trwiki, Bora, Abdullah Köroğlu, Ge-rakibot, Sakhalinio, SieBot, Vikiçizer, Loveless, Mbaran, AlleborgoBot, Homonihilis, Encase, Yabancı, Dsmurat, Sağlamcı, MD, Noyder,MrXenoquaten, Sabri76, Caglar03, Rhn, Zgr34, DragonBot, Takabeg, Kemal K., AcunCihanEvren, Mete317, Yücel bin yunus, Dr.tolga,Sayginer, Böcürt, Myrat, Ertly, CarsracBot, WikiDreamer Bot, Franrasyan~trwiki, MelancholieBot, Azizkayihan, Feyyaztiftik, Théoden,Goktr001, Amirobot, Syrano, Luckas-bot, Superyetkin, Kudelski, Nallimbot, Akhilleis, Sadrettin, Reality006, Bsdln, Ayfa17, ArthurBot,Acanak, Mkızılbuga, Khutuck Bot, Xqbot, RibotBOT, Noone, Dr. Coal, Rapsar, Cekli829, Tenten97, Captain Bradley, TobeBot, Tay-sin, Sigitolo, Drlp, Bermanya, Supermæn, Milesbroke, NKOzi, Husoman, Kumul, EmausBot, Tolqadernek, ZéroBot, Erasmus.new, YBot,Esc2003, Rdvnygt, FoxBot, Blade132, Movses-bot, Bwsnjak, Mehmet55, Ullierlich, Börtecin, MerlIwBot, Ilgaz ER, Tacci2023, MHIRM,HiW-Bot, Microselcuk, VikipediBilgini, Cgds35, AvocatoBot, Aringoktug99, AtakanGoktepe, Beklans, SiLveRLeaD, Eğitmen, BSRF,Muratero, Nebra, E4024, Peykbot, Aguzer, Gulo Luscus, Caglarctr, UTorrent1907, Addbot, Kırmızı renk, Bi arkadaş, Doruk455, Ca-sual05, Manaviko, Mustafa1492, Mavrikant, Oguzzakin, Ayrıntılı Bilgi, Gulnur.ozmen, Teacher0691, Diyapazon, Okanfan, Ferhat1053,Psalteria, Xwedêda, Bahadır98, Kolcugamze, Adem20, Anyela23, Merhabaviki, DANDANAKAN, ERAY WİKİYA, İlker emre, Tg11 veAnonim: 597

20.2 Resimler• Dosya:1099jerusalem.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5c/1099jerusalem.jpg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: digital image uploaded in 2005 from unf.edu [1] (dead link) Özgün yazarı: Bilinmiyor<a href ='//www.wikidata.org/wiki/Q4233718' title ='wikidata:Q4233718'><img alt ='wikidata:Q4233718' src ='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png' width ='20' height ='11' srcset ='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x' data-file-width ='1050' data-file-height ='590' /></a>

• Dosya:Ambox_wikify.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e1/Ambox_wikify.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: penubag

• Dosya:Commons-logo.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Commons-logo.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: This version created by Pumbaa, using a proper partial circle and SVG geometry features. (Former versions used to beslightly warped.) Özgün yazarı: SVG version was created by User:Grunt and cleaned up by 3247, based on the earlier PNG version, createdby Reidab.

• Dosya:CouncilofClermont.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d5/CouncilofClermont.jpg Lisans: Publicdomain Katkıda bulunanlar: http://en.wikipedia.org/wiki/Image:CouncilofClermont.jpg / en:User:Adam Bishop (original uploader) Özgünyazarı: Jean Colombe

• Dosya:Crusaders.jpeg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/tr/8/8d/Crusaders.jpeg Lisans: ? Katkıda bulunanlar:Tamamen kendi çalışmamÖzgün yazarı:Cem AVCI

• Dosya:EroberungJerusalems2.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6b/EroberungJerusalems2.jpg Lisans:Public domain Katkıda bulunanlar: Originally from de.wikipedia; description page is (was) here Özgün yazarı: User Captain Blood onde.wikipedia

20.3 İçerik lisans• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0