gutom na sikmura o pakikilahok sa pamamahala?

Gutom na Sikmura o Pakikilahok sa Lawa?

University of the Philippines ManilaCollege of Arts and Sciences

Department of Social Sciences

Gutom na Sikmura o Pakikilahok saPamamahala?

Isang pag-aaral tungkol sa pagtingin nga mga apektadong mamamayan ngBrgy. Malacaban tungkol sa kanilang pakikilahok sa pamamahala ng

Laguna de Bay

An undergraduate thesis presented in partial fulfillment in PS198

Presented by:

Bryan Joseph F. Bagtas

2009-05459

B.A. in Political Science

March 2013

Bagtas 1


Abstract

Ang Laguna de Bay ay isang mahalagang likas na yamang-tubig na dapatpangalaagaan at pamahalaan ng ayos. Kaakibat ng kayamanan taglay nito ay angpagiging bulnerable nito sa napakaraming aktor na gustong pakinabangan ang lawapara sa kanilang pansariling interes. Binuo ang Laguna Lake Development Authorityupang pangalagaan at pamahalaan ang buong Laguna de Bay para sa pangkalahatangpag-unlad hindi lamang ng lawa kundi lahat ng nakapalibot dito. Dahil sa mga naunangpag-aaral sa ibang bansa na mahalagang sangkap ng pangangalaga ng likas na yamanang pakikilahok ng mga apektadong mamamayan, tinignan rin kung nangyayari ba itosa Laguna de Bay. Ginawang case study ang kasalukuyang pakikilahok na ginagawang mga apektadong mamamayan ng Barangay Malacaban sa pamamahala atpangangalaga ng lawa kaakibat ang lokal na pamahalaan, LLDA at PAMALAKAYAupang maipaliwanag ang possible epekto ng participatory governance sa Laguna deBay. Nangalap ng datos ang pag-aaral sa pamamagitan ng pakikipanayam sa mgaeksperto at mga mamamayan upang malaman ang kasagutan sa mga katanungan ngpag-aaral. Lumabas sa pag-aaral na nasa antas ng token na pakikilahok ang mga tao atsila ay disempowered dahil sa kahirapan ng buhay. Magulo ang interaksyon ng mgaaktor sa pamamahala ng lawa at kulang ang kapasidad ng mga mamamayan.Inaasa samga nakapangyarihan at NGO ang pagbabago sa ganitong sistema. Angmakabuluhang pakikilahok lamang ang magiging solusyon upang makami ang mganakitang ikabubuti ng pamamahala at pangangalaga ng lawa na mula sa tao at para satao.

Key words : participatory governance, community participation, Laguna de Bay, stakeholders

Bagtas 2


PasasalamatInaalay ko sa Mahal na Panginoon ang pananaliksik na ito dahil sa kanyang walang sawang

pagsubaybay at pag-iingat sa akin kahit pa malayo at gabi ako kung maglakbay patungo sa lugar napinagdausan ng pananaliksik. Nagpapasalamat rin ako sa lahat ng mga mamamayan ng BarangayMalacaban na siyang tumanggap at pinanyayahan ako sa mga pakikipanayam ko sa kanila upang masmaging ganap at makabuluhan ang pag-aaral na ito. Unang-una na diyan ang Bobonggo Family nakinabibilangan ni Tatay Gary, Nanay Celine, Ate Vanessa, Ate Tena, Kuya Jhun. Ako ay nagagalak atbinuksan nila ang kanilang tahanan upang aking matigilan sa buong panahon ng aking pag-aaral. Ako aynagpapasalamat rin kina Nanay Marie Mesa, Tatay Gerry Mesa at Pito Mesa na nagsilbing mga gabay kosa aking mga pakikipanayam. Naging masaya at puno ng alaala ang aking pagtigil sa Brgy. Malacabanhindi lamang sa dalawang pamilyang ito ngunit sa lahat ng mga taong naninirahan doon.Nagpapasalamat rin ako kay Kapitan Villadiego na nagpahintulot sa atin na gawin ang pag-aaral sakanilang barangay at nagsilbing Key Informant upang mas maintindihan kung papaano nangyayari angpakikiilahok ng mga tao sa kanyang nasasakupan.

Nagpapasalamat rin ako kay Kuya Ronnel Arambulo o Konsehal Tabok na nagsilbing gabay natinupang mas maintindihan ang nangyayaring pakikilahok ng mga tao sa barangay. Nagsilbi rin siyangkinatawan ng Pambansang Lakas ng mga Mamamalakaya ng Pilipinas, Binangonan Chapter at isang tapatna konsehal na walang hinangad kung hindi pagbuklud-buklurin ang lahat ng mga mangingisda. Isa rinsiya sa naging Key Informant sa pag-aaral. Ang pagpapaunlak sa atin ni Prop. Maristel C. Espiritu ng PolicyPlanning and Information Management Division bilang isang Key Informant na kumakatawan sa LagunaLake Development Authority ay hindi ko nakalilimutan. Dahil sa kanyang pagbabahagi ng kanyangnalalaman ay nagging mas malinaw ang atin pagkakakilala sa LLDA. Ang ating pakikipag-usap kay Prop.Maria Fe V. Mendoza, Propesor at dating Vice-Chancellor for Academic Affairs, UP Open University, ayang dahilan kung bakit nas naging malinaw kung papaano natin maiintindihan ang usaping pakikilahokng mga tao sa Brgy. Malacaban.

Nagpapasalamat rin ako sa kay Prop. Del Prado Lu na tumulong at gumabay sa amin tungo samas madali at maayos na pagtapos ng pag-aaral na ito. Pati sa aking mga kapwa guro sa aming klase nasina Jewelle, Anthony, Ate Mafe, Ate Katrina at Ate Michelle.

Hindi magpapahuli ang aking mga magulang na sina Adela F. Bagtas at Edmundo P. Bagtas Jr atmga kapatid na Edmundo F. Bagtas III at Lorena F. Bagtas na nagbigay sa akin ng sapat na salapi upangmatapos ang aking pag-aaral. Nagpapasalamat rin ako sa aking mga kapatid na sina Allan Paulo F. Bagtas,Joan F. Bagtas at Jerome Bagtas pati na ang aking Lola Caridad Fulo. Akin ding pinasasalamatan ang akingkarelasyon na si Camille Anne C. Avanceña na tumulong at sumuporta sa akin upang matapos ang pag-aaral na ito.

Bagtas 3


Table of Contents

1. Introduksyon…52. Background of Study…73. Rasyonale… 84. Layunin ng Pag-aaral …95. Pag-aaral ng Kaugnay na Literatura… 106. Balangkas ng Teorya… 147. Balangkas ng Pag-aanalisa… 168. Conceptual Framework… 179. Disensyo at pamamaraan ng pananaliksik… 1710.Resulta… 2011. Diskusyon… 3112.Konkulasyon at Rekomendasyon… 37

List of Tables

Figure 1 : Ladder of Citizen Engagement (Arnstein, 1969)Figure 2: A stakeholder power matrix (Hart et al, 1997 after Winstanley, 1995) Table 1: Datos ng Demographiya ng mga Nakapanayam…21 Table 2: Mga Kinabibilangang Organisasyon ng mga Nakapanayam… 21Table 3: Paraan ng pakikilahok ng mga mamamayan… 22Table 4: Dahilan ng pakikilahok… 22Table 5: Mangunguna sa pakikilahok… 23Table 6: Epekto ng Kawalan ng Pakikilahok ng mga Mamamayan… 23Table 7: Makikilahok ka ba? … 24Table 8: Dahilan ng hindi pakikilahok… 24Table 9: Kapasidad ng mga mamamayan upang makilahok sa pamamahala… 25Table 10: Papel ng NGO sa pakikilahok ng mga tao… 25Table 11: Nakikitang Epekto ng Pakikilahok ng mga Mamamayan sa Pamamahala ng Laguna de Bay… 26Table 12: Pagkakaroon ng Konsultasyon… 26Table13: Mga nakalas na datos sa Key Informant Interview… 27

Introduksyon

Bagtas 4


Sa malawak na pagtingin ay isang demokratikong bansa ang Pilipinas. Isangdemokratikong bansa kung saan ang dapat namumuno at nasusunod ay ang mgaPilipino at hindi ang gusto ng iilang Pilipino na ating binoto upang katawanin tayo.Basehan nga ba ang dami ng bumoboto tuwing eleksyon, partisipasyon ng mgamamamayan at pagkakaroon ng mga institusyon na ginawa upang matiyak angaccountability, transparency ng mga namumuno at panatilihin ang kalayaan atkarapatan ng bawat isa? Kung talagang isang demokratikong bansa ang Pilipinas aybakit laganap ang korapsyon, social injustice, impunidad at mga political dynasties nasadyang kabaligtaran ng isang demokrasya?

Hindi sapat ang isang semestre upang pag-aralan ang lahat ng mga bagay napumapatungkol sa kabalintunaang nangyayari sa buong bansa kaya ang pag-aaral naito ay magpopokus lamang sa isang aspeto ng demokrasya na tumutukoy sapartisipasyon ng mga mamamayan sa isang barangay sa pamamahala ng lawa natuwiran o di tuwirang nakaaapekto sa kanilang pamumuhay.

Sa kasamaang palad ay nagsisilbi ang Lawa ng Laguna na tapunan ngmaraming basura ng mga naninirahan sa baybayin o kalapit na bayan. Napapalibutanito ng probinsya ng Laguna sa gawing silangang at pakanluran samantalang nasabandang hilagang patungong hanggang hilagang silangan naman ang probinsya ngRizal. Matatagpuan naman ang Metro Manila sa hilagang kanluran. Nakapaligid rin ditoang lalawigan ng Batangas, Cavite at Quezon na sadyang nagpapatindi ng“environmental stress” para sa lawa dahil sa sobrang dami ng “anthropogenic-basedaggressors” na nagnanais magamit o abusuhin ang likas na yamang matatagpuan salawa.

Sa lawa rin itinatapon ng mga nakapalibot ng mga pabrika ang kanilang mganakalalasong kemikal na sadyang nagpapababa ng kalidad ng tubig sa lawa.Nakakapangamba rin ang pagdami ng fish pond opereytors kung saan lumiliit angbahagi ng lawa na pwedeng pangisdaan ng mga mamalakaya. Nagkaron din ang isyuang pagsulpot ng janitor fish at knife fish na itinuturing na peste ng lawa at nangangainng mga fingerlings ng mga natural na isdang natatagpuan sa lawa.

Dahil sa mga problemang kinakaharap ng Lawa ng Laguna ngayon ay hindi nabago ang kanilang mga hakbang upang palakasin at patindihin ang implementasyon ngkanilang mga programa na ating makikita sa Laguna de Bay Master Plan. Ang hindimasyadong nabibigyang pansin ay ang paggawa ng isang proyektong maglalayongpaigtingin ang partisipasyon ng komunidad na kinabibilangan ng mga apektadongmamamayan at iba pa ang mga “people’s organizations” o “non-governmentalorganizations”. Dahil sa kadahilanang ito ay napili ng mananaliksik na pag-aralan angpagtingin ng mga apektadong mamamayan sa napiling barangay sa Isla ng Talim.Mayroon ding isyu tungkol sa efficiency ng pamamahala sa likas na yaman ng lawa ngLaguna at ang isyu ng equity sa pagitan ng mga nakikinabang sa lawa at mganakararanas ng pagkasira ng lawa (Francisco, 1985 as cited in Santos-Borja &Nepomuceno, 2005).

Ang tinatawag na participatory governance sa konteksto ng Laguna Lake ay angpakikilahok ng mga apektadong mamamayan sa pagtukoy, pagtalakay at pagresolba ngmga problema ng lawa ay mahalagang pag-aralan at alamin. Dapat itong bigyan pansindahil ang publiko ang mas nakaaalam at tuwirang nakararamdam ng epekto ng mga

Bagtas 5


polisiya at programa ng pamahalaan kasama na ang Laguna Lake DevelopmentAuthority at mga lokal na pamahalaan sa pangangalaga nito sa lawa.

Ang muling pagbuhay, pananatili at pagpapaunlad ng lawa ng Laguna aypwedeng magamit upang tugunan ang kahirapan at kawalan ng trabaho ounemployment ng mga tao sa pamamagitan ng pagtangkilik sa proyektong naglulunsadng turismo, pagmimina at pangangahoy sa kabuuang lugar ng lawa o sa paligid nito.Ang problema nga lang ay ang aktibong pakikilahok ng mga magiging benepisyaro ngnasabing kaunlaran. Maraming hakbangin na nakapaloob sa participatory governanceang dapat na kasangkutan ng mga mamamayan. tulad ng (1) pagtukoy ng mgaproblema, (2)pagplaplano ng solusyon, (3) pagsasagawa ng plano at (4) pagbabalik-tanaw ng mga naging epekto nang isinigawang solusyon.

Kinikilala na sa buong mundo na isa sa mga pangunahing karapatan ng bawattao ang makilahok sa pagsasagawa ng desisyon ng mga nanunungkulan (Friedman,2006).

Isa sa makabagong paraan ng pagsasagawa ng community participation ay angpagbubuo o pagsali sa mga kooperatiba (Teodosio, 2009). Sa pamamaraang ito aynagkakaroon ng boses at kapangyarihan ang mga simpleng mamamamayan upangmagdikta kung ano ang nararapat na gawing hakbang ng mga nasa kapangyarihan(WHO, 2002). Kung hindi mabibigyan ng boses ang mga aping mga mamamayan,patuloy na magsasamantala at ipagpapatuloy ang pagkontrol sa kapangyarihan nggobyerno. Ito ay kabilang sa ating karapatan kaya dapat nating mabatid kung talaganga bang tinutupad ito ng ating pamahalaan. Dapat nating malaman kung hanggangsaan lang natatamasa ng mga apektadong mamamayan ang kanilang karapatan.

Sa pagbabasa ng mga nasabing artikulo ay nakita nating marami angnaghihintay na magandang resulta kung ating gagamitin ang participatory governance.Ngayon ay susubukan nating gamitin ang programang ito upang malaman kung talaganga bang epektibo ito upang solusyunan ang problema ng mga mamamayan sakomunidad kung saan ay dapat silang makilahok sa pag-alam ng problema atpagdedesisyon ng mga solusyon dahil sila ang pangunahing apektado sa bawat kilosng ahensya ng gobyernong nangangalaga sa Laguna de Bay.

Background of Study

Bagtas 6


Laguna de Bay

Ang Laguna de Bay (14 °11’-14 ° 33’ N, 121 ° 03’-121° 29’ E) ay itinuturing na isa sa

pinakamahalagang istratehikonglikas na yamang-tubig sa bansangunit ito rin ang pinaka stressed(Herrera, Nadaoka & Fernandez,2011). Ito ay binansagangpangalawang pinakamalaking lawasa Timog-Silangang Asya namayroon humigit-kumulang 90 000ektaryang lawak at halos 2.8metrong lalim. Mayroong 21 ilog nakunektado sa lawang ito.Nasasaklaw nito ang lalawigan ngLaguna, Rizal, Quezon, Batangas,Cavite at 60 na munisipalidad.Ayon sa pag-aaral nina Herrera,Nadaoka & Fernandez (2011)

tungkol sa collaborative management sa lawa upang mapreserba ito, nakitang maramiitong pakinabang na naibibigay sa mga tao. Kasama riyan ang pagkakaroon ng mgaprodukto mula sa lawa tulad ng isdang tilapia, kanduli, bangus etc, domestikongpinagkukuhanan ng malinis na tubig inumin, natural na pampalamig ng makinarya ngmga pabrikang nakapalibot dito at pagpigil sa baha.

Dito nanggagaling ang irigasyon sa mga taniman at hydroelectric na enerhiya atnagsisilbi rin itong ruta ng transportasyon para sa mga mamamayan at mga kalakal nila.Pinagkukuhanan rin ito ng tubig-inumin ng mga taga-Maynila (LLDA, Board ResolutionNo. 338, series of 2007). Ang Laguna de Bay ay malaking lugar ng pangisdaan para samga tradisyunal na mga mamalakaya at mga opereytor ng fish ponds o aquaculture.Tinatayang halos 40% ng produksyon ng isda sa Central Luzon ay nanggagaling saaquaculture sa Laguna de Bay (UNEP, 1999 as cited in Herrera, Nadaoka & Fernandez,2011). Humigit-kumulang na dagdag 7% sa gross national product ang naiaambag ngmga produktong at serbisyong galling sa Laguna de Bay (Oledan, 2011)

Laguna Lake Development Authority

Ang Laguna Lake Development Authority ay ang pangunahing sangay ngpamahalaan na may awtoridad sa pangangasiwa at pagpapaunlad ng Laguna de Bay atmga kalapit nitong watershed. Nabuo ito sa ilalim ng Batas Republika Blg. 4850, noongika-18 ng Hulyo, taong 1966. Misyon nitong maging isang matagumpay ng sangay napamahalaang nangunguna sa pangangasiwa ng Lawa ng Laguna sa pamamagitan ngpaghahatid ng malinis na tubig-inumin, sapat na bilang ng isdang nakakain, malinis naenerhiya, epektibong transportasyon, pagpapalaganap ng eko-turismong mga proyektoat pagpapalakas ng pakikilahok ng komunidad sa paggawa ng mga polisiya.

Bagtas 7


Maraming ginagawang proyekto at ipinatupad na polisiya ang LLDA upangpangalagaan ang lawa. Kasama rito ay ang nagpapatupad ng mga polisiya upangmapangalaagaan ang lawa. Isa na rito ang Environmental User’s Fee kung saan mashinihimok sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga insentibo ng LLDA sa mga kumpanyaat pabrika upang isaalang-alang nila ang masasamang dulot ng polusyon ng kanilangmga operasyon. Isa rin sa mga polisiyang ito ay Fishery Zoning ang Management Plan(ZOMAP) na sinimulan noong 1983 upang masolusyunan ang problema sa paggamit nglikas na yaman at solusyunan ang di-patas na kompetisyon sa pagitan ng malalakingopereytor ng fishpond laban sa mga maliliit na mangingisda na naninirahan sa paligidng lawa. Ang Shoreland Management Program ay isang programa kung saan tinutukoykung anu-anong mga istruktura, gawain at bagay ang pwedeng gawin at ilagay sabaybayin ng lawa tulad ng pondohan ng mga bangka, pagtatanim, gamit-agrikultural,manukan at mga istrukturang magagamit para sa paglalaro ngunit hindi permanente athindi makagagambala sa natural na ekolohikal na sistema ng lawa. Ang RiverRehabilitation Program naman ay isang programang nangagagasiwa sa pagpapanitiling pagkakaroon ng malinis na tubig sa ilog at pagpigil ng pagdumi nito.

Ang National Greening Program na sinimulan lamang noong ika-13 ng Mayo,taong 2011 ay naglalayong magtanim ng halos 1.5 bilyong binhi sa 1.5 milyong ektaryasa buong bansa. Inaasahang makakapagtanim ng 250,000 ng iba’t-ibang klase ng punoat kawayan sa baybayin ng lawa, mga pook-urban at gilid ng mga ilog. Sa kabilangbanda ang Laguna de Bay Institutional Strengthening and Community Participation(LISCOP) Project ay naglalayong makapagtayo ng iba’t-ibang institusyon na tutukanang pagpapanitili ng mataas na kalidad ng tubig sa lawa, kalinisan ng lawa,pangangalaga sa bayodaybersiti, pangangasiwa ng pagguho ng lupa at pagbaha atpagpapalaganap ng eko-turismo kalahok ang mga “stakeholders” upang magkaroon ngmas epektibong resulta para sa lahat ng mga mamamayan.

Rasyonale

Nagkakaroon ng problema sa paggamit at supply ng tubig dahil sa tumataas napangangailangan nito na kaakibat ng pagbabago ng klima sa buong mundo (Agger,2012). Sa pagkakaroon ng ganitong problema, importante para sa isang bansa na ilatagang kanyang mga polisiya na magprepreserba ng kanyang mga likas na yamang-tubig.Isa na rito ang epektibong pamamahala ng mga lawa sa bansa na siyangpingkukuhanan ng mga sariwang isda na isa sa pangunahing pagkain ng mga tao sapang-araw-araw na pamumuhay (Laguna de Bay Final Report, 1995).

Ang pag-aaral na ito ay mahalaga upang matukoy kung talaga nga bangnakikilahok ang mga mamamayan sa paggawa ng polisiya o desisyon na sadyangnakakaapekto hindi lamang sa kanilang kabuhayan kundi sa pangkalahatan nilangpamumuhay. Dapat nating maunawaan ang mga posibleng epekto nito sa mas maayosat epektibong pamamahala ng likas na yaman kasama ang mga apektadongmamamayan sa pagdedesisyon. Atin ding mabibigyan kapangyarihan ang mga taonginaaba ng namamayaning sistema ng pamahahala kung saan wala silang boses atkapangyarihan na ilantad ang kanilang mga kagustuhan at interes kung maipapakitanatin ang kahalagahan nila na maipaloob sa proseso ng paggawa ng mga polisiya.Bilang mga pangunahing mga maapektuhan ay dapat na sila rin ang mga unang

Bagtas 8


maging benepisyaro ng mga gagawing planong pagpapaunlad sa lawa at hindi ibangtao na walang gusto kung hindi pagkakitaan ang nasabing likas na yaman ng lawa.

Layunin ng Pag-aaral

Ang pag-aaral nito ay nais maintindihan ang pagtingin ng mga apektadongmamamayan sa Barangay Malacaban tungkol sa kanilang pakikilahok o hindipakikilahok sa pangangalaga at pamamahala ng Laguna de Bay. Ang iba pang layuninna nais nating masagot sa pamamagitan ng pag-aaral na ito ay ang mga sumusunod:

Kasama rito ang pag-aaral sa epekto ng ginagawang interbensyon at interaksyonng Sangguniang Barangay ng Malacaban, Laguna Lake Development Authorityat Pambansang Lakas ng mga Mamamalakaya ng Pilipinas sa posiblengpagtingin o pagkilos ng mga tao tungkol sa kanilang pakikilahok.

Nais ng pag-aaral na mas maintindihan ang mga kuru-kuro at opinyon ng mgamamamayan, ahensya ng ng LLDA at PAMALAKAYA tungkol sa partisipasyon ngmga tao tungkol sa pamamahala at pangangalaga ng Laguna de Bay.

