Gurbannazar Ezizow

SALANAN ESERLER

BEREKET-BINA 1995

i

Gurbannazar Ezizow, Salanan eserler. apa taarlan, redaktirln hem szbay azan Ahmet Gurbannepesow.

Trkmenistany halk azyjysy, Magtumguly adyndaky Dwlet bara gyny laurety Gurbannazar Ezizowy Salanan eserleri u kitaby sti bilen ilkinji gezek trkmen okyjylaryna hdrlenr. Kitaba ahy ry gysga mrnde dreden ajayp gogularydyr poemalary salanyp girizildi. Salanan eserler bilen tany bolanyyzdan so, Gurbannazar Ezi zowy XX asyrdaky trkmen ahyrlaryny i beiklerini biridigine gz etirersiiz.

Bu kitapdaky maglumat "boly aly" esaslarda, kepilliksiz getirilr. Bu i taarlananda hli seresaplyk releri grlen hem bolsa, ne awtor(lar), ne Enedilim.com sahypasy bu idki informasia sebpli ekilen gni a gytaklayn itgi a zelel in hi bir adamy a guramany nde jogapkrilik ekmer.

Digital grne geiren: Enedilim.com topary. PDF-a geirildi: 2. Awgust 2011 Wersia: 1.0 Enedilim.com sahypasyny kitaphanasy. http://enedilim.com

Iindkiler

Adamlary zgerdn ahyrdyr . . . . . . Shram . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gwnm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Meni aslyetim . . . . . . . . . . . . . . . . Gzm ddi . . . . . . . . . . . . . . . . . Hamala agalyk gemejek aly... . . . . . Ynam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ok, lukman, regim hi kime bermen... Dosta ne serpa etse az aly... . . . . . Dost . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onadyp eserje gara gzleri... . . . . . Hany, al dutary, mhriban dostum... . . rn ady hem u bir hakykat bar... . Erk hakynda gogy . . . . . . . . . . . . . . Boldy. Besdir. Hol derni gwsnde... . Halas edi . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tylla balyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . alyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . hrat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . adyan gn . . . . . . . . . . . . . . . . . . Seni sdm... . . . . . . . . . . . . . . . . . anya azylan liriki setirler . . . . . . . . . Gemen seni in agydan, elden... . Eger seni zm dreden bolsam... . . . . ykanmyzda obamyzy etine... . . . . . Birkemsiz gzel ok dienmiinler... . Hi dnip, Hi dnip bilemok... . . . Sgim juwanlykda aylan guna... . . Aralyk pursady . . . . . . . . . . . . . . . Sen geldi-de... . . . . . . . . . . . . . . . Menem sdm slmedik juwany... . . Edil dn alydy... . . . . . . . . . . . . . Sen hakda olara batanymda, gel... . . . . Gnlerimiz... . . . . . . . . . . . . . . . . Artyk hereketler, eles gylyklar... . . . . ii

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. viii . 1 . 2 . 3 . 4 . 5 . 6 . 7 . 8 . 8 . 9 . 10 . 10 . 12 . 14 . 15 . 16 . 17 . 18 . 19 . 20 . 21 . 23 . 24 . 25 . 25 . 26 . 26 . 27 . 27 . 28 . 28 . 29 . 30 . 30

ene howa garalyp... . . . . . . . . . . Maa seni gzleriden gitme ok... . Sen rtenme aralykdan, ezizim... . . Gyzlaryma . . . . . . . . . . . . . . . . . Bu nenesi ge gylyk?.. . . . . . . . . Gijeki myhman . . . . . . . . . . . . . . Giderin, giderin... . . . . . . . . . . . . Men zmi aamadym hi erde . . . . Razy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sag bol, durmu... . . . . . . . . . . . . . ene gadyp geldim dogduk diara... Swtli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Seni adyda . . . . . . . . . . . . . . . Atlar ataklarda horguryp durlar... . . Goja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . etginjek . . . . . . . . . . . . . . . . . . Atalar we ogullar . . . . . . . . . . . . . Ata igenji . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mreke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kne kart . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grmeksiz gyz . . . . . . . . . . . . . . . z senmiz in hemmmiz jomart! Bizi gnmiz . . . . . . . . . . . . . . . her, dyn gni, sher . . . . . . . . . . Nobatlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kiijik herler . . . . . . . . . . . . . . . Il . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . S agayzy . . . . . . . . . . . . . . Sher turup, syl ze agay... . . . Gapla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uzak alada enni hwdsi . . . . . Onarsy bar zady oatlyga or... . . . Bir gn bag de anyp-kse... . . . Kte merdem agylyga garaar... . . Mahal-mahal seni mlere gren... Bagt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Baglary stne gonanda agam... . . Ne melis, ne asda bolundy... . . Hemmeler sylaar kiigwni... . . Gaharjalyk agyr gnde drrmi . . Bir uly eret bar eri znde... . . . iii

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31 32 33 33 34 35 38 38 39 40 42 43 44 44 45 47 48 49 50 51 52 54 55 56 57 58 59 59 61 62 63 65 65 66 67 67 68 68 69 69 70

Sz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Birem Gn ady, Garaldy dn... Paralleller kesimer hi haan . . . . . . Dnede her kimi z gylygy bar... . . Kteklik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aty debsilp apma... . . . . . . . . . . Gar erer... . . . . . . . . . . . . . . . . To . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sygan aaly . . . . . . . . . . . . . . . . . Ynanja gyz . . . . . . . . . . . . . . . . . Rus halk adymyna knme . . . . . . . Epitaalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . Myhmanylykda adylan tost . . . . . . . Maa wran-wran... . . . . . . . . . . . Iki zat erklidir, eri znde... . . . . . Adam lr... . . . . . . . . . . . . . . . Gzleg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Topragym . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sazlayk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ajap syahatda boldum didi ol... . . . Daglar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ilkinji gar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Orak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deiz bada gk dldi-de, mawudy... . Sonet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ala gzli Maral gaadan gatdy... . . . azlarym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gular bilen shbet adym... . . . . . . Iki aga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gu, agy! Eziber talla salaryn... . . Gz ala drt ana gl depe-dz! Baharda gl agdy... . . . . . . . . . . . Nene oat! . . . . . . . . . . . . . . . . Shra yldyzlary di birem... . . . Gwersi dznde bahar oh bolup... . Bahary ii . . . . . . . . . . . . . . . . . . Asmany manysyn, dnni syryn... . Gz bilen shbet . . . . . . . . . . . . . Durnalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gz pezay . . . . . . . . . . . . . . . . iv

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

71 71 72 73 74 75 76 77 78 80 80 82 82 82 85 85 86 87 88 89 90 91 93 94 94 95 95 96 97 98 99 100 100 101 101 103 104 104 106 108 109

Gz gijesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Durna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sn gz paslyny... . . . . . . . . . . . . Aralyk pasly . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gorky . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bim nuraly . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mukamlar bay . . . . . . . . . . . . . . . . . Talantlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nrazylyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jedeller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . eke setir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1841-nji yl, Lermontow dueli anynda . Dantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Musa Jelile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ahyra hat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Omar Haama . . . . . . . . . . . . . . . . . Omar Haam . . . . . . . . . . . . . . . . . . Iki gyzym iki erden... . . . . . . . . . . . . Magtymguly . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gndogar ygry . . . . . . . . . . . . . . . . . azylmadyk ygyrlar . . . . . . . . . . . . . . Poezia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Otuz ada azylan gogy . . . . . . . . . . . Sungat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ahyr regi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . alyz taly saasynda otyryn... . . . . . . Sena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aallar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . agalyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gzlegim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Seni gzle garalygy... . . . . . . . . . . . Sdm yn rekden, o boldy bagtym... Gzleri seni . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ola irliewa . . . . . . . . . . . . . . . . . . Iki sgi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Etud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Epitaa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mertlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . aga we men . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trkmen shrasy . . . . . . . . . . . . . . . . v

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

110 110 111 112 112 113 115 116 117 118 119 120 121 122 123 126 126 128 129 130 130 131 132 132 133 133 134 135 136 137 138 138 139 139 143 144 144 145 146 146 147

Gerk gylyk bar... . . . . . . . . . . . . elerkdi Abdyllany gylygy... . . . . a ahyrlar garap galdy yzydan... . . Darlyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lelisa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . eri, say olup aglajakmy sen . . . . . . aga dogrulan nde olanma . msmlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . Men zme dost gzledim alykdan... Men Pukini, Lermontowy okadym... . Dostluk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Atam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arzuw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A problemasy . . . . . . . . . . . . . . . ilim jalanyy hakda ballada . . . . . . . Uly ahyr edil Wolga alydyr... . . . . . alyzlyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Degime . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iliki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Obany stne kpdir agam... . . . Mydam sdi meni dei-dularym... . . Okyjym, men seni tary myhmany... Tze yly bosagasynda . . . . . . . . . . Hemme ollar die rege barar . . . . Eneme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Salam dostum, mhribanym, Agabat... Gk gmmrdp... . . . . . . . . . . . . Tehnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hwdi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bu dn dni... . . . . . . . . . . . Tweleme, dwran bize dolandy... . . . Dileg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Biln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Saa satadyrmady... . . . . . . . . . . . Gije we gndiz . . . . . . . . . . . . . . . . Eneler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Baky holayk . . . . . . . . . . . . . . . . Watana bararyn, grrin kino... . . Meni dostum . . . . . . . . . . . . . . . . Ilkinji gogulam edilende ap... . . . . . Kmillik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vi

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

147 148 149 150 151 152 153 157 157 158 158 159 160 161 163 165 166 168 169 170 172 173 174 175 176 177 178 179 179 180 181 182 182 183 184 185 186 187 188 189 189

Gzellik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Beiklik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Saa garaan . . . . . . . . . . . . . . . . It . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . alylyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aldawy awylar . . . . . . . . . . . . . . , nme sz dijek Pyragydan so? . Kbiri garadan, ksi ilerden... . . . . . Men denem bilrdim... . . . . . . . Dost waspy . . . . . . . . . . . . . . . . . . Erteki we hakykat . . . . . . . . . . . . . . Gorkaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adamlary smek eil i dldir... . At gomasy kyn gogy . . . . . . . . . . . Shram ne gi, ne dar . . . . . . . . . . . . Gojalyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Duralgalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grmedik baglary gzel alydyr... . . Akar suw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Snen wulkanlar . . . . . . . . . . . . . . Ikizller . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hamala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a ahyr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Poezia dien zat nmek? . . . . . . . . . atly . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dredijilik in . . . . . . . . . . . . . . . ahyr bilen ulus-ili arasy . . . . . . . . . Erbet gogular . . . . . . . . . . . . . . . . Ballada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sen ony kyrk birde ollady belk... . Uru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gdek soldat . . . . . . . . . . . . . . . . . Aakda gabarak, malaynda der... . . Uru gidip otyrdy... . . . . . . . . . . . . Ura zlenme . . . . . . . . . . . . . . . . ogalar eneler! ogalar, arman... . . Soldat regi . . . . . . . . . . . . . . . . . Asatur aga . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bir dosty Kiewde azyldy ere... . . . Dler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De-dularmy bary kmil ykypdyr... vii

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

190 191 192 193 194 195 196 196 196 198 199 199 200 201 201 202 203 205 206 207 208 209 209 211 212 213 215 216 217 218 219 222 222 223 225 225 226 226 228 229 229

Geli, zmizi kedirmli... Da gyz . . . . . . . . . . . . . . . Pikir derasynda akyl gmisi... . Sgi . . . . . . . . . . . . . . . . Gz . . . . . . . . . . . . . . . . Serpa . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

230 231 239 246 254 262

viii

Adamlary zgerdn ahyrdyr

Gaty tany, oat grn, ahyr hkmnde sylaan, halypa saan ada my barada sz amak hem asat, hem kyn boljak eken. Asatlygy ol hakda kp zatlar bilrsi, hasy birini ada-da esli grr edip boljak, Kynlygy ol biln zatlary hasysyndan balajagyy, o zup geln pikirleri hasysyny bije bay etjegii bilmn ksenrsi. Gurbannazar Ezizow barada atlamaky bolanymda her gezek ele bolar. Bagyla, halypa, girt hkmnde meni sen barada atlama a-da ol kybap makala azyp bilmnligimi sebbi undan ybarat boldy. Haandyr bir wagt bir zat azmak borjumdygyny bilrin, ne her gezek bu barada pikirlenenimde, ie balamaky bolanymda okarky hadysa ze ykar-da, uzak mahallap pikir edip bu ii ertire goa ryn. Gnler bolsa geip dur. Seni panydan bakya gidelie igrimi yl bolup barar. u dwr iinde seni atlap birje atlama azdym. Ol 1990-njy yly 2-nji martynda, seni elli ay dolanda Edebiat we sungat gazetinde ap edilipdi, Pewagtyma bolanlygymda ony hem azmazlygym mmkin eken. Gazet iini z bilrsi, zakaz edrler. Boun alan zadyy wagtynda eltmeseem senden makala azyp bermegi hay eden igre kyn dr. Onu redaktory k injini alamagy mmkin. Ine, ol jogapkrilik maa ol makalany azdyrypdy. Adamlary zgerdnler ahyrdyr dien, edil okarky at bilen berlen ol makalany uzak olardan so, ejir ekip azypdym. Dostlarymy telimsine okadyp, maslahatlaryny, dzedilerini girizip ap etdiripdim. Ynha, bu gn maa seni Salanan eserlerii ta arlamagy hem-de oa szbay azmagy burdular. ene-de ol ejirli olar balandy. Nhili azanymda gwneja boljagyny bilibilmn, ki azan zatlarymy drp, hlki makalany tapdym. Ondan peda lanma, a-da, ony ol duruna alamak nietim bardy. Emma nme indir makala gwnmden turmady. Kp zat, esasy zatlar adyl madyk alydy. Her hal, mejbury ie giridim. Agzan makalamdan, aymdaky atlamalardan towuk aly okjalap, garaz bu ii bitirerin. Belki huda, bu i seni ruhya ho aksyn. Bu ie balamazdan , seni aap ren dwrde ap etdiren kitaplaryda, sora ap edilen Serpa hem Serdarym atly kitapla rya ahyr Annaberdi Agabaewi sen barada azan Ezizowy emri ix

bilen dien kitabyna seredip ykdym. olary birinde-de terjime haly berilmn eken. zge dillerde ap edilen kitaplaryda berlen bolmagam mmkin. Olary hemmesi gol astymda bolmanlygy in, muny takyk bilmedim. Her hal trkmen okyjysyna ony etirmek gerek. onu inem azyjylar souzyna baryp, kadrlar blminden linoe delo-y alyp, z eli bilen azan terjimehalyy okap ykdym. Sen ony 1972-nji yly 31-nji awgustynda azan ekeni. Terjimehal rus dilinde azylypdyr, Ony terjime edip, u erde getirmegi mwessa bildim.

