gurutzetako unibertsitate ospitalea nefrologia …...zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat 5 zer...
TRANSCRIPT
Gurutzetako Unibertsitate OspitaleaNefrologia Zerbitzua-Kronikoak
Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
Argitaratzailea: EEC ESI Komunikazio-bulegoa2016NFRSIN117
Aguirremota Corbera, Mª Rosario
Andollo Guridi, Mª Jesus
Cano Valdezate, Mª Begoña
Esparza Pujana, Mª Juana
Fuente De La Ibañez, Inmaculada
Gonzalez Grajal, Mª Milagros
Gonzalez Velez, Marta
Lodeiro Herraiz, Mª Del Pilar
Mayor Alvarez, Florentina
Merino Villalvilla, Mercedes
Rodriguez Garcia, Veronica
Santana Diez, Mª Auxiliadora
Solaegui Abanades, Mª Rosario
Viguera Saez, Mª Yolanda
Gurutzetako Ospitaleko nefrologiako gaixo kronikoen zerbitzuko erizainak
ESKERRIK ASKO Angeles Nogales Rodriguez, Azuzena Bejarano García eta Julia San Vicente Sancho andreei, benetan eskuzabalak izanda, “Guía de alimentación en Hemodialisis” gidaliburuko haien “Dieta Modelo”a erabiltzea onartu digutelako.
ZAINKETA-GIDA GILTZURRUNEKO GAIXOARENTZAT
Sarrera ........................................................................................... 4
Zer dira giltzurrunak?
Giltzurrunen funtzioak ............................................................... 5
Zer gertatzen da giltzurrunek huts egiten badute? ....................... 5
Zer da giltzurruneko gutxiegitasun kronikoa? ................................. 6
GGKaren ordezko tratamendua ...................................................... 6
peritoneo-dialisia ........................................................................ 6
hemodialisia ............................................................................... 7
kateterra ................................................................................ 7
barneko fistula arteriobenosa ................................................. 7
protesia edo injertoa .............................................................. 8
Jan-neurria ...................................................................................... 8
likidoak ...................................................................................... 9
proteinak .................................................................................. 10
koipeak .................................................................................... 10
karbohidratoak ......................................................................... 11
mineralak ................................................................................. 11
sodioa .................................................................................. 11
potasioa ............................................................................... 12
kaltzioa eta fosforoa ............................................................. 13
bitaminak ................................................................................. 14
Peritoneo-dialisiaren ezaugarri dietetikoak ................................... 15
Elikagaien taula eta beraien osaera .............................................. 17
Ereduzko jan-neurria ..................................................................... 26
Bibliografia .................................................................................. 29
Oharrak ........................................................................................ 31
AURKIBIDEA
4 Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
SARRERA
Gida honen bidez, behar duzun informazio guztia eman nahi dizugu, zure osa-
sunaren eboluzioan inplika zaitezen, hau da, baliabideak eskaini, zure bizitzako
etapa honetan ahalik eta hoberen bizi zaitezen.
Unitateko erizainek laguntza eta informazioa emango dizute, eta beti izango ditu-
zu prest, gida hau irakurri ondoren, sor dakizkizun zalantzak argitzeko.
5Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
Zer dira giltzurrunak?Bizkarrezurreko alde banatan dauden babarrun-formako eta ukabil baten tamainako bi
organoak.
Giltzurrunen funtzioak
1-Odolaren PH-a erregulatzea.
2-Soberako ura kanporatzea.
3-Soberakinak kanporatzea.
4- Oinarrizko zenbait substantzia era egokian orekatzea (sodioa, fosforoa, potasioa, kal-
tzioa eta bikarbonatoa).
5-Funtsezko hiru hormona hedatzea: EPO-a, errenina eta D probitamina.
Zer gertatzen da giltzurrunek huts egin badute?
Giltzurruneko gutxiegitasun kronikoa agertzen da (GGK)
Zainketa-gida
giltzurruneko gaixoarentzat
6 Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
Zer da Giltzurruneko Gutxiegitasun Kronikoa?GGKa giltzurruneko funtzioaren endekapen etengabea eta iraunkorra da, eta horren
ondorioz bere funtzioen galera.
GGKaren sintomarik ohikoenak.- Pisua galtzea- Goragaleak eta gorakoak- Ondoez orokorra- Loaren nahasmendua- Edemak- Nekadura- Buruko min iraunkorra- Hazkura hedatua- Hipertentsio arteriala (HTA)
Tratamendua aukeratzerakoan hainbat faktore hartuko dira kontuan:1.- Medikoak.2.- Pertsonalak.3.- Familiarrak.4.- Sozio-laboralak
GGKaren Ordezko TratamenduaZure giltzurrunek funtzionatzeari uzten badiote honako tratamenduren bat beharko duzu:
DIALISIA: - Peritoneo-dialisia. - Hemodialisia.
GILTZURRUNEKO TRANSPLANTEA (Tx): - Bizidunengatik. - Hildakoengatik
Giltzurruneko transplantea da emaile batengatik giltzurrun osasuntsu bat jasotzea.
Peritoneo-dialisia
Kirurgiaren bidez kateter bat jartzen da abdomenean
peritoneo-mintza iragazki bezala erabiltzeko. Dialisia
etxean bertan egiten da eskuz edo makina baten bitar-
tez (automatikoa).
7Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
Hemodialisia
Tratamenduarekin hasteko hodietarako irispidea behar da zure odola makina batera era-
man eta horrek giltzurrunak ezabatu ezin dituen substantziak garbi ditzan.
Hodietarako irispidea honelakoxea izan daiteke:
a. Kanpokoa (Kateterra):
– Iragankorra: Kateterra bena zentral jugular, subklabio edo femoral batean.
– Iraunkorra: Hickman motako kateterra.
b. Barrukoa:
– Barneko fistula arteriobenosoa (FAVI).