Nais nating malaman kung ano mga anyo ng pakikilahok na nagaganap sakomunidad at ang tukuyin kung anong antas ng pakikilahok ang makikita.

Pati ang dahilan kung bakit wala o hindi nagkakaroon ng pakikilahok ang mgamamamayan ay atin ding titignan.

Pangkalahatang Katanungan

Ano ang nakikitang magiging epekto ng pakikilahok ng mga apektadongmamamayan sa pagdedesisyon ukol sa pamamahala at pangangalaga sa Lawang Laguna?

Mga espisipikong katanungan Sinu-sino ang mga kasali sa pagdedesisyon ukol sa pamamahala ng Laguna de

Bay? Nakikilahok ba ang mga apektadong mamamayan sa pamamahala at

pangangalaga ng Laguna de Bay? Ano ang papel na ginagampanan ng mga apektadong mamamayan ng

rehabilitasyon ng Lawa ng Laguna sa ginagawang pagdedesisyon ng LLDA? Isinasaalang-alang ba ang ng LLDA ang gusto at hinain ng mga tao sa paggawa

ng polisiya? Anong anyo at antas ng pakikilahok ang ginagawa ng mga apektadong

mamamayan? Anong mga bagay ang pumipigil sa kanila upang makilahok? Ano ang ginagawa ng sangguniang barangay, LLDA at PAMALAKAYA upang

makilahok o tiyakin ang pakikilhok ng mga tao? Sapat ba ang kapasidad ng mga tao upang aktibong makilahok sa pamamahala

at pangangalaga?

Pag-aaral ng Kaugnay na LiteraturaParticipatory governance

Bagtas 9


Ang participatory governance ay tumutukoy sa programa nang pagsasanib-pwersa ng mga mamamayan o grupo ng mga mamayan (civil society organization) atgobyerno sa pag-iisip, pagdedesisyon at pagpapatupad nga mga batas at polisiya ngisang lugar o bansa (Wampler, 2012). Maiuugnay natin ito sa community participation oang pakikilahok ng mga tao sa pagtukoy ng problema at pagsolusyon dito (seeEmergency Sanitation, n.d.).Sinasabing ang community participation ay angimportanteng sangkap upang bigyan kapangyarihan ang komunidad na tugunan angkanilang mga problema at gawin ang kanilang mga responsibilidad (Harvey, Baghri, &Reed, n.d.).

Maari nating ilarawan ang ganitong pamamahala bilang mapagpalaya, makatao,walang kinikilingan at isang pamamahala mula sa mga taong bumubuo sa isang bansao lahi. Mas lalong nagiging malapit at maalam ang mga mamamayan sa mga prosesoginagawa ng gobyerno upang mapangalagaan ang kapakanan at pag-unlad ng bawatisa. Ang participatory governance ay kinabibilangan ng mga institusyong pwedeng gawang pamahalaan na naglalayong i-empower sa pamamagitan ng pagbibigay ng boses atboto ang mga mamamayan upang maipatupad ang mga programa at batas na sa tinginnila ay magbibigay ginhawa sa mga buhay nila (Wampler at Mcnulty, n.d.). Kasama ritoang pakikilahok ng mga mamamayan sa pagbubuo ng polisiya, pamimili ng mgaprobisyon at pagbabantay kung talagang naipapatupad ito ng maayos. Ayon kayKoonings (2004) sa kanyang pag-aaral na pinamagatang, “Strengthening citizenship inBrazil’s democracy: Local participatory governance in Porto Alegre”, importante angpagkakaroon ng isang demoraktikong eleksyon kung saan makikilahok ang mga tao. Itoang nagsilbing unang hakbang sa Brazil upang maging matagumpay ang participatorybudgeting. Nilinang nito ang pag-iisip ng tao na makilahok sa gawaing politikal natanging gobyerno lamang ang gumagawa dati. Ang sistema ng participatory budgetingay nagsimula sa kilusan sa baba kadikit ng mahabang kasaysayan nito ng pakikibakaupang mas lalong pag-igtingin ang demokrasya sa bansa. Masasabing dahil dito aynagkaroon ng koneksyon ang gobyerno at mamamamayan na nagresulta sa masepektibong pamamahala sa kanilang komunidad na isinilarawan ng pagkakaroon ngdistribusyon ng pampublikong produkto, pakikilahok ng mga mamamayan, pagkamit ngkalayaan at paggamit ng karapatan ng mga tao. Pinalakas nito ang demokrasya mulasa baba sa tagumpay na tinamasa ng nasabing programa. Dinagdagan pa ni Blair(2008) ang mga matagumpay na pakikilahok ng mga tao sa paggawa ng polisiya opagdedesisyon. Kasama dito ang participatory budgeting ng Brazil, PopularParticipation Law ng Bolivia na nagiging tagabantay at proteksyon ng mga simplengmamamayan sa mga gustong manamantalang mayayaman, ang Local GovernmentCode 1991 ng Pilipinas na nagpalakas ng kapangyarihan ng mga lokal na pamahalaan,ang pagpupulong sa El Salvador na nagsimula ng 1986 upang matukoy kung saanilalaan ang pera ng komunidad upang ito ay mas lalong umunlad, at ang pagkakaroonng pakikilahok ng mga mamamayan ng Serbia upang manumbalik ang tiwala saawtoridad ng pamahalaan.

Magkakaroon ng mas magandang pamamahala, kaunlaran at empowerment sapaggamit ng participatory governance dahil ito ay tumutugon sa mga problema ng mgatao, may pananagutan sa mga aksyon nito at transparent sa mga bagay-bagay nanakapaloob dito (Malena, n.d.). Magkakaroon ng din maginahawang pamamahala angmga opisyal ng gobyerno dahil mababawasan ang pagtuligsa ng mga mamamayan sa

Bagtas 10


kanila dahil kalahok ang mga ito sa paggawa ng desisyon at polisiya na ipinapatupadng gobyerno.Epekto ng Pakikilahok

Ayon sa isang case study sa South Africa nina Piper at Lieres (2008) nainobserbahan ang mga pangyayaring nagaganap sa pulong bayan na may kinalamansa pagplaplano ng budget ng mga pulitiko, mayroong naiaambag na mga baong paraanupang makita at malaman ang mga kakulangan ng representative democray tuwingginagamit ang “participatory governance” sa pamamahala lalo na sa mga bansang tuladng Brazil, Indonesia, India at Peru. Napag-alaman na dahil sa ganitong mga pulongmasa ay mayroong pagkakataong makilahok ang mga tao at makipag-usap sa kanilangpunongbayan. Ayon sa pag-aaral na isinigawa ni Altschuler at Corrales (2009), angpakikilahok mga gawaing pangkomunindad ay maaring makapagbunga ng mga bagonganyo ng partisipasyon mula sa mga mamamayan. Ito ay maaring sa pagtukoy ng mgaproblema, pagbibigay ng solusyon o kaya naman sa mismong aksyon na gagawinupang malutas ang problema o isyu sa isang komunidad. Pinaniniwalaang ang mganatutunang kakayahan ay maari ding gamitin sa iba pang aspeto ng pamumuhay tuladng pagsali sa mga organisasyon at simpleng pakikisalamuha sa mga kapwa tao. Angimportante ay magkaroon ng matibay na pagtitiwala sa bawat isa ang mga tao attagapamahala.

Ayon sa pag-aaral nina Blomley at Iddi (2009) tungkol sa iba’t ibang paraan ngpamamahala sa mga kagubatan sa Tanzania, lumalabas na ang Collaborative ForestManagement ay epektibong pamamaraan ng pangangalaga ng kagubatan kungsumasapat ang mga benepisyong nakukuha ng mga mamamayan kahit pa humihinaang produksyon ng kagubatan. Naging epektibo ito dahil halos lahat ng kapangyarihanat karapatan ng pangangalaga ay ipagkakaloob ng gobyerno sa mga mamamayangnangangalaga ng kagubatan. Pinakita rin dito na dapat ay para sa mga marhinalisadoat mahihirap ang mga ipinapatupad na polisiya upang maiwasan ang elite capture kungsaan pawang mayayaman at makapangyarihan lamang ang nakikinabang sapangangalaga ng mga kagubatan. Ipinaliwanag naman nina Gronow at Carter (2005)ang iba pang kalakasan ng pagkakaroon ng Collaborative Forest Management. Ilan samga ito ay ang pakikilahok ng mga apektadong mamamayan sa pangangalaga ngkagubatan, pagsasagawa ng desisyon at pakikipagdayalogo ukol sa mga polisiyangipapatupad ng gobyerno na siyang magbibigay boses sa mga apektadong mamamayanupang masabi kung ano ang mabuti para sa kagubatan dahil sila ang mas nakakaalamdito. Lahat ng apektadong mamamayan ay maaaring magsabi ng kaniyang suhestiyondahil ang opinyon ng bawat isa ay pinapahalagahan. Boluntaryo rin ang paggawasamantalang ipinapamahagi ang nakukuhang benepisyo sa kagubatan sa lahat ng mgaapektadong mamamayan. Makikitang magiging bukas at mapagpalaya angpagpapatakbo at pangangalaga sa kagubatan na siyang magpapabuti ngpangkalahatang kalagayan ng mga tao. Magagamit ang participatory-geo-informationscience upang makita kaagad kung saan nagaganap ang partkilular na isyu tulad ngpagtatangi na nararanasan ng isang grupo o ng komunidad upang sila ay ma-empowerat makagawa ng paraan upang mapigilan ito (McCall, 2002).Pagkakaroon ng mga participatory councils o committees

Tinignan nina Jeong at Oh (2010) ang posibilidad ng pagkakaroon ngparticipatory governance sa administrayon ni Dating Pangulong Roh Moo-hyun ng

Bagtas 11


South Korea sa anyo ng Committee Systems. Ang ganitong sistema ay nagbibigay ngkapangyarihan sa mga mamamayan na sumali sa kumite at makonsidera ang kanilangmga suhestiyon sa mga ipinapatupad na programa at polisiya sa naturang aspeto.Nabibigyan ng boses at pagkakataong makilahok sa pagdedesisyon ang mga simplengmamamayan ngunit lumalabas na mas aktibong nakikilahok dito ang mga mayayamanat negosyanteng Koreano. Masasabing limitado at nakakahon lamang sa mgamakapangyarihan at mayamang mga grupo ang pakikilahok sa ganitong sistema(Jeong & Oh, 2010, p. 278).

Sa pag-aaral sa Europa nina Hatchard at Gray (2012) na tungkol sapangangalaga sa mga isda, ang pagkakaroon ng Advisory Councils ay makatutulongupang mabigyan ng boses ang mga apektadong mamamayan (mangingisda o mganakatira sa baybay dagat o lawa) at lalong mapangalaagaan ang kanilang interes.Upang magawa ng advisory council ang mga nabanggit ay dapat baguhin ang mgailang katangian nito tulad ng simpleng pagbibigay kaalaman sa mga tao at hindidiretsong konsultasyon sa kanila kung ano ba ang sa tingin nilang mas makabubuti nasadyang nagbibigay ng maling impresyon sa mga tao tungkol sa kanilang pakikilhok.Pagpapalawak ng Kapasidad

Binigyan pansin ni Gibson at Woolcock (2007) ang nangyayaring KecamatanDevelopment Project sa Indonesia. Ito ay isang proyektong naglalayong palakasin atbigyan kakayahan ang mga lokal na mamamayan upang makipagtagisan sa mganaghaharing-uri tungkol sa mga dapat na aksyon at polisiya na ipatupad ng gobyerno.Nagbigay ang ganitong programa ng pagkakataon sa mga mamamayan na magkaroonng puwang sa pagdedesisyon at pag-iisip tungkol sa mag ikabubuti ng kanilang lugar.Ang pakikilahok ng mga mamamayang walang pakialam ay magdudulot ng isangmalawakang pagbibigay kapangyarihan at boses sa mga mamamayang hindipinapansin ng pamahalaan dahil sa kahirapan. Ang paghahasa ng kapasidad ng mgamamamayan upang lalo silang maging epektibo sa pakikilahok ay sadyangimportanteng bigyan pansin (McArthur et al, 1996). Sagutin na mga taong nagsimula ngpakikilahok ng komunidad na siguraduhing handa at may kapasidad ang mgamamamayan upang makilahok sa pagdedesisyon o anu mang proseso.

Isa pa sa mga magagandang dulot ng participatory governance ay ang planongpagsasama ng mga mahihirap at mga marginalized na grupo sa proseso ngpagdedesisyon at pagtalakay ng problema (Piper and Lieres, 2008). Ano ang mga isyung nakapaloob dito?

Ang mga nakapaloob na isyu sa usaping pakikilahok ng mga mamamayan aybinigyan pansin ni Skelcher (1993) sa pagsasabing na maaring magdulot ng ‘paradoxof empowerment’. Dagdag pa ni Hart et al (1997) ang posibilidad ng cycle ofdisempowerment o ang hindi matagumpay na pakikilahok ng mga mamamayan.Pagkawala ng interes at gana sa pakikilahok ang magiging bunga ng dalawang isyungito.

Ang kakulangan sa epektibong paglunsad ng participatory at good governanceay ang pangunahing dahilan ng hindi pag-unlad ng bansa at mga mamamayan nito(Gaventa, 2004). Dagdag pa sa naunang nabanggit, ang hindi pag-unlad ay nakabataysa istruktural na hindi pagkakapantay-pantay ng mga tao sa iba’t-ibang aspeto tulad ngantas ng edukasyon, hanap-buhay at kayamanan.

Bagtas 12


Dapat munang magkaroon ng pagkakaisa sa diskurso, pinansyal na suporta atpagtanggap ng makabagong institusyon na maglalagak sa mga mamamayan sakapangyarihan na magkaroon ng boses sa mga desisyon ng gobyerno (Hatchard atGray, 2012 p.15).Hindi basta-basta ang papapatupad ng participatory governance dahilkailangan munang makamit ang mga nabanggit na salik upang pagtibayin patatagin ito.

Titiganan din natin ang namamayaning pang-ekonomikong konteksto ng isanglugar. Ito ay importante dahil maaari nitong ipaliwanag ang naturang kundisyon ng mgatao sa isang lugar ngunit wala pang pag-aaral ang nakapagsabi kung anong mgaispisipikong konteksto ang maaring gamitan ng mga ispisipikong institusyon ngpakikilahok ng mga tao (Wampler at Mcnulty, n.d.).

Marami nang naunang patunay na talagang epektibo ang sistemang pakikilahokngunit may tatlong salik na dapat tandaan ani Blair (2008), ang pagkakaroon ng politicalwill ng mga nasa pwesto at mga mamamayan na umpisahang gawin ang institusyon nggobyerno na hahayaan mapabilang sa nagtatakda ng desisyon ang mga simplengmamamayan. Ang kawalan nito ay hindi magdudulot ng pagbabagong. Ang antas ngibibigay na kapangyarihan sa mga lokal na pamahalaan ay dapat mataas upang lalongmagkaroon ng kapasidad ang isang lugar na pamunuan ang kaniyang komunidadhabang pinangangalagaan ang interes ng bawat isa. Ang huli ngunitpinakaimportanteng salik ay ang pagiging sustenable ng ganitong pamamaraan dahilkahit anong ganda ng sistema ngunit hindi naman kayang suportahan ng pamahalaanay mawawala rin ito. Dapat isipin na ng mga tao at pamahalaan ang mga paraan upangsuportahan ang ganitong programa.

Ang ganitong klaseng programa ay hindi kayang solusyunan ang lahat ng mgaproblema sa komunidad at pamamahala nito ngunit nagsisilbi itong panimulanghakbang upang mapabuti at mapaunlad ang ginagampanang tungkulin ng mgamamayan sa pagdedesisyon ukol sa mga bagay na tuwirang makaaapekto sa kanilangpamumuhay (Lieres & Piper, 2008). Importanteng bigyan pansin natin ang mgaginagawa at papaano kumilos ang mga Civil Society Organizations, Kung sila ayagresibong humihingi at nakikipaglaban ng kanilang karapatan ay tiyak na positibo angmagiging epektibo nito sa pakikilahok ng mga tao at ang iba mismo ay gugustuhingmakilahok sa mga proseso (Wampler at Mcnulty, n.d.).Hindi lahat ng pagbibigaykapangyarihan ay nakatuon sa pagpapalawig ng kaalaman ng mga tao o pagbubuo nginstitusyon ng pakikilahok ng mga mamayan (McCall, 2002). Dapat pa ring magingmabusisi at maingat sa mga ginagawa dahil maari ding magkaroon ng hindipagkapantay-pantay na pagbabahagi ng trabaho sa mga nakikilahok na mamamayan atmagresulta sa pagiging angat ng mga piling tao sa iba. Dagdag pa dito ang posibilidadna hindi paglahok ng mga tao dahil sa kawalan ng kakayahan at tiwala sa sarili habangpagdagsa ng mga pulitko at mga makapangyarihan upang kontrolin ang komunidad atmga tao o sadyang pagpapasali sa mga simpleng tao sa unang bahagi lamang ngproseso upang gumawa ng ilusyon ng pakikilahok sa komunidad (UN Economic andSocial Council, 2007). Dagdag pa sa mga isyu ay ang mga sumusunod, pagkakaroonng local elite takeover kung saan nagiging makapangyarihan ang mga mayayamang-urisa usaping polisiya (Malena, n.d.), pagiging makapangyarihan ng international donor nasiyang may hawak ng kapital upang sustentuhan ang pagpapatuloy ng mga institusyonng participatory governance, pagsasawalang bahala sa mga ahensyang ginawa ngkonstitusyon na sadyang peligroso at kabalintunaan ng impormasyong inilalabas ng

Bagtas 13


mga pag-aaral na siyang maaring maging dahilan ng pagkawala ng interes at tiwala ngmga mamayan (Blair, 2008). Ang mga maaring maging problema ng ganitong sistemaay ang paglitaw ng pansariling interes o tunggalian sa iba’t-ibang grupo ng mgamamamayan at pagkakaroon ng lip service kung saan puro salita lamang angnangyayari at hindi naman ipinapatupad ang mga napagkasunduan ng mgamamamayan. Ang pangangamkam ng ng mga lokal na elitista sa pondo at pagkakaroonng mga ahenteng eksperto sa pag-unlad ng mga komunidad ay ilan sa mgaproblemang pwedeng kaharapin ng ganitong sistema (Platteau, 2008).

Sinabi ni Osmani (2008) na dapat isaalang-alang ng mga mananaliksik angtatlong salik na maaring makaapekto sa tagumpay ng participatory governance. Ito ayang capacity gap, incentive gap at power gap. Ang capacity gap ay tumutukoy sakaalaman ng tao tungkol sa pagpapatakbo ng mga organisasyon o pakikilahok sapaggawa ng polisiya. Maari itong sapat o kulang na kulang na siyang magigingproblema ng mga awtoridad kahit pa gusto nilang magkaroon ng pakikilahok ng mgatao. Ang incentive gap naman ay ang pagdedesisyon ng tao na makilahok sa mgapampublikong pulong na pag-uusapan ang mga polisiya at proyekto na maaaringmakaapekto sa kanila sa halip na magtrabaho o mag-alaga ng mga anak. Hindi lahat ngmga mamamayan ay ipagpapalit ang trabaho lalo na sa mga mahihirap na komunidad.Makikita na ang may mga kapital ang laging nakikilahok sa mga usapin ng polisiya. Huliang power gap kung saan nakatatak na sa isipan ng mga tao ang lantarang pagigingmas mahina nila kaya sa ibang tao na mayroon impluwensya sa gobyerno at pera. Silaay mas mababa dahil sila ay mga mangmang o walang puhunan upang makipagtagisansa mga mas makapangyarihan. Ayon kay Brown (2011), kailangang bigyan pansin angpapel ng gobyerno, universal applicability ng participatory governance at paggawa nginstitusyon na tutulong upang mas madaling makuha ang pakikilahok ng mgatao.Nagbigay bababala rin siya na dapat isaalang-alang ang konteksto kung saanmagpapatupad ng pakikilahok ng mga mamamayan sa pagsasagawa ng desisyon. Angmalaking pagkakaiba-iba sa katangian ng mga tao at kanilang kultura ay sadyangnakakaapekto sa tagumpay ng nasabing programa ng pakikilahok. Kung talagangmagkakaiba nga ang mga tao dahil sa kultura at kasaysayan ng kanilang lugar ay dapatmunang magkaroon ng isang kultural na rebolusyon na siyang magbibigay ng iisangkatauhan sa kanilang lahat. Sa ganitong paraan ay mas hindi magiging mahirap para sakanila ang paggawa magkakasama dahil ito ay napagkasunduang mainam para salahat (Brown, 2011).

Balangkas ng Teorya

Gumamit ng iba’t ibang teorya sa pag-aaral na ito upang maintindhan at maipaliwanagang iba’t-ibang klase ng pakikilahok ng mga mamamayan, antas ng pakikilahok nagusto ng iba’t-ibang aktor sa pag-aaral at distribusyon ng kapangyarihan sa mgaproseso ng pakikilahok. Ginamit ang “Ladder of Participation” ni Arnstein (1969) kungsaan mabilis nakikita kung anong uri ng partisipasyon ang ginagawa ng mga miyembrong komunidad. Ang modelong ito ay naniniwalang ang pakikilahok ay isang anyo ngkapangyarihan. Binubuo ito ng walong (8) hakbangin mula sa (1)manipulasyon,(2)therapy na binubuo ang kawalan ng partisipasyon, (3)pagbabalita, (4)pagsangguni,

Bagtas 14


(5)placation na binubuo ang token na antas ng “tokenism” at (6)tambalan,(7)delegadong kapangyarihan at (8)citizen power na mahahati sa tatlong tema ngpakikilahok na ang ibig sabihin ay antas ng kapangyarihan ng mga mamamayan.