TerjimehalMen, Ezizow Gurbannazar, 1940-njy yly mart aynda mugallymy magalasynda doguldym. Meni kakam, Hmmedow Aziz beik Wa tanylyk uruna gatnaan. Frontdan gadyp gelenden, u gne enli ol mugallym bolup iler. Drli sebplere gr, bizi magalamyz respublikamyzy drli knjeklerinde bolupdyrlar. 1948-nji ylda mek debe girdim we 1959-njy ylda 29-njy orta mekdebi Agabat herinde tamamladym. ol ylam Trkmen dwlet uniwersitetini lologia fa kultetine okuwa girdim. 1955-nji yldan (eserlerim) ap edilip balady. ne die student yllarymda edebiat bilen ynlaka megullanyp baladym. Kpliklein ygyndylarda (eserlerim) ap edildi. Uniwer siteti 1964-nji ylda tamamladym we agalar edebiatyny birleen neiratyny redaksiasyna ie iberildim. ol ylam Sowet gounyny hataryna agyryldym. Gullugy 1965-nji yly 19-njy awgustda kii serant ininde gutar dym. Goun gullugyndan so, t 1970-nji yla enli Edebiat we sungat gazetini poezia blmini mdiri bolup iledim. sany gogular kitabyny awtory, olary biri Moskwada ap edildi. Hzir TSSR AS-de edebi maslahaty bolup ilerin. 31/08/1972 (ahyry goly) u terjimehalda bir zat undulypdyr. Olam ahyry doglan eri. Emma kadrlary hasaba alynan Liny listok-ynda bu mesele a dyladyrylypdyr. Onda doglan eri dilip beriln sowala: ahyr z eli bilen Agabat raonyny Bzmein obasy diip, azypdyr. Gurbannazary maa zni grr bermegine gr, kakasy u erde, agny, Bzmein obasyny NKWD (gynansak-da negzel x

obalara, a-da uly oba degili aalan erlere ular aly atlar dakylyp gberilrdi) uastogynda mugallym bolup ilpdir, ol erde-de onu ogly bolupdyr. ol ogulam Gurbannazar bolmaly. Her niik-de bolsa, ol Gkdepni Swtli obasyny kp agzardy. Onu ata-babasyny urdy ol oba bolmaly. Muny ahyry Swtli dien gogusy hem tassyklaar: Swtli, Swtli, Eziz diarym, I oat zatlary unduly aly, Senden ara dp on b yl arym, Ahyry stden saldym men oly. agalary undan enesi aly, Swtlini swtleri gi-ertir, Haan geler, gadyp geler balalam Diip, ollaryna seredip otyr... ahyr doglan erini, ata-baba urduny grende regi jiglenn dir, elbetde. ne Gurbannazar die bir ere bendiwan bolup oturan adam dldi, onu watanyny serhetleri gidi. Respublikamyzy hasy knjegine barsa-da ol tanalardy, dostlary kndi. ol wagtky uly sou zy belli herlerinde-de Dostum gelipdir! diip, ony garylamaga ykardylar. Gurbannazar bu szleri gaty kn dilde eidip grendir... Men bu erde Gurbannazar Ezizowy eper dredijiligini analiz edip oturmaky dl. Ol barada Ezizowy aan dwrnde-de, so ra-da atly hem atsyz ahyrlar, tankytylar, tanylar we dostlary ele hem okyjylar onu poeziasy, adamkriligi barada kn-kn makala lar, atlamalar azdylar. olary bir ere jemlese, ullakan kitap boljak. Munu stesine-de ol aramyzda aap rk respublikamyzy alar baragyny, sora bolsa Magtymguly adyndaky dwlet baragyny hem Trkmenistany halk azyjysy dien ady aldy. u zatlary zem onu nderejedki ahyrdygyndan habar berr. Galamasynam eserlerini okan mahalyyz ziz grersiiz. I esasy zat gudrat olarda dyr. Ady eserlere, a-da eserleri ada duwlanandygyny dnjeli okyjy derrew sagarar. onu inem men bu meselni stmden a ryp, okyjylary ahyry eserlerini sti bilen bilip bilmejek zatlaryny stnde durup geein. Munu in atlamalara z urmaly bolar. atlama azylanda bir agda ze ykar: atjak bolan piki rii bolup geen hasydyr bir waka bilen baglanydyrmaly bolar. xi

Olam kplen z gatnaan wakadyr. Ine, uny grr berrk, wakany baglanydyrmak, onu nhili agdada ze ykandygyny dudurmak in z bilen bagly erlerinem atmaly bolar. un da terk gese: B pylany hakda azjak diip, zi hakynda azaypdyr dirler. Elbetde, te gemejek bolup alyaryn, ne birden wakany zi uny talap eden agdaynda-da ele hakykat ze ykasa, ynany: men ony die u kitaby awtoryny atlamak in adandyryn.

Ilkinji duuykBu a kommunist gazetini redaksiasynda bolupdy. Ol mahal lar u gazeti redaksiasynda a dredijileri edebiat birlemesi yzygiderli geirilerdi. zem a edebiatylary birlem getiren ede bi eserlerine rn eserdelik bilen ynlaka garalardy. Her birlem hkman mehur azyjy-ahyrlar, tankytylar agyrylardy. a nesli hrpni bilmek in, kte agyrylmadyklaram barardylar. Umuman, edebiatylary bu meleine hwes uludy. Indi seredip otursam, ol dwrler bizi edebiatymyzy tze bir basganaga galyp ugran dwrleri eken. Bu birleme-de onu bir mekdebidi. ol dwrde Agabady pedagogiki uiliesinde okaardym, ede biat bilen gyzyklanardym, gogy azardym, birln-ikilen gogym raon gazetinde, kbir habarjyklarym respublikan gazetde ykypdy. a kommunistde edebiat birlemesini geirilndigi baradaky habarlary okanymda, oa gatnaasym gelrdi. Emma ol ere sa lantgy adamlar barmalydyr dp, oba oglanyny ekinjeligi bilen saklanardym. Uzak adanlardan so 1962-nji yly mart aynda (Bu senni ag zaljak gogyny gazetde ap edilen wagtyndan en tutup agzaaryn.) birlem bardym. Birleme akomy redaksiasyny ol wagtky jaynda (Sowet kesi 46, hzirki Sahy Jepbarow kesi) gerdi. Ony gazeti ol wagtky propaganda we agitasia blmini mdiri Barammmmet Tmmmedow alyp barardy. ol duukykda atly ahyrlardan Mmmet Seidow bardy dn. Drediji hkmnde tanalyp ugran adamlardan Gowut amyewi, Salaw Myradowy barlygy magat adyma dr. Gogy okalardy ol barada pikirler adylardy, umuman meni in adyrak grrler edilrdi. Adylan zatlary ksine dsem, ksine dnmerdim, beriln bahalary dogrulygyny, ndogrylyg ny sagaryp bilmn, ygrylyp, burny deilen aly bolup, redaktory xii

adamdan doly jayny gara burunda otyrdym. Her hal meni in bu zatlary dilemek gyzyklydy. Birleme ortalap ugranda: Hany, Gurbannazar, sen nme getir di, nme okap berjek? diip, u mahala enli sesini ykarman, zni okarrak tutup oturan, salary arkan gatarylan, al kostumly, ak knekli, ortadan uzynyrak boly inemik syrdam igide zlen diler. Ol sahallylyk bilen erinden turup, z sypay bo-syratyna, gelikli at zne garanyda azajyk gdegrk geln, ne merdem si ediln bogazdan gadan ses bilen: ahyr hem alyk diip gogy adyny atdy-da, ony okamaga giridi. Onu gogy okay zgelere dbnden mezemerdi. Her szi intgep adardy, kbir erlerde uzak pauza berrdi. Azajyk sakaw laany, a-da ony bilgelin ednligi gaty bir duulmaardy. Kte bir goluny alaja hereketlerindirip, bir sze aratyny basym berende, hereket many bilen de gidenligi in ol oa gelirdi. Oturanlar rn nsli dilerdiler. Has dogrusy, ol zni alyp bary, gogy okay bilen, olary dilemge mejbur edrdi. Gwnne bolmasa, bu igit hkman bir gowy gogy okamaly aly bolup grnrdi. Onu edep -ekramlylygy, terbie grenligi bildirrdi hem mundan die gowy zat ykar dien aly dugy dredrdi. Men u azan zatlaryma edil ol mahal akyl bilen dnen bolmasam-da a bilen dunipdirin dn. u grn adymdan ykanok. okarky agday ele intgp azmak bilen, gulak asana bir haky katy atmak islerin. Sypay geinmek, zi sahally alyp barmak, hasy ie ba goanlygya garamazdan, oa gaty rekden emele ndigii duarlykly grkezmek, agny tweregidkileri yhlasyy dumagy, olarda rn gowy tsir galdyrar eken. Aratynam apy an iie ukyby bar bolsa. Ukyby ok ie apymag-a ili nde glkn agdaa dmge, ze hormat goulmazlyga sebp bolar. ekn bimany zhmetiem munu stesine! Bu meselede aratynam ilkinji tsir gli bolar. onu inem kmillige, hormata ymtylan alary uny berk atda saklamaklaryny sargaaryn. Ynha, hzir ilkinji gezek gatnaan edebiat birlemmi at laaryn welin mende aratyn tsir galdyran Gurbannazar Ezizowy ol sypay grni, gogy okay hem-de ol mahallar a drdn ji, a-da, altynjy klasda okap ren a oglanjyk wezmmmet Durdyewi ele alykdan bu kre ba goup, yky etmegidi. ...Gurbannazar gogusyny tamamlap, oturdy. Jadakylar esli sa lymlap dymdylar. Men goga dnmndim, a-da, dnen dldi rin drdim. stesine-de gogy barada pikir atmak melim- bir okdy, hatda pikirimi soraanlarynda-da ol mrekni iinde grle xiii

mekden ekinerdim. Gwnme bolmasa, oturanlarda-da ol meil ok alydy, hi kim sesini ykarmaardy, a adara zat okdy, a-da, adany aly bolaar dp, her kim ekinrdi. Indi-indi pikirlen rin welin, munu sebbi poezia gelende Gurbannazar taarlykly gelipdi, ol ol dwrlerem dn edebiatyndan belli bir derejede habarlydy, ustesine-de tebigy akyldyr, trkmene berlen oat terbi e onda bardy. Onu gogusy hakynda gi dngaray, ine akyl etiri ukyby bolman szlese, z sepi aylamagy, agny eper senede dni derej nhilirkdigini kp nde pa edmegi mmkindi. Onsaam awtor gogyny nhili uly ynam hem jogun bilen okady! Eserini gowulygyna gz etirmese ol bele okarmy? Aslynda ol bir oglan ounjagy aly zat in orta ykarmy?! Hzir pikirlene nimde: baga bir awtor gogusyny okan mahaly bada-bat ony ara alyp maslahatlamaga girin ol adamlary kep ourganandyklaryny sebbi ular aly bolup dur. Ine, Gurbannazar Ezizow igitlp mazy beriln poezia dl-de olanyp, iki akyl etiri dereji birneme baladyryp dnmeli poezia ele giriipdi... Megerem, Mmmet Seidow ilki dillendi dn: Hawa-da, adam hern-haan dneden tende-de oa ir gitdi diilrd. Onso sesler ykyp ugrady: Gogy gowy-la! Umuman, galan replikalaram soky replika kybabyrak boldy. Go gyny artykma hem kemter taraplary hakynda dpli grr edil mn, ony gazetde ap etmek in alyp galdylar. 1962-nji yly 30-njy martynda ap edilen ol gogy, ynha:

ahyr hem alykOnu adymlary misli bir pekam, Adamla regne mpdir mkm. Sgi, alyk hakda adylan bada, Elmydam ol ahyr dermi ada. yllar geip, ene il arasynda: ele grr ykar ol barasynda: Die juwan ynsan, die a rek, Dn ele adym eilse gerek.

xiv

Tze ollar asap, umrup kenaryn, Suw akyp dolduran kp yly jamyn. Gnleri birinde sgli ahyr, Amanat janyny berenmi ahyr. onda il gzayn sprip assa, Dienmi: Wah, any wagty neresse... Emma, bak, ahyry ol len gni, Onu bir z ay dolan ekeni. Elbetde, bu Gurbannazar Ezizowy irkirk gogusy. Bu erde onu tapan tsin kapialaryny grp bolanok. Esasan adaty kapialar ula nylypdyr, olary kbirleri drs sazlamandyr diseem boljak. Munu stesine-de ol dwrlerde kp ulanylan ele bir dp bardy: go gy soky jemleji pikiri hatyrasyna azylardy. Bu goguda-da ol dbi dumak bolar. Mundan baga-da Gurbannazar oturyyklarda, ahyrana duuyklarda gogy okamaklygy gowy grerdi. Emma o lary birinde u gogyny okany adyma denok. adyma dine gr, ol zni taarlan kitaplaryny birine-de u gogyny salmandy. ahyr Atamyrat Atabaew Serpay taarlanda hem u gogyny gi rizmndir. Die ahyry dredijiligi mmkingadar doly grkezilmge synanyylan Serdarymda bu gogy alnypdyr. Dimek ahyry bu gogusy bolmanlygynda-da onu dredijilik zi doly grnpdir. Bu zatlary atmak bilen, nme dimeki bolaryn?! Elbetde, hzir: Onda nme in ol edebiat birlemesin-de okalan da bele tsir galdyrdyka? dien sowal ze ykandyr. Men onu kbir sebplerini okarda adypdym. Her hal okyjy: Gurbannazar ussatlara gogy okamak bilen, oturanlary gzni baglandyr dp pikir etmesin. Bu pikiriem jany ok dl, ne esasy sebp bagady. Ol poeziany rekden serdi, onu ygy bilen aardy. Poezia babatda halka die gowy eserler hdrlemeli diip, dnerdi. azan zatlarynam dostlaryna, oldalaryna okap berip, onu gowulygyna irksiz ynanandan soam ile hdrlerdi. Ine, okarky gogy hem ol irksiz ynam bilen okalan gogy bolmaly. Ol zndki ynamy esli blegini zgelere geirip bilrdi. bilinn zat bolsa-da gowy zady gatalamagy zeleli ok: ili ynandyrmak in ilki z ynanmaly. Onda-da ikirjinlemen, yranmaan, synmaz ynamy bolmaly. Onda u artykmalyk bardy.

xv

ahyry gogy okay hakda ene bir atlamaGrri ediljek gogyny haanyrak azylandygyny biljek bolup, Gur bannazar Ezizowy ap edilen eserlerini bibliograk grkezijisine-de seredip ykdym. Emma onu haan ap edilendigi baradaky mag lumat onda ok eken. ne onu rus dilindki terjimesini 1970-nji ylda W. Sybin tarapyndan terjime edilip, Molodaa gwardia ur nalyny drdinji nomerinde ap edilendigi bibliograk grkeziji-de grkezilipdir. Onu trkmenesem, megerem, altmyynjy yllary ahyrlarynda ap edilen bolmaly, dimek, ol dwrlerde-de azylan bolsa gerek. ol dwrlerde Trkmenistany azyjylar souzyny anynda a azyjyny gni dien bir edebi mele geirilerdi. Ony ol mahallar azyjylar souzyny edebi konsultanty bolup ilen, azyjy Gurbandurdy Gurbanshedow gurardy. Bu gn adata, arenbe gni leden so geirilerdi hem-de oa Trkmenistany belli azyjylary gatnaardylar we alara maslahat bererdiler. Indi seredip otursam, bu edebi mele hem a dredijiler in zboluly mekdep bo lupdyr. alar azyjyny gnne gelmek bilen uly azyjy-ahyrlary maslahatlaryny dilerdiler, zara tanyardylar, dostlaardylar, bi ri-birlerini dredijiligini nhilirkdigini, kimi hasy hrpden gop andygyny ayl-sayl edrdiler. Ynha, indi edebiat medanyna gz alaarsy welin, hzir pylany dilip ady tutulan azyjy-ahyrlary kpsi ol azyjyny gnnde gogy okan alar bolup dur. Gurbannazar Ezizow ol mahallar edebiatylary mehur gazeti bolan Edebiat we sungatda poezia blmini mdiri bolup i lerdi. Ol okalan gogulary gowy dilip hasap edilenlerini sora gazetde ap edrdi. Men ol dwrde a kommunist gazetini pro paganda we agitasia blminde ilerdim. Gogularym respublikan gazetlerde ap edilrdi. Kldki ahyrana ggnlilik maa: Se nem indi Gurbannazararak azyp biljek diip pyyrdaardy. Men mua ynanmanam duramakdym. Hawa, azyjyny gni dowam edrdi. de Gurbandurdy Gurbanshedow, Gurbannazar Ezizow, Mmmet Seidow dagyny oturanyny biln. Zalda baga-da azyjy-ahyrlar, gazet igrleri kpdi. Olary arasynda Italmaz Nuryewem bardy. alary yky etjekleri yky edip sapallandan so, Gurbandurdy Gurbanshedow garayl madyk teklibi orta atdy. Mmmet din-, (ol Mmmet Seidowa zlenrdi) ala ry eserlerin- diledik. Oatja gogulary bar eken. Indi men ahyr diip, dlerine kakyp ren ahyrlarymyz bar, (ol bu szle xvi

ri ounlyga salyp adardy) olaram dilp grsek nhili bolarka? Soky dwrde ulary sesinem eidip bolanok. Men Gurbannazardyr Italmazy hersini bir gogy okap bermegini hay edjek bolan. alaram dilesin, bizem dilli. Go, ahyrdyklaryny grkezsinler. Nene gr? Mmmet Seidow hem ounlyga salyp bir zatlar diip, teklip bilen ylalady. Gogy okamagy ilki bilen Gurbannazardan hay etdiler. Ol prezidiumda ap etmek in alnyp galynan gogulary nde rip, ndki ak kagyza bir zatlar bellik edip otyrdy. Teklip dudansyz bolanlygy in ol erinden turup biraz ourgandy. Sora bolsa pre zidiumdan dp, zaly gara bayndaky penjirni ne baryp, gollaryny gowuryp az salym uzaklara seredip durdy-da: Tzerk azan gogularymy birini okap berein didi. Gogy ady nme? diip, Gurbanshedow sorady. Heniz- at goamok. Gurbandurdy aga ounlyga salga, ene Mmmet Seidowa zlen di. Mmmet men- u alara haran galan. Gowy-gowy gogu lar azarlar-da olara at dakmany oaranoklar. Men- haran. Her niigem bolsa bu zatlar senden eten o bolsa gerek. Gurbanshedow Mmmet Seidowy ol dwrlerde azan ajayp sekizlemelerini (olaram atsyzdy) gz nde tutup bu szleri dirdi. Hany, gogusyny okasyn bakaly, gwnmiz etmese, ba oa at dakarys-a! diip, Mmmet aga zne mahsus itilik bilen jogap gatardy. Ara den bwelikden kemsiz pedalanyp, zni drsen Gur bannazar gogy okamaga giridi. Ol onda Maa seni gzleriden gitme ok dien setirler bilen balanan gogusyny okapdy. Bu me hur goga sora ajayp kompozitorymyz Nury Halmmmedow saz azypdy we dwrmizi tasyz adymylaryny biri Atageldi Gar agdyew ony adym edip adypdy. Bu gogy hemie mana ingiz Atmadowy Jemile powestindki bir epizody adyma salar. Ol Daniary purgun srip baryna Jemil adyp bern adymydy. Gijara, gazak shrasyna aylyp giden ol adymy ingiz Atmadow ele bir ussatlyk bilen azypdyr welin, onu owazy gulagya gelip duran aly bolup dur. Gurbannazary bu gogusy hem nme indir alanyp duran aly tsir galdyrardy. Goguda grmge trkmene dl aly bolup eidiln gitme ok dien sz dzmini gerkligini gogyny btin durkundan gelip ykan jogunly, pkize, wepadar dugy basmarlap, gata ony gogyny bezen aly edip grkezrdi. xvii

Maa seni gzleriden gitme ok. Maa seni szleriden gitme ok. Dun, bu dnede soky gne en Seni atlyk hem gussaa kayl men. Seni pek gijeleden gitme ok, Seni ady gndizleden gitme ok... stesine-de gogyny okgunlylygy (tempi) gitdigie srdi, zn den baga zat barada pikir etmge ma bermerdi. Megerem, u agda ol bir gezek okalanda hemielik adymda galmagyna sebp bolan bolsa gerek. Bu goguda ahyr Ezizowy dredijiligini sgi lirikasynda hi bir trkmen ahyryny u mahala enli sgi temasyn dan azan ygryna mezemen, juda zboluly, eper gogyny we gi gzetimli liriki gahrymany grse bolar. Ol dp bolan, kbir de rejede rege den andym, kdm, ldm ar... dien aly lejikdiren zatlardan has ajaypdy... Gogy soky kplete enli srdi, sora birhili rahatlanan aly, dzlkden gidip baryna, az-kem pese inen alyrak bolup tamamlanardy: Zemin alanyp dur. Oatlyk rn! Hi bir gje o oluny tutma ok. Dn her glnde men seni grn, onu in bu dneden gitme ok. Bu agda barha hyjywlanyp, inelip, zlip baran dugulary bir neme kadaladyrardy, uludan demii aldyrardy. Az-kem rahatlyk berrdi. Bu aklar Ezizowy dredijiligini gllp sn dwrleridi. ol hli pikirlerini, dugularyny gogyny soky kpletinde jemle n bolsa, indi ol her setir say pikiri, dugyny sdrmek islerdi. Hatda setirleri arasyndanam okamaga zat tapylardy. Pikirini mm kingadar ugdam, az sz bilen bermge alyardy. Bu onu okyja, poezia hormatyny hem ussatlygyny alamatydy... Ussatlara okalan gogy tamamlandy. Ony dym-dyrs bolup diln zal henizem jadylanan aly dymyp otyrdy. Gurbanshedow: Nene grdiz? Gogyny elerk azarlar! din aly, g Gurbanna zary ajayp gogusyny sti bilen alara oat sapak berip bilenine begenn aly kepi-kklik bilen bize gz alaardy. Mmmet aga bolsa adaty degigenligi bilen: xviii

He, bular aly goga-da at dakyp bolarmy?! diip, blire rdi. Meni kalbymdaky zme gwnietijilik duman aly syrylyp: Gurbannazary yzyndan etjek bolsa, entekler orba sowatmaly boljag-ow diip, iimi grledrdim. Gurbannazardan so, Italmaz Nuryew: Atalar a lr... di en gogusyny okady. B-de rn gowy gogudy. Umuman, ol gn bu iki ahyr a galamdalaryna bize zlerini ne ere orta yk mandyklaryny grkezdiler. Ol gogular henizem kalbymda alanyp dur.

TanylykMen kyrk ayma etnm, megerem, ondanam sorak ideal, ag ny kmil adamlary gzledim. Bu gzleg belli bir senet, kr, talant babatda dldi-de, tutu adamkrilik kompleksi babatdady. Ykbal meni gowy, talantly adamlar bilen duurdy. Olary kbirini ilkibada kmil hasaplaardym. Emma hsieti ayldygya, ol kmil diip hasaplan adamlarym-da nhilidir bir etmezilikler duulardy... ol etmezilikleri grmek maa agyr degrdi. Kbir dostlarymdan gw nm gerdi. Bu meni kmil hasaplan adamymdan talabymy gaty okarylygyndandy. So-solar dostlary kemilikleri bilen gowy gr mese bolmajakdygyny dudum. Gynansam-da kmil adam a maa dumaardy, a-da, ol okdy. Oarsa-a z kmil bolmalydygy na, oarmasaam kmil adam gzlp helk bolup rmeli dldigine akylym etdi. Bele disem: Munu adamlardan kp gwni geipdir-ow di ip, pikir etm. Kmil diip gol beren adamlarym kmil dldiklerini aan edenlerinde, elbetde gwn gerdi. ne ol adamlaryam ajayp gowy hsietleri, wrenerlikli, -knerlikli gowy gylyklary bardy. Azda-knde edepli, adamkrilikli, sowatly, talantly bolsam, bu zatlar olardan wrenilen zatlar bolmaly. Men olara hemie min netdar. Kmahal dostlarymy anynda: Men rn gowy adamlar bilen duudym olda boldum. u babatda ykbalymdan razy diip rekden adaryn. Bu szler dostlaryy kemiligi bilen smegi wrenmekden hem ol kemilik ip ondan kine etmn, gatam oa gynanmakdan gelip ykardy. stesine-de ol meni kemilik din zatlarym, belki, meni gzlerim bilen seredenide kemilikdir. Baga birini gzi bilen seretse, onu kemilik dl bolmagy hem mmkin. Uzyn sz gysgasy soky dwrde ideal gzlemegi die kitaplary xix

sti bilen dowam edrin. Her hal meni ideal gzlp duan adamlarymy iinde Gurbanna zar dredijiligi babatda-da, adamkriligi babat-da-da meni idealdyr dn talaplaryma has akynyrak geln adamdy. Bizi Baramguly Amangeldiew dien bir dostumyz bar. Ol men den birki a ulurak, Gurbannazar bilenem de-du. Megerem, olar Uniwersiteti lologia fakultetini bir dwrrkde tamamlapdylar. Baramguly a mahallary welosiped arylaryna gatnayp, respubli kany empiony, SSSR-i sport ussady bolan oglandy. Edebiata uur suz hormat goardy, rn inelik bilen dnip, ondan kp adamdan artykma lezzet alardy. Uursuw dnjeli grrdedi. Bir gezek ol maa eleki wakany grr berdi. Bir gezek -drt oglan bolup e geldik. zmizem igilirkdik. Agam aglarydy. Netimizem balanan melisi dowam etdirmek di. ay myhman jaa geip oturdyk welin yra sndi. Bu agda hemmmizi lapymyzy ke etdi. Men dkilere a-nahary aladasy bilen bolu, diip, daaryk ykyp k, zge jalary penjirelerine seretdim. Hi erde yyk grnmerdi. Oglanlary anyna gelip, olara gwnlik berdim: Uzak eglemez, derrew anar. Hemie ular aly bolanda-ha tiz anardy, goy-golamlar em Asete ja edip ugrandyrlar diip-dimnkm yra andy. Gwrmimiz gip gitdi. ne nme indir Gurbannazar njlirk otyrdy. Ol ol oturyna birden mnlirk seslendi. Baram, bagyla... Men oa ge galyp, nmni bagylamalydygyny bilmn, szni agzyndan gapyp alyp, zne sowal berdim. Nmni bagylamaly? Edn grri nhili?! ay yra snende, soky gnler size kprk gelnligimiz adyma ddi. Birden ulary magalalaryny irizn bolamaly, y ranam olar bilgelein sndren bolamasynlar diip, pikir etdim. ele pikir edenligim in bagyla dirin... Baram Gurbannazary adamkriligini, onu ana aly ayrsy grnp duranlygyny nygtamak in bu grri adyp berrdi. zem: Sered-, ol ayna gelen aly pikir in tn soraar. ony gn hasap edr, ondan utanar diip, guwan gatyykly tolgunma bilen adyp berrdi... Oglankak aulylary: Hasydyr bir aramaz pikiri aya ge tireni bilen, ol aramaz ii edeni gnsi demi diip, grr bernleri adyma dr. Emma bizi aulylary terbiesine udur majak bolup, ol mahalky ideologia jan etdi. Belent tribunalardan: xx

ata-babalarymyzy mrni krlkde, nadanlykda geendigi hakdaky grrler alandy durdy. Olary edn grrlerinde ylmy esas okdur dien dnje bizi aymyzda ornady. So-so hindileri beik eposy bolan Mahabharatada bu pikire duup, ol aulylary howay zat atmaandygyna dndim. Gurbannazarda u terbie bardy. Bu oa aulylary wtleri bilen geipmi, a-da okalan kitaplary onasyny bilemok. ne Gurban nazar atasy Hmmet agany uly hormat bilen atlaardy. Edep-terbie babatda ondan kp agy zatlar wrenendigini adardy. ...Altmyynjy yllary aaklaryna ahyr Annaberdi Agabaew to etdi. Ine, ol toda otyrdyk. Gurbannazar toa gijirk geldi. Ol melis gurlup oturylan stolu iler gndogar bayragynda oturdy. Uzynlygy edi-sekiz metr bolan bu to stoluny gara gnbatarragynda oturan erimden ba atyp salamladyk. Gurbannazary dayndan tanaanam bolsam, onu bilen heniz grleip grmndim we ol meni tanaandyr tmerdim. Emma bele dl eken: salamlaanymyzdan so, ol mende nazaryny egledi-de: Gogularyy okadym, gowy grdm didi. Bu szleri ol hepdede akomda ykan gogularyma degilidigine bada-bat d ndim. Emma ele agdada nme diilndigini hem nme dijegi mem bilmn, ylgyryp baymy atdym. Ine, bizi ilkinji grrdeligi miz ele balanyp, ele-de tamamlandy. Dogry, birek-birege grr atyardan ara dayrakdy. stesine-de bu gyzyp duran to melisi hem mua ol berjek dldi. Dwrmizi ajayp ahyrlary Kerim Gurbannepesowy, Mmmet Seidowy dredijiligini gllp sn dwri bolan altmyynjy ylla ry aaklaryna mahsus zatlary biri: ol aklar kbir to-baram in azylan dabaraly gogular bolamasa, ttnlein adamlary ttnlein gogulary metbugatda peda bolmaardy. Bu dwr: Gurbannazar Ezizowy, Annaberdi Agabaewi, Halyl Kulyewi, Italmaz Nury ewi hyjyw bilen orta ykan dwrleridi. Deklaratiwlikden gaty bir gaa durmaan Ata Atajanowam bu yllarda ene hakynda ajayp go gular azypdy. me ojagym dien gowy liriki gogular topary bilen yky edrdi. Berdinazar Hudanazarowam agras, saldamly, trkmen aulylaryny wt-ndewlerine mezp duran gogularyny azmagyny dowam edrdi. Agzalan dwrde poeziany yzygiderli ap edn metbugat organ lary azdy. Poezia ol aklar Edebiat we sungat gazetine, Sowet edebiaty urnalyna daanardy. alary poeziasy bolsa esasan a kommunist gazetine daanardy. okarda agzalan iki neirde a ahyry gogularyny peda bolmagy, ol awtor in uly hadysady. xxi

Okyjylar in bolsa bu a ahyry ulular tarapyndan ykrar edilip ug ralmagyny alamatydy. stesine-de edebiata ns bern metbugat organlaryny poezia blmlerini sakasynda anyna aramaz ygyr bilen baryp bolmaan, gaty talapkr adamlar oturardy: Edebiat we sungatda Gurbannazar Ezizow, Sowet edebiatyn-da Mmmet Seidow, a kommunistde bolsa Baramjan Gurbanmuhammedow. Baramjany hemmeleri tanamaan bolmagy mmkin. ne ol altymy ynjy yllarda tanalan igitdi. Ony ol dwrler umytly a ahyr hem terjimei hkmnde tanaardylar. Baramjan Gurbanmuhammedow gowy gogular azmak bilen, Resul Gamzatowy kbir gogularyny oat terjime etmek bilen zni ykrar etdiripdi. stesine-de ol sowatly, talapkr, halal ilen oglandy. Baramjany edebi drejiligini dowam etdirmnligi hakynda pikirlenenimde: drediji adam bolmak in die zehindir sowat hem eterlik dl borly. Onu in ylhamly hwdle n ykbal hem gerek diip, pikirlenrin. Elbetde, ray gatmaan yhlasam gerek. ...Gurbannazar Ezizow i kp okaan ahyrlary biridi. Ol ahsy kitaphana edinmekde-de kp adamlara grelde bolandyr drin. Bizde bedeni terbielemek hakynda kp grr edilr. Emma ay terbielemek hem trgenledirmek hakynda, unu ugurlary barada az grr edilr. Soka die okamak arkaly etip bolmaar. Benini hem terbielemek, trgenledirmek gerek. Gurbannazar bu ii okamak, drli krosswordlary, tapmaalary zmek hem z biln, tze eden zatlaryny oldalaryna grr bermek arkaly amala ayrardy. Grr edende wakany boly-boly aly grr etmn, oa z fantaziasyny goardy, mmkingadar umoristik he gomaga alyardy. Umu man ol dredijilik fantaziasyny yzygiderli iletmge alyardy. u zatlar ayy, pikirini terbielemek islenlere gerekli zatlardyr diip, hasap edrin. Men Gurbannazardan: nmeleri okamaklygy maslahat berndigini sorardym. Ol: Elie den zady diip, jogap bererdi. Em onyllyk mek debi tamamlan dwrnde dn edebiatyny klassyklaryny esasy bilen tany, uniwersitetde hem munu stni etiren adam in mu nu dogry bolmagy hem mmkin. Emma men bu zatlary yzyndan so kowup etmeli boldum. onu inem salabyrak okamalydygy ma, wagty i wrenmeli zatlarym in sarp etmelidigime dnr dim. ol dwrde Edebiat we sungat gazetini redaksiasy hzirki Prezident kgni gapdalynda erleerdi. Edebiat we sungat ga zetini igrleri Sowet (hzirki Sahy Jepbarow) kesini ugrundaky Poligrafkombinata gelip gazet ykarardylar, onu gara znde er xxii

len Birleen neiratdan galam haklaryny almak in her ay on birine, igrimi altysyna leden so gelerdiler. Karl Marks kesinden Sowet kesne gngeniden so malayy gne tutup gatmalydy. Sowet kesinde-de bag serekdi, bir gapdalyam haat bolanso, gy zan haaty ugruny syryp, gyzgyn jwzada malayy gne tutup gatmak kyn bolanso Gurbannazar dagy bu aralyga Sahara (Sahara li manysynda) diip, atlandyrardylar. Bir gezek men oa Saharany ortaragynda gabat geldim. Howa yssy dldi, megerem, az ayny aaklarydy. Gurbannazar rp geline, Smena urnalyny okap gelrdi. Gepi gerdiine gr atsam, olugra okamak hsetine Gurbannazar bilen Salaw Myradowda kp duardym. Bular eke baran aglary ellerindki gazeti, a-da urnaly okar gelerdiler. Gurbannazary golada Edebiat we sungatda gogulary ap edilipdi. ol gogulary arasynda duan bir pikirim meni ikise go ardy. Gwnme bolmasa, onu adan zady ata-baba adylyp gelin n zada ykrar edilen zada ters geln alydy. Ine, ol: Bizi krimizde agy nieti arym dwlet dldigini bilsem-de, Nietsiz aamak etin, ah etin, agy niet edn wagty il senden. Her niigem bolsa, rn sylaan ahyrymy azan bu setirlerinde adylan pikiri ndogry bolup biljegine bhelenrdim. Gazetde alylyk gitdimik, a-da men dnmermikm diip, iimi gr ledrdim. Gurbannazary grenimden uny soramak meli dredi. zem bu meni onu bilen ilkinji grlejek bolumdy. Ilkinji grr delikde salamdan soky berlen bu sowal mortaragam bolsa, garaz, sowal berdim. Ol hi hili ayp-syn etmn, abga agan aly alt-alt grlp, z pikirini dogrulygyny dndirmge durdy. agy niet edeni bilen gogy gowlananok. Parahatylyk bol sun, Hasyl kp bolsun, Biz hakykaty tarapdary... dieni bilen ygyr kalby gozganok. Biz u zatlary bolmagyny hakykatdanam isle ris. ne ony nhilidir baga ollar bilen, okyjyny kalbyny gozga nyp kabul ederi aly derejede atmaly. onu inem bizi krimizde agny, ahyrylykda agy niet edeni bilen gogy gowulananok, eperleenok, dimeki boldum. rn alt adylan bu pikirleri bada-bat kabul edip bilmedimmi, a-da, aa galyp bolan: agy niet arym dwlet dien halk nakylyny ahyrylyk babatda adylanda juda gnmel bolandygyny duup etimedimmi garaz, jogap gwnme jalamady. ele-de xxiii

bolsa, ilkinji shbetdelik-de, ol ugrunda bu meselni intgp durma gy birhilirk grp, gki dnn de ylgyryp baymy atdym-da: H-, ele dise-ne didim. Meni pikirime-h ele diip, ol ullakan mawumtyk gzleri bilen maa seredrdi. Sora bolsa, ol meni ikirjilendigimi duan de: Nme redaksia baraok, (ol Edebiat we sungaty redaksi asyny gz nde tutardy) bar, gogularyy elt. e gezmge bar. Oturyarys, grleeris, didi. Ine, biz ilkinji shbetdelikde ele grleip, sora bolsa holayp, herimiz z ugrumyza gitdik. Gurbannazar Smenasyny okap ilerligi ne, menem garalygyna gitdim. Gozgalan grr dnkli bolary aly, altmyynjy yllary bala ryndaky poeziada o bolan bir agday bellp gemeli. ol dwrde ahyrlar otuzynjy yllardaky gnmellikden, agny z termini bilen atsak, deklaratiwlikden dalamak islerdiler. onu inem tze bean edi usullaryny gzlerdiler. Bu gzleglerem esasan elerk agdalara syrygardy. Mysal in hasydyr bir ahyr eme hakypda gogy gomaky bolsa: ilki emni suratlandyrardy. Ol dag dala ryny astyndan syzylyp ykardy-da shra tarap gngrdi. Baran erini glzarlyga wrrdi. Sora ahyr pikirini elerk jemler: Menem eme aly baran erimi glzarlyga wrsemdim. Bele manyly gogy bir a iki bolanlygynda ousa-da bolardy. Em ma bular kpdi. Gurbannazar atmylayn ele gogulary dzn ahyrlar hakykatdanam agy arzuw, niet edrdiler. Emma ele ar zuwlary birsyhly gatalanyp durmagy poeziany garypladyrardy. Poeziada agy nieti arym dwlet dldigi, ynha u agdalar dan gelip ykardy. ...Sora bu ilkinji shbetdelik dostluk gatnayklaryna azyp gitdi.

Ol haan azardyGurbannazar Ezizow bilen igin tany adamlar, dostlary birek-bire ge elerk sowaly bererdiler: Ol haan azar-ka? Bele sowaly berilmegine esasam bardy. Sebbi Gurbannazary eke zni ii ni hmledip oturan wagtyna gabat gelmek kyndy. lerine barsa, myhmansyz wagtyna duup bolmaar dien alydy. Olar die Gur bannazary idp geln myhmanlar dldi. ahyry kakasy Eziz aga-da tanylary, dostlary kn, polady umak, sji dilli adamdy. Onu anyna oturmaga gelnler kndi. Gurbannazarlary leri hakynda myhmanly meselede grr aada eleki bir agday atman ge xxiv

mek mmkin dl: aaly-erkegi myhmany gler z bilen mhirli garylardylar. Myhmana ediln hyzmatam rekdendir. a-nahar wagtly-wagtynda geler durar. Grrdeligem, hdr-keremem e leki bir tebygy agdada bolup gendir welin, utanja myhmany ekinjeligi hem bulut aly syrylyp tgiderdi. Gurbannazary idp gelen adamlar Eziz aga bilen, Eziz agany dostlary Gurbannazar bi len ele bir wrenierdiler welin, soa baka ahyry (ekgelerinden ak girip ugranso) ol, a-da beleki myhmany atany a-da ogulu myhmanydygyny sagaryp bolmaar dien alydy. Hawa, Gurbannazary kplen any adamlydy. K ykanda-da, ide-de. Tomus alary azyjylary Pwrizedki daasyndan bir otagy eelerdi. Ol ere baranda-da myhmansyz, day dostsuz-oldasyz wagtyna duup bolmaardy. Ine, u zatlar inem ony igin tana anlar: Gurbannazar haan azar-ka? dien sowaly biri-birlerine berrdiler. Altmyynjy yllary ikinji arymyndan so yzygiderli tirkeende bolsak, u sowal meniem mde atyr. Dogrudanam ol haan iledik? Gurbannazary akyn dostlaryny biri Dera Baramkulyew e le grr berr: Megerem, dyn gndi dn. Bir gn ir bilen Gurbannazarla ra bardym. Gapylarynda Hally gelnejem bir zatlar ilp duran eken. Salamdan so, Gurbannazary soradym. Ol: Gurbannazar ok diip, jogap berdi. Men yzyma wrlip gidiberjek boldum, iki- dim tsem dendirin. Alasak agdada ierden Gurbannazar ykdy. Ol ulla kan mawy gzlerini gldrip ylgyrdy-da kepi kk wagtlary din szleri bilen maa zlendi: Kil munda! Men bir hili boldum. Hally gelnejem menden beter utandy. Ol kn bir geplemsek bolmasa-da zuni aklamak in utanjyrap ele didi: Ynha-da, Dera mu boly. z- her kim gelse-de men de okduryn diip, tabyrar. ok diseem ylgap da ykyp, seni dili gysga edr... A, ay bir zat kell geldi-de stolu bayna gedim. Hallada: Gelene ok di didim diip, Gurbannazar gn zndedigini boun aldy. Sora-da: ele dienem bolsam, sen kime ok di melidigini seljermeli ahyryn diip, ol ylgyryp duruna gelnine igenen boldy. Onu ilejek bolup eke galmaga synanyyklary hem kplen ele tamamlanan bolmalydy. Bir gezek Pwrz azyjylary daasyna gezelenje bardym. Bu erde Gurbannazar dyn alardy. Adata keseden gelenler bu ere xxv

baran azyjylar dyn alandyr drler. Aslynda bu ere gelnler ilemge gelrdiler. adyma dne gr, ol gn ary Ayrow, Kaum Taryguly ew, Gurbannazar ene kimleri bary adyma denok dagymyz uzak wagtlap billiard onadyk. Billiardy anyndan garaky kem siz gatlyanso dagadyk. Sora gelip Gurbannazary jaynda esli salymlap oturdyk. Men ol erde atyp, ertesi gatmakydym,.. Gijni nwagtydygyny bilemok, bir hmrd oandym. yra anyp durdy. Gurbannazar stolu baynda oturyna, elindki kagyzdan bir zatlar okaardy. Ol meni krowatda dik oturanymy grp: Dile, bir gogy azdym, dogrusy entek gutarylmadyk. ne zen bar. Kbir erlerini timarlap, gli jemleme tapamaly. Onda gulak as! Gurbannazar gogy okamaga giridi. Uzak gn adawlygyn danmy, a-da gogyny obrazyna girienligindenmi, garaz ol gamgyn grnrdi: Sen meni aman gzlerden gorap saklajak boldu, Sen meni st-gamak bilen eklp-saklajak boldu, Juda agy suwlar bilen teneligmi gandyryp, olumdaky aman szle baryn plejek boldu. ...Ine, durun se nde sakal-murtly geliiksiz, Nmindir arzuwy dl, nmindir tagayksyz. Bu dnni bir ajayp, bir gazaply kanuny bar, Bolmaly-bolmasyz zatlar en hi gene salmaar. Ine durun se de die ak sdni emen, Meni hi bir zatdan gorap bilmedik alnyz enem... Megerem, ahyr bu gogusyny gwn islegie tamamlap bilmedik bolarly. Meni biliime, ol muny zni taarlan gogular ygyn dylaryny hi birine gomandy. Gogy ilkinji gezek ahyry dre dijiligini kp blegini jemln Serdarym dien ygyndyda neir edildi. Eliizdki kitaby salanan eserlerdigine garamazdan bizem ony kitaba girizdik. Sebbi bu gogy ahyry ykbaly bilen baglylykda kp zatlar adar, ele hem doly gutarylmadyklygyny adamasa bildirip duranok. Halk arasynda: ahyr huda beren bolanlygynda, onu atjak szi diline gelip duranmyyn, agny gogyny zugra dzn xxvi

miin dien aly dnje bar. eledir dp pikir ednler gaty alyarlar. Munu eledigini zehin a zhmet sidirmezden, hi bir ii hetdesinden gelip bolmaanlygy bilen subut etmek bolar. Ikin jiden, eillik bilen kmillige eten adama, ele hem asatlyk bilen kmillige etdim din kmil adama duan dlsiiz. Gogy agyz ugruna adylan sarnama dldir. Ol uzak olary, znksiz zhmeti, yzygiderli okamagy, adawsyz snnligi hem snnlemni, ine dugulary hyjyw, gynan, ggnlilik bilen ze ykan sz sunga tydyr. onu inem asatlyk bilen dzulen sarnamany asyrlardan bize gelip etenini tapmarsyyz. Asatlyk bilen dn inen setirler asat tiz unudylar. Bizi dwrmizde dili rn akgynly hasap ediln ahyrlar bolan Kerim Gurbannepesowy, Meretguly Garryewi, Aman Annadurdy ewi eserlerine ser salan halatyda, gki szler yzly-yzly suury lyp baran aly dugy drer. Olary ele akgynlylyga etmek in nhili jebir ekendigini we ekndigini ahyrylyk bilen azda-knde megullanyp grenlerem bilndir. A. Annadurdyewi anynda bu mesele barada sz asa, ol ounlyga salarda: Ol meni telbelige etirip barar dir. Ata-babalarymyz: Azapsyz eri ady ok diipdirler. ...Gurbannazary Pwrize jlgesindki iki krowatly, bir ifonerli, birki sany stully hem bir gaty stolly kiijik jada gijni bir mahaly eke zni gmrdenip oturmagy poezia in ekiln azaby gzli aadydy. zi hem ol bu gnlere: on yl mekdepde, b yl uniwersi tetde, gije-gndiz de hem ollarda okamak bilen, dnni klassiki ahyrlaryny mirasyny wrenmek, diri halypalary wtlerine gulak gomak bilen, ide zi aly hem a ahyrlary gogularyny dilemek, baha bermek, timarlamak bilen, dostlary, oldalary bilen duuanda, toda, melisde poezia barada znksiz shbetdir jedeller etmek bilen, garaz, ki-kesi poezia bolmak bilen gelipdi. Ine-de ol go gusynda azyy aly: sakgal-murty syrylgysyz, ukusyzlyk zerarly gabaklary ellenen, zi kokuyp duran halda, egni knerk ggm tik makaly, aagy gwlln setin jalbarly, daralmadyk, ir al sepen salaryny stne al bulut ken aly edip, ilimini burugsadyp otyr. znksiz ekilen ilimden aa gyryljyk ardynjyraar. Okan gogu syny nhilirkdigini onu mende galdyran tsirini sti bilen biljek bolar. ahyry bu agday,

xxvii

Ine, durun se de sakgal-murty geliiksiz, Nmindir arzuwy dl, nmindir tagayksyz... Meni hi bir zatdan gorap bilmedik alyz enem. dien setirleri meni gzlerime a aladar. Hawa, Gurbannazar ekelikde galmaga pursat tapan aglary ile rdi, agny kplikde, ide melisde, kitap okanda, grrilikde gwnne gelen poetiki setirleri timarlaardy, stni etirrdi, sn nleerdi we kagyza geirrdi. Ol gaty zhmetserdi, ydamlydy, zne dzmli daraardy. Meni ele netij gelmegime ele agda am sebp boldy. Gurbannazar ikimiz 1970-nji yly baharynda bir sebp bilen G wersde iledik. Biz bu erde altmy gektar orunja suwarardyk. o runja oly dzlenmedik tarap ere ekilendi, zem onu ilkinji suwuny tutardyk. Kartany kbir erine suw yksa, k erlerine ykmaardy. Suwy kartany hemme erine endigan ykarmak in btin bir karta ny bouna pel ekmeli halatlarymyz serek bolmaardy. Aagymyz rezin dikli, lay iinde akyp duran agyr ladan pel ekrdik. Mart ay, howa onakly ylamandy. digimizi gonjundan suw girip, aak larymyz ypyljap durandyr. Suw tutulan la kartany iinde omup, onu ol bayndan, ol bayna rp gemegi zem hyllyla agda ynda, biz oa pel ekrdik. Iden ykanymyzda aymyzy zmiz ganadynmalydyrys, nahar biirinmelidiris agy, ala itirdese, doly agan aly patyrdap duran yg adyry iinde atyp-turmalydyrys. Men bular aly abany durmuy grpdim. Kolhoz ilp suw tutupdym, goun yzynda olukylyk edipdim. Ekspedisiada ofor ylyk eden wagtlarym lde kyn agdalara uran halatlarym bolupdy. Garaz men Gurbannazar aly herde nup-sen hem redaksiany salkyn jayndaky stolundan ayrak turup gadan Gurbannazara ga ranyda gatyny kprk grendim. u zatlara garamazdan ol gara zhmet ekmekde menden kem oturmazdy, zem asla hyk-ok etme rdi hem zerenmerdi. Munu stesine ol sherler menden has ir turardy. Men oananymda ol aha kartany bir erlerinde suwa ala nyp rendir, a-da ertir ayny ganatmak in kndigi otda goup durandyr. Umuman zhmetser adam gara ide-de, akyl iinde-de zhmetser bolan eken. Gurbannazary eleki zhmetserligini men bulary ikisinde-de grpdim. Dogrymy atsam, onu Gwers dki ydamlylygyna ge galypdym. Gurbannazar Ezizow er-Gg arasynda dien gogular y gyndysyny Gwersden gadanymyzdan so taarlapdy. ol gnler onu: xxviii

Bu kitabymy esasyny Gwersde azan gogularym tutar diip, grr berni adyma dr.

Nusga alamaly hsietleriahyry nusga alarlyk hsietleri barada mundan dki azgylarda -da agzap geenlerim bolandyr. Bu meselede meni bilmen zatlary my bolup biljekdigi hem tebigy zat. ele hem kbir oat hsietlerini gren-de bolsam, oa a eden bolmazlygym mmkin. onu in hem bu adanlarymy hem atjaklarymy gutarnykly zat hkmnde kabul etmezligiizi hay edrin. Hawa, Gurbannazar kp okardy, zi atmylayn: eline den zady okaardy, gndelik metbugaty, urnallary sypdyrmazdy. Kros swordlary, drli tapmaalary zmegi gowy grerdi. ele hem mm kiniligine gr kp ilerdi, zhmetserdi. Tze dostlar, agny, poeziasyna mudak tze adamlar bilen du umak, onu in uly atlykdy. Olar bilen kneden tany aly, uzak mahallap grrleip oturyp bilerdi. ele duuyklary soy bolsa dostlukly gatnayklara azyp giderdi. Grrdeini sabyrlylyk bilen dilrdi. Onu grrini arasyny blp, ara sz sokmazdy. Kbir oturyyklarda kellesi gyzyp ile ge zek bermn, bir zi grlen adamy grri halys regine den aglary ullakan ggmtik gzlerini gldrerdi-de ylgyryp: Ah-ow, bize-de bir gezek ber, azajyk geplelile dierdi. Mua oturanlar, hatda geplemsegi zi hem glerdi, gwnne kine almazdy. unlukda grr kp hwes edn zatlaryna azyp giderdi. Ol hi haan grrdei bilen jedellemezdi. Jedelli mesele ze ykan halatlary zni dogry hasap edn zadyny birki gezek adardy. Grdi-bakdy adylan zat grrdeine okman, ol oz eegine tutup otyrmy, onda Gurbannazar gzlerini szbrk, tassyklajy hede bayny yrardy-da: Hm-m! dierdi hem mmkingadar ol grre dolanmazlyga alyardy. Poezia mudaklaryny zara melelerinde, tweregindki leri hwesli dilendigine, dnndigine gz etiren halatlary gogy okamagy gowy grerdi. zem hi haan gogyny gwnli-g wnsiz, kii dilden brde okaman, yhlasly hem hyjywly okardy. Gogu laryny kpusini atdan bilerdi. Oturyyklarda hi haan wnmezdi: endan iki-k oturyyklarda, kelle gyzyp gogy okaylan halatlar da bir oat gogusyny okap bolandan so, ounlyga salyp, ylgyryp: Ah-o-ow, menem azajyk ahyrdyryn dierdi. xxix

Kp zat okaanlygy in, ol drli hnrli adamlar inem gyzykly grrdedi. Edn grrulerine mmkikgadar umoristik he ber mege alyardy. Hatda ahyrlar hakynda parodia azanda-da gwne degiji zat azman, parodiany umoristik he bilen bezrdi. Onu ayrsynda atan hakykat gze drtlip durman, mylaymlaardy, sy paylykly hala girerdi. Tankydy makalalar azanda-da hasydyr bir awtory bir kemiligini intgp durman, umumy edebiada mahsus zatlary adardy. Dnjek adam ol adylanlary arasyndan zne mahsus kemilikleri tapmalydy. zizi synlaryyz aly, ahyry Mmmet Seidowa azan bir degimesini u erde getirmek islerin. Bir zaman Edebiat we sungatda Esentany aly Goa kelle di en bir ahs dretmeki bolduk. Ol satirik hem umoristik hede edebiata, sungata, medeniete degili nogsanlary atmalydy. ol sa hypany taarlaarkak Gurbannazar sany parodia heli degime getirdi. Olary si hem gazetde ap edilipdi. ne awtory ady goulmandy. onu in kp adam bulary kimi azandygyny hem biln dldir. Hzir men olary Mmmet aga degilisini getirmekn bolaryn. G. K. ahyrlara knr dien szbay bilek berlen ol degi meler ele giri makalajygy bilen balanardy: Sher agy bulaklar her ana akyp, baglarda bilbiller kah-kah urar ka, serhowuzy baynda oturyp, onu ortasyndaky wdrilip akan fontana syn edip oturyma: Gyzyl-gyzyl horazlar harmandadyr, ar -ar diip, hilendim welin bagy aagynda oturan pyada-da Gyzyl horaz szi kem akmadyk bolarly: Olaram hilenip ugradylar. Menem bloknotymy ykardym-da olary adanlaryny dudurman grip aldym. So grsem, olar Memmet Seidow... dagy eken...

Mmmet Seidowy hilenmesiAt sen sheri uwerturasyn, E, sen dnmizi sahypjemaly1 . Sherem ele bir rege akyn, Ses edr-esedr kapasy aly.1 Bu erde: Sahypjemala harmandaky gyzyl horaz diip dnmeli. (G. Ezizowy belligi).

xxx

Harmandamy, armandamy bilemok, Sher-sher sesi eden badyma: Rowaat dl, legenda dl, jan horaz Bokurdagy dr meni adyma. Tze ylda dostlar bilen dk biz, Palawy iinde grdk biz seni... E, goja tebygat, e, goja taryh, Horazsyzam dalar atjak ekeni!.. Bu degimede Mmmet agany kp ulanan szleri sz wrmleri, hei degime astyna alynan hem bolsa, poeziada kprk anjaan zatlary grkezilse-de, griz aly gwne alarlyk zat okdy. Degi mni suet gurluy, eperiligi, baga bir ahyra mahsus perdeden gopmagy esasy adyljak bolan zady ikinji plana geirn aly edip grkezmegi ony kemsiz sypaylykladyrardy. Degimii, edebi tankydy maksady adamyny aralamak dl-de, awtory kbir kemi liklerine nsni ekmek, mmkingadar dostlukly dzedi bermeklige syrykdyrmak, edilse ol has maksadyna etr. Gurbannazar muny umak tebygatyna mahsuslyk bilen gowy baarardy. Gurbannazar dn gren dosty bilen bu gnki gn grende, ony g bir yllap grmedik aly atlyk bilen, gler zli garylardy, alak salamlaardy. Kine saklamazdy. Kbir adamlar melisde serho bolup zni salyhatly alyp barmadyk halatynda-da ertesi oa duanda akyny kemiligini zne adyp, utandyryp durmazdy. Umuman ol gowy igitdi. Bir gezek duan adamyna zi bilen ikinji gezek hem dumagy arzuw etdirip bilrdi. Men Gurbannazardan ahyrylyk sungaty babatda, adamkrilik babatda kn zat wrendim. Baga ahyrlardanam kn zat wrenendirin ne Gurbannazary eke-tk halypam saaryn. Ol muny bilrdem. Her hal halypadyryn diip, gnmel maslahat, wt-ndew bermez di. Bu zatlar dudansyzlykda meni ondan grelde alyp biliime bolup geerdi. Tze gogularymy okap berenimde, umumyrak, rn sypaylykly bellikler ederdi. Onda hkman bir were mynasyp er tapardy, ony rekden werdi. Eline galam alyp dzedidirjek bol mazdy. Meni adyma dine gr, onu bir setirimi, a-da, bir szmem dzedeni hakydama gelenok. Ol bir zady gnmel adardy. Olam: Ahmet, poeziada gaty halal bolaly, uny gazan emesine wrmli. Juda omasak baga bir zatlar ilp gnmizi dolaly di erdi. Onu zi ele-de etdi, meni mua nderejede htde gelip bilendigimi bilemok, ne u pendi tutmaga yhlas edrin. xxxi

Bada belleim aly, bu erde Gurbannazary hemme hsietleri ni atlap bilmedik bolmagym mmkin. Szmi ahyrynda ele bir tsin agday bellp geesim gelr. -drt yl mundan amerikan psihology Del Karnegi Dosty nenesi gazanmaly we adamlara ndip tsirii etirmeli dien kita byny terjime etdim. Kitaby adyndan belli boly aly, munda adamy kmillemegi in bir topar belli adamlary grelde alarlyk hsietleri mysal getirilrdi hem umuman gowy adam bolmak in zi alyp barmagy trleri salgy berilerdi. u kitapda ndeln gowy hsietle ri kpsi Gurbannazarda bardy. onu inem onu dostlary kndi, adamlara tsirini etirip biln tebygy bir g onda bar alydy.

G. Ezizowy poeziasyna imrindirn gler nmelerdiem adyym aly, Gurbannazar Ezizow poezia medanyna taar lykly geldi. stesine-de onu poezia gelen dwri ahyrlar in ondan ki nesillerik garanda amatlydy. Bu dwrde drediji adamlary agyzdyryklap, uanyny z elinde saklan Stalini ahsyet kulti sowu lakyrlapdy. Hruew edebiata birneme azylganlyk beripdi. Indi her szi kes ekip durmaardylar. ki dwrden agzy uyklan auly azyjy-ahyrlar ourganyp tze dwre ugunlayp bilmerdi. Bu dwr hupbatyny grmedik, kalby gorky-rksiz tze drediji nesil bolsa batyrgalyk bilen sze balandy. unlukda edebiaty buz ly okeanlaryny harsa buzlary bahar silini ii bilen togalanyyp, bir erlere eremek in mnedekleip barardylar. Indi her szde beik serdary gwnne akjak zatlar gzlemek hkman dldi. Adam z i ki dnsine, hatda kbir syasy meselelere-de aralamaga hukuklydy. Dyngysyz tarypnamalardan iren halk hem tze wsgunlere tenedi. Kerim Gurbannepesowy, Gara Setliewi, Mmmet Seidowy, Al laberdi Haydowy, Berdinazar Hudanazarowy, Ata Atajanowy dredijiliginde ol tze wsgini akymly emaly ze urardy. Ine, ol dwrde-de Gurbannazar peda bolupdy. Ol he, borma, pikir, ine dugulary gzlegindedi. Kp iledilenligi zerarly lagar den kapialardan dayrak durup, tze rifmalar gzlerdi. Ilkibada onu dili birneme agyrrakdy. Sz wrmleri bir hili trkmene dl aly bolup eidilrdi. Umuman onu adan adymlary ki gulaga tany heler dldi. ua garamazdan okyjy muny bilen wreniip barardy. Tankytylar bolsa bu zatlary tankytlap, bu m-dzune tutup baran igigdi dolap, ki hana saljak bolardylar. ahyr: xxxii

Asfalt ollar hi mazyma batanok, Sebp onda yz galmaar aakdan... diende: Ah-o-ow, sen nhili oly ksersi? anly geljege alyp baran olumyza ek etirjek bolan bolama?! diip, ony k teklerdiler. Ediln tankytlar onu egninden basman, gatam ony mehurladyrardy. Okyjylar ahyry tze gogularyny has intgp okaardylar. Mmmet Seidow aly halypalar bolsa kte ahyr ruhdan dende: azyber, miwesiz agaja da atmazlar dirdi. Kerim Gur bannepesow ony alykdan goldap gelrdi. Umuman bu adaty dl talanty dredijiligini turuwbadan grri kp boldy. Ony TKP-ny plenumynda hem tankytladylar. Emma tutanerli a igit z olun dan sowulmady. Onda z gzleglerini dogrulygyna ynam synmady. Ol tze bir akymly edebiaty formirlenn dwrunde iti tankydy astynda, pikirde galamdalaryny, okyjylary goldawyny dumak bilen, adawsyz gzlegleri netijesinde zni ahyr hkmnde ykrar etdirdi. Altmyynjy yllary aaklaryna, etmiinji yllary balaryna oky jylar, hatda a ahyrlaram metbugatda Gurbannazar Ezizowy go gularyny ykaryna garaardylar. Ol zni poezia gelmegi bilen poeziany okyjylaryny artdyrypdy. a ahyrlary kpsi Gurban nazara knmek bilen zleri gowy-gowy kitaphanalar edinipdi. u meselede Kakaba Gurbanmyradow hemmelerden ozdurypdy. Gur bannazar bir tapylmaan kitap gerek bolanda: Kakabada bardyr diip, ondan dilp alyp okardy. etmiinji yllarda Gurbannazardan grelde alan ahyrlar, oa knnler beleki ahyrlardan grelde alanlardan has kndi. Go gularyna baha berlende kp ahyr bilen ylalamaan kejeegirk a ahyrlaram Gurbannazary pikiri bilen ylalaardy. Bu die onu ynan dyryjy deliller bilen ts rekden grleip bilnligini alamaty bol man, onu poeziadaky abranyam bir nyanydy. Onu kbir gogulary sz gowy manysyidaky poetiki oa w rlerdi. Mysal in ahyry Uzak aladaky enni hwdusi dien gogusyny alyp greli. Hwdi bir tzelik dl. Ol halk dredijiligini bir formasy. Emma Gurbannazar bu eserini azdy welin, a ahyr lary kpsi u esere kunip gogy azdylar. Gurbanazar ilkinji sonetler emenini azandan so, trkmen edebiatynda ne sonetler emeni dredi?! Gurbannazar sene gogularyny azmazlyga alyardy. Gazet-ur nallary gyssagara zakazlaryny bitirjek bolup, har-sallyga z urmaz dy. Poeziada kpszlligi halamazdy. z senedine, okyja uly hormat xxxiii

goardy. Ol ili gmejek bolan ahyr dldi-de her szne gaty jogap krli emeleip ili zgertjek bolan ahyrlary hilindendi. Kmahal, uly ahyrlar dneden gidende, kbir ahyrlary: Ol bize agyr ki goup gitdi dien szlerini eidrin. Bu szler u manyda adylar, agny uly ahyr dneden gitdi. Ol z mrn de poeziany agyr kni gterrdi... Indi ol ki biz gtermeli boljak. ele szleri eidenimde nme indir ondan gwnm suw ime r. Adylanlar ze artykma baha bermek aly bolup grnr. Adaly, Magtymguly, Kerim, Gara Setli, Mmmet aga a-da Gurban nazar z kini onu egnine atyp gidenmiin. Indi olary klerini em garamaty onu bonunamyyn. Bu pikir megerem nakysyrak. Poezia medanyna ynsap bilen girmeli, halal dimler bilenem oluy dowam etdirmeli. Bir halky ruhyna dahylly ie giridiimi, z borjuy ynsap bilen ediber. Seni egnidki k ol ynsaby talabyna bagly bolar. Il-gnni aladasyna edip, alan azman, yn sap bilen borjuny berja eden ahyrlar eserlerini bize galdyryp baka gidenlerinde agyr aralykdan baga k talap gidenoklar. Olary poezia medanyndaky aran ollary gatam bize ol erden gemge, kynylyksyz gemge mmkinilik dretdi. onu inem senedi har laman, ony aranjalygy, eil aamany guraly edinmn, irksiz ynsap bilen ilber. Agyr k, onda-da baga birini, agny z kini mertlere ekip gideni kni gtern diip, sojama. Biz her kimi z kni gtermelidigini, geiem, gonuam z aagyndan asylandygyny bilris. Hawa, Gurbannazar Ezizow poeziany agyr kini bize galdyryp dlde, ekip gitdi. Onu poeziasyny gji, imrindirijiligi trkmen poeziasyna, ine duguly, pikirje, snn, az szli, drli formaly gi dnje bern, dyngysyz gzleglerden doly, poeziany getirenligin dedir. Ol Rehmet Seidow, Gara Setliew, Kerim Gurbannepesow, Mmmet Seidow, Allaberdi Haydow, Ata Atajanow, Berdinazar Hu danazarow, Annaberdi Agabaew, Halyl Kulyew, Italmaz Nuryew.., dagy bilen bizi poeziamyzy tze bir basganaga galdyrdy. Bu bizi igriminji asyrdaky poeziamyzy gymmatly stnligidir. Agzalan mesele bouna kn hem-de uzak grr etmge, pikirleri mysallary sti bilen subut etmge material kn. Her hal kitaby ne azylan szbayda grri has uzaltmazlyk in, bele etmekden saklanaryn.

xxxiv

Kitaby dzliiGurbaniazar Ezizowy Salanan eserlerini ap etmek ideasy, el betde, poezia mudaklaryny kalbynda bar zat. Ideany amala ayr magy baarjak adamlar goldanda, i ow alar. Bu mesele ele-de boldy. ahyry girtlerini biri Guldurdy Shetdurdyew bilen Agabat aphanasyny direktory Gurbannazary klasda dosty Amangeldi Amanow ikisini bilelikde salanan eserleri ykarmak ide asyny goldamaklary bizi dise begendirdi, Bereket-Bina hususy krhanasyny eesi G. Shetdurdyew kitap in ykan harajatlary bonuna alsa, A. Amanow kitaby oat hilli neir edilmegi in jan ekjekdigini atdy. Biz olara uly minnetdarlyk bildirip nden taryalkasyn adyp, okyjylaram olary agylykda atlarlar umydy bilen kitaby taarlamaga giridik. Kitaby zeni edilip, Atamyrat Atabaew bilen Annaberdi Agaba ew tarapyndan dzlen Serpa, sora Serpa esas edilip alynyp, birne tze eserler girizilip ap edilen, H. Ezizowa tarapyndan ta arlanan Serdarym kitaplary alyndy. Men iimi eilledirmge uly ardam beren ki kitaplary dzjilerine taryalkasyn adaryn. Kitaby gwrmi kli bolanlygy in, Salanan eserlere ahyry dreden hli eserleri girmedi. stesine-de eserleri salanan bolmaly dygyny nazara alyp, Gurbannazary dredijilik zni grkezndir hasap eden eserlerimizi saladyk. ahyry kbir gogulary syasy heleri sebpli galdyryldy. agalar in azan eserleri girizilmedi. ele hem heniz tamamlanmadyk kbir eserlerinden nusgalar alyn mady. Gurbannazar Ezizowy dredijilik gadamlary bildirer aly, kbir irki gogulary we eksperiment in azan, gogularynam kitaba goduk. ahyry dredijiligini has doly ygyndysy tomluklary hem ykar umydy bilen, bu Salanan eserler okyjylary gwnnden tursa bizi zhmetimiz erine dpdir diip, hasap ederis. Ahmet Gurbannepesow.

xxxv

ShramAl-elwan gllerden Galypdyr duman. Geen gnlerimden ok mende arman. Glleri ysyndan Serho bu asman, Shrany disen-e, Elheder-aman! zmi gynadym Boldy bir eni. kit, e, gyr atym, Gi shra meni. ayl emal dein, Ganatly dein, Gidein, gidein, Shra gidein. Alana-alana, Gwnm aayn. ylakly alala alyn iein. Gi asmany ayn Synlap bir zaman, Gojay dilin, zm grlemn. A gujagy, shram, Gonu aglydyr. Meni hli baham Saa baglydyr.

1

Sen maa pata ber Perzendi dein, Seni duruna der z pein. Bu beik baglaram Balanar erden. Bu beik daglaram Balanar erden. Shram! Synmaz rkm, Syry a maa! er ber. Menem kkm Urayn saa!

GwnmGwnm, gwnm, eziz gwnm, Dime mua wndigim. Otuza ser uran gnm Ahyr bildim gwndigi. Il derdine ters bakmadym, Ony dudan geirmedim. Goymy iin akmadym, Hem oduny rmedim. A bolmadym, ne weli, Doklugymdan ggirmedim, igit kimin sdm ili, Sn diip gygyrmadym. ne um i gyssanynda, Basylanda kte sussum, zm dl, dost-arym in Seni kprk e tutdum.

2

Bu trkmeni bahary de alygymyz ger basym, Il bayna den iden Bizi hi zat goramasyn. Haky gzne bakaly, er i erden ger aly, reklerde ot akaly, Ojaklary rmli. Aglaly, bile gleli! Myrat tapsyn maksat tutan. Biz nm bolsak o bolaly. Bolsa bolar, Eziz Watan!

Meni aslyetimMe atamda zehin okdy tgeik, ne z krini rekden sdi. Ga bilen diwala gouny goup, Kmdir gyzyly nikasyn gydy. Ussahanasynda sungat nde, Meni eziz atam edenso yhlas, Gerekle gzne gzel grndi Trkmeni edaly gzelleri has. Gupbalary azadala tji de Gzelleri mertebesin gterdi. ahyr die gzelligi wasp etse, Atam gzelligi stn etirdi. Atamy sarpasyn saklady millet, Olam il sarpasyn saklady geldi. Bir elinde hayr, birinde sungat, edip ol atlygy ahyry boldy.

3

Me kakamda zehin okdy tgeik, Hnr dl, borjuny rekden sdi. Duman geleninde ene urt ayp, Ol z takdyryny mizana gody. Atamy atlykdan balanan oly, Ony gazap bedewine atardy. O eili balan gazaply oly, Baryp Mauthauzende gutardy. Hemme bilr bendilikde dert uly, Ol ol erde bir ylyny trdi. Bendilikde o grkezen mertligi, Trkmen geregine hrat getirdi. Kakam saglyk bilen gowudy bize, Bar hesreti bilen ne geldi. Bir elinde hayr, birinde naza, Ol edip, hesreti ahyry boldy. Men olardan daa zyylan da dl Smde ganlaryn gterip geldim. Men bu gn atlygy urdundan balap Gzellik urduny ahyry boldum. Gnkri men dl bele wakany, zmi u waka aady dn. Hesretin wasp edn diri kakamy, ok atamy atlygyny wasp edn.

Gzm ddiMen bu gn sher oanyp, ykdym llezarlyga, Depm ste mmlmez gmmeze gzm ddi. Bu leme guwandym, guwandym men barlyga, ylda solup, baky solmaz gllere gzm ddi.

4

Gz agras kesinde aprak kowlaar emal, Men onu waspyn edipler tapmak isledim wysal, z sowal wysalyn tapdym, galdy ene m sowal, Sowal-jogapsyz ren, dil bilmeze gzm ddi. El-aaksyz, merdiwansyz buldu gge galyy, Gunalary aylyy, ter glleri soluy, Tebigaty u ajayp, ba sazy alyy, Bizi wrn sallanaga, dzlere gzm ddi. El hnri il gezermi, a hnri Dnni! Sen Watansyz hasap etme gonup-gen durnany, Onu in serhet bolmaz, ol dn, bendiwany... Bir-birine gollar beren illere gzm ddi. Eger seni kl ire bolmasa ho szleri, Sen ony ten rleri diwanyndan gzlegin, nki bizden soky dwre dikip baky gzlerin Bizi ho szlere mt gnlere gzm ddi.

***Hamala agalyk gemejek aly, agalygy kenarynda kn durdum. Bu dne duruna sowaldy maa, o sowalla jogabyna nm berdim. Ol ele kenardy, Beik kenardy, Alkymynda sorag Adasy bardy. Ayrsynda bolsa, baga bir beik, Baga bir gi kenar uzap gidrdi.

5

Ol ele bir uzak, ele u eken, Ol ele bir beik, ele gi eken. eker atlygyny die gteren, Gagysynam die gteren eker. o kenara gelip o edip rn, ygnap eil, agyr soragla baryn ...Ne bir o kenarda jogap tapdym men, Ne bir bu kenarda jogap taparyn.

YnamMen ony goradym aman gzlerden, Jala igitleri her garayndan, Sowuk gybatlardan, sowuk szlerden, Tkenmez yllary gara gyyndan. Goradym griple gargayyndan, akynlarymdanam goradym ony. Goradym dostlarmy ylgyryyndan, Hi bir zada rowa grmedim ony. Biiini synlap ullakan alma, ol uly alma-da gorkuly garap, Ony hli zatdan goradym, arman, zmi ol gyzdan bilmedim gorap. Han-ha, irik ere azylyp barar, Biln, bir erlerde em da atdy, O sgsi misli bir uly dera Zyylan da bolup, regme etdi. Ine, syryp rs kele boun, Bir-birmiz tanaman, nobata durus, Geli, syr saklaman, alaly, boun, ol day nmiz gterip rs.

6

Bir jeza bar jezalaam jellady: Wysallary myrat bolmak deregne, Adamy e gren, ynanan zady Bir gara da bolup kr regne. Ynamsyz aamak mmkin dl, mmkin, Ony goramaly beni hem rek. ne ynamlaam synany in, Kte ynamlardan goranmak gerek.

***ok, lukman, regim hi kime bermen, O in pyagny gynama, lukman! Baga kii regini gtrne, Derdi-azar ekerine howlukma! Ony arzan alyp, arzan satmadym. Ol maa berilen mr ykbaly. Men ony keden gzlp tapmadym, Indi bun ykaryp berrim aly. Bolgusyz joanda sesin didirdim, Hak sz dieninde erk berdim doly. Men oa juda kn zehin sidirdim, Gel-gel bun ykaryp bermezim aly. Sag gnm bsdeim ummandy, umman, Hwesimdi klm alan erlerim. Meni bu dnede bir balygym bar, Olam adyp etimedik syrlarym. Baga biri in gursagma kakyp, Haky ok syryma gulak asmaga. rekler diwar dl, Oa kakyp, So o den baga pikir asmaga.

7

Nm degseizem, Degm rege, Mydam rekleri sylamak gerek. Salma ony baga bir del kkrege, Agyr der del syrlary gtermek?!

***Dosta ne serpa etse az aly, Ne sse, ona sp rmeli. okdur dostu gymmady a arzany. Dost dost bolar, oa jany bermeli. ne ol janyy almaz hi haan, o in gar, Gyda galanyn bilse yrtyk jbsinden ilige gaan I soky otlup dnesi bolsa.

DostDostum mahal-mahal anyma gelr, Grles. Gls. Ilerimiz dz. Ol mensiz eke gn oup bilmer. Men bolsa onsuz. Meni hli syrym dostuma aan. Olam syryn gizlp, aldanok meni. Ol meni zmden oat tanaar. Men bolsa ony. Arylas, Hat azyp duraryn hkman! Oa wada bern. Ol bolsa maa. So ol maa azyp durmaz bele kn. Men bolsa oa.

8

Emma gnle biri, bilip bilmen, Bu uly durmuda bolsa maa kyn, Ol me in bayn goar bigman. A men o in. Ol maa elmydam dner dogry, Kemiligim bilen dogramaz meni, alysam darar-da gobr dogumly. Men bolsa ony. Ine gz. Ol gz de pahasly barar. Wepalydyr. Dk rekde baryy. Hawa. Meni elerjik dostum bar! A sizde barmy?

***I stnde tragiki agdada aradan ykan dostum, atdaym Gurbannazar Nepesowa. Onadyp eserje gara gzleri Me anyma gelenide her gezek, azyp oturanmy grp, dierdi: Men azar bermin, ilemek gerek! Ol gezegem edip, ykdy-da gitdi, Birk sany wi szi oklap. Indem uzaklarda msm atyrsy, Btindn msmligin gujaklap. Em u gn itigleri sanasa, Otuz a asyr de uzak grn. Pahaslanas, hyjuwlarmyz ker. Biz itirip dnris bu dn. Seni baryp eten uzak lke Otlular gatnanok, mayn baranok. Bu gn sen barada gogy azaryn, Senem gelip, maa azar bereok.

9

Bu gn irik kp dagy stne, Gije gge seeninde pimesin, Sen- gelip maa azar bersedi, Menem u gogyny azman gesedim.

***Hany, al dutary, mhriban dostum, Egseli, regmiz atmanka gasyn, Geilen ollary atlyk-bagtyny, Geilmedik odalary gussasyn. Egseli gussasyn alaa bagla. Gz aprak brn ata suwlarny. Egseli gussasyn, duw-ak gussasyn Mesopotamia baran guwlary. Bar zat boldy: sgi, dostluk, alan sz, Bdremeler, asly gndr bagtly gn. Asuda dzleri gussasy bile Dndik biz manysyna atlygy. yllar gedi durdy yzly-yzyna, Has agras aadyk, has agras sdk, u eziz topraga belent ynamy Biz hli zatlardan belentde goduk. Biz sldik, bagtly bolduk o in, Die sen gzde gussa dnr. Kim adypdyr pany diip barlyga? aanya juda degr bu dn. Ine, u gzellik aany in, Ksedik baharlar basymdan-basym, Gz aprak brn ata suwlarny, Onu adan odalarny gussasyn!

10

***rn ady hem u bir hakykat bar: Diriler lpdir. Diriler l. ne ol lenler m yllar tp, Baga biri bolup inr bu dn. Bele bolsa kimk meni gemiim? ahyrmykan? Aykmykan? a dahan? a ol namartmykan yn szden gorkan Hem gorkusy in yn sze duman? Eger ahyr bolsa, meni ygrymy zm bolup menden gizlin okandyr. Ejiz ygrym in salaryn olup, Menligine ajy gza dkndir. Eger ayk bolsa, smediklerme Sn dienime anyp-bindir. Ol meni ruhumy kazysy aly, z pkligi bilen maa dumandyr. Eger dahan bolsa toprakdan alyp, Oa bermenme tutandyr iin, Hem onu bir oat dilegi bardyr Topraga bir tohum atarym in. Indi bu alygam tip bara, Etsemim bar bolsa, boldy bir eni. Gije-gndiz ahyr, ayk hem dahan Depmden seredip gomaar meni. Dnede yn sz sarpasyn saklap, yn sz in zm ederin gurban. azaryn, serin, tohum seperin. Razy bolar ahyr, Ayk hem Dahan. 11

lsem, dogry sz ol dumanyny Inkr eden meni per bu erim, M yl tp, ene drp, ol ahyr. Ayk, dahan bolup dowam ederin. Yzyma seretsem, bir giden umman, me seretsem, bir giden umman. Gemii nde uly bergim bar. Geljegi nde uly bergim bar.

Erk hakynda gogyHemme bilr erki bolar her kimi. Meniem payma birisi ddi. Gwnne degmezdim llik erkimi, o in aldy-da, dayma gedi. Gnsizmi a-da gnlimidi, r dise, yzyna dmelidi. Mn dise, sginmn mnmelidi. D dise, sginmn dmelidi. Gijeki pedasyz oturlyyklar, Mayzsyz jedeller, manysyz szler, Ediln gybatlar opurlyyklar, Akyllysyraan akylsyz gzler, Syzdym: bula bary gerekmez zatdy, Peslikdigini-de rn berk syzdym. ne erkim weli, dise bezzatdy, Erkim bardy, emma ene erksizdim. Syzdym u erk bolsa ruhum, serimde, Bu durmu, bu wagty manysy bolmaz. azylmaz azyljak setirlerim-de, Okap biljek dessanlarym okalmaz.

12

Munu zi um d grp uklama, Munu zi die boluga elter. Agamky hap geen minutlaryma, edip baym akap knn erte. Emma agam regimde tirpildi, Otyryn. Gz welin, ol penjirede. Ine, barmak ana kakar; tyrkyldy, Men gidrin bo dnme ene-de. ...Men ahyr oturyp hyala batdym, Ntmeli? Bu llik erki ntmeli? Az rp, kp rp bir pikre etdim: Ony it enjenden beter enmeli! Men ony tutdum-da, dadym erige, So erikden ygly ybyk kesindim, Ilkinji urgyny hasy erine Eilsemkm diip, esli ksendim. Wagtym az bolsa-da, bolsa-da i kn, Bar iimi talap urdum men, urdum. Urduka urmaga ayldy idm, Urduka begeldi, gjedi ruhum. Ony tertip bilen alty gn sadym. Wagt bolupdyr hezil edinere-de znden gidenne dnip ady, Boatdym bagyndan edilenjide. Boatdym zmi halymsyraan Erkimi nde ken dugudan. Manysyz bolsa-da manylsyraan owsuz oturyklar, owsuz sgden. Salam berdim bu durmua tzeden, Birden wagtym many bilen gaplandy, Bir wagtlar gary yksam nz eden Erkim urgularda mkm taplandy.

13

Eger gnle biri tozadyp ayn, Bir bo dn agyrasa erkiiz, Erk tapy siz ele erki damaga Sora taak bilen beri merkini.

***Boldy. Besdir. Hol derni gwsnde zme msmje adyr gurayn Sher-sher agras emal wsende, adan regimi oa gerein, atayn, turayn belli bir wagtda. Belli wagty iein men naharymy. herden, goh, aladadan uzakda, ok zat in getirmin gaharmy. Howlukmayn. Sz bermin hi kime, m etde hi bir zady bilmin. Dme olanayn, aayn dme. Gaty aglamayn, Gaty glmin. ygyrlar azayn emal barada. Gussajygmy ulus-ile szlin. Irik bilen gn aary arada a bolsamam, Gojalygmy gzlin. Indi ne yldyr, u hyal mende Toprakda nem etmez tohum de atyr. ne adyram ok der gwsnde, mem etde dl. Merkezde otyr.

14

Gaty aglaaryn. Gaty glrin. Elmydama howlugaryn bir ere. Sz berrin, Hayr etjek bolaryn, Maa galamyny beren illere. I zerur szleri yzynda selpp, Bdrerin. ykylaryn karym. z emaly bilen zmi elpp, onda maa medet berr diarym. Arma! din ie gmra dahana. yndam otlulara elim bulaan. Bag astynda duran iki juwana zmkiden oat mr dilen. edip aap rn, Il bilen tlp, Il bilen de apyp yndam atymy Hemem kte Misli d kimin atlap, adyr hakyndaky rowaatymy.

Halas ediBegelmek in dl dag boljak boldum Barha kp synladym dagy zni. nki, ol uzakdan etirdi maa Bir bendni: Halas edi! szni. Kim ol bende? Hasy darda asylar? Bogar ony hasy dezi buzlary? atsam-tursam rahatlyk berenok regimde: Halas edi! szleri.

15

Gzlerimi ady asyry gzi, Hayram, er iem ady gzmi. Meni galamymam antenna mezp, Tutdy durdy Halas edi! szni. Bagtly bolu, bagtly bolu, adamlar, ne bagt gzizi tutmasyn. indi knk Halas edi! alary, Bagt sizi krem, Kerem etmesin. u jedelde goup biljek baymy, ol regi ag baglandyr birem, Eitmen bolsa Halas edii! Bu etinden, O etinden bu dn! Halas bolu, esgilerden, doklukdan. um adamdan, keleri itinden. Halas bolu, hli artykmalykdan, ne halas bolma Halas ediden!

Tylla balykBardym kenaryna bulanyk dera Atdym girdabyna mekir eegi. Irizdi gowgasy gowgaly dn, Gazandym men die gysyr emgegi. Galkan kimin gat-gat edip tolkuny, Dera menden balygyny gizledi eek ayp dli dera gulpuny, Meni arzuw-hyalymy gzledi. eege ildirip dera balygyn Kenara ykardym, synladym durdum, Tapabilmn ol arzyly balygym, Men olary ene suwa goberdim.

16

Agdardym, dderdim dera alygyn, Aw omady, gatdym yzyma bakan. Sen hasy suwlarda, tylla balygym? a birem tutup goberdimmikm?!

alykGazaply kazy de, mydam baymda Sagat ot kakyp dur yk-yk-yk. Dn zem garaardym alyga, Bu gn bolsa, geip barar o alyk. Bir zada dnn: owhunly gnler Al atymy apyp ren haladym, mden ykana gl alygymy Hormat edip, sowgat kimin paladym. Jomartlygym in sagbolsunlara zm gge tutup ger rerdim. alygymy gerekmejek dostlara Hem bo shbetlere seer rerdim. wglerden humar bolup, gijeler Aly! diip, kii gapysyn kakdym. alygmy gl edip, jomartlyk bile, Smen gyzlarmy dne dakdym. Men ony bo gijelere paladym. Men ony Bo grrlere paladym. Ine, bu gn uly dwletden galan Kpklermi ahmyr bilen sanadym. Nen bele bolar? Ilki alyyp, Sora kn bile egilip rs! Jaymyzy ilim ekip, tsselp, Sora tssmize bogulyp rs!

17

Ah, bu gn sherem ele bir ytyk, Bolamagy mmkin ts agyly gn. alygymyz itirenok hi zady, Biz zmiz itirris alygy...

hrathrat nme, bilemok, aap rn dnde. Gzm ayp grenim u zemindir, u asman. Gelin geldi uz aynyp, Elinde tylla bada, Maa oat szler didi, Saym sypap bir zaman. Men oa bar git didim, Ii bilen bol didim. Iim baymdan agdyk Galamym i kser. Ol gzni gldrdi. Gel, gonuma dol, didi, Bele gelin saa ayk Bolup gezer niezar. Seni say sypayn pein gl zden. Do sen meni nzimden, Entek, entek pursat bar. Tweleme, ilbildi, Il ruh aldy szden Indi saa me gonumda Humar bolmak araar.

18

Onu otly gzlerine Bakdym ine ayk men! ne erkim jemlp onda Bar dugymy otladym. Bar, git, didim, sen rteme, Kowdum ony iikden, Emma zaar maa gelin Penjireden tledi. Kl u gn geplemese At ahyr, josun haan? Geer gider dirin De-dularym deimden. Ts bihaa gelin eken edi dera suwun ien, Men- ondan gayp rn, Olam mydam mde. Ts men dien aymda men, Goguy men, ayk men. Krim ele, gyzlary Wasp etmeli misli bagy. ne bele bihaany Grmndim men u gne en, ol gelin me ygtyarym, Erkimi almasa agy.

adyan gnA ne, Kepine ho salam ollaan Gne, Kepine adym adaryn, Tanylyk in dl Gyzlara dusam, Salam kegim diip gen kepine.

19

Garagol agany gu de gterip, Mndrrin sazdan doly kellme Suwa da zyaryn bkr, onaar eri, ol suwa da zyamda nme. Dkanlary witrinasy enay, Dkana dykylyp girrin, ine, Soraaryn onu-munu bahasyn. Satyn almaky dl, ne kepine. Gularam baglarda jagylda-jugul, ollarda baglaram gulary bilen, Bu tsin gn anap otyr enay, Kepine, Kepine, ne kepine. aga aly bu arassa asmana Kellm degip, Owaz edr kep bile. Onso nene Saturny halkasyn lapa dek gemejek sen kepine.

Seni sdm...Seni sdm. Sp bir gez begeldim. Seni sdm. Has giedi bu dnm. z eles gylygma gazaply boldum. z durmu ornuma indi dnn. Adamlara has ynamly garadym ei bilen tamam boldy gzlegim. Kyn pursatym medet berdi kalbyma, Jadyly dl seni ynsan gzleri,

20

Kim men? Jogap tapman u gnlere en, Seni sp, kimdigimi bildim men, eil gopdum baydaky me dek, Didim: Ejiz bu dnde smedik! Seni sp, gz etirdim bir zada: Kynylyk ok, Ejizlik bar dnde.

anya azylan liriki setirlerI Sen erkin bol! Sher-saher say a! Sen at bolsa, gzden nur saylar. A sen oat kitaplary sahabyn Bil agylyk, amanlygy hasabyn. Edepsiz szme kele sen, ar, (Kte size kelemek araar). Sen erkin bol! Pikri, dugy, ezeti, okarda yldyzy, erde gzetim. Hemmesi die bir zki bolsun, Die bir, die bir zki bolsun. Sen erkin bol, Soky gne enli, Isle igren, isle-de s geeni. ki birdir asman Milliarddyr asman ki erkli gni bagtlydyr ynsan. Sen erkin bol, Bir gn aama owsuz! (Hudaam bar bolsa, seni alkasyn) ne mydam ine bilide bolsun, Meni gollarymy mkm halkasy.

21

II Bu zatlary oararsy nenesi? ogsa pikri ele bolmakda-da dl. Jaa girse, jay ii birgesi, yksa, oat dn, dn dl hyal. Tsin sesi, guna meze szleri, Seni nzikligi ksiz gwrmi, Srme alynmadyk tmiz gzleri, Mar salary nagy kimin rmi! Sen pikir edeok bular barada, Bular z-znden bolar-da gidr. asama z, asama sz arada. Gezemso bilrin gadryy, dildar! Men seni sarpay saklaan gaty O in igitler gya bakmasyn, Nziklik neke bolan pursaty Huda saklasyn! zmden soraan: Nen, nmin Szlemeli dlmi rek joundan ...Men indem dugymy aardym weli, Gorkan dumadykla gzde ayndan... III Sen otyrka, gaym ytsam eger-de, Sada aman szler disem karym, Sen umytdan gayp, galmagyn derde, Men juda srin, juda srin. Wokzal die duuykla eri dl, Wokzal adamlary aralyk eri. Giderin Hem uzak aralyklardan, Aralykdan seni eip gelerin. Irik ere kp, akylsa yra, Say sypamaga degmese elim Seni z dnmeli ahyry, Meni baga yga denmi, glm!

22

rekde adym kn. Elde az olar, Adymym ok il zne tutarlyk. Seni unudaryn. wrme z. Dnrin unu zem eterlik, Ykbalya aglama sen gijeler. ol ykym baglapdyr sypabilemok. Glm dlen ol agyrdyr agyr, Indem ondan asyl-asyl dnme ok. Dnme ok ol yky kejallygyndan O rege bern melamatyndan, Ie bolup bagra batan szlerin Dn ykyp eek keramatyndan. Gabanjalyk etme asyl ykyma, Senem sakla ol ykymy sarpasyn. agamy sayny sypalan elle Gelip meni salarymy sypasyn. Hzir bolsa gije ene barypdyr, Ownuk aladala unudyp baryn. Meni garagoulmasyz iim bar, Sen atyber, zm seni oaryn. IV Saa gogularmy okap berrin, Sen di nazary dikip nazara! eri, nm gerek u zatla bary, Baga zat kn ahyr azyp-bozara. Sgi setirinden emenlik ygyp, azaryn. Men die o bilen diri. Bagtly bir zdir tmesin igit, ahyrlaram bagtly bolar ahyry.

23

***Gemen seni in agydan, elden, agy say uwar, emal daraar. Bu asmandan gemen, gemerin glden, ki gzle gl asmana garaar. Gzm baky gurban mawy belende, Sgim in ondan dmerin jyda. Bizi sglermiz belent bolanda, reklerimizden islemez pida. Go nur agsyn guna-glleri deri, Gn nuruna gark bolsun obalar. Seni in hi dneden gemerin, Gesem sgimizden gedigim bolar.

***Eger seni zm dreden bolsam, Hyalymda, arzuwymda her gnm,