– Protesi baskularra
Kateterra
Nola zaindu kateterra
– Kateterra hemodialisi-saiorako baino ez da erabili behar, eta ez beste inolako teknika-
rik egiteko.
– Kateterreko aldean mina, beroa edo sukarra igarriz gero esaiozu ospitaleko pertsona-
lari.
– Kateterra apurtu edo irteten bada, presionatu txertatze-aldean eta etorri ospitaleko
larrialdietara.
Aholkuak:
1- Eguneko higiene pertsonala. Erabil ezazu apositu iragazgaitz bat kateterra babesteko.
2- Jantzi arropa erosoa hemodialisi-saiora etortzeko (alkandora, elastiko botoiduna…;
lepo itxiko alkandorarik inoiz ez).
FAVI (Barneko fistula arteriobenosoa)
Anestesia lokaleko interbentzio kirurgiko baten bidez arteria eta bena bat lotzen dira
odol-fluxua hobetzeko eta ondorioz hemodialisia errazteko.
Aukerako irispide kardiobaskularra da, eta erabili ahal izateko (heldu) denbora luzeagoa
behar bada ere iraunkorragoa eta konplikazio gutxiagokoa izaten da.
8 Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
Fistula zaintzeko aholkuak.
- Ez erabili: eskumuturrekorik, erlojurik ez eta fistula dagoen besoa estutu dezakeen
arroparik ere.
- Ez lo egin beso gainean
- Ez hatz egin fistula aldean
- Ez egin esfortzurik, ez pisu handirik hartu fistula dagoen besoarekin
- Ez hartu tentsio arteriala, ez odolik atera ez eta medikamendurik hartu ere fistula dau-
kazun besotik.
- Saihestu bat-bateko tenperatura-aldaketak fistula daukazun besoan.
Zainketak:
- Eguneko higienea (dutxa edo bainua)
- Hemodialisi-gelara sartu aurretik besoa garbitu eta antiseptiko bat emango dizute.
- Adi egon besoa berotu, gorritu edo handitzeari.
- Edozein konplikazio egonez gero jakinarazi iezaguzu.
- Fistula igartzen ez baduzu edo arazorik izanez gero jo ezazu zure erreferentziako
ospitalera.
- Bat-bateko tentsio-jaitsiera izanez gero, konproba ezazu fistula ondo dagoen.
Protesia edo injertoa
Hodietarako beste irispide artifiziala edo protesia da. Metodo hau erabiltzen da odol-ho-
diak egokiak ez direnean fistula jartzeko. FAVIrako beharrezkoak diren zainketa berberak
eskatzen ditu.
Jan-neurriaGiltzurruneko Gutxiegitasun Kronikoaren tratamenduak hiru ardatz nagusi ditu: dialisia,
tratamendu farmakologikoa eta jan-neurria.
Bizitzeko jan egin behar da. Jan-neurriak orekatsua eta askotarikoa izan behar du, baina,
betiere norberaren beharrizanei egokitua. Jateko oinarrizko arau batzuk kontuan hartze-
ak ez du esan nahi gutxiago jatea, hobeto jatea baizik.
Zergatik da hain garrantzitsua jan-neurri egoki bat egitea?
– Zure bizi-kalitatea hobetzeko.
– Dialisiaren emaitzak hobetzeko.
– Balizko transplante bati begira zure osasuna hobetzeko.
Gida honen bidez, beharrezko informazio guztia eman nahi dizugu zure osasunaren
eboluzioan parte har dezazun.
9Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
Likidoak
Hemendik aurrera zure pisu idealaz, hitz egingo dugu, hau da, dialisia egin ondoren
lortu nahi den pisua, zeu ondo senti zaitezen.
Horrela bada, ez duzu edemarik, ez itolarririk ezta zorabiorik ere izango, eta zure tentsio arte-
riala orekatuta egongo da.
Denbora pasa ahala gehiago ala gutxiago jango duzu. Jakinarazi iezaiozu ospitaleko pertsona-
lari, medikuak azter dezala zure pisu ideala aldatzea komeni ote den.
Dialisia egin behar duten pazienteen arazo nagusietako bat da likidoak hartzea kontrolatzea.
Eguneko ondoko hau hartu ahal duzu: Txiza egiten duzuna + 500 ml.
Gogoan hartu edaten duzunez gain (ura, kafea, esnea) elikagaiek ere badutela likidoa
(zopak, jogurtak, barazkiak, entsaladak).
Egoera berezietan, hau da, beherakoa, gorakoak, sukarra edo gehiegizko izerdia... iza-
nez gero likido gehiago har daiteke.
Oinarrizko elikagaien ur-kantitatea %etan.
Fruta %90 Arraina %70
Barazkiak %90 Okela %60
Esnea %87 Gazta %60
Patatak %75 Lekaleak %12
Arrautzak %74 Almendrak %5Iturria: 500 cuestiones que plantea el cuidado del enfermo renal (Ed. Masson) 1997 Orr. 241-242.
Oso inportantea da saio batetik bestera 1´5 – 2. kg. baino gehiago ez irabaztea
Likidoak hartzea kontrolatzeko aholkuak.
– Neurtu egun bateko gernua eta gehitu 500 ml: hori da egun batean
edan dezakezuna.
– Bete ezazu botila bat egunean edango duzun kantitatearekin eta edan
ezazu soilik botila horretatik.
– Erabil ezazu edalontzi txiki bat
– Erabil itzazu azukrerik gabeko txikleak edo limoi-xerrak (gehienez bi
xerra eguneko) ahoa heze izateko.
10 Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
Proteinak
Proteinek muskuluak zaintzen, zauriak sendatzen eta infekzioen aurkako erresistentzia
handiagoa garatzen laguntzen dute.
Dialisiarekin hasi aurretik proteina gutxiago hartzeko esango zizuten; dialisia egin bitar-
tean, berriz, gehiago hartu beharko duzu.