Figure 1 Ladder of Citizen Engagement (Arnstein, 1969)

8 Citizen Power Antas ngkapangyarihanng mgamamamayan

7 Delegated Power6 Tambalan

5 Placation Antas ng“tokenism”4 Pagsangguni

3 Pagbabalita2 Therapy Walang

pakikilahok1 Manipulasyon

Gagamitin rin ang stakeholder power matrix nina Hart et al (1997, hango kayWinstanley, 1995) upang maiipaliwanag ang kapangyarihang natatanggap ng isangapektadong mamamayan sa pakikilahok sa proseso ng pamamahala. Dito itinatampokna ang kapangyarihan upang diktahan kung ano ang dapat pag-usapan at gawin aymagandang tignan upang malaman kung papaano nae-empower ng pakikilahok ng mgatao ang sarili nila. Ito ay binubuo ng apat na konsepto na magpapaliwanag kung anongkapangyarihan ang mayroon ang mga nakikilahok. Ang Arm’s length power o strategiclevel power na tumutukoy sa kakayahan na sabihin kung ano mga layunin, isyu oproblemang dapat unahin at gawin ang polisiya, ang operation power naman aykakayahang magdesisyon kung papaano gagawin ang layunin, isyu at polisya. Angpagkakaroon ng mataas na arm’s length power at operation power ay nagdudulot ngcomprehensive power samantalang ang disempowerment ay pagkakaroon ngmababang arm’s length power at operational power. Tinitignan ng ganitong modelo angugnayan ng pakikilahok at kapangyarihan bilang isang continuum at hindi mga baitangtulad ng nauna. Mahalaga ang pagkakaroon ng magkakaibang antas ng pakikilahok saiba’t ibang bahagi ng prosesong gumagawa ng iba’t ibang klaseng desisyon na sadyangmakaapekto sa mga nakikilahok.

Figure 2: A stakeholder power matrix (Hart et al, 1997 after Winstanley, 1995)

Bagtas 15


Balangkas ng pag-aanalisa

Ang pokus ng pag-aaral na ito ay pakikilahok ng mga apektadong mamamayansa paggawa ng desisyon ukol sa pamamahala ng Lawa ng Laguna sa kaso ng LagunaLake Development Authority. Bumuo ng isang balangkas ng pag-analisa ang may-akdana hinango tungkol sa mga konseptong nakapaloob sa “participatory governance”upang mabigyan ng paliwanag ang interkasyon ng mga aktor sa pakikilahok sapamamahala ng likas na yaman.

Sinuri kung anong anyo ng pakikilahok ang ginagawa ng mga tao batay sahagdanan ng pakikilahok ng mga apektadong mamamayan (Arnstein, 1969).Hahanapin natin ang dahilan kung bakit nasa ganoong anyo ang laganap napakikilahok ng mga tao. Pag-aaralan din kung anong klase ng kapangyarihan angtinatamasa ng apektadong mamamayan sa kanyang pakikilahok na ibabatay naman sapower matrix (Hart el al, 1997). Gamit ang datos na mula magmumula sa surbey at in-depth interview sa isang apektadong mamamayan ay ipapaliwanag ang katayuan ngibang mamamayan.

Ipapakita naman sa kabilang banda ang interaksyon ng iba’t ibang aktor katuladng Laguna Lake Development Authority na katuwang ang Sangguniang Barangay ngMalacaban sa mga apektadong mamamayan. Kasama rin sa pag-aanalisa ang nagigingpapel ng non-government organization sa pakikilahok ng mga mamamayan atkoneksyon nito sa iba pang mga aktor. Ipapakita ang koneksyon ng ahensya ngpamahalaan(LLDA at SB) sa mga apektadong mamamayan at sa non-governmentorganization (NGO).

Titignan ang interaksyon ng bawat aktor sa isa’t-isa upang malaman kungnaaabot ba ang layunin ng pag-aaral na ito na magkaroon ng “participatory governance”sa Laguna de Bay na kaakibat ng pangangalaga sa kalikasan at pag-unlad ng rehiyonng Laguna de Bay.

Conceptual Framework

Bagtas 16

Aktibong Pakikilahok ng mga Apektadong Mamamayan Participatory Governance in Laguna de Bay Region


Disenyo at Pamamaraan ng Pananaliksik

Ang pag-aaral na ito ay ukol sa pakikilahok ng mga apektadong mamamayan sa

pagdedesisyon ng LLDA ukol sa pamamahala ng Lawa ng Laguna. Gamit ang iba’t-

ibang pamamaraan at konsepto ay ipapaliwanag ng pag-aaral na ito ang dahilan kung

papaano nangyayari o bakit hindi nagaganap ang sinasabing pakikilahok ng mga

apektadong mamamayan at ano ang antas o lebel ng pakikilahok ng mga apektadong

mamamayan sa paggawa ng desisyon.

Ang pag-aaral na ito ay ginawang case study ang mga mamamayan sa

Barangay Malacaban, Talim Island sa may Binangonan Rizal upang maipakita ang

sitwasyon ng nakikitang isyu tungkol sa kawalan o kakulangan ng partisipasyon ng mga

apektadong mamamayan. Mainam ang case study design upang mabigyan ng pokus

ang aktwal na sitwasyon ng mga apektadong mamayan. Napili ng mananaliksik ang

Bagtas 17


Barangay Malacaban dahil dito nagsisimulang mag-organisa ang mga NGO upang

tutukan ang nagiging pamumuhay ng mga tao lalo na ang mga mangingisda na siyang

pangunahing apektadong mamamayan sa kung ano mana ang mangyari sa lawa.

Gumamit ng primary at secondary data ang mananaliksik sa pag-aaral na ito.

Ang primary data ay nanggaling sa surbey ng mga mamamayan ng Brgy. Malacaban at

mga Key Informants. Para sa secondary data ay ginamit ang dokumento na galling sa

ahensya ng pamahalaan at ibang kaugnan na pag-aaral.

Gumamit ng key informant interviews ang manananaliksik na makatutulong

upang makuha ang mga opinyon, impormasyon at datos mula sa mga opisyal ng LLDA

na maalam tungkol sa proseso ng pagdedesisyon. Nagkaroon ng pakikipanayam sa

Officer-in-Charge ng Policy Planning and Information Management ng LLDA sa

katauhan ni Ginang Maristel Espiritu upang mas maintindihan ang paggawa ng polisiya

ng Laguna Lake Development Authority. Nakapanayam rin ang isang tagapagsalita

mula sa PAMALAKAYA (Pambansang Lakas ng Mga Mamamalakaya ng Pilipinas) sa

katauhan ni Ronnel Arambulo na siyang bise-presidente ng organisasyon sa buong

Binangonan na nagsagawa na ng mga unang pag-aaral upang malaman ang mga

nagiging epekto ng mga polisiya at programang ipinatapatupad ng LLDA.

Nakapanayam rin ang Kapitan ng Barangay sa katauhan ni Kapitan Avelino Villadiego

upang magbigay ng impormasyon ukol sa pamamahala ng barangay at problema nito.

Nagsagawa ng surbey sa anyo ng face-to-face interviews sa mga mamamayan

ng Barangay Malacaban upang malaman ang kanilang mga palagay at opinyon batay

sa mga naturang isyu ng pakikilahok sa pagdedesisyon. Upang matukoy kung sino ang

iinterbyuhin ay gumamit ng systematic random sampling ang mananaliksik. Kinuha ang

bilang ng pamilya sa barangay at tinukoy kung sino ang Kth na pamilya dahil limitado

lamang ang oras at salapi ng mananaliksik upang interbyuhin ang lahat ng mamamayan

ng barangay. Makikita rin dito kung hanggang saan lamang ang nalalaman ng mga

mamamayan tungkol sa mga proseso ng pagdedesisyon. Kasama na rito ang

pagsasaliksik kung ano ang antas ng partisipasyon ng mga apektadong mamamayan

sa Malacaban.

Sampling Unit

Bagtas 18


Ang pangunahing kailangang makapanayam ay ang mga household head ng bawat pamilya. Ito ay malalaman sa pamamagitan ng pagtatanong sa mismong pamilyadahil pwede itong maging ang magulang na babae o lalake.

Sampling Frame

Tinatayang may 287 pamilya sa buong Barangay Malacaban batay sa September 2013 na Census ng Barangay Office. Dito hahanguin ang bilang ng “sample” na magiging mga kalahok sa pag-aaral.

Sample

Gagamitin ang fomula ni Lynch et al (1974) upang matukoy ang bilang ng sample na kailangan.

n = {NZ2p(1-p) }/{Nd2+Z2p(1-p)}

Where: Z = 1.96 (the value of the normal variable for a reliability level of 0.95. This means having a 95% reliability in obtaining the sample size)

p = .50 (the proportion of getting a good sample)1-p = .50 ((the proportion of getting a poor sample)d = .10 (sampling error)N= population sizen= sample size

Sampling Technique

Gumamit ang mananaliksik ng systematic random sampling. Kukunin ang sampling interval sa pamamagitan ng formula ng N/n. 287/72 = 3.98 o 4. Kailangan ng mananaliksik ng 72 na puno ng pamilya at ito ay pipiliin sa pamamagitan ng pagtukoy sa pang apat na pamilya matapos ang unang pakikipanayam. Para malaman ito ay kukuha ng blueprint ng barangay ang mananaliksik at lalagyan ito ng mga numero na magsisilbing tanda kung pang-ilan sila sa barangay.

Gagamitin ang formula ni Lynch et al (1974) upang makuha ang bilang ng mga

taong kakapanayim. Ginawa ito magkaroon ng mas matibay na sandigan sa mga

magiging reulsta ng pag-aaral.

n = {NZ2p(1-p) }/{Nd2+Z2p(1-p)}

n={(287)(1.96)2(0.50)(1-0.50)}/{( 287)(0.10)2+(1.96)2(0.50)(1-0.50)

n = {(287)(3.8416)(0.25)}/{( 287)(0.01)+(3.8416)(0.25)}

n = {(1102.5392)(0.25)}/{(2.87)+(0.9604)}

n = (275.6348)/(3.8304)

Bagtas 19


n = 71.95 or 72 na tao.

Gumamit din ng coding scheme upang maisaayos at magrupo ang mga

impormasyon sa pakikipanayam sa mga key informants at mga apektadong

mamamayan ng mga Barangay Malacaban. Nakatulong itong coding scheme upang

lalong mas mapadali at maging malinaw ang daloy ng pagpapaliwanag ng mga

konseptong makukuha sa pakikipanayam.

Gumamit din ng content analysis upang suriin ang mga kaugnay na literature na

ukol sa epekto ng mababa o mataas na antas ng mga apektadong mamamayan. Sa

pamamagitan nito ay magkakaroon ng basehan kung saan ikukumpara ang mga datos

na makukuha sa mga pakikipanayam sa mga apektadong mamamayan. Makikita din

rito kung mayroong naobserbahang pagkakatulad ng kalagayan sa Malacaban sa ibang

lugar na konektado sa layunin ng pag-aaral.

Batay sa mga nakuhang datos ay titignan dito ang relasyon ng bawat konsepto o

opinyon na manggagaling sa Key Informant Interviews mula sa opisyal ng LLDA at mga

miyembro ng PAMALAKAYA at Interviews sa mga mamamayan ng Barangay

Malacaban.

Pagkatapos mabanggit ang paraan ng pagkuha ng mga impormasyon ay tignan

natin kung ano ang mga nakalap na datos sa paggamit ng mga nasabing pamamaraan.

RESULTA

A. Surbey

Upang malaman at mas maintindihan ang pagtingin at pangkalahatang opinyonng mga mamamayan sa Barangay Malacaban ay nagsagawa ng surbey sa anyo ngface-to-face interviews mula buwan ng Pebrero hanggang Marso, taong 2013. Ipapakitasa mga sumusunod na bahagi ang mga nakalap na datos.

Makikita sa Table 1 ang kabuuang bilang ng mga mamamayang nakasali sasurbey. Ito ay binubuo ng 73 katao na nahahati sa 38 na babae at 35 na lalaki. Para sapag-aaral na ito ay pawang mga household head ang dapat makapanayam. Makikita rinsa Table 1 ang kinabibilangang edad ng mga sumali sa pakikipanayam. Pinakamaramiang kabilang sa pangkat ng Middle Age samantalang pinakakaunti naman ang kabilangsa pangkat ng Elderly.

Table 1: Datos ng Demographiya ng mga Nakapanayam(N=73)

Datos Bilang Porsyento

Bagtas 20


KasarianLalakiBabae

3538

47.952.1

Edad(mean= 45.80)Early Adult (20-35)Middle Age (36-50)Late Adult (51-66)Elderly (>66)

1534244

20.546.627.45.5

Makikita naman sa Table 2 ang mga kinabibilangang organisasyon ng mganakapanayam. Pinakamarami ang miyembro sa Ahon sa Hirap na mayroong 20mamamayan (27.4%) sa ating sample population samantalang kapansin-pansin na 40mamamayan (54.8%) ang mga nakapanayam na walang kinabibilangang organisasyon.Makikita na ang pinagsama-samang miyembro ng Help, ANAKPAWIS-PAMALAKAYA,Save Laguna Lake Movement at iba pa ay binubuo ang halos 13 mamamayan (17.8%)ng mga nakapanayam.

Table 2: Mga Kinabibilangang Organisasyon ng mga Nakapanayam

Organisasyon Bilang PorsyentoAhon sa Hirap 20 27.4HELP 1 1.4ANAKPAWIS-PAMALAKAYA

2 2.7

Iba pa(Sangguniang Brgy,Simbahan)

8 11.0

Save Laguna LakeMovement

2 2.7

Wala 40 54.8Total 73 100.0

Makikita sa Table 3 ang mga porma ng pakikilahok ng mga tao upangmapangalagaan ang Laguna de Bay. Kapansin-pansin na 30 mamamayan (41.1%) angnagsabing wala silang ginagawang pakikilahok. Sinundan ito ng 14 mamamayan(19.2%) na hindi nagtatapon ng basura sa lawa. Ang 10 katao (13.7%) naman aysinabing sila ay nagproprotesta upang pangalagaan ang lawa. Ang natitirang (16.4%)na mamamayan ay nakikipagpulong, ang isa (1.4%) ay hindi nangangakag, ang 4mamamayan (5.5%) ay nakikinig lamang sa mga usapin at ang 2 mamamayan (2.7%)ay nanghihimok ng tao.

Table 3: Paraan ng pakikilahok ng mga mamamayan

Bagtas 21


Anyo ng Pakikilahok Bilang

Porsyento

Hindi pangangakag 1 1.4

Nakikinig lang sa usapin 4 5.5

Hindi pagtapon ng basura sa lawa 14 19.2

Pagproprotesta 10 13.7

Pakikipagpulong 12 16.4

Panghihimok ng ibang tao 2 2.7

Wala 30 41.1

Total 73 100.0

Sa Table 4 naman natin makikita ang mga sinabing dahilan ng mga tao kungbakit mahalaga para sa kanila ang pakikilahok. 22 mamamayan (30.1%) ang nagsabingpinapahalagahan nila ang pakikilahok dahil ito ay para umunlad ang Laguna de Bay.Samantalang 5 mamamayan (6.8%) lamang ang nagsabing mahalaga ang pakikilahokupang magkaisa ang gobyerno at mga tao. Ang kahalagahan ng pagpaparating ngproblema at pangangalaga ng sariling interes ay parehas na binubuo ng 17mamamayan 23.3% samantalang 12 na mamamayn 16.4% ang nagsabing mahalagaito upang masolusyunan ang mga problema sa lawa.

Table 4: Dahilan ng pakikilahok

Bagtas 22


Dahilan ng Pakikilahok Bilang

Porsyento

Magkakaisa ang gobyerno at tao 5 6.8

Maiparating ang problema sa kinauukulan 17 23.3

Para mapangalagaan ang sariling interes 17 23.3

Para umunlad ang Laguna de Bay 22 30.1

Upang masolusyunan ang mga problema salawa

12 16.4

Total 73 100.0

Sa Table 5 ay makikita natin kung sino ang dapat manguna sa pakikilahok bataysa mga mamamyan. Nangunguna ang Punong Barangay na sinabi ng 54 mamamayan(74%) ng mga tao. Sumunod ang mga Mamamayan na may 13 nagsabing na(17.8%) atpanghuli ang LLDA na may 3 mamaayan(4.1%) lamang. Kataka-takang may nagsabing4 na tao (4.1%) na hindi nila alam kung sino ang dapat manguna.

Table 5: Mangunguna sa pakikilahok

Mga Aktor na dapat manguna sa pakikilahok Bilang Porsyento

Punong Barangay 54 74.0

LLDA 3 4.1

Mamamayan 13 17.8

Hindi alam 3 4.1

Total 73 100.0

Sa Table 6 ay makikita natin kung ano ang nakikitang epekto ng kawalan ngpakikilahok ng mga mamamayan. 29 na mamamayan(39.7%) ang nagsabing walangmagiging epekto kung sakaling hindi makilahok ang mga mamayan. 23 mamamayan

Bagtas 23


(31.5%) naman ang nagsabing lalala ang problema. Samantalang 9 na tao ang (12.3%)ang nagsabing masisira ang lawa.

Table 6: Epekto ng Kawalan ng Pakikilahok ng mga Mamamayan

Epekto ng Kawalan ngPakikilahok

Bilang Porsyento

Hindi alam 3 4.1

Lalala ang problema 23 31.5

Masisira ang lawa 9 12.3

Matutuloy ang plano ng gobyerno 8 11.0

Pagbaklas ng mga fishpen 1 1.4

Wala 29 39.7

Total 73 100.0

Sa Table 7 naman ay makikita ang tuwirang sagot ng mga mamayan kung sila aymakikilahok ba sa pangangalaga ng lawa. 61 katao sa 83.6% ang nagsabingmakikilahok sila samantalang parehas na 6 na tao (8.2%) naman ang nagsabing hindisila makikilahok at hindi nila alam.

Table 7: Makikilahok ka ba?

Bagtas 24


Intensyong makilahok Bilang

Porsyento

Oo 61 83.6

Hindi 6 8.2

Hindi alam 6 8.2

Total 73 100.0

Sa Table 8 ay makikita natin ang sa tingin nilang dahilan kung bakit hindinakikilahok ang mga tao. 22 na mamamayan (30.1%) ang nagsabing dahil sa personalna problema ay hindi sila nakikilahok samantalng 17 na tao(23.3%) ang nagsabingabala sila sa trabaho. 5 na mamamyan(6.8%) ang nagsabing wala namang nangyayarikaya hindi sila nakikilahok. 14 na brod(19.2%) ang nagsabing kulang sila sa pera upangmakilahok sa mga gawain samantlang 15 na tao(20.5%) ang nagsabing wala namansilang makitang dahilan kung bakit hindi makikilahok.

Table 8: Dahilan ng hindi pakikilahok

Mga Dahilan ng Hindi Pakikilahok Bilang

Porsyento

Abala sa trabaho 17 23.3

Kulang sa pinansyal 14 19.2

Personal na problema 22 30.1

Wala 15 20.5

Walang nangyayari 5 6.8

Total 73 100.0

Sa Table 9 ay makikita natin kung ano ang opinyon ng mga mamamayan tungkolsa kalagayan ng kanilang kapasidad na makilahok sa pamamahala ng lawa. Mayroong28 na mamamayan (38.4%) ang nagsabing sapat ang kapasidad ng mga tao

Bagtas 25


samantalang 40(54.8%) ang nagsabing hindi ito sapat. May 5 na mamamayan (6.8%)ang nagsabing hindi nila alam.

Table 9: Kapasidad ng mga mamamayan upang makilahok sa pamamahala

Kapasidad ng mgaMamamayan

Bilang Porsyento

Sapat 28 38.4

Hindi Sapat 40 54.8

Hindi Alam 5 6.8

Total 73 100.0

Sa Table 10 makikita natin ang nakikitang papel na gagampanan ng mga NGOssa pakikilahok ng mga tao. Mayroong 38 mamayang (52%) nagsabing sila ang dapathumimok sa mga tao upang makilahok. Sabi naman ng 16 (21,9%) katao ay sila angdapat nilang tulungan ang mga tao upang solusyunan ang mga problema. Parehas natig- 6(8.2%) na tao ang nagsabing hindi nila alam ang kasagutan at walang magigingpapel ang NGOs. Ang natitirang 5 na mamamayan (6.8%) ay sinabing dapat silangbumuo ng isang organisasyon at 2 (2.7%) ang nagsabing dapat silang magprotestatungkol sa lawa.

Table 10: Papel ng NGO sa pakikilahok ng mga tao

Bagtas 26


Papel ng Organisason Bilang Porsyento

Himukin ang mga tao na makilahok 38 52.0

Solusyunan ang problema kasamaang mga mamamayan

16 21.9

Hindi Alam 6 8.2

Wala 6 8.2

Bumuo ng isang samahan 5 6.8

Magprotesta tungkol sa lawa 2 2.7

Total 73 100.0

Sa Table 11 naman ay makikita natin ang nakikitang epekto ng pakikilahok ngmga mamamayan sa pamamahala ng Laguna de Bay. Mayroong 22 katao (30.1%) angnagsabing uunlad ang lawa at ang pamumuhay ng mga mamamayan. 18 na tao(24.7%) ang hindi masabi kung ano ang epekto. 16 na nakapanayam,(21%) angnagsabing mas mabibigyan pansin ang hinanain ng mga tao samantalang 15 narespondante (20.5%) naman ang nagsabing mas maayos ang magigigng pamamahalang LLDA sa Laguna de Bay kung sila ay makikilahok. Mayroong 2 na tao (2.7%) nanagsabing walang epekto o magbabago kahit makilahok pa sila sa pangangalaga ngLaguna de Bay.

.Table 11: Nakikitang Epekto ng Pakikilahok ng mga Mamamayan sa Pamamahala ngLaguna de Bay

Bagtas 27


Epekto ng Pakikilahok Bilang Porsyento

Hindi masabi 18 24.7

Mas maayos na pamamahala ng LLDA sa Laguna de Bay 15 20.5

Mas mabibigyan pansin ang hinanain ng mga tao 16 21.9

Uunlad ang lawa at ang pamumuhay ng mgamamamayan

22 30.1

Walang epekto 2 2.7

Total 73 100.0

Makikita sa Table 12 ang bilang ng mga nagsabi ng pagkakaroon ngkonsultasyon ng LLDA sa mamamayan. Mayroong 37 katao ang nagsabing mayroongnangyayaring konsultasyon. 30 katao (41.1%) ang nagsabing wala samantalang may 6katao (8.2%) ang nagsabing hindi nila alam.

