Hoofdsponsor

AkerslootBakkumBergenBeverwijkCastricumDe WoudeEgmondHeemskerkHeilooLimmenSchoorlUitgeestWijk aan Zee

za8 9septemberzo 2012

Groen van toen

Reg

io K

enne

mer

land

Inleiding

Het landelijke thema voor Open Monumentendag is dit jaar “Groen van Toen”. Dit thema biedt vele mogelijkheden om er op een leuke manier invulling aan te geven. “Groen van Toen” inspireert in elk geval vele monumenteneigenaren binnen het samenwerkingsver-band van de gemeenten Bergen, Beverwijk, Castricum, Heemskerk Heiloo en Uitgeest om u op zaterdag, 8 september en/of zondag, 9 september 2012 een aantrekkelijk pro-gramma aan te bieden. U hebt een diversiteit aan keuzemogelijkheden voor wat betreft de door u te bezoeken panden en overige objecten die voor bezichtiging zijn openge-steld. Ook krijgt u bij diverse opengestelde panden en overige objecten nog iets extra’s aangeboden.

Het Regionaal Comité Open Monumentendag Noord-Kennemerland heeft ook dit jaar weer in gezamenlijke inspanning (voor de 19e keer!) deze brochure voor u samengesteld. De brochure wordt u aangeboden door de deelnemende gemeenten Bergen, Beverwijk, Castricum, Heemskerk, Heiloo en Uitgeest. Dit jaar voor het eerst is de brochure ook beschikbaar voor alle hierin geïnteresseerden binnen de gemeente Alkmaar. Overigens zorgt de gemeente Alkmaar zelf jaarlijks ook voor de uitgifte van een brochure in het kader van Open Monumentendag. Deze brochure is tijdens het weekend van Open Monumen-tendag onder meer verkrijgbaar in de Grote Kerk.

In de brochure vindt u per gemeente een overzicht van alle monumenten die tijdens het weekend van Open Monumentendag voor bezichtiging zijn opengesteld. Per monument staan de dag van opening en de openingstijden vermeld. In het bijzonder wordt uw aan-dacht gevraagd voor de fraaie vormgeving van de brochure. Veel dank hiervoor is ver-schuldigd aan de grafische verzorger van deze brochure. Het zal ons in elk geval niet verbazen als u deze brochure na afloop van het weekend van Open Monumentendag 2012 in uw archief wilt bewaren om hierin later nog eens terug te bladeren

Druk: Loodswerk, Landsmeer

Grafische Verzorging: Arie van Dongen, Beverwijk

Tekstbewerking: Harry Venema, gemeente Castricum

Weekend 8 en 9 september 2012

Met dank aan:Historisch Genootschap Midden-KennemerlandHistorische Kring HeemskerkVereniging Oud HeilooStichting Regionale Archeologie Baduhenna

Stichting Werkgroep Oud-CastricumStichting Oud LimmenHistorische Vereniging Oud-AkerslootHistorische Vereniging Oud-UitgeestBeeldbank Noord-Holland

GROEN VAN TOEN

Heel markant in Noord-Kennemerland is de afwisseling van strandwallen en strandvlaktes. De dorpen liggen allemaal op de strandwallen, die door hun hoge droge zandgronden een comfor-tabele woonomgeving boden. De lager gelegen delen van het gebied, -de strandvlaktes tussen de strandwallen -, waren moerassig en werden van oudsher gebruikt als weiland en soms ook als bollenland. Hier werd van oudsher nauwelijks gewoond. De veenpolders aan de oostkant van Noord-Kennemerland werden alleen als grasland gebruikt. Kortom, in Noord-Kennemerland, zijn zowel de strandwallen als de strandvlaktes zowel door hun ouderdom als door hun groene uit-straling mooi te plaatsen in het kader “Groen van Toen”.

Het groen in onze regio is, evenals de tweedeling in het landschap, ook tweeledig. Enerzijds op de beboste strandwal het verticale groen (de bomen) en anderzijds in de ruime open strandvlakte, het meer horizontale groen van de mooie weilanden in de strandvlakte. Op de specifieke kenmerken van deze twee elementen wordt in dit inleidend verhaal ingegaan. Enerzijds om het landschap beter te begrijpen en te “leren lezen”. Anderzijds wordt u daarmee op de mooie, historische en groene karakteristiek van deze elementen gewezen.

De strandwallenDe noord-zuid gelegen strandwallen lopen vrijwel parallel aan de kust. De oudste strandwal is die waarop Akersloot, Uitgeest, Heemskerk en Beverwijk tegenwoordig liggen; hij is 5000 jaar gele-den gevormd door het opwerpen van zand door de zee. Duizend jaar later werd de tweede, bredere strandwal gevormd, namelijk die waarop Alkmaar, Heiloo en Limmen kwamen te liggen; vervol-gens weer duizend jaar later ontstond de strandwal waarop Bergen, Egmond en Bakkum ontstonden en die rond het jaar 1200 werd over-stoven met jong duinzand.Opmerkelijk is dat het dorp Castricum niet op een strandwal is ont-staan; hieraan dankt het dorp zijn grote hoeveelheid interessante landschappelijke kwaliteiten, die vooral in de strandvlakten liggen.

Kenmerkend voor de strandwallen zijn de volgende kenmerken:• het noord-zuid lopende wegenpatroon, begeleid door groen-

structuren zoals • de haaks op de wegen lopende verkavelingrichting, (dus oost-

west), van oorsprong begeleid met houtwallen (en soms) greppels• de dorpen die ontstonden rond een hoger gelegen kerkje op een

terp, veelal met begraafplaatsje en grote bomen rondom• de versterkte huizen, buitenhuizen en boerderijen, die gelegen

zijn op de overgangen van strandwal en strandvlakte, vaak als clusters bebouwing welke met groen zijn omgeven

Noord-Kennemerland circa 1350, alle dorpen liggen op de strandwal-len, in het westen door duinzand overstoven.

Het bijbehorende noord-zuidlopende wegenpatroon In het midden, op het hoogste punt van de strandwallen, loopt van oorsprong één historisch hoofd-weg; in de meeste gevallen wordt deze de Herenweg genoemd, maar soms ook wel de Hogeweg, de Hooge geest of de Middenweg genoemd. Deze hoofdweg was vaak van hagen voorzien (in Akersloot en op Zanegeest de ligusterhagen, in Heiloo de meidoornhagen). Langs de randen van de strandwallen ontstonden ook wegen; in de volksmond kregen die een logi-sche naam, zoals bijvoorbeeld de Westerweg (de westelijke begrenzing van de strandwal), of de Ooster(zij)weg, de oostelijke begrenzing van de strandwal. Op een aantal plekken werden binnendorpse kleine, dwarswegen aangelegd, maar het hoofdpa-troon van noord-zuidlopende wegen is nog steeds zichtbaar. In de lege strandvlaktes werden de wegen altijd op dijkjes gelegd (de Zanddijk, de Limmerdijk, de Nesdijk, de Koogdijk, Kerkedijk, Koogdijk, Oudendijk).

Haakse verkaveling op de richting van de strandwalOp de strandwallen werd het water bij voorkeur zo snel mogelijk afgevoerd naar de lager gelegen strandvlakten. Om die reden zijn haaks op het wegenpatroon greppels gegraven en de grond daar-naast opgehoogd tot een houtwal. Zo is van oorsprong een prachtig groen cultuurlandschap ont-staan met houtwallen, hagen en soms greppels, welke op enkele plekken nog aanwezig is.

Kerkjes en dorpen ontstonden rond het jaar 700Rond het jaar 700 vond in geheel Noord-Kennemerland kersteningen plaats, waarbij Engelse mon-niken dit heidense gebied bekeerden tot het christelijke geloof. Zo lieten zij op de meest hoge plekken op de strandwal kleine kerkjes bouwen, waar omheen dorpjes ontstonden. Alle dorpen in Noord-Kennemerland hebben zo’n vroege christelijke plek; vaak nog steeds oases van rust. Deze vroege kerkjes zijn o.a. neergezet in Schoorl (Protestantse kerkje aan de Duinweg 5), in Bergen (Ruï-nekerk), in Egmond Binnen (Oude Schulpweg), in Egmond aan den Hoef (Slotkapel), in Heiloo (Witte kerkje), in Akersloot (Protestantse kerkje aan de Dielofslaan), in Limmen (Protestantse kerkje aan de Zuidkerkenlaan), in Uitgeest (Protestantse kerk aan de Kerkbuurt), in Heemskerk (Protestantse kerk aan het Kerkplein) en in Beverwijk (Protestantse kerk) aan de Kerkstraat 37a. Deze kerkjes zijn vaak omgeven door prachtige oude bomen, hagen en begraafplaatsjes.

Nog fraaie houtwal haaks op de strandwal, Ker-kelaan Heiloo

De slotkapel in Egmond, van oorsprong één van de oudste kerkjes van Noord-Kennemerland

De overgangen van de strandwal: plek voor Middeleeuwse versterkte huizen, buitenhuizen en boerderijen Het contrast van de droge zandgronden en de lege, natte strandvlakten, was aantrekkelijk voor eigenaren van versterkte huizen, van de latere landgoederen en van de boerderijen. Het wonen gebeurde op de droge zandgronden van de strandwal. Voor de versterkte huizen was het de open-heid die van belang was; men kon vijanden zien aankomen en had zicht over de eigen gronden. Voor de landgoederen was de overgang van hoge naar lage gronden ideaal om het water dat van de strandwal naar de strandvlaktes liep, te gebruiken voor vulling en doorstroming van hun vijvers en waterpartijen. De reden dat veel boerderijen op de overgang van strandwal naar strandvlakte liggen is, dat het vee in de nabijheid gebruik kon maken van de sappige, groene weilanden.

Voorbeelden van dergelijke versterkte huizen waren: Kasteel Egmond aan den Hoef, Huis Ypestein en Kasteel Ter Coulster in Heiloo, Slot Assumburg en Slot Heemskerk te Heemskerk.Mooie, nog bestaande voorbeelden van buitenplaatsen op de overgangen van strandwal naar strandvlakte zijn: Het Oude Hof te Bergen, Nijenburg in Heiloo, Kasteel Marquette Heemskerk (op de plek van Slot te Heemskerk) en Huize Akerendam te Beverwijk. Genoemde buitens waren en zijn nog steeds prachtige groenparadijzen met waterpartijen, grote bomen, tuinen en lanen. De genoemde buitenplaatsen zijn nog in gebruik als openbaar wandelterrein. Zij vormen de parels van de strandwallen. Een mooi voorbeeld van boerderijen op de overgang van de strandwal naar de strandvlakte, vormt de buurtschap Oosterzij, gelegen op een uitlopertje van de strandwal in het zuiden van Heiloo, nabij de grens met Limmen.

StrandvlaktenDe tegenhangers van de strandwallen zijn de strandvlakten. Ook zij horen echt bij Noord- Ken-nemerland; het gaat om de grote lege en open ruimtes tussen de strandwallen. Deze vlaktes zijn tussen 3000 v. Chr. en het jaar 0 ontstaan als een afwisseling van perioden dat de zee actief zand opwierp (waardoor de strandwallen ontstonden) en perioden dat de zee zich terugtrok (waarbij de strandvlaktes ontstonden). Het niveauverschil betreft relatief weinig meters, maar is wel goed beleefbaar. De grens tussen strandwallen en strandvlakte is op de hoogtekaarten en topografische atlas goed herkenbaar door de 0-nullijn.De mooie lege ruimte van de strandvlakte is goed te ervaren vanaf de A9, ten noorden van Uitgeest. Vanuit het zuiden rijdend, ziet men rechts de strandwal waarop Akersloot ligt, door zijn begroei-ing scherp afgetekend tegen het lage land van de strandvlakte. Links is de strandwal van Limmen

Het versterkt huis Slot Assumburg in Heemskerk, van oorsprong daterend uit de 13e eeuw Huis Akerendam te Beverwijk, fraai 17e eeuws buiten

en Heiloo te zien, met in het groen hun Middeleeuwse kerkjes. En verder is er rondom vooral véél ruimte. De strandvlakten waren per slot van rekening nooit aantrekkelijk om te wonen. Het was er vochtig en nat, zeker in de winter. Bomen groeien er niet goed, want bomen wortelen niet graag in natte bodem; hooguit wat struiken met een oppervlakkige wortelgroei. De strandwallen werden vooral gebruikt om te vissen, er werden eendenkooien gemaakt (een mooi voorbeeld is dit jaar opengesteld, zie bij programma Uitgeest!), om producten te vervoeren en in de zomer om het vee te weiden.Midden in de strandvlakten zijn mooie kronkelige waterlopen (veenriviertjes) zichtbaar; water zoekt per slot van rekening altijd het laagste punt. Daar waar de waterloopjes zijn, zijn dus ook de laagste bodemniveaus. Op bovenstaand kaartje is de loop van de wateren tussen de strandwallen in, goed zichtbaar. Ook is te zien dat de rivier het Oer IJ, een zijrivier van de Vecht, die in de noordelijke richting stroomde, aan het begin van onze jaartelling door de bestaande strandwal ten zuiden van Limmen heen brak. Om die reden is in de zuidelijke helft van Limmen meerdere oude bebouwing aanwezig; zoals het mooie Romaanse kerkje aan de Kerkweg of aan het feit dat tegenover het benzinestation aan de Kennemerstraatweg, bij de afslag richting Egmond en Bakkum, Limmen haar eigen haventje had.