Proteina guztiak ez dira berdinak, batzuk kalitate handiagokoak dira, hain zuzen ere,
animalia jatorrizkoak (haragia, arraina, arrautzak, esnea eta hegaztiak). Horiek dira go-
mendagarrienak, soberakin (urea) gutxiago sortzen baitute.
Landare jatorrizkoak, kalitate txikiagokoak dira eta honako elikagaietan aurki daitezke:
lekaleak, arroza, pastak, zerealak eta barazkiak.
Koipeak
Koipea gure gorputzeko energia-erretserbarik garrantzitsuena da eta beharrezkoak diren
hainbat bitaminez hornitzen gaitu.
Bi koipe mota daude:
– Koipe saturatuak: oro har animalia jatorrizko elikagaietan daude (arraina izan ezik),
baita palma zein koko-olio, hestebete, arrautza, gurin eta esnekietan ere.
Kolesterol txarreko kantitate handiak dituztenez haien kontsumoak gaixotasun kardio-
baskularrekin lotzen da.
– Ez saturatuak: arrainean zein landare jatorrizko elikagaietan daude eta gaixo kardio-
baskularretatik babesten gaituzte. Olibazko olioa da adierazgarriena.
Honako hauek aholkatzen dira: haragi zuriak (oilasko, indioilarra), arrainak eta esne
erdigaingabetua.
11Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
Karbohidratoak
Energia iturri nagusia da.
Diabetikoa izan ezean haien kontsumoa ez da dialisian murrizten.
Bi multzotan sailkatzen dira:
– Sinpleak edo absortzio azkarrekoak: azukrea, marmeladak, eztia, opilak, gozokiak…
– Konplexuak edo absortzio motelekoak, energiaren aprobetxamendu hobea dakarte:
Arroza, pasta, patatak, ogi zuria, frutak eta lekaleak.
Konplexuak sinpleak baino gomendagarriagoak dira, azken horiek kolesterola, triglizeri-
doak, loditasuna... sor baititzakete.
MineralakSodioa
Sukaldean erabiltzen dugun gatzaren osagai nagusia sodioa da eta ia elikagai guztiek
daukate.
Gure organismoan gatz gehiegi izateak egarria, tentsio arterialaren igoera eta likidoen
erretentzioa (edemak) dakartza.
Sodioan urriko jan-neurria eginez gero ez da gomendatzen ondoko jakiak hartzea: sukal-
deko edo mahaiko gatza (itsas gatza eta gatz iododuna barne) haragi gazituak eta ketuak,
arrain ketuak, krustazeoak, muskuiluak, kabiarra, txerrikiak, gaztak orokorrean, ogia eta
biskote gazituak, olibak, sobreko zopak, kubituak, chip patatak, barazki-zuku ontziratu-
ak, fruitu oleaginoso gazituak, pastelgintza industrialeko opilak, gurin gazitua, margarina
gazitua, ur gasaduna, edari gasadun guztiak, mostaza eta kontserbak orokorrean.
Sodioa hidrosolublea da, beraz, potasio galtzeko uretan ipintzen ditugun jakiek sodioa
ere galduko dute.
12 Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
– Jakiei zapore handiagoa emateko, gatza bota beharrean
zenbait espezia erabil daiteke: oreganoa, albaka, ereinotza,
ozpina, berakatza….
– Ez erabili jan-neurriko gatzik, potasio asko du eta.
Potasioa
Sodioarekin gertatzen den bezala, giltzurruneko gaixoari potasioa pilatzen zaio organis-
moan eta bizi-arriskua dakarkio. Gehiegizko potasio izateak honakoak sortu ahal ditu:
muskuluen ahidura, nekadura, inurritzeak, pisu-sentsazioa gorputz-adarretan eta bihotz-
maiztasunaren alterazioak, bihotz-gelditzeraino eta heriotzaraino irits daitezkeenak.
Potasioa ia elikagai guztietan dago, baina zenbait elikagaiek erruz daukate. Hauek dira
potasio gehien duten jakiak:
- Frutak (ez hartu: banana, mahatsak, maspasak, kiwiak, abrikotak)
- Barazkiak
- Lekaleak
- Fruitu lehorrak
- Kakao eta txokolatea
- Produktu integralak
Trikimailuak
13Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
Trikimailuak
– Ez hartu kontserba-jakien likidoa ezta fruten almibarra ere.
– Barazki, ortuari eta lekaleek daukaten potasioaren %75a badoa
urarekin kontaktuan. Egin zati txikiak eta utzi uretan 8 orduz
edo gehiago, ura gutxienez birritan aldatuz.
– Barazki nahiz ortuariak egostekotan, birritan egosiko ditugu, ura
aldatuz.
– Izoztutako barazkiek potasio galtzen dute giroko tenperaturan
desizoztuz gero.
– Ez erabili legamiarik gozoak egiteko ezta albardatzeko ere.
– Haragia erregosia edo saltsan jatea aholkatzen dizugu zeren eta
egosiz eta egosteko ura botaz gero potasioaren erdia galtzen
baita.
– Tomate-saltsa egiteko hobe da ur irakinetan egindako tomate
naturalak erabiltzea edo ontziratutako tomate osoak, azala eta
zukua kenduta.
– Kontuan hartu labean, lurrunean edo mikrouhinetan prestatuta-
ko jakiek ez dutela potasiorik galtzen.
Kaltzioa eta fosforoa
Osasun-baldintzak onak direnean bi mineral horiek modu orekatsuan daude gure gorputzean,
baina giltzurruneko gaixo kronikoengan fosforoak gora egiten du nabarmen, giltzurrunek ez
dutelako behar den neurrian iragazten.
Odolean fosforo gehiegi egoteak kaltzioa “lapurtzen” die hezurrei eta egokiak ez diren gorputz-
aldeetan metatzen du, giltzadurak edo odol-basoak, kasu Horren ondorioz giltzaduretako mina,
hazkura, arteria-kaltzifikazioak edota PTH-aren igoera gerta daitezke.