Table 12: Pagkakaroon ng Konsultasyon

Sagot Bilang Porsyento

Meron 37 50.7

Wala 30 41.1

Hindialam

6 8.2

Total 73 100.0

B. Key Informant Interview

Nagsagawa ng Key Informant Interview sa mga piling eksperto na nagmula iba’tibang aktor na nagkakaroon ng interaksyon sa pamamahala ng Laguna de Bay. Upangkatawanin ang Laguna Lake Development Authority, nakapanayam natin si Ginang

Bagtas 28


Maristel C. Espiritu, ang Officer-in-Charge ng Policy Planning and InformationManagement noong umaga ng ika-7 ng Pebrero, taong 2013. Ang naging tagapagsalitanaman ng PAMALAKAYA ay si Hon. Ronnel Arambulo noong gabi ng ika-10 ng Pebrero,taong 2013. Nakapanayam rin ang kasalukuyang Punong-Barangay sa katauhan niKap. Avelino Villadiego noong hapon ng ika-10 ng Pebrero, taong 2013. Hulingnakapanayam ang Key Informant na kabilang sa surbey sa katauhan ni GinoongMargarito Bobonggo noong hapon ng ika-24 ng Pebrero taong 2013. Ipinapakita ritoang mga katanungan at kasagutan ng bawat isa na sadyang makatutulong upang masmaintindihan nag nangyayari sa Laguna de Bay.

Table 13: Mga nakalas na datos sa Key Informant InterviewKategorya LLDA PAMALAKAY

APunongBarangay

ApektadongMamamayan

Resulta/Tema/Analisis

1. Paanonakikilahokangmgamamamayan sapamamahala nglawa?

Mayconsultationnagaganapbagoipatupadang policywhich ismore onindustrysector athindimasyado sashoreline ataquaculture.Aktibo rinang mgaFisheriesand AquaticResourcesManagement Councils.Feedbackandconsultationdapat kasohindi namansilaorganizedkayanahihirapan

Mangilan-ngilanlamang angsumasamasapakikipagdayalogo saLLDA...upang mapaabotang mgaproblema salawa at ngmga tao.Hanggangkonsultasyonpa lamang.

Halimbawamay activityang LLDAnaipapaabot saamin aynagpapatawag kami ngmeeting samgakasamahansasanggunianat mgataumbayan.Yung mgamay fishpensa lawanatin ayipinapatawag kung anoang dapatgawin..

Hindi rintayonagtataponng basurasa lawaNagkakaroon rin ngmaliliit napagkilosupangmaiparating sa LLDAang amingmgahinanain.

Ayon sa LLDAatPAMALAKAYAay nagkakaroonngkonsultasyon samga tao tungkolsa pamamahalasamantalangsabi naman ngPunong-Barangay at ngMamamayan aywalangnagaganap nakonsultasyon atkung mayroonman ay hindipumupunta angmga tao. Upangmapangalagaanang lawa ayhindinagtatapon ngbasura angmgamamamayanhabanggumagawa ngparaan pangiparating sa

Bagtas 29


rin kami sopinopost nalang naminsanewspaperupangmalamanng mga tao.Maykasama narin saimplementasyon.

kinauukulanang problema

2. Bakitsilanakikilahok?

…politicallymotivatedtuwingeleksyon…Powerfulang wordsngstakeholders napwedengmakaapektosa desisyonng Generalmanager ngLLDA.

Upangmalamanang solusyonsa mgaproblemanila bilangmangingisda

Dapatnakikilahoksila upangalam niladahilkarapatannatingmangialam.

Paramapangalagaan anglawa kasidiyan kamikumukuhanghanapbuhay.UpangmabuksanangNapindanchannel

Nakikilahok angmga tao dahilsa kanilangmga intereskatulad ngpagresolba saproblema,mapangalagaanang lawa,gamitin angkarapatan atmakuha kungano ang tinginnilang dapatkatulad ngpagbubukas ngNapindanchannel.

3. Anoangdahilan nghindipakikilahok?

Depende rinkasi saprojectsdahil hindinamanlahat ngprojects aypwedeiinvolve angcommunity.

Dahil sahirap ngbuhay atkawalan ngkita sa isangaraw.Binabansagan ring mgaleftist orebeldre angorganisasyonkaya hindisumasali angtao.

Katwiran nilakung anongmapagkasunduan aysusunodsila.Dahil rinsiguro sahirap ngbuhay.Kulang sapamasaheat baongpera

Yung ibakasiwalangpakialamporketmayayaman sila atmayroonsilanggagastusindi tuladnamin. Maymgamahihirapring hindi

Masasabingdahilan angkakulangan ngpera ngunitpwede rinpalang dahilmay peranaman ay hindina makikilahokat susunod nalamang sa kunganongmapagkakasunduan. Dahilanrin ang takot na

Bagtas 30


nakikilahokdahil ata satakot atsaka isangaraw nawalang kitaKapagpinatawagmo samiting hindipumupuntakasimatigasang bungo

mabagsagangrebelled at angkatotohananghindi naman salahat ngproseso aypwedengmakilahok.

4. AnoangpapelngmgaNGOssapakikilahokngmgatao?

Lumalapitsila sa aminkaso iba’tiba anginteres nila.

Imulat yungmangingisda...sapamamagitan ngpagpapaliwanag kungano angproblema salawa atpinagmulannito

Kailangantalaga paramasmaganda nanakikisali samgaganyangusapin.

Nagkakaroon ngpagpupulong kungano angmgasolusyonsaproblematulad ngknife fish.TangingPAMALAKAYAlamangang alamkongkumikiloswala ngiba.

Nakikita angNGO bilangisang tulong sapakikilahok ngmga tao dahilsila anghumihimok samga tao sapamamagitanngpagpapaliwanag ng mgakaganapan sakanilang lugarupangmaisulong angkanilanginteres.

5. Sapatbaangkanilangkapasidadupangmakilahok?

Nag-oorganizenaman sila.

Alam nilaang mga isyungunit angproblema aykulang pasila sakakakayahanupang ito aysabihin atipaliwanag.

Kulang padahil hindinatin gamayang mgausapin(tungkol sa lawa)

Nakukulang nakulang atsana aymaramingmag-araldito atmagmulatsa mga taokung bakitganito angnangyayari.

Kulang angkapasidad dahil(1) kulang saimpormasyon ,(2) kulang sakakayahanupangipaliwanag ito at(3)hindimalinaw kungtalaga nga bangnakikiisa sila sa

Bagtas 31


pag-oorganisa.6. Ano

angnagiginginteraksyonsaibangaktor?

Nakikipag-usap tayosa iba’tibangpolitiko atmgamunisipyongunit ittrydin natingpadaanin sakanila angpagkonsultang mga taotungkol sapolisiya

Hindilumalapit angLLDA sa atinupangmakipag-usapsamantalangpatuloytayongnakikipag-usap sa mgatao at tayoangnakikipagdayalogo saLLDA.

Nagpapatawag kami ngmeeting sacoveredcourt upangkausapinang mgamamamayan kapagnagpatawagrin angLLDA ngunitmadalangmangyari ito.

AngPAMALAKAYA aylagingkaisa ngmgapagkilossamantalang angbarangaynaman aynais ringmakatulongkasokulang sapondo.Yung LLDAsinisisi paang taokasinagtataponraw kaming basura.

Tila walangdirektanginteraksyonnagaganap sapagitan ngmamamayan atLLDAsamantalangpatuloy angrelasyon ngNGO,SangguniangBarangay at ngMamamayan saisa’t-isa sapamamagitanng pagmimiting.Mapapansingang mgamamamayan paang lumalapitsa LLDA.

7. Anoangnakikitangepekto ngpakikilahokngmgamamamayan sapamamahala?

Masmagigingmaganda ifang policyay mag-emanatemula sa taongunit sadami ngstakeholders sa lagunade bay aydapatmapakinggan ang lahatat kungtalaganggusto nilangmakatulongay dapatsumunodsila sa

Magigingmagandaang epektokungmakikilahokang mga taoat ditonakasalalayangkatagumpayan ngsolusyon samgaproblema ngtao.

Ang ano koaymagkakaroon ngdayalogo nanagyari narati sa mayPasig ngunitwala ringnangyari sausapin naiyon perokahitpapaanonaantalayungpagsasaranung haloslahat ng taona maypalakaya saisla ay

Magandaangmangyayariat bakanamanmakinigsila (LLDA)kung lahattayo aymakilahoksa mgakilusanupanglahat kamidito aymakinabang.

Mas epektibongpolisiya na mulasa mgaapektadongmamamayanupangmasolusyunanang kanilangmga problemasa kabuhayansa tulong na rinng kooperasyonng LLDA naisama silapaggawa ngmga desisyon.

Bagtas 32


policies. pumuntaroon.

Diskusyon

Upang mas maintindihan ang mga kundisyon at opinyon ng mga mamamayantungkol sa pakikilahok ay ipagkukumpara ang mga resulta ng surbey, interbyu at ilangmga kaugnay na pag-aaral.

Pakikilahok

Ang tao ay nakikilahok rin sa pamamahala ng Laguna de Bay. Ito ay sapamamagitan ng konsultasyon. Sinasabing may nangyayaring konsultasyon sa pagitanng LLDA at ng mga mamamayan. Batay sa surbey ay halos 50.7% ang nagsabingmayroong nagaganap na konsultasyon (tignan ang Table 12). Sa kasamaang palad ay16.4% lamang ang nagsabing nakikipagpulong sila (tignan ang Table 3). Kung titignannaman natin ang mga kasagutan sa in-depth interviews,

“May consultation nagaganap bago ipatupad ang policy which is more on industrysector at hindi masyado sa shoreline at aquaculture.” -LLDA

Mangilan-ngilan lamang ang sumasama sa pakikipagdayalogo sa LLDA...upangmapaabot ang mga problema sa lawa at ng mga tao. Hanggang konsultasyon palamang. –PAMALAKAYA

Nagkakaroon rin ng maliliit na pagkilos upang maiparating sa LLDA ang aming mgahinanain. – Mamamayan

Halimbawa may activity ang LLDA na ipapaabot sa amin ay nagpapatawag kami ngmeeting sa mga kasamahan sa sanggunian at mga taumbayan. Yung mga may fishpensa lawa natin ay ipinapatawag kung ano ang dapat gawin. – Punong Barangay

Maliban sa pakikilahok sa konsultasyon ay nakikilahok rin ang mga tao sapamamagitan ng panghihimok sa mga tao (2.7%) pagproprotesta(13.7%) at pakikinig sausapin (5.5%), hindi pagtatapon ng basura (19.2%).

Dahilan ng pakikilahok

Bagtas 33


Ngayon tignan naman natin kung bakit ba sila nakikilahok sa pamamahala.Lumalabas sa pag-aaral na mayroong 34 katao (46.5%) ang nagnanais na umulad angLagunda de Bay at masolusyunan ang mga problema nito. Mapapansin nga lang natinna halos 39 katao (53.4%) ang nagnanais na maiparating ang kanilang mga problemasa gobyerno at mapangalaagaan ang sariling interes kasabay na rin ng pagkakaisa ngpamahalaan at komunidad. Ang pagpapalawak ng tungkulin ng mga mamamayan atpagsasagawa ng participatory governance upang tugunan ang isyu sa kahirapan atkatarungan para sa bayan ay isang magandang panimula dahil sila ang mgaapektadong mamamayan o stakeholders kung ano man ang kahihinatnan ng mgadesisyon ng mga nasa ahensya ng pamahalaan (Wampler & Mcnulty, n.d.). Hindinaman lumalayo ang nakuhang datos mula sa interbyu at ipinapakitang nakikilahok angmga tao dahil sa kanilang mga interes katulad ng pagresolba sa problema,mapangalagaan ang lawa, gamitin ang karapatan at makuha kung ano ang tingin nilangdapat katulad ng pagbubukas ng Napindan Channel. Makikita ito sa mga kasagutan sababa:

…politically motivated tuwing eleksyon…Powerful ang words ng stakeholders napwedeng makaapekto sa desisyon ng General manager ng LLDA. – LLDA

Upang malaman ang solusyon sa mga problema nila bilang mangingisda – PunongBarangay

Dapat nakikilahok sila upang alam nila dahil karapatan nating mangialam. -PAMALAKAYA

Para mapangalagaan ang lawa kasi diyan kami kumukuha ng hanapbuhay. Upangmabuksan ang Napindan channel - Mamamayan

Dahilan ng hindi pakikilahok?

Sa kasamaang palad ay mayroong halos 46.6% ng mga nasurbey angnagsabing hindi sila nakikilahok. Kung titignan natin ang lumabas sa surbey (Table 8),ang pangunahing dahilan ng hindi pakikilahok ay kahirapan dahil sa kakulangang ngpinansyal at pagkaabala sa trabaho na binubuo ng 31 katao (42.5%). Ibig sabihin nitoay sadyang malaki ang incentive gap ng mga mamamayan sa pakikilahok. Ipinaliwanagito ni Osmani (2008) na pinipili ng mga mamamayang hindi makilahok dahil masmakikinabang sila kung magtatrabaho sila imbes na makilahok sa mga pulong masa.Sumunod ang personal na problema na binubuo ng 22 katao (30.1%). 15 katao (20.5%)ang nagsabing walang dahilan upang hindi makilahok samantalang 5 katao (6.8%) angnagsabing hindi sila nakikilahok dahil wala namang nangyayari. Ipinaliwanag rin ito niHatchard and Gray (2012) na dapat munang magkaroon ng pinansyal na suporta atpagkakaisda sa diskurso ng pakikilahok upang mas maging kabuluhan ang gagawinghakbang ng mga mamamayan. Hindi lumalayo ang kasagutan sa interbyu nasinasabing ang kahirapan ang nagiging hadlang upang hindi makilahok ang mga tao.Ang iba pang dahilan ay ang hindi kaangkupan ng pakikilahok ng mga tao,

Bagtas 34


pagsasawalang-kibo, katigasan ng ulo at takot na mabansagang rebelde. Isa pangdahilan ay ang pagkakaroon naman ng kaangatan sa pinansyal tulad ng nabanggit ngKey Informant na Mamamayan. Ang hindi pagkakapantay-pantay sa pang sosyo-ekonomikong katayuan ng mga mamamayan sa komunidad ay isang problema rin(Gaventa, 2004) Makikita ito sa kanilang mga kasagutan:

Depende rin kasi sa projects dahil hindi naman lahat ng projects ay pwede iinvolve angcommunity –LLDA

Dahil sa hirap ng buhay at kawalan ng kita sa isang araw. Binabansagan ring mgaleftist o rebelde ang organisasyon kaya hindi sumasali ang tao. - PAMALAKAYA

Katwiran nila kung anong mapagkasunduan ay susunod sila. Dahil rin siguro sa hirapng buhay. Kulang sa pamasahe at baong pera. Kapag pinatawag mo sa miting hindipumupunta kasi matigas ang bungo – Punong Barangay

Yung iba kasi walang pakialam porket mayayaman sila at mayroon silang gagastusin ditulad namin. May mga mahihirap ring hindi nakikilahok dahil ata sa takot at saka isangaraw na walang kita. – Mamamayan.

Pagsisimula ng pakikilahok

Pagkatapos malaman ang mga dahilan ng hindi pakikilahok ay ating tignan kungano ba ang dapat gawin upang makilahok ang mga tao. Sino ba ang dapat magsimulanito? Batay sa surbey ay makikita (Table 5) na 54 katao (74%) ng mga sumagot ngsurbey ay umaasang ang punong barangay ang dapat magsimula ng pakikilahok ngmga tao. Ang ganitong resulta ay nagpapakita ng malaking power gap (Osmani, 2008)kung saan nakikita nila ang sarili nilang tagasunod lamang ng mga nasa kapangyarihandahil sa kanilang kakulangan sa kapasidad. Ang unang hakbang upang mas ganahangmakilahok ang mga mamamayan ay magsagawa ng stakeholder analysis sa lugar(Stanghellini, 2010). Kailangan pag-usapan ang mga kasalukuyang problema, layuninng pakikilahok, pagkalap ng datos at pagbibigay ng opinyon at impormasyon ng mgatao. Mayroong 13 katao(17.8%) ang nagsabing dapat magsimula ito mismo sa kanilarin. Makatutulong rin kung paiigtingin ang edukasyon sa komunidad at inisyatiba ngmga tao upang makilahok (Zhang. 2011). Kung magkakaroon ng individualempowerment ay magkakaroon din ng community empowerment (Ahmadian, Redzuan& Samah, 2010). Kahit kaunti lamang (3 tao o 4.1%) ay may naniniwalang dapat itongsimulan ng LLDA. Ipinaliwanag ni Blair (2008) na mahalaga na magkaroon ng politicalwill ang mga nasa pwesto na nangunguna sa paggawa ng desisyon upang bigyan angisang komunidad ng sapat na kapangyarihan sa pakikilahok nito at ang pagigingsustenable ng ganitong proseso. Maliban sa suportang pulitikal ay dapat ring sapat nasocial capital ang mga mamamayan o nag-oorganisa sa isang lugar (Geissel, 2009).

Bagtas 35


Ang resultang ito ay kinontra ng Punong Barangay na sinasabing hindi namannakikilahok ang mga tao sa mga miting. Nakikita ng mga tao na ang dapat manguna ayang nasa pwesto ngunit dahil sa kanilang kalagayan ay hindi pa rin sila nakikilahokkaya nagbigay rin ng paliwanag ang PAMALAKAYA.

Ang totoo ay hanggang salita rin lang naman sila. Kapag nagpapatawag na ay sasabihin, kayo na lang at may ginagawa ako. Ang obserbasyon ko dahil nga sa hirap ng buhay kapag natapat na may pa-meeting at may ginagawa sila hindi mo mapapatayo yun e. Totoo nga naman na kami ang dapat mag-umpisa dahil para sa anong lawa. Ngayon akin lang nasabi na ano ang ipapaabot namin sa tao kung talagang ang LLDA minsan lamang kami napatawag ng meeting. - Punong Barangay

Sa usaping panghikayat, tama yan na barangay at dapat opisyales. Pero siyempre,mamamayan dapat ang nangunguna diyan. - PAMALAKAYA

Epekto ng hindi pakikilahok

Dahil nga sa kanilang kakulangan sa pinansyal ay hindi sila nagkakaroon ngepektibong pakikilahok. Ating titignan ang persepsyon ng mga tao kung sakaling hindisila makikilahok. Makikita sa resulta(tignan ang Table 6) na mayroong 41 katao (56.2%)ang nangangambang magdudulot ito ng paglala ng problema sa lawa, pagkasira nglawa at matuloy ang plano ng gobyerno na pribatisasyon ng lawa. Samantalang 32(43.8%) ang nagsasabing kapag hindi sila nakilahok ay mas wala ring mangyayari okaya ay hindi nila alam ang kahihinatnan. Makikita na hindi makabubuti ang hindipakikilahok ng mga tao. Ito ay lalong pinatunayan ng pagpapaliwanag ng PAMALAKAYAsa mga katagang:

Lalong mas magiging saklap ang mangayayari sa mamamayan. Kasi nung mayroongngang organisasyon ay nagpaptauloy parin ang ginagawa nila ng LLDA(pagpapahirap), paano pa kaya kung walang lumalaban – PAMALAKAYA

Papel ng mga NGO

Magkakaroon ng masamang epekto kung sakaling hindi makikilahok ang mgatao sa mga prosesong hatid ng ahensya ng gobyerno. Sa ganitong pagkakataon aypumapasok ang mga NGO upang makialam at gampanan ang kanilang papel. Batay sasurbey, (tignan ang Table 10) mayorya sa mga nasurbey ang nagsabing (61 katao o83.6%) may malaki ang papel ng NGO sa pakikilahok ng mga tao. Dapat nilang himukinang mga tao na makilahok upang masolusyunan ang problema o kaya naman aybumuo ng isang samahan at magprotesta sa lawa. May kaunting nagsabing (12 katao o16.4%) ang hindi sumasang-ayon dito. Nakikita ang NGO bilang isang tulong sapakikilahok ng mga tao dahil sila ang humihimok sa mga tao sa pamamagitan ngpagpapaliwanag ng mga kaganapan sa kanilang lugar upang maisulong ang kanilanginteres. Ito ay nakita sa kasagutan ng mga informants:

Bagtas 36


Lumalapit sila sa amin kaso iba’t iba ang interes nila. -LLDA

Imulat yung mangingisda...sa pamamagitan ng pagpapaliwanag kung ano angproblema sa lawa at pinagmulan nito - PAMALAKAYA

Kailangan talaga para mas maganda na nakikisali sa mga ganyang usapin. – PunongBarangay

Nagkakaroon ng pagpupulong kung ano ang mga solusyon sa problema tulad ng knifefish. Tanging PAMALAKAYA lamang ang alam kong kumikilos wala ng iba. -Mamamayan

Ang problema nga lang kahit pa kinikilala ang malaking papel ng gagampananng mga NGO ay ang katotohanang marami ring bilang ng mga mamamayan ay hindikasapi sa organisasyon. Makikita sa Table 2 ang mga kinabibilangang organisasyon ngmga nakapanayam. Pinakamarami ang miyembro sa Ahon sa Hirap na mayroong 20mamamayan (27.4%) samantalang kapansin-pansin na 40 mamamayan (54.8%) angmga nakapanayam na walang kinabibilangang organisasyon. Makikita na angpinagsama-samang miyembro ng Help, ANAKPAWIS-PAMALAKAYA, Save LagunaLake Movement at iba pa ay binubuo ang halos 13 mamamayan (17.8%) ng mganakapanayam. Ang popular na samahan ay ang Ahon sa Hirap na nakasentro sapagpapautang ng pera sa mga mamamayan at hindi sa pakikilahok nila ngunit ito aykinontra ni Teodosio (2009) na sinabing maaaring maging anyo ng pakikilahok angpagsali sa mga kooperatiba.

Intensyon ng mga mamamayan

Dahil sa mga nabanggit na magandang dulot ng pakikilahok sa pamamahalamayroon kayang intensyon ang mga tao na makilahok sa pamamahala sa lawa? Bataysa surbey, (tignan ang Table 7) makikita na malaking bilang ng mga nasurbey (61 kataoo 83,6%) ay may intensyong makilahok ngunit mayroon pa ring natitirang 12 katao(16.4%) ang nagsabing hindi sila makikilahok o hindi nila alam. Upang mas mapaigtingang pakikilahok ng mga tao ay dapat patuloy ang panghihimok sa kanila samantalangmay ibang dulog naman sa mga mamamayang matigas ang ulo. Ito ipinaliwanag ngPAMALAKAYA sa mga katagang:

Siyempre, lagi yan, tuluy-tuloy ang masinsinang pagbibigay ng pag-aaral atpagpapalalim kung papaano hindi mararanasan yang ganyang problema.

