guidestar 07-2012b

HetGRATISdigitalemagazinevandeAstroEventGroupvzw-Redactie@aegvzw.be-www.aegvzw.be-Jaargang7-Juli2012

Info - Patrick Jaecques is, naast grafisch

vormgever en hoofdredacteur van dit

magazine ook oprichter en voorzitter

van de Astro Event Group vzw uit

Oostende. Een door passie gedreven

levensgenieter die al meer dan een

kwart eeuw lang het brede publiek

informeert over de diverse hemelse

wonderen. . .

PatrickJaecques

W

W

a

a

a

a

r

r

b

b

l

l

i

i

j

j

v

v

e

e

n

n

d

d

e

e

B

B

e

e

l

l

g

g

e

e

n

n

?

?

002

Foto - Deze nieuwe opname van de

Europese Zuidel i jke Sterrenwacht toont

het vreemde sterrenstelsel Centaurus A.

Met een totale belichtingsti jd van meer

dan vijftig uur is dit waarschijnl i jk de

langst belichte opname die ooit van dit

merkwaardige en spectaculaire object is

gemaakt. Bij de opname is gebruik

gemaakt van de Wide Field Imager van

de 2,2-meter MPG/ESO-telescoop van

de ESO-sterrenwacht op La Sil la, in

Chil i . Bron: ESO.

Editoriaal

Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF,

Flash en iPad bestand, is een non-profit product

van de Astro Event Group vzw uit Oostende en

heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimte-

vaart te promoten bij een zo breed mogelijk

publiek.

De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofd-

redacteur en grafisch vormgever), Hendrik De

Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en

Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrie-

ken worden onderhouden door Phil ip Corneil le,

Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der

Sluys, Fi l ip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om

ook een artikel te schrijven en / of rubriek te

onderhouden. Contacteer ons dan via redactie

@aegvzw.be.

De Astro Event Group vzw, noch enige andere

persoon die in zijn naam optreedt, is verant-

woordelijk voor het gebruik dat zou kunnen

worden gemaakt van de informatie in deze

digitale publicatie of voor eventuele fouten die

er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding

van de teksten, nog in zouden staan. Tevens

heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om

te voldoen aan de wetteli jke voorschriften inzake

auteursrechten en om contact op te nemen met

de rechthebbenden. Elke persoon die bena-

deeld meent te zijn en zijn rechten wil laten

gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Er is een samenwerkingsverband met diverse

websites. Deze digitale publicatie kan genieten

van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB

Iris. Dankzij de steun van de diverse auteurs,

de leden en natuurl i jk de diverse sponsoren

kunnen we deze digitale publicatie gratis

verspreiden.

Deze digitale publicatie is vol ledig ontworpen

met gratis open-source en / of freeware

software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader,

Ink-scape en Paint.net.

Informatief

Inhoudelijk

04 - Mars One - Brengt Nederland ons naar Mars ?

1 0 - Rubriek : Lancering in de kijker.

1 3 - StarNights 201 2.

1 4 - Serie : De zomerdriehoek van vroeger tot nu (1 /4).

1 6 - Rubriek : ESO.

1 8 - Energievoorziening in Europa kwetsbaar door . . .

1 9 - Rubriek : De boekbespreking.

22 - Reuzentelescoop voor Austral i en Zuid-Afrika.

24 - Rubriek : Observatoria wereldwijd.

28 - ArduSat: Your experiment in Space !

32 - Rubriek : Astrofoto van de maand.

34 - Rubriek : Amateur-astronoom in de kijker.

36 - Winnaars Nederlandse Sterrenkunde Olympiade.

37 - Rubriek : Lanceeroverzicht van de maand.

38 - Rubriek : ESA.

42 - Rubriek : Space History - Columbia STS-1 (deel 1 4).

49 - Venusovergang : To see or not to see . . .

52 - Rubriek : Woord van de maand.

55 - Op naar de schrikkelseconde.

56 - De Aarde zonder ons broeikasgas.

59 - Project : Kijkerbouw op school.

60 - Rubriek : Het AEG nieuws.

64 - Fotoreportage - Laatste vlucht van de Space Shuttle.

82 - We moeten terug naar de Maan.

85 - Nieuwe natuur- en sterrenkunde op school.

88 - Rubriek : Hemelkalender.

92 - Rubriek : Sasteria onder de sterrenhemel.

Kris Christiaens

Kris Christiaens

Mike Rosseel

MarcTrypsteen

Rodrigo Alvarez

Redactioneel

Redactioneel

Roel van der Heijden

Phil ip Corneil le

Kris Christiaens

Chris Hetlage

Phil ip Corneil le

Redactioneel

Kris Christiaens

ESA

Danny Van Hoecke

Sti jn Vanderheiden

Dirk Devlies

KSB

Marl ies ter voorde

Jean-Pierre Grootaerd

Redactioneel

Jacques van Oene

Erwin Louagie

Redactioneel

Marc van der Sluys

Fil ip Feys

Info - Philosophiae Natural is Principia

Mathematica is een werk van Isaac

Newton gepubliceerd op 5 jul i 1 687.

Bekend is dat Newton het werk van ruim

500 pagina's schreef tussen mei 1 684

en apri l 1 686 naar aanleiding van een

bezoek dat Edmond Halley aan hem

bracht. Het is echter zeer waarschijnl i jk

dat hi j zi jn ideen erover al eerder

ontwikkelde omdat hi j tegenover Halley

gewag maakte van zijn oplossing voor

het probleem van de banen van de

planeten en hij hem al in november

1 684 een zeer uitgewerkte versie van

die theorie kon toezenden. Volgens

ooggetuigen werkte hij bi jna dag en

nacht aan het boek. Het werk is een van

de invloedrijkste publicaties ooit versche-

nen in de exacte wetenschappen. Het

werk bestaat deze maand dus precies

325 jaar. Redenen genoeg om even bij

dit feit sti l te staan . . .

003

De Astro Event Group vzw, kortweg AEG, is een non-profit sterrenkundige vereniging voor

volwassenen uit Oostende die genteresseerd zijn in sterrenkunde, kl imatologie en / of ruimtevaart.

Iedereen met passie voor deze boeiende wetenschappeli jke takken is er van harte welkom. Van

absolute beginner tot ervaren amateursterrenkundige en dit voor een boeiende, leerri jke en vooral

gezell ige beleving van z'n hobby.

Ook wie niet in de ruime omgeving van Oostende woont heeft er baat bij om lid te worden. Want de

vereniging staat ook in voor een resem andere realisaties. Van de diverse boeiende websites,

tentoonstel l ingen, voordrachten, het jaarl i jkse prakti jkgerichte 'Starnights' evenement tot dit

uitvoerige maandblad. Kortom, steun onze vereniging en stort vandaag nog 1 5,00 euro (of meer)

op rekening nummer IBAN: BE84 9730 0675 3759 / BIC: ARSPBE22 met vermelding van "l idgeld"

alsook uw naam, adres en e-mail . Wij danken u alvast voor uw steun !

Foto - "Iedereen die dit ziet zal, net als

ik, als eerste reactie zeggen: Dat gaat

nooit lukken. Maar bekijk en beluister dit

voorstel eens goed. Wat hier wordt

voorgesteld kan wel!" Bron: Nobelpri js-

winnaar professor dr. Gerard 't Hooft.

Meer weten over dit thema ?

http: //mars-one.com/nl/

M

M

a

a

r

r

s

s

O

O

n

n

e

e -

B

B

r

r

e

e

n

n

g

g

t

t

N

N

e

e

d

d

e

e

r

r

l

l

a

a

n

n

d

d

o

o

n

n

s

s

n

n

a

a

a

a

r

r

M

M

a

a

r

r

s

s

?

?

KrisChristiaensHoofdartikel

004

006

Foto - Op 22 mei 201 2 werd de eerste

Dragon-capsule gelanceerd met als

bestemming het International Space

Station. Op 24 mei werd deze capsule

aan het ISS gekoppeld door Andr

Kuipers.


www.spacex.com

007

Foto - "De koppeling van Dragon is het

operationele hoogtepunt in mijn missie.

Maar het is ook een mij lpaal voor de

internationale ruimtevaart. Dit is de

eerste keer dat een commercieel ruimte-

vaartuig het ISS bereikt en aankoppelt.

Daarmee is in zekere zin een nieuw

ti jdperk begonnen." Andre Kuipers.


www.spacepage.be

Organiseert u, als vereniging, volks-

sterrenwacht of andere weten-

schappeli jke instantie, een publieke

voordracht of tentoonstel l ing rond

sterrenkunde en / of ruimtevaart ?

Laat het ons dan weten via . . .

[email protected]

009

Kortnieuws

De kern van ons Melkwegstelsel heeft in het

verleden twee smalle bundels van gamma-

stral ing de ruimte in geblazen, in tegenover-

gestelde richtingen. De twee 'jets' zi jn ontdekt

door de Amerikaanse ruimtetelescoop Fermi.

De ontdekking bevestigt het beeld dat het

superzware zwarte gat in de Melkwegkern

vroeger veel actiever is geweest. De

gammabundels zi jn gerelateerd aan de twee

kolossale 'bel len' van gammastral ing die in

201 0 door de Fermi-ruimtetelescoop zijn

ontdekt. Net als de twee bellen strekken ze zich

uit tot een afstand van ca. 27.000 lichtjaar

boven en onder het centrale vlak van het

Melkwegstelsel. Ze zijn echter aanzienl i jk

smaller, en l iggen ca. 1 5 graden geheld ten

opzichte van de loodli jn op het Melkwegvlak. In

beide gevallen wordt de gammastral ing veroor-

zaakt door de wisselwerking van zeer snel

bewegende elektronen met fotonen (l icht-

deeltjes). Terwij l de grote, brede gammabellen

het gevolg zi jn van een gestage interstel larie

'wind' die vanuit het Melkwegcentrum naar

buiten blaast, zi jn de smallere gammabundels

waarschijnl i jk het directe resultaat van

energieri jke processen in de directe omgeving

van het superzware zwarte gat. De scheve

stand kan dan veroorzaakt zi jn door de hell ing

van de roterende schijf van materie rond het

zwarte gat. Bron: NU / 01 -06-201 2.

Op basis van foto's en metingen van de

Europese ruimtesonde Rosetta zijn planeet-

onderzoekers erin geslaagd om de geologische

geschiedenis van de ca. 1 00 kilometer grote

planetode Lutetia letterl i jk en figuurl i jk in kaart

te brengen. Rosetta, die op weg is naar een

ontmoeting met komeet Churyumov-

Gerasimenko in 201 4, vloog op 1 0 jul i 201 0 op

een afstand van 31 70 kilometer langs de

planetode. Uit een eerste analyse van de

waarnemingen bleek al dat Lutetia een

ongewoon hoge dichtheid heeft en vermoe-

deli jk een overgebleven 'planetesimaal' is uit de

ontstaansperiode van het zonnestelsel. In 21

artikelen in een speciaal themanummer van het

ti jdschrift Planetary & Space Science wordt nu

de geologische geschiedenis van Lutetia

beschreven, zoals die is afgeleid uit onder

andere kratertel l ingen. Het pokdalige oppervlak

van de grote steenklomp vertoont een aantal

zeer verschil lende gebieden, die in leefti jd

uiteenlopen van ca. 3,5 mil jard jaar tot hooguit

een paar honderd mil joen jaar. De grootste

krater die op Lutetia is waargenomen, Massil ia

genoemd, heeft een middell i jn van 57 km, en is

vermoedeli jk heel lang geleden ontstaan door

de inslag van een ca. 7,5 km groot projectiel .

Van het noordeli jk halfrond van Lutetia, dat het

best bestudeerd is door Rosetta, is ook een

eenvoudige geologische kaart gemaakt.

Metingen met de spectrometers van Rosetta

laten zien dat de samenstel l ing van het

oppervlak niet past in de standaard-classificatie

van planetoden, wat ook doet vermoeden dat

Lutetia een afwijkende geologische geschie-

denis kent. Bron: NU / 01 -06-201 2.

De hoeveelheden methaangas (CH4) in de

dampkring van Mars hebben mogeli jk geen

biologische oorpsrong, maar zouden afkomstig

kunnen zijn uit meteorieten die op het

Marsoppervlak l iggen. Een team van geologen,

onder wie onderzoekers van het Utrechtse

Instituut voor Marien en Atmosferisch Onder-

zoek, trekt die conclusie deze week in een

artikel in Nature. De onderzoekers stelden

fragmenten van de Austral ische Murchison-

meteoriet bloot aan de hoeveelheid ultraviolet

l icht die het Marsoppervlak van de zon

ontvangt. Uit de experimenten bli jkt dat meteo-

rietmateriaal voldoende koolstofverbindingen

bevat om onder invloed van UV-bestral ing

methaangas te produceren. De metingen van

minieme hoeveelheden methaangas in de

Marsdampkring zijn overigens enigszins

omstreden; toekomstige ruimtesondes zullen er

hopeli jk uitsluitsel over kunnen geven. Maar als

er daadwerkeli jk geringe hoeveelheden

methaan in de dampkring van de rode planeet

voorkomen, wijst dat dus niet direct op het

bestaan van Marsbacterin, aldus de

onderzoekers. Bron: NU / 01 -06-201 2.

In Canada hebben wetenschappers een

landschap ontdekt dat wel heel sterk l i jkt op dat

van Jupiters maantje Europa. Het Canadese

landschap kan ons helpen in de zoektocht naar

buitenaards leven. Europa wordt door veel

wetenschappers gezien als de plek waar we op

korte termijn wel eens buitenaards leven

kunnen vinden. Op dit moment is echter nog

niet helemaal duidel i jk hoe een zoektocht naar

leven op Europa eruit zou moeten zien. Maar

een nieuwe ontdekking in een fjord in Canada

biedt hulp. Wetenschappers hebben er nameli jk

een landschap gevonden waar net als op

Europa veelvuldig i js en zwavel voorkomt. En

dat is bi jzonder: er zi jn maar weinig plekken op

aarde waar die twee (zwavel en ijs) naast

elkaar bestaan. De afgelopen ti jd hebben

onderzoekers in het i js en de zwavel in de fjord

gezocht naar sporen van leven. En met succes,

zo meldt het blad Astrobiology. De zwavel bl i jkt

een energiebron voor de bacterin te zijn. En in

de zwavel zi jn sporen van activiteit van

bacterin teruggevonden. We hebben ontdekt

dat het element zwavel morfologische,

mineralogische en biologische biosignaturen

van bacterile activiteit kan bevatten, legt

onderzoeker Damhnaut Gleeson uit. Er is heel

veel bewijs voor bacterile activiteit. En nu

weten we dus hoe we die tekenen van leven op

kunnen sporen. Daarmee is natuurl i jk nog niet

bewezen dat leven op Europa mogeli jk is. Maar

het onderzoek geeft ons wel handvatten om de

zoektocht naar leven op Europa alvast op

aarde te oefenen. Op basis van die oefeningen

kan dan well icht een missie naar Europa

worden uitgezet waarin er in het i js of in de

oceaan die zich mogeli jk onder dat i js bevindt,

naar leven wordt gezocht. Bron: C.

Kraaijvanger / 01 -06-201 2.

Meer up-to-date nieuws op

www.spacepage.be

Voordracht : V2's in Belgi door Gino van Lommel

Van september 1 944 tot eind maart 1 945 werd Belgi bestookt met V2 raketten, vooral Antwerpen

kreeg het zwaar te verduren. Meer dan 1 600 V2's werden afgevuurd vanaf mobiele

lanceerinstal laties in Duitsland en Nederland, maar niet al le tuigen bereikten hun doel. Na een

verhaal van mijn vader, dat zich afspeelde in de na-oorlogse Kempen, is mijn interesse in de V2 als

het ware gexplodeerd. Als l id van ASH-Polaris en fervente ruimtevaartl iefhebber was dit niet meer

dan logisch. En zo is het idee ontstaan om zoveel mogeli jk inslagzones en sporen te zoeken in

Belgi. Deze voordracht beschri jft de zoektocht door het internet, archieven, ooggetuigen en

(voorlopige) resultaten van dit stukje geschiedenis over de grootvader van de moderne

ruimtetuigen."

Datum: Vri jdag 7 september 201 2. 20.30 uur t/m 22.30 uur. Toegang: GRATIS.

Locatie: Openbare bibl iotheek Kris Lambert, Well ingtonstraat 7 te 8400 Oostende (B).

CC

h

h

i

i

n

n

e

e

s

s

e

e

b

b

e

e

m

m

a

a

n

n

d

d

e

e

m

m

i

i

s

s

s

s

i

i

e

e

n

n

a

a

a

a

r

r

r

r

u

u

i

i

m

m

t

t

e

e

l

l

a

a

b

b

o

o

KrisChristiaens

Rubriek

L

L

a

a

n

n

c

c

e

e

r

r

i

i

n

n

g

g

i

i

n

n

d

d

e

e

k

k

i

i

j

j

k

k

e

e

r

r

Info - Kris Christiaens is al sinds

jeugdige leefti jd gepassioneerd door

ruimtevaart. Door zijn gedrevenheid en

kennis over ruimtevaart werd hij enkele

jaren terug medebeheerder van de

populaire websites Spacepage en

Belgium In Space. Daarnaast schri jft

Kris Christiaens ook artikelen voor het

maandblad van de Vereniging Voor

Sterrenkunde en werd hij in 201 0

secretaris van de Astro Event Group

vzw.

01 0

Foto - Volgens Noord-Korea zou de

draagraket Unha-3 een waarnemings-

satel l iet in een baan rond de aarde

brengen. Met dat plan zou de 1 00ste

verjaardag van de als stichter van de

staat en "eeuwige president" vereerde

Kim I l Sung morgen gevierd worden. De

Verenigde Staten, Zuid-Korea en Japan

zagen in de lancering evenwel een

verborgen test van een intercontinentale

raket, die een kernkop kan dragen.

Bron: AFP.


www.spacepage.be

01 3

ArtikelMikeRosseel

S

S

t

t

a

a

r

r

N

N

i

i

g

g

h

h

t

t

s

s

2

2

0

0

1

1

2

2

Foto - Melkzuur is een stof die onder

andere bij verschil lende biologische

processen vri jkomt.

Het is dit zuur, dat verzuurde melk haar

zure smaak geeft en dat zich bij zware

inspanning door anaerobe afbraak van

suiker ophoopt in de spieren en daar

voor ti jdel i jke spierpi jn zorgt. In neutraal

en basisch mil ieu (pKa = 3,85), dus ook

in het l ichaam, dissocieert melkzuur tot

een negatief geladen lactaation en twee

positief geladen waterstofionen. De

verzuring is niet het gevolg van lactaat.

Lactaat is nameli jk een substraat dat

kan gebruikt worden om glucose te

vormen in de lever via de gluconeo-

genese. De verzuring in de spieren is

het gevolg van een ophoping van H-

atomen die niet meer gebufferd kunnen

worden door waterstofcarbonaat.


www.e-gezondheid.be

EE

e

e

n

n

a

a

s

s

t

t

e

e

r

r

i

i

s

s

m

m

e

e

d

d

o

o

o

o

r

r

d

d

e

e

b

b

r

r

i

i

l

l

v

v

a

a

n

n

m

m

y

y

t

t

h

h

e

e

e

e

n

n

w

w

e

e

t

t

e

e

n

n

s

s

c

c

h

h

a

a

p

p

(

(

1

1

/

/

3

3

)

)

MarcTrypsteen

Serie

01 4

Info - Marc Trypsteen is medestichter

van de Astro Event Group vzw en is

actief als 'science educator' binnen de

vereniging met bijzondere interesse in

astronomische spectroscopie en archeo-

astronomie. Sterrenkunde smaakbaar

maken voor groot en klein is zi jn leuze.

D

D

e

e

z

z

o

o

m

m

e

e

r

r

d

d

r

r

i

i

e

e

h

h

o

o

e

e

k

k

v

v

a

a

n

n

v

v

r

r

o

o

e

e

g

g

e

e

r

r

t

t

o

o

t

t

n

n

u

u

Foto - Zomerdriehoek bestaande uit de

sterren Deneb, Vega en Altair. Bron:

Stel larium.

01 5

Info - De data voor het Chilseok festival

voor de volgende jaren zijn:

23 augustus 201 2 (China)

24 augustus 201 2 (Japan)

1 3 augustus 201 3

2 augustus 201 4

20 augustus 201 5

9 augustus 201 6

28 augustus 201 7

1 7 augustus 201 8

7 augustus 201 9

25 augustus 2020.

EE

S

S

O

O

b

b

o

o

u

u

w

w

t

t

'

'

s

s

w

w

e

e

r

r

e

e

l

l

d

d

s

s

g

g

r

r

o

o

o

o

t

t

s

s

t

t

e

e

'

'

o

o

o

o

g

g

o

o

p

p

d

d

e

e

h

h

e

e

m

m

e

e

l

l

'

'

RodrigoAlvarezRubriek

E

E

u

u

r

r

o

o

p

p

e

e

a

a

n

n

S

S

o

o

u

u

t

t

h

h

e

e

r

r

n

n

O

O

b

b

s

s

e

e

r

r

v

v

a

a

t

t

o

o

r

r

y

y

Info - De Europese Zuidel i jke Sterren-

wacht is een Europese organisatie die

zich bezighoudt met astronomisch

onderzoek. Het hoofdkantoor is geves-

tigd in Garching, nabij Mnchen. De

ESO beheert twee sterrenwachten in

Chil i , een op La Sil la, ten oosten van La

Serena, de ander op Paranal, ten

zuiden van Antofagasta. Op Paranal

bevindt zich de Very Large Telescope

(VLT). Op dit moment wordt een derde

facil iteit gebouwd op de hoogvlakte van

Chajnantor, op 5000 m hoogte, in de

buurt van San Pedro de Atacama, waar

de Atacama Large Mil l imeter Array

(ALMA) zal verri jzen.

Contact - Rodrigo Alvarez, Koninkl i jk

Planetarium. E-mail: eson-belgium@eso.

org.

01 6

Foto - Een bolvormige sterrenhoop (of

bolhoop) is een bolvormige groep ster-

ren die rond een melkwegstelsel draait

(zoals een satel l iet). Bolhopen hangen

goed aaneen door zwaartekracht

vandaar hun typische bolvorm en zijn

zeer dicht (relatief gezien) in de buurt

van hun kern. Hierdoor komen sterren

soms heel dicht bi j elkaar. Enkele zeer

exotische stersoorten (blauwe achter-

bl i jvers, mil l iseconde-pulsars en lichte

rntgendubbelsterren (LMXB's)) komen

veel meer voor in bolvormige sterren-

hopen. Bolvormige sterrenhopen bestaan

meestal uit honderdduizenden oude

sterren, vergeli jkbaar met het centrum

van een spiraalstelsel, maar beperkt tot

een volume van slechts enkele kubieke

parsecs.


www.spacepage.be

EE

n

n

e

e

r

r

g

g

i

i

e

e

v

v

o

o

o

o

r

r

z

z

i

i

e

e

n

n

i

i

n

n

g

g

i

i

n

n

E

E

u

u

r

r

o

o

p

p

a

a

k

k

w

w

e

e

t

t

s

s

b

b

a

a

a

a

r

r

d

d

o

o

o

o

r

r

k

k

l

l

i

i

m

m

a

a

a

a

t

t

v

v

e

e

r

r

a

a

n

n

d

d

e

e

r

r

i

i

n

n

g

g

RedactioneelArtikel

Foto - Om 1 kilogram (= 1 l iter) water 1

graad Celsius te verwarmen is 1

ki localorie nodig. Dit is gel i jk aan 4,1 9

kilojoule energie. Dit maakt water erg

geschikt als koelvloeistof voor motoren

of het beheersen van andere processen.

Meestal wordt water gebruikt in een

systeem waar de warmte via een

warmte-wisselaar systeem wordt over-

gedragen aan het koelmedium (veelal

water). Er zi jn ook processen waar

water aan de reactie wordt toegevoegd

teneinde de temperatuur te beheersen.

Een goed voorbeeld is de koeltoren van

een elektriciteitscentrale. Daarin zet de

overtol l ige warmte water om in stoom.

Om 1 kilogram water om te zetten in

stoom is 2257,9 kJ nodig.


www.ipcc.ch

01 8

01 9

RubriekRedactioneel

D

D

e

e

b

b

o

o

e

e

k

k

b

b

e

e

s

s

p

p

r

r

e

e

k

k

i

i

n

n

g

g

Zin om een door ons aangeleverd

gloednieuw sterrenkundig en / of ruimte-

vaartgericht boek te lezen en kort te

bespreken ? Neem dan contact op met

de redactie via [email protected].

021

Kortnieuws

Iets eerder dan gepland hebben de twee

ruimtesondes Ebb en Flow, die samen het

Amerikaanse maanonderzoeksproject GRAIL

vormen (Gravity Recovery And Interior

Laboratory), hun primaire missie beindigd.

Vanaf 8 maart zi jn de twee ruimtesondes bijna

drie maanden continu in bedri jf geweest. Vanuit

een lage polaire omloopbaan, op ca. 37

kilometer boven het maanoppervlak, hebben ze

het zwaartekrachtsveld van de maan nauw-

keurig in kaart gebracht. De meetgegevens

leveren informatie op over de inwendige

opbouw en structuur van de maan. De GRAIL-

missie moest vr 4 juni zi jn beindigd, omdat

er die dag een (gedeeltel i jke) maansver-

duistering plaatsvindt, waardoor de instru-

menten van de ruimtesonde ti jdel i jk geen

zonne-energie kri jgen. Eind augustus wordt de

apparatuur echter weer aangezet: van 30

augustus tot 3 december voert GRAIL een

verlengde missie uit, waarbij de omloopbaan

nog verder omlaag wordt gebracht, tot een

gemiddelde hoogte van slechts 23 kilometer

boven het oppervlak. Bron : NU / 01 -06-201 2.

De Amerikaanse spionagedienst die

inl ichtingen met satel l ieten vergaart, heeft het

Amerikaanse ruimtevaartbureau NASA twee

machtige ruimtetelescopen geschonken, zo

heeft de krant Washington Post gemeld. De

telescopen zijn door priv-firma's gebouwd

voor het National Reconnaissance Office

(NRO), n van de zestien spionagediensten,

die met de regelmaat van een klok

gesofisticeerde spionagesatel l ieten lanceert.

De twee geschenken hebben minstens even

scherpe ogen als de in 1 990 gelanceerde

ruimtetelescoop Hubble en hebben een blikveld

dat honderd keer groter is dan de Amerikaans-

Europese kijker. De twee telescopen zijn nog

niet in de ruimte ingezet en bevinden zich nu in

een opslagplaats in Rochester in de staat New

York. Hun spiegel heeft een diameter van 2,4

meter. Enige, niet nader genoemde, delen zijn

omgebouwd vooraleer de kunstmanen aan de

NASA te schenken. Toch bevat het geschenk

wat vergif: de telescopen hebben geen

instrumentarium zoals camera's. De NASA

heeft ook geen geld om ze daadwerkeli jk in te

zetten en voor een wetenschappeli jke missie

ermee met al les erop en eraan. Als het

Congres geen bijkomende middelen geeft, kan

ten vroegste in 2024 een missie van n van

beide telescopen starten. Op de vraag waarom

het NRO zo genereus is, kwam van

woordvoerster Loretta DeSio het zuinige

antwoord: "ze (de satel l ieten) waren niet meer

te gebruiken voor het vergaderen van

inl ichtingen". Noch de NASA noch de NRO

wil len een foto geven, alhoewel de

geheimhouding rond de satel l ieten is

opgeheven. Mogeli jk zi jn het versies van de

KH-11 kunstmanen die de NRO vanaf 1 976

lanceerde. Bron: Belga / 08-06-201 2.

Een Amerikaans bedri jf wil vanaf de Noord-

Duitse luchthaven Nordholz toeristen naar de

ruimte vl iegen. Ruimtevaartbedri jf XCor

Aerospace heeft daarvoor een verzoek

ingediend, meldde de luchtverkeersleiding van

Bremen vri jdag. Vanaf 201 4 zouden dageli jks

vl iegtuigen met raketaandri jving de lucht in

moeten gaan. Op 1 00 kilometer hoogte zal het

toestel circa 30 minuten boven de aarde

zweven. De betrokken diensten wil len in

november de detai ls bespreken voor eventuele

goedkeuring. Duitsland heeft nu geen

startplaatsen voor ruimtevluchten. Bron: ANP /

08-06-201 2.

Ruimtevaartorganisatie NASA brengt op 1 3 juni

een ruimtetelescoop in een baan om de aarde.

Met deze telescoop wordt de komende twee

jaar gezocht naar moeil i jk waarneembare

objecten in de Melkweg en andere sterren-

stelsels. De raket waarmee de rntgen-

telescoop de ruimte ingaat, is naar een atol

tussen Hawa en Austral i gebracht. Een

speciaal transportvl iegtuig brengt de Pegasus

XL-raket in de lucht, waarna het projectiel wordt

losgelaten. Na enkele seconden ontbranden de

motoren en klimt de raket met de telescoop

richting de ruimte. De Nuclear Spectroscopic

Telescope Array, kortweg NuStar, gaat speuren

naar zwarte gaten in het centrum van sterren-

stelsels, overbl i jfselen van ontplofte sterren en

andere exotische hemell ichamen. Bron: Novum

/ 1 3-06-201 2.

Recente gegevens van de Amerikaanse

ruimtesonde Voyager 1 laten zien dat de

ruimteverkenner een gebied in de ruimte heeft

bereikt waar de aantal len deeltjes van buiten

ons zonnestelsel een duidel i jke sti jging laten

zien. Volgens NASA-wetenschappers kan dit

betekenen dat de 34 jaar oude ruimtesonde op

het punt staat om de interstel laire ruimte te

betreden. De grens tussen zonnestelsel en

interstel laire ruimte is niet scherp. De ligging

ervan wordt bepaald door de heliosfeer, de

invloedssfeer van de zon. Aan de rand van de

heliosfeer leggen de energieri jke deeltjes die

onze zon uitstoot het af tegen de druk van

deeltjes van buitenaf. Deze laatste zijn

afkomstig van supernova's (ontplofte sterren) in

ons Melkwegstelsel. Uit metingen van Voyager

1 bleek eerder al dat de intensiteit van deze

deeltjes tussen januari 2009 en januari 201 2

met ongeveer 25 procent is gestegen. De

afgelopen maand is daar nog eens negen

procent bi jgekomen. Die plotsel inge toename is

een aanwijzing dat de interstel laire ruimte in

zicht is. Maar voor de drempel daadwerkeli jk

wordt gepasseerd, moeten de aantal len

geladen deeltjes van de zon een fl inke daling

laten zien. Van dit laatste is nog geen sprake.

Bron: NU / 1 5-06-201 2.


www.spacepage.be







[email protected]

Voordracht : Opendeurdagen Urania

Op 7, 8 en 9 september 201 2 houdt Volkssterrenwacht Urania uit Hove haar jaarl i jkse open-

deurdagen. Het thema dit jaar is DE ZON. Via een tentoonstel l ing kan het grote publiek meer te

weten komen over de Zon. Verder kan men ook kennismaken met de werking van de sterrenwacht,

een blik achter de schermen werpen en verschil lende voordrachten en demonstraties volgen. Bij

helder weer kunnen de bezoekers door n van de telescopen in de ruimte kijken en kan er

ingeschreven worden voor de diverse sterrenkundige cursussen voor jong en oud. Verder worden

de nieuwe astroreizen voorgesteld en kan je een bezoekje brengen aan de waarnemingstoren,

weerstation, bibl iotheek, ki jkerbouwatel ier en onze astroshop. Voor een drankje en een hapje kan je

terecht in onze astrobar.

Datum: 7 t/m 9 september 201 2. Pri js: Onbekend.

Locatie: Jozef Mattheessensstraat 60, 2540 Hove (Belgi). www.urania.be.

RR

e

e

u

u

z

z

e

e

n

n

t

t

e

e

l

l

e

e

s

s

c

c

o

o

o

o

p

p

v

v

o

o

o

o

r

r

A

A

u

u

s

s

t

t

r

r

a

a

l

l

i

i

e

e

n

n

Z

Z

u

u

i

i

d

d

-

-

A

A

f

f

r

r

i

i

k

k

a

a

RoelvanderHeijdenArtikel

Foto - De Square Kilometre Array (SKA)

is een revolutionaire radiotelescoop met

duizenden ontvangers die met elkaar in

verbinding staan, verspreid over een

gebied zo groot als een continent. Het

totale ontvangstgebied van alle ont-

vangers samen is ongeveer n vier-

kante kilometer. Dit maakt de SKA de

grootste en gevoeligste radiotelescoop

die ooit gebouwd is.


www.skatelescope.org

022

023

Foto - Artistieke weergave van de

schotels van de Square Kilometre Array.

Hier in het centrum staan veel schotel

bi j elkaar, maar ze zullen worden ver-

sterkt door schotels tot op wel 1 500

kilometer afstand. Bron: SPDO / TDP /

DRAO / Swinburne Astronomy Produc-

tions.


www.skatelescope.org

MM

E

E

R

R

L

L

I

I

N

N

-

-

J

J

o

o

d

d

r

r

e

e

l

l

l

l

B

B

a

a

n

n

k

k

(

(

G

G

B

B

)

)

PhilipCorneilleMScFBIS

Rubriek

O

O

b

b

s

s

e

e

r

r

v

v

a

a

t

t

o

o

r

r

i

i

a

a

w

w

e

e

r

r

e

e

l

l

d

d

w

w

i

i

j

j

d

d

Phil ip Corneil le is AEG lid en Data

Management consultant met bijzondere

interesse voor sterrenkundige applica-

ties. Als Fellow of the British

Interplanetary Society schri jft hi j regel-

matig over onbemande ruimtevaart en

sterrenkunde voor internationale vak-

bladen.

024

Foto - De Mark I I antenne op Jodrel l

Bank is een ell iptische radio telescoop

van 38,1 m bij 25,4 m met een

brandpuntsafstand van 1 2,2 m. Bron:

Phil ip Corneil le.


www.jodrellbank.net

Foto - In 1 964 werd de Mark I I op

Jodrel l Bank in gebruik genomen. Anno

201 2 maakt deze antenne deel uit van

de MERLIN interferometer. Bron: Phil ip

Corneil le.

Foto - De auteur aan de ingang van het

VLBI controlegebouw van het Jodrel l

Bank observatorium in Cheshire North-

west England GB. Bron : Philip Corneille.


www.jodrellbank.net

026

AA

r

r

d

d

u

u

S

S

a

a

t

t

:

:

Y

Y

o

o

u

u

r

r

E

E

x

x

p

p

e

e

r

r

i

i

m

m

e

e

n

n

t

t

i

i

n

n

S

S

p

p

a

a

c

c

e

e

!

!

KrisChristiaens

Artikel

028

Foto - CubeSats zijn zeer kleine

satel l ietjes die de vorm van een kubus

hebben en exact 1 0 x 1 0 x 1 0

centimeter groot zi jn. Deze zogenaamde

picosatel l ieten wegen niet meer dan 1 ,3

kilogram en bestaan vaak uit onder-

delen die in de handel vri j te verkri jgen

zijn. De standaard van 1 0 x 1 0 x 1 0

centimeter wordt bi j CubeSats aange-

duid als 1 Unit (U). Aangezien drie 1

Unit CubeSats dezelfde afmetingen

hebben als n 3 Unit CubeSat is het

dus ook mogeli jk om een CubeSat te

ontwikkelen die bestaat uit meerdere

Units.

029

Foto - Dankzij de technologische ontwik-

kel ingen waarbij instrumenten steeds

kleiner en energiezuiniger worden kun-

nen kleine en vooral budgetvriendeli jke

satel l ieten ontwikkeld worden.


www.spacepage.be

031

Kortnieuws

Sterrenkundigen van de Arizona State

University hebben met behulp van de 6,5-meter

Magellan-telescoop op de Las Campanas-

sterrenwacht in Chil i het zwakste verre

sterrenstelsel ooit ontdekt. Het l ichtvlekje met

de aanduiding LAEJ095950.00+021 21 9.1 staat

zo ver weg dat het uitgezonden licht er bijna 1 3

mil jard jaar over heeft gedaan om de aarde te

bereiken. Sterrenkundigen zien het stelsel

daardoor zoals het er uitzag toen het heelal

pas 800 mil joen jaar oud was. Er zi jn eerder

enkele sterrenstelsels op deze grote afstand

ontdekt, maar het nieuw gevonden object is

veel zwakker, en is vermoedeli jk veel

representatiever voor de sterrenstelsels die in

dat vroege stadium van de evolutie van het

heelal bestonden. De nieuwe ontdekking wordt

beschreven in Astrophysical Journal Letters.

Bron: NU / 01 -06-201 2.

Hoewel de maan geen magnetisch veld heeft

zoals de aarde veroorzaakt hi j toch turbulentie

in de zonnewind, de stroom van elektrisch

geladen deeltjes die door de zon de ruimte in

wordt geblazen. Metingen van Amerikaanse,

Japanse, Chinese en Indiase maanverkenners

hebben daar in de loop van de afgelopen jaren

aanwijzingen voor gevonden. Tot op afstanden

van ca. tienduizend kilometer boven de

dagzijde van de maan bli jken verstoringen in de

zonnewind voor te komen, waaronder bundels

van negatief geladen elektronen en 'fonteinen'

van positief geladen ionen. Uit computer-

simulaties van onderzoekers van de

Universiteit van Californi in Berkeley en van

NASA's Goddard Space Flight Center bl i jkt nu

dat de invloed van de maan te verklaren valt

door plaatsel i jke elektrische en magnetische

eigenschappen van het maanoppervlak.

Sommige maangesteenten bevatten een kleine

hoeveelheid restmagnetisme, een overbl i jfsel

uit een ver verleden, toen de maan mogeli jk

wl een magnetisch veld had, en het

maanoppervlak raakt ook gelektrificeerd door

de inwerking van onder andere ultraviolette

stral ing van de zon. Bron : NU / 01 -06-201 2.

Met de Japanse 8,2-meter Subaru-telescoop

op Mauna Kea, Hawaii , is het verste sterren-

stelsel ooit ontdekt. Daarmee heeft Subaru zijn

eigen record van vorig jaar verbroken. Het

stelsel SXDF-NB1 006-2 staat zo ver weg dat

het opgevangen licht er 1 2,91 mil jard jaar over

heeft gedaan om de aarde te bereiken. Dat

betekent dat sterrenkundigen het stelsel zien

zoals het er 1 2,91 mil jard jaar geleden uitzag,

toen het heelal slechts ca. 750 mil joen jaar oud

was. De astronomen, die hun resultaat

binnenkort publiceren in The Astrophysical

Journal hebben ook aangetoond dat er in het

verre stelsel verhoudingsgewijs veel meer

neutraal waterstof (80%) voorkomt dan in het

huidige heelal. Dat betekent dat er inderdaad

wordt teruggekeken tot in het ti jdperk van de

reonisatie, toen de eerste sterren en

sterrenstelsels in het heelal de koude, donkere

wolken van neutraal waterstof opnieuw begon-

nen te verhitten en reoniseren. Later dit jaar

wordt op de Subaru-telescoop een nieuwe,

grotere camera genstal leerd (Hyper-Suprime-

Cam), met een veel groter beeldveld. Daarmee

zal de pri l le jeugd van het heelal nog

gedetai l leerder bestudeerd kunnen worden.

Bron: NU / 05-06-201 2.

Met de Amerikaanse rntgentelescoop

Chandra is een superzwaar zwart gat ontdekt

dat met hoge snelheid uit het centrum van een

sterrenstelsel wordt weggestoten. Het zwarte

gat is mil joenen malen zo zwaar als de zon,

maar vl iegt toch met een snelheid van 5 mil joen

kilometer per uur naar buiten - snel genoeg om

uiteindel i jk aan de zwaartekracht van het

sterrenstelsel te ontsnappen. Eerdere waar-

nemingen, onder andere met de Hubble Space

Telescope, l ieten al zien dat zich in het centrum

van het sterrenstelsel CID-42, op 4 mil jard

l ichtjaar afstand van de aarde, twee punt-

vormige bronnen van licht bevinden, die zich

met hoge snelheid van elkaar verwijderen. De

nieuwe Chandra-waarnemingen, die binnenkort

gepubliceerd worden in The Astrophysical

Journal , tonen nu aan dat n van de twee

ook een bron van rntgenstral ing is - zo goed

als zeker de stral ing van heet gas dat een

superzwaar zwart gat in wordt gezogen.

Hoewel er enkele alternatieve verklaringen voor

de waarnemingen bestaan, gaat het volgens de

onderzoekers waarschijnl i jk om een zwart gat

dat het resultaat is van de botsing en

versmelting van twee kleinere zwarte gaten, in

de kernen van twee botsende stelsels (het

andere object zou dan een zware cluster van

sterren zijn). Bi j die versmelting zijn krachtige

zwaartekrachtsgolven geproduceerd - rimpe-

l ingen in de ruimteti jd die voorspeld worden

door Einsteins relativiteitstheorie maar die nog

nooit direct zi jn waargenomen. Computer-

simulaties laten zien dat zulke zwaarte-

krachtsgolven in de ene richting sterker kunnen

zijn dan in de andere, waardoor het superzware

zwarte gat in n bepaalde richting kan worden

weggestoten. Als deze verklaring klopt, is het

volgens de astronomen heel goed mogeli jk dat

er veel superzware zwarte gaten onopgemerkt

door de intergalactische ruimte koersen. Omdat

die dan niet langer gas uit hun omgeving

slokken, zenden ze ook geen rntgenstral ing

uit en zijn ze dus echt onzichtbaar. Bron: NU /

05-06-201 2.

De recent gelanceerde NASA-rntgensatel l iet

NuSTAR heeft zi jn tien meter lange mast

uitgevouwen. Deze cruciale actie, die bijna een

half uur duurde, was nodig om de satel l iet

scherpe opnamen te kunnen laten maken van

rntgenstral ing uitzendende objecten in het

heelal, zoals zwarte gaten. NuSTAR werd

negen dagen geleden gelanceerd. Na het

uitvouwen van de mast worden de diverse

systemen van de satel l iet aan allerlei tests

onderworpen. Naar verwachting zul len over

een dag of vijf de eerste hemelopnamen

worden gemaakt. Bron: NU / 22-06-201 2.


www.spacepage.be







[email protected]

Voordracht : Het leven van een ster door Frank Deboosere

Sterren worden net als wij geboren en gaan uiteindel i jk dood. De levensloop van een ster hangt in

grote mate af van haar massa. Tijdens de astroclub van vanavond behandelt Frank de levensloop

van sterren, van hun geboorte door het samentrekken van gasnevels tot hun vaak spectaculaire

einde als supernova of planetaire nevel.

Bi j helder weer staan de telescopen na afloop van de voordracht uiteraard opgesteld. Vooral de

bijna volle Maan zal goed zichtbaar zijn, en in het begin van de avond ook nog de planeet

Saturnus.

Datum: Vri jdag 28 september 201 2 - 1 9.30 uur tot 22.00 uur. 6,00 euro.

Locatie: Volkssterrenwacht Mira, Abdijstraat 22, 1 850 Grimbergen (B). Info: www.mira.be.

ChrisHetlage

Rubriek

032

A

A

s

s

t

t

r

r

o

o

f

f

o

o

t

t

o

o

v

v

a

a

n

n

d

d

e

e

m

m

a

a

a

a

n

n

d

d

033

Info - Mars is vanaf de zon geteld de

vierde planeet van ons zonnestelsel, om

de zon draaiend in een baan tussen die

van de Aarde en Jupiter. De planeet is

kleiner dan de Aarde en met een

(maximale) magnitude van -2,9 minder

helder dan Venus en meestal minder

helder dan Jupiter. Mars wordt wel de

rode planeet genoemd maar is in

werkeli jkheid eerder okerkleurig. De

planeet is vernoemd naar de Romeinse

god van de oorlog.


www.spacepage.be

TT

w

w

a

a

n

n

B

B

e

e

k

k

k

k

e

e

r

r

s

s

PhilipCorneilleMScFBIS

Rubriek

Info - Amateurastronomie is een onder-

deel van de astronomie dat door

amateurs wordt beoefend. Hoewel de

meeste amateurastronomen hun hobby

uitvoeren voor hun plezier en om hun

persoonli jke kennis uit te breiden is

astronomie tevens n van de weinige

takken van wetenschap waar amateurs

een belangri jke bijdrage kunnen leveren

aan de wetenschappeli jke kennis over

het heelal, met name op het terrein van

veranderl i jke sterren, waarnemingen

van planetoden en sterbedekkingen

door de maan. Op deze terreinen

kunnen professionele astronomen niet

de ti jd en de middelen besteden waar

amateurs met bescheiden middelen en

mobil iteit juist wel veel nuttige waar-

nemingen kunnen doen. . .


www.spacepage.be

034

A

A

m

m

a

a

t

t

e

e

u

u

r

r

-

-

a

a

s

s

t

t

r

r

o

o

n

n

o

o

o

o

m

m

i

i

n

n

d

d

e

e

k

k

i

i

j

j

k

k

e

e

r

r

Foto - Twan bekkers in de kleine koepel

van de Halley sterrenwacht met 30cm

Epsilon Takahashi en 30cm Jones Bird

telescoop op de AstroTechnik CP1 80

montering. Bron: Twan Bekkers.


www.sterrenwachthalley.nl

WW

i

i

n

n

n

n

a

a

a

a

r

r

s

s

N

N

e

e

d

d

e

e

r

r

l

l

a

a

n

n

d

d

s

s

e

e

S

S

t

t

e

e

r

r

r

r

e

e

n

n

k

k

u

u

n

n

d

d

e

e

O

O

l

l

y

y

m

m

p

p

i

i

a

a

d

d

e

e

2

2

0

0

1

1

2

2

RedactioneelArtikel

Foto - De Nederlandse Sterrenkunde

Olympiade (NeSO) is een jaarl i jkse

wedstri jd tussen middelbare scholieren

en werd dit jaar georganiseerd door de

Leidse Sterrewacht van de Universiteit

Leiden.


www.strw.leidenuniv.nl

036

037

Rubriek

L

L

a

a

n

n

c

c

e

e

e

e

r

r

o

o

v

v

e

e

r

r

z

z

i

i

c

c

h

h

t

t

v

v

a

a

n

n

d

d

e

e

m

m

a

a

a

a

n

n

d

d

KrisChristiaens

Datum

01 -06-201 2

1 3-06-201 2

1 6-06-201 2

20-06-201 2

29-06-201 2

Uur (GMT)

05.23 uur

1 6.00 uur

1 0.37 uur

1 2.28 uur

1 5.1 5 uur

Raket

Zenit-3SL

Pegasus-XL

CZ-2F

Atlas-5 (401 )

Delta 4 Heavy

Lanceerbasis

Sea Launch

Kwajalein

Jiuquan

Cape Canaveral

Cape Canaveral

Vracht

Intelsat 1 9

NuStar (SMEX 11 )

Shenzhou-9

SDS-3 7 (USA236)

NROL-1 5 (USA 237)

Land

Internat.

USA

China

USA

USA

Gewicht

5.600 Kg

360 Kg

7.800 Kg

?

?

Doel

Communicatie

Ruimtetelescoop

Bemand

Mil . Com.

Spionage

Baan

GEO

LEO

LEO

GEO

GEO

Verklarende woordenlijst

GEO Geostationary Earth Orbit

LEO Low Earth Orbit

Mil . Com. Mil itaire Communicatiesatel l iet

Mislukte lancering

BB

e

e

l

l

g

g

i

i

s

s

c

c

h

h

i

i

n

n

s

s

t

t

r

r

u

u

m

m

e

e

n

n

t

t

n

n

e

e

e

e

m

m

t

t

V

V

e

e

n

n

u

u

s

s

o

o

v

v

e

e

r

r

g

g

a

a

n

n

g

g

v

v

a

a

n

n

u

u

i

i

t

t

d

d

e

e

r

r

u

u

i

i

m

m

t

t

e

e

w

w

a

a

a

a

r

r

Rubriek

E

E

u

u

r

r

o

o

p

p

e

e

a

a

n

n

S

S

p

p

a

a

c

c

e

e

A

A

g

g

e

e

n

n

c

c

y

y

Info - De Europese Ruimtevaart-organi-

satie ESA houdt zich in Europees

verband bezig met projecten op het

gebied van ruimtevaart, onderzoek van

de Aarde, ruimteonderzoek, ontwikkeling

van op satel l ietsystemen gebaseerde

techno-logien en de bevordering van

de Europese economie. Door bundeling

van financile en intel lectuele bronnen

is de ESA in staat projecten te

realiseren die voor afzonderl i jke

l idstaten onbereikbaar zijn. De ESA

werkt ook nauw samen met Europese

(DLR, NLR, CNES etc.) en interna-

tionale ruimtevaartorganisaties (waar-

onder de NASA, Japan Aerospace

Exploration Agency (JAXA) en de Indian

Space Research Organisation (ISRO)).

De ESA is onder andere verantwoor-

del i jk voor de ontwikkeling van de

Arianeraketten waarmee kunstmanen in

de ruimte worden gebracht. De ESA is

in 1 975 ontstaan uit de European Space

Research Organization (ESRO) en de

European Launcher Development

Organisation (ELDO). De ESRO leverde

aanvankeli jk raketten en satel l ieten voor

deelnemende landen en had haar

eerste lanceringen op 6 en 9 jul i 1 964.

038

SN

E

L

I

N

S

C

H

R

I

J

V

E

N

!

N

o

g

s

l

e

c

h

t

s

t

w

e

e

p

l

a

a

t

s

e

n

b

e

s

c

h

i

k

b

a

a

r

.

.

.

041

Kortnieuws

Het iSPEX-project, waarbij eigenaren van een

smartphone kunnen meehelpen met onderzoek

naar fi jn stof in de atmosfeer, is een van de drie

final isten van de Academische Jaarpri js 201 2.

De Nederlandse Onderzoekschool voor Astro-

nomie (NOVA), RIVM, de Universiteit Leiden,

het KNMI en SRON (Netherlands Institute for

Space Research) hebben het opzetstuk voor

de smartphone (iSPEX) ontwikkeld. Met de

iSPEX (Spectropolarimeter for Planetary

EXploration) kunnen eigenaren van een

smartphone in de toekomst meten hoeveel en

welke soort fi jn stof er in de atmosfeer zit. De

iSPEX is een opzetstukje dat voor de camera

van de mobiele telefoon geplaatst wordt en een

bijbehorende app. Het instrument maakt

gebruik van de krachtige eigenschappen van

een smartphone: de camera, internet-

verbinding, GPS en de rekenkracht. De

wetenschappers hebben een prototype ontwik-

keld maar het apparaat is nog niet op grote

schaal beschikbaar. Om een meting te

verrichten, plaatst de gebruiker de iSPEX, start

de app en richt de telefoon op een helder stuk

hemel. De gegevens kunnen automatisch

worden doorgegeven aan een centrale

database, die in de toekomst al le metingen

interpreteert. Het resultaat is een kaart die de

verdeling van fi jn stof over Nederland laat zien.

Fi jn stof bestaat uit zwevende deeltjes die

schadeli jk kunnen zijn voor de gezondheid. De

iSPEX maakt het mogeli jk om, nauwkeuriger

dan voorheen, onderscheid te maken tussen

verschil lende soorten fi jn stof in de lucht. Deze

gegevens kunnen gekoppeld worden aan

gezondheidsgegevens van mensen in een

gebied. Hierdoor wordt het mogeli jk om

gerichter onderzoek te doen naar de

gezondheidseffecten van verschil lende soorten

fi jn stof. Het RIVM speelt een belangri jke rol bi j

het interpreteren van de meetgegevens. De

metingen van iSPEX worden gerelateerd aan

metingen van het RIVM. Hiermee wordt zeker

gesteld dat de metingen van iSPEX kloppen.

Het verder ontwikkelen van de iSPEX kan

eigenaren van een smartphone in de toekomst

de mogeli jkheid geven om zelf te meten of er

schadeli jke fi jn stof in de lucht zit die zi j

inademen. Daarom kan de iSPEX in de

toekomst voor kwetsbare groepen, zoals

mensen met astma, een handig instrument zi jn

om te meten welk risico zij lopen. Met de

iSPEX kunnen ook spectrografische proefjes

worden gedaan. NOVA ontwikkelt daartoe een

lespakket voor het Voortgezet Onderwijs. De

winnaar van de Academische jaarpri js wordt op

woensdag 24 oktober bekend. Bron: AJP / 1 5-

06-201 2.

Met een lied voor het kl imaat wil len Nic

Balthazar en zestig van zijn bekende vrienden

de hele wereld attent maken op de klimaat-

verandering. Die song, 'Do it now', namen ze

dinsdag op in de Tootsstudio van de VRT, aan

de vooravond van de aardetop in Rio de

Janeiro. Bedoeling is dat op 22 en 23

september die song over heel Belgi te horen

is en dat de beelden daarvan vervolgens over

heel de wereld verspreid raken. In november is

er in Doha een klimaattop. 'Do it now' is een

song bewerkt door Stef Kamil Carlens van Zita

Swoon en dirigent Dirk Bross. Een zestigtal

BV's, onder wie Lady Linn, Lien Van de Kelder,

Johan Heldenbergh en Luc De Vos, zong de

song in, samen met het kinderkoor van de

Vlaamse Opera. "De politici moeten nu

handelen", aldus initiatiefnemer Nic Balthazar.

"Het dak van ons huis staat al in brand. Maar

als we nu in actie schieten, kunnen we het huis

nog redden." Eerder lanceerde Nic Balthazar

ook al The Big Ask en The Big Ask Again, met

hetzelfde doel: aandacht vragen voor de

klimaatverandering. "Voor The Big Ask

engageerden we 6.000 mensen, voor The Big

Ask Again waren dat er 1 2.000. Ik maak me

sterk dat we in september 24.000 mensen op

straat kunnen kri jgen. In meer dan 70 steden

en gemeenten zijn er acties geregistreerd."

Bron: Belga / 1 9-06-201 2.

In de Verenigde Staten sneuvelt het ene

warmterecord na het andere. Zo ging het

record voor de warmste maart en de warmste

lente al voor de bij l . Volgens de recentste

analyse van het nationale kl imaatagentschap

NOAA beleven de VS (zonder Hawa en

Alaska) hun warmste lente sinds de metingen

in 1 895 begonnen zijn. De vorige warmste

lente, die van 1 91 0, was gemiddeld 1 ,1 graad

Celsius kouder. Dit jaar was er een heuse

hittegolf in maart. Dat leidde tot de warmste

maart ooit. En daar bleef het niet bi j . Ook apri l

en mei waren uitzonderl i jk. Eerst kregen de

Amerikanen de op een na warmste apri l en

vervolgens de op twee na warmste mei te

verwerken. "Het is de eerste keer dat de drie

maanden van het lenteseizoen bij de tien

warmste hoorden sinds het begin van metingen

in 1 895", zegt de NOAA. De Amerikaanse lente

is dit jaar zo warm dat nog een ander record

sneuvelde: nooit eerder week een seizoen zo

sterk af van het twintigste-eeuwse gemiddelde.

De afwijking bedraagt voor deze lente maar

l iefst 2,9 graden. Op die manier is 201 2 aardig

op weg om het warmste jaar sinds het begin

van de metingen te worden. Bekijken we de

voorbije twaalf maanden als geheel dan zit de

temperatuur daar al 1 ,8 graad boven het

twintigste-eeuwse gemiddelde. Volgens de

NOAA speelt de kl imaatwijziging een belang-

ri jke rol in deze recordregen. "Studies laten

zien dat met de toename van broeikasgassen

in de atmosfeer ook de kans op extreme

warmte toeneemt", zegt de NOAA. Volgens de

Natural Resources Defense Council zal de

opwarming van de aarde deze eeuw aan meer

dan 1 50.000 Amerikanen het leven kosten. Dat

staat in een studie die de mil ieuorganisatie

vorige maand publiceerde. Vooral oudere

Amerikanen zouden door extreme hitte vaker te

maken kri jgen met hitte-uitputting, hitte-

beroerte, hart- en vaatziekten en nierziekten.

Die leiden nu al jaarl i jks tot honderden doden,

zegt de NDRC. Bron: IPS / 1 0-06-201 2.


www.spacepage.be







[email protected]

Evenement : Samenkomst VVS werkgroep astrofotografie

Op zaterdag 29 september wordt een bijeenkomst van de VVS werkgroep astrofotografie

georganiseerd in de Volkssterrenwacht Mira. Het programma is als volgt:

1 4.00 uur - Inleiding door de Werkgroepleider.

1 4.1 5 uur - Frank Vanderstraeten: "Ervaringen met mijn SBIG ST-2000XM camera".

1 5.00 uur - Phil ippe Mollet: "Vergeli jking van de Vixen Polarie met de StarTrack".

1 6.00 uur - Lieven Persoons: "De voorbereiding en de bouw van Propus, een sterrenwacht op afstand".

1 7.30 uur - Mogeli jkheid tot het tonen van eigen opnamen, aansluitend einde van de bijeenkomst.

Opgelet ! Dit programma kan eventueel nog aangepast worden. Meer info : www.vvs.be.

Datum: Zaterdag 29 september 201 2 - Deelname: GRATIS (voor VVS / volkssterenwacht leden).

Locatie: Volkssterrenwacht Mira, Abdijstraat 22 te 1 850 Grimbergen.

049

Artikel

StijnVanderheiden

V

V

e

e

n

n

u

u

s

s

o

o

v

v

e

e

r

r

g

g

a

a

n

n

g

g

:

:

T

T

o

o

s

s

e

e

e

e

o

o

r

r

n

n

o

o

t

t

t

t

o

o

s

s

e

e

e

e

.

.

.

.

.

.

Foto - Groepsfoto van Stijn Vanderheiden

en Dirk Devlies met op de achtergrond

de vuurtoren van de Cap Griz Nez.


www.spacepage.be

051

Kortnieuws

De Nederlandse Organisatie voor Wetenschap-

peli jk Onderzoek (NWO) heeft de NWO-

Spinozapremie, de hoogste onderscheiding in

de Nederlandse wetenschap, toegekend aan

microbioloog Mike Jetten, wiskundige Ieke

Moerdijk, antropoloog Annemarie Mol en

astronoom Xander Tielens. De laureaten

kri jgen elk 2,5 mil joen euro, vri j te besteden

aan onderzoek naar keuze. Xander Tielens

(1 953) is hoogleraar fysica en chemie van de

interstel laire ruimte aan de universiteit Leiden.

Tielens bestudeert de rol van grote moleculen,

met name PAKs (polycyclische aromatische

koolwaterstoffen), en interstel lair stof in het

universum. Hij was een van de eersten die het

belang van dergeli jke grote moleculen in de

ruimte onderkende. Tielens is voorts nauw

betrokken bij de ontwikkeling en het gebruik

van een aantal astronomische instrumenten,

waaronder de SOFIA-telescoop en de

Europese Herschel-satel l iet, die het door NWO-

instituut SRON gebouwde HIFI-instrument aan

boord heeft. HIFI is ontworpen om water en

andere moleculen op te sporen. Tielens is

project scientist van het HIFI-project. Xander

Tielens is sinds 2009 hoogleraar aan de

Universiteit Leiden. Hij promoveerde in 1 982

aan dezelfde universiteit. Daarna was hij

enkele jaren werkzaam bij de US National

Research Council . Vanaf 1 985 was hij

onderzoeker aan de University of California in

Berkeley. In 1 989 ging Tielens voor de eerste

keer aan de slag als senior onderzoeker bij het

Ames Research Center van NASA. Acht jaar

later keerde hij terug naar Nederland om

hoogleraar Astrofysica te worden in Groningen

en senior onderzoeker bij ruimteonderzoeks-

instituut SRON. In 2004 werd hij ful l time

hoogleraar. Twee jaar later werd Tielens

opnieuw senior onderzoeker bij Ames.

Daarnaast bleef hi j in Groningen aangesteld als

hoogleraar. Tielens is de meest geciteerde

Nederlandse astronoom. Hij ontving in 2009 de

prestigieuze ERC Advanced Grant. Vorige

maand werd hij gekozen tot l id van de

Koninkl i jke Nederlandse Akademie van

Wetenschappen (KNAW).

Het aantal bruine dwergen in de omgeving van

de zon is aanzienl i jk kleiner dan gedacht. Dat

bl i jkt uit waarnemingen van de Amerikaanse

WISE-satel l iet (Wide-field Infrared Survey

Explorer), die in 2009 werd gelanceerd en die

de gehele hemel op infrarode golflengten in

kaart heeft gebracht. Bruine dwergen zijn kleine

l ichtgewicht-'sterren' die te weinig massa

hebben om kernfusiereacties van waterstof in

hun inwendige op gang te brengen.

Sterrenkundigen gingen er alti jd van uit dat het

aantal bruine dwergen in het Melkwegstelsel

ongeveer even groot was als het aantal

'gewone' sterren. Uit de WISE-metingen bli jkt

echter dat het er in de omgeving van onze

eigen zon veel minder zi jn: ongeveer n

bruine dwerg op zes gewone sterren. WISE

ontdekte ongeveer tweehonderd bruine

dwergen, waarvan 1 3 zogeheten Y-dwergen -

extreem koele bruine dwergen met een

oppervlaktetemperatuur van hooguit enkele

tiental len graden. Via paral laxmetingen zijn van

al deze bruine dwergen nu de afstanden

bepaald. Het bl i jkt dat er 33 zijn die zich dichter

bij de zon bevinden dan 26 lichtjaar. In

datzelfde gebied komen ruim 200 gewone

sterren voor. De manier waarop bruine

dwergen ontstaan is nog steeds niet vol ledig

opogehelderd. De nieuwe WISE-resultaten

kunnen hopeli jk bi jdragen aan een beter begrip

van deze 'mislukte sterren'. Bron: NU / 09-06-

201 2.

Waarnemingen van de Marskraters Danielson

en Kalosca bieden ondersteuning voor de

theorie dat de rode planeet sterke klimaat-

schommelingen vertoont. De schommelingen

worden veroorzaakt door variaties in de stand

van zijn draaiingsas. De waarnemingen zijn

verricht door de Europese planeetverkenner

Mars Exrpess. Danielson (60 km in middell i jn)

en Kalosca (33 km) zijn twee dicht bi jeen

gelegen kraters in het gebied Arabia Terra.

Kalosca ligt hoger en is zo goed als zeker

jonger dan Danielson. Op de bodem van

Danielson zijn gelaagde afzettingsgesteenten

gevonden, en de door Mars Express

gefotografeerde patronen doen vermoeden dat

de gesteentelagen ontstaan zijn als gevolg van

sterke fluctuaties in het Marskl imaat - de

verschil lende sedimentlagen zijn dan in

verschil lende perioden ontstaan. Bron: NU / 09-

06-201 2.

De allereerste objecten in het heelal waren niet

al leen zeer talri jk, ze waren ook extreem

helder. Dat is de conclusie van onderzoekers

die metingen aan de kosmische infrarode

achtergrondstral ing hebben onderzocht,

verricht door de Amerikaanse Spitzer Space

Telescope. Deze infrarode achtergrondstral ing

werd in 2005 al door Spitzer waargenomen,

maar de ware aard ervan was lange ti jd

onduidel i jk. Nu zijn twee gebieden aan de

hemel gedurende meer dan vierhonderd uur

door de infraroodcamera's van Spitzer in het

oog gehouden, en een analyse van de

meetresultaten doet vermoeden dat de

infrarode achtergrondstral ing niet afkomstig is

van objecten in ons eigen Melkwegstelsel,

maar de allereerste stralende objecten in het

heelal. Of het daarbij om extreem zware sterren

ging of om zwarte gaten die materie uit hun

omgeving opslokten is niet met 1 00 procent

zekerheid bekend, maar de 'vlekkerigheid' in

het patroon van de infrarode achtergrond-

stral ing komt goed overeen met de verwach-

tingen voor de verdeling van de allereerste

stralende objecten in de geschiedenis van het

heelal. Die objecten zijn in de Spitzer-

waarnemingen niet afzonderl i jk te zien, maar

de infraroodruimtetelescoop ziet wel variaties in

de gezamenli jke zwakke 'gloed' van deze

objecten. Bron: NU / 09-06-201 2.


www.spacepage.be







[email protected]

Reis : 20-jarige vlucht Dirk Frimout door Euro Space Society

24 maart 201 2 - Burggraaf Dirk Frimout werd twintig jaar geleden onze eerste Belgische astronaut.

Van 24 maart tot 2 apri l 1 992 cirkelde hij als payload special ist aan boord van de shuttle missie

STS045 van de NASA met de Spaceshuttle ATLANTIS 1 43 maal om de aarde: iets meer dan 21 4

uren in de ruimte! Van 24 tot en met 28 september 201 2 nodigt hi j als voorzitter van de Euro Space

Society de ganse bemanning van de zending STS045 uit om in Belgi deel te nemen aan

conferenties en debatten over ruimteonderzoek in het kader van de Space Week 201 2. Dit

evenement zal plaats gri jpen in verschil lende wetenschappeli jke instituten en universiteiten en heeft

als doel jongeren te motiveren voor wetenschappeli jke en technische studies.

Datum: 24 t/m 28 september 201 2. Deelname : Onbekend.

Locatie: www.spaceweek201 2.com - www.eurospace.be. Op diverse locaties in het land !

EE

u

u

g

g

n

n

e

e

J

J

o

o

s

s

e

e

p

p

h

h

D

D

e

e

l

l

p

p

o

o

r

r

t

t

e

e

DirkDevliesRubriek

W

W

o

o

o

o

r

r

d

d

v

v

a

a

n

n

d

d

e

e

m

m

a

a

a

a

n

n

d

d

Info - Dirk Devlies is, naast l id van de

Astro Event Group vzw, ook actief in de

Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij

zetelt in de raad van bestuur. Zowat elk

vri j moment steekt hi j in z'n zelfgemaakt

sterrenkundig en ruimtevaartgericht woor-

denboek. Een buitengewoon omvangri jk

werk dat al enkele duizenden pagina's

telt.

052

Foto - De officile grenzen van de

sterrenbeelden werden in 1 930 vastge-

legd, op vraag van de International

Astronomical Union, door Eugne

Delporte. Op de tekening hiernaast ziet

men een deel van de noordeli jke hemel

inclusief de sterrenbeelden Cassiopeia

en Andromeda. De grenzen van de

sterrenbeelden volgen de li jnen van de

rechte kl imming en declinatie. En

hebben hierdoor rechte vormen.


www.spacepage.be

Foto - Groepsfoto van de eerste

algemene bijeenkomst van de IAU in

1 922 te Rome. Bron: Jet Katgert.


www.astro.oma.be

054

055

Artikel

KSB

O

O

p

p

n

n

a

a

a

a

r

r

d

d

e

e

s

s

c

c

h

h

r

r

i

i

k

k

k

k

e

e

l

l

s

s

e

e

c

c

o

o

n

n

d

d

e

e

.

.

.

.

.

.

Info - Ti jd kan na hoogte, breedte en

lengte gezien worden als de vierde

dimensie. Van een gebeurtenis kan

gezegd worden dat deze na een andere

gebeurtenis plaatsvindt. Een gebeur-

tenis vindt plaats op een ti jdstip of

moment. De ti jd wordt wel gezien als

een opeenvolging van ti jdstippen.

Daarnaast kan bepaald worden hoe

lang een gebeurtenis na een andere

plaatsvindt. Het betreft dan de ti jdsduur

tussen twee ti jdstippen. Tijd is het begrip

waarmee deze volgorde en duur worden

beschreven.


www.spacepage.be

DD

e

e

A

A

a

a

r

r

d

d

e

e

z

z

o

o

n

n

d

d

e

e

r

r

o

o

n

n

s

s

b

b

r

r

o

o

e

e

i

i

k

k

a

a

s

s

g

g

a

a

s

s

MarliesterVoordeArtikel

056

Info - Broeikasgassen zijn gassen die

door hun aardopwarmingsvermogen in

de atmosfeer bijdragen aan het

verhogen en in stand houden van de

evenwichtstemperatuur van de Aarde.

Dit verschijnsel noemt men het broei-

kaseffect. Het is door de Engelse fysicus

John Tyndall in 1 861 op grond van

spectroscopische meetresultaten en

door de Zweedse fysisch chemicus

Svante Arrhenius in 1 896 op theore-

tische grond voorgesteld. Zonder broei-

kasgassen zou de gemiddelde tempe-

ratuur op Aarde tot enkele tiental len

graden Celsius onder nul dalen. Te veel

broeikasgassen in de atmosfeer kunnen

mogeli jk een probleem voor de mens

worden omdat het kl imaat dan in grote

delen van Aarde voor de mens

onleefbaar zou kunnen worden.


www.ipcc.ch

057

Foto - De bronnen van broeikasgassen

zijn natuurl i jke en door de mens veroor-

zaakte uitstoot. Van door de mens

veroorzaakte uitstoot is landbouw en

veeteelt de grootste (1 8%) gevolgd door

transport (1 3%) Een natuurl i jke bron van

CO2 zijn vulkanen. Een biologische

bron van methaan zijn anaerobe bacte-

rin in moerassen. De concentraties en

de uitstoot van broeikasgassen worden

wereldwijd gemeten en bijgehouden

door meetstations.


www.ipcc.ch

Foto - De zeespiegelsti jging is actueel

geworden door het broeikaseffect en

klimaatverandering. Wetenschappers

die zich daar mee bezighouden schatten

in dat de zeespiegel tot 1 m gestegen

zal zi jn in 21 00 en daarna in het zelfde

tempo zal doorgaan. Dat kan/zal er toe

leiden dat delen van Nederland

ontoegankeli jk worden, omdat het te

duur wordt de zeewering in stand te

houden. Ten zuidoosten van de li jn

Breda - Amersfoort - Assen is er weinig

gevaar, omdat dat deel duidel i jk hoger

l igt. Voor armere gebieden is het gevaar

nog groter dan voor Nederland, omdat

er weinig middelen zijn om de zee

buiten te houden. Veel menseli jke

activiteiten spelen zich af aan de kust en

op land dat op zeeniveau ligt. Laag

gelegen eilandgroepen als Tuvalu

kunnen eventueel onder de zeespiegel

verdwijnen.


www.ipcc.ch

058

059

Artikel

Jean-PierreGrootaerd

K

K

i

i

j

j

k

k

e

e

r

r

b

b

o

o

u

u

w

w

o

o

p

p

s

s

c

c

h

h

o

o

o

o

l

l

Foto - De leerl ingen van het VTI te

Diksmuide bouwden deze twee indruk-

wekkende telescopen als eindwerk.

Links ziet u een student aan de optische

meetbank: Ronchi en faucault.


www.kijkerbouw.be/index.php/blog

HH

e

e

t

t

A

A

s

s

t

t

r

r

o

o

E

E

v

v

e

e

n

n

t

t

G

G

r

r

o

o

u

u

p

p

v

v

z

z

w

w

n

n

i

i

e

e

u

u

w

w

s

s

Rubriek

060

Wilt u meer te weten komen over onze

boeiende vereniging ? Raadpleeg dan

onze website waar u ook, in beknopte

vorm, alle informatie kan terugvinden in

onze downloadbare PDF kleurenfolder.


www.aegvzw.be

Foto - Vroeger stonden we met ' De

nachten ' elk jaar ti jdens de laatste twee

maandagen van jul i en eerste twee

maandagen van augustus op de zeedijk

van Oostende samen met het publiek te

kijken naar de ondergaande zon en de

daarop volgende sterrenpracht. Een

eenvoudig concept dat helaas, na elf

jaar, een sti l le dood stierf doordat het

weer al te vaak parten speelde en we

deze activiteit vaak dienden af te lassen.

Tot grote ergernis van de bezoekers die

vaak speciaal hiervoor naar Oostende

afzakten. . .

061

www.vormingplusow.be

Info - In deze rubriek kan u een selectie

van onze uitgebreide activiteitenkalen-

der terugvinden. De gehele kalender,

die steeds loopt tot op het einde van het

jaar, kan u terugvinden op onze wel-

bekende website . . .

063

Kortnieuws

In de ij le, hete dampkring komen grote lussen

voor van elektrsich geladen gas dat langs

gebogen magnetische veldl i jnen beweegt. De

meeste van die lussen zijn heet, breed en

reiken tot grote hoogte boven het zonsop-

pervlak. Met behulp van de Amerikaanse

zonnesatel l iet Solar Dynamics Observatory en

met de New Solar Telescope van het Big Bear

Observatory in Calfironi zi jn nu echter ook

heel smalle magnetische lussen ontdekt, met

een middell i jn van niet meer dan ca. 1 00

kilometer. De ultra-dunne lussen zijn bovendien

tien keer zo koel, en bevinden zich op veel

geringere hoogte. Ze li jken te ontspringen op

de grensvlakken van granules - korrelachtige

structuren op het zonsoppervlak waar heet gas

uit het inwendige omhoog borrelt. Aan de

randen van de granules raken magnetische

veldl i jnen geconcentreerd, en kunnen de ultra-

dunne magnetische lussen geproduceerd

worden. Volgens de onderzoekers, die hun

resultaten gepubliceerd hebben in The

Astrophysical Journal , dragen de ultra-dunne

lussen mogeli jk bi j aan de sterke verhitting van

de corona van de zon.

Duitse astronomen hebben de afstand tot een

onzichtbaar sterrenstelsel weten te bepalen.

Dat schri jven zij woensdag in het toonaan-

gevende wetenschappeli jk blad Nature. Het

sterrenstelsel werd in 1 998 ontdekt door meting

van zogenoemde submil l imeterstral ing, veroor-

zaakt door koud sterrenstof in melkwegstelsels.

Andere metingen, bi jvoorbeeld van licht, l ieten

echter niets zien. Sindsdien kostte het

berekenen van de afstand tot het sterrenstelsel

wetenschappers heel wat hoofdbrekens. Met

een nieuw meetinstrument slaagden de

onderzoekers er echter in zwakke signalen te

ontdekken, veroorzaakt door chemische stoffen

die zich anders gedragen dan stoffen in hun

omgeving. Zo konden ze de afstand bepalen

op 1 2,5 mil jard l ichtjaar. Een lichtjaar telt 9,46

bil joen kilometers. Bron: ANP / 1 3-06-201 2.

Wetenschappers hebben een nieuwe manier

ontdekt om sporen te detecteren van de eerste

sterren in het heelal. Tot voor kort werd deze

detectie voor onmogeli jk gehouden, maar

recente computersimulaties bieden nieuwe

hoop (Nature, 21 juni). Volgens de huidige

inzichten is het heelal ontstaan uit een oerknal

die ongeveer 1 3,7 mil jard jaar geleden

plaatsvond. Kort daarna was de ruimte min of

meer geli jkmatig gevuld met heet gas, waaruit

ruwweg honderd mil joen jaar later de eerste

sterren ontstonden. Het precieze moment

waarop deze eerste sterren geboren werden,

laat zich moeil i jk vaststel len, omdat hun

zwakke stral ing wordt gemaskeerd door de

voorgrondstral ing van ons eigen Melkweg-

stelsel en nabije buurstelsels. Rechtstreekse

waarneming van die sterren is dus niet

mogeli jk. De nieuwe computersimulaties laten

echter zien dat de eerste stergeneraties een

soort vingerafdrukken van radiostral ing aan de

hemel kunnen hebben achtergelaten die wel

eens duidel i jker zouden kunnen zijn dan

verwacht. De eerste sterren ontstonden toen

gaswolken samenklonterden - niet al leen ten

gevolge van hun eigen zwaartekracht, maar

ook door die van de zogeheten donkere

materie, een onwaarneembare substantie die

tachtig procent van de materie in het heelal

voor haar rekening neemt. Donkere materie is

bi jna letterl i jk ongri jpbaar, wat onder meer

inhoudt dat er vri jwel geen interacties

plaatsvinden tussen donkeremateriedeeltjes en

lichtdeeltjes. Omdat botsingen met l ichtdeeltjes

wl bi jdragen aan de snelheden van normale

materiedeeltjes, ontstond er al vroeg in de

kosmische geschiedenis een snelheidsverschil

tussen beide soorten materiedeeltjes. En

daardoor klonterde het hete gas in het heelal

waarschijnl i jk minder snel en op minder

plaatsen tot sterren samen dan tot nu toe werd

gedacht. Rekening houdend met dit effect,

laten de computersimulaties zien dat de stral ing

van de eerste sterren hierdoor een

waarneembaar patroon zou moeten vertonen,

dat waarneembaar zou kunnen zijn met de

komende generatie van radiotelescopen. Bron:

NU / 20-06-201 2.

Een internationaal onderzoeksteam heeft een

nieuwe aanwijzing gevonden dat een

ecologische ramp die zich ongeveer 1 3.000

jaar geleden heeft voltrokken een kosmische

oorzaak had. In sedimentair gesteente in twee

Amerikaanse staten en Syri is glasachtig

materiaal uit die ti jd aangetroffen, dat bi j een

temperatuur van ongeveer 2000 graden

gevormd moet zi jn. Het materiaal is vri jwel

zeker ontstaan bij de inslag van een (fors)

object uit de ruimte. Een ander team heeft

zulke glasachtige afzettingen ook in het Zuid-

Amerikaanse land Venezuela gevonden. Het

grote verspreidingsgebied wijst er volgens de

onderzoekers op dat er binnen korte ti jd

verscheidene grote inslagen zijn geweest,

veroorzaakt door brokstukken van n en

dezelfde planetode of komeet. De inslagen

zouden de oorzaak kunnen zijn geweest van

de duizend jaar durende periode van lagere

temperaturen die met name het noordeli jk

halfrond van onze planeet abrupt trof. Maar die

interpretatie is omstreden: veel wetenschap-

pers zoeken de oorzaak bij het sti lval len van de

warme golfstroom in het noordeli jke deel van

de Atlantische Oceaan.

meer up-to-date nieuws op

www.spacepage.be







[email protected]

Reis : Vallende sterren en dolfijnen door Volkssterrenwacht Urania

De vele vallende sterren die ieder jaar aanvang augustus weer verschijnen zijn genoegzaam

bekend. Maar deze keer stel len we een unieke formule voor om van dit mooie natuurverschijnsel te

genieten. We trekken naar het zuiden van Egypte, gaan daar aan boord van het mooie jacht

Nooraya en varen een heel stuk de Rode Zee in. Daar vinden we een oase van rust in het koraalrif

Sataaya. De dagen worden gevuld met relaxen, snorkelen in het prachtige rif en bovenal met

zwemmen met dolfi jnen in hun natuurl i jke omgeving. Iedere avond kijken we van op het bovendek

naar de prachtige sterrenhemel en genieten we van de Perseden meteoorzwerm. Urania's

begeleider Werner Hamelinck maakt iedereen wegwijs aan de sterrenhemel en vertelt verhalen

over de sterren en sterrenbeelden.

Datum: Maandag 6 t/m maandag 1 3 augustus.

Locatie: Volkssterrenwacht Urania - J. Mattheessensstraat 60 te 2540 Hove. Toegang : 1 .490 euro.

De laatste 'vlucht' van de Space Shuttle

Fotoreportage

Foto - 1 3 apri l 201 2. De laaste dag

van de Space Shuttle Discovery in

het VAB op KSC. Ook de laatste

dag dat bezoekers van KSC die de

NASA "Up Close" tour geboekt

hebben een kijkje konden nemen in

het VAB on Discovery daar te zien

staan. Bron: J.E. van Oene.


www.nasa.gov

Foto - In de vroege morgen van 1 4

apri l 201 2 gaat de Space Shuttle

Discovery op weg van het VAB naar

de SLF (Shuttle Landing Facil l i ty)

om daar op een NASA Boeing 747

gezet te worden. Bron: J.E. van

Oene.


www.nasa.gov

Foto - Het neuswiel van de Space

Shuttle is al van de grond. Van-

wege de te harde wind werd het

verder omhoog takelen van de

Discovery met 24 uur uitgesteld.

Bron: J.E. van Oene.


www.nasa.gov

Foto - Space Shuttle Discovery

hangt in de takels, klaar om om-

hoog getakeld te worden. Zondag

morgen 1 5 apri l 201 2. Na 24 uur

uitstel vanwege de te harde wind

wordt de Space Shuttle Discovery

omhoog getakeld. Bron: J.E. van

Oene.


www.nasa.gov

Foto - Langzaam rijdt de NASA

Boeing 747 onder de Space Shuttle

Discovery. Medewerkers van NASA

en USA (United Space All iance)

zi jn bezig met het vastmaken van

de Space Shuttle Discovery aan de

Boeing 747. Bron: J.E. van Oene.


www.nasa.gov

Foto - De STS-1 33 bemanning, de

laatste astronauten die met de

Discovery een ruimtevlucht maak-

ten (begin 2011 ) kwamen de

Discovery ook uitzwaien.

Op maandag morgen 1 6 apri l 201 2

staan medewerkers van de pers

klaar op de SLF om het weg rol len

van de Boeing 747 met de Space

Shuttle Discovery uit de MDD te

verslaan voor de diverse media.

Een van hen was de verslaggever

van Guidestar die deze foto

reportage voor u heeft gemaakt.



www.nasa.gov

Foto - Dinsdag morgen 1 7 apri l

201 2. De NASA Boeing 747 met

daarop de Space Shuttle Discovery

staan start klaar op de SLF. De

laaste reis van de Discovery staat

op het punt van beginnen. Deze

foto is gemaakt vanaf hetdak van

het VAB op KSC. De laatste

"vlucht" van de Space Shuttle

Discvery is begonnen. Op weg

naar Washington DC, een korte

reis die nog geen vier uur duurde.



www.nasa.gov

Foto - Space Shuttle Discovery

"vl iegt" over het visitors complex

van NASA KSC gezien vanaf het

dak van het VAB. Bron: J.E. van

Oene.


www.nasa.gov

Info - Jacques van Oene uit

Houten (Nederland) is freelance

ruimtevaart fotograaf en schri jver.

Sinds eind jaren '90 bezoekt

Jacques ruimtevaart events in

Nederland, Europa en Amerika (zo

bezocht Jacques o.a. Palmdale, de

geborteplaats van de Space

Shuttle, en op KSC zag hij STS-

1 26, 1 25, 1 30 en 1 33 vertrekken

alsmede twee Atlas-5 raketten) en

verschijnt zi jn

guidestar 07-2012b

Documents