Kaltzio eta fosforo ugariko elikagaiak
- Esnea eta deribatuak
- Arrainak, bereziki arrain urdinak, latako atuna, bakailao lehorra eta itsaskiak.
14 Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
- Gorringoa
- Fruitu lehorrak
- Tripakiak
- Txokolatea
- Aurrez prestatutako edo erdi prestatutako jakiak
- Ogi eta zereal integralak
- Sodak (Seven up har daiteke)
- Behar-beharrezkoak diren jakietan daudenez haien kontrola zaila izaten da, eta nefro-
logoak ziurrenik medikamenduren bat hartzeko aginduko dizu.
– Kendu azala arrainari
– Behi-esnea hartu beharrean, har ezazu soja edo almendra esnea
Bitaminak
Funtzio erregulatzailea dute eta organismoaren eginkizun ugarietan parte hartzen dute;
beraz, osasuna mantentzeko ezinbestekoak izaten dira.
Dialisiko pazienteek bitaminen falta eduki dezakete, batetik, haien heste-xurgapenaren
zailtasunak direla-eta elikagai asko hartu ezin dutelako; eta bestetik, dialisi egin bitarte-
an ere bitaminak galtzen direlako.
Bitaminen hartze egokia bermatze aldera medikuak bitamina-osagarriak hartzeko agin-
duko dizu.
Bitamina mota bi daude:
– Bitamina hidrosolubleak, uretan disolbagarriak, ondoko jakietan aurki ditzakegu:
barazkiak, ortuariak, lekaleak eta zerealak. Horien artean B eta C taldeko bitaminak
daude.
Trikimailuak
15Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
– Bitamina liposolubleak, elikagaien koipean daude, besteak, beste, honako hauetan:
esnekiak, haragia, arraina, arrautzak eta landare-koipeak. A, D, E eta K bitaminak mota
honetakoak dira.
Peritoneo-dialisiaren ezaugarri dietetikoakJateko arauak hemodialisiaren kasuan bezalakoxeak dira, ezberdintasun gutxi batzuekin:
– Proteinak: proteina-galera handiagoa denez gehiago hartu beharko duzu.
– Energia: kontu handiagoz ibili beharko duzu glukosarekin (azukrearekin) zeren eta peri-
toneotik sartzen den likidoak azukre ugari baitauka eta %80 inguru xurgatu egiten da.
– Sodioa: murrizketa moderatua izango da eta pazienteen arabera sodio gehiago har
daiteke.
– Potasioa: jan-neurriko potasio-kopurua zure odolean dagoen kantitatearen arabera
zehaztuko da.
– Bitaminak eta mineralak: peritoneo-dialisia behar duen pazienteak bitamina hidroso-
luble zein mineralen gabezia izateko arriskua dauka. Batzuetan, medikuaren aginduz,
prestakin multibitaminiko bat hartu beharko duzu.
GOGORATU NORK BERE JAN-NEURRIA DAUKALA,
ETA MEDIKUAK EGOKITZEN DUELA ZURE
PROZESUAREN EBOLUZIOAREN ARABERA.
– Neurtu zenbat txiza egiten duzun egun batean, gehitu 500 ml
eta zenbat edan dezakezun jakingo duzu.
– Bete ezazu botila bat egunean edango duzun kantitatearekin
eta edan ezazu soilik botila horretatik
– Erabil ezazu edalontzi txiki bat
– Erabil itzazu azukrerik gabeko txikleak edo limoi-xerrak (gehie-
nez bi xerra eguneko) ahoa heze izateko.
– Jakiei zapore handiagoa emateko, gatza bota beharrean zenbait
espezia erabil daiteke, hala nola, oregano, albaka, ereinotz, oz-
pina, berakatza….
– Ez erabili jan-neurriko gatzik, potasioan ugariak dira eta.
– Ez hartu kontserba-jakien likidoa ezta fruten almibarra ere.
– Barazki, ortuari eta lekaleek daukaten potasioaren %75a badoa
urarekin kontaktuan. Egin zati txikiak eta utzi uretan 8 orduz
edo gehiago, ura gutxienez birritan aldatuz.
– Barazki nahiz ortuari egostekotan birritan egosiko ditugu, ura
aldatuz.
Trikimailuak
16 Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
– Izoztutako barazkiek giroko tenperaturan desizoztuz gero
potasio galtzen dute.
– Ez erabili legamiarik gozoak egiteko ezta albardatzeko ere.
– Haragia erregosia edo saltsan jatea aholkatzen dizugu zeren
eta egosiz eta egosteko ura botaz gero potasioaren erdia gal-
tzen baita.
– Tomate-saltsa egiteko hobe da ur irakinetan egindako tomate
naturalak erabiltzea edo ontziratutako tomate osoak, azala
eta zukua kenduta.
– Kontuan hartu labean, lurrunean edo mikrouhinetan presta-
tutako jakiek ez dutela potasiorik galtzen.
– Kendu azala arrainari
– Behi-esnea hartu beharrean har ezazu soja edo almendra-es-
nea.