Kung minsan kasi may tinatawag tayo na abante na maagap na kumilos pero meron dinna dapat maramdaman talaga pa yung totally mas dagdag na hapdi pa siguro nanakakatulong din yun para yung mga tao talagang kumilos. Kung nakikita mo na yungbulldozer o andiyan na yung gwardiya na pinagbabawalan sila. Siguro yung mga taohindi mo na kailangang yayaing kumilos.

Bagtas 37


Kapasidad sa Pakikilahok

Kung makikilahok ang mga tao ay dapat tignan kung handa ba sila atnagtataglay ng sapat na kapasidad. Batay sa surbey (tignan ang Table 9) mayroong 28na mamamayan (38.4%) ang nagsabing sapat ang kapasidad ng mga tao samantalang40 tao (54.8%) ang nagsabing hindi ito sapat. Lumalabas na may kakulangan pa sakapasidad ang mga tao kung sakali mang maisipan nilang makilahok. Sa paliwanag niOsmani (2008) ay nagkakaroon ng capacity gap sa ganitong sitwasyon. Kung walangsapat na kaalaman at kasanayan ang mga tao upang makilahok sa mga proseso ngpakikilahok at pag-oorganisa ay mahihirapan ang pamahalaan na isali sila sa paggawang polisya. Ito ay ipinaliwanag ng mga informants. Kulang ang kapasidad dahil (1)kulang sa impormasyon, (2) kulang sa kakayahan upang ipaliwanag ito at (3) hindimalinaw kung talaga nga bang nakikiisa sila sa pag-oorganisa. Kontra sa kakulanganng kapasidad ay argumentong nag-oorganisa naman ang mga mamamayan nanabanggit ng informant mula sa LLDA. Kahit pa sinabing sila ay nag-oorganisa, hindi parin tayo sigurado kung talaga nga bang sapat ang kapasidad nila batay sa mga lumabasna resulta. Ito ay makikita sa mga kataga nilang:

Nag-oorganize naman sila. -LLDA

Alam nila ang mga isyu ngunit ang problema ay kulang pa sila sa kakakayahan upangito ay sabihin at ipaliwanag. -PAMALAKAYA

Kulang pa dahil hindi natin gamay ang mga usapin(tungkol sa lawa). Punong Barangay

Naku kulang na kulang at sana ay maraming mag-aral dito at magmulat sa mga taokung bakit ganito ang nangyayari. – Mamamayan

Interaksyon ng mga Aktor

Matapos malaman ang kakulangan sa kapasidad ay ano ba ang nagaganap nainteraksyon sa pagitan ng mga aktor upang masolusyunan ang ganitong problema.Batay sa pakikipanayam sa mga informants, tila walang direktang interaksyonnagaganap sa pagitan ng mamamayan at LLDA samantalang patuloy ang relasyon ngNGO, Sangguniang Barangay at ng Mamamayan sa isa’t-isa sa pamamagitan ngpagmimiting. Mapapansing ang mga mamamayan pa ang lumalapit sa LLDA. Saganitong pangyayari ay hindi nakatutulong ang ahensya upang madagdagan angkapasidad ng mga mamamayan. Makikita ito sa kanilang mga kasagutan:

Nakikipag-usap tayo sa iba’t ibang politiko at mga munisipyo ngunit ittry din natingpadaanin sa kanila ang pagkonsulta ng mga tao tungkol sa polisiya – LLDA

Hindi lumalapit ang LLDA sa atin upang makipag-usap samantalang patuloy tayongnakikipag-usap sa mga tao at tayo ang nakikipagdayalogo sa LLDA. – PAMALAKAYA

Bagtas 38


Nagpapatawag kami ng meeting sa covered court upang kausapin ang mgamamamayan kapag nagpatawag rin ang LLDA ngunit madalang mangyari ito – PunongBarangay

Ang PAMALAKAYA ay laging kaisa ng mga pagkilos samantalang ang barangay namanay nais ring makatulong kaso kulang sa pondo. Yung LLDA sinisisi pa ang tao kasinagtatapon raw kami ng basura - Mamamayan

Nakikitang epekto ng pakikilahok ng mga mamamayan sa pamamahala ng LLDA saLaguna de Bay

Upang sagutin ang pinakalayunin ng pag-aaral na ito ay ating inalam kung anoba ang nakikita nilang magiging epekto ng kanilang pakikilahok sa pamamahala ngLLDA sa Laguna de Bay? Batay sa resulta ng surbey (tignan ang Table 10) 53 katao(72.5%) ang naniniwalang maganda ang epekto ng pakikilahok nila. Makapgdudulot itong mas maayos na mamahala ng LLDA at mabibigyan ng pansin ang hinanain ng mgatao upang umunlad ang lawa pati na rin ang pamumuhay ng mga mamamayan. Malibansa maayos na pamamahala at kaunlaran ay magkakaroon din ng empowerment angmga tao (Malena, n.d.). Ito ay sa pamamagitan ng pakikisangkot ng mga mahihirap atmarhinalisadong mga mamamayan (Piper and Lieres, 2008). Ayon sa mga informantsay magkakaroon ng mas epektibong paggawa at pagpapatupad ng polisiya na mula samga apektadong mamamayan upang masolusyunan ang kanilang mga problema sakabuhayan sa tulong na rin ng kooperasyon ng LLDA na isama sila paggawa ng mgadesisyon.

Mas magiging maganda if ang policy ay mag-emanate mula sa tao ngunit sa dami ngstakeholders sa laguna de bay ay dapat mapakinggan ang lahat at kung talagang gustonilang makatulong ay dapat sumunod sila sa policies. - LLDA

Magiging maganda ang epekto kung makikilahok ang mga tao at dito nakasalalay angkatagumpayan ng solusyon sa mga problema ng tao. -PAMALAKAYA

Ang ano ko ay magkakaroon ng dayalogo na nagyari na rati sa may Pasig ngunit walaring nangyari sa usapin na iyon pero kahit papaano naantala yung pagsasara nunghalos lahat ng tao na may palakaya sa isla ay pumunta roon. – Punong Barangay

Maganda ang mangyayari at baka naman makinig sila (LLDA) kung lahat tayo aymakilahok sa mga kilusan upang lahat kami dito ay makinabang – Mamamayan.

Pagkatapos nating mas maintindihan ang mga importanteng bagay ay dapatnating klaruhin kung ano nga ba ang nangyayaring pakikilahok ng mga tao sapamamahal ng Laguna de Bay. Sadya bang makabubuti ito o nakasasama sakalagayan ng mga tao.

Konklusyon at Rekomendasyon

Bagtas 39


Batay sa pag-aanalisa ng mga lumabas na resulta mula sa surbey at interbyu ayating napag-alaman ang mga sumusunod.

1. Tokenistic na Pakikilahok ang nangyayaring pakikilahok ng mga mamamayanng Barangay Malacaban. Batay sa teorya ni Arnsteing (1969) ay nagkakaroon ngkonsultasyon sa pagitan ng mga mamamayan ngunit hindi ito tunay na aktibongpakikilahok sa paggawa ng desisyon at pagpapatupad ng polisiya sa nasabingsitwasyon. Upang masolusyunan ito ay kailangang lumahok ng apektadongmamamayan sa lahat ng proseso ng pamamahala sa lawa tulad ng pagbubuo nginstitusyon, pagbalangkas ng paggawa ng desisyon, pagpapatupad ng polisya,pagbabantay at evaluation (Umar, 2011).

2. Disempowered ang mga mamamayan ang mga mamamayan ng BarangayMalacaban. Batay naman sa teorya ni Hart et al, (1995), ang pagkakaroon ngmababang strategic power na nakita sa pag-aaral kung saan hindi nila nasasabikung ano ang isyu at polisiyang gusto nila sa LLDA. Mababa rin ang kanilangoperational power dahil hindi sila kabilang sa pag-iisip kung papaano itososolusyunan.

3. Hindi kumukurap ang mahihirap na mamamayan ng Barangay Malacaban. Maspinipiling hindi makilahok ng mga tao dahil sa kakulangang pinansyal samantalangang mga may pera ay hindi nangingialam dahil hindi sila naapektuhan. Ipinapaubayana lang nila sa ibang tao ang dapat sana nilang gawin upang mas masoluyunan angproblema ng kahirapan.

4. P.I.C. (Power, Incentive, Capacity) Gap ang humahadlang sa makabuluhangpakikilahok ng mga mamamayan ng Barangay Malacaban. Ang mga tao’ynawalan ng interes na makilahok dahil sa paniniwalang sila ay tagasunod lamang.Hindi nila taglay ang sapat na kakayahan at kaalaman upang makilahok sa usapingpamamahala ng buong lawa ng Laguna. Ang pagdedesisyong hindi makilahok dahilsa kawalan ng incentive o kita para sa isang araw ay lubhang naging sentimyentong karamihan. Upang masolusyunan ang ganitong problema ay iminungkahi niAgger (2012) na dapat magkaroon ng mga angkop na paraan ng participatoryprocesses para sa mga iba’t-ibang klase ng tao sa iba’t-ibang konteksto upangmaiwasan ang social exclusion ngunit nagbigay babala naman si Geissel (2009) naang mabusising pagklaklasipika sa mga tao ukol sa lalim at antas ng kanilangpagpapartisipa sa mga nasabing proseso ay pwede ring magdulot ng socialdisintegration at alienation na maging dahilan ng kanilang walang pagkagana sapagsali

5. Kalakasan ng NGO. Maganda ang pagtingin sa pwedeng maiambag na tulong ngNGO sap akikilahok ng mga tao kaya maganda itong paraan upang paigtingin anginteres nila sa pakikilahok. Marami ring mamamayan ang miyembro na ng mgakooperatiba na maaaring kausapin upang ipasok sa sistema nila ang pagpapalakasng pakikilahok ng mga tao.

Bagtas 40


6. Magulo ang relasyon ng bawat aktor sa isa’t isa. Batay sa resultang nakalap ayhindi epektibo ang ginagawang pagsangguni ng LLDA sa mga apektadongmamamayan sa pamamagitan ng Sangguniang Barangay o PAMALAKAYA. Patuloyang pakikipagdayalogo ng mga Mamamayan kasama ang PAMALAKAYA ngunithindi sila pinapakinggan ng LLDA. Collaborative management sa natural resourcemanagement ay mahalaga dahil pinapahalagaha nito ang pakikilahok ng mgaapektadong mamamayan sa pamamahala upang mas magkaroon ngpagkakaunawaan sa pagbibigayan ng impormasyon at resorses (Herrera, Nadaoka& Fernandez, 2011). Tinatayang ang paggawa ng mga kowalisyon at pagsasagawang pampublikong konsultasyon ang magiging susi sa tagumpay ng pamamahala ngLaguna Lake Development Authority (Oledan, 2001)

7. Totoong Pakikilahok (Genuine Participation) ang kailangan upang makamitParticipatory Governance na inaasam. Kinakailangan ang participatorygovernance upang magkaroon ng isang pamahalaang kumikilala sa mgaorganisadong mamamayan at nakikinig sa boses ng masa (Thirk Kenya HumanDevelopment Report, 2003). Kulang pa ang kapasidad ng mga tao ngunit hindi itolalago kung mismong ang mga mamamayan ay umaasang mayroong mag-aangatnito para sa kanila. Ang kailangan ay sila mismo ang tumulong sa sarili nila sa gabayng PAMALAKAYA at ng LLDA upang mas maging epektibo ang kanilang pakikilahok.Sa pagkakaroon ng positibong pagtingin sa magiging epekto ng kanilang pakikilahokay pwedeng magbago ang kanilang disposisyon tungkol sa pakikilahok.

Ang mananaliksik ay magmumungkahi ng ilang paraan upang masolusyunan angmga lumabas sa konklusyon.

1. Dapat magkaroon ng political will ang mga namumuno sa Laguna de Bay na iangatang pangsosyo-ekonomikong katayuan ng mga normal na tao kasabay ngpagpapaunlad ng kanilang lugar. Maari itong gawin sa pagpapalakas ngdomestikong mga industriya na magbibigay trabaho sa mga mahihirap namamamayan. Bawasan ang pagproproyekto ng mga covered courts at ibanggusaling hindi masyado kailangang ng naghihirap na masa bagkus ay ikonsideraang pagpapatayo ng mga paaralan at ospital kung saan mag-aaral atmagpapagamot ang mga mahihirap na mamamayan.

2. Magsagawa ng mga pag-aaral upang mas maintidihan ang kalooban, hinanain atisyung kinakaharap ng mga mamamayan ng Isla ng Talim sapagkat sila ay tila hindinaabot ng mga dalubhasa ng pamahalaan.

3. Baguhin ang mga institusyon sa loob ng LLDA upang mas maging epektibo atmalinaw ang papel ng mga mamamayan sa paggawa ng polisiya at hindi lamangsila banko ng datos ng mga eksperto.

4. Gamitin ang naiipong pondo mula sa buwis ng naglalakihang fish pens napagmamay-ari ng mga kapitalista, pulitiko at nasa mataas na posisyon sa gobyerno

Bagtas 41


upang magpagawa ng pampublikong fish pens na paghahatian ng bawat barangaysa Talim Island. Maari rin itong gastusin upang puksain ang mga peste o kayanaman ay linisin ang lawa.

5. Magpataw ng limitasyon sa sukat ng fish pens ng mga hindi mahihirap lalo na ngmga mayayamang kapitalista.

6. Magsagawa ng mga pulong masa ang PAMALAKA kasama ang SangguniangBarangay upang talakayin ang kahalagahan ng kanilang pakikilahok sapangangalaga ng lawa at pagpapaunlad nito.

Ang mga nasabing rekomendasyon ay tiyak na makatutulong upang makamit angnakikita ng mga mamamayan na magandang epekto ng participatory governance sakontekstop ng Laguna de Bay. Huwag nating kalimutan na ang tunay na demokrasya ayang pakikilahok ng mga mamamayan upang gumawa ng polisiya na mula samamamayan at para sa (ikabubuti ng) mga mamamayan.

Bagtas 42


Batis

Agger, Annika. (2012). Towards tailor-made participation: How to involve different types ofcitizens in participatory governance. Doi: 10.3828/tpr.2012.2

Ahmadian, M., Redzuan, M. Emby, Z., Samah, A.A. (2010, September).Women'sCommunity Participation Levels in Community-based Health Programs RegardingBreast Cancer Prevention in Metropolitan Tehran, Iran. Asian Social Science, Vol. 6,No.9.

Altschuler, D. & Corrales, J. (2009, October 12). The Spillover Effects of Participation inDevelopment Projects: Evidence from Honduras and Guatemala. pp. 1-23

Arnstein, Sherry R (1969) ‘A Ladder of Citizen Participation’ in Journal of the AmericanPlanning Association , Vol. 35, No. 4, July, pp. 216-224

Blair, H. (2008, June). Innovations in Participatory Local Governance. Expert GroupMeeting on Engaged Governance: Citizen Participation in the Implementation of theDevelopmental Goals including the Millennium Development Goals (MDGs). pp. 77-113

Blomley, T. & Iddi, S. (2009, September). Participatory Forest Management in Tanzania:Lessons learned and experiences to date

Boakye M. K. & Akpor O. B. (2012). Journal of Sustainable Development Stakeholders’Participation in Water Management: A Case Study of the Msunduzi CatchmentManagement Forum of KwaZulu-Natal,South Africa. Vol. 5, No. 6 pp. 104-112.

Brown, J. (2011, June). Assuming too much? Participatory water resource governance inSouth Africa.The Geographical Journal. Vol. 177, No. 2, pp. 171-185.Doi:10.1111/j.1475-4959.2010.00378.x

Emergency Sanitation: Community Participation. London: WEDC Publications. Retrievedon September 16, 2012 fromhttp://www.who.or.id/eng/contents/aceh/wsh/books/es/ES12CD.pdf 177-188

Friedman, S. (2006). Participatory governance and citizen action in post-apartheid SouthAfrica. International Institute for Labour Studies.

Gaventa, J. (2004). Strengthening participatory approaches to local governance: learningthe lessons from abroad. National Civic Review, pp. 16-27.

Geissel, B. (2009, August). Participatory Governance: Hope or Danger for Democracy? ACase Study of Local Agenda 21, Vol. 35, No. 4, 401–414, ISSN 0300-3930Print/1743-9388 Online _ 2009 Taylor & Francis. DOI: 10.1080/03003930902999522401-414

Gerasidi, S., E. Manoli, D. Assimacopoulusand E. Vlachos. (2009, September 03). Towardsthe formulation of a new strategy of water resource management for urban areasachieved through participatory processes. Vol. 6, No. 3, 209-219.

Gibson, C & Woolcock, M. (2007, October). Empowerment, Deliberative Development andLocal Level Politics in Indonesia: Participatory projects as a Source of CountervailingPower. Brooks World Poverty Institute Paper 8.

Bagtas 43

http://www.who.or.id/eng/contents/aceh/wsh/books/es/ES12CD.pdf%20177-188


Gronow, J. & Carter, J. (2005). Recent Experience in Collaborative Forest Management.CIFOR Occasional Paper No. 43 by Center for International Forestry Research.

Hart, C et al (1997) ‘Do the people want power? The social responsibilities of empoweringcommunities’ in Hoggett, P (ed) Contested communities, Bristol: Policy Press, pp.180-201

Hatchard, J. & Gray, T. (2012, September).A paper presented in Policy and PoliticsConference. Discourse and power: Participatory fisheries governance in Europe’sCommon Fisheries Policy.

Herrera, E.C., Nadaoka,K. Blanco, A.C. and Hernandez, E.C. (2011). A partnership for sustainable lake environment:collaborative monitoring and research on Laguna de Bay, Philippines, for management of resource use and ecosystem conservation. Lakes & Reservoirs: Research and Management, 16: 137–148.

Jeong, M. & Oh, S. (May, 2010). Journal of Contemporary Asia. Searching for ParticipatoryGovernance. Vol. 40, No. 2, pp. 275-290.

Koonings, K. (2004). Strengthening citizenship in Brazil’s democracy: Local participatorygovernance in Porto Alegre. Bulletin of Latin American Research, Vol. 23, No.1. pp79-99

Malena, C. (n.d.) FROM POLITICAL WON’T TO POLITICAL WILL: Building Support forParticipatory Governance. p. 1-30.

McArthur et al (1996). Less than equal? Community organisations and estate regenerationpartnerships, Bristol: The Policy Press

McCall, M. (2002, December 2006). Seeking good governance in participatory-GIS: Areview of processes and governance dimensions in applying GIS to participatoryspatial planning. Habitat International 27, pp. 549–573.

Oledan, M.T. (2001). In Lakes & Reservoirs: Research Management. Challenges and opportunities in watershed management for Laguna de Bay. Vol. 6, pp. 243-246.

Osmani, S. (2008, June). Participatory Governance: An Overview of issues and Evidence.Expert Group Meeting on Engaged Governance: Citizen Participation in theImplementation of the Developmental Goals including the Millennium DevelopmentGoals (MDGs). pp. 1-48.

Piper, L., & Lieres, B. (2008, January 8).Inviting Failure: Citizen Participation and LocalGovernance in South Africa, Vol. I No. 1. Retrieved on September 16, 2012 fromhttps://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:3xf4Rbz-Fs0J:fcis.oise.utoronto.ca/~daniel_sc/pipervonlieres.pdf+&hl=en&gl=ph&pid=bl&srcid=ADGEESiw_LoMi9XJlAz5D73zyu654U9bY1SIq5W-BXex610wv56kmFRdr1qJuv0MJBAH_WaGyD0V4QoiVQZCZVMzoSff19MmanA-ioZ4cjDna-8776rcTl5Lznz2uzb1iIPERn28VwWi&sig=AHIEtbQdVGnztvlSb5vSXdHh3vHGpk0_gQ

Platteau, J.P. (2008, June). Pitfalls of Participatory Development.Expert Group Meeting onEngaged Governance: Citizen Participation in the Implementation of theDevelopmental Goals including the Millennium Development Goals (MDGs). pp.114-154.

Reid, J.N. (2000, June).How People Power Brings Sustainable Benefits to Communities.Prepared by the USDA Rural Development, Office of Community Development onJune 2000, pp. 1-13.Retrieved on September 16, 2012 from

Bagtas 44

https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:3xf4Rbz-Fs0J:fcis.oise.utoronto.ca/~daniel_sc/pipervonlieres.pdf+&hl=en&gl=ph&pid=bl&srcid=ADGEESiw_LoMi9XJlAz5D73zyu654U9bY1SIq5W-BXex610wv56kmFRdr1qJuv0MJBAH_WaGyD0V4QoiVQZCZVMzoSff19MmanA-ioZ4cjDna-8776rcTl5Lznz2uzb1iIPERn28VwWi&sig=AHIEtbQdVGnztvlSb5vSXdHh3vHGpk0_gQ




https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:RrOLssEP2bAJ:www.rurdev.usda.gov/rbs/ezec/Pubs/commparticrept.pdf+community+participation&hl=en&gl=ph&pid=bl&srcid=ADGEESjyJtuRPxiu38F_gSTb3hhUjpe66VRviPZliM67BiMKQ84OSBmPsQOSFfVu8wTmFx1jhCBtreGDRrqgxQtXS1l8I8-rX0rb18WV53kKKT1NR9awlJVWrM9Az54e_Wbe8GGXmDvU&sig=AHIEtbTFnq5Dy3vz9Qj7-YDrFWqI3CAmzQ

Santos-Borja, A. and Nepomuceno, D. N. (2006), Laguna de Bay: Institutional developmentand change for lake basin management. Lakes & Reservoirs: Research & Management, 11: 257–269. doi: 10.1111/j.1440-1770.2006.00310.x

Skelcher, C (1993) ‘Involvement and empowerment in local services’ in Public moneyandmanagement, Vol. 13, pp. 13-20.

Skinner S. (1995). Building Community Strengths, Community Development Foundation. Smith, J. (2008, June). In Local Environment: A critical appreciation of the “bottom-up”

approach to sustainable water management: embracing complexity rather thandesirability. Vol. 13, No. 4, 353–366

Stanghellini, P.S.L. (2010).Stakeholder involvement in water management: the role of thestakeholder analysis within participatory processes. IWA Publishing, pp. 675-694.doi: 10.2166/wp.2010.004

Teodosio, V.A. (2009, April 13). Community Participation through Cooperatives in AddressinBasic Services: The Philippine Experience. Retrieved on September 16 fromhttps://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:XuOc3ksgUF0J:www.un.org/esa/socdev/egms/docs/2009/cooperatives/Teodosio.pdf+community+participation&hl=en&gl=ph&pid=bl&srcid=ADGEESgbWrGQxDP10nxG_MkdsNkfyPVzMUoATsayvA0zOMXppJiyp97R7WJGEQuH9rD5nI2BM4dgU_oh_qrPxgFzue1Sxl8MP49AzpXtad7Z6Ihlm8nCyZRxsiN-w8iYFEG8lbOobyUG&sig=AHIEtbSBMujOyPxIWSuUQewNzBxKmEBqlw

Third Kenya Human Development Report. (2003). Participatory Governance for HumanDevelopment.

Umar, G. (2011, December).Design of Institution for Participatory Lake Singkarak Management. Vol. 5, No. 6, pp. 95-108. Retrieved on March 23, 2013 from http://dx.doi.org/10.5539/mas.v5n6p98

UN Economic and Social Council. (2007). Participatory governance and citizens’engagement in policy development, service delivery and budgeting, a reportpresented on the Sixth Sessions of Committee on Experts on Public Administrationat New York on April 10-13, 2007, pp.3-14.

Wampler, B. (2012). In Political Studies: Entering the State: Civil Society Activism and Particiaptory Governance in Brazil. Vol 60, 341–362 doi: 10.1111/j.1467-9248.2011.00912.x

Wampler, B., and Mcnulty, S. (n.d.) Does Participatory Governance Matter?: ComparativeUrban Studies Project pp. 1-49.

Winstanley, D (1995) ‘When the pieces don’t fit: A stakeholder power matrix to analysepublic sector restructuring’ in Public money and management, April – June, pp. 19-26.

Bagtas 45

http://dx.doi.org/10.5539/mas.v5n6p98

https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:XuOc3ksgUF0J:www.un.org/esa/socdev/egms/docs/2009/cooperatives/Teodosio.pdf+community+participation&hl=en&gl=ph&pid=bl&srcid=ADGEESgbWrGQxDP10nxG_MkdsNkfyPVzMUoATsayvA0zOMXppJiyp97R7WJGEQuH9rD5nI2BM4dgU_oh_qrPxgFzue1Sxl8MP49AzpXtad7Z6Ihlm8nCyZRxsiN-w8iYFEG8lbOobyUG&sig=AHIEtbSBMujOyPxIWSuUQewNzBxKmEBqlw







World Health Organization. (2002). Community participation in local health and sustainabledevelopment: Approaches and Techniques. Retrieved on September 16, 2012 fromwww.euro.who.int/document/e78652.pdf

Zhang, X. (2011, September).Reflection on Farmers’ Participation in Rural CommunityCultural Construction. Asian Social Science, Vol. 7, No. 9. doi:10.5539/ass.v7n9p24

Apendiks A FPIC

Unibersidad ng Pilipinas

Kolehiyo ng Agham at Sining

Padre Faura, Ermita, Manila

October 16, 2012

Pangalan

Ginoong/Ginang,

Ako si Bryan Joseph F. Bagtas na isang mag-aaral na nasa ikaapat na taon ng pag-aaral sa Political Science sa Unibersidad ng Pilipinas, Manila. Bilang isa sa mag-aaralng Political Science 198 Special Problems in Political Science ay naatasan po kaminggumawa ng isang pag-aaral para matapos ang nasabing kurso. Dahil po sa katangianng inyong trabaho, kaalaman o pagiging myembro ng isang organisasyong sadyangmakapagbibigay kaalaman sa akin ay iniimbitahan kop o kayong maging sa isang KefInformant Interview sa Ika- 13 ng Nobyembre, ganap ika-5 ng hapon sa inyong himpilano lugar na malapit sa inyong opisina.

Pagsasalarawan ng Pananaliksik

Napili ko pong pag-aralan ang pakikilahok ng mga mamamayan ng BarangayMalacaban sapaggawa ng mga polisiya o pagdedesisyon ukol sa pangangalaga opagpapaunlad ng Laguna de Bay. Nais ko pong malaman kung mayroon nga bangpakikilahok na nagaganap sa paggawa ng desisyon o wala. Nais ko rin pong malamanang pagkakaroon ng pakikilahok o pagkawala nito sa kanilang pamumuhay at katayuanna sadyang apektado ng pangangalaga sa Laguna de Bay.

Mga Di-kaginhawaan at Peligro

Kayo po ay maiistorbo sa oras ng inyong paggawa at maaring magdulot ng bawas sasweldo o bawasa kita. Maaari rin pong malaman ng mga awtoridad na kayo aynagpainterbyu o nagpasurbey dahil nagpaalam ako sa local na pamahalaan sagagawing kong pananaliksik.

Bagtas 46

http://www.euro.who.int/document/e78652.pdf


Benepisyo

Akin pong pinagpapaumanhin ngunit wala po tayong makukuhang benepisyo sagagawing interbyu. Ang maaari ko lamang pong maibigay ay ang kopya ng resulta ngaking pag-aaral.

Konpidensyalidad

Makakaasa po kayong lahat ng mga bagay o opinyon na inyong mababanggit ay hindimapapangalanan ng walang pahintulot mula sa inyo. Mananatili pong sa ating dalawalamang ang mga impormasyon na inyong ibabahagi na may kalakip na pansarilingopinyon. Kung masasabi man po ang inyong mga opinyon ay gagamitan koi to ng“codename” o alias para sa inyong kaligtasan.

Karapatang tumanggi at di-sumali

Kayo po ay maaaring tumanggi kung sa tingin po ninyo ay delikado para sa inyo angpakikilahok sa pananaliksik na ito. Kung kayo naman po ay kasali na at naisipang hindimagpatuloy sa kalagitnaan ng interbyu ay tatanggapin kop o ng maluwag sa akingkalooban.

Itong papel na ito ay magsisilbing patunay na aking naipaliwanag ng maayos atmalinaw ang katangian ng pananaliksik, mga di-kaginahawan at peligro sa pagsali,mga benepisyo, konpidensalidad at karapatan sa di-pagsali sa inyo. Maari lamangpong lagdaan ang sumusunod.

Pangalan ng Boluntir:____________________________

Lagda: ________________________________

Aking naintindihan ang paliwanag ng mananaliksik ukol sa kanyang pag-aaral

Pangalan: ______________________________________

Lagda:______________________________________

Ako ay isang witness sa nangyaring pagpapaliwanag at pagsasalarawan sa boluntirupang lumahok sa pananaliksik

Pangalan ng Mananaliksik:________________________________

Lagda:_____________________________________________

Aking naipalawanag ng maayos at malinaw ang aking pakay ay ang mga kaakibatnitong di-kaginhawan at kaarapatan ng bawat makikilahok.

Bagtas 47


Apendiks B

Draft ng Key Informant Interview Guide - LLDA

Biograpiya

1. Buong pangalan ( Ako na po ang bahala rito)2. Edad3. Posisyon

a. Gaano na katagalb. Appointed/Promoted/Hired etc

Mga katanungan

1. Ano ang pangunahing mandato ng LLDA sa inyong palagay?2. Ano ang panguhing layunin o mandato ng inyong dibisyon?3. May iba pa ba kayong papel maliban sa inyong nabanggit? Kung meron, ano po

ang mga ito?4. Paano ang proseso sa inyong dibisyon? (Paano gumagalaw ang inyong

dibisyon?)5. Paano po ginagawa ang mga polisiya ng LLDA?6. Paano po ipinapatupad ang mga polisyang ito?

a. Sino ang nagpapatupad?b. Ano ang mga nagiging epekto nito sa mga komunidad?c. Gaano kaepektibo ang pagpapatupad dito?

7. Nagkakaroon ba ng konsultasyon sa pagitan ng LLDA, ng inyong dibisyon, at ng mga apektadong mamamayan?

8. Paano nakikilahok ang mga tao sa paggawa ng mga polisisya na ipinapatupad?9. Paano ang nagiging interaksyon sa pagitan ng inyong ahensya at mga lokal na

pamahalaang nasasaklaw ng Laguna de Bay?a. Sa pagitan ninyo at ng mga NGO?b. Sa pagitan ninyo at ng mga komunidad?c. Sa pagitan ninyo at ng pribadong sektor?

10.Mahalaga ba ang opinyon ng mga tao sa inyong paggawa ng inyong trabaho?11. May nakararating ba sa inyong suliranin ng mga tao dahil sa mga ipinapatupad

na polisiya?12. Inaalam po ba ng inyong grupo kung ano ang kalagayan ng mga tao? Kung oo,

a. Papaano ninyo inaalam?b. Gaano kadalas ninyo ito inaalam?

Bagtas 48


13.Paano po nalalaman ng mga tao ang nais niyong gawing mga proyekto o ipatupad na polisiya?

14.May karapatan ba ang mga simpleng mamamayan na makilahok sa paggawa ngdesisyon?

15.Kasama ba sa inyong mandato ang pagkakaroon ng community participation sa natural resource management?

16.Alinsunod ba sa konseptong participatory governance ang inyong ahensya?17.Kung makikilahok ang mga tao sa paggawa ng desisyon, ano ang nakikita

ninyong epekto nito sa inyong pamamahala sa Laguna de bay?a. Ano ang nakikitang magiging problema?b. Sapat ba ang kapasidad ng mga tao?c. May mga proyekto ba kayong ginagawa na nakilahok ang mga tao sa

pagpapatupad?

Bagtas 49


Apendiks C – Questionnaire for Survey

Bryan Joseph F. Bagtas – Interview Questionnaire for Stakeholders of Brgy. Malacaban

1. Ano ang buong pangalan?2. Ano ang inyong edad?3. Ano ang inyong trabaho?4. Magkano ang arawang kita?5. Mayroon bang kinabibilangang organisasyon?6. Ano ang isyu ngayon sa inyong barangay?7. Naipapaabot ba ito sa kinauukulan?8. Ano ang kanilang nagging tugon?9. Alam niyo ba ang sinasabing Laguna Lake Development Authority?

a. Ano ang papel nito sa Laguna de Bay?b. Ano ang mga alam niyong proyekto nito?c. Kinokonsulta ba o nagkakaroon ng pag-uusap sa pagitan niyo o ng inyong

barangay at LLDA?10.Ano ang ginagawa ninyong partisipasyon ngayon sa pangangalaga ng Laguna

de Bay?11. Mahalaga para sa inyo ang pakikilahok sa pangangalaga dito? Kung oo, bakit?12.Ano sa tingin ninyo ang magaganap kung sakaling walang nakikilahok sa

ganitong gawain?13.Sino ang dapat manguna at magsimula ng pakikilahok ng mga mamamayan ng

inyong barangay sa pangangalaga ng Laguna de Bay?14.Sa tingin ninyo ano ang magiging papel ng mga organisasyon sa pagpapakilos

sa mga mamamayan?15.Sa tingin nio po ba ay sapat na ang kaalaman, kapasidad at kasanayan ng mga

miyembro ng komunidad upang makilahok sa pamamahala ng Laguna de Bay?16.Kung sakaling magkakaroon ng pakikilahok, konsultasyon o miting tungkol sa

pamamahala ng Laguna de Bay, sasali ba kayo?17.Ano naman ang magiging dahilan ng hindi ninyo pagsali?18.Ano ang nakikita ninyong epekto ng inyong pakikilahok sa pamamahala ng

Laguna de Bay sa mga magiging aksyon ng Laguna Lake Development Authorityupang mapangalagaan ito?

Apendiks D – Transciption of InterviewsKey Informant Interview – Kapitan

Bagtas 50


Avelino Villadiego53

1. Ano ang ginagawa ng barangay upang ipaalam sa mga tao ang mga pinapatupad ng llda na mga batas tungkol sa lawa?

a. Halimbawa may activity ang LLDA na ipapaabot sa amin ay nagpapatawag kami ng meeting sa mga kasamahan sa sanggunian at mga taumbayan. Yung mga may fishpen sa lawa natin ay ipinapatawag kung ano ang dapat gawin.

2. Saan po nagaganap ang meeting?a. Sa covered court lang

3. Yung mga may-ari ng fishpen ay ipinapatawag ng LLDA paano ba ang ibang tao na walang pagmamay-ari ng fishpen?

a. Kasi ang LLDA naman ay ipinapatawag lang naman talaga ay yung nag-ooperate sa dagat, yun ang karanasan ko lang pero kung gusto naman ngtao makilahok ay pwede rin pero kadalasan talaga ang ipinatatawag nila ay yung mga fish pen sa lawa.

4. Bale yung LLDA po ay kokontakin kayo at kayo yung mangangasiwa nito?a. Oo may darating na notice sa akin.

5. Gaano naman po kadalas ang meeting niyo?a. Madalang. Mga last year yun kasi 2012 yun e.

6. Tungkol saan naman po yung meeting?a. May plano sila sa sanggunian at pinabuo kami ng FARMC para sila ay

magbigay ng isang ektaryang fishpen para sa samahan.7. Ano po ang FARMC?

a. Yan ang hindi ko pa naitatanong sa kanila. Dahil dumating ang pamunuan ng LLDA dito at pinagbubuo nga kami dahil sayang yung maibibigay na tulong nila sa mga tao. Ngayon ang pamunuan ng aming FARMC, yung pinakamataas na itinayo naming nagkasakit, Kaya nagpatawag ng meeting hindi siya naka-attend. E ang munisipyo ay naghahanap, nung isang araw napunta ako ng munisipyo ay hinahanap yung sa isla kung ano raw samahan ng mangingisda na hindi FARMC, sabi ko may samahan sa amin, yung FARMC. E hindi naman raw yun, iba raw yun. Kaya hindi ko itinanong pa sa kanila.

8. Yung meeting po ba na iyon nasundan pa yun?a. Hindi na, hindi na.

9. E Pano po yun anong nangyari sa meeting niyo parang wala lang?a. Tama, parang wala lang.

10. Kayo po ba ay nagkakaroon ng “initiative” na mag-follow-up ng meeting?a. Hindi ako nagkakaroon ng initiative dahil sa puro rin ako trabaho. Dito nga

lang sa amin kapag nagpatawag yung sa taas ay hindi ka matitigil sa munisipyo. Puro meeting rin tungkol sa ating environment, sa basura.

11. Wala po ba kayong katulong at nag-iisa lang po kayo?a. Sabi ko nga rin sa sanggunian nung hiling sesyon. Ako naman ay

tulungan niyo dahil may kanya-kanya at hinahawakang pinamumunuan nila. Halimbawa sa kagaya ng health, clean and green, sa tubig, sa fishpen, eto ngang sa lawa. Tulung-tulungan tayo, huwag niyo lang sa

Bagtas 51


akin iasa. Alam mo yung nanunungkulan sa amin ditto sa isa purke maliit dahil sa hirap ng buhay ay hindi sila makatigil kaya minsan dhin hindi sila makaaksyon sa kanilang mga tungkulin.

12.Kayo po ba bilang sangguniang barangay ay nagpapatawag ng meeting?a. Oo, nagpapatawag tayo.

13.Gaano po kadalas?a. Yung LLDA nga ay madalang e di madalang din ako. Dadalawang beses

pa nga lang o iisa pa lamang kami nagmemeeting.14.Ano naman po yung pinag-uusapan niyo sa meeting?

a. Ang lawa talaga ay hindi dapat tapunan ng basura. Kasi kami nung makaharap naming si Acosta. Ang ating dagat ay overcapacity na sa fishpen. At itinatanong naming sila kung bakit yung maliliit na fishpen o operaytor na kagaya naming ay ayaw nilang bigyan ng rehistro. Talaga raw palang overcapacity na ang fishpen at kaya nagkakaroon ng fishkill. At polluted na ang dagat. Kaya ayaw silang magbigay ng rehistro, kung maaari ay yun na lamang na nakarehistro ang nakarehistro. Kunyari ang capacity ng lawa ay 100,000 ay ang laman n gating lawa ay 150,000 na.

15.Hindi po ba nila nabanggit kung anong ginagawa nilang paraan upang masolusyunan ito maliban sa pagbabawal ng pagrerehistro?

a. Yun nga katuald naming mga kapitan na nagpapaabot na huwag muna kayong magpapatayo ng fishpen dahil bago magpatayo ay pumunta kayosa amin para sila ang magbigay ng istraktura.

16.Hindi po ba mahirap puntahan ang LLDA?a. Dati sa Taytay lang e pero ngayon mahirap ng puntahan. Hindi pa nga ako

nakapunta sa bagong opisina ngayon e.17.May nakarararating ba sa inyong hinanain ng mga tao tungkol sa pangangalaga

ng lawa at ano ang nagiging aksyon natin sa mga problemang ito?a. Ipinapasa ko lang din kasi wala naman akong magiging aksyon dahil

kalimitan kasi ay sinasabi nila wala ng mahuli sa dagat, bawal kahigin anglawa kagaya nung namumukot na dumadating, bawal sila. Isa pa ayaw lumaki ng isda. Sabi ko nga, anong gagawin natin diyan e pare-parehas lang naman tayo wala naman tayong magagawa diyan para talagang masolusyunan. Ang isda naman natin ay lalaki lang kapag pinasok tayo ngtubig-alat.

18.May problema ba kayo sa pagpapatawag ng meeting?a. Matitigas ang bungo nga, Ayaw magsipunta.

19.Bakit daw po hindi sila pumupunta?a. Kasi ang katwiran nila, kung anong mapagkasunduan at mapag-usapan

ay susunod kami, yun ang kanilang katwiran.20.Paano niyo po nalalaman kung anong gusto talaga ng mga taong mangyari

tungkol sa mga problema?a. Alam mo yang mga tao kapag hindi mo abutin ay hindi sila kikibo. Basta

wag silang tatarantaduhin at loloko-lokoohin dahil nga walang kibo.21.Naniniwala po ba kayo na ang mga tao ay dapat nakikilahok sa mga ganyang

usapin katulad ng pangangalaga sa lawa at hindi lamang kayo?

Bagtas 52


a. Totoo dapat na kalahok sila para alam nila. Karapatan natin na mangialampero ang gobyerno naman ay nagbibigay din huwag lang nila tayong lolokohin dahil ang lawa naman talaga ay kalikasan yan diba? Ngayon kung aabusuhin ay tayo rin at tao na rin ang may kasalanan. Hindi natin masisisi ang gobyerno dahil sila rin ay niloloko ng ibang tao. Sasabihin ay maliit lang ang fishpen at nagsisimula pa lamang pero sobrang laki na pala.

22.Ano po yung nakikita niyong pakikilahok ng mga tao sa pangangalaga ng lawa atnaoobserbahan niyong ginagawa ng tao upang mapangalaagan ang lawa bilang kapitan?

a. Ngayon ay pawang bago lamang ay wala pa akong nakikita23.Ano po ang mga plano niyo upang mahimok ang mga tao?

a. Wala nga akong maisip dahil sabi ko nga e pinakamaganda niyan ay kapag may meeting e maglagay ka ng rasyon.

24.Ano po ang masasabi niyo tungkol sa sinasabi ng mga tao na dapat ay ang namumuno sa barangay ang magsimula ng pakikilahok.

a. Ang totoo ay hanggang salita rin lang naman sila. Kapag nagpapatawag na ay sasabihin, kayo na lang at may ginagawa ako. Ang obserbasyon ko dahil nga sa hirap ng buhay kapag natapat na may pa-meeting at may ginagawa sila hindi mo mapapatayo yun e. Totoo nga naman na kami ang dapat mag-umpisa dahil para sa ano ng lawa. Ngayon akin lang nasabi naano ang ipapaabot namin sa tao kung talagang ang LLDA minsan lamang kami napatawag ng meeting.

25.Hindi po ba kayo pumunta doon upang magtanong?a. Ano naman ang aming irereklamo e ang reklamo lamang nila ay

mabigyan ng rehistro ang kanilang fishcage. Ngayon pumunta talaga kami, mga labindalawa ata kami at talagang kami’y nakikiusap. Alisin ang asylum at bigyan ng moratorium upang makapagrehistro rin yung maliliit at talaga raw nasa batas. Noong nasa Taytay pa iyon nangyari.

26.Para sa inyo kapitan gaano ba kalahaga itong pakikilahok?a. Sa akin, sa pananaw ko, ay maganda talaga ang pakikilahok dahil malaki

ang kaalaman mo.27.Kung mahalaga ito ay paano niyo po kaaya mahihimok ang mga tao na

makilahok?a. Hinihintay ko na magpatawag ng taong-simbahan sa school dahil

maraming dumadating.28.Sa tingin niyo po ay kung makikilahok po ang mga tao sa mga usapin patungkol

sa lawa ay ano kaya ang magiging epekto nito sa komunidad?a. Pananaw ko ay kapag ang tao ay makikilhok diyan ay… kasi ano naman

ang kanilang irereklamo kung halimbawang sila naman ay kumikita ng ano. Ano ang kanilang ipaglalaban at sasabihin sa akin diba? Dahil kapag nagtanong ka sa tao kung anong problema ng lawa ay malabo, walang pagkain. Iyang lahat ay naipapaabot na namin sa kanila ang sinasabi nila ay talagang polluted na ang dagat. Tila yata may alam ako na parang huhukayin ito para lumalim.

Bagtas 53


29.Sa tingin niyo po ba ay kung makikilahok ang mga tao ay magkakaroon ng pagbabago sa pamamalakad ng LLDA rito?

a. Ang ano ko ay magkakaroon ng dayalogo na nagyari na rati sa may Pasigngunit wala ring nangyari sa usapin na iyon pero kahit papaano naantala yung pagsasara nung halos lahat ng tao na may palakaya sa isla ay pumunta roon.

30.So, pwede ba nating sabihin na dahil sa kanilang pagpunta ng halos lahat ay naantala ang pagsasara. Ibig sabihin po ay kung uulitin iyon ay ano ang mangyayari.

a. Hindi ko masagot sa iyo dahil ngayon ay kapitan ako ay mabigat.31.Sa tingin niyo po ba ay sapat ang kaalaman at kapasidad ng mga tao rito upang

makilahok sa mga usaping patungkol sa lawa.a. Kulang pa dahil hindi pa natin masayadong gamay ang mga usapin.