Bijzonder in Noord-Kennemerland is het dorp Castricum, dat zich niet als vroeg dorp op een strand-wal ontwikkelde, maar pas ontstond na het verlanden van het zeegat van Castricum, in de Vroege Middeleeuwen. Door deze afwijkende ontstaansgeschiedenis heeft Castricum enkele bijzondere landschapselementen, welke waarde door de gemeente wordt erkend (zij hebben een status van gemeentelijk monument). Het gaat bijvoorbeeld om enkele bijzondere vaarten (de Schulpvaart, de Dusseldorpervaart, de Laandervaart), dijken (Nesdijk, de Maer- of Korendijk), en een meertje (meertje van Vogelenzang). Zie ook de inhoud van deze folder.

Het Regionaal Comité Open Monumentendag hoopt dat u door het lezen van deze folder meer inzicht heeft gekregen in de opbouw van het landschap van Noord-Kennemerland en dat u daar-door ook meer geniet van het “groene” karakter van dit gebied. Het blijkt van oudsher altijd groen geweest, dus “Groen van Toen” is toepasselijk; of het nu verticaal groen betreft (bomen en struiken) of horizontaal groen (de weilanden en veengebieden)!

Wij wensen u veel plezier met de Open Monumentendag!Namens het regionale Comité Open Monumentendag,Anita van Breugel, beleidsmedewerkster cultuurhistorie gemeente Heiloo

Buurtschap Oosterzij, gelegen op de overgang tussen strandwallen en strandvlakte

Situatie rond 690 na Chr., de rivier het Oer-IJ is ten zuiden van Limmen door de strandwal heen gebroken.

Schoorl1. Molen Kijkduin, Molenweg 13Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 17.00 uur). De molen Kijkduin is een ronde, gemetselde koren-molen van het type bovenkruier. Dat betekent dat het bovenste deel van de kap gedraaid (gekruit) kan worden op de wind.De molen werd gebouwd in het jaar 1772 als korenmolen voor het dorp Schoorl en is tot op de dag van vandaag nog in functie. Hij wordt bemalen door vrijwilligers.

2. Protestantse Kerk Schoorl, Duinweg 5 Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 16.00 uur) en zondag (van 14.00 tot 16.00 uur)Rond het jaar 960 werd op de plaats van de tegen-woordige kerk al een kapel gebouwd door de Graaf van Holland. In 1575 werd deze, gelijk met vele andere kerken in de regio vanwege de oorlog tegen de Spanjaarden, verwoest; alleen de Romaanse tufstenen toren bleef gespaard. De rest van de kerk werd herbouwd, maar de toren begaf het in 1779, zodat de kerk onbruikbaar werd. Door toedoen van de familie van Foreest, werd de kerk in 1783 her-bouwd; de preekstoel en de kroon dateren nog uit dat jaar, het orgel is van 1716. In 1906 werd de con-sistoriekamer aan de kerk gebouwd. Hij werd uitge-breid in 1935.

3. Protestantse Kerk Groet, Kerkbrink 1 Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 16.00 uur) en zondag (van 14.00 tot 16.00 uur)Op een brinkachtige verhoging ligt het kerkje van Groet, dat destijds het enige gebouwtje was in de heerlijkheid Groet. De eerste steen werd in 1575 gelegd op de plek waar al in de 15e eeuw waarschijn-lijk een kerkje stond. De kerk heeft in het verleden mooie gebrandschilderde ramen gehad, die tijdens de oorlog van 1799 werden verwoest. In 1738 is de noordzijde van de kerk vernieuwd en het koor moest in 1830 worden herbouwd toen het na een storm was ingestort. Omdat er geen geld voor restauratie beschikbaar was, is met behulp van de provincie aan de achterzijde een dichte, rechte muur gezet. In de Tweede Wereldoorlog hebben de Duitsers de kerk als school gebruikt, waarbij de klok werd gestolen. In 1948 is de kerk in zijn geheel gerestaureerd.

4. Raadshuisje Groet, Kerkbrink 1 Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 16.00 uur) Dit pandje uit 1639 is het kleinste raadhuisje van Nederland. Op 6,78 x 4,59 m is in vroeger tijden ook een cachot geweest.

Bergen5. Ruïnekerk, Raadhuisstraat 1Openstelling op zaterdag (van 11.00 tot 15.00 uur ) Op de plek van een vroegere houten kapel, werd eind 14de eeuw op deze plek een kerk met drie-beukig schip en toren gebouwd. Het moet een rela-tief grote kerk geweest zijn; de afmetingen kan men zich voorstellen als men naar de nog staande ruïne-muren kijkt. Op 22 februari 1574 werd de kerk door de legers van Sonoy verwoest. Alleen het koor werd eind 16de eeuw herbouwd.Rond 1950 was de kerk erg vervallen; hij werd geres-taureerd door architect Royaards, die daarbij een klein Zaans huisje als entreeportaal aan de kerk toevoegde. In 2003 is de kerk aan de voorzijde uit-gebouwd, waarbij het Zaanse huisje in de nieuw-bouw is opgenomen.

6. Museum Het Sterkenhuis, Oude Prinsweg 21Openstelling op zaterdag en zondag (van 11.00 tot 17.00 uur) Dit oude woonhuis uit het jaar 1655 (in muur ankers aangegeven) werd vroeger door verschillende gezinnen bewoond. In 1913 liet de familie Sterken, eigenaar van het pand, het door architect Plate res-taureren, waarbij het achterste gedeelte verdween en in aangepaste stijl opgebouwd. In 1918 werd het aan de gemeente geschonken en tot Museum inge-richt. Het pand heeft een fraaie trapgevel met links 9 en rechts 8 trapjes.

7. Oude begraafplaats, ingang RuïnelaanOpenstelling op zaterdag (van 11.00 tot 16.00 uur) De begraafplaats werd in 1864 door de gemeente-architect C. Stuurman aangelegd op een door de fa-milie van Reenen daarvoor beschikbaar gesteld stuk grond. Links bevindt zich het algemene gedeelte, rechts het rooms-katholieke gedeelte. Na 1920, toen aan de Kerkedijk een nieuwe begraafplaats werd geopend, werd de oude begraafplaats minder en minder gebruikt. Officieel werd de begraafplaats gesloten verklaard op 1 december 1965.

8. ’t Oude Hof, Bergerbos, verschillende ingan-gen, bijvoorbeeld vanaf de EeuwigelaanOpenstelling openbaar, dus dagelijks. Rondleidingen op zaterdag 8 september“Groen van toen”. Het Oude Hof, ten zuiden van de Eeuwigelaan, is een monumentaal landgoed rond het neoclassistische (deels voltooide) buitenhuis uit midden 19e eeuw. Het hof is reeds in de zeven-tiende eeuw aangelegd door Anthonis Studler van Surck. De structuur van het rechtlijnige lanenstelsel

9

14

1213

1715

16

BergenEgmond

Schoorl

072-88 80 000Jan Ligthartstraat 4, 1917 MR AlkmaarPostbus 175, 1860 AD Bergenwww.bergen-nh.nl

1

6

5

78

2

34

1

5 10

17

14 13

8

12

4 3

8

is nog vrijwel intact. Vroeger was het één geheel met het Bergerbos, ten noorden van de Eeuwigelaan. Dit is o.a. nog zichtbaar in de centrale as Lindenlaan/Sparrenlaan. Er zijn in het Hof enkele markante cultuurhistorische elementen zichtbaar, zoals een slangen muur -waartegen vroeger leifruit groei de- en een boenstoepje.

Bergen aan ZeeBergen aan Zee is bijzonder omdat het niet -zoals de meeste badplaatsen aan de Nederlandse kust- is voortgekomen uit voormalige vissersdorpen, maar bewust is gesticht als elitebadplaats door mevrouw M.A.D. van Reenen-Völter.

9. Vredeskerkje, Kerkstraat 21Openstelling op zaterdag (van 12.00 tot 16.00 uur) Dit oecumenische kerkje werd in 1917-18 gebouwd mevrouw M.A.D. van Reenen-Völter , echtgenote van de toenmalige burgemeester van Bergen, naar ontwerp van de architect P. Elders en baron H.L. Taets van Amerongen. De bouwperiode valt samen met de laatste jaren van WO-I en is daardoor getekend. Zo werden buitenlandse kunstenaars gevraagd de houten preekstoel met Bijbelse voorstellingen te decoreren en sieren Bijbelteksten van vrede en ver-zoening de binnenmuren; vandaar de naam Vredes-kerkje. De glas-in-lood ramen zijn van G.F. la Croix, uitgevoerd in het atelier van Bogtman. Heden wordt het kerkje beheerd door een stichting, is open voor maatschappelijke en culturele bijeenkomsten, en is een officiële trouwlocatie.

Egmond Binnen10. Adelbertusakker, Oude SchulpwegOpenstelling openbaar, dus dagelijksOp de plek van de Adelbertusakker werden in de jaren dertig van de 20ste eeuw, als werkgelegen-heidsproject, de fundamenten opgebouwd van de vroegere kapel, die door de monnik Adelbertus hier werd gebouwd in het begin van de 7de eeuw. Deze Middeleeuwse monnik, die het christendom in deze regio bracht, werd in de kapel begraven, maar in de 10de eeuw overgebracht naar de Abdij, die inmid-dels in het tegenwoordige Egmond Binnen was gebouwd. Nadat zijn lichaam daar was weggehaald ontstond ter plekke van zijn graf een waterbron, die nog altijd zichtbaar is. De Adelbertusakker is een sfeervolle, religieuze plek, waar jaarlijks op 25 juni nog altijd de naamdag van Adelbertus gevierd wordt

in de vorm van een openluchtkerkdienst. De Adel-bertusakker is in 2007 gerestaureerd, waarbij de structuur van de beplanting is verbeterd en de kapel werd hersteld.

11. Protestantse Kerk, Kloosterweg 2Openstelling op zaterdag en zondag (van 11.00 tot 17.00 uur) De kerk werd in 1836 gebouwd op een van de meest historische plekken van Egmond. De geschiedenis van dit oord gaat terug tot in de 10de eeuw toen hier in het jaar 920 door Graaf Dirk I een klooster werd gebouwd, dat uitgroeide tot de bekende Abdij van Egmond. De kerk is een zaalkerk met Romaanse rondboogvensters met een typische 19de-eeuwse roedenverdeling. Een korte stompe toren gaf aan-vankelijk toegang tot de kerk. In 1914 werd het kerkje ingrijpend gerestaureerd, waarbij een toren met spits voor de kerk werd gezet die hoger was dan het vroegere torentje.Bezienswaardigheden zijn het kabinetorgel uit 1762, de grafzerken, en de preekstoel met doophek uit de 17de eeuw.

Egmond aan den Hoef12. Slotkapel, Slotweg 19Openstelling op zaterdag en zondag (van 10.00 tot 17.00 uur) De vroege voorganger van de Slotkapel werd op 8 oktober 1229 ingewijd. Getuige de gevelsteen, die boven de hoofdingang hangt, is de kapel voorts in 1400 en 1480 vernieuwd of uitgebreid. Gelijk-tijdig met het ernaast gelegen Slot werd de kapel in 1573 verwoest. In opdracht van de Staten van Hol-land werd de kapel in 1633 herbouwd en vergroot, nu voor de Nederlands Hervormde Gemeente. Ter gelegenheid daarvan zijn ook de prachtige gebrand-schilderde ramen aangebracht, die door allerlei omliggende steden zijn bekostigd.In het interieur zijn verder interessante zaken zoals de 18de-eeuwse lichtkronen, de Vladerackenbank, gedenkstenen, grafzerken en een 19de-eeuws orgel.De kapel werd in 1913 en in 1963 gerestaureerd.

13. De Slotfundamenten, bij Slotweg 19Openstelling dagelijks (openbaar terrein)De geschiedenis van het “Slot op de Hoef”, zoals het kasteel lange tijd werd genoemd, gaat terug tot het begin van de 13de eeuw. In 1206 werd gestart met de bouw van het eerste gedeelte van het Egmondse Slot. Aanvankelijk was dat niet veel meer dan een stenen hoeve, maar al vrij snel (ca. 1210-1215) werd

er een onregelmatig gevormde stenen ringmuur toegevoegd met een groot voorhof (nog herkenbaar aan de fundamenten). Vanaf ca. 1285 ontstond door aanbouw de vorm van een vierkant kasteel. In 1315 werd het slot door plunderende Westfriezen ver-woest, maar kort daarna weer herbouwd. In 1573 volgde wederom een totale verwoesting. Het enige herstel dat aan het Slot verricht is, is de opmetseling van de twee torens in 1744. Pas in de jaren dertig van deze eeuw zijn de slotfundamenten weer opgemet-seld en werd de vroegere waterpartij hersteld.

14. Rooms-katholieke kerk Heilige Mar-garetha Maria Alacoque, Herenweg 188Openstelling op zaterdag (van 13.00 tot 16.00 uur) De kerk en pastorie werden gebouwd in 1923 naar een ontwerp van Jan Stuyt. Het is een eenvoudige kruiskerk met een toren links aan de kerkvoorgevel. Het middenschip wordt aan de voorzijde afgedekt met een zadeldak; de zijschepen door lessenaars-dak met leien. De ingangspartij bevindt zich in het midden van de voorgevel. Het middenschip wordt afgedekt door een houten gewelf in spitsboogvorm, de zijschepen door gepleisterde kruisgewelven. Aan de westzijde is een orgelgalerij. Er is sprake van een sober interieur.De pastorie bestaat uit twee bouw-massa’s: een rechthoekig deel met twee bouwlagen en een schilddak en links daarvan een rechthoekig deel met één bouwlaag en een afgeknot schilddak. Opvallende roedenverdeling in de vensters.

Egmond aan Zee15. Oudkatholieke Kerk, Voorstraat 110Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 16.00 uur) De kerk, gewijd aan St. Agnes, werd in 1885-86 gebouwd ten behoeve van een bloeiende Oud-katholieke gemeenschap, die in het laatste kwart van de 19de eeuw een duidelijke opleving door-maakte. De Oudkatholieken scheidden zich in 1723 af van Rome. De kerk is een driebeukige Neo-gotische kerk met een stijl leien dak en een midden voor de gevel geplaatste toren. In het interieur vallen de acht houten lijstzuilen op die het gewelf dragen. De preekstoel is afkomstig uit de Amsterdamse schuilkerk de Pauw en dateert uit het begin van de 19de eeuw. Noemenswaard zijn de gebrandschil-derde ramen in het koor, die in 1911 bij het 25-jarig jubileum zijn geplaatst. Twee van de kroonluchters dateren uit de 18de eeuw. Naast de hoofdingang hangt nog een angelusklokje uit 1385, waarvan de herkomst onduidelijk is.

16. Protestantse Kerk, Trompstraat 2 Openstelling op zaterdag (van 11.00 tot 17.00 uur)De kerk is een zaalkerk (een kerk zonder zijbeuken) uit 1746. De kerk moet compleet met gebrandschil-derd glas, betimmering, preekstoel en dooptuin iets heel bijzonders zijn geweest. Helaas is daar nu veel van verdwenen. In het huidige interieur treft men nog de eikenhouten preekstoel uit 1746 met Lode-wijk IV-stijlkenmerken aan.

17. Museum van Egmond, Zuiderstraat 7Openstelling op zaterdag en zondag (van 11.00 tot 17.00 uur) Meer dan honderd jaar geleden stond in Egmond aan den Hoef een zondagsschooltje. In 1905 is dit afgebroken. De afgebikte stenen werden met paard en wagen naar Egmond aan Zee gereden en in de Zuiderstraat werd het gebouwtje, met een nieuwe voorgevel, als kerkje opgemetseld. Op 28 mei 1960 werd het gebouw als museum geopend. Het pandje is opgetrokken in een bijzondere eclectische bouwstijl.

18. Egmonder Pinck, Boulevard in Egmond aan Zee, naast de KNRM-loodsOpenstelling zaterdag (van 11.00 tot 17.00 uur)Het bestuur van het Museum van Egmond (17) heeft het initiatief genomen tot reconstructie van de Pinck (ook wel Egmonder Pink). De Pinck is een platbodem vissersvaartuig van ca. 10 meter lengte en ruim 3 meter breed, getuigd met twee masten, voorzien van ra-zeilen, die – afhankelijk van het tij – vanaf het Egmondse strand ter visvangst afvoer. Het origineel stamde uit ca. 1670. Geen (gebouwd) monument, maar deze reconstructie is een wandeling waard naar de boulevard.

Heiloo19. Willibrorduskerk en voormalige “katho lieke” gebouwen, Westerweg 265/267 e.o.Geen openstelling tijdens Open Monumentendag, wel te bekijken vanaf de openbare wegAl in 1681 stond op de plek van de huidige kerk, een kleine schuilkerk. In 1868, toen de katholieke godsdienst weer getolereerd werd, werd een eerste officiële kerk met pastorie gebouwd. Helaas was de kerk bouwkundig zo slecht dat hij in 1927 werd afgebroken en vervangen door de huidige kerk, ont-worpen door Jan Stuyt. De pastorie bleef staan en dateert dus nog van 1868.De katholieken profileerden zich vanaf die tijd steeds meer. Rond de Willibrorduskerk zijn begin

20ste eeuw diverse katholieke gebouwen gebouwd; zo ontstond er een hele katholieke enclave in de zuidelijke helft van Heiloo. Een aantal van deze gebouwen is echter afgestoten en herbestemd. Zo is de vroegere katholieke kleuterschool naast de kerk (nr. 263) veranderd in een uitvaartcentrum. Het oude zusterhuis aan de Pastoor van Muijenweg 12 is verbouwd tot jongerencentrum Buk-Buk en het Huis voor Sint Jozefsgezellen (Stationsweg 115) is nu een dansschool.De kerk en pastorie (het Willibrordushuis), zijn enkele jaren geleden door een nieuwbouw met elkaar verbonden, waardoor zij nu als eenheid domein zijn geworden van de Rooms-katholieke parochianen. In 2007 is het kerkplein verrijkt met een labyrint, naar het patroon van het labyrint van Chartres.

20. Heiligdom Onze Lieve Vrouw Ter Nood, Kapellaan 6-8 Het bedevaartterrein is dagelijks geopend van 9.00 tot 17.00 uurDe Runxputte van Oesdom, zoals deze plek vanouds heet, is al sinds de Middeleeuwen een heilig oord. Het complex is van grote cultuurhistorische waarde want sinds die tijd kwamen er pelgrims naar deze plek om te bidden en water te tappen uit de put, die volgens de overlevering geneeskrachtig water geeft. Nadat lange tijd het Rooms-katholieke geloof niet geuit mocht worden, ontstond er vanaf het einde van de 19e eeuw weer plannen om de bedevaartplaats in ere te herstellen. Er werden meerdere gebouwen neergezet. Belangrijk is de grote bedevaartkapel (1913) in het midden van het terrein met brede toe-gangsdeuren om ook zieken op brancards te kunnen ontvangen. De Genadekapel, de waterput en voor-hof werden in 1930 door Jan Stuyt ontworpen. Bijzonder is verder, dat op het terrein van de bede-vaartplaats diverse vormen van kunst zichtbaar zijn, zoals beeldhouwkunst, schilderkunst, keramiek-kunst en architectuur. Zie bijvoorbeeld de kopie van de in de galerij rond de put aangebrachte kruisweg-statie van Jan Toorop en de schilderijen in de kerk van H. Bijvoet. Ook de kruiswegstaties (1915) in het park zijn bijzonder als kleine kapelletjes met kera-miektaferelen. Onderdeel van deze kruiswegstaties is de concreet nagemaakte 12e statie, de Calvarie-berg, de berg waar Jezus gekruisigd is. Een prachtige vijver met rustaltaar nodigen uit om even te verpo-zen in dit rustgevende bedevaartsoord.Via een tuinpoort nabij de Calvarieberg, is (ingang aan de Hogeweg 65) het voormalige klooster van de Juliaantjes te bereiken; het is op respectvolle wijze herbestemd door het Bisdom Haarlem.

21. Klooster (onderdeel heiligdom Onze Lieve Vrouw Ter Nood), Hogeweg 65Openstelling van de tuin van het klooster op zaterdag (van 10.00 tot 16.00 uur) Het klooster is enige jaren geleden onderdeel geworden van het Heiligdom Onze Lieve Vrouw ter Nood (zie aldaar). Het klooster is als zelfstandig object gebouwd in 1932 naar ontwerp van architect H.W. Valk en werd gesticht door de “Liefdeszusters van Juliana van Falconieri”, ook wel de Juliaantjes genoemd. Dit was een zustergroep, die huishoude-lijke ondersteuning bood in gezinnen waar bijvoor-beeld door ziekte van de moeder, ondersteuning nodig was. De orde is niet meer actief en de nonnen zijn weggetrokken. Daarom werd het gebouw enige jaren geleden functioneel bij het heiligdom getrok-ken en herbestemd. Een deel van het gebouw wordt nu bewoond door een groepje buitenlandse nonnen (niet toegankelijk). Een ander deel is aangepast om grotere groepen mensen te ontvangen (congres-sen, vergaderingen) compleet met overnachtings-mogelijkheden voor retraites. Achter in de tuin van het klooster ligt de begraaf-plaats uit de periode, dat er nog nonnen woonden. De eenvoud en soberheid van de plek past bij de levenswijze van de vroegere “Liefdeszusters”. De tuin (met Lourdesgrot) is op Open Monumentendag te bezichtigen. Via de poort in de tuinmuur rechts van het klooster kunt u het heiligdom Onze Lieve Vrouw ter Nood bereiken.

22. Wilibrordstichting (thans GGZ-ter-rein), Kennemerstraatweg 464 Het terrein zelf is openbaar, dus dagelijks te bezichtigenOpenstelling Kapel op zaterdag (van10.00 tot 17.00 uur)Openstelling Museum op zaterdag (van 10.00 tot 17.00 uur) Openstelling Werkruimte Baduhenna op zaterdag (van10.00 tot 17.00 uur)Op het terrein van de vervallen buitenplaats Ypestein, verrees vanaf 1928 het zogenaamde “krankzinnigengesticht” van de Sint Willibrordus-stichting, thans psychiatrisch centrum GGZ geheten. Het gebouwencomplex is imposant en zeer beeldbe-palend in Heiloo.Hoofdgebouw: Het imposante hoofdgebouw (niet toegankelijk) wordt geflankeerd door twee pavil-joens die door poortgebouwen met elkaar verbon-den zijn. Op het middenterrein achter de kapel, is door middel van contouren, de slotgracht van het voormalige kasteel Ypestein zichtbaar gemaakt. Die slotgracht lag hier tot Ypestein in de 18e eeuw gesloopt werd, en kwam bij archeologisch onder-zoek in de jaren ‘90 tevoorschijn. De werkruimte

11

32 33 34

3738

3536

10

Walletjes bij De Brabantse Landbouw

Schulpvaart

Meertje van Vogelenzang

28

31

30

19

20

21

23

2426

27

25

22

29

39

4041

43

44

4445

46

4748

AkerslootBakkum

CastricumDe WoudeLimmen

Dampje

Laandervaart

Dusseldorpervaart

Schulpvaart

Schulpvaart

van de Stichting Regionale Archeologie Baduhenna wijdt aandacht aan het vroegere kasteel.Kapel: Achter het hoofdgebouw is de entree van de kapel, waar sprake is van een imposante, centrale architectuur van het gebouw met unieke glas-in-loodramen en detaillering.De kapel werd in 1938 gebouwd door de architecten Thunnissen en Hendricks en werd gewijd aan Onze Lieve Vrouw van Lourdes.Museum: In de linkerpoort is de entree voor het Museum van de Stichting Willibrord, waar o.a. de interessante historie van “de krankzinnigenstich-ting” gepresenteerd wordt. Het indrukwekkende verhaal van de vroegere kijk op psychiatrie wordt met tasbare relicten goed in beeld gebracht.Vrijwilligers leiden u graag rond! De ruimte van het museum heeft in het verleden ook allerlei functies gekend: er werd gewassen kapok geplozen (voor de matrassen) door de patiënten als een bezig-heidstherapie, de ruimte was koffieruimte voor de broeders en het was een lazaret (ziekenhuisje) in de Duitse tijd. Na de oorlog heeft het museum dienst gedaan als opleidingscentrum voor creativiteit voor verpleegkundigen. Stichting Baduhenna: In de rechterpoort bevindt zich het onderkomen van de Stichting Regionale Archeologie Baduhenna, die de vaste tentoonstel-ling van archeologische bodemvondsten zal presen-teren met nadruk op kasteel Ypestein, dat achter het hoofdgebouw heeft gestaan.Begraafplaats Willibrord (in de noord-oosthoek van het terrein)De Willibrordusstichting was vanwege het imago als ‘krankzinnigeninstituut’ in de vroege jaren zeer afgesloten van de buitenwereld en was geheel zelfvoorzienend. Zo was er een eigen bakkerij, een timmerwerkplaats, een boerderij, een keuken, maar ook een eigen begraafplaats. De mensen die tijdens opname in “de Stichting” kwamen te overlijden werden hier begraven. De begraafplaats dateert van circa 1930 en werd in 1970 gesloten verklaard. Opmerkelijk is het grote verschil in graftekens tussen de grafmonumenten van rectoren en geeste-lijken en die van de patiënten. De begraafplaats is van cultuurhistorisch belang vanwege de bijzondere en sobere aanleg, de hardstenen grafmonumenten met hun symboliek en funerair-historische waarde en de sociaal historische en ensemblewaarde.

23. De Witte Kerk en de bijbehorende toren, Herenweg 32 Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 17.00 uur)Het éénbeukige kerkgebouw is opgetrokken in de elfde eeuw. De toren van de kerk is 100 jaar later

gebouwd. In de eerste helft van de 15e eeuw werd de Romaanse tufstenen kerk uitgebreid met een Gotisch dwarsschip en koor. Na een aantal verwoes-tingen werd de kerk in 1630 gedeeltelijk herbouwd en o.a. van het huidige koorwerk voorzien. Het front en ornament van het orgel zijn van 1760, maar het orgel zelf dateert van na de oorlog. Het losstaande kabinetorgel is van omstreeks 1800. De nu aan-wezige vensters werden geplaatst in 1863. In de kerk bevinden zich priestergraven; de oudste is van 1423. De luidklok in de toren dateert van 1613, heeft een diameter van 1.33 meter en een gewicht van 1.373 kg. Hij slaat nog elk uur.Rondom de kerk is een fraaie en eeuwenoude begraafplaats. Van de beplanting van het kerkhof resteert nog één imposante rode beuk achter de kerk en een mooi exemplaar van typisch 19e eeuwse groensymboliek: de treur-iep. De meeste graven waarvan de grafstenen nog te zien zijn, dateren uit het midden van de 19de en het begin van de 20ste eeuw en bezitten nog symbolische afbeeldingen die op de vergankelijkheid wijzen.

24. Oudheidkamer van de Vereniging Oud Heiloo, Bergeonstraat 30Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 17.00 uur)Normale openstelling: iedere dinsdag van 19.00 tot 21.00 uur en zaterdag van 14.00 tot 17.00 uur. Groepen op afspraakDe Oudheidkamer van de Vereniging Oud Heiloo heeft een interessante basiscollectie van literatuur, afbeeldingen en voorwerpen die betrekking heeft op de historie van Heiloo.

25. Landgoed Ter Coulster, Kennemerstraat-weg 434Het landgoed is openbaar toegankelijk gebied en dus altijd te bezichtigenLandgoed ter Coulster is een zeer historische plek in Heiloo; al in de 12e eeuw wordt het genoemd als residentie van het geslacht Heiloo. De eerste afbeel-dingen laten een versterkt huis (klein kasteel) zien. In 1808 wordt het landgoed gekocht door Jonkheer Gijsbert Fontein Verschuir; deze laat het toen aan-wezige huis slopen en bouwt een nieuw huis van matige kwaliteit; het werd in 1850 weer afgebroken. Op de plek van het oude kasteel en latere huis, is toen de nog aanwezige boerderij gebouwd. In 1891 werd aan de noordzijde van het bos een theekoepel gebouwd.Bij de entree van Ter Coulster staan twee hekpijlers, elk bekroond met een leeuw met wapenschild. De leeuwen zijn zeer waarschijnlijk afkomstig van de vroegere buitenplaats Ypestein.

26. Voormalig woonhuis Maas Geesteranus, Kennemerstraatweg 382Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 13.00 uur)Het markant gelegen, rode pand (het Rode Huis) is in het tweede kwart van de 19e eeuw gebouwd in opdracht van Giesbert Cornelis Fontein Verschuir. Er volgen nog drie bouwfases; de eerste in 1861. Toen is er aan de achterzijde een onderkelderde tuinkamer met verdieping toegevoegd. Een heel ingrijpende verbouwing volgt in het laatste kwart van de 19e eeuw toen er vooral enkele prominente Neorenais-sance interieurelementen worden toegevoegd. Uniek uit die periode is het bij een restauratie aange-troffen papier-machéplafond, dat prachtig is geres-taureerd. In 1966 wordt er vanwege een verbouwing tot bibliotheek aan de achterzijde een nieuwe aan-bouw toegevoegd (thans grijs geschilderd).Vanwege de vele functies die dit huis had, is het pand een mooi voorbeeld van herbestemming. Het is namelijk gebouwd als woonhuis, vervolgens werd het door de gemeente tot bibliotheek en muziek-school verbouwd. Het heeft gediend als politie-bureau en tegenwoordig als kantoor. De diverse bouwfases zijn door middel van kleuren aangeduid.Achter het woonhuis is een mooie tuin, met een grote, oude rode beuk. De tuin is openbaar toe-gankelijk en te betreden aan de linker kant van het gebouw. Door de tuin loopt een doorsteekje naar de Maas Geesteranusweg ten oosten van de Kennemerstraatweg.

27. Nijenburg (hoofdgebouw), Kennemer-straatweg 278Geen openstelling op zaterdag 8 september; wel is het gedeelte links en rechts van de oprijlanen openbaar toe-gankelijk. Gedurende het gehele jaar zijn er regelmatig openstellingen georganiseerd door de Vereniging Oud Heiloo. De tussenverdieping is semi-openbaar: hij kan gehuurd worden voor festiviteiten. Het gebiedje tussen de groene hekken op de toegangsbruggetjes is particu-lier terrein en daarom niet toegankelijk. Respecteert u de privacy van de bewoners alstublieft.Het hoofdgebouw van Nijenburg werd rond 1710 gebouwd als belangrijk onderdeel van het gehele landgoed Nijenburg dat verder bestond uit water-partijen, zicht- en oprijlanen, compleet met beelden en groenpartijen. De voorgevel van het gebouw is gedurende de eeuwen veranderd. Aanvankelijk waren er veel stijlovereenkomsten met het naastge-legen koetshuis, maar rond 1830 zijn de vensters van de voorgevel vergroot en werd de gevel gepleisterd. Het landhuis en landgoed vormen een vriendelijke binnenkomst in dit noordelijk deel van Heiloo. Bij-

zonder is de lange zichtlaan vanuit het huis naar het westen, waar op 21 juni precies de zon in ondergaat. Het huis is vooral van belang omdat het nog zoveel van zijn oorspronkelijke Franse Barokaanleg laat zien (o.a. de Franse tuin noordelijk van de vijver). Tot 2007 woonden er nog leden van de adellijke familie van Foreest, nu is het pand door eigenaar Hendrick de Keyser gerestaureerd en tot twee appartementen verbouwd. In het Heilooërbos, gelegen westelijk van de Kenne-merstraatweg, wordt ter gelegenheid van de Open Monumentendag rond de zogenaamde “preek-stoel”, dat is op de kruising van wegen nabij kweke-rij Meijer, een evenement gehouden in relatie tot het thema groen en de geschiedenis van de plek. Meer bijzonderheden vindt u op www.heiloo.nl en www.openmonumentendag.nl

Akersloot28. Protestantse kerk, Dielofslaantje 4Openstelling op zaterdag (vanaf 10.00 uur tot 16.00 uur).Het dorp Akersloot bezat voorheen een mooie Laat-Gothische kerk, ontstaan uit een 13e eeuws Romaans kerkje, dat gewijd was aan St. Jacob. In de 14e eeuw is een zware hoge toren gebouwd met stenen spits en zonder omgang. Dit kerkgebouw is helaas niet bewaard gebleven. In 1652 stortte de toren in. Hetzelfde jaar nog werd begonnen met de bouw van een nieuwe toren. In 1836 was het gebouw zodanig vervallen dat het moest worden afgebro-ken. Op de muren van het kerkschip werd de huidige kleinere kerk opgetrokken met afbraakmateriaal van de oude kerk. Dit kerkje werd op 8 oktober 1837 in gebruik genomen en in 1895 aan de oostzijde uit-gebreid met een consistoriekamer. Het orgel en de zerkenvloer verdienen speciale aandacht.

29. Museum Gemaal “Limmen 1879”, Fielkerweg 4 Openstelling op zaterdag en zondag (van 10.00 tot 16.00 uur).Tussen het Hotel Akersloot en het dorp Akersloot ligt het Museum Gemaal “Limmen 1879”. Het is een van de twee gemalen die het gebied tussen Egmond, Heiloo, Castricum en Akersloot op het juiste waterpeil hield onder beheer van het water-schap “Het Lange Rond”. Tijdens het weekend van Open Monumenten dag vindt er in het gemaal een expositie plaats van beelden gemaakt door beel-dend kunstenaar mevrouw Deutekom. Verder is het gemaal gedurende het gehele weekend in bedrijf.

18

27

2326

31

42

2938

40

Het Dampje

Laandervaart

22

32

3032

41

25

30. Korenmolen “de Oude Knegt”, Pont-weg-Noord 2aOpenstelling op zaterdag en zondag (van 10.00 tot 16.00 uur).Korenmolen “De Oude Knegt” is de kleinste meel-molen van Noord-Holland. Hij staat sinds 1980 aan de Pontweg-Noord. Tijdens de Oudejaarsnacht (2000/2001) is de molen door vuurwerk volledig opgebrand. Op 8 mei 2004 is de molen feestelijk opgeleverd. Door een groep enthousiaste vrijwil-ligers is vervolgens een molenbiotoop en mole-naarswoning gerealiseerd. De molenaarswoning is in gebruik als winkel. Tijdens het weekend van Open Monumentendag vinden er rondwandelingen plaats door de molen onder begeleiding van een deskun-dige gids. In de winkel is informatie beschikbaar over de historie van de korenmolen. Ook zijn in de winkel meelproducten te koop die zijn gemalen in de molen.

31. Stolpboerderij, Raadhuisweg 18Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 16.00 uur) Stolpboerderij, nu in gebruik als woonhuis en be-kend onder de naam ‘Buurthoeve’. De stolp heeft een naar de straat uitgebouwd woongedeelte met zadeldak en grote houten darsdeuren aan de straat. De kap was tot 2008 gedekt met riet; het pand heeft een hoge, slanke schoorsteen. De voorgevel is en-kele decennia geleden nieuw opgemetseld en van een van elders afkomstige voordeur voorzien. De rechtergevel is wit geschilderd en heeft kleine ramen en muurankers. De linker zijgevel is nog origineel, met de oorspronkelijke kleine stalramen. De achter-gevel is voorzien van enkele moderne, openslaande deuren. In kap aan de voorgevel en linker zijgevel een aangekapte dakkapel. Op een schilderij (1700-1800) dat eigendom is van de bewoners is de boerderij af-gebeeld. De voorgevel was toen wit gepleisterd.

Bakkum32. Diverse panden op het terrein van GGZ Dijk en Duin, Duinenbosch 3Openstelling op zaterdag en zondag (van 10.00 tot 16.00 uur).Complex van de Stichting Parnassia Bavo Groep (voorheen GGz Dijk en Duin en daarvoor psychiatrisch ziekenhuis Duin en Bosch), bestaande uit 36 onderdelen. Gebouwd vanaf 1904 in opdracht van Provinciale Staten van Noord-Holland die voor dit doel in Castricum een circa 82 hectare groot duinterrein had aangekocht. Dit tweede

provinciaal psychiatrisch ziekenhuis moest de verwachte toename van het aantal “armlastige krankzinnigen” in de provincie Noord-Holland opvangen. De gebouwen zijn ontworpen door de Amsterdams architect F.W.M. Poggenbeek in een door Rationalisme en Chalet-stijl beïnvloede bouwtrant. Op het terrein bevindt zich de historische begraafplaats. Deze oase van groene rust is ook een beschermd rijksmonument. Op de begraafplaats bevindt zich onder meer het grafmonument van Dr. Jacobi. De eerste geneesheer-directeur van het provinciaal psychiatrisch ziekenhuis Duin en Bosch. Het grafmonument is ook aangewezen als beschermd rijksmonument.

33. Voormalige dienstwoning Duin en Bosch, Van Oldenbarneveldweg 32Openstelling op zaterdag en zondag (van 10.00 tot 16.00 uur) In 1907-1909 gebouwd ten behoeve van de adjunct-directeur van de psychiatrische inrichting Duin en Bosch. Het ontwerp in de stijl van het Rationalisme is van de hand van F.W.M. Poggenbeek. Een ijzeren hekje dient als erfscheiding. Langs de Van Olden-barneveldweg staan zes monumentale villa’s ten behoeve van de directeur, de adjunctdirecteur en artsen van Duin en Bosch. Deze herenhuizen, in dezelfde stijl opgetrokken en enige zelfs identiek, bevinden zich aan de uiterste rand van het oorspron-kelijke ziekenhuisterrein. Tijdens het weekend van Open Monumentendag vindt er in de dienstwoning een foto-expositie plaats van fotografe Marina Pronk en een tentoonstelling van beelden van Marion Albers De expositie vindt plaats onder de noemer “Fasen & Fragmenten, van bodemvondst tot ontwikkelingsmoment”.

34. Voormalige Duinrandschool, Van Olden-barneveldweg 37 (ateliers Perspectief)Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 16.00 uur).Schoolgebouw, huidige bestemming ateliers. Eén laag met zadeldak met rode VH pannen aan de voor-kant en rode kruispannen aan de achterkant. Mooie windveren aan zij- en achterkant. Voegwerk voor-gevel vervangen. Kozijnen oorspronkelijk. De school is in 1903 gebouwd met drie lokalen en vervolgens in 1913 in dezelfde stijl uitgebreid met twee lokalen. Architect van het gebouw is N. de Wolf en de plaatse-lijk aannemers waren Gerrit Borst en Gerrit Kabel. In het schoolgebouw wordt ’s ochtends geschilderd en de gehele dag wordt er in steen gehakt door leden van de vereniging Perspectief.

Castricum35. Voormalig gemeentehuis van de (voor-malige) gemeente Castricum, Dorpsstraat 65Openstelling op zaterdag en zondag (van 10.00 tot 16.00 uur).Voormalig gemeentehuis van de (voormalige) gemeente Castricum, daarna lange tijd kantoor van Landschap Noord Holland en thans in gebruik als Hotel “Het Oude Raadhuis”. Het gebouw bestaat uit twee bouwlagen met een kap. Beide kopgevels zijn trapgevels. De voorgevel heeft een risaliet met kleine trapgevel als accent. Daarin bevindt zich de ingangspartij. De gevels zijn van metselwerk, de dakbedekking van het steile zadeldak bestaat uit leien. Het pand wordt bekroond met een karakteris-tiek torentje. Dit torentje is tijdens het weekend van Open Monumentendag te beklimmen. Oorspron-kelijk maakte de woning van de onderwijzer van de nabij gelegen school deel uit van het raadhuis.

36. Rooms-katholieke “St. Pancratius-kerk”, Dorpsstraat 115 Openstelling op zondag (van 11.00 tot16.00 uur).Rooms-katholieke St. Pancratiuskerk. De kerk heeft een middenbeuk, twee zijbeuken, een dwarsschip, een koor met enkele zijkapellen aan de oostkant en een toren boven de hoofdingang aan de westkant. De toren heeft een ingesnoerde spits. Het gebouw is gemetseld in roodbruine baksteen en gedekt met leien. Aan de oostkant staan enkele latere aanbou-wen. De toren van de kerk is te beklimmen tot aan de klokkenzolder. Vanwege het thema van Open Monu-mentendag vraagt het parochiebestuur dit jaar extra aandacht voor de begraafplaats bij de kerk.

37. Protestantse kerk, Kerkpad 1Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 16.00 uur).Het oudste deel van de Pancratiuskerk dateert mogelijk uit de eerste helft van de 11e eeuw. Arche-ologisch onderzoek in de kerk leidde tot aanwijzin-gen, dat er mogelijk eerst een houten kapel op deze plaats heeft gestaan, die is vervangen door een kapel van tufsteen. Zeker is dat deze een vrijstaande westgevel had zonder toren. De huidige toren werd in de 15e eeuw gebouwd in Gothische stijl. In de 18e eeuw werden de Romaanse vensters dichtgemetseld. In 1724 werd de kerk gedeeltelijk ingericht als school. Bij-zondere interieuronderdelen zijn: de doopvont uit 1519 en het kabinetorgel (bouwjaar onbekend). Bij de restauratie in 1992 werd de kerkruimte vergroot en de hoofdingang naar de toren verplaatst. De toren van de kerk is dit jaar niet te beklimmen.

38. Tuin van Kapitein Rommel, Tuin van Kapitein Rommel 2Openstelling op zaterdag (van 19.30 tot 22.00 uur).Tuin van Kapitein Rommel, met diens voormalige ‘tuinwoning’. Oud-kapitein Rommel legde bij zijn woonhuis een grote tuin aan, die hij openstelde voor alle inwoners van Castricum. Na zijn overlijden kwam de tuin in handen van de gemeente. In de jaren ’90 van de vorige eeuw is de tuin opgeknapt. De tuin is aangelegd rond een grote vijver. Aan de noordzijde staat nog de ingrijpend verbouwde ‘tuinwoning’. Deze heeft tot midden jaren ’80 van de vorige eeuw in de Tuin van Kapitein Rommel gestaan. Bij de herinrichting is het tuinhuis uit de tuin verwijderd om uiteindelijk – na grondig her-stel – een plek te krijgen bij het verzorgingshuis ‘De Boogaert’ te Castricum. Het tuinhuis moest onlangs plaats maken voor de uitvoering van de 2e fase van het (ver)nieuwbouwplan van “De Boogaert”. Vanwege de slechte bouwkundige staat van het tuinhuis bleek dit niet meer te kunnen worden ver-plaatst. Het tuinhuis is in 2010 gesloopt. De eigenaar van het tuinhuis, de ViVa!Zorggroep, heeft tegelij-kertijd een exacte replica van het oorspronkelijk tuinhuis laten maken. Deze replica is in augustus 2011 herplaatst in de Tuin van Kapitein Rommel en is uiteraard ook voor bezichtiging opengesteld. Tijdens de openstelling van de Tuin van Kapitein Rommel wordt door de Stichting Tuin van Kapi-tein Rommel in samenwerking met de Bakkerij het jaarlijks Pompoenconcert verzorgd. Het jaarlijkse Pompoenconcert is dit jaar speciaal in het kader van Open Monumentendag uitgesteld van het laatste weekend van augustus naar het tweede weekend van september.

Limmen39. Stolpboerderij “’t Veldhuis”, Provinci-aleweg 4Openstelling op zaterdag en zondag (van 10.00 tot 16.00 uur)De stolp is opgetrokken uit halfsteens metselwerk en wit gestuukt. In het stucwerk is een blokmotief aan gegeven. De kap is aan vier zijden gedekt met riet en aan de onderzijde vier rijen pannen. In de gevels zijn verticale ramen aangebracht en een aantal stal-ramen. In de voor- en zijgevel zijn grote kozijnen met ramen geplaatst. In de voorgevel een gevelsteen met de naam “’t Veldhuis”. In de achtergevel zijn de dars-deuren geplaatst. Op het voor- en zijgevel dakvlak is later een dakkapel geplaatst. Naast de stolp is een bijgebouw (voormalige pinken stal of varkensboet)

opgetrokken in metselwerk met gestuukte zijgevels met blokmotief en een dak met grijze pannen. De stolpboerderij is momenteel (ook) in gebruik als Bed & Breakfast accommodatie “Shepherdshouse”.

40. Voormalige school, Schoolweg 5 Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 16.00 uur)Voormalige school, nu verenigingsgebouw voor muziekvereniging Excelsior. Eén laag met zadeldak met dakpannen. In de voorgevel een grote deur op de plaats waar oorspronkelijk getoogde ramen zaten. In de zijgevel hooggeplaatste ramen en in de achtergevel grote ramen. Aan de achterkant is in 1908 een dwarsverbinding gemaakt met Schoolweg 3 en een lokaal toegevoegd. Aan de voorkant een nieuw tussenlid naar Schoolweg 3. Sinds begin 2012 wordt vooral door vrijwilligers druk gewerkt aan het uitvoeren van onderhoud en bouwkundig herstel (restauratie) van het gebouw. Het pand wordt daarbij zoveel mogelijk in oude staat terug gebracht en vormt daarmee een verrijking voor het aanzicht van de Schoolweg .

41. Protestantse kerk, Zuidkerkenlaan 25 Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 16.00 uur)De Protestantse kerk is gebouwd op de Strandwal, die 2.800 voor Christus deel uitmaakte van de kust-lijn. Op deze plek werden sporen gevonden van een nederzetting uit ca. 1750 voor Christus. Een Romein-se woning werd gevonden op de plek vlak naast de kerk. De contouren van deze woning zijn daar zicht-baar gemaakt. De kerk in Limbon (Limmen) werd al vermeld voor het jaar 740, waardoor Limmen geldt als één der oudste dorpen in Noord-Kennemerland. Rond het jaar 1108 maakte de houten kerk plaats voor een in tufsteen gebouwde kerk. In de 13e eeuw werd te toren van baksteen gebouwd, een eeuw later volgde de vernieuwing van het schip. Tijdens de 80-jarige oorlog werd de kerk gedeeltelijk verwoest, het dakhout werd door de Spaanse troepen gebruikt bij het beleg van Alkmaar in 1573. Pas 25 jaar later werd de kerk hersteld. In de kerk bevindt zich een in 1876 door orgelbouwer P. Flaes vervaardigd kerk-orgel met Hoofdwerk en Nevenwerk.

De Woude42. Voormalige sluiswachterswoning, Woude 1Openstelling op zaterdag en zondag (van 10.00 tot 16.00 uur); toegang tot het erfVoormalige sluiswachterswoning, nu woonhuis, maar nog steeds naast de sluis gelegen. Het - op

zich niet heel bijzondere - pand is opgetrokken van baksteen. Het pand is voorzien van een mansarde-kap met rode Oudhollandse pannen. Het pand heeft samengestelde ramen, met glas in lood in de bovenlichten, en kleine raampjes in de korte gevel aan het pad. Het pand heeft een kleine aanbouw met daarin de deur, en daarnaast een nieuw opgetrok-ken, bijbehorend café. Op historische foto’ s is te zien dat het pand ooit een voordeur en vier staande T-vensters in de gevel naar het dorp toe had. In de jaren 20 moeten die door de huidige zijn vervangen. Op foto’s van rond 1900 is de voorganger van het huis te zien (De Woude, p. 20, 45 en 59)

43. Schuur of boetje, bij Woude 28Openstelling op zaterdag en zondag (van 10.00 tot 16.00 uur)Schuur of boetje, gelegen achter stolpboerderij De Woude 28. De schuur heeft een schilddak met rode oudhollandse pannen en een goot op klossen. Het is vermoedelijk een van de oudste gebouwen in de gemeente. Het gebouwtje heeft steens muren, van kleine, donkere (18de eeuwse) bakstenen, een deur en een raam aan de straatzijde, een lage ingang (voor bv. schapen) aan de achterkant. Hier zit ook een raampje.

groen van toenBij de gemeente Castricum zijn 17 terreinen en land-schappelijke structuren met cultuurhistorische waarde voorgedragen als beschermd gemeentelijk monument. Burgemeester en wethouders besluiten hier dit jaar over.Castricum is daarmee regionaal een voorloper, maar ook landelijk een van de eerste gemeenten met een register van beschermde gemeentelijke monumen-ten; onderdeel terreinen en landschappelijke struc-turen met cultuurhistorische waarde. Castricum geeft deze historische plekjes extra bescherming door deze aan te wijzen als beschermd gemeentelijk monument.

Alle plekken zijn vrij toegankelijk, voor de terreinen in het duingebied is wel een duinkaart nodig.Het gaat om de de volgende terreinen en landschap-pelijke structuren met cultuurhistorische waarde: • Boekelerweg te Akersloot• Westerhogeweg te Akersloot• Betonnen drinkpoel in duingebied te Castricum

(oorspronkelijke functie voor de jacht)• Walletjes bij De Brabantse Landbouw te

Castricum• Koningskanaal te Castricum

• Anti-tankmuur te Castricum • Meertje van Vogelenzang te Castricum • Nesdijk te Castricum/Limmen• Maer- of Korendijk te Castricum • Krengenbosch te Castricum • Het Buitendijks Weid te Castricum • Anti-tankgracht te Castricum • Lanceerplatforms V1 te Castricum • Schulpvaart te Akersloot, Limmen en Castricum • Dusseldorpervaart te Limmen • Laandervaart te Limmen• Dampje te de Woude

Openingshandeling Groen van Toen in Castricum. Op zaterdag, 8 september 2012 vindt ’s ochtends om 10.00 uur de openingshandeling van het week-end van Open Monumentendag 2012 plaats bij de zogenoemde “Julianaboom”. Deze boom is geplant ter ere van de inhuldiging van Prinses Juliana als Koningin (1948). ’s Middags vindt er bij het jacht-huis Kijk-Uit een bijzondere activiteit plaats. Uw aanwezigheid daarbij wordt ook bijzonder op prijs gesteld. Terwijl ’s avonds vanaf 19.45 uur in de Tuin van Kapitein Rommel het jaarlijks Pompoenconcert wordt georganiseerd in samenwerking tussen de Stichting Tuin van Kapitein Rommel en De Bakkerij. Het Pompoenconcert is speciaal in het teken van Open Monumentendag uitgesteld van het laatste weekend van augustus naar het tweede weekend van september.

Uitgeest 44. Protestante kerk met kerktoren, Kerkbuurt 1Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 17.00 uur)De toren met stenen spits stamt uit de 14e eeuw. De grootste luidklok is in 1650 door de gebr. Hemony gegoten. Het laatgotische schip van de kerk dateert van het einde van de 15e eeuw. Aan de zuidzijde werd in 1635 een portaal met trapgevel gebouwd, voorzien van het (oude) gemeentewapen en een zonnewijzer. Het interieur bevat een laatzeven-tiende-eeuwse zeskantige preekstoel en het in 1869 gebouwde Flaesorgel.

45. Het Regthuys, Kerkbuurt 3Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 16.00 uur)Aan het oude marktplein staat sedert 1684 het Regthuys, het oude (tweede) gemeentehuis van Uitgeest. De benedenverdieping deed jarenlang dienst als waag, terwijl boven de vroedschap zitting

hield en rechtszittingen werden gehouden. In 1869 werd de voorgevel met cementspecie bepleisterd. Nadat in 1917 het nieuwe gemeentehuis in gebruik werd genomen, heeft het dienst gedaan als onder-komen voor politie, brandweer en gemeentelijk elektriciteitsbedrijf. Na een algehele restauratie is de benedenverdieping trouwzaal en boven zetelt de Historische Vereniging Oud Uitgeest. In de bestra-ting voor het pand is de oorspronkelijke ligging van de dorpsput aangegeven. Inhakend op het thema van de Open Monumentendag “Groen van Toen” wordt een kleine fototentoonstelling gehouden

46. Poldermolen “De Dog”, Geesterweg 22Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 17.00 uur)Poldermolen De Dog bemaalt de Castricummer-polder. De kap kruit op houten rollen, het wieken-kruis bestaat uit twee ijzeren roeden, de vlucht meet ruim 25 m. In een van de rietvelden is het bouwjaar 1896 ingedekt. Naast de molen staat de molenaars woning, ook uit 1896. Naast de molen was de ophaalbrug naar Limmen en Akersloot. Tot 1916 stond er ook een tolhuis en moest er tol betaald worden

47. Poldermolen “De Kat”, Limmerweg 2Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 17.00 uur)Schuin tegenover molen De Dog staat molen De Kat. Deze watermolen bemaalt de polder De Zien. De kap kruit op een glijkruiwerk, het wiekenkruis bestaat uit twee ijzeren roeden. Aan de buitenzijde wordt de molen gesierd door een eenvoudige baard met het opschrift 1567-1889-1973. In de laatste twee genoemde jaren werd de molen herbouwd na twee keer door brand te zijn verwoest.

48. Eendenkooi Van der Eng Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 16.00 uur)Aan de westzijde van de bebouwing van de woonwijk De Koog en ten noorden van het sportvelden complex ligt in de Castricummerpolder de eeuwenoude Een-denkooi Van der Eng. Tot in de jaren negentig van de vorige eeuw was deze kooi flink in verval. Ook het bos rond de plas was door de iepziekte op sterven na dood. De kooiker heeft toen samen met vrijwil-ligers de kooi in oude staat gebracht. Nu is de kooi weer die verstilde historische plek die het ooit was. De eendenkooi is eigendom van Landschap Noord-Holland en wordt door vrijwilligers beheer.Op zaterdag 8 september 2012 worden op het hele uur excursies naar de eendenkooi aangeboden. De excursies starten vanaf het parkeerterrein aan de Niesvenstraat bij onder meer de toegang van de Tennis vereniging De Dog.

Heemskerk49. Het Huldtoneel, Rijksstraatweg t.o. Mar-quettelaan Openbaar toegankelijk, dus altijd te bezichtigen Bij huisnummer 201 ligt sinds de middeleeuwen een kunstmatig opgeworpen heuvel, bekend als de Scepelenbergh of het Huldtoneel te Noord-dorp. Op deze plek werd vroeger recht gesproken en bekrachtigden de Graven van Holland via een eed van eerbiediging de leenrechten van de Heren van Kennemerland. Op de heuvel werd in 1863 door Jonkheer mr. D.Th. Gevers van Endegeest een gedenkteken geplaatst. Deze is in 2002 door de PWN gerestaureerd.

50. Kasteel Marquette, Marquettelaan 34 Openstelling op zondag (van 10.00 tot 17.00 uur) onder leiding van gidsen Het kasteel Marquette, dat in de middeleeuwen bekend stond als het “Huys tot Heemskerk”, is gelegen op het landgoed Marquette. Van oorsprong was het een burcht die rond 1252 door graaf Willem II werd gesticht in zijn strijd tegen de Friezen. In de tijd van de Hoekse en Kabeljauwse Twisten (begin 15de eeuw) werd het grondig verwoest, maar daarna weer opgebouwd. In 1610 kwam het in handen van een zekere Daniël de Hertaing, die heer van Mar-quette in Henegouwen was. Sindsdien heet het slot “Marquette”. De laatste bewoner was Abraham Daniël Gevers, die het in 1979 verliet. Daarna is Marquette gerestaureerd. Onderdeel van het rijks-monument zijn de historische tuin-en parkaanleg, het tuinornament, de brug en het toegangshek. Ook het koetshuis en de voormalige paardenstallen behoren tot het landgoed (niet te bezichtigen). De in de zuidhoek van het landgoed gelegen duiventoren, een gemeentelijk monument, dateert uit de acht-tiende of het eerste kwart van de negentiende eeuw. Het is niet bekend wie het duifhuis ontworpen en gebouwd heeft. Opdrachtgever was vermoedelijk de toenmalige eigenaar van het landgoed die als heer (of vrouwe) van Marquette het heerlijk recht bezat op het houden van duiven.

51. Protestantse Kerk, Kerkplein Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 17.00 uur) Al in 1063 moet op deze plek een kerkgebouw hebben gestaan, maar dat werd in 1573 – met uit-zondering van de toren – verwoest. In 1628 werd in opdracht van de Gereformeerde Gemeente een nieuwe kerk gebouwd. De toren van ruim 44 meter hoog is het meest bijzondere van de kerk, omdat de spits geheel van steen is opgetrokken. Daarnaast

zijn onder de toren nog de heel oude reuzen moppen (kloostermoppen) uit de Romaanse periode (11de eeuw) te zien en zijn daarboven de kenmerken van de Vlaamse Gotiek te zien. De kerk werd ove-rigens in 1585 door de bliksem getroffen, waarbij de spits naar beneden stortte; hij werd later weer opgebouwd in een nieuwe steensoort. Andere bijzonderheden: 1. De haan op de toren(1728) is een zeldzaam stuk

koperdrijfkunst; 2. In de toren hangt één van de oudste luidklokken

van ons land (1461);3. Een eikenhouten preekstoel (1629) en doophek

(17de eeuw) sieren het interieur; 4. Zerken uit de 17e en 18e eeuw; 5. Het orgel (een zogenaamd éénklaviersorgel met

aangehangen pedaal) stamt uit 1857 en is van de fa. Knipscheer uit Amsterdam. Dit zal regelmatig bespeeld worden op de zaterdag.

52. Kerkhof, KerkpleinOpenstelling op zaterdag (van 10.00 tot 17.00 uur)Op de begraafplaats zijn 36 monumentale graf-stenen te bezichtigen die tussen de honderdvijftig en vijfhonderd jaar oud zijn, waaronder graven van de adellijke geslachten Van Poelenburg en Van Assendelft.

53. De obelisk, Kerkhof, Kerkplein De obelisk is altijd op de openingstijden van de begraaf-plaats te bezichtigen In de toren van de Nederlands Hervormde Kerk staat een gedenknaald van Namense blauwe steen, rus-tend op een gemetselde voet en bekroond met een gesmeed ijzeren kruis. De obelisk werd oorspron-kelijk in 1570 door Maerten van Heemskerck op het naast de kerk gelegen graf van zijn vader geplaatst. Door invloeden van weer en wind raakte het monu-ment zodanig in verval dat het niet langer verant-woord was om het buiten te laten staan. In 1990 kon de obelisk in de gemeentetoren worden geplaatst. Op de oorspronkelijke plek op de begraafplaats werd een replica van het monument geplaatst.

54. Fort Veldhuis, hoek Communicatieweg/Genieweg Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 17.00 uur)Op zondag gelden de normale openingsuren en toegangsprijzen.Rond 1900 werd in een kring rond de stad Amster-dam een imposant verdedigingswerk gebouwd: de Stelling van Amsterdam. De Stelling bevatte 42 forten en één van deze forten was fort Veld-huis (1897). Water was net als bij andere linies het

49

55

56

57

50

525351

59

60

61

62

63

66

64

65

67

72

6869

70

4445

46

4748

57

58

54

71

Beverwijk

Wijk aan Zee

Uitgeest

Heemskerk

belangrijkste middel om de vijand af te schrikken. Dijken, sluizen en andere duikers maken dan ook allemaal deel uit van de Stelling. Tegenwoordig wordt het fort verhuurd aan de Stichting Aircraft Recovery Group. In de maanden mei t/m oktober is het fort iedere zondag geopend van 10.00 tot 17.00 uur, toegang € 2,50. Er is een koffiekamer aanwezig waar u een kleine verfrissing kunt gebruiken. De Genieweg is aan-gewezen als provinciaal monument en maakt deel uit van de historische Noorder IJ- en Zeedijk.

55. Kwekerswoning, Kleine Houtweg 6Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 17.00 uur)Dit tuindershuisje, gebouwd in 1873, is in 1996 gerestaureerd. De buitenkant is daarbij praktisch nog in geheel originele staat behouden. Het woon-huis met bijbehorende regenbak en waterput is vanwege de cultuurhistorische waarde in 2001 aan-gewezen als rijksmonument.

56. Stolpboerderij, de Kruisberg 4aOpenstelling op de gebruikelijke openingstijden op zater-dag en zondag Deze stolpboerderij van het afgeleide West-Friese type werd gebouwd in 1869 en is vanwege haar cultuur-en architectuurhistorische waarde aan-gewezen als rijksmonument. In deze boerderij is een gasterij gevestigd, die zowel zaterdag is geopend.

57. Sint Laurentiuskerk, A. Verherenstraat Deze kerk is tijdens de Open Monumentendagen geslo-ten maar is wel altijd op de vrijdagmiddag voor publiek geopend.De H. Laurentiuskerk werd in 1891 gebouwd naar een ontwerp van de architect J.H. Tonnaer uit Delft. Deze fraaie driebeukige kruiskerk met een kruis-toren van 53 meter hoog wordt gerekend tot de neo-renaissance stijl. De toren, bestaande uit 2 vierkante en 2 achtkantige geleidingen, gescheiden door gewelfde dakvlakken, is geheel gerestaureerd in de jaren daarna. Het bijzondere van deze restauratie is, dat ze bijna geheel door vrijwilligers tot stand geko-men is. Het middenpad is terug gebracht en er is een eigentijdse muurschildering van het Laatste Oordeel aangebracht, vervaardigd door een Heemskerkse kunstenaar. In de dagkerk hangt een schilderij toe-geschreven aan de Vlaamse schilder Jan Boekhorst (1605-1668), voorstellende de marteldood van de Heilige Laurentius. De kruiswegstatie is vervaardigd door Petrus Hannau en is gedateerd 1871. Het uit 1930 stammende Vermeulenorgel is in 1991 geres-taureerd door BAG Orgelbouw uit Enschede.

58. Slot Assumburg, TolwegTijdens het weekend van Open Monumentendag voor het publiek gesloten, de achter het slot gelegen kasteeltuin is wel voor het publiek geopendOp dezelfde plek als 300 jaar geleden is er een in Franse stijl aangelegde pronktuin aangelegd. U treft er ook een rozentuin, boomgaard met oude appel-rassen en groentetuin aan met verloren gewaande groentes. De tuin is ontworpen door Nico Brantjes en wordt onderhouden door een grote groep vrij-willigers. Vanaf de 15e eeuw was dit slot bekend onder de naam Assumburg. In de 13e eeuw stond het bekend als het huis van Willem van Velsen. In de 16e eeuw is het gebouw in zo’n bouwvallige toestand geraakt dat de toenmalige eigenaar Nicolaas van Assendelft het liet afbreken en met gebruikmaking van bouwmaterialen, afkomstig van de ruïne van het slot Oud-Haerlem herbouwen. Het kasteel is geheel omgracht maar moet ondanks zijn forse hoek torens beschouwd worden als een adellijk landhuis. De muren zijn te dun voor een echte verdedigende functie. Assumburg is daardoor een voorbeeld van een “coulissen-kasteel”. Tijdens het weekend van Open Monumentendag is het kasteel – dat sinds 1933 in gebruik is als jeugdherberg/stay okay – voor het publiek gesloten.

Wijk aan Zee59. Parochiekerk Sint Odolphus en begraafplaats, Sint Odulfstraat 4Openstelling op zaterdag (van 10.00-17.00 uur).In 1888 werd het aanbod van architect Robbers aan-vaard om kosteloos een tekening te leveren voor een nieuwe kerk in Wijk aan Zee. Op 19 mei 1890 heeft bisschop Bottemanne de kerk op plechtige wijze geconsacreerd en toegewijd aan St. Odulphus als patroonheilige. In de kerk staat een historisch orgel dat onlangs is gerestaureerd. Het orgel werd gebouwd in 1754 en werd in 1881 gekocht van een parochie in Kethel. De Alkmaarse orgelmakers Ypma hadden voor de Kethelse kerk een nieuw orgel gele-verd en plaatsten het oude orgel over naar de oude parochiekerk in Wijk aan Zee, waar het een volgende fase zou ingaan toen in 1890 een nieuwe kerk was verrezen. Enkele tientallen jaren geleden begon het orgel tekenen van verval te vertonen. In 1981 was de subsidie rond en kregen de orgelmakers de opdracht voor de restauratie. Het resultaat is een juweel voor oog en oor. Het gaat hier om een 250 jaar oude Assendelfter orgel.

Beverwijk

Kunst in de kerkEen bedevaart door Beverwijk Dit jaar een mooie combi: Open Monumentendag en Kunst in de Kerk. Op zaterdag 8 september openen vier gastvrije Beverwijkse kerken hun deuren voor de kunsten. De Grote Kerk, de Wijcker Swaen, de Doopsgezinde Kerk en de Agathakerk bieden de ruimte aan het werk van kunstenaars uit deze regio. De afgelopen maanden hebben deze kunstenaars zich gelaafd aan de eeuwenoude religieuze cultuur, aan de kerkgebouwen en aan de geschiedenis van Beverwijk als bedevaartsoord. Speciaal voor deze dag maakten zij een werk dat in een van de vier kerken wordt tentoongesteld. Bezoekers kunnen als het ware een onorthodoxe bedevaart maken door Beverwijk. In totaal hebben twintig kunstenaars hun medewerking toegezegd aan deze bijzondere Atelierroute van de stichting Kunst & Cultuur Beverwijk. De vier kerken zijn za 8 sept. van 11.00 tot 17.00 uur geopend voor publiek.

60. Huize Scheijbeeck, Velserweg 2Openstelling op zaterdag en zondag (van 10.00 tot 17.00 uur). Het huis en het landgoed zijn genoemd naar de beek die vanuit het duingebied richting de Beverwijkse haven stroomt. De buitenplaats werd vanaf het begin van de 17de eeuw bewoond door Amsterdamse kooplieden en hun families. Omstreeks 1625 was het eigendom van Laurens Joosten Baeck en Joost van den Vondel was toen een welkome gast. Scheijbeeck is vele malen van eigenaar veranderd. Begin vorige eeuw was het eigendom van dr. C.J.K. van Aalst, bankier en president-directeur van de Nederlandse Handels Maatschappij, nu ABN-Amro. Daarna kocht mevr. A.A. van Hattum-Dekker huis en landgoed, zij was de weduwe van ir. M.J. van Hattum, bekend van Van Hattum & Blankevoort en destijds eigenaar van de Beverwijkse Conservenfabriek De Bever. De gemeente werd voor de tweede keer in de geschiedenis eigenaar in 1950 en maakte er het gemeentehuis van. Vanaf 1965 maakten culturele instellingen gebruik van het gebouw, ondermeer het befaamde Micro Theater. Inmiddels is het particulier eigendom. Beverwijker Dick Burger heeft er het hoofdkantoor van zijn bedrijf BUKO gevestigd. Zijn zus, kunstenares Lia Burger, zal beide dagen in Huize Scheijbeeck - waar zij haar atelier heeft - haar werk tentoonstellen. Zie ook www.liaburger.nl

61. Landgoed Akerendam, Velserweg 20Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 17.00 uur) en zondag (van 11.00 tot 17.00 uur)Huize Akerendam is tussen 1635 en 1639 gebouwd door dr. Jan Bicker. Die was handelaar op het Mid-den-Oosten, voorts scheepsbouwer en meerdere malen burgemeester van Amsterdam. Zijn dochter Wendela Bicker trouwde met de bekende raads-pensionaris Johan de Witt. Het huis werd steeds van mei tot oktober bewoond. Rond 1720 legde eige-naar Jan Lucas Pels de vijver aan. Ook liet hij tegen de achtergevel de tuindeur en het middenraam met ornamentwerk omlijsten, de achtergevel hoger optrekken, de ramen van de eerste verdieping hoger maken dan de huidige eerste verdiepingramen aan de voorkant, de keuken naar het huis zelf overbren-gen en een nieuw trappenhuis aanbrengen. In 1852 werd het huis gekocht door mr. W.L. Sluyterman van Loo, kantonrechter te Beverwijk. Vanaf 1916 is het eigendom van de Stichting Sluyterman van Loo, een stichting voor ouderenhuisvesting. Sinds de uit-breidingen in 1977 en 1988 met Nieuw-Akerendam zijn er 170 senioren in 140 appartementen gehuis-vest. Op zaterdag zijn tuin èn huis geopend. Op zondag alleen de tuin. In het kader van het project ‘Vijf eeuwen bloemperken op Akerendam’ wordt op beide dagen entree geheven: € 3,50 per persoon. Zie ook www.stsvl.nl en www.vijfeeuwenbloemperken.nl

62. Sint Agathakerk, Breestraat 93Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 17.00 uur)De rooms-katholieke Sint Agathakerk in de Breestraat is een rijksmonument en één van de markantste gebouwen van Beverwijk. De kerk is in 1924 ingewijd en had enkele voorgangers. De eerste St. Agathakapel werd rond 885 gebouwd en toegewijd aan de H. Agatha, die volgens de legende een meisje zo wonderbaarlijk redde. De kapel werd een bedevaartskerk. Beverwijk werd in die jaren Beêvaarts wijk genoemd en ook wel Sint-Aagten-kerke en Agathenkyrica. Tijdens de Successieoorlog in 1203 brandde de kerk af, maar kort hierna werd op dezelfde plek een tufstenen kerk in Romaanse stijl gebouwd. In 1400 werd toestemming gegeven het bestaande gebouw te vervangen door een nieuwe kerk. Het werd een kerk in gotische stijl, een driebeukige hallenkerk met houten gewelven, compleet met toren. In 1573 werd door de Staten van Holland de katholieke eredienst verboden en kwam de inmid-dels verwoeste kerk in 1576 in handen van de her-vormden. Toen de katholieke eredienst aan het eind van de 18de eeuw niet langer verboden was, zou het

62

72 71

58

63 64

60

54

46

47

44, 45 56

50

51-52-53 61

65

nog tot 1840 duren voordat in de Peperstraat een nieuwe kerk gebouwd werd. Omdat de kerk te klein was, werd deze in 1924 vervangen door de huidige kerk in de Breestraat. Architect was de bekende Joseph Cuijpers en zijn zoon Pierre. Het altaar, de gebrandschilderde ramen en de kandelaars zijn ont-worpen door Lambert Lourijsen uit Haarlem. Zeer bijzonder is het oude Mariabeeld uit de 16de eeuw. In 1958 is in samenwerking met de Stichting Vrienden van de Beiaard een 46 klokken groot carillon op de kerk geplaatst. In 2003 kwam een ingrijpende res-tauratie en renovatie gereed.

63. Doopsgezinde Kerk, Meerstraat 62 (Meerplein)Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot16.00 uur) Het ontstaan van de Doopsgezinde gemeente in Beverwijk is moeilijk te traceren. Bekend is dat in 1535 in Beverwijk vier zogenoemde Wederdopers gevangen genomen werden, van wie er twee op de brandstapel terechtkwamen. Deze vervolging is ook de reden van de grote verspreiding van de Doops-gezinden. De oudste ledenlijst met een zestigtal namen stamt uit 1693. Omstreeks deze tijd kocht de gemeente een huis met de naam ‘Meerwijk’, met uitzicht op het Wijker meer. Op deze plaats staat nu winkelcentrum de Beverhof. In 1758 werd de eerste voorganger benoemd. In deze tijd verhuisde de gemeente naar de huidige plek, toentertijd een azijnmakerij aan de Meer. Het was ook een schuil-kerk en stond niet aan de openbare weg. De huidige kerk werd in 1912 gebouwd. Het oudste deel is het orgel, dat meeverhuisde en opgebouwd werd in 1890. Opvallend, zeker voor een Doopsgezinde Ver-maning, is het Christusbeeld achter de preekstoel. Het is een replica van een beeld van Bertel Thorvald-sen en werd door de gemeenteleden aangeboden bij de ingebruikname van de kerk. In 1992 vond een ingrijpende renovatie plaats, met als doel de kerk ook geschikt te maken voor optredens van koren en muziekgezelschappen. De kerk heeft namelijk een uitstekende akoestiek. In de kerk is een kleine expo-sitie ingericht over het honderd jaar oude gebouw. In mei jongstleden is de restauratie van het orgel afgerond en als het lukt, zullen enkele organisten het orgel bespelen. Ook is het de bedoeling dat kun-stenaars er vandaag exposeren.

64. Evangelisch-Lutherse Kerk Wijcker Swaen, Koningstraat 119Openstelling op zaterdag 8 september, 10.00-17.00 uur.In 1774 is het huidige kerkgebouw in de Koningstraat door de Lutherse gemeente in gebruik genomen. Helaas waren de bouwkosten niet op te brengen.

De Amsterdamse koopman Johan Coenraad Brandt redde de gemeente van haar financiële ondergang. Hij kocht het gebouw en gaf het aan de Lutheranen terug. De meest spraakmakende dominee is onge-twijfeld Ferdinand Domela Nieuwenhuis geweest -later socialistisch en anarchistisch voorman- die tijdens zijn dienstverband van 1871 tot 1875 vurig pleitbezorger was van de komst van een nieuw orgel. In 1978/1979 vond een grondige restauratie van de kerk plaats. De Stichting Oude Hollandse Kerken (SOHK) nam de kerk in 1996 over. Aan de buitenzijde valt de zwaan op het dak op, die algemeen geldt als het symbool voor Luther. Het intieme kerkje biedt plaats aan maximaal 80 toehoorders. De plaatselijke commissie organiseert er in samenwerking met het Kennemer Theater culturele activiteiten, zoals con-certen en literaire avonden. Tijdens de open dag is er een expositie.

65. Grote Kerk met begraafplaats, Kerk-straat 37 AOpenstelling op zaterdag (van 10.00 tot 17.00 uur)Deze kerk is de oudste kerk van Beverwijk en kent een veelbewogen historie. Op de plaats van de huidige kerk bevond zich in 1063 een bescheiden kapel, mogelijk reeds omstreeks 725 gebouwd. In de 13de eeuw werd een tufstenen kerk gebouwd, die in de jaren 1400 - 1475 plaats moest maken voor een grotere kerk in gotische stijl. Na het vertrek van de Spaanse troepen in 1567 lag de kerk in puin. In 1592 werd begonnen met de herbouw van de kerk, die inmiddels door de Staten van Holland en West-Friesland was toegewezen aan de aanhangers van de reformatie. Deze herbouw kwam gereed in 1648. Aan de kerk zijn drie grafkapellen van regenten-families gebouwd, waarvan die van de familie Van Harencarspel met de indrukwekkende rouwborden de belangrijkste is.

66. Tuinhuisje Betje Wolf en Aagje Deken, Peperstraat (ingang Lommerlust)Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 17.00 uur)Het tuinhuisje is een replica van het oorspronke-lijke ‘Riete Kluisje’ dat in de tuin van het oude Lom-merlust stond. De schrijfsters Betje Wolff en Aagje Deken woonden op Lommerlust en schreven hun boeken in het ‘Geldersche huisje’. Dat geschiedde gedurende een zestal jaren van 1782 - 1788. De Beverwijkse schrijfster Meta Bison, die geijverd heeft voor het behoud van het kluisje, is aanwezig en zal rondleidingen geven en veel over de schrijf-sters en het kluisje vertellen. Zij wil met de bezoe-kers graag ‘mijmeren over twee eigenzinnige, hard werkende vrouwen’.

67. Onze Lieve Vrouw van Goede Raad-kerk en begraafplaats, Arendsweg 59 Openstelling op zaterdag en zondag (van 10.00 tot 17.00 u)De kerk, pastorie en parochiezaal (Jozefzaal) zijn op de rijksmonumentenlijst geplaatst. Deze kerk werd gebouwd in de jaren 1914/1915 naar een ontwerp van de architect A.J. Kropholler, een leerling van de beroemde architect Berlage. De kerk werd op 10 mei 1915 door monseigneur A.J. Callier, bisschop van Haarlem, geconsacreerd. Ook al was de kerk nog niet afgebouwd, de noodzakelijke middelen ontbraken daarvoor. Pas in 1927 werd de kerk, compleet met toren, voltooid. Kropholler was een voorstander van het constructief en ambachtelijk zuiver bouwen. Zo gebruikte hij bij voorkeur rode baksteen en weinig natuursteen. Zijn werken hebben een robuust karak-ter, dat soms herinnert aan het Romaanse. Binnenkomend in de kerk wordt de aandacht getrok-ken door een polyptiek (veelluik) van keramiek waarop de vier evangelisten en de kruisiging van Christus staan afgebeeld. Het werkstuk dateert uit 1941 en is van de hand van Charles Hubert Eyck. Het orgel is in 1925 gebouwd door orgelbouwer J.J. van de Bijlaardt uit Dordrecht. De 14 kruiswegstaties zijn vervaardigd door de Haarlemse kunstschilder H.A.Bijvoet. Voorts telt de kerk een groot aantal gebrandschilderde ramen. Kenmerkend aan de kerk is het ontbreken van pilaren en het duidelijk zicht-baar zijn van de materialen; zo is de kapconstructie met opzet zichtbaar gelaten. Ook is het mogelijk het oude kerkhof (1915) te bezoeken.De Beverwijkse kunstenares Mica Zonneveld stelt in het kader van ‘een bedevaart naar Beverwijk’ haar Madonna op. Bezoekers dienen er rekening mee te houden dat er op zondag om tien uur een kerkdienst begint.

68. Museum Kennemerland, Westerhoutplein 1Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 17.00 uur) en zondag (van 14.00 tot 17.00 uur)Museum Kennemerland is een streekmuseum dat gevestigd is in Beverwijk in het voormalige raadhuis van Wijk aan Zee en Duin. Deze gemeente is in 1936 opgegaan in de gemeente Beverwijk. Het raadhuis is in de periode 1908-1909 gebouwd naar een ont-werp van de Haarlemse architect Jacob London. De vaste collectie bestaat uit een groot aantal deel-verzamelingen, waarvan het Velser aardewerk en de Kinheim tapijten de grootste verzamelingen zijn. Andere belangrijke deelcollecties zijn: kinderspeel-goed, ijspret, gebruiksvoorwerpen, rederijkers blazoenen, gereedschappen, industrie en huishou-delijke hulpmiddelen. Veel aandacht wordt besteed aan de geschiedenis van Midden-Kennemerland

onder meer door het tonen van oude prenten, schil-derijen, archeologische voorwerpen en producten uit dit gebied. De expositie ‘Arcadië aan het Wijker-meer, buitenplaatsen en hun bewoners’ is te zien. Zie ook www.museumkennemerland.nl

69. Huize Westerhout, Westerhoutplein 4Openstelling op zaterdag en zondag (vanaf 12.00 uur).Het huis behoorde tot het bezit van de familie Boreel, die ook de buitenplaats Beeckestijn in Velsen in bezit had naast bezittingen in Amsterdam en elders. Het landhuis is gebouwd naar een ontwerp van de Haagse architect J.J. van Nieukerken (1854-1913) in neo-Hollandse renaissancestijl. Opdrachtgever was jhr. G.S. van Boreel, burgemeester van Beverwijk (1882-1897) en eigenaar van het landgoed Wes-terhout. Het oude herenhuis op Westerhout werd afgebroken en onderdelen hiervan werden in het nieuwe huis hergebruikt, waaronder vloerbalken, marmeren vloeren en schoorsteenmantels. In 1905-1906 liet Boreel zijn buitenhuis aanzienlijk uitbrei-den naar ontwerp van Van Nieukerken en zijn zoon M.A. van Nieukerken. Deze uitbreiding is in dezelfde bouwstijl vormgegeven, waarbij het asymmetrische aspect werd versterkt. Tegenwoordig is in het huis Restaurant Westerhout gevestigd. Zie ook www.restaurantwesterhout.nl

70. Vondelloge IOOF, Prinsesselaan 17-19Openstelling op zaterdag (van 10.00 tot 17.00 uur).Tijdens de Open Monumentendag houdt de ‘Inde-pendent Order of Odd Fellows’ (IOOF) open huis. De IOOF werd zo’n 180 jaar geleden opgericht. Momenteel zijn er wereldwijd circa 600.000 leden. De IOOF is eigenlijk een vriendenkring van geestver-wanten, die in een ontspannen sfeer samenkomen in een huis, dat ‘tempel’ wordt genoemd. Zo’n regi-onale vriendenkring van de IOOF wordt traditioneel ‘Loge’ genoemd en bestaat uit mensen die op basis van ‘vriendschap, (naasten)liefde en waarheid’ de samenleving voor nu en in de toekomst leefbaar willen houden. Het gebouw in de Prinsesselaan en de daarin gevestigde Loge bestaan dit jaar 91 jaar.

Buitenplaatsen en hun bewoners

in Museum Kennemerland

71. Fort aan de St. Aagtendijk, Vuurlinie 1Openstelling op zondag (van 12.00 tot 17.00 uur)In dit Beverwijkse fort presenteren de zittende huurder en toekomstige huurders zich op verras-sende wijze en worden de nieuwe plannen voor dit fort uit de doeken gedaan. Kortom een middag met muziek, heerlijke drankjes en hapjes en natuurlijk rondwandelingen in het fort. Kijk voor meer infor-matie op www.stadsherstel.nl Het Fort aan de St. Aagtendijk, dat deel uitmaakt van de Stelling van Amsterdam, ligt pal aan de snelweg A9 en is bereikbaar via de St. Aagtendijk en komende vanaf de A9 via de Waterlinieweg. Gebruik van de fiets wordt aangeraden. Het fort, waarvan de bouw gereed kwam in 1900, had een bezetting van 288 man en is dus ruim opgezet. Het had tot doel de St. Aagtendijk en de linie Aagtendijk-Zuidwijkermeer (Vuurlinie) te beschermen. Tot het complex behoren het fortei-land met bebouwing, de fortgracht en grachtkade, de nog aanwezige genieloods (nu in gebruik als schietbaan) en de fortwachterswoning (kantine). Opmerkelijk is de ‘stenen’ beer aan de andere kant van de St. Aagtendijk. Deze muur was een onder-deel van de inundatiesluis om het gebied onder water te kunnen zetten. Door een laag water van 50 tot 100 cm waren de forten moeilijk te benaderen. Het water was namelijk te diep om snel doorheen te kunnen waden en te ondiep om te varen. Hier-door was de stelling moeilijk in te nemen. Er wordt beweerd dat dit de reden was dat Nederland niet betrokken is geraakt bij de Eerste Wereldoorlog (1914-1918). Zie ook www.stelling-amsterdam.nl

72. Begraafplaats Duinrust, Bankenlaan 174Openstelling zaterdag en zondag (van 11.00 tot 16.00 u) De gemeentelijke begraafplaats Duinrust ligt aan de rand van Beverwijk in een parkachtige, glooi-ende omgeving in de binnenduinrandzone. De begraafplaats is ontstaan in vier verschillende tijdsperioden. In 1908 is het eerste deel aangelegd in de voormalige gemeente Wijk aan Zee en Duin. Tot 1950 vonden er enkele uitbreidingen plaats en in 1965 is de aula gebouwd. Feitelijk is Duinrust een ruim 15 ha groot wandelgebied met protes-tantse, katholieke, Joodse en islamitische graven, naast algemene en neutrale graven. Sinds 1992 is er een strooiveld en vanaf 1999 een urnenmuur. Ook (Beverwijkse) militairen, verzets-strijders en burgerslachtoffers, die zijn gesneuveld in de Tweede Wereldoorlog hebben er hun laatste rustplaats.

Gemeente BeverwijkComité Open Monumentendagp/a Leliestraat 161943 LK BeverwijkTel. 0251 212167Email wim@spruitpr.nl Website www.hgmk.nl

Gemeente HeemskerkComité OMD HeemskerkHistorische Kring HeemskerkPostbus 46 1960 AA HeemskerkTel: 0251 234227www.historischekringheemskerk.nl

Gemeente UitgeestAfdeling Staft.a.v. mw. B.C. van TongerenMiddelweg 28, 1911 EG UitgeestPostbus 7, 1910 AA Uitgeest0251-361183www.uitgeest.nl

Gemeente HeilooRaadhuisplein 1, 1850 AA HeilooPostbus 1, 1850 AA Heiloo072-53 56 666www.heiloo.nl

Gemeente Castricumafdeling Ontwikkeling; team Beleid t.a.v. de heer H.C.P. VenemaPostbus 1301 1900 BH CASTRICUM0251-66 13 26HarryVenema@castricum.nl Bezoekadres: Raadhuisplein 1 te 1902 CA CASTRICUM

Gemeente BergenJan Ligthartstraat 4, 1917 MR AlkmaarPostbus 175, 1860 AD Bergen072-88 80 000www.bergen-nh.nl