Trikimailuak
17Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
Elikagaien taula eta beraien osaera100 g gordin eta prestatu gabe Proteinak g Sodio mg Fosforoa mg Potasio mg
ESNEKIAK ETA DERIBATUAK
MAMIA, IZOZKIA 3,9 80 115 135
ESNE OSOA 3,0 75 85 139
ESNE GAINGABETUA 3,5 53 97 150
ESNE KONDENTSATUA 8,1 140 206 340
HAUTSAZKO ESNEA 26,4 410 708 1330
ESNE-GAINA 3 38 32 139
NATILLAK, FLANA 78 44 170
BURGOS-GAZTA 12,1 1200 520 200
CAMEMBERT-GAZTA 18,7 1410 184 110
EMMENTAL-GAZTA 27,4 620 860 100
GAZTA URTUA %45 KOIPEKI 14,4 1260 944 65
GRUYERE-GAZTA 33 542 710 128
ESNE-GAINEZKO GAZTA 607 189 74
GAZTA PARMESANOA 36 755 189 153
ROQUEFORT-GAZTA 21 500-1200 360 100-200
GAZTANBERA 14 36 189 95
JOGURT OSOA 2,8 62 135 190
JOGURT GAINGABETUA 4 90
KOIPEAK ETA OLIOAK
EKILORE-OLIOA - - - -
OLIBA-OLIOA - 0,1 - -
OLIBA 1,4 2400 17 55
GURINA (GATZIK GABE) 0,6 10 16 23
MARGARINA 0,5 104 15 7
MAIONESA 1,1 702 28 53
URDAIA 9 1770 108 225
AZUKREAK ETA DERIBATUAK
AZUKRE ZURIA 0 0,3 0 0,5
AZUKRE BELTZA 0 24 19 230
18 Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
100 g gordin eta prestatu gabe Proteinak g Sodio mg Fosforoa mg Potasio mg
KAKAO 60 709 900-3200
TXOKOLATE MINGOTSA AZUKREAREKIN
4,4 19 142 397
TXOKOLATESNEA AZUKREAREKIN
7,7 86 251 420
MAZAPANA 8 5 209
MARMELADA 0,6 16 65 112
EZTIA 0,3 7 6 51
EDARIAK
PATTARRA ? 3 ? 4
KAFEA (AZUKRERIK GABE) 0,3 6 5 80
GARAGARDO ZURIA 0,5 5 ? 38
GARAGARDO BELTZA 0,2 3 ? 40
GARAGARDOA ALKOLIK GABE ? 2,6 20 40
COCA-COLA ? 3 13 0,1
XANPAIA ? ? 3 9,7
LARANJA-FANTA ? 4 0,5 3,5
LIMOI-FANTA ? 4 ? 0,2
GASEOSA ? 6 ? 0,7
LIMONADAK ? 1-15 ? 1
PEPSI-COLA ? 3 4 0,4
SAGARDOA ? 7 ? 72
TAP ? 3 9 0,1
TEA (AZUKRERIK GABE) 0,1 2 4 16
TONIKA ? 6 ? 0, 1
LIMOI-TRINA ? ? 1.3 2,6
SAGAR-TRINA ? ? 0,7 5,2
LARANJA-TRINA ? ? 0,8 5,9
ANANA-TRINA ? 10 0,9 506
ARDOA (BATEZBESTEKOA) 0 4-7 10 20-120
WHISKIA (EZKOZIARRA) ? 0,3 ? 1
LARANJA ZUKU NATURALA 0,6 0,5 17 100
19Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
100 g gordin eta prestatu gabe Proteinak g Sodio mg Fosforoa mg Potasio mg
LIMOI ZUKU NATURALA 0,2 1 11 130
ARABISAGAR ZUKU NATURALA 0,4 2 14 150
AZENARIO ZUKU NATURALA 0,6 52 31 219
HARAGIAK
ZALDIA ? 44 150 332
AHARI-TXULETA 14,9 90 138 345
AHARI-IZTERRA 18 78 213 380
TXERRI-TXULETA 15,2 62 170 326
TXERRI-XERRA 18,6 74 234 348
TXERRIA, URDAIAZPIKO GORDINA 15,2 76 168 339
TXERRIA URDAI ERDIKOIPETSUA 9,1 1770 108 225
UNTXIA 20,4 40 210 385
BILDOTSA 14,9 90 160 250
BILDOTS-SAIHESKIAK 14,9 75 150 246
BILDOTS-IZTERRA 14,9 70 213 370
OILASKOA EGOSTEKO 19 ? 182 ?
ERBIA 22,3 50 157 400
AHATEA 16 85 188 285
INDIOILARRRA 20,1 66 212 315
OILASKOA 20,6 83 200 359
TXAHAL-TXULETA 19,5 90 200 301
TXAHAL-SAIHESKIA ? 91 271 385
TXAHAL-ITTERRA 19,1 90 206 330
TXAHAL-XERRA 20 90 220 357
TXAHAL-AZPIZUNA 21 70 222 251
BEHI EDO IDI-SAIHESKIA 17,4 65 208 355
BEHI EDO IDI-XERRA 17,4 51 164 340
BEHI EDO IDI-AZPIZUNA ? 70 154 348
BEHI EDO IDI -IZTERRA ? 68 180 400
HESTEBETEAK
TXORIZOA 16 1300 160 300
20 Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
100 g gordin eta prestatu gabe Proteinak g Sodio mg Fosforoa mg Potasio mg
URDAIAZPIKO ONDUA ? 2530 209 248
YORK URDAIAZPIKOA 19,5 960 150 340
MORTADELA 12,4 668 238 207
FRANKFURT SALTXITXAK 12,5 1100 133 230
SALTXITXOIA 17,8 1500 240 302
ERRAIAK
BIHOTZA 16,9 80 132 257
GIBELA 20,6 77 316 350
MIHIA 16,8 93 186 234
ARANDOIAK 18,3 64 113 253
GILTZURRUNAK 16,8 151 218 205
MUINAK 10,6 153 300 312
TRIPAKIAK 19 46 132 19
ARRAUTZAK
ARRAUTZA OSOA (BATAZ BESTE 48 G.)
6,1 66 98 67
ZURINGOA (BATAZ BESTE 31 G.)
3,3 57 5 46
GORRINGOA (BATAZ BESTE 17 G.)