Kapag humarap ka sa ganayan ay palatanong ka rin para makuha mo yung ibig sabihin ng sinasabi nila.

32.Paano kaya ito madaragdagan at magiging sapat yung kaalaman ng tao?a. Yun nga ay pala-atend ka ng meeting at isa pa ay yung pag-aaral katuald

ng ginagawa mo.33.Kung nahihirapan ang barangay ay hindi kayo humihingi sa ibang samahan dito?

a. Hindi tayo humihingi ng tulong.34.Sa tingin niyo po ba ay wala silang magagawa?

a. Meron naman. E pag ganyan ay tutulungan ka kapag nagsasabi ka. Yung mga tao dito sa amin ay hindi aktibo sa mga ganyan basta kung ano napag-usapan ay yun nay un. Ang mahalaga basta nakakakain.

35.Ayaw niyo po bang gumagawa ng samahan na tutulong sa inyo?a. Ang gobyerno natin ay hindi nawawalan ng ganyang programa.

36.Bukas ba kayo sa pakikipagdayologo sa mga nakakaalam?a. Katulad ba ng tungkol sa lawa, dapat bang mamamayan o gobyerno ang

lapitan natin upang umaksyon? Kapag mamamayan ay mag-aalsa yan.37.Paano nakakarating yung gustong ipagawa ng LLDA sa inyo?

a. May dumarating na opisyal ng LLDA ay sinasabi rin nila. May tao rin sila sa Janosa. Malimit pumunta dito ang mga LLDA kapag naniningil ng buwissa fish cage.

38.Hindi ba willing ang mga tao na makilahok?a. Kung magtutuon sila sa lawa dahil hindi naman automatic lilinis ang tubig

kahit buksan ang napindan channel dahil fixed na nga ata ang pagsasara niyan. Kapag may mga anak ka na nag-aaral ay hindi na sila natigil rito. Ngayon kung magiging aktibo sa pagasasama ng sa pagpunta ng LLDA ay hindi naman dito lang mangyayari ang meeting-meeting. Paano yung pamasahe at pagkain.

39.Paano po sila magiging willing?a. Ang ano ko naman ay hinahangad lang nila na magkaroon sila ng fish

cage na sarili.40.Nakikita niyo po ba ang nakikitang papel ng NGO’s upang matulungan ang

inyong barangay upang mas maging epektibo ang paghimok sa mga tao?

Bagtas 54


a. Kailangan talaga para mas maganda na nakikisali sa mga ganyang usapin.

41.Kung mabibigyan ng pagkakataon ay magpapatawag ng meeting at makikisali ang mga tao bukas po ba ang inyong sanggunian?

a. Pwede rin naman dahil tao ang tatanungin natin dahil mukhang natatandaan ko nung panahong hindi pa konsehal si tabok ay pumunta rito sa school.

1. Ano ang pangunahing mandato ng LLDA?a. To lead and promote development of the laguna de bay region (RA4850)

with due to regards to environment.2. Ano ang pangunahing layunin ng division niyo?

a. Kasi ang division naming ay policy planning ang information managementdivision, that is a new division kasi nagrationalize kami, pinagsamasamakami. There was a group of intelligent people na pinagsamasama kami namay parehas na mandates at functions. Eto yung nangyari sa aminPPIMD. We handle policy formulation, performance evaluation atperformance ng lahat ng department and information management.Supposedly nan aka-house sa MIS. Bale two years pa lang ang set-up naito. Yung dating set-up kasi was PPDD, policy project developmentdivision. Tinanggal ang project development, iniwan sa amin ang policy.Actually lahat ng idea ko ay sa project development kasi ang expertise koay more on sa application of proposals, feasibility studies. Hindi talaga itoang forte ko that’s why when they approach me para ihandle ang divisionna ito sabi ko, “no, it is ok planning ang inaral ko kung gusto niyo dun akosa project development kasi its my expertise kaya lang my problema siladahil walang nangyayari sa planning, wala daw ginagawam sigurobecause of transition nung nagpalit ng GM. Kapag nagpalit kasi ng GM,usually naapektuhan at napi-feel kaagad ng planning at middlemanagement kasi siyempre yung ginagawa so yun inaproachi nila akotapos I was there at the corner holding another division. Hindi naman kasiorganic na nasa plantilya, sabi nila baka pwede ko oihandle yungmanagement. Ang dami ko nang tinurong tao, ayaw nila kasi dapat daw aysenior, may experience sa planning, sabi ko, “maybe you should try bagonaman, get somebody from the ouside para baong dugo naman”. Ako dawmaghandle kaya nung july ako ni-recall hanggang ngayon andito pa rin atI am hoping n asana ay maibalik na ang division chief para makabalik narin ako sa hinahandle kong division.

3. So yung policy planning at information management lang po ang ginagawa ngdivision niyo. Mayroon pa bang ibang papel ang division niyo?

a. OO yun lang, although I am the concurrent, ang naging kundisyon ko sapwestong ito ay I am still the…ang hinahandle ko kasi ay yung para saregulation commission for officers trainings at nag-aaccredit ng PCOs.Kasi may batas tayo na every establishment na nagcacause ng pollution opossible source ng pollution ay dapat magdesignate ng PCO, Yun ang

Bagtas 55


hinahandle ko, environmental training. ang ginagawa ko ay naglalagariako, kapag may training doon. Yun ang relax ko, minsan nagbibiro akopag may decision-making ako, dun ako sa training. Iba talaga angambiance dun kasi client-oriented at ang trabaho ay focus ka. ‘pag balikmo dito ang hirap kasi may policy at may planning.

4. Paano ang proseso ng paggawa ng polisiya?a. Sa amin dapat magstart ng polisya kaso may tinatawag kasing frontliners

na nag-iimplement ng polisiya at kapag may grey areas sa pag-iimplementnila ng policy at nakikita nila na hindi na pala ito appropriate, ideally theywould recommend the revision of policy and then iproprocess namin yun.

5. Paano magsisimula ang proseso?a. Sa ngayon kasi ay mayroon nang policy review committee sa internal

divisions na nagreview ng lahat ng policies, regulatory policies, policies ofindustry on shore, land, paligid ng lake and then sa aquaculture sonirereview yan then nasa first step pa lang kasi kino-consolidate angpolcies at tinanggal lahat ng hindi kailangan. At idinaragdag lahat ng dapatisama then susunod we elevate it to the technical committee. Sila angsecond level and after that ay idadaan naming sa consultation,nagkakaroon kami ng consultation sa industry sector. I have this PCOtraining so iprepresent ko sa kanila ang policy na nagawa ng policy reviewcommittee kasi sabi ko saying ang pagkakataon kasimonthly event namanso prepresent ko sa kanila and then feedback. Ang hindi lang naming na-coconsult ay yung shoreline at aquaculture we have to have list of NGO,sino ang stakeholders na tatamaan nitong policy so after na ipresent ito satechnical committee ay isschedule naming ang consultation with ano,other professionals, non-stock fisheries, basta ang sinasabi ko lang kasisa ngayon hindi lalabas ang policy ng walang consultation process ayawna naming nung, kasi pag may bagong resolutions sa industry pinepresentsa training at ako ang nagprepresnt sa kanila kung ano bago sa LLDA,nagagalit sila, “Bakit hindi niyo kami kinonsulta, sige galit galit tayo, kayalang hindi sila nagagalit sa akin kasi hindi ako regulatory, training langako. Hindi ako papayag na lumabas ang policy na hindi dumadaan saconsultation ayaw ko na sasabihin nilang ,” hind ninyo kami kinokonsulta”.

6. Ano po ang yong mga industry yung sinasabi ninyo?a. Halos lahat ng, mga factories, commercial establishments, kainan, jolibee,

MCDO, cemeteries, hospital, pag tinignan mo sakop yan lahat ng LLDA,government insititutions, GSIS at Sandigan. Ombusdman lang ang hindinaming hawak.

7. Kinkonsulta po ba ang stakeholders maliban sa Industry sector?a. Yung mga PCOs na pinagsasabihan ko ng policies are also stakeholders

kaya lang medyo organize itong PCOs. Meron kasi kaming monthlymeetings na pwedeng gamitin sa consultation. Whereas for the shorelineay kailangan naming mag-organize ng separate consultation kasi walakaming event o activity na pwedeng gamitin. Sa amin kasi mayroon akongPCO traning na pwedeng gamitin to consult the PCOs regarding sa baongpolic. If may increase or if may increase kami, ano yung feedback. Kunyari

Bagtas 56


training fee ko kasi since we started, 2500 php, ngayon 3500php, ok langbas a inyo? Are there any violent ractions? Sabi naman niamajority,”Ma’am, kumpanya po ang nagbabaya.”

8. Sakop niyo po ba ang Talim Island at mga mamamayan ng Talim.a. Yes, talim island. Within Laguna de bay region pa rin siya so pagdating ng

programa kasama pa rin siya. Walang organized sector sa Talim Island,usually ang karamihan doon ay mga fishermen. Kunyari may nakausapako na ginagawa nila bamboo furniture. Actually tinulungan ko nga yunkasi takot sila so sabi ko tulungan kayo kasi nung nasa PDP akotinulungan ko yung mga bamboo-makers sa Buhangin, ginawan ko sila ngfeasibility studies. Naglink rin ako sa DTI para sa development nungnagkaroon ng order sa ganitong lugar ay natakot sila sa mga labas ngekonomiya siguro within this..

9. So wala po?a. Ang alam ko bago i-enforce yung policy ay may consultation nagaganap

although hindi ko term yun kasi naalala ko lang dati kapag nagsusurveykami dun ay may tinatanung sila at sinasabi lagi na pinag-aaralan pa attinatanung kami kung kalian ba kami gragraduate. Naiirita na siguro sila.Hindi ko kasi alam yung mga ano pero ang alam ko ay pinapatawag rinsila pero kung hindi naman sila nakapupunta. Alam mo meron kamingFARMC although ang problem ay pag nagpalit ng taas ay nagtatanggalan.Ito experience ng naghahandle sa FARMC. Ako pag pinapatawag ko silaako pa nagbibigay ng pamasahe kasi ang sinasabi naman nila ay,ipapatawag niyo kami sa meeting hindi kami mangingisda ng isang arawna kita so to compensate nagbibigay ng pamasahe o pagkain.

10.Puro development policies po ba kayo?a. No, not really. Weak ang development naming at more on sa regulatory.

We regulate the shoreline and fishpen industry.11. Under po ba sa inyo ang development o hindi?

a. Oo pero dahil ang programa namin ay..kasi ganito, unang-una walanggovernment subsidy. Ang LLDA on our own kailangan naming kumita orelse wala kaming sweswelduhin. Balik tayo sa programa, sonagcoconcentrate kami sa regulatory dahil nandito ang income kayahimunia kami sa development dahil nagfocus kami pero ngayon we aretrying to balance in fact marami ngayong papasok na projects,development projects pero wala pa kaming investment projects and wewill address that through subsidiarity projects na pinagplaplanuhan buuinng isang committee na magiging investment arm namin. Yung hinahandlenaming traning although regulatory, development din siya kasi trainingsiya.

12.Sino po ang may hawak ng FARMC?a. May division kaming humahandle ng FARMC na nag-oorganize at

mayroon silang election officers. Active naman yung ano naming dito saFARMC although sabi nga ni “Joey”, puro abono inabot naming kasi ngatatawagin mo, bibigyan mo ng pamasahe.

13.Pagkatapos po ng consultation ano po ang susunod?

Bagtas 57


a. Aanhuin naming ang feedback tapos iprepresent sa GM then pipinuhinsiya at irerefine ang policy. After noon ay irerecommend na sa board ofdirectors. Once si-nign ng Board, it is a policy.

14.Epektibo po ba ang implementasyon?a. May mga, minsan ang iba ay hindi maganda ang implementasyon. Minsan

kasi hindi nasusunod, iba yung nangyayari sa implementasyon at ito angcheck and balance ng planning. So hindi mo maimplement yung planokapag nangyari yun babalik ulit sa policy review committee. Magkakaroonna naman ng data gathering kung saan makikita na hindi na angkop yungisang policy so ano bang bago at dapat alisin diyan, ganoon angginagawa namin sa policy review.

15. Isang beses pa lang nangyari ang consultation?a. Hindi kasi wala naming bagong policy pero magkakaroon pa lang dahil

may pagdating ng bagong policy.16.Ano po yun?

a. Ipapakita naming yung policy and get their feedback.17.May interaksyon ba sa ibang NGOs?

a. Yes, even the 61 municipalities, SOP yan sa amin. Kapag ikaw pumasoksa isang munisipyo, kakatok ka sa mayor o barangay captain. Ang hirapnga lang naming ay 61 na politico, congressmen, mayor.

18.Paano ginagawa?a. Superman ang LLDA, ganoon kahirap mag-manage ng Laguna de Bay.

Siyempre bawat isa niyan titimplahin mo.19.Mahalaga po ba ang opinyon ng mga tao sa paggawa ng mga polisiya?

a. Yes.oo. kasi powerful ng words ng stakeholders pag yan pinasapasanauuto si boss yan kahit masungit yan. Nung hinandle ko lakemanagement division, from Tuesdays to Fridays nasa lake ako. Iniikot koyan. Ang nakakatuwa niyan kapag akyat mo ng isang bahay sa fish penay aabutan ka ng kape at pag-akyat mo diyan ay alam ng buong lake nanandun ka.

20.Mas nabibigyan pansin ba ang Industry sector kaysa sa mga mamamayan?a. Kasi sa industry sector ang nireregulate naming ay pollution. Kung

maniniwala ka sa datos ng llda. Pollution from domestic source is 70%,35% sa industry so sabihin na natin nagbabayad yung industry sector saamin because of the permit ng pollution nila samantalang yung domesticsource ay hindi nagbabayad. Mas malaki ang sa domestic contribution.

21.Paano ang pagbubuwis sa Fish pen?a. Ang ano kasi, sa policy kasi, board policy kasi ine-elevate naming kung

magkano ang babayaran ng fishpen operators, hindi lang ako sure ifmagkano sa fish cage. Totoo, kasi ganito ang nangyayari nung dinevelopyan ni Ms. Del Mundo yang fish pen nuong-noon pa ay apra sa maliliit namangingisda yan. It so happen na yung maliitt na mangingisda walangcapital at ang mayroon capital ay mga mayayaman kaya sila mayroonniyan. Kaya that is why we have this fish cage belt for small fishermen atcapitalista.

22.Nakararating na suliranin because of policy na nanggaling sa community?

Bagtas 58


a. Meron, halimba shoreline policy, sasabihin naming hindi ito dapatresidential are kasi bawal. Ang fish cage policy ay paglipat ng fish cage sabelt at dapat lumipat na sila roon kaso hindi.

23.Ano pong nangyayari sa hindi lumilipat?a. Nasa political will yunng head. If sinabi niyang whether they like it or else

ay lilipat natin sila. Ia-uproot yun pero sinasabihan naman you are giventhirty days to self-demolish at inaadvise naminsila na i-self demolish niyona kasi para mapakinabangan niyo ang gamit niyo kasi kukunin ninyo kasikapag kami nagdemolish ay di niyo mapapakinabangan gamit niyo. Youare given thirdty days to self-demolish at after nun at gigibain namin kayo.

24.Paano po nalamaman yong epekto ng mga polisiya sa tao?a. May field operation kami at nirereport rin naman yan sa management

committee kunwari may ganito po kasi gusto ganito policy, ganun ganun.Ganun naman ang nangyayari.

25.Gaano naman po kadalas itong sianasbi niyong management committee?a. No, actuall regular siya weekly meron o monthly yan ang reporting period

ng middle management to the gm ai kung may mga issues an dapat pag-usapan at kung mayroon dapat ireport ang manager sa gm.

26.Paano nangyayari ang consultation?a. Kunwari sa shoreline policy, nakipagcoordinate kami sa sandiganbayan/

sa sandiganbayan namin pineresent yung shoreline policy. Kinukuhanamain ang feedback ng konsehal ay if may panganib sa kanya, maynatutuwa rin at ako pumunta.

27.May karapatan ba ang mamamamayan upang gumawa ng polisiya?a. Oo naman actually ganito yan and we can do it through a survey nung

ginawa namin ang master plan noong 1995. Stratified ginawa namainthrough survey,random sampling. Gumawa ng questionnaire tinatanongnamin mga tao. Through an organization, iniinvite namin sila saconsultation meeting at yung government agencies and then the output ayyung input sa master plan.

28.Ano po ang masasabi niyo sa isyu ng napindan channel?a. Ang objective ng napindan ay to intercept, actually, quality and

quantity.Quality kasi dadaan ang tubig galing sa Manila Bay through pasigriver although sabi ng mangingisda kahit maraumi yun ay winewelcomenila yun dahil yun ang nagpapalinaw at cleansing. Quantity kasi angLaguna de Bay before, inooperate yan through a, ruled curve, kung ganitona ang elevation ng lake at hindi na kailangan tumaas isasara nila angnapindan kasi hindi na kailangang tumaas ang tubig. Kasi pag pinapasokmo pa siya ay lumulubog ang kabahayan sa mga shoreline. Pero its notbeing operated by a ruled curve anymore, hindi na, hindi na. ang MMDAna ang nag-ooperate ng napindan.

29.Ano ang naging epekto ng Napindana. Kung susundin mo ang epekto ng napindan ay maganda siya hindi lang

siguro naipalawanag sa mga tao kasi ang iba naman kasi by experiencenaman ang sinasabi nila kasi alam mo mysterious kasi ang laguna de bayna yung sinasabi nila na ang cleansing nila ay tubig-alat. Yun ang

Bagtas 59


nagpaparami ng pagkain ng isda, sabi nila. Hindi naman pwedeng sabihinnatin na ito po kasi ang nakasulat sa libro. Iba-iba talaga yun lagi nilangsinasabing laging sarado ang gate. Sabi naman puntahan niyo ponakabukas, ayaw naman nila maniwala sabi namin ay sige po bantayanniyo po, nakabukas po iyan. May panahon kasi lang talaga na angbehavior ng manila bay, siguro climate change na ngayon at 21 kilometersang pasig river. Hindi ko lang alam kung kapag tumaas ang manila bay aykung saan pa umaabot sa pasig river, nakakapasok pa ba siya sa lake?Sana yun yung pinag-aaralan nila, yung mga ganun. Kasi ano eh angdami ng basura ng pasig river ang dami ng kung anu-ano diyan. Yun ngaang dynaimcs ng manila bay at Laguna de bay, yun.

30.Ano po ang partisipasyon ng simpleng mamamayan sa bagong polisiya?a. Supposedly feedback and consultation dapat kaya lang pero wala silang

organized ano Mas maganda kasi isa na lang ang kakausapin namin.Ngayon hindi naman sila organized, ikaw paano mo sila iinform sa policymaking? IIpunin mo sila sa plaza, may gagawin pong bagong policy angLLDA? Ang ginagawa naman namin ay pinopost namin siya sa newspaperpara mabasa nila. Siguro we will try to reach them more.

31.Hindi po pinapadaan sa local government?a. We will try to include that sa policy review. Kasi yun ang bagong buhos ng

mga policy.32.Wala ba sa inyong lumalapit na mga NGOs?

a. Marami naman kaso kanya-kanyang concern lang yan.33.Alinsunod ba sa konseptong participatory governance ang inyong dibisyon?

a. Depende may projects kami. Ininvolve namin ang community hindi ngalang lahat ng projects ay pwedeng iinvolve ang community. Mayroonkaming mga grassroot level na nainvolve sa community para makipag-team-up sa treeplanting, spoon feding pa kami, pagkain attransportasyon?

34.Hanggang saan ang partisipasyon ng mga tao?a. Sa implementasyon, may kasama sa konsultasyon may kasama yung

gaya nun dinadaan namin sa konsultasyon kung may increase ng fees ngbayad sa fishpen gaya ngayon. Kapag may ini-implement naman napolicy, kasama sila sa programa ng LLDA.

35.Kung makikilahok ang tao, ano ang epekto niyo sa inyong pamamahala?a. Of course mas maganda ang policy ibig sabihin nag-emanate sa tao, ibig

sabhin iyon ang gusto nilang mangyari kasi yun nga sabi ko kanina hindipwedeng pagbigyan ang lahat or else hindi naming pwedeng sabhingauthority pala kami kasi paminsan-minsan ineexert ang authority like dunsa shoreline policy. We have to balance, kunyari kung ano ba at alin baang dapat? Ang Laguna de Bay ba ay gaano karami ang mga tao diyan?Ano ang silbi ng tubig nito? Ito naman ang mga taong ito na taongnakikinabang dito? Pagbibigyan ba natin ang mga ito? Kapag pinagbigyanito, lalung hmawaawala ang pakinabangn g resource na ito. Kung yan aysource of livelihood mo ay aalagaan mo yan dapat so dapat susunod ka,

Bagtas 60


dito pala tayo sa mas mataas, huwag diyan, hindi pala tayo nagtatapon ngbasura kasi mamamtay ang isda, yung mga ganoong advocacy.

36.Sapat po ba ang kaalaman ng mga tao upang mag-organize at lumahok sapaggawa ng polisya?

a. Sila naman kasi nag-oorganize kapag may eleksyon diba? Magkakaisasila kapag nandyan na ang mga kandidato. Kasi politically motivatedcommunities, kung hindi sana inaalagaan yung ano ba yun. Madali langsiguro basta ewan.

37.May polisiya po ba kayo naginagawa na balak isama ang mga mamamayan?a. Yung policy review namin ay nagkakaroon tayo ng consultation, yun nga.

E-mail mo kami after interview sa NCPAG kung papaano natin oorganizedang mga unorganized stakeholders. Siguro susulat kami saorganizations , now para makarating naman sa mga hindi organisadongtao yung policies ng LLDA ay titignan namin kung papaano namingagawin yan kasi hindi naman pwedeng magbahay-bahay kami.

38.Hindi po ba kayo nagcoconsult sa expert upang mas gumanda angimplementation niyo?

a. Kasi kapag kumuha ka ng consultant ay may bayad kaso yun nga maybayad at nakatali rin kami sa budget namin. Mayroon naman kamingplanning every year so if kailangan magconsult ay pwedeng ipasok sabudget kasyo kewkewstyunin kami ng management bakit hindi niyo na bakaya yan? A ang gusto kasi ng management namin ay baka pwedengmag-isip kami outside the box na parang kung pwede kang mag magicsomething like that.