2,8 9 93 21
ARRAINAK ETA ITSASKIAK
ABADIRA, FRESKOA 13,6 67 74 236
ABADIRA, LEHOR GAZITUA 81,5 175 253 421
TXIRLAK 10,5 121 208 235
ANTXOA FRESKOAK 21,4 250 426 302
ANTXOAK LATAN 18,8 3926 340 230
SARDINZAR FRESKOAK ? 118 240 317
ATUN FRESKOA 18,9 43 200 262
ATUN LATAN (LIKIDOA BARNE) 23,8 36 294 343
BAKAILO FRESKOA 17,6 86 190 339
BIXIGUA 18,3 99 197 301
21Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
100 g gordin eta prestatu gabe Proteinak g Sodio mg Fosforoa mg Potasio mg
BOKARTA 21,2 186 199 273
BERDELA 19 144 239 358
TXIPIROIAK (TXIBIA) 16 236 173 321
KARRAMARRO FRESKOA 14,2 1000 176 110
TXANGURRUA ? 366 160 110
ITSAS AINGIRA 15,7 74 165 260
TXITXARROA ? 64 219 240
URRABURUA 18,6 86 156 178
ITSASOILARRA 19 147 226 315
GANBA FRESKOAK 18,7 140 300 258
OTARRAINXKA 45,7 366 300 368
MIHI-ARRAINA 18 53 147 308
LUPIA 15,4 79 211 284
MUSKUILUA 11,7 290 255 315
LEGATZA 16,7 114 207 294
MERO ZURIA 18,6 56 211 340
MERLENKA 16,4 116 163 293
ITSAS ZAPOA 15,8 65 173 298
ARRAIA 15 182 238 236
ERREBOILOA 18,1 84 192 288
IZOKIN FRESKOA 19,9 48 266 391
IZOKIN KEATUA ? 1880 244 420
BARBARINA 13,5 106 280 343
SARDINA FRESKOA 21,8 137 475 320
LATAKO SARDINAK OLIOTAN 20,6 510 434 560
TXOKOA 15,3 280 173 300
AMUARRAINA 19,2 39 220 470
BIEIRA 14,8 175 315 286
ZEREALAK ETA DERIBATUAK
ARROZ ZURI EGOSIA 2 2 28 38
ARROZ INTEGRALA 6 9 221 150
ARROZ-ZAHIA 15 ? 1000 ?
22 Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
100 g gordin eta prestatu gabe Proteinak g Sodio mg Fosforoa mg Potasio mg
OLO-MALUTAK 13,8 2 407 340
GARAGAR ZURI PERLATUA 9 3 189 160
CORN FLAKES 7,9 660 45 160
ARROZ-IRINA ? 6,2 117 112
ARTO-IRINA (MAIZENA) 0,3 0,7 190 300
SOJA-IRINA ? 4 558 1870
GARI-IRINA 10,5 2 87 95
GARI INTERGRALEKO IRINA 12,1 2 372 290
ARTALEAK ? 1 280 340
ARTOA (KRISPETAK) 12,7 3 281 240
SEMOLA 8,8 1 73 80
TAPIOKA 0,6 4 12 20
PASTAK ETA OGIAK
BISKOTEAK ? 460 100 164
BISKOTEAK GATZIK GABE ? 32 92 186
BIZKOTXOA 9,9 263 120 160
GAILETAK 14,7 387 40 139
OGI ZURIA GATZAREKIN 8,2 385 89 132
OGI ZURIA GATZIK GABE 8,2 15 90 150
OGI INTEGRALA 9 250 200 224
ZEKALE-OGIA 8 220 134 100
SALBADO-OGIA 10 800
OGI-OPILAK (ESNERIK GABE) 6,8 486 109 115
PASTA ARRAUTZIK GABE 12,5 5 165 67
PASTA ARRAUTZAREKIN 13 7 196 157
LEKALEAK
BABARRUNAK 21,3 2 429 1310
TXITXIRIOAK 24 72,5 301 937
ILARRAK 6,3 2 116 370
BABA LEHORRAK 24 1 437 1213
DILISTAK 24,7 36 377 810
23Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
100 g gordin eta prestatu gabe Proteinak g Sodio mg Fosforoa mg Potasio mg
SOJA 4 554 1900
BARAZKI ETA ORTUARIAK
ZERBA 1,6 147 29 550
BERAKATZ-BURUA 5,3 32 134 515
ORBURUA 2,7 43 94 430
APIO BULBOA 1,8 100 60 330
BERENJENA 1,2 0,9 26 190
BERROAK ? 60 76 314
AZA, BURU-AZA ? 13 28 227
KUIATXOA 1,2 1 29 202
KUIA 0,8 1 44 457
KARDUA ? 81 75 549
TIPULA 1,5 10 36 130
TIPULATXOA 1,8 3 26 250
AZA ZURIA, BURU-AZA 1,4 13 28 227
BRUSELAZA 4,7 12 80 450
AZALOREA 2,7 16 56 400
ENDIBIA 1,8 10 21 182
ESKAROLA 1,7 18 38 400
ZAINZURI FRESKOA 2,1 2 62 240
ZAINZURIA LATAN, LIKIDORIK GABE
2,4 236 53 166
ZIAZERBA IZOZTUA 3 53 45 385
ZIAZERBA FRESKOA 3,2 62 51 662
ILAR IZOZTUA 5,4 129 90 150
ILAR FRESKOA 6,3 2 116 370
ILARRA LATAN 3,4 260 67 201
LEKA IZOZTUA ? 129 90 150
LEKA FRESKOA 1,9 1,7 44 256
LEKA LATAN 1,4 260 67 201
URAZA 1,3 12 26 140
AZA GORRIA ? 4 30 266
ARTOA (ARTABURUA) 3,5 0,4 111 300
24 Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
100 g gordin eta prestatu gabe Proteinak g Sodio mg Fosforoa mg Potasio mg
ARBIA 1 37 30 230
PATATA, FRESKOA 2,1 13 30 410
PATATA FRIJITUA (CHIPS) 5,3 340 160 880
PEPINOA 0,8 5 27 140
PERREXILA 3,6 28 63 880
PIPER BERDEA 1,2 4,2 25 186
PORRUA 2 5 50 300