39.Ano po ba yung limitasyon ng inyong dibisyon upang mas maging epektibo anginyong paggawa ng polisya?

a. Yung openness ng tao. kung saan nakikita mo na plaa na hindi na tamayung policy at kapag nagsuggest ka na kaialngan na sigurong palitan itoparang sasabihin nila kasi ano, hindi mawelcome yung change at kulangkami sa staff. Isa lang policy staff namin.

40.Para sa inyo po ano po ang masasabi niyo upang mas maging epektibo angpormulasyon ng polisiya kasama ang tao.

a. Yung if ever my policies kami during implementation ay hindi nararapatsana iparating nila sa amin at hindi kung kani-kanino mahirap manghulana hindi pala effective yung policy.

41.Papaano?a. Through letters addressed sa head ng agency at siya bahala magpasa sa

division. Huwag mahiya at matakot na sabihin kung ano ang dapat gawinlalung-lalo na kapag stakeholders. That will help a lot.

Interview with Kuya Ronnel Arambulo – PAMALAKAYA Representative in BarangayMalacaban7:39 p.m. February 10, 2013 (# = tanong , a = sagot)

1. Ano po ang posisyon niyo sa PAMALAKAYA?a. Vice-Chairman ng Binangonan

2. Ano ang kasalukuyang kalagayan ng PAMALAKAYA sa Barangay Malacaban?

Bagtas 61


a. Sa kasalukuyan dito sa Malacaban, lumalaki ang kasapian ngPAMALAKAYA.

3. Ano ang pinakalayunin ng PAMALAKAYA dito sa Malacabana. Siyempre ang layunin ng PAMALAKAYA kaya tinayo yan kahit sa

kasaysayan nang pagtatayo niyan ay para pagbuklurin at pagkaisahin angmga mangingisda hinggil dun sa paghahanda para sa mga kinakaharapnilang problemang dun sa kanilang hanap buhay at siyempre sapangisdaan.

4. Kayo bilang miyembro vice chair ng pamalakaya ng binangonan. Ano yungnakikita niyo na ginagawa ng PAMALAKYA upang ang mga tao ay makilahok samga usaping may kinalaman sa pangangalaga ng lawa.

a. Una sa lahat. Imulat yung mangingisda hinggil sa nangyayari sa kanilangkabuhayan dahil damang dama ng mga mangingisda yung problema athirap ng buhay dahil sa kawalan ng mahuling isda.

5. Paano niyo po ipinapamulata. Pinapaliwanag natin kung ano ang pinag-uugatan ng problema mula sa

pagbabaliktanaw dun sa kasaysayan ng lawa ng laguna ng maunlad pa itoat mula dun ay unti-unting pagkamatay ng lawa. Ano yung dahil bakit unti-unti itong namatay siyempre dini-discuss natin yung pinag-ugatan ngproblema ito. Nililinaw natin sa kanila na hindi yan kapalaran, hindi yanpagsubok o kapalaran lang na talgang nangyayari, yun yung pamamaraannatin.

6. Sa obserbasyon niyo po, ano po yung nakikita niyong ginagawa ng mga tao ditoupang makilahok sa usapin tungko sa pangangalaga ng lawa, may ginagawa poba ang mamamayan dito?

a. Sa kasalukuyan kasi mangilan-ngilan lang, mangilan-ngilan palang ngunitmay ginagawa tayong mga pagkilos tulad ng halimbawa ngpakikipagdayalogo sa llda. Tapos sa kasaysayan naman ng mamamayandito sa malacaban, hindi lamang sa malacaban, kung hindi sa buong islang talim ay nagkaroon ng pagkilos noong dekada nobenta pa ito.Yun yungnagkaproblema at nagkasugat yung mga isda dahil isinara yung napindanchannel. Dahil sa mga pagkilos nila ay napabuksan yung napindanchannel. Mayroon na silang nagagawang pakikisangkot. Ang problemanga lang ay dahil hindi nabantayan ang kanilang tagumpay ay mulingnaagaw nung mga nasa kapangyarihan, yung mga naghaharing-uri yungkanilang tagumpay. Kaya ngayon binabalikan natin yun, binabalikan tanaw

7. So nagkakaroon po ng dayologo sa pagitan ng PAMALAKAYA at saka po ngLLDA?

a. Oo, siyempre, madalas8. Tungkol saan?

a. Hinggil dun sa problemang kinakaharap ng lawa, problemang kinakaharapng mangingisda. Halimbawa yung napindan channel. Isa yun sapinapanawagan natin na mabuksan, maimbestigahan para tuluyangmakapasok yung mahalagang sangkap ng lawa na tubig alat kasama yunsiyempre mas pa yung plano nilang pagconvert dun sa pangisdaan. Mulasa pangisdaan patungong eko-turismo

Bagtas 62


9. Lumalapit po ba ang llda sa pamalakaya upang maipaabot at mas maipaintindisa mamamayan yung gagawin nila?

a. Sa karanasan natin ay walang ganoong inisyatiba ang llda na lumapit saatin at ipaabot sa mga mamamyan dahil sila nga yung instrumento pa ngnaghaharing uri at naghaharing rehime para yung programa diyan sa lawaay isulong na hindi angkop dun sa interes ng mangingisda kayanapakalabong lumapit yan sa atin upang ipaabot yung magigingproblema.

10.Kung ganoon po paano ipinapaabot ng llda yung gusto niyang mangyarisa mgamamamayan, Pinapaalam pa ba niya hindi?

a. Sa karanasan natin ay walang nagagagnap na konsultasyon sa mgamamamayan kapag mayroong ginagawang plano sa ating pangisdaan

11. Wala po sa pagitan ng barangay at saka ng llda?a. Wala, walang ganun. Wala siyang ginagawang konsultasyon na

nakapahalaga at dapat my konsultasyon bago ka magpatupad ngproyekto

12.Gaano po kaya kalalim yung pagkakaintindi ng mga mamayan sa kanyangkarapatan upang magpartisipa sa pangangalaga ng lawa? Alam po ba ng mgamamamayan dito na may karapatan silang sumali sa dayalogo upang masmapangalagaan yung sa lawa

a. Alam nila yan karapatan nila na makiisa at pagsali sa mga pagkilosminsan siyempre yung ibang problema pa dahil rin sa hirap ng buhay aysinasabi nila na kesa dumalo sa ganun ay maghanapbuhay na lang.. yungyung iba pero yung iba na nakikisangkot at dumadalo kaya nga tayo aypatuloy na nagpapaliwanag sa kanila na bakit natin hahayaan na ganyane dapat may solusyon yan at ang solusyon diyan ay problema sakabuhayan kaya’t napakahalaga ng pakikilahok at pakikisangkot doon samga ganong usapin.

13.So bale po ang tunay na layunin ng PAMALAKAYA ay maisangkot ang mgamamaamyan sa usapin.

a. Tama. Mapagkaisa, mapagbigkis yung mamamayan para yungproblemang kinakaharap natin,, ng mga mangingisda ay masolusyunan.Yun yung dahilan kung bakit ito nabuo. Ang PAMALAKAYA ay hindi yanpag-aari ng ilan. Iyan ay tumutukoy sa mangingisda.

14.Ano po yung nararanasan niyong problema upang matupad ang inyongmandato?

a. Sa kadalasan kasi. Ang pamalakaya. Dahil progresibo yan. Maramingginagawang bansag ang gobyerno. Sinasabing “leftist yan” “rebelde”laban sa gobyerno”. Ang mga mamayan dahil sa ganyang pinapakalat nggobyerno naapektuhan sila na makisangkot. Kaya tayo naman ay lagi-‘t-lagi tayong naglilinaw sa kanila sa pamamagitan ng matiyagangpagpapaliwanag dahil gusto nating mabaklas yang ganyang kaisipan.Pero sa karansan naman ay mayroong nababaklas naman at kumikilos.Yun nga lang marami pang kailangang habulin upang ipaunawa sa kanilayang mga ganyang bagay.

Bagtas 63


15.Ano yung naiisip niyong paraan upang mabaklas ang ganyang kaisipan? Hindiba kayo nahihirapang imulat ang mga tao kahit iilang miyembro lang kayo?

a. Kung sa miyembro lang marami tayong miyembro dito ang problema langay yung pagkilos dahil hindi talaga sila na makapaglaan pa yung iba ngmas malaking ambag para makasangkot sa ganung pagkilos.

16.Yun ung sinosolusyunan niyo?a. Tama. Yun yung ating sinosolusyunan na patuloy nating ipinapaliwang sa

kanila para kumilos. Kung minsan kasi may tinatawag tayo na abante namaagap na kumilos pero meron din na dapat maramdaman talaga payung totally mas dagdag na hapdi pa siguro na nakakatulong din yun parayung mga tao talagang kumilos. Kung nakikita mo na yung bulldozer oandiyan na yung gwardiya na pinagbabawalan sila. Siguro yung mga taohindi mo na kailangang yayaing kumilos.

17.May sapat ba silang kaalaman at kapasidad?a. Mangilan-ngilan din. Ang problema sa iba bagamat alam nila yan ay dahil

may katangian sila na hindi nila kayang magpaliwanag ng buo. Yung ungnagiging dahilan kung bakit hindi sila makaharap at makiapagdebate samga tao hinggil sa problema. Ang problema nila ay kung papaano nilaidedeliver pero alam nila yung problema a. May ganun pa ring problema.

18.So yun yung kakulangan na dapat solusyunan at kailangang mas maturuan kungpapaano?

a. Isa yan19.Paano yung interkasyon ng pamalakaya sa barangay?

a. Ganun din yung ginagawa naming. Yung parang tanung kanina.20.E sa sangguniang bayan?

a. Mayroon tayong ano e mga ilang inihapag na pakikipagdayalogo sa mayorat gobernador. Pero sa kasamaan palad ay hindi natutuloy mas pa yungsa LLDA na natutuloy tayong makipag-usap.

21.Ano yung nakikita niyong epekto kung yung mga tao dito ay makikilhaok sa mgausaping tungkol sa pangangalaga ng lawa. Una muna sa komunidad. Ano yungmakikitang pagbabago

a. Siyempre maganda epekto kung makikilahok yung mga tao. Dahil diyannakasalalay ang para mapagtagumpayan ang laban at masolusyunan angproblema kinakaharap ng mga tao hinggil sa kanilang kabuhayan.

22.E sa LLDA?a. Ang LLDA kasi dahil ang katangian niyan ay sundin ang interes ng iilan

lalong hindi sa interes ng mamamayan at mangingisda. Siguro angmagagawa ng pagkakaisa nan yan ay yung LLDA ay pag nabalya mo aymapipiit yung kanilang ganyang plano. Kung magkakaisa lahat.

23.Naniniwala po kayo na ang pagiging organisado ng mamamayan ang magtutulakupang mapagtagumapayan ang laban niyo sa pakikipaglaban niyo sa karapatansa lawa?

a. Yan ang dapat, organisado. Kasi pag organisado ka talaga andiyan yunglalim alam na disiplinado. Yan yung isa sa mga, isa sa mga solusyon.

24.Kung walang katulad niyong organisasyon na magsusulong karapatan ng mgamamayan, anong mangyayari?

Bagtas 64


a. Lalong mas magiging saklap mangayayari sa mamamayan. Kasi yungmayroong ngang organisasyon ay nagpaptauloy parin ang ginagawa nilang LLDA, paano pa kaya kung walang lumalaban.

25.Ano ang masasabi niyo na kung na dapat daw manguna sa pakikilahok ay dapatmagmula sa barangay.

a. Sa usaping panghikayat, tama yan na barangay at dapat opisyales. Perosiyempre, mamamayan dapat ang nangunguna diyan.

26.Mayroon ba kayong mga plano upang mas mapaigting ang pakikilahok ng mgatao?

a. Siyempre, lagi yan, tuluy-tuloy ang masinsinang pagbibigay ng pag-aaralat pagpapalalim kung papaano hindi mararanasan yang ganyangproblema.

27.Nasubukan niyo na bang magpatawag ng meeting upang sabihan at turuan angmga tao?

a. Nagkaroon ng pulong ngunit matagal na siya. Ngunit pahapyaw-hapyawlang.

28.Hanggang saang antas ang pakikilahok ng mamamayan sa barangayMalacaban?

a. Hanggang konsultasyon pa lamang29.Nasa plano niyo bang himukin silang lumahok hanggang sa implementasyon?

a. Oo dahil yan ang kasunod ng konsultasyon.30.Ano po ang solusyon niyo sa problemang pinansyal ng mga miyembro niyo na

nahihirapang lumahok?a. Nagbibigay ng kanya-kanyang malilit na halaga ang miyembro upang

maging ambag upang makaipon ng halaga na gagamitin ng mga dadalo.Hihikayatin natin yung chapter na magkaron ng butaw.

31.Sa tingin niyo po ba ay yung gingawa ng PAMALAKYA ang pinakaepektibonupang mahikayat ang mga tao

a. Oo, tama yan ang pinakaepektibo upang mahikayat ang mga tao.32.Ano po ang pinakagusto ninyong mangyari upang lahat ng tao ay makilhok?

a. Siyempre gusto natin ay yung mga tao ay makisangkot dahil yun talagayung solusyon sa problema.

33.May gusto po ba kayong idagdag at hindi ko naitanong na tungkol sa pakikilahokng mga tao.

a. May ibang masamang tingin sa pakikilahok dahil sa mga black prob at tilasuwail ang mga sumasali sa ganito upang hindi sila sumali at magtuluy-tuloy ang kanialng paghahari.

34.Bakit po puro lalaki lang ang lumalahok?a. Problema ang kultura, kapag babae, ang feeling nila ay panglalaki lamang

ang pakikilahok. Isa pa yan sa dapat mabaklas na kaisipan.

Margarito Bobonggo – Mamamayan ng Brgy. Malacaban

Bagtas 65


1. Ano yung pangunahin niyong dahilan upang makilahok sa pangangalaga ng lawa?

a. Para mapangalagaan ang lawa kasi diyan kami kumukuha ng hanapbuhay. Ngayon kung wala na kaming nahuhuling isda ay bundok naman ang aming sinusuyod.

2. Pangangalaga po ba ng environment yan?a. Tama at maliban pa diyan ay yung pagsasapribado ng gobyerno sa lawa.

3. Bakit naman po? a. Kasi ang balak ng gobyerno diyan ay gawing dam na pagkukunan ng

inuming tubig na isusupply sa Maynila.4. Paano po nila naisipan yan kinonsulta po ba kayo diyan?

a. Wala namang nangyaring konsultasyon bago ginawa yan eh.5. Sa tingin niyo po ano yung dapat ginawa bago ipatupad yan?

a. Ang gobyerno naman ay wala namang pinagpaalaman ng gagawin yan at nabalitaan na lang namin na yan yung gagawin diyan.

6. Anong ginawa niyo nung nabalitaan niyo yan?a. E di sumama ako dun sa pakikipagdayalogo sa LLDA e ang dahilan ng

LLDA ay sinisi rin kaming mga tao dahil di raw namin pinapangalagaan ang lawa. Hindi naman isa o dalawang tao lang ang gumagalaw diyan sa lawa, ang daming nakikinabang sa lawa kaso ang dami ring pumupurwisyo diyan sa lawa at nagtatapon ng basura.

7. Ano pang ginagawa ng tao upang mapigilian ang pagkasira ng lawa?a. Sa ngayon ay patuloy tayo na hindi nagtatapon ng basura sa lawa. Ang

sangguniang barangay ang unang nag-orient sa amin na bawal pagtapunan ng basura yang lawa.

8. Alam ba ito sa buong barangay?a. Alam kaso marami talaga katulad diyan sa Barangay Piangdilawan ay

wala namang dumpsite at ang dump site nila ay sa dagat kaya kapag lumaki ang tubig ay nakukuha rin ang basura.

9. Bakit wala po silang dump site?a. Hindi ko alam kasi ditto may sarili kaming dumpsite.

10.Nakikilahok ang mga tao sa pamamagitan ng pagtatapon ng basura. Pagktapos nun ano na po?

a. Hindi lang naman yun kasi marami pang dapat isaga katulad ng pagkilos. Lalo na kung itutuloy ng gobyerno yang balak niya ay kikilos kami upang iparamdam sa gobyerno na mahalaga ang dagat sa amin.

11. Sinu-sino kayo?a. Marami kami, ang PAMALAKAYA, ang ANAKPAWIS, nandiyan kami.

12.Ano ba yung ginagawa ng PAMALAKAYA sa barangay?a. Nagkakaroon rin kami ng pagpupulong kung anong mabuting gawin

katulad ng solusyon diyan sa knife fish na wala naman ata talaga kaming solusyon. Kaya ito patuloy na lang mabubuhay na parang manok palibahasa wala namang isda sa dagat.

13.Maliban sa pagpupulong paano niyo nilalapit sa taung bayan ang dapat gawin?a. Nagkakaroon rin kami ng maliliit na pagkilos kung saan namin

ipinararating ang aming hinanain tulad ng sa isang beses sa LLDA kami

Bagtas 66


pumaroon. Hindi mo naman matatawag na rally yun na dinadaing lang namin sa kanila an gaming problema.

14. Inaasahan niyo bang aaksyon sila?a. Hindi rin kasi wala naman silang ginagawa dito. Sinisisi pa nga nila ang

tao kung bakit nangyayari yang mga yan dito eh. Sa bagay nasa lugar silang manisi dahil nasa tungkulin sila.

15.Mayroon pa bang ibang grupong lumalahok dito upang makilahok?a. Wala na, PAMALAKAYA lang ang alam ko.

16.Tungkol sa pakikilahok ng mga tao, sa tingin niyo po ba no pang ang dapat nilang gawin at alam ba nila?

a. Kung walang mangunguna ay hindi namin alam kung anong gagawin namin.

17.Sa pagkilos niyo ay ano ba ang gusto niyong mangyari?a. Talagang pakiusap namin ay buksan yan Napindan channel. Dahil ang

sabi nila ay wala raw epekto. Pero tumanda na ako dito at kapag isinara nila ang Napindan Channel ay mahina ang at walang mahuling isda.

18.Paano niyo nalalaman yun?a. Hindi natin alam kung totoo ang sinasabi nila kasi ganyan sila pasa-pasa.

Kapag nag-ano kami sa LLDA, may mas mataas pa sa kanila, sinong masmataas pa sa kanila? Lagi nila yun yung sinasabi nila.

19.Sino po kaya ang mas mataas sa kanila?a. Siguro ay sa president na kami dapat pumunta.

20.Bakit kaya hanggang pagtatapon na lang ng basura ang pakikilahok ng iba?a. May mga tao kasing ang tira nila ay bahala na bukas wala silang pakialam

hindi naman lahat kami rito ay sumasama sa aming layunin kumbaga sila ay nagsasarili.

21.Anung klase yung mga tao na lumalahok sa pagkilos?a. Katulad ng mga mayayaman dito ay wala silang pakialam. Dahil may pera

silang gagastusin eh. Wala silang pakialam kasi mayaman sila.22.Yung mahihirap po ba?

a. Oo naman kaso hindi lahat mayroon ring hindi nakikilahok. Hindi ko nga alam kung bakit siguro dahil takot.Kasi dito kapag hindi ka rin nagtrabaho tapos isang kahig isang tuka ka pa, kapag hindi ka nagtrabaho ay wala kang kakainin. Mayroon ding walang pakialam.

23.Anong mas marami, yung walang pakialam o nagtratrabaho?a. Mas marami naman itong nangingialam dahil nga namumulat na sila. Ang

sabi ko nga sila ay ilayo natin ng kaunti an gating pagtingin. Maging advance tayo sa mangyayari sa atin. Kung wala nang mahuhuli ang dagatat wala na ring magagawang set rito anong ikabubuhay namin rito?

24.Wala bang ginagawa ang sangguniang barangay upang matulungan kayo diyan sa ginagawa niyo?

a. Meron naman kaso hindi sasapat dahil malaking pera ang kailangan upang makapagtayo ng livelihood project na makatutulong sa atin.

25.Ano po nangyari sa FARMC dito?a. Darating lang sila dito kapag may kailangan kaya nabuwag na yang

FARMC na yan.

Bagtas 67


26.Bakit hindi sumasama ang babae?a. Kasi ang lalake pag sumama sa ganyang gawain ay naiiwan sa bahay.

27.Hindi ba pwedeng lalaki ang maiwan?a. Pwede kaso ang babae ay tungkulin nila ang gawaing-bahay. Kayam

insane ay puro kalalakihan ang nakakasama natin.28.Ano pang problema maliban sa kakulangan sa trabaho at walang pakialam?

a. Wala na akong masyadong maisip basta sana mamulat na lahat ng tao dito.

29.E sa LLDA?a. Hindi ko alam kung pinagagalaw lang sila ng gobyerno na parang robot.

Pagka kinausap mo ibabato sa iba diba sila ang nangangalaga dito sa lawa tapos ibabato sa amin kasi kami raw ang mga pabaya at di nangangalaga. Samantalang hindi nga lang lahat pero may lumalabag rin na nagtatapon ng basura sa dagat. Kaunti lang dahil may dump site naman kami.

30.Anong solusyon sa mga walang pakialam?a. Lumalapit kami sa kanila at aming ipinapabatid namin sa kanila ang

nangyayari kaso wala silang pakialam.31.Bakit wala silang pakialam?

a. Kasi mayaman sila pero pag mahirap naman ay mahirap rin kasi kapag kinuhanan mo ng isang araw ay wala silang kakainin.

32.May nangyayari ba sa pagkilos?a. Mayroon naman kaya lamang binge ata ang gobyerno kasi ilang taon na

yan. Pansamantalang binuksan tapos sinara ulit.33.Nakita niyo na bang buksan ang Napindan Channel

a. Sarado nung last two years na pagpunta ko dun.34.Sapat po ba ang kaalaman ng mga tao dito upang makilahok?

a. Naku kulang na kulang. Marami pa sanang mag-aral dito at magmulat sa mga tao kung bakit ganito ang nangyayari.

35.Ano ang nakikita niyong epekto ng pakikilahok ng mga tao?a. Maganda ang mangyayari. Baka naman making sila kung sakaling lahat

ng tao ay makilahok sa mga kilusan upang lahat kami ditto ay makinabang.

36.May gusto pa po ba kayong sabihin na iba?a. Wala na

Bagtas 68

gutom na sikmura o pakikilahok sa pamamahala?

Documents