ERREFAUA 1,1 15 31 260
ERREMOLATXA-BURUA 1,6 84 33 303
TOMATE FRESKOA 1,1 3 27 268
TOMATE, LATAN 1 130 19 217
TOMATE- PUREA 2,3 590 34 1160
KEPTCHUP-TOMATEA ? 1042 50 363
TOMATE,-ZUKUA 0,9 230 18 230
AZENARIOA 1,1 50 36 311
ONDDOAK ETA PERRETXIKOAK
BARRENGORRI FRESKOA 2,8 5 116 520
BARRENGORRI LATAN, LIKIDORIK GABE
2,8 319 116 127
ESNEGORRIA 1,5 3 44 507
FRUTAK
AGUAKATE 2,2 4,7 42 487
ABRIKOTA 0,9 0,6 23 440
KAKIA 0,7 6 26 174
GEREZIAK 1,2 2 19 260
ARANA 0,7 2 23 167
DATIL, LEHORRA 2,2 1 63 790
MARRUBIAK 0,7 1 21 145
PIKU FRESKOAK 1,2 2 22 190
PIKU LEHORRAK 4,3 34 116 780
KIWIA ? 4 32 290
LIMOIA 1,1 6 16 148
25Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
100 g gordin eta prestatu gabe Proteinak g Sodio mg Fosforoa mg Potasio mg
MAZEDONIA LATAN ALMIBA-RRIK GABE
0,4 5 12 170
MANDARINA 0,8 2 18 110
SAGAR FRESKOA 0,3 1 10 116
SAGAR-KONPOTA 0,2 0,3 5 55
MERTXIKA 0,6 0,5 19 160
MERTXIKA ALMIBARRETAN, LIKIDORIK GABE
0,4 5 12 107
MELOIA 0,7 12 16 230
IRASAGAR FRESKOA 0,3 3 19 203
LARANJA 1 0,3 23 170
MADARI FRESKOA 0,5 2 11 129
MADARIA LATAN, ALMIBARRIK GABE
0,2 2 7 52
ANANA FRESKOA 0,4 0,3 8 210
ANANA LATAN, ALMIBARRIK GABE 0,3 1 5 120
BANANA 1,1 1 28 420
ANGURRIA 0,5 0,3 10 100
MAHATS FRESKOA 0,6 2 20 250
MASPASA 2,5 31 101 725
FRUITU LEHORRAK ETA OLEAGINOSOAK
OLIBAK 1,4 2400 17 55
ABRIKOT LEHORRA ? 26 119 1700
ALMENDRA 18,6 3 504 690
URRA 12,7 3 320 618
KAKAHUETE TXIGORTUA GATZIK GABE
26,2 3 407 740
GAZTAIN FRESKOA 3,4 2 170 410
GAZTAIN LEHORRA 6,7 4 170 875
KOKO LEHOR ARRASPATUA ? 35 15 151
DATILA 2,2 1 63 790
PIKU LEHORRA 4,5 34 116 780
INTXAURRA 14,8 4 380 450
PINOIAK 13 ? 604 900
PISTATXOAK 19,3 ? 500 972
26 Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
Jan-neurria hemodialisianG
OSA
RIA • 150cc. esne kafesne, te edo tankerakoak
• Jogurt bat
• María motako gailetak (5).
• Ogi zuria gatzik gabe 40 g.
• Ogi xigortua gatzik gabe 30 g.
BAZ
KA
RIA
Lehenengo platerak
- Astean hirutan: Arroza edo Pasta
- Astean hirutan: - Barazkiak 200 g. (1. taldea)
150 g. (2. taldea)
- Entsalada 200g. (3. taldea)
150 g. (4. taldea)
- Astean behin: - 60 g lekale.
Bigarren platerak
• Arrautzak (arrautza 1+ zuringo 1) astean hirutan
• 100g haragi.
• 100 g. arrain zuri edo urdin
Gatzik gabeko ogia 60 g.
Azkenburukoak
• Fruta freskoa (gehienez egunean behin):150g.(5. taldea)
100 g.(6. taldea)
• Fruta konpotan edo almibarretan 150g. (likidorik gabe)
ASK
AR
IA (
Hau
tazk
oa)
• Esne-postreak (7. taldea)
• Gatzik gabeko ogia 40 g.
• Ogi xigortua gatzik gabe 30 g.
• María motako gailetak (5)
bakarrik edo margarinare-
kin edota 25g. marmelada
Gatzik gutxiko txerrikia 20g.
Margarina edota 25 gr.
marmelada edo irasagarra
BARAZKIAK
1. taldea:
Berenjena, aza,
kuiatxoa, zainzuriak, ziazerba
izoztuak, ilar izoztuak eta latan,
leka freskoak, izoztuak eta latan.
PATATA.
Barazki izoztuak orokorrean.
2. taldea:
Zerba, apioa, orburua,
kuia, bruselaza, azalorea,
ziazerba freskoa, ilar freskoak,
porrua, azenarioa.
ENTSALADAK
3. taldea:
kipula, endibia,
zainzuriak, ilarrak latan,
uraza, pepinoa, piper berdeak.
4. taldea:
Aguakatea, apioa, soja-kimuak,
escarola, artoa, errefauak, tomatea,
azenarioa.
FRUTAK
5. taldea:
sagarra, arana, marrubiak,
limoia, mandarina, mertxika, mada-
ria, angurria
6. taldea :
gereziak, pikuak, meloia, masusta, laran-
ja, aran freskoa, arabisagarra, mahatsak
ESNEKIAK
7. taldea:
Gosariaz gain egunean behin har dai-
tezke. Aukera ezazu ondokoren bat:
Jogurt bat
Natilla bat
Flan bat
Arrozesne bat
Banillazko edo esne-gainezko
izozki bat
27Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
AFA
RIA
Lehenengo platerak
- Astean lautan: • Arroza edo Pasta.
- Astean hirutan: • 200 g. barazki (1. taldea)
150 g. (2. taldea)
• Entsalada 200g. (3. taldea)
150 g. (4. taldea)
Bigarren platerak
• Arrautzak (arrautza 1 + zuringo 1) astean hirutan
• 100g. haragi
• 100 g. arrain zuri edo urdin
60 g ogi gatzik gabe.
Azkenburukoak
• Fruta freskoa (gehienez egunean behin):150g.(5. taldea)
100 g.(6. taldea)
• 150g fruta konpotan edo almibarretan. (likidorik gabe)
* Barazkiak, patatak eta lekaleak (freskoak zein izoztuak) gidan azaltzen den bezala
prestatu behar dira: URETAN UTZI ETA BIRRITAN EGOSI.
Iturria: “Guía de Alimentación en Hemodiálisis”. Txagorritxuko Ospitalea. 2006.
Jaki debekatuak: produktu
integralak, fruitu lehorrak,
txokolatea, abrikota eta banana.
Kontuz hartu beharreko
jakiak, agindutako kantitateen
arabera.
Jaki onartuak: gehiago eta
gehiagotan har daitezke.
28 Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
29Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
Bibliografia
– Agrupación insuficiencia renal crónica. C/ Matanzas 31, bajos. Barcelona
– Andrés J.; Fortuny C. “Cuidados de enfermería en la insuficiencia renal”. Ed. ELA. Madrid
1993.
– Andreu L. ; Force E. “500 cuestiones que plantea el cuidado del enfermo renal”. Ed.
Masson 1997.
– Campos Mª A. “¿Y ahora qué como?”. Fundación renal Iñigo Alvarez de Toledo.
– Diputación provincial de Badajoz. “Folleto educativo (guía) para el paciente renal”.
– El manual Merck. Varios autores. Coordinador 8ª edición española: Soler-Argilaga C.
1989.
– Federación Alcer Aragón. “Recomendaciones dietéticas generales para hemodiálisis”.
– Hospital Clínico Universitario de Valencia. Servicio de nefrología. Drs.: Miguel A.; García
Ramón R. DUE: Serrano P. ; Fabregat A. “Manual de Diálisis peritoneal III”. Frexenius
Medical Care España, S.A. 1998
– Hospital Clínico Universitario de Valencia. Unidad de diálisis peritoneal, servicio de
nefrología. “Riñones. Enfermedad y cuidados”.
– Hospital Costa del Sol. Unidad de hemodiálisis. “Manual del paciente renal”.
– Hospital Txagorritxu. “Guía de alimentación en hemodiálisis”. 2006
– Hospital Universitario Ramón y Cajal. Dirección enfermera. Comunidad de Madrid Sa-
lud Madrid. “Dieta para insuficiencia renal”.
– Hospital Universitario Reina Sofía. Servicio de nefrología “Guía para pacientes con tra-
tamiento de hemodiálisis”.
– Logos. “Nefrología clínica”. Varios autores. Lerma D. coordinador. 6ª edición revisada y
actualizada.
– Mataix J. ; Collado F. “La enfermería. Consejos dietéticos para el paciente en diálisis”.
Seden.
– National Kidney Fundation®. Making Lives Better. “Acerca de la insuficiencia renal cró-
nica: Una guía para los pacientes y sus familias.
– Noriega C. “La alimentación en diálisis”.
– Russolillo G. “Comer y beber en la enfermedad renal crónica avanzada”.
– Russolillo G. “Guías didácticas para pacientes dializados y trasplantados de riñón”. Ed.
Alcer. Navarra 1999.
– Russolillo G. “La alimentación en la enfermedad renal crónica avanzada”.
– Sociedad Española de Enfermería Nefrológica. “Hábitos alimenticios en diálisis”.
30 Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
– Sociedad Española de Enfermería Nefrológica. “Hemodiálisis”.
– Sociedad Española de Enfermería Nefrológica. “La insuficiencia renal crónica”.
– Sociedad Española de Enfermería Nefrológica. “Los riñones y los huesos”.
– Sociedad Española de Enfermería Nefrológica. “Manual de Protocolos y Procedimientos
de Actuación de Enfermería Nefrológica”.
– URL: http://www.abcdietas.com/articulos/dietoterapia/insuficienciarenalcronica
– URL: http://www.carloshaya.net
“Dieta en el paciente renal”.
– URL: http://www.cun.es/areadesalud/enfermedades/sistema-nefrourinario/insuficiencia-ren
“Insuficiencia renal crónica”. Clínica Universitaria de Navarra.
– URL: http://www.fislerra.com/salud/3proceDT/hemodialisis.asp
“Información para pacientes sobre la hemodiálisis”.
– URL: http://www.fnc-ag.com/aptrix/fmcint/kidneyoptionsspain.nsf/content/table+21
– URL: http://www.insuficienciarenalcronica.com
“Insuficiencia renal: material educativo”.
– URL: http://www.kidney.niddk.nih.gov/spanish/pubs/eatright/index.htm
“Insuficiencia renal: coma bien para sentirse bien durante el tratamiento de
hemodiálisis”.
– URL: http://www.nutricionespecializada.com/insuficienciarenal.htm
– URL: http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/spanish/print/eney/article/000471.htm
“Medline Plus Biblioteca Nacional de medicina de EE.UU. y los Institutos nacio-
nales de la salud.
– URL: http://www.tusalud.com.mx/120503.htm
“Insuficiencia renal crónica”. Educación médica continua Copyright © 2003.
– URL: http://www.usuarios.lycos.es/cgu/Hd.htm
“Guía del paciente renal”.
– URL: http://www.zonadiet.com/salud/regrenal
– URL: http://www.zonadiet.com/tablas
31Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
Oharrak
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
32 Zainketa-gida giltzurruneko gaixoarentzat
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .