grcite so dvorasen jazik na belci (pelazgi) i crnci … · sledi da ne im se veruva na avtorite od...

1

D-r Risto Ivanovski

GRCITE SO DVORASEN JAZIK NA BELCI (PELAZGI)

I CRNCI (SEMITI)

Bitola, R.Makedonija 2009 godina

2

D-r Risto Ivanovski,Grcite so dvorasen jazik na Belci (Pelazgi) i Crnci (Semiti) D-r Risto Ivanovski

Adresa: Ul.Mihajlo Andonovski br.6/21 Bitola, telefon: 047/258- 133

CIP-Katalogizacija vo publikacija Mati~na i univerzitetska biblioteka ″Sv. Kliment Ohridski″- Bitola 811 . 14 IVANOVSKI, Risto Grcite so dvorasen jazik na Belci (Pelazgi) i Crnci (Semiti) / Risto Ivanovski. - Bitola: Ivanovski R., 2009. - 318 str; 23 sm. a) Gr~ki jazik COBISS . MK – ID 18466881

3

PREDGOVOR Martin Bernal, ″Crna Atena″, na makedonski jazik, pi{i: ″Crna Atena, Afroazis-ki koreni na klasi~nata civilizacija, Prv tom, Fabrikuvaweto na anti~ka Grcija 1785- 1985″. Toj vo predgovorot kon makedonskoto izdanie na Crna Atena veli i:″...Moeto prvo ot-kritie be{e daleku od avtohtona i ′~ista′ anti~ka Grcija e hibridna i me{ana. Toa i treba da se o~ekuva so ogled na geografskata pozicija me|u golemite civilizacii na Balkanot i na Isto~niot Mediteran. Iako postojat mnogu legendarni i istoriski opisi na potekloto na anti~kata Grcija, smetav deka e dobro da gi grupiram vo dve grupi, koi{to gi narekuvam anti~ki i arievski model. Mojata generacija be{e u~ena na arievski model, deka gr~kata civilizacija e rezultat na toa {to Helenite, dojdenci od sever koi zboruvale indo-evrop-ski, go osvoile beloto domorodno naselenie koe ne zboruvalo indoevropski. Bidej}i imeto na toa domorodno naselenie ne e za~uvano vo tradicijata, modernite u~eni ednostano gi na-rekle ′Pretheleni′. (Histori=h istori=i stori=stori=zavr{i=sozree=pogodi..., R.I.)

Spored ona {to go narekuvam ′anti~ki model′, gr~kata civilizacija e rezultat na doa|aweto na strancite vo Egejot od jug i od istok i na toa {to na domorodnoto naselenie mu gi pokaàle ve{tinite na civilizacijata: navodnuvaweto, tipovite oru`je, alfabetot i, pred se, religijata. Ovoj model bil konvencionalna mudrost najrano do 5 vek p.n.e. i bil op{toprifaten vo tekot na klasi~nata antika, ranoto hristijanstvo i islamot, renesansata i prosvetitelstvoto. Vo raniot 19 vek, ovoj model po~nal da se zamenuva vo ′arievskiot mo-del′...″. Proizleguva deka se raboti za poteklo na eden narod, {to ne se vr{i so avtori koi ìveele zaedno so svojot narod, tuku so avtori na evropski narodi koi bile sozdadeni samo po~nuvaj}i so Francija od krajot na 18 vek, a drugite samo vo 19 vek. Bidej}i nivnite jazici bile pove}erasni, zapadno od Germanija dvorasni na Belci (Pelazgi) i Crnci (Semiti) i isto~no od Francija trorasni dopolnitelno so mongolski (skitski=gotski=tatarski) na Skitite=Gotite=Tatarite=Bugarite so svojot Bog Asen, nivnata istorija ne e dostojna, za tie da govorat za nekakov anti~ki narod koj bi poteknal od starata era. A za primer se na-veduva spomnatiot poim Indoevropjani. Toj e samo nivni falsifikat, zatoa{to Indijcite bile temni, a Evropjanite beli. Zatoa vo Indija do{le Belci (Pelazgi), a vo Evropa Indi-jci (Cigani) so svojot indiski muzi~ki instrument.Tie vo 14 i 15 vek se naselile na Moreja, dene{en Peloponez. Za potvrda deka Indijci (Cigani) pred 14 vek na Moreja nemalo e do-kazot indiskiot bivol. Toj vo starata era dospeal samo do Mesopotamija.

Sledi da ne im se veruva na avtorite od 19 i 20 vek, so ~ii pisarii samo se {titat interesite na evropskite dràvi so svoi dràvnotvorni narodi i dràvni slu`beni jazici, koi se dvo o trorasni. Ne slu~ajno avtorot ne naveduva nieden avtor od takanare~enite Slo-veni, koi kako nepodobni se otfrleni vo posmatrawata na potekloto na naselenijata koi ìveele vo starata era, a takvi imalo vo Azija, Afrika i Balkanot, potoa Apeninskiot Poluostrov, a najnovo vo kontinentot, so ime Evropa ~ie bilo na Krit, a potoa Brigija, ka-de se najduvala Troja. Tokmu zatoa Kontinentalcite tvrdat, tie imale Trojansko poteklo.

Bidej}i falsifikatite gi zapo~nal katoli~ki Rim, negovite pi{uvawa moraat da se otfrlat. Samo za primer, Rim vo 750 godina sozdava falsifikat ″Darovnica na Konsta-ntin Veliki″, koja im bila potrebna za primat, so koja do denes taa go uni{tuva pravosla-vieto. Sledi vo 15 vek kniga na Kurtij Ruf za Aleksandar Veliki, vo koja se govori deka po-stoel jazikot koine. Me|utoa, toj bil sozdaden samo po smrtta na Aleksandar Makedonski, {to bilo delo na Ptolemejci, vo Aleksandrija. Sledniot vek Marin Barleti pi{i kniga Skenderbeg. Toj nikoga{ ne bil musliman, kako vozrasen ne bil obreàn, niti na sultanot mu bil zalo`nik. Isto taka, navedenite pisma na tn.Skenderbeg i sultanot se negova izmi-slica. Ama i, toj nikoga{ ne bil katolik. Tokmu zatoa toj ne bil posveten, {to se do denes Rim go pravi so od nego po nebitni li~nosti.

Vo prilog da se navede, nie go veli~ime Car Samoil...Car Du{an, a tie bile sorabo-tnici na najgolemiot makedonski=pravoslaven neprijatel, katoli~ki Rim, koj kako nena-dleèn dodeluval kruni kral i car so arhiepiskopija i patrijar{ija. Duri se snimaat fi-lmovi vo koi gubat Carigra|ani od Venecijancite, a nie rakopleskame na na{iot poraz. Vr-eme e da se svestime deka Carigrad bil makedonski, a Makedoncite vo 10 vek bile tn.Grci.

4

″PREDGOVOR I BLAGODARNICI1 Prikaznata za Crna Atena e dolga, sloèna i, veruvam, dovolno interesna kako edno

prou~uvawe vo sociologijata na znaeweto, za da se zasluì po{iroka obrabotka; zatoa, jas tuka }e ponudam samo kusa skica. Jas se zdobivam so obrazovanie za Kina i sproveduvav istr-aùvawa kako za intelektualnite odnosi pome|u Kina i Zapadot pri preodot vo 20 vek, taka i za sovremenata kineska politika. Posle 1962 godina, se pove}e ja zemav vo predvid vojnata vo Indokina, a pri re~isi celosniot nedostig od bilo kakvo seriozno prou~uvawe na vie-tnamskata kultura vo Britanija, jas se ~ustvuvav obvrzan da ja prou~am. Ova se dolè{e ka-ko na dvièweto protiv Amerikanskata represija vo Vietnam, taka i na fascinantnata i krajno privle~na civilizacija koja istovremeno be{e potpolna me{avina, a celosno osobe-na. Poradi toa, na mnogu na~ini Vietnam i Japonija- ~ii istorii isto taka gi prou~uvav- sluèa kako moi modeli za Grcija.2

Vo 1975 godina, jas popadnav vo sredove~na kriza. Privatnite pri~ini za krizata ne se osobeno interesni. Politi~ki, me|utoa, taa be{e povrzana so krajot na amerikanskata intervencija vo Indokina i svesnosta deka i doa|a krajot na maoizmot vo Kina.3 Mi se ~i-ne{e deka sredi{niot fokus kon opasnosta i na interesot vo svetot se pove}e ne be{e is-to~na Azija, tuku isto~niot Mediteran. Ova pomestuvawe go pottikna mojot interes za ev-rejskata istorija.4 Raseanite evrejski sostavni delovi na moeto poteklo }e im sozdadea ko-{mari na sudskite izvr{iteli koi se obiduvale da gi primenat Nirber{kite zakoni, i ia-ko ~ustvuvav zadovolstvo bidej}i gi poseduvam ovie del~iwa, jas prethodno ne im posvetuvav golemo vnimanie na niv ili na evrejskata kultura. Tokmu vo ovaa faza jas stanav zaintri-giran- na eden romanti~en na~in- za ovoj del od moite ′koreni′. Zapo~nav da frlam pogled kon drevnata evrejska istorija, i- bidej}i i samiot bev staven na periferija- kon odnosite pome|u Izraelcite i lu|eto koi gi okruùvale, osobeno Hanaancite i Fenikijcite. Ot-sekoga{ znaev deka Hanaancite i Fenikijcite govorele na semitski jazici, no be{e pri-li~no golem {ok koga otkriv deka hebrejskiot i fenikiskiot jazik bile me|usebno razbi-rlivi jazici, kako i deka seriozni lingvisti gi smetale dijalekti na eden hanaanski jazik.5

Vo tekot na ovoj period, jas zapo~nav da go prou~uvam hebrejskiot jazik i go otkriv ona {to nalikuva{e na golem broj o~igledni sli~nosti pome|u nego i gr~kiot jazik.6 Dva faktori pridonesoa za mojata sklonost da ne gi prifatam ovie sli~nosti kako slu~ajni ko-incidencii.7 Prvo, bidej}i go prou~uvav kineskiot, japonskiot i vietnamskiot, kako i mal-ku rasprostranetiot î~eva- bantu jazik govoren vo Zambija i vo Malava- jas sogledav deka vakvoto mno{tvo od paraleli ne e normalno za jazici bez me|useben kontakt.8 Vtoro, sega sogleduvam deka hebrejskiot/hanaanskiot ne bil samo jazikot na nekoe male~ko pleme, izo-lirano vo planinite na Palestina, tuku deka bil govoren jazik {irum celiot Mediteran- sekade kade {to Fenikijcite plovele i se naseluvale. Zatoa, ne gledav pri~ini zo{to gole-miot broj bitni zborovi so sli~na zvu~nost i so sli~no zna~ewe vo gr~kiot i vo hebrejskiot -ili barem ogromnoto mnozinstvo od zborovi koi nemale indoevropski koreni- ne bi bile pozajmeni od hanaanskiot/fenikijskiot vo gr~kiot jazik.9

1 Vo knigava naslovite ostanuvaat kako {to se vo avtorovata kniga. ]e go iznesam samo najbitnoto. 2 Belcite, od Isto~niot Sredozemen Bazen, kade opstojuvale vo ledenoto doba so traewe 1.000.000- 500. 000 godini, po potopite, koj bil nalean=na lean=levan=levant, Levant, dospeale sé do so Japonija, od Japon=jap on, Japet=Xafet, Sonceto simbol na belata rasa, a i centralna Azija. Tamu ima nivni mu-miii, gradeì (piramidi itn.), tradicii, zborovi na Belci.Duri vo Vietnam bila donesena i zurlata... 3 Kineskata jakna i ko{ulata opstoile brigiski=brzja~ki.Vo Kina,Indija,Japonija...brigiski dativ u. 4 Evrejskata istorija bila istorija na ednoboèstvoto. Pa evrejskiot narod bil samo ednoboèstven. 5 Vo Egipet, Arapskiot Poluostrov, Mesopotamija...ìveele dve rasi: Belci i Crnci (Semiti). Sume-rite bile Belci (Pelazgi), a Akadcite Crnci.A sledi aramejskiot (siriskiot) jazik da bide dvorasen. 6 Hebrejskiot bil jazik na Belci,tn.slovenski,a aramejskiot dvorasen na Belci i Crnci,kako gr~kiot. 7 Koncidencija od koine=koi ne, koj ne.Na pr.: Koj dojde ? Koj ne dojde, site do{le: zakon=za kon=koin. 8 Temnite rasi imale zaedni~ko poteklo pred da postojat kontinenti:Semitite bile samo edno,Crnci. 9 Palestina=Pelestina, Pelesti=Belesti, Pelazgi, a vakvi bile Fenikijcite=Penikijcite so pelaz-giska mitologija i tn.slovenski jazik: Feni=Peni=Veni, Peneti=Veneti pomorci. I sledi Venetite se naselile na Apenini=a penini.Samo Belci. Vo Zapadna Azija vo upotreba bil samo aramejski jazik.

5

Vo ovaa etapa, predvoden od mojot prijatel Dejvid Oven, jas bev podloèn na golemo vlijanie od delata na Sajrus Gordon i Majkl Astur, dela za op{tite kontakti pome|u se-mitskata i gr~kata civilizacija. Osven toa, Astur me ubedi deka legendite koi se odnesuva-at na osnovaweto na Teba od strana na fenikiecot Kadmos, vo sebe sodràt zrno vistina. Sepak, isto kako i toj, jas gi otfrliv legendite za egipetskoto naseluvawe, dali kako celo-sna fantazija, ili kako slu~ai na pogre{no protolkuvan identitet, veruvaj}i deka- bez og-led {to napi{ale Grcite- kolonistite navistina govorele na semitski jazici.10

êtiri godini rabotev dol` ovie nasoki i stanav uveren deka duri edna ~etvrtina od gr~kiot vokabular bi moèla da ima semitsko poteklo. Ova, zaedno so 40-50 procenti koi se ~inea kako indoevropski, se u{te ne nudea objasnuvawe za edna ~etvrtina do edna tretina od gr~kiot vokalubar. Se dvoumev dali ovoj nesvedliv del konvencialno da go gledam kako ′Predhelenski′ ili da postuliram nekoj tret nadvore{en jazik, anadolski ili- kako {to pretpo~itav- huriski. Me|utoa, koga poglednav vo ovie jazici, tie mi ponudija re~isi ni-kakov vetuva~ki materijal. Duri vo 1979, koga frlav pogled niz eden primerok od Kopt-skiot etimolo{ki Re~nik na êrni, jas se zdobiv so mo`nost da izvle~am izvesen smisol od docnoanti~kiot egipetski jazik.11 Re~isi vedna{, jas sfativ deka ovaa be{e tretiot nadvo-re{en jazik. Vo rok od nekolku meseci, jas stanav ubeden deka za prestanatite 20- 25 procen-ti od gr~kiot vokabular bi moèl da pronajdam verodostojni etimologii od egipetskiot ja-zik, isto kako i za imiwata na najgolemiot del od gr~kite bogovi i za mnogu toponimi. Sta-vaj}i gi zaedno indoevropskite, semitskite i egipetskite koreni, jas sega objasnuvam za 80 do 90 procenti od gr~kiot vokabular, {to e proporcija koja e visoka vo odnos na prisutnite padeì za bilo koj jazik. Zatoa, sega voop{to ne postoe{e potreba od ′prethelenskiot′ ele-ment.12

Na po~etokot od moeto istraùvawe, jas morav da se soo~am so ova pra{awe: Zo{to, dokolku se e ednostavno i o~igledno prisutno, nikoj prethodno ne go sogledal toa ? Odgovor dobiv koga go ~itav Gordon i Astor. Tie go gledale Mediteranot kako kulturna celina, a Astor pokaà deka antisemitizmot ponudi objasnuvawe za pobivawe na ulogata na Feni-kijcite vo formirawe na Grcija. Otkako naletav na egipetskata komponenta, nabrgu stanav u{te poakutno vklu~en vo problemot nare~en ′zo{to prethodno ne razmisluvav za Egipet ?′ Toa be{e tolku o~igledno ! Egipet, bez konkurencija, ja poseduva{e najveli~estvenata ci-vilizacija vo Isto~niot Mediteran, vo tekot na mileniumot koga bila formirana Grcija. Gr~ki pisateli obemno pi{uvale za svoite dolgovi kon egipetskata religija, kako i kon drugi aspekti od kulturata. Osven toa, mojot neuspeh u{te pove}e zagado~en bidej}i mojot dedo be{e egiptolog, i vo moite detski godini bev krajno zainteresiran za anti~kiot Egi-pet. O~igledno, tuka postoea mo{ne dlaboki inhibicii protiv povrzuvaweto na Egipet so Grcija.13 (Gordon=gord on: on=an samo tn.slovensko, R.I.)

Vo ovoj moment, zapo~nav da ja istraùvam istoriografijata za potekloto na Grcija, za da bidam siguren deka Grcite navistina veruvale oti bile kolonizirani od Egip}ani i Fenikijci, kako i deka najgolemiot del od svojata kultura ja prezele od ovie kolonii i od podocne`noto prou~uvawe vo Levantot.

I povtorno, jas bev mo{ne iznenaden. Bev v~udoviden koga otkriv deka ona {to za-po~nav da go narekuvam ′Anti~ki model′ ne bilo soboreno se do raniot 19 vek, i deka verzi-jata na gr~kata istorija na koja me u~ea- daleku od toa deka istorijata be{e stara kako i samite Grci- be{e razviena duri vo 1840-tite i 1850-tite. Astur mi poso~i deka istoriogra-fskite stavovi kon Fenikijcite bile pod dlaboko vlijanie od antisemitizmot; zatoa, mene mi be{e lesno da napravam vrska pome|u otfrluvaweto na Egip}anite i eksplozijata na se-vernoevropskiot rasizam vo 19 vek. Be{e potrebno prili~no podolgo vreme za obelodenuva-weto na vrskite so Romantizmot i za tenziite pome|u egipetskata religija i hristijan-stvoto.14

10 Ne Grci, tuku Eladci. Eladcite bile samo edno Pelazgi, Pelesti=Belesti, nikako Crnci=Semiti. 11 Od staroegipetskiot dvorasen jazik, kako aramejskiot, proizlegol koptski bez semitskite zborovi. 12 Dopolnitelno 20-10% od eladski vokabular vo 19 i 20 vek bil vnesen vo Ptolomejskiot jazik koine. 13 Aramejskiot i staroegipetskiot sodrèle semitski zborovi,{to ne bilo so pelazgikot na Fenikija 14 Vedite..., Sumerite..., Fenikijcite, naselenieto na Arapskiot Poluostrov raznobo`ci bile Belci.

6

Zna~i, kako i da e, za razvivaweto na {emata postavena vo Crna Atena mi bea po-trebni pove}e od deset godini. Vo tekot na ovoj period, jas bev javna ′napast′ kako vo Kejm-brix, taka i vo Kornel. Isto kako i Drevniot Mornar, jas napa|av od zaseda nevini minuva-~i i vrz niv gi isturav moite najnovi polupe~eni idei. Kon ovie ′gosti na ven~avka′ imam ogromen dolg, ako ni{to drugo toga{ poradi nivnoto trpelivo slu{awe. U{te pove}e sum im blagodaren poradi nivnite krajno skapoceni sugestii, koi- iako bev vo mo`nost da im zablagodaram na samo nekolkumina od niv- bea od beskrajna pomo{ na mojata rabota. Najva-`no od se, sakam da im zablagodaram poradi nivnata vozbudenost za temata i samodoverbata koja mi ja vlejaa, so {to stanav svesen deka ne be{e ludilo da im se upati predizvik na avt-oritetite vo tolku mnogu akademski disciplini.Tie veruvaa vo ona {to go kaùvav i me ub-edija deka, iako nekoi od moite specifi~ni idei bea pogre{ni, jas bev na vistinska pateka.

Na ekspertite im dolàm poinakva blagodarnost. Tie ednostavno ne mi stoeja na pa-tot. Gi barav vo nivnite duvla i im dodevav so barawa za rudimentarni informacii i ob-jasnuvawa za pri~inite koi stojat vo zadninata na nivnite idei ili za konvencionalnata mudrost. I pokraj faktot deka im odzedov golem del od nivnoto skapoceno vreme i poneko-ga{ gi voznemiruvav nivnite najmnogu neguvani uveruvawa, site tie bea u~tivi i mi pobudi-ja pomo{, ~esto prezemaj}i zna~itelni napori vo moja polza. Pomo{ta od ′gostite na ven~a-vkata′ i od ekspertite be{e centralna i od su{tinsko zna~ewe za proektot. Na mnogu na~i-ni, celata ovaa rabota ja gledam kako kolektiven, a ne kako individualen trud. Eden ~ovek voop{to ne bi moèl da gi pokrie site vklu~eni oblasti. Sepak, duri i so ovaa golema nad-vore{na pomo{, mene neizbe`no po~na da mi nedostiga podrobnosta koja se pravo se o~eku-va od edna monografska studija. Osven toa, celosno sum svesen deka nemam sfateno ili pra-vilno vpieno golem del od najdobriot sovet koj mi be{e daden. Zatoa, nikoj od dolunave-denite lu|e vop{to ne e odgovoren za mnogute gre{ki kaj faktite i tolkuvawata na koi ~i-tatelot }e naide. Sepak, zaslugata za ova delo im pripa|a nim.

Prvo, bi sakal da im zablagodaram na maìte i ènite bez koi nikoga{ ne bi moèl da go zavr{am ova delo: Frederik Al, Gregori Blu, po~inatiot i mnogu oplakuvaniot Robe-rt Bolgar, Edvard Foks, Edmund Li~, Sol Levin, Xozef Nejveh, Xozef Nidem, Dejvid Oven i Barbara Rivs. Vo razli~en obem, tie mi gi dadoa informaciite, sovetite, konstruktivni-te kritiki, podr{kata i ohrabruvaweto koi krajno zna~ajni i fascinantni proekti. Trogn-at sum, pove}e odo{to moàm da iskaàm, poradi golemite koli~ini vreme koi gi izdvoija za mojata rabota, koja ~esto im be{e prezentirana na mo{ne rudimentarno nivo.

Bi sakal da im zablagodaram i na slednive maì i èni- i da ja zabeleàm mojata blagodarnost na onie koi sega se po~inati-poradi vremeto i nezgodite dodeka mi pruàa po-mo{: Anuar Abdel- Malek, Lin Ejbel, Joel Arbajtman, Majkl Astur, [lomo Avineri, Vil-fred Barner, Alvin Bernstajn, Rut Bler, Alan Bomhard, Xim Bun, Malkolm Bouvi, Suzan Bak Morz, Entoni Bulou, Kerol Keski, Alan Klagston, Xon Koulmen, Meri Kolins, Xerald Kuper, Doroti Kroford, Tom Kristina, Xinatan Kjuler, Ana Dejvis, Frederik de Graf, Rut Edvards, Jehuda Elkana, Mouzis Finli, Mejer Fortes, Henri Gejst, Sander Gilman, Xo Gled-stoun, Xoslin Godvin, Xek Gudi, Sajrus Gordon, Xonas Grinfild, Margot Hajneman, Robert Hoberman, Karlon Hox, Pol Hoh, Leonard Hohberg, Suzan Holis, Klajv Holms, Nikolas Xa-rdin,Xej Xasanof, Aleks @ofe, Piter Kan, Ri~ard Kan, Xoel Kupermen, Vudi Keli, Piter Koro{, Ri~ard Klajn, Daen Kester, Ajzak Kramnik, Piter Kjuniholm, Anmari Kuncl, Kenet Larsen, Liroj Ladjuri, Filip Lomas, Xefri Lojd, Brus Long,Lili MekKormak,Xon MekKoj, Loris Meki, Edmund Melcer, Lori Milroa, Livia Morgan, Xon Perment Braun, Xovani Petinato, Xo Pia, Maks Prausnic, Xamil Raxep, Endrju Ramix, Xon Rej, Dejvid Resnik, Xo-en Robinson, Edvard Said, Suzan Sendmen, Xek Sason, Elinor [efer, Majkl [ab, Kventin Skiner, Tom Smit, Entoni Snodgras, Raj~el Stajnberg, Beri [traus, Merilin Strehern, Karen Svon, Haim Tadmor, Romila Tapar, Xems Tarner, Stiven Tarner, Robert Tanenbaum, Ivan van Sertima, Kornelius Vermol,Emili Vermol,Gejl Vorhaft,Piter Voren,Linda Vog, Gejl Vajnstajn, Xems Vajnstajn i Hajnc Visman. Osobeno bi trebalo da im zablagodaram na nekoi od niv, koi silno se protivea na ona {to se obiduvav da go storam, no sepak svesno i podgotveno mi pruìja mo{ne polezna pomo{.(Samo avtori od 20 vek,a bez pred 15 vek, R.I.)

Bi trebalo da ja izrazam mojata dlaboka blagodarnost na sekoko od Oddelot za Po-liti~ki nauki pri Univerzitetot Kornel, koi ne samo {to ja toleriraa, tuku i ja ohrabru-

7

vaa mojata vklu~enost vo proektot tolku oddale~en voobi~aenite griì vo oddelot za poli-ti~ki nauki. Podednakvo, bi trebalo da im zablagodaram na site vo Teluriskata Ku}a, pora-di dolgogodi{nata gostoqubivost i intelektualniot pottik koj me naso~i kon mojata nova oblast. Jas sum mo{ne blagodaren i na sekogo vo Dru{tvoto za humanisti~ki nauki pri Uni-verzitetot Kornel, kade pominav mo{ne produktivna i sre}na 1977/1978 godina.

Mu dolàm mnogu na mojot izdava~, Robert Jang, poradi negovata doverba vo proekt-ot i postojanata pomo{ i ohrabruvawe koi mi gi dava{e. Vo isto vreme, bi sakal da i zabla-godaram na mojata uredni~ka, En Skot, za ogromnata koli~ina rabota koja ja vloì vo ovoj tom, za nejzinata trpelivost i za so~ustvitelniot na~in so koj taa vo ogromna mera go podo-bri kvalitetot na tekstot, bez da i na{teti na mojata amour propre. Dlaboko im dolàm na dvajcata nau~nici ~itateli, Nil Flenagan i Dr. Holford- Strivens, i na lektorkata, Xi-lijan Bomont. Moàm da gi uveram ~itatelite deka mnogute gre{ki, nedoslednosti i nesk-ladnosti koi se u{te se provlekuvaat vo ovaa kniga, se ni{to vo sporedba so onie so koi izobiluva{e tekstot pred da dojde pod nivniot ekspertski pogled. I pokraj frustraciite od nivnata avgievska zada~a, tie bea isklu~itelno trpelivi i {armantni vo site spravuva-we so mene. Bi sakal, isto taka, da i zablagodaram na Kejt Grilet za nejzinite prvi skici na mapite i grafikonite, kako i za nejzinata nesekojdnevna ve{tina vo tolkuvaweto na moite izbrzani i neprecizni naso~uvawa. Mo{ne sum i blagodaren i na mojata }erka, Sofi Ber-nal, poradi pomo{ta so bibliografijata i za nejzinoto veselo i trpelivo prenesuvawe po-raki.

Beskrajno sum i dolèn na mojata majka, Margaret Gardinar, koja mi dade osnovna edukcija i samodoverba. Poodredeno kaàno, taa mi gi pruì alatkite za zavr{uvaweto na ovoj tom i mi dade skapocena uredni~ka pomo{ vo vovedot. Treba da i zablagodaram na moja-ta sopruga, Lesli Miler- Bernal, za nejzinite polesni sudovi i kriticizam, no najmnogu od se bidej}i mi ja pruì toplata emocionalna osnova vrz koja celosno e zavisen eden tolku go-lem intelektuelen potfat. Na krajot, bi sakal da im zablagodaram na Sofi, Vilijam, Pol, Adam i Patrik, za nivnata qubov i zatoa {to me ohrabruvaa da bidam tolku cvrsto vkorenet vo ne{tata koi navistina se zna~ajni.15

TRANSKRIPCIJA I FONETIKA Egipetska Ortografijata upotrebena vo egipetskite zborovi e standarnata ortografija pri-

fatena od sovremenite egiptolozi, pri {to edinstveniot isklu~ok e ′3′ prestavuvawe ′mr{-ojadec ili dvoen aleph′, koj ~esto se pe~ati kako dve zapirki edna vrz druga.

Kakva i da bila to~nata zvu~nost na ′3′ vo staroegipetskiot jazik, taa vo semitskite pisma16 bila transkribirana kako ′r′, ′l′, pa duri i ′n′. Ovaa konsonantska vrednost bila odr-àna barem do vtoriot Preoden period vo 17 vek pred novata era. Vo docniot egipetski ja- 15 Avtorot objasnuva, kako nego mnogu lu|e mu pomognale, negovoto delo da bide zavr{eno...Ova e spro-tivno na mene, jas samiot sam si zavr{uvam, od nikoj ne pomognat, a za sekoj pomo{ mi be{e barano toa da go isplatam.Taka be{e i za edna lektura, od eden profesor, novinar, so poteklo od Egejskiot del na Makedonija, koj odma mi pobara pari, a jas takvi nikoga{ ne sum dobil za niedna kniga. U{te na po~e-tokot podnesov barawe do Skopje, bev odbien, ne sum bil vo dràvnata ekipa, koja bila samo antimake-donska. Samo za pe~atewe na moite knigi sum dal okolu 20.000 evra. Duri bev proglasen za makedonski neprijatel, na Egejcite, a tie od 20.05.1991 godina me izbrkaa od rabota, me sudea i me uni{tija. Tie ne mi dozvolija da se vrabotam na Zemjodelski i Veterinaren fakultetSkopje i Institut za sto~arstvo... so svoi prijavi tokmu 16 pati kako kandidat, a bea primeni vnatre{ni lica so vnatre{ni magistratu-ri so temi za polamatura i doktorati so temi za matura,bez nivnite zvawa da bidat objaveni,zna~i, tie ne vaàt, i bez nieden objaven trud von svojot fakultet, nikako samostoen. Iako jas 4 godini rabotev vo nau~na ustanova vo Grub-Minhen i doktorirav vo Viena na 04.11.1976...me isfrlija na ulica,site li-ca tikvari, najlo{i i nikakvi rabotnici, {tetnici za vo sto~arstvoto so veterinarstvoto i zemjo-delstvoto,nanesuvaj}i mu zlo na makedonskoto stopanstvo,za {to i mnogu sum pi{el.Tokmu tie se nos-iteli i vinovni za zostanosta na sto~arstvoto so veterinarstvoto i zemjodelstvoto.Za dokaz deka vo R.Makedonija tie dejnosti se vodat od tikvari i mrzi e toa {to samo nie nemame izvr{ena reonizaci-ja. A tokmu taa e po~etok na napredokot na dràvata. Mesto tie da bidat vzatvor, tie me uni{tija itn. 16 Dosega nema pronajden naod deka Crncite (Semitite) imale pismo. Pismoto bilo na narodot Belci.

8

zik, se ~ini deka stanal ′aleph′ a podocna, isto kako i ju`no angliskoto ′r′, toa samo gi modi-fikuvalo sosednite samoglaski. ′3′ e prviot znak od alfabetskiot redosled upotrebuvan od egiptolozite, i }e prodolàm so drugi bukvi so nejasni ili te{ki zvukovni vrednosti.

Egipetskoto ′i′ sodejstvuva kako i semitskoto ′aleph′, taka i na semitskoto ′yod′. ′Ale-ph′ e prisuten vo mnogu jazici, i re~isi vo site afroaziski jazici. Toj e glotalna eksplo-zivna soglaska pred samoglaski, kako vo zborovite ′bole′ i ′bue′ (′bottle′ i ′butter′) kaàno spo-red londonskoto nare~je. (Alep=a lep, leb, a od leb do lepra=lep pra-vam, do lebara, R.I.)

Egipetskoto ′ayin′, koe se pojavuva i vo najgolemiot del od Semitskite jazici, e zvu-~en ili izgovoren ′aleph′. Se ~ini deka egipetskata forma bila povrzana so ′zadninskite′ sa-moglaski ′o′ i ′u′.

Vo raniot egipetski jazik, znakot ′w′, napi{an kako male~ka ptica, moèbi imal ko-nsonantna (soglasti~ka) vrednost. Vo docnoegipetskiot, formata na jazikot koja izvr{ila najgolemo vlijanie vrz gr~kiot, se ~ini deka mo{ne ~esto bil izgovoruvan kako samoglaska, ′o′ ili ′u′.17

Egipetskiot znak napi{an kako ′r′ obi~no bil pove}e transkribiran kako ′l′ vo se-mitskiot i vo gr~kiot jazik. Vo docniot egipetski, kako i vo slu~ajot so ′3′, izgleda deka za-slabnal i stanal samo menuva~ na samoglaski. (r=l, Grigor=Gligor, Arban=Alban..., R.I.)

Egipetskite i semitskite bukvi romanizirani kako ′h′, se ~ini deka bile izgovora-ni kako emfati~no ′h′.

Egipetskoto i semitskoto ′h′ prestavuva zvuk sli~en na ′ch′ vo zborot ′loch′. Vo podo-cne`nite vremiwa, toa postojano bilo pogre{no poistovetuvano so bukvata ′š′.

Bukvata napi{ana tuka kako ′s′ bila transkribirana kako ′s′ ili ′z′. ′š′ bil izgovoran kako ′sh′ ili ′skh′. Vo podocne`nite vremiwa, ovaa bukva pogre{no

bila poistovetuvana so ′h′ i ′h′. ′k′ prestavuva emfati~no ′k′. Nedosledno, jas ja sledev voobi~aenata praktika na se-

mitistite i go upotrebuvav ′q′ za da go prestavuva istiot zvuk od semitskite jazici. Bukvata ′t′ otprvin verojatno bila izgovorana kako ′ty′. Me|utoa, duri i vo sredno-

egipetskiot jazik, taa bila pogre{no poistovetuvana so ′t′. Sli~no na ova, ′d′ bila ~esto menuvana so ′d′. Egipetski imiwa. Egipetskite imiwa na boèstva se vokalizirani vo sklad so najvoobi~aenata gr~ka

transkripcija- na primer, ′Amon′ za ′Imn′. (Amon=a mon=man=mun=min, Minos, R.I.) Kralski imiwa vo osnova ja sledat verzijata na Gardiner (1961) za gr~kite imiwa na

dobro poznati faraoni, na primer ′Ramzes′. Koptska Najgolemiot del od bukvite vo koptskiot alfabet doa|at od gr~kiot alfabet,18 pri

{to se upotrebuvani istite transkripcii. [est dopolnitelni bukvi, izvedeni od demotski jazik, se transkribirani na sledniot na~in:

17 Zna~i, koine, vo 19 vek tn.starogr~ki, bil sozdaden vo Egipet, vo Aleksandrija. Toj bil Ptolomejov i Aleksandriski jazik. Toj, kako staroegipetskiot i aramejskiot, bil dvorasen, na Belci i Crnci (Se-miti). Kako {to Ednobo`cite=Evreite vo 6 vek p.n.e. go prifatile aramejskiot, isto se slu~ilo i so koine, samo onie Evrei koi ìveele vo Aleksandrija. Bidej}i koine bil pove}eboèn=helenski, Evr-eite se narekle Heleni,spored Helios=Ilios=Sonce, od Il.Sledi Elisavet=Eli savet: Eli=Heli-os. 18 Za Kosidovski ″koptskiot jazik prestavuval krajna razvojna faza na staroegipetskiot jazik. Toj se upotrebuval u{te vo 17 vek od egipetskite felasi i do denes ostanal kako ritualni jazik na koptskata crkva″. Koptskiot jazik bil samo reformiran staroegipetski jazik, od kogo bile otfrleni semitski-te zborovi. Lidija Slaveska veli: ″Koptska azbuka i star koptski tekst od 3 v.n.e. Pismoto se upotre-buvalo vo Egipet od 8 v.p.n.e. Oddelni zborovi vo tekstot lesno moè da gi razberat pripadnicite na slovenskite narodi″.Se potvrduva, koptskiot jazik bil jazik na Belci, tn.Sloveni. Martin Bernal pi-{i: ″Najgolemiot del od bukvite vo koptskiot alfabet doa|at od gr~kiot alfabet″. Na koptskiot ja-zik mu prethodel koine. Od pelazgiski=varvarski=tn.slovenski jazik ″Ilijada″ bila prevedena na ko-ine vo 3 vek p.n.e. Na koine pi{ele Beros 240 g.p.n.e., Maneto itn. A i Liv Andronik vo 240 g.p.n.e. pi-{el na latinski. DIE KOPTEN von P. DU BOURGUET S.J. HOLLE VERLAG • BADEN-BADEN, 1967 na str.

9

??? š ??? h ??? d ??? f ??? h ??? g19 Semitska Semitskite soglaski se transkribirani na relativno konvencionalen na~in. Neko-

lku od uslo`nuvawata bez spomenati pogore, vo odnos na nivnata povrzanost so egipetskiot jazik. Osven toa, naiduvame na slednovo:

Vo hanaanskiot, zvukot ′h′ se spoil so ′h′. Ovde, transkripciite ponekoga{ go odra-zuvaat etimolo{koto ′h′ namesto podocne`noo ′h′. ′t′ e emfati~no ′t′.

Ovde, arapskiot zvuk voobi~aeno transkribiran kako ′th′ e napi{an kako ′t′. Istoto vaì i za ′dh′ / ′dy′.

Bukvata pronajdena vo ugaritskiot, koja sodejstvuva na arapskoto ′Ghain′, e transkri-birano kako ′g′.

Semitskoto emfati~no ′k′ e pi{uvano kako ′q′, namesto kako ′k′ vo egipetskiot jazik. Semitskata bukva Tsade, re~isi sigurno izgovarana kako ′ts′, e napi{ana kako ′s′. Vo hebrejskiot, zapo~nuvaj}i od prviot milenium pred Hristos,20 bukvata Shin e pi-

{uvana kako ′š′. Me|utoa, na drugo mesto, taa se transkribira ednostavno kako ′s′, a ne kako ′š′, bidej}i jas ja doveduvam vo pra{awe drevnosta i obemot na podocne`noto izgovoruvawe (Bernal, 1990, pp. 102-105). Me|utoa, ova sozdava zabuna so ′Samekh′, koj isto taka e transkri-biran kako ′s. ′Sin′ e transkribiran kako ′s′. (Skumba=[kumba..., samo govorna razlika, R.I.)

5 pi{i: ″Koptite poteknuvaat neposredno od Egiptjanite na faraonskoto vreme. Ozna~uvaweto ′kopt-sko′ e skratuvawe na zborot ′Aigyptios′, {to dopu{ta da otpadni prviot difton″. A bidej}i piramidite bile vkopani, sledi kopt, od kopati, kako Prokopij=pro kop...Toj na str. 210 naveduva: ″pred Hristos 2 vek prvi probawa egipetskiot so gr~ki bukvi da se transkribira, od koi rezultira koptskiot jazik″. 19 Lidija Slaveska go prikaùva koptskiot tekst, a pod nego gi izdvojuva slovata, koi denes se poznati kako kirili~ni. Site slova/bukvi kaj nea na broj se 31.Zna~i,Egipjanite bile samo Belci=tn.Sloveni. 20 Vo Malata enciklopedija na Prosveta od 1.986 godina od Belgrad, se naveduva sporedba na pismata: 1.arapsko pismo, 2.uslovni sistem na transliteracija, 3.voobi~aena arabiska transkripcija, 4.kirili-~na varijanta na taa transkripcija, 5.najobi~na zamena vo na{ite tradicionalni arabizmi, 6.kirili-~na fonetska transkripcija, kade se bara sli~nost. Od nea se gleda nivnata sli~nost kako {to pi{e-la belata rasa i nejzinite Pelazgi od desno na levo, {to ne se sre}ava vo Afrika, od kade poteknale Semitite kako Crnci i nivniot semitski jazik na Aramejcite so aramejskiot alfabet. Ponatamu se prodolùva, Aramejcite vo 10- 8 vek pr.n.e. osnovale pove}e dràvi vo predna Azija. Prvobitna mala semitska grupa, koja se spomenuva pod imeto Aram vo Stariot Zavet kako Aram, Arim i Arum e vo asi-rskite pi{ani spomenici od 14 vek pr.n.e., a gi spomenuvale i (takanare~enite, R.I.) starogr~ki kla-sici. Aramejci mo{ne rano se narekle i site onie semitski plemiwa koi bile vo rodovska vrska so taa etni~ka grupacija, ama i onaa nesemitska, na tloto na Sredniot i Bliskiot Istok, koja go primila aramejskiot za svoj govorni jazik. So imeto Aram vo Stariot Zavet se narekuvaat u{te i Mesopota-mija i Sirija. Aramejskiot jazik, dolgo vo naukata neopravdano se narekuval haldejski, spa|a vo seve-rnozapadnata grupa na semitski jazici. Se deli na nekolku nare~ja, koi se podeleni vo dve glavni gr-upi: isto~ni i zapadni aramejski. Od krajot na 10 vek pr.n.e. do 7 vek pr.n.e. bil osnovni govorni jazik vo Sirija. Toj postanal osnovni govorni jazik na cela Predna Azija. Niz patot vo svojot jazik gi vpi-val elementite na drugite jazici. Vo Persiskoto Carstvo vo vremeto na dinastijata Ahemenidi bil slu`ben jazik. Evreite vo vavilonskoto zarobeni{tvo go napu{tile hebrejskiot i se sluèle so ara-mejskiot, koi go zadràle i posle vra}aweto vo Izrael. Aramejskiot jazik bil potisnat na Bliskiot Istok so pojavata na islamot i prevlasta na arapskiot jazik, no nekoi nare~ja na aramejskiot i denes se zadràle pod naziv na novosiriski jazik. Prvi pi{ani spomenici na ovaa knièvnost poteknuva od 14 vek pr.n.e. kako natpisi na spomenicite i nagrobnite plo~i vo okolinata na Alepo. Najstari me|u niv e za pobedata na Zahar, vladarot na Hamat i Laga{ nad Bar Hadad vladarot na Damask. Ovie se pi-{ani na starosemitski pisma, a od 8 vek pr.n.e. se razviva posebno aramejsko pismo, edno od starose-mitski alfabet. Toga{ Evreite na svojot govorni aramejski jazik gi napi{ale delovite na Stariot Zavet: delovi na knigata Ezre i Daniel, ~uenata aramejska apokrifna verzija na knigata na Posta-nokot, najdena vo pe{terata na bregot na Mrtvo More. Potoa se sozdadeni prevodi na Stariot Zavet na aramejski, a golemite delovi na Talmuda (kako vavilonski taka i erusalimski) se napi{ani isto taka na aramejski. Na edno od aramejskite nare~ja se napi{ani i sveti spisi na hristijansko- ereti-~kite Mandejci. Potoa spisite na prvite hristijanski zaednici Evangelieto po Matej i drugi. Vo Sr-edniot vek na aramejski e napi{ana i misti~no, panteisti~kata kniga Zahar, osnovnoto delo na evrej-skoto misti~arsko u~ewe Kabalo. Zna~i, evrejskiot bil jazik na Belci, a aramejskiot dvorasen jazik.

10

Nitu ′dagesh′, nitu ′begadkepat′ se poso~eni vo transkripcijata. Pri~inite za ova se ednostavni, kako i somneìte za nivniot obem i pojavuvawe vo Antikata.

Vokalizacija Masoretskata vokalizacija na Biblijata, zavr{ena vo 9 i vo 10 vek, no koja presta-

vuva odraz na mnogu postari izgovoruvawa, e transkribirana na sledniov na~in: Ime na Voobi~aeno so ??? u so ??? w so ??? h znakot Patah ??? ba - - - - Qames ??? ba ??? ba - ??? bah Hireq ??? bi ??? bi - - - Sere ??? be ??? be - ??? beh Segol ??? be ??? be - ??? beh Holem ??? bo - - ??? bo ??? boh Qibus ??? bu - - ??? bu - - Reduciranite samoglaski se prestaveni: ??? be ??? ha ??? he ??? ho Voobi~aeno, akcentacijata i poeweto ne se obeleàni. Gr~ka Transkripcijata na soglaskite e vostanovenata. ′u′ e transkribirano kako ′u′. Dolgite soglaski ′h′ i ′w′ se napi{ani kako ′e′ i ′o′, a tamu kade {to toa e bitno, do-

lgoto ′a′ e pretstaveno so ′a′. Voobi~aeno, akcentacijata ne e obeleàna. Gr~ki imiwa Nevozmo`no e da se pokaè doslednost pri transliteracijata na ovie imiwa, bidej-

}i odredeni imiwa se tolku mnogu poznati, taka {to mora da im bidat dadeni nivnite lati-nski formi- na primer, Tukidid- sprotivno na gr~kata forma Toukidid. Od druga strana, bi bilo apsurdno da sozdavame latinski formi za malku poznati lu|e ili mesta. Zatoa, op{to-poznatite imiwa se dadeni vo nivnite latinski formi, a ostanatite ednostavno se transli-terirani od gr~kiot jazik.21 Sekade kade {to be{e vozmo`no, jas se obidov da go sledam pre-vodot na Pavsanij izveden od strana na Piter Levi, kade ramnoteàta mo{ne mu godi na mo-jot vkus. Me|utoa, ova zna~i deka mnogu dolgi samoglaski ne se obeleàni vo transkripcija-ta na imiwa.

MAPI I GRAFIKONI Grafikon 1 Afroaziski; Omotski; âdski; Berberski; Egipetski; Bexa; Semitski; Centralen

Ku{itski; Isto~en Ku{itski; Ju`no Ku{itski;22 Mapa 1 [irewe na afroaziskite jazici. Grafikon 2 Indohetitsko jazi~no semejstvo Indohetitski; Anadolski; Etrurski; Lemniski; Lidijski; Kariski; Likijski; Palajski; Luviski;

Hetitski; Indoevropski; Keltski; Irski; Vel{ki, Bretonski; Italski; Latinski; Romanski; Oskanski i drugi;

21 Koine bil za Ptolomejovoto doba vo Aleksandrija, koj vo 1850 godina Korais vo Paris go reformi-ral i go sozdal katarevusa. Toj sodrèl pove}e tn.slovenski zborovi na Belci. Toj bil vklu~en duri vo 1868 godina, zatoa{to Carigradskata patrijar{ija nego ne go prifa}ala. I vo 20 vek sledi domotiki so pove}e tn.slovenski jazici. Katarevusa imal ~etiri padeì, dimotiki bez dativ, duri i bez genetiv. 22 Ku{itskiot jazik (Ku{- hebrejsko i etiopsko ozna~uvawe za Nubija), koj kako dijalekt i nare~je se sre}ava vo Etiopija, Somalija, Sudan, Kenija i Tanzanija. Istot slu~aj e i so ~adskiot, koj e osnova za nad sto jazici i dijalekti vo Nigerija, Niger i âd. Site tie bile Crnci (Semiti),so semitski jazici.

11

Germanski; Gotski; Anglosaksonski; Frigiski; Nordiski; Germanski;23 Gr~ki; Frigiski;24 Albanski; Ermenski;25 Baltoslovenski; Slovenski; Zapadnoslovenski; Polski; Ju`noslovenski; Srpski;

Balti~ki; Letonski; Litvanski; Toharski;26 Indoiranski; Iranski; Persiski; Sanskrit; Sovremeni Indinski;27 Mapa 2 [irewe na semitskite jazici Rekata Nil; Crveno More; Etiopski; Ju`noarapski; (Egipetski); Arapski; Hanaanski; (Sumerski); Akadski;

Aramejski; Elbatski; (Huritski);28 Mapa 3 [irewe na indoevropski jazici; I-E Indoevropski; I-H Indohuritski;

23 Kontinentot so ime na Brigija=Evropa bil naselen so Kelti, koi imale frigiska=brigiska pisme-nost...Sledi Frizija=Frigija=Brigija...Solunskiot lav bil vo Dalmacija i Venecija so glagolicata, brigiski=brzja~ki pr~ kirilicata vo Istra. Na 9. avgust 2009 godina Makedonskoto radio, prva pro-grama, po 16 ~asot, kaà, Zlatorogot bil na divi kozi na Triglav, vo Slovenija, Italija i Avstrija. A ova e vrskata so pr~ot vo Istra. Ama i lavot vo Bavarska, Hamburg, Anglija...; topkata kaj Aleksandar Makedonski i Maite, a i Angli~anite...Gajdata na Skotite so koà od ovca, a taa bila makedonskata... 24 Na Peloponez od Makedonija, vo èlezno doba, se preselile Dorite, i tamu ja osnovale Sparta... Sledi do denes na brigiski=brzja~ki Dor~o e kow, a i doresta=kowska boja. Vels veli: ″Od mnogute tainstveni obredi, {to zavladeale vo poznatata doba na Atina, bile po svoe poteklo frigisko (ako ne tra~ko)″.Vels naveduva deka frigiskiot jazik bil skoro ist kako gr~kiot i makedonskiot. Herodot pi{i: ″narodot na Atina i Atika bil pelazgiski. Eden Tra~anin tvrdel vo razgovor so eden Atiwa-nin deka tie vo minatoto bile bra}a od ista krv″. Ova ozna~uva deka narodot vo Atina i Atika bil eden, Pelazgi,kako {to bile Tra~anite.Pa Pelazgite se tn.Sloveni i pelazgiski e tn.slovenski jazik. 25 Albanicite bile Brigi, a vakvi bile Ermencite. Herodot veli, Anadolija i Ermenija ja sozdale Br-igite od Evropa. Isto taka, nivnata vrska bila Kavkaz. Na nego i vo Evropa se selele Gotite, koi bi-le Tatari, so svojot Bog Asen,a vakov imale Bugarite: Goti=Skiti=Tatari=Bugari=Arnauti bile Mo-ngoli. Tie gi zakopuvale svoite vojskovoditeli so svoite kowi, kowite gi jadele i nivnoto mleko itn. 26 Bil poznat toharskiot jazik vo centralna Azija od tretiot vek. Vo pe{terata zapadno od Irimki ima toharski zapisi i sliki na gordi vitezi so gusta crvena brada i evropski lica. Toharskiot bil poznat samo od rakopisite pronajdeni vo oblasta na Tarimskiot Bazen, sega del na avtonomnata oblast Ujgur, od pred 1.500 godini ili podocna. Tie toga{ bile ~isto belo rasni lu|e. Belcite vo Azija kako preselnici se pretopile od pobrojnite mongolski ìteli. No do denes vo Ujgur se sre}avaat lu|e so rusa kosa i svetol ten. Vo makedonski glasila so jazik od tn.slovenska jazi~na grupa, kako {to bil to-harskiot jazik (dene{no makedonsko prezime Toharevi od za tokarsko zanimawe), Ilija â{ule veli: za avtorite lingvistikata be{e {okirana porano vo na{iot vek koga dlaboko na istok na dene{nata teritorija na Kina se otkrija toharevski tekstovi, koi ukaùvaat, me|u drugoto, na jazik (na seman-ti~ki plan) blizok do balto- slovenskata grupacija. Olga Lukovi}- Pjanovi} pi{i deka vo kineskite hroniki bile so~uvani spomeni na dràvata so nejzinite vladeteli: Bane, Jan~e, Ranko i Cican. Vo edno vreme so Sibir vladeel carot Tan~e so svoite pet sinovi. Negovite sinovi vladeele za vreme na kineskiot car Sju- An- Dia. Sibirija propadnala za vreme na vladeeweto na Tan~iniot vnuk Carman, u{te bile sveì aziskite legendi za carot Tan~e, naro~ito vo Kina, ~ij jazik bil bogat so srpski zborovi. (Carman=car man; srpskiot na Vuk Karaxi} bil tn.staroslovenski, koj e germaniziran, R.I.). 27 Toharskiot jazik bil tn.slovenski na Belci, koi do{le vo Centralna Azija eden milenium pred da dojdat od Isto~na Azija Mongolite, otkade Mongolite vo Amerika se preselile okolu 13.000 g.p.n.e., a vo Ju`na pristignale okolu 8.000 g.p.n.e. Persijcite... bile Belci, a vakvi bile Vedite so sanskritski. 28 Semitite kako Crnci bile naseleni vo Egipet, Arapskiot Poluostrov, Mesopotamija...Sumerite bile Belci pove}ebo`ci, so pelazgiska mitologija, a Crncite so eden bog i crne~ka mitologija so mi-tot Adam i Eva, postanok na ~ovekot od ilova~a...Crncite se obreùvale i bile kanibalisti. Obreù-vaweto se preneslo vo Egipet, Arapskiot Poluostrov, Mesopotamija i Kavkaz. Sledi da ima dva jazika na Belci i Crnci i zaedni~ki jazici: aramejski i staroegipetski. Od niv nastanale novopersiski, ko-ine i latinski, ama i arapski....Vo koine bile vneseni gotski. Sledi isto~no od Francija poradi got-skiot se govorat trorasni jazici(Belci,Crnci i Mongoli) i zapadno od Germanija dvorasni bez gotski

12

Indinski; (Iranski); Indoiranski; Toharski; Slovenski; Ermenski; Frigiski; Gr-~ki; Italski; Germanski; Keltski;29

Mapa 4 Egipet; Goren Egipet; Dolen Egipet; Crveno More; Sredozemno More; Rekata Nil; Teba; Abidos; Fajum; Memfis; Heliopolis; Avaris; Sais; Buto; Mapa 5 Anti~kiot Isto~en Mediteran; Crveno More; Sredozemno More; Crno More; Libija; Teba; Siva; Memfis; Sais; Avaris; Hanaan; Biblos; Sidon; Tir; Ugarit; Elba; Hurijci; Anadolija; Hetiti; Kikilija; Likija; Karija; Lidija; Frigija; Kipar; Rodos; Krit; Tera; Mesenija; Knosos; Sparta; Argos; Mikena; Atina; Teba; Trakija; Mapa 6 Anti~ki Egej; Sredozemno More; Krit; Knosos; Rodos; Tera; Kitera; Lemnos; Evbeja; Karija; Lidija; Frigija; Troja; Jonci; Dorci; Trakija; Tesalija; Dodona; Kopais; Teba; Atina; Arkadija; Mesenija; Elis; Korint; Mikena; Argos; Sparta; HRONOLO[KA TABELA Kolona 1 Arijski model, Krit; Ranominojski (RM) I: RM II; RM III; Srednominojski (SM) I Pr-

vi palati; Uni{tuvawe palati: SM III; Docnominojski (DM) IA; DM IB; DM II Osvojuvawe na Mikencite; Kone~no uni{tuvawe na kritskite palati; Docnoheladski (DH) / Mikenski III B; Trojanska vojna; DH / Mikenski III V;

Kolona 2 Arijski model, Grcija; Ranoheladski (RH) I; RH II; RH III Pristignuvawe na Grcite

???; SM I; Srednoheladski (SH) I Pristignuvawe na Grcite ?; SH III Prvi Grobovi so okno; Docnoheladski (DH) IA ili Mikenski IA; Erupcija na Tera ?; Erupcija na Tera ?; DH/Mike-nski II; DH/Mikenski III; Mikenski palati; DH/Mikenski IIIB; Teba e uni{tena; Trojanska vojna; Invazija na Dorcite; Mikena e uni{tena; DH/Mikenski IIIB; Migracija na Joncite; Korint e upravuvan od Bakhiadaj; Voveden e alfabetot ?; Homer; Prvi olimpiski igri; Ko-lonii osnovani vo Italija i na Sicilija; Hesiod; Prvo orientalno vlijanie; Atina; Per-sijcite ja osvojuvaat Anadolija; Persiska invazija vrz Grcija; Herodot; Peloponeska Vojna; Sokrat; Platon, Isokrat; Podemot na Makedonija; Aleksandar Veliki; Aristotel;30

Kolona 3 Revidiran anti~ki model; Ranominojski (RM) I; Ranoheladski (RH) I; RM II, RH II;

RM III, RH III; Menthotpe / Radamantis e suveren na Krit i vo Beotija ???; Senvosre /Hpr K 3 R; Kekrope e suveren na Atika ???; SM III Invazija na Hiksite; Danaos i Kadmos; Prvi gro-bovi so okno; Docnominojski (DM) IA Voveden e alfabet; Erupcijata na Tera; DM IB; DM II Mikensko osvojuvawe na Krit, egipetsko suverenstvo; Docnoheladski (DH)/Mikenski III In-vazijata na Pelope ?; DH/Mikenski III B; Teba e uni{tena; Trojanska vojna; Vra}awe na He-raklidite; Mikena e uni{tena; DH/Mikenski III V; Filistejci; Migracii na Joncite; Hesi-od; Korint e upravuvan od Bakhiadaj; Homer; Reformite na Likurg; Sparta; Prvi olimpiski

29 Keltite bile Brigi. Tie bile {umari, a samiot poim kelta ozna~uva sekira: kelta=kirta=sekirta. Tie gi kr~ele {umite i sozdavale oranici. Kelta ozna~uvalo i presa za grozje. A do denes Evropa sî u{te ne e donaselena so lozata, oti Evropa za nea sî u{te e ladna. Isto~no od rekata Rajna imalo Skl-avini=tn.Sloveni, koi bile odvratna rasa, koja Bonifacius ja istrebuval. Tradiciite bile trakiski. 30 Pove}eboèstvoto bilo so svetski ~uda, razni kolosi...Vo egipetskite piramidi bi moralo da ima svetlo, na primer kako od akumulatori...So Aleksandar Makedonski zapo~nale podvodnite istraùva-wa, se pu{talo yvono vo vodenite dlabini, a nurka~ot di{el pod yvonoto. Aristotel {to go istraù-val za jagulata, ostanalo sî taka do so 17 vek. Tek ottoga{ Evropjanite po~nuvaat da se bavat so nauka.

13

igri; Kolonii osnovani vo Italija i na Sicilija; Reformite na Solon; Persijcite ja osvo-juvaat Anadolija; Persiskata invazija vrz Grcija; Herodot; Peloponeska Vojna; Sokrat; Platon, Isokrat; Podemot na Makedonija; Aleksandar Veliki; Aristotel;31

VOVED Re~isi sekoga{, lu|eto, koi se zaslu`ni za ovie temelni otkritija na nekoja nova

paradigma, ili bile mo{ne mladi, ili mo{ne novi vo oblasta ~ija paradigma ja menuvaat. (Tomas Kun, Strukturata na Nau~nite Revolucii) Upotrebuvaweto na citatot od Tomas Kun e moj obid- kako ~ovek koj se zdobil so

znaewe od kineskata istorija- za opravduvawe na mojata pretpostavka za pi{uvaweto na te-mi koi se mnogu oddale~eni od mojata prvobitna oblast. Bidej}i jas }e go tvrdam slednovo: iako promenite koi gi predlagam vo odnos na gledi{teto ne se paradigmatski spored stri-knoto zna~ewe na zborot, tie ne se ni{to pomalku fundamentalni.

Ovie tomovi im posvetuvaat vnimanie na dva modeli od gr~kata istorija: eden model koj ja gleda Grcija kako su{tinska evropska ili ariska, a drugiot koj ja sogleduva kako le-vantska, na periferijata od egipetskata i semitskata kulturna oblast. Jas gi narekuvam ′Arijski′ i ′Anti~ki′ modeli. ′Anti~kiot Model′ bil konvencionalno gledi{te pome|u Gr-cite vo Klasi~nata i vo Helenisti~kata epoha. Spored nego, gr~kata kultura se pojavila kako rezultat od kolonizacijata, okolu 1500 godina pred novata era (pr.n.e.), izvedena od egip}ani i fenikijci koi gi civilizirale domorodnite ìteli. Osven toa, Grcite vo gole-ma mera prodolìle da pozajmuvaat od kulturata na Bliskiot istok.32

Najgolem del od lu|eto se iznenadeni koga doznavaat deka Arijskiot model, vo koj mnogumina od nas se navedeni da veruvaat, se razvil duri vo tekot na prvata polovina na 19 vek. Vo svojata najrana ili ′[iroka′ forma, noviot model ja poreknuval vistinata za egipe-tskoto naseluvawe i se somneval vo naseluvaweto na Fenikijcite.33 Toa {to jas go nareku-vam ′Ekstremen′ arijski model, koj cute{e vo tekot na dvete kulminacii na antisemizmot vo 1890-tite i povtorno vo 1920-tite i 1930-tite, go porekuva{e duri i kulturnoto vlijanie od Fenikijcite. Spored Arijskiot model, postoela nekakva invazija od severot- koja ne bila evidentirana vo anti~kata tradicija- koja ostvarila prevlast vrz lokalnata ′egejska′ ili ′prethelenska′ kultura. Gr~kata civilizacija se gleda kako rezultat od me{avinite pome|u

31 Monumentalniot i prekrasen Aleksandriski e nare~en sedmo svetsko ~udo koe go izgradile vlade-telite od makedonskata egipetska dinastija na Ptolomej, vo 3 vek p.n.e. Toj bil smesten vo Aleksan-drija na ostrovot Far. Toa bil svetilnik ″pratatko na site svetilnici″, a bil visok 110 m. Svetil-nikot imal eden vid ″lift″ za dostavuvawe gorivo do negoviot vrv. Negoviot plamen moèl da se vidi i od 60 km oddale~enost. Za àl, svetilnikot e sru{en od zemjotres vo 1307 g.n.e., po 1600 godini op-stanok i funkcija. So mostovite, {to vaèlo i za liftovite, gradewe bilo mo`no. Isto taka, se pre-nesuvalo brodovi so pod niv postavawe drva kako valci. Spored avtori, brodovite na flotota na Ale-ksandar Makedonski bile preneseni na kopno preku prostorite, na koi denes e izgraden Sueckiot ka-nal...Me|utoa, flotata prodolìla na Istok, i taa stignala od Zapad vo Amerika, so svoi tradicii... 32 Egiptjanite i Fenikijcite bile Belci. Prvite imale zakoseni o~i, kako {to denes se Berberite. Zakosenosta bila poradi peso~inite vo severna Afrika, Arapskiot Poluostrov so Mesopotamija. Go-vedoto vo Egipet bilo Levantsko, Isto~en Sredozemen Bazen koj do 4.000 g.p.n.e. stanal more, {to va-èlo za brigiskoto. Samo brigiskoto imalo ponatamo{en razvitok...Kowot vo Egipet bil brigiski, a vakov bil i mongolskiot.Fenikijcite imale normalni o~i,tie bile Pelazgi so pelazgiska mitologija. 33 Za Aldo Masa, vo negovata kniga ″Fenikijcite″, tie gi slavele bogovite od gorata Olimp, so glavni bog Zevs.Brajer i dr. pi{at: ″Ovde bile najzanimlivi prikaznite za bogovite i heroite. Ovie legendi, ~ij sredi{en lik bil Gilgame{, mo{ne mnogu potse}ale na Homerovite epovi″. Spored Kosidovski, feni~kite religiozni epovi ìvo potse}ale na Homer. Navedenoto se potvrduva i so Polibij, spored koj vo dogovorot za sojuz sklu~en 215 godina me|u Hanibal i Filip V bogovite na Kartagincite imale pelazgiski imiwa (Zevs, Hera, Apolon, Dajmonot na Kartagincite, Herakle, Ares, Triton, Posejdon, Helios, Selena, Geja i drugi). Tekstot bil bukvalen prevod na punskiot tekst od dogovorot. Ovoj e po-tvrden dokaz deka Punite (Feni~nite i nivnite Kartaginci) bile Pelazgi, na ~ij Homerov=tn.slove-nski jazik se govorelo na Apeninskiot Polustrov. Fenikite kako pomorci bile prvite pomorski pr-eselnici na nenaseleniot kontinent, nare~en Evropa. Tokmu zatoa nivnite naselbi vo Evropa bile najstari. Ova se gleda vo pomorskite karti. Istoto go potvrduvaat mno{tvo avtori, koi se od 19 i 20 v.

14

Heleni koi govorele na indoevropski jazik i nivnite domorodni podanici. Tokmu poradi konstruiraweto na ovoj Arijski model, ovoj tom go narekuvam Fabrikuvaweto na Anti~ka Grcija 1785-1985.34

Jas veruvam deka treba da mu se vratime na Anti~kiot model, no so izvesni revizii; zna~i, vo vtoriot tom od Crna Atena go zastapuvam ona {to go narekuvam ′Revidiran anti-~ki model′. Ovoj model go prifa}a tvrdeweto deka postoi realna osnova vo prikaznite za egipetskata i fenikijskata kolonizacija na Grcija, prisutni vo Anti~kiot model. Me|utoa, vo modelot se smeta deka tie zapo~nale porano, vo prvata polovina na vtoriot milenium pr-ed novata era. Toj se soglasuva so Anti~kiot model deka gr~kata civilizacija e rezultat od me{aweto na kulturite predizvikani od ovie kolonizacii i od podocne`nite pozajmuvawa {irum isto~niot Mediteran. Od druga strana, toj privremeno ja prifa}a hipotezata na Arijskiot model za invazii- ili infiltracii- od severot, izvedeno od lu|e koi govorele na indoevropski jazik, nekade vo tekot na ~etvrtiot ili tretiot milenium pred novata era. Sepak, Revidiraniot anti~ki model smeta deka prethodnoto naselenie govorelo na sroden indohetski jazik, koj ostavil malku tragi vo gr~kiot jazik. Vo sekoj slu~aj, toj ne moè da bide upotreben za objasnuvawe na mnogute neindoevropski elementi vo podocne`niot jazik.

Dokolku sum vo pravo vo moite nastojuvawa za urivaweto na Arijskiot model i za negovoto zamenuvawe so Revidiraniot anti~ki model, }e bide neophodno ne samo povtorno obmisluvawe na temelnite osnovi na ′Zapadnata civilizacija′, tuku i svesnost za prodira-weto na rasizmot i ′kontintalniot {ovinizam′ vo celata na{a istoriografija, ili vo fi-lozofijata na pi{anata istorija. Anti~kiot model nema golemi ′vnatre{ni′ nedostatoci, ili slabosti vo mo}ta na objasnuvaweto. Toj bil urnat poradi nadvore{ni pri~ini. Za ro-manti~ari i rasisti od 18-tiot i od 19-tiot vek, ednostavno bilo nezamislivo deka Grcija- koja bila gledana ne samo kako olicetvorenie na Evropa, tuku i kako nejzinoto ~isto det-stvo- bila rezultat od me{avinata pome|u domorodni evropjani i kolonizatorski afrikan-ci i semiti. Zatoa, Anti~kiot model trebalo da bide urnat i da bide zamenet so ne{to po-prifatlivo.35

[to sakame da kaème so zborovite ′model′ i ′paradigma′ ? Poleznosta od odreduva-weto takvi termini e ograni~ena, kako poradi neizbe`nata non{alantnost pri nivnata upotreba, taka i poradi faktot deka zborovi moè da bidat definirani samo so pomo{ na drugi zborovi, ne nudej}i temel vrz koj moème da gradime. Osven toa, neophodno e izvesno poso~uvawe na namerata prisutna vo nivnoto zna~ewe. So zborot ′model′ jas vo osnova ozna-~uvam reducirana i poednostavena {ema na nekakva sloèna realnost. Takva transpozicija sekoga{ sozdava iskrivokol~uvawe, kako {to veli italijanskata poslovica-tradutorre tradito-re - ′preveduva~ predavnik′. I pokraj ova, isto kako i samite zborovi, modeli se neophodni za re~isi site razmisli i govorewa. Sekoga{ treba da pomnime, me|utoa, deka modelite se ve-{ta~ki i pove}e ili pomalku proizvolni. Osven toa, isto kako {to razli~ni aspekti na svetlinata se objasnuvaat najdobro kako branovi ili ~esti~ki, nekoj drug fenomen moè da bide plodnosno sogledan na dva ili pove}e razli~ni na~ini; odnosno, so koristewe dva ili pove}e spored svojot kapacitet za objasnuvawe na karakteristikite na soo~enata ′realnost′. Zatoa, korisno e da razmisluvame vo ramkite na natprevaruvaweto pome|u modeli. So zbor-ot ′paradigma′, jas ednostavno ozna~uvam voop{teni modeli ili obrasci na razmisluvawe, primeneti na mnogu ili na site aspekti od ′realnosta′, onaka kako {to ja gledaat nekoj po-edinec ili zaednica.

Temelnite predizvici koi im se upatuvaat na nau~nite disciplini imaat tendencija da dojdat odnadvor. Voobi~aeno e studentite postepeno da se zapoznavaat so svoite oblasti na prou~uvawe, nalik na misterii koi poleka se razotkrivaat, taka {to do migot koga }e ja sogledat svojata oblast kako nekakva celina, tie bile tolku podrobno protkaeni so konven-cionalni, odnapred sozdadeni mislewa i obrasci na razmisli, taka {to e krajno neveroja- 34 Poimot Heleni bil nov, vnesen za vreme na Pizistrat (6 vek p.n.e.), ~ij Redakciski odbor sklopil tri rakopisi od Egipet so magare, a vo Mala Azija magare nemalo do 480 g.p.n.e., govedo i kow od Bri-gija=Evropa i ostrovite Dalmacija, a tek od 6 vek p.n.e. tie se naseluvaat. Taka bila sozdadena ″Ilija-da″. Bidej}i vo ″Atlantida″ e magareto, kartaginski gradeì itn., taa bila falsifikat na ...Platona. 35 Crnci (Semiti) nikoga{ nemalo vo Atina, tuku vo nea od 19 vek bil vnesen dvorasen tn.gr~ki jazik.

15

tno deka }e bidat sposobni da se somnevaat vo nejzinite temelni premisi. Ovaa nesposobno-st e osobeno voo~liva vo nau~nite disciplini koi i obrnuvaat vnimanie na anti~kata isto-rija. Kako prvo, se ~ini deka pri~nite se dolàt na faktot deka so nivnite studii domini-ra u~eweto te{ki jazici, proces koj neizbe`no e avtoritaren: tie moèbi nema da ja dove-duvaat vo pra{awe logikata na nekoj nepravilen glagol ili funkcijata na nekoja partiku-la.Vo isto vreme, me|utoa, dodeka profesorite gi postavuvaat svoite lingvisti~ki pravila, tie nudat drugi op{testveni i istoriski informacii koi obi~no se davani i dobivani vo eden sli~en dih. Intelektualnata pasivnost na studentot e zgolemena poradi faktot deka ovie jazici, vo osnova, se u~eni vo tekot na detstvoto. Iako ova go olesnuva u~eweto i na va-ka obu~eniot u~en ~ovek mu nudi nesporedlivo ~ustvo za gr~kiot ili ja hebrejskiot jazik, takvi maì i èni se nakloneti da prifatat nekakov koncept, zbor ili forma kako tipi-~na gr~ka ili hebrejska, ne baraj}i objasnuvawe za nivnata specifi~na funkcija ili pote-klo.36

Vtora pri~ina za popre~uvaweto e pribli`nata, ili vistinskata, religiska stravo-po~it pri pristapuvaweto kon klasi~ni ili evrejski kulturi, koi se smetani za izvori na ′zapadnata′ civilizacija.37 Poradi toa, tuka postoi koleblivost za upotrebuvawe ′profani′ analogii zaradi obezbeduvawe modeli za nivnoto prou~uvawe. Golemiot isklu~ok od ova e prisuten vo folklorot i vo mitologijata kade, u{te od vreme na Xejms Frejzer i Xejn Ha-rison pri preminot vo 20 vek, postoe{e zna~itelna koli~ina komparativni trudovi. Sepak, re~isi seto ova ostana vnatre vo granicite postaveni vo 1820-tite, od strana na ~ovekot koj go uni{to Anti~kiot model, Karl Otfrid Miler. Miler gi potiknuva{e nau~nicite, no nepopustlivo mu se sprotistavuva{e na priznavaweto deka postoele bilo kakvi specifi~ni pozajmuvawa od istokot. Koga stanuva zbor za povisoka kultura, postoelo u{te pogolemo pr-otivewe za sogleduvaweto na bilo kakvi precizni paraleli.

Sepak,situacijata go dobiva svojot najekstremen oblik vo oblastite na jazikot i im-iwata.Po~nuvaj}i od 1840-tite, indoevropskata filologija, ili prou~uvawe na odnosite po-me|u jazicite, be{e jadroto na Arijevskiot model. Toga{, kako i sega, prou~uva~i na indo-evropjanite i na gr~kata filologija isklu~itelno se protivea na sogleduvaweto bilo kakva vrska na gr~kiot jazik- od edna strana- i egipetskiot i semitskiot, dvata glavni neindoev-ropski jazici od anti~kiot Isto~en Mediteran, od druga strana. Nema somnevawe deka do-kolku egipetskiot, zapadnosemitskiot i gr~kiot jazik bea jazici na tri zna~ajni, sosedni plemiwa vo sovremeniot Tret Svet, bi postoelo obemno komparativno prou~uvawe, posle koe najgolemiot del od lingvistite bi zaklu~il deka tie moèbi imaat prili~no daleko srodstvo edni so drugi, no i deka so sigurnost se odvivale zna~itelni lingvisti~ki i vero-jatno drugi kulturni pozajmuvawa pome|u trite narodi. Me|utoa, so ogled na dlabokata po-~it koja se ~ustvuva kon gr~kiot i hebrejskiot jazik, vakviot vid na sirova komparativna rabota se smeta za nesoodvetna.38

Licata od nadvore{nosta nikoga{ nema da ja poseduvaat kontrolata vrz detalite, so koja ekspertite se zdobile tolku bavno i ma~no. Pri nedostig od celosno osoznavawe na zad-ninskite sloènosti, tie se nakloneti da gledaat prostodu{ni soodnosi pome|u povr{ni sli~nosti. Sepak, ova ne zna~i deka ′autsajderite′ sekoga{ gre{at. Hajnrih [liman, bogati-ot germanec koj prv izvede iskopuvawa kaj Troja i Mikena vo 1870-tite, sozdade naivna, no plodnosna povrzanost od legendi, istoriski dokumenti i topografija, pokaùvaj}i deka o~-iglednoto ne e sekoga{ pogre{no- bez ogled kolku toa ne im se dopa|a na akademicite.

Druga tendencija pome|u profesionalcite e da sozdavaat pogre{no poistovetuvawe pome|u etikata na situacijata i nejzinata realnost. Iako e ′sosema pravedno′ ekspertot koj potro{il cel ìvoten vek, obiduvaj}i se da ja sovlada temata, da znae podobro od drskiot novodojdenec, ova ne e sekoga{ vistina. Novodojdenecot ponekoga{ ja ima prednosta na gle-di{teto; sposobnosta da ja sogleda temata kako celina i kon nejze da pricvrsti nadvore{ni

36 Evreite bile ednobo`ni Belci, a Helenite pove}ebo`ni Belci. Aramejski i koine bile dvorasni. 37 Belcite vo ledeno doba opstojuvale vo Levantot, ju`no od 35-ta paralela. Tie bile samo eden narod. 38 Idijcite,Mongolite i Semitite bile temni, sprotivno na Belcite,a vakvi bile i Evropjanite. Sle-di da postojat 4 grupi na jazici: pelazgiski=tn.slovenski jazici na Belci, semitski=crne~ki, indij-ski i mongolski. Aramejskiot, koine i latinski bile dvorasni, a gotskiot dopolnitelno i mongolski.

16

analogii. Zatoa, moème da navletame na slednava paradoksalna situacija: iako amaterite voobi~aeno ne moàt da go potpomagnat nau~niot napredok vo ramkite na nekoj model ili paradigma, tie ~esto se najbrojnite lu|e koi moàt da im upatat predizvik. Dvata najzna~aj-ni probivi vo helenskite studii od 1850-tata- arheolo{koto otkrivawe na Mikena i de{i-friraweto na nejzinoto pismo, linearno B- bea izvedeni od amateri: [liman, kogo predma-lku go spomnav, i Majkl Ventris, anglo-gr~ki arhitekt.

I pokraj faktot deka fundametalno novite pristapi ~esto proizleguvaat od navo-re{nosta, toa sekako ne zna~i deka site predlozi od ovie krugovi se pravilni ili polezni. Najgolemiot del od niv ne se takvi i so pravo se otfrleni kako neto~ni. Praveweto raz-lika pome|u razli~nite tipovi radikalni predizvici e povrzano so dva te{ki problemi. Koj treba da go stori toa ? Kako toa treba da bide storeno ? Se razbira, ekspertite se prva-ta grupa so koja treba da se konsultirame. Tie go imaat znaeweto neophodno za procenuvawe na verodostojnosta i za upotrebuvaweto novi idei. Dokolu- kako vo slu~aj so Ventris i de-{ifrirawetona Linearnoto B- najgolem del od niv gi prifatat ideite, bi bilo budalesto da go predizvikuvame nivniot sud. Nivno negativno mislewe, od druga strana, ne moè da bi-de tretirano so istata apsolutna po~it bidej}i, iako tie gi poseduvaat neophodnite ve{ti-ni za donesuvawe sud, tie imaat direkten udel vo slu~ajot. Tie se ~uvarite na akademskiot status quo i vo nego imaat pridodadeno intelektualen i ~esto emotiven vlog. Vo nekoi slu~a-evi, nau~nicite gi branat svoite pozicii duri i so pomo{ na tvrdewe deka hebrejskata epoha na amaterite, koja vo nivnata oblast nekoga{ bila neophodna, sega e zavr{ena. Pora-di toa, iako nivnata nau~na granka bila osnovana od amateri, amaterite pove}e ne moàt da dadat svoj pridones. Bez ogled kolku mnogu verodostojno moè da izgleda idejata za nekakov autsajder, se podrazbira deka e nevozmo`no nejzinoto ovistinuvawe.

Tokmu poradi takvi stavovi- kako na primer stavot deka ′vojnata e premnogu serio-zna rabota za da im bide prepu{tena na voeni lica′- neophodno e misleweto od informira-ni laici, kako i od profesionalci, zaradi procenuvaweto na validnosta na novi predizvi-ci, otfrleni od zasegnatite nau~nici. Iako nau~nicite imaat podobri soznanija odo{to ja-vnosta, postoele slu~aevi koi go pokaàle sprotivnoto. Zemete ja predvid, na primer, ide-jata za Ploveweto na kontinentite, najprvo predloèna od Profesorot A. L. Vegener kon krajot od 19-tiot vek. Niz golem del od raniot 20-ti vek, zna~ajot na ′o~iglednite usklade-nosti′ pome|u Afrika i Ju`na Amerika, pome|u dvete strani od Crvenoto More i mnogu dr-ugi bregovi, be{e otfrlena od najgolemiot del od geolozite. Sega, sprotivno na toa, unive-rzalno e prifateno deka kontinentite ′plovele′ edni od drugi. Sli~no na ova, predlozite na amerikanskite populisti, vo 1880-tite i 1890-tite, za napu{tawe na zlatniot standard, bea osuduvani od akademski ekonomisti kako celosno nedelotvorni. Vo takvi slu~ai, se ~i-nelo deka javnosta bila vo pravo, a akademicite gre{ele. Zatoa, iako e potrebno vnimatel-no prou~uvawe na profesionalnoto mnenie i negovo po~ituvawe, toa ne treba sekoga{ da bide smetano za posleden zbor.

Na kakov na~in eden informiran laik treba da pravi razlika pome|u konstruktiv-en, nadvore{en radikalen inovator i nekakov ~udak. Pome|u Ventris, koj go de{ifriral kritskoto slogovno pismo, i Velikovski, koj opi{a niza nastani i katastrofi vo celosno ostapuvawe od site drugi rekonstrukcii na istorijata. Na krajot na krai{tata, edna lai~ka porota mora da se potpre vrz svojot sopstven subjektiven ili estetski sud. Me|utoa, postoj-at izvesni polezni indicii. ûdakot- odnosno, nekoj so koherentno objasnuvawe, ~ii hipote-zi ne go privlekuvaat brgu vnimanieto na akademskiot establi{ment- e sklon da dodava no-vi nepoznati i nadsetilni faktori vo svoite teorii: izgubeni kontinenti, lu|e od vselena-ta, planetarni sudiri, i taka natamu. Ponekoga{, se razbira, vakviot vid hipoteza e spekta-kularno dokaàn so otkritieto na postuliranite nepoznati faktori. Na primer, misterio-znite ′koeficienti′ na izvonredniot {vajcarski lingvist Sosir, koi gi ponudi kako hipo-teza za objasnuvawe anomalii vo indoevropskite samoglaski, bea pronajdeni vo hetitskite laringalni glasovi. Pred ova, me|utoa, teorijata ne moè{e da bide testirana i, vo ist to-lkav obem, ostana neinteresna. (Laik=lai k: lai=lavi=lafi..., lai=laj, i=j, R.I.)

Sprotivno na ova, pomalku imaginativni inovatori se nakloneti da ostranuvaat fa-ktori, pove}e odo{to se nakloneti da dodavaat vrz niv. Ventris go zede nepoznatiot egejski jazik koj navodno bil pi{uvan so Linearnoto B, vospostavuvaj}i direktna povrzanost pome-

17

|u dva poznati entiteti, homerskiot i klasi~niot gr~ki jazik, i zbirkata od plo~ki so Li-nearno B pismo. Spored toa, toj vedna{ sozdade edna cela, nova akademska oblast.

Jas smetam deka povtornoto oìvuvawe na Anti~ki model na gr~kata istorija, pred-loèn vo ovie tomovi, i pripa|a na ovaa vtora kategorija.Toj ne dodava dopolnitelni nepoz-nati ili nadsetilni faktori. Namesto toa, toj ostranuva dva faktori vovedeni od poborni-cite na Arijskiot model: (1) neindoevropskite, ′predhelenski′ lu|e, vrz koi be{e graden se-koj neobjasniv aspekt od gr~kata kultura; i (2) misterioznite bolesti nare~eni ′egiptoma-nija′, ′barbarofilija′ i interpretatio Graeca koi, kako {to tvrdat pobornicite na Arijskiot model, dovele do zabluda tolku mnogu inteligentni, vramnoteèni i informirani anti~ki Grci- imeno, zabluda koja velela deka Egip}anite i Fenikijcite igrale sredi{na uloga pri formiraweto na nivnata kultura. Ovaa zabluda be{e u{te pove}e zabele`liva bidej}i nej-zinite `rtvi ne se zdobile so nikakva etni~ka satisfakacija. Ostranuvaweto na ovie dva faktori i povtornoto oìvuvawe na Anti~kiot model razviva neposredno soo~uvawe pome-|u gr~kite, zapadnosemitskite i egipetskite kulturni jazici,39 sozdavaj}i stotici, ako ne i iljadnici hipotezi-predviduvawa koi moàt da bidat testirani- dokolku zbor ili koncept a se pojavil vo kultura h, bi trebalo da o~ekuvame da najdeme negov ekvivalent vo kulturata u. Ovie moàt da gi osvetlat aspektite na site tri civilizacii, no osobeno onie oblasti od gr~kata kultura koi ne moàt da bidat objasneti spored Arijskiot model.

Anti~kiot, Arijskiot i Revidiraniot anti~ki model spodeluvaat edna paradigma- paradigmata za mo`nosta za {irewe jazik ili kultura po pat osvojuvawe. Interesno, ova e sprotivno na dominantniot trend vo dene{nata arheologija, koj go naglasuva domorodniot razvoj. Vakviot razvoj nao|a svoj odraz vo gr~kata praistorija, spored neodamna predloè-niot Model za avtohtono poteklo. Crna Atena, me|utoa, }e se fokusira na natprevarot po-me|u Anti~kiot i Arijskiot model.

Devetnaesettiot i dvaesettiot vek bea pod dominacija od paradigmite za napredok i nauka. Vo ramkite na nivnoto u~ewe stoe{e uveruvaweto deka najgolemiot del od nau~nata granka napravija kvanten skok vo ′modernosta′ ili vo ′vistinskata nauka′, sledeni od stalo-èn, kumulativen, nau~en napredok. Vo istoriografijata na anti~koto Isto~no Sredozemje, se smeta deka ovie ′skokovi′ se odvivale vo 19 vek, a ottoga{ nau~nicite se nakloneti da ve-ruvaat deka nivnata rabota e kvalitativno podobra od bila koja rabota prethodno. Nivnite opiplivi uspesi vo prirodnite nauki vo tekot na ovoj period ja potvrdija vistinata za ova uveruvawe vo ovaa oblast. Nejzinoto rasprostranuvawe vo istoriografijata e vtemelena na pomalku sigurni osnovi. Sepak, uni{tuva~ite na Anti~kiot model i graditelite na Arij-skiot model se gledale sebesi kako ′nau~nici′. Za ovie germanski i britanski u~eni lu|e, prikaznite za egipetskoto kolonizirawe i civilizirawe na Grcija ja naru{uvale ′rasnata nauka′, isto kako {to legendite za sirenite i kentaurite monstruozno gi kr{ele kanonite na prirodnite nauki. Zatoa, site tie bile podednakvo diskreditirani i otfrleni.

Vo izminatite 150 godini, istori~arite tvrdea deka poseduvaat ′metod′ koj soodvet-stuva na metodi upotrebuvani vo prirodnite nauki. Vsu{nost, na~inite spored koi modern-ite istori~ari se razlikuvaat od ′prednau~nite′ se mnogu pomalku izvesni. Najdobrite od najranite pisateli bile samosvesni, go upotrebuvale testot na verodostojnosta i se obidu-vale da imaat vnatre{na doslednost. Osven toa, tie citirale i procenuvale svoi izvori. Za sporedba, ′nau~nite′ istori~ari od 19 i od 20 vek ne bile sposobni da dadat formalni poso-~uvawa za ′dokaz′ ili da vostanovat cvrsti istoriski pravila. Denes, zgora na toa, napadot imenuvan kako ′pogre{na metodologija′ e upotrebuvan za osuduvawe na samo na nekompeten-tnite, tuku i na nedobrodojdenite dela. Napadot e nepraveden, bidej}i la`no implicira na postoeweto drugi metodolo{ki dokaàni studii koi sluàt kako sporedba.

Vakvite razgleduvawa vodat do pra{aweto za pozitivizmot i za negovoto barawe ′dokaz′. Prili~no te{ko e da se postigne dokaz za izvesnosta, duri i vo eksperimentalnite nauki ili vo dokumentarnata istorija. Vo oblastite za koi se interesira ova delo, toa ne doa|a predvid: se {to moème da se nadevame, e da pronajdeme pogolema ili pomala vero-dostojnost. Poinaku kaàno, zabluda e dokolku sakame da sogledame nekakva analogija pome-

39 Dvorasni, pelazgisko- semitski, jazici bile aramejski, staroegipetski, koine, latinski, arapski...

18

|u nau~na debata i krivi~no pravo. Vo krivi~noto pravo, bidej}i osuduvaweto nevina li-~nost e tolku mnogu polo{a odo{to osloboditelna presuda za vinovnik, sudovite so pravo baraat dokaz ′nad razumnoto somnevawe′ pred donesuvaweto na presudata. No nitu konven-cionalna mudrost, nitu akademskiot status quo gi nemaat moralnite prava koi gi poseduva nekoja obvineta li~nost. Zatoa, sudovite za debati vo ovie oblasti ne treba da bidat done-suvani vrz osnova na dokazot, tuku samo vrz osnova na konkurentskata verodostojnost. Vo ovie tomovi jas ne moàm, i zatoa ne se obiduvam, da dokaàm deka Arijevskiot model e ′pogre{en′. Se {to se obiduvam da storam e da pokaàm deka toj e pomalku verodostoen odo-{to Revidiraniot anti~ki model, kako i deka vtoriot model pruà poplodnosna ramka za idno istraùvawe.

Istraùvawata na praistorijata, izvedeni vo 20 vek, bea izma~uvani od edna oprede-lena forma od vakvata potraga po dokaz, {to jas }e ja nare~am ′arheolo{ki pozitivizam′. Toa e pogre{noto rasuduvawe deka rabotata so ′objekti′ sozdava ne~ija′objektivnost′; uveru-vaweto deka tolkuvaweto na arheolo{kite dokazi se solidni (cvrsti) kako i samite arheo-lo{ki pronajdoci. Ova uveruvawe ja podiga hipotezata vtemelena vrz arheologijata i ja po-stavuva na ′nau~no′ ramni{te, pri {to ja namaluva vrednosta na informaciite za minatoto od drugi izvori- legendi, toponimi, religiozni kultovi, jazik, kako i {ireweto na lingvi-sti~ki i pi{ani dijalekti. Vo ovie tomovi se smeta deka site ovie izvori mora da bidat tretirani so golema pretpazlivost, no i deka dokazot od niv ne e kategori~en pomalku va-liden odo{to dokazot od arheologijata.

Omilenata alatka na arheolo{kite pozitivisti e ′argumentot od ti{ina′: veruva-weto deka dokolku ne{to ne e pronajdeno, toga{ toa ne moèlo da postoi vo zna~itelni ko-li~ini. Ovde }e se pokaè kako polezno vo mo{ne maliot broj slu~ai kade arheolozite ne uspeale da pronajdat ne{to predvideno od dominatniot model, vo ograni~ena oblast, vo koja istovremeno bile izvedeni obemni iskopuvawa. Na primer, vo izminatite 50 godini se ve-ruva{e deka golemata erupcija na Tera se slu~ilavo tekot na kerami~kiot period nare~en Docnominojski IB- no i pokraj obemnite iskopini na ovoj male~ok ostrov, od vulkanskite naslagi nikoga{ ne se pojavija fragmenti od vakvi predmeti. Me|utoa, duri i tuka, nekakvi grn~arski predmeti od vakov tip se u{te moè da se pojavat, a sekoga{ postojat pra{awa okolu definicijata na kerami~kite stilovi. Vo re~isi celata arheologija- isto kako i vo prirodnite nauki- re~isi e nevozmo`no da se dokaè neprisustvo.

Verojatno }e se pojavat tvrdewa deka ova se napadi protiv stra{ila od slama, ili vo najmala raka protiv po~inati lu|e. ′Sovremenite arheolozi se premnogu sofisticirani za da bidat tolku pozitivisti~ki′, i ′denes, niti eden seriozen nau~nik ne veruva vo postoe-weto, a kamoli vo zna~ajnosta, na <rasata>′. I dvata iskazi moèbi se vistiniti, no tuka tv-rdime deka sovremeni arheolozi i istori~ari na antikata na ovoj region se u{te rabotat so modeli vostanoveni od lu|e koi bile grubi pozitivisti i rasisti. Zna~i, krajno e neve-rodostojno da pretpostavime deka modelite, tuku- so ogled na ona {to sega se gleda kako du-biozni okolnosti vo nivnoto sozdavawe- tie treba da bidat podloèni na mo{ne vnimatel-na proverka, pri {to seriozno treba da bide zemeno predvid mo`nosta deka postojat pod-ednakvo dobri ili podobri alternativi. Poodredeno, dokolku moè da bide pokaàno deka Anti~kiot model bil urnat poradi nadvore{ni pri~ini, negovoto zamenuvawe so Arijskiot model pove}e ne moè da i bide pripi{ana na bilo kakva superiornost vo objasnuvaweto koja ja nudi Arijskiot model; zatoa, legitimno e da gi postavime dvata modeli vo eden nat-prevar ili da se obidime da gi pomirime. (Alternat=alternat=vlternat=vrternat, R.I.)

Vo ovoj moment, se ~ini deka e polezno da pruìme eden kus pregled na ostatokot od ovoj voved. Vo proekt golem kako onoj {to jas se obiduvam da gi realiziram tuka, o~igledno e korisno da ponudam sumirawa na argumenti, zaedno so izvesni indikacii za dokazite koi gi podrùvaat. Tokmu poradi ovie pri~ini jas vklu~iv eden kus pregled na poglavjata koi ja so~inuvaat ovaa kniga. Problemite vklu~eni pri objasnuvaweto na moite argumenti o~igle-dno se zgolemeni poradi faktot deka moite gledi{ta kon po{irokiot kontekst vo koj se po-staveni temite od Crna Atena, ponekoga{ se razlikuvaat od konvencionalnata mudrost. Za-toa, jas napi{av mo{ne {ematska istoriska zadnina koja se protega {irum zapadniot Star Svet, vo tekot na poslednite 12 mileniumi. Ova {iroko istraùvawe e prosledeno so isto-riski pregled na vtoriot milenium pred novata era, period na koj Crna Atena mu obrnuva

19

golemo vnimanie. Ova e ponudeno so cel da go pokaè slednovo: toa {to jas mislam deka na-vistina se slu~ilo, kako sprotivnost na gledi{tata na drugi lu|e za ovaa tema.

Potoa doa|a rezimiraweto na samoto Fabrikuvawe na Anti~ka Grcija, {to e pro-sledeno so daleku podetalni opisi na sodrìnite od drugite dva toma od serijata. Kontura-ta na vtoriot tom, Arheolo{kiite i Dokumentiranite Dokazi, e vklu~en za da pokaè deka od povtornoto oìvuvawe na Anti~kiot model moè da se napravi mo}na ramka za arheolo-{kite, lingvisti~kite i drugite formi na dostapni dokazi. Jas napi{av daleku pokus opis na planiranite sodrìni od Tretiot Tom, Re{avawe na zagatkata na sfingata, so cel da gi poso~am interesnite rezultati koi moàt da bidat dobien preku primenuvaweto na Revidi-raniot anti~ki model vrz prethodno neobjasnivi problemi od gr~kata mitologija.

Zadnina Pred naveduvaweto na temite prisutni vo ovie tomovi, moèbi e korisno da ponu-

dam op{t vpe~atok okolu moite gledi{ta za nivnata istoriska zadnina, osobeno tamu kade se razlikuvaat od konvencionalnata mudrost. Kako i najgolem del od u~enite lu|e, jas veru-vam deka e nevozmo`no da se ponudi sud pome|u teoriite za monogeneza i poligeneza na ~o-ve~kiot jazik, iako sum naklonet kon monogenezata. Od druga strana, neodamne{ni dela od mal, no se pogolem broj nau~nici, me ubedi deka postoi genetska povrzanost pome|u indo-evropskite jazici i jazicite od afroazisko jazi~no ′nadsemejstvo′. Jas u{te pove}e go pri-fa}am konvencionalnoto, iako sporno gledi{te, deka nekoe semejstvo od jazici proizleguva od eden edinstven dijalekt. Zatoa, jas veruvam deka edna{ so sigurnost postoele lu|e koi go-vorele proto-afroaziski-indoevropski jazik. Takov jazik i kultura so sigurnost se razd-voil pred mo{ne dolgo vreme. Najnovata verojatnost bi bil musteriskiot period, 50000-30 000 godini ps (Pred Sega{nosta), no postoi golema mo`nost toa da se slu~ilo mnogu porano. Terminus ante quem e odreden spored daleku pogolemite razliki pome|u indoevropskiot i af-roaziskiot,odo{to spored razlikite vo nivnite ramki,i jas veruvam deka razdvojuvaweto na afroaziskiot moè da bide vremenski lociran vo devetttiot milenium pred novata era.40

40 S.Anderson so svoite sorabotnici vo 1981 godina pi{at za sekvencijata i organizacijata na ~ove-~kite mitohondrijalni genomi, objaveni vo Natura 290. Ovde e bitna genetskata razlika me|u Evropja-not i Afrikanecot, so ozna~uvawe so AGCT (T= timin) kako par na bazite. Pa e mo`no ostapuvawe kaj parot adenin- timidin i gvanin- citozin. Taka na 14- to informativno mesto T na Evropjaninot postoi C kaj Afrikanecot, {to se povtoruva na 15- to mesto. Na i 19- to mesto G i A se nao|a A i G. Pa sledi na 24- to mesto C so G. Zna~i, vo Afrika ne poteknal ~ovekot, ne bilo mo`no od crn da pro-izleze bel ~ovek i zatoa rasite bile genetsko odvoeno oddale~eni od {to sledi nivnata genetska raz-li~nost. Kit êng navede: ″Razlikite me|u Evropejcite i Afrikancite moè da se objasni so mutaci-jata na samo eden od trite tri milijardi delovi na ~ove~kiot genomen...V~udoviduva~ki e faktot deka taa promena zavisi od promenata na samo edna bukva od knigata na ìvotot, edna mala izmena od mo-`nite tri milijardi″. Temniot pigment moè da se pojavi i poradi ishranata. Vakov bil slu~ajot so kamilskoto mleko, so kogo se doa|a do promena na bojata na kosata, taa dobiva crvenkava nijansa, {to iz~eznuva so izbalansirawe na ishranata. So toa {to kamilari bile Crnci, a nivnata crna kosa do-biva crvenkasta nijansa, a koàta pri ishrana na doen~iwa Belci so morkov sok...òltesta, sé e jasno.

[trajt govori deka so istraùvawata na jadrovata DNK za dene{nite ìvi Evropjani, Azijati i narodi na Pacifikot se mo{ne mnogu tesno pome|u sebe srodni odkolku so subsaharskite Afrikan-ci. Navodot na avtorot ukaùva za srodnosta na naselenieto na onie prostori kade se {irela belata rasa. Ama subsaharskite Afrikanci (Crnci) se dale~ni od Belcite. Zatoa Crncite i Belcite nemaat vrska edni so drugi. Spored V.F.Ganong, dolgite tretirawa so prirodnite i sinteti~kite MSH- pre-parati deluvaat kaj Crncite- verojatno so zabrzuvawe na sintezata na melaninot- nivnata koà da po-temni. Bidej}i ova ne e slu~aj kaj Belcite, tokmu ovie nemale vrska so Crncite.

Se ova moè da se potvrdi so navodot za Crncite vo DER GROSSE READER′ DIGEST WELT AT-LAS: ″Zarastuvawe na bradata i telesnoto zakosuvawe: slabo″. Veber- Baldamus pi{at za Skitite. Tie bile ″bez brada tie li~at eden na drug″. Ovie bile Mongoli. Tojbni za Mongolot istaknuva: ″negovite pravi ~vrsti vlakna i toa {to taa e retka osven na glavata″. So ova se potvrduva zaedni~koto poteklo na temnite rasi. Ova bilo sprotivno na Belcite so gusta brada i tie bile obrasteni po teloto. Tokmu ova ja objasnuva seta vistina: majmunot bil obrasten, a Crnecot ne, {to vaì i za drugite navedeni ra-zliki. Adamo-Vitni istaknuvaat: ″Migracijata na prvobitnite lu|e kon klimatski uslovi {to ne bi-le tolku umereni rezultirala so posvetla koà, pomala koskena struktura i poramna kosa. Prirodata so tekot na vremeto gi prisposobila na novite predeli na zemjata {to gi naselila. Lu|eto oti{le po-naseverno i razvile posvetla koà {to bila pootporna na studot vo sporedba so temnata. Posvetlata

20

koà isto taka bila posposobna da go metabolizira vitaminot D vo predeli so pokratki denovi i po-dolgi no}i″. Za Crncite vo The Atlas of Mankind se veli sprotivnoto: ″(Son~evata svetlost koja pa|a na koàta na teloto mu ovozmoùva da go sozdava vitaminot D: mo{ne temnata koà gi odfrla pogole-miot del na son~evite zraci za koàta da bi se za{titila od tropskoto sonce, ama vo kraevite kade ima malku sonce toa moè da predizvika nedostatok na vitaminot D)″. Zna~i, od Afrika ne poteknal ~ovekot od koj bi proizlegol Belec. Duri Crnecot se ra|a pobel. Bidej}i so vremeto e se potoplo i potoplo, do denes ~ovekot e se potemen i potemen. Ova se potvrduva od samiot svoj po~etok: Dinosau-rusite opstojuvale ″edino na temperaturi od deset pa do najpove}e ~etirieset stepeni Celzijusovi″. Vo prilog e navodot i na Milankovi}: ″Vo tekot na slednite 26.100 godini, spored moite presmetki, letata vo na{ite prostori }e bidat se potopli i potopli″. Tokmu zatoa Belecot }e bide se potemen i potemen.

Rasnite razliki se ogleduvaat i vo bojata na o~ite. Spored Ri~ard Dokins genot za kafeavi o~i e dominanten vo odnos na genot za sini o~i, koj e recesiven. Nekoja li~nost }e ima sini o~i ako dvete kopii se ednoglasni vo preporaka na sini o~i. X. F. Leslej ja naveduva teorijata Davenporta. Se mi-sli deka dva razli~ni parovi na geni deluvaat na proizvodstvo na pigmentot na koàta. Me|utoa, ovaa teorija go prisposobuva na~inot na nasleduvawe prili~no dobro, iako postojat verojatno drugi vklu-~eni geni. Toj naveduva primer za crna i bela koà.″Genite A i V se geni, koi doprinesuvaat koàta da potemni, dodeka genite a i v se neutralni i tie ne vlijaat vo bojata na koàta. Zna~i, sekoj gen koj dava doprinos dodava po ne{to i koàta ja pravi potemna, a efektot na sekoj gen se akumulira i zatoa e toa aditivno genetsko deluvawe. Od toa proizleguva deka nieden gen ne e dominanten ili recesiven″. So toa {to o~ite na temnite rasi se dominantni vrz o~ite na Belcite, {to ne vaì so crniot pigment vrz beliot, kako i deka rusata kosa bil delimi~en albinizam, se potvrduva, Belcite nemale vrska so temnite rasi. Vo albinizmot primarno o~ite se crveni. Naprotiv, belata kosa e sekundarna pojava, koja moè da se pojavi i vo drugi slu~aevi. Belcite poteknale od mnogu dale~eni severni prostori.

Tojnbi govori za rasata na lu|eto i go dava za primer afri~kiot Crnec. Fiziolo{ki, vo site ~ove~ki su{testva izla~eniot pigment vo koàta e kvaliativno ist. ″Dlankata na negovite race i po-tplatite na negovite stapala imaat druga nijansa odkolku ostanatite delovi na koàta i prakti~no ista nijansa kako celata koà na beliot ~ovek, so objasnuvawe deka Crnecot na svoite dlanki i pot-plati ima skoro ista koli~ina na pigment kako beliot ~ovek sekade na sebe dodeka na ostanatite de-lovi na teloto ima znatno pove}e″. Ova dopolnuvawe e samo so cel da se doobjasni deka od Crnec niko-ga{ ne proizlegol Belec.

Spored Adamo-Vitni, Belcite bile so ″pomala koskena struktura″. So ova se odgonetnuva naj-su{tinskoto, deka me|u Belcite i Crncite postoi ogromna genetsko- geografska razlika. Ako kon ova se dodade deka Belcite bile sto~ari koi piele mleko vo koe sodrì faktor za porast, za pogolemi (podolgi i po{iroki) koski, zna~i po~vrsti, {to spored navodov ne e slu~aj, ne postoi bilo kakva vr-ska me|u Belci i Crnci. Vo prilog e navodot na Djurant. Toj istaknuva deka von Evropa ~ove~koto me-so se jadelo kako poslastica, a ″vie Belcite vistinski premnogu se gadite″. Ova se potvrduva i so toa {to kaj Temnite kanibalizmot opstoil se do vo posledno vreme. Zatoa, verojatno, se sozdale tradicii, koi ne vaèle za Belcite. Koskite i muskulite na Crncite se sposobni za dolgi i te{ki napregawa, sprotivnost na Belcite za brzi kratki. Crncite kako robovi bile poizdr`livi, i od ropstvoto po-sledni se sloboduvale. Ova e osnov {to Crncite izdrùvaat pote{ki povredi. Se ova govori vo pri-log na Crncite. Tokmu zatoa ovie vo SAD vo sportot dominiraat, {to vaì so fudbalot vo nekoi evropski zemji.

Koga za Belcite se istaknuva ″pomala koskena struktura″, taa kaj Crncite bila ″pogolema″. Ova vaèlo i za na glavata, koja se razlikuva vo mnoguraniot razvitok na embrionalniot razvitok. Taa bila pratena so ″ko`nata struktura″. Se ova e vo prilog, {to Crncite na glavata podnesuvaat po-golemu udari. Ova e osnov, tie da bidat pouspe{ni bokseri. Se ova govori, razlikite me|u Belcite i Crncite bile u{te od samiot svoj po~etok. Zna~i, od pred postoeweto na kontinentite.

Herbert Wendt (1961) ″Po~elo je u Babylonu″, Naprijed- Zagreb pi{i: godinata 1906 francuskiot antropolog Lapikvus, afrikanskite, aziskite i okeanskite Crnci, gi smestil vo edna edinstvena za-tvorena crne~ka rasa. Etnolozite odamna zapazile deka nekoi Papui, ili Negriti, se mo{ne sli~ni so crniot Afrikanec. Lu|eto so temniot ten, {irokiot nos i odredenata polo`ba na vlaknata (na ~o-vekovoto telo) antropolo{ki spa|aat na ista grupa. Osven toa, Crncite od Afrika, Azija i Okeanija imaat u{te i nekoi zaedni~ki osobini vo pogled na kulturata: od vremeto na matrijarhatot, veruva-weto vo magiite i vo oboùvawete na duhovi. Vels pi{i: ″Na andamskite ostrovi, mo{ne daleku od Avstralija i od Afrika, naiduvame na primitivni Crnci. Nekoja ìca skoro prava crne~ka krv moè da se primeti i vo ju`na Persija i po nekoi delovi na Indija. Toa se ′aziski′ Negroidi. Malku ili

21

[ireweto na afroaziskiot jazik jas go gledam kako ekspanzija na kulturata- odamna vospostavena vo isto~noafrikanskata Dolina na Rasadot- na krajot od poslednata Ledena epoha vo 10 i 9 milenium pr.n.e. Vo tekot na Ledenite epohi, voda bila skladirana vo polar-nite ledeni kapi, a vrneìte od do`d bile zna~itelni pomali odo{to denes. Sahara i Ara-biskata pustiwa bile u{te pogolemi i ponepristapni odo{to sega. So zgolemuvaweto na toplinata i vrneìte vo stoletijata koi usledile, golem del od ovie regioni stanale sava-ni, vo koi se sobrale lu|eto od obli`nite oblasti. Najuspe{nite od ovie lu|e, jas veruvam, bile lu|eto koi govorele na protoafrikanski od Dolinata na Rasadot. Ovie lu|e ne samo {to imale efektivna tehnika na lovewe nilski kowi so pomo{ na harpuni, tuku poseduvale i pripitomeni ìvotni i zemjodelski posevi.41 Odej}i niz savanata, lu|eto koi govorele ~a-dski pristignale do Ezeroto âd; Berberite do{le do Magreb; a Protoegip}anite vo Goren Egipet. Lu|eto koi govorele protosemitski ja naselile Etiopija i prodolìle kon Arabi-skata savana (Mapa 1; Grafikon 1).

Zaedno so dolgotrajnoto su{ewe na Sahara vo tekot na sedmiot i {estiot milenium pred novata era, se odvivale dvièwa kon dolinata na Nil vo Egipet, od pravec na zapad i istok, kako i od Sudan. Jas smetam i deka- no ovde sum malcinstvo- deka sli~na migracija se odvivala od Arabskite savani kon Dolna Mesopotamija. Najgolem del od nau~nicite veruva-at deka ovaa oblast najprvo bile naseleni od Sumercite ili Protosumerite, kako i deka Se-mitite od pustiwata se infiltrirale duri vo tretiot milenium pred novata era. Jas tvrdam deka vo tekot na {estiot milenium pr.n.e., semitskiot jazik se {irel so takanare~enoto ubaidsko grn~arstvo vo Asirija i vo Sirija, so {to pove}e ili pomalku go zazel regionot na Jugozapadna Azija, kade denes se govori semitski (Mapa 2). Jas gi zamisluvam Sumercite kako dojdenci vo Mesopotamija od severoistok, na po~etokot od ~etvrtiot milenium pred novata era. Vo sekoj slu~aj, od najranite tekstovi koi bile napi{ani- tekstovite od Uruk od pribli`no 3000 godini pr.n.e.- nie sega znaeme deka postoela prili~no zabeleìtelna dvo-jazi~nost vo semitsko-sumerskiot jazik.42

Malku nau~nici }e ja osporat idejata deka Mesopotamija bila scenata kade najprvin bilo sozdadeno ona {to go narekuvame ′civilizacija′. So moèn isklu~ok na pi{uvaweto,

nemalku dokazi bile deka site crni lu|e, Avstralijanci, aziski Negroidi i Crnci bile so edno isto poteklo″. Se gleda zaedni~koto poteklo na temnite rasi.

Vo prilog se dodava, deka Belcite bile visoki, a temnite rasi niski. Vo The Atlas of Mankind se naveduva za Mongolite so ″nisko telo″, a za Bu{manite i Hotentotite ″niski rast″. Vent kaùva za ″xuxesti Bu{mani″...″xuxestite Negriti vo podra~jata povle~eni vo zapadno- indiskite malajski pro-stori, Papua na Nova Gvineja″. Ne samo {to Bu{manot bil mal, poimot Pigmej ozna~uval pripadnik na mal po rast narod vo centralna Afrika. Nivna vrska bila so Indija i isto~no od nea. Djurant pi-{i: Kineskite analizi od ~etvrtiot vek go opi{uvaat Japonecot, kako ″patuljak″, so napomena deka ″tie nemale ni volovi ni divi ìvotni″. Ana Komnen pi{i deka Pe~enecot bil mal patuqak vo odnos na krupniot Frank i toa kako pe~enski Pigmej. Cirer veli za Atila, koj bil kus ~ovek. Potoa toj gi naveduva Isto~nite Goti: ″Nivnite kralevi poteknuvale od rodot na Amalite″. Amal (=a mal) ozna-~uva samo mal. Ova se ni objasnuva, Gotite bile mali. Ponatamu, toj za Gotot Alarih na strana 234 na-veduva: ″maliot ~ovek″. Toj prodolùva: Hunot, duhoven oblik òlto vidliviot patuqak na nakostre-{en stepski kow. Ovde Skitite bile istovetni so Hunite, tie bile mali, patuqaci. Se ova objasnuva, potekloto na Belcite i na temnite rasi bilo u{te mnogu od pred postanokot na kontinenti. So toa {to toj za kowot ne pi{i ″patuqak″, ovoj bil kow samo na Belcite. Ovoj bil prezemen od Mongolite. Ovie se vikale Huni, a niv Belcite gi vikale Skiti. Ova proizleguvalo poradi toa {to tie skitale na kowi so nivnite koli. Za tn.vizantiski izvori Skiti=Goti, a i Bugari, Tatari, denes i Arnauti. 41 Temnite rasi nemale doma{ni ìvotni a i ne se bavele so zemjodelstvo. Poradi govedoto i sviwata, koi bile nositeli na virusi za ~umata i gripot, se pojavile malata sipanica i gripot. Sledi da se sozdade krvnata grupa A na Belci, {to bilo mnogu pred 25.000 g.p.n.e. Zatoa poradi niv preku 90% iz-umrele Indijanci, {to ne se slu~ilo i so Belcite, koi imale doma{ni ìvotni: govedo, sviwa, kow, ptici...Bidej}i kaj Belcite od bolestite na ìvotnite se pojavila krvnata grupa A nastapila odboj-nost na ìvotinska hrana. Sledi taa da e vegeterijaska. Vo Azija i Afrika kaj Temnite se sozdala kr-vnata grupa V, a krvnata grupa AV e najnova, kako posledica na me{awe na Belcite so Temnite. Zna~i, mora da se govori rasa=jazik, rasen jazik. Pa tokmu zatoa Belcite bile eden narod so pelazgiski jazik. 42 Sumerite bile Belci so svoi gradeì, a Semitite Crnci bez gradeì. Bidej}i Crncite ne bile sto-~ari i zemjodelci niv ne im bilo potrebno grn~arstvo. Dosega nema naod, deka Crncite imale pismo:...

22

site elementi od koi bila sostavena civilizacijata- gradovi, zemjodelsko navodnuvawe, ob-rabotuvawe metali, arhitektura od kamen i trkala, kako za vozila, taka i za izrabotuvawe grn~arski proizvodi- postoele prethodno i na drugi mesta. No ovoj zbir, koga bil krunisan so pi{uvaweto, ovozmoìl golema ekonomska i politi~ka akumulacija, koja so pravo moè-me da ja sogledame kako po~etokot na civilizacijata.43

Pred da diskutirame za podemot i {ireweto na ovaa civilizacija, bi bilo polezno da go razgledame razdvojuvaweto i odvoeniot razvoj na indoevropskite jazici. Vo prvata po-lovina od 19 vek postoe{e mislewe deka indoevropskiot jazik poteknuval od nekoi planini vo Azija. Dodeka 19 vek go ′prenesuva{e′ ovoj Urheimat- tatkovina- kon zapad, postoe{e op-{ta soglasnost deka proto-indoevropskiot najprvo bil jazik na nomadi nekade na severot od Crnoto More. Vo poslednite trieset godini, ova vo osnova be{e poistoveteno so takanare-~enata Kurganska kultura, prisutna vo ovoj region vo ~etvrtiot i tretiot milenium pr.n.e. Verojatno, lu|eto koi ja poseduvale ovaa materijalna kultura se {irele na zapad kon Evro-pa, na jugoistok kon Iran i Indija, i ju`no kon Balkanot i Grcija.

Op{tata {ema na ekspanzijata od Centralna Azija ili od stepite, be{e razviena pred de{ifriraweto na hetitskiot jazik, otkritieto deka bil ′primitiven′ indoevropski jazik, kako i ponatamo{noto priznavawe deka postoelo anadolsko jazi~no semejstvo. Vo ′an-adolski′ jazici ne se vklu~eni jazicite kako frigiskiot i ermenskiot koi, iako bile govo-reni vo Anadolija- sovremena Turcija- o~igledno se indoevropski. Vistinskite anadolski jazici- hetitski, palajski, luviski, likiski, lidiski, lemniski, verojatno etrurskiot i mo-èbi kariskiot- pottiknuvaat brojni problemi vo konvencionalnoto gledi{te za indoev-ropskoto poteklo (Mapa 3). Vo osnova postoi soglasnost deka proto-anadolskiot se razdvo-il od proto-indoevropskiot pred ras~lenuvaweto na proto-indoevropskiot. Sepak, nevo-zmo`no e da se odredi vremenskata dolìna pome|u dvata nastani, koi bi moèle da se pro-tegaat od 500 godini, pa se do 10000 godini. Vo sekoj slu~aj, postoi zna~itelna razlika pora-di koja mnogu lingvisti pravat distinkcija pome|u indoevropskiot- vo koj ne se vklu~eni anadolskite jazici- i indohetitskiot, vo koj se vklu~eni i dvete semejstva (poglednete go Grafikonot 2).

Dokolku- kako {to pretpostavuva najgolemiot del od istoriskite lingvisti- ne sa-mo indoevropskiot, tuku i indohetitski jazik zapo~nal da su{testvuva na severot od Crno-to More, toga{ kako i koga lu|eto koi govorele na anadolski jazici navlegle vo tretiot mi-lenium pred novata era, kako {to poso~uvaat mesopotamski izvori, tamu se slu~ila invazija na varvari. Daleku poverojatno e deka ovie invazii bile izvedeni od lu|e koi govorele na frigiski i na proto-ermenski jazik. Re~isi e neverojatno deka period od nekolku stotini godini, pred prvoto svedo{tvo za hetitskiot i palajaskiot jazik, bi ovozmoìl mo{ne zabe-leìtelno diferencirawe pome|u indoevropskiot i anadolskiot, kako i vo ramkite na sa-moto anadolsko semejstvo. Arheolo{kata evidencija za tretiot milenium pred Hristos se krajno slabi i nedosledni, no tuka ne postoi o~igledno razdvojuvawe vo materijalna kultu-ra koe bi se vklopilo vo tolku golemo lingvisti~ko pomestuvawe. Osven toa, ne bi trebalo premnogu da se potpirame na argumentot od ti{inata i ne moème da go isklu~ime naplivot od anadolskata kultura vo pettiot i ~etvrttiot milenium pr.n.e.

Poatraktivna mo`nost e {emata predloèna od profesorite Georgiev i Renfru. Spored ovaa {ema, indoevropskiot- jas bi pretpo~ital indohetitski- ve}e bil govoren vo Ju`na Anadolija od strana na sozdava~ite na veli~estvenite neolitski kulturi od osmiot i sedmiot milenium pred novata era, vklu~uvaj}i ja i prou~enata kultura od âtal Hujik, vo nizinite na Konia. Georgiev i Renfru predlagaat deka jazikot se dvièl kon Grcija i na Krit so {ireweto na zemjodelstvoto vo pribli`no 7000 godina pred novata era. Spored ar-heologijata, toa e vremeto na tamo{niot zabeleìtelen procut vo materijalnata kultura. Zatoa, nekakov dijalekt od indohetitskiot bi bil jazikot na neolitskite ′civilizacii′ vo Grcija i na Balkanot vo 5 i 4 milenium pr.n.e. Bi bilo pogodno da go prifatime predlogot od amerikanskiot profesor Gudinaf, deka kurganskata nomadska kultura bila derivirana

43 Belcite opstojuvale vo Isto~niot Sredozemen Bazen, ju`no od 35-paralela, kade imale svoja civi-lizacija so svoja pismenost. Tie ottamu se selele kon Istok. Tokmu zatoa najstara naselba bila Jeri-hon od postledeno doba. Site poisto~ni naselbi bile sé pomladi i pomladi. Sumercite bile dojdenci.

23

od me{ovitite zemjodelski sistemi na ovie balkanski kulturi, pa ottuka sleduva i deka nej-ziniot jazik bil izveden od ovie kulturi. Na ovoj na~in, vozmo`no e da gi pomirime teorii-te na Georgiev i Renfru so teoriite na ortodoksnite indoevropeisti, so postulirawe deka kurganskata kultura koja govorela na indoevropski jazik se {irela nazad kon Balkanot i Grcija preku populacijata koja govorela na inoehetitski jazik.

Hipoteti~kata ekspanzija na afroaziskiot jazik, zaedno so afrikanskoto zemjodel-stvo od 9-tiot i 8-tiot milenium pred Hristos, kako i na indohetitskiot jazik zaedno so ze-mjodelstvoto od Jugozapadna Azija vo 8-iot i 7-iot milenium, vo nekoj obem bi moèlo da gi objasni temelnite razliki pome|u severnite i ju`nite bregovi od Mediteranot.44 Ovie mi-gracii glavno se odvivale preku kopnoto bidej}i pomorskoto patuvawe, iako bilo vozmo`-no duri i vo 9-tiot milenium pred novata era, se u{te bilo rizi~no i te{ko. So podobruva-weto na navigacijata vo pettiot i ~etvrtiot milenium pr.n.e. situacijata vo golema mera doìveala presvrt. I pokraj faktot deka nomadite prodolìle da migriraat po kopnen pat, osobeno preku nizini,transportot i komunikaciite od ~etvrtiot milenium pred novata era, pa se do razvojot na èleznicata vo 19-tiot vek, vo osnova polesno se odvivalo preku voda odo{to preku kopno.45 Vo ovoj dolg period, reki i moriwa nudele mo`nosti za povrzuvawe, dodeka teritorii bile izolirani od bezvodni pustiwi i planini. Eden takov obrazec na is-torisko naslojuvawe- najprvo kopno, a potoa more- bi go objasnil op{tiot paradoks razgle-duvan vo ovaa kniga: o~igledno kontradikcija pome|u vpe~atlivite kulturni sli~nosti po-me|u naselenieto nasekade niz Mediteranot, i temelnata lingvisti~ka i kulturna podelba pome|u lu|eto na negovite ju`ni i severni bregovi.

Civilizacijata vo Mesopotamija,46 od ~etvrtiot milenium pred novata era se {ire-la so ogromna brzina. Idejata za pi{uvaweto se ~ini deka bila prezemena vo Indija i vo mnogu delovi od Isto~niot Mediteran, duri i pred nejzinata kodifikacija kako klinesto pismo vo Mesopotamija. Nie znaeme deka vo dolinata na Nil, do tretata ~etvrtina od ovoj milenium, bile sozdadeni hieroglifi; no znaeme, i pokraj nedostatokot od svedo{tva, deka hetitskite hieroglifi, kako i prototipovite na levantski, kiparski i anadolski slogovni pisma, bile sozdadeni pred pristignuvaweto vo Sirija, pribli`no kon po~etokot na treti-ot milenium pred novata era, ili pred celosnata poletnost na sumero-semitskata civiliza-cija, so nejzinoto voobi~aeno klinesto pismo.47

Egipetskata civlizacija e o~igledno vtemelena vrz bogatite pred-dinasti~ki kul-turi od Goren Egipet i od Nubija, ~ie afrikansko poteklo e nesporno. Osven toa, golemiot obem na mesoptamskoto vlijanie, evidentno od ostatocite od docniot pred-dinasti~ki peri-

44 Sto~arstvoto i zemjodelstvoto bilo samo na Belcite, koi vo ledenoto doba se povlekle na genetsko- geografskoto podra~je na Temnite so retki vlakna, {to vaì i za ìvotnite (bivol,kamila, magare...), vo Levantot, koj postanal more. Za dokaz deka Sredozemniot Bazen ne bil Sredozemno More e jagulata. Ako toa more bi postoelo, taa vo nego }e se mreste{e, a ne vo Sarga{ko More. Za dokaz, deka imalo potopi e i ribata tuna. Taa do denes ne patuva po Angliskiot Kanal, oti toj pred potopite nepostoel. 45 Vodniot pat po~nal da se razviva po 3.000 g.p.n.e. Me|utoa, toj ne bil biten za preselbi, tuku samo so kopnen pat. Prevozno sredstvo na Belci im bilo so govedo. Toa vo Azija bilo samo brigisko=brzja~ko. 46 Temnite rasi (Mongoli, Indijci i Crnci) bile so bivolot, koj kako ~ovekot postoel pred da ima kontinenti: imalo aziski i afri~ki. Bidej}i Ju`na Afrika bila spoena so Indija, Crncite so nego od Jug se selele na Sever. Negovoto mleko bilo pomasno od na govedoto. So govedo Brigite=Brzjacite stignale vo Indija. Toa se vika Zebu=Zeb u, b=v, dativno u so genetivno s, Zevs. Sledi Brigite nego da ne go jadat i od nego da ne pijat mleko. Toa go nau~ile od Mongolite, koi so bivolot do{le od Isto~na Azija.Dokaz e brigiskiot kow, koj stanal mongolski. Denes Mongolite jadat kowsko meso i mleko, {to ne vaì za Brigite. Naod od zebu ima vo Indija i Mesopotamija. A i od bivol vo Mesopotamija samo do novata era. Zebu ima masna grba, {to vaì so opa{na i trtna mast kaj ovcite, koi bile na Belcite, a denes se mongolski i indiski. Sviwata na Belcite postanala mongolska i indiska. Taa stanala pokra-tka, kako {to se pokusi Temnite, i so pove}e mast vo teloto, koe preo|a vo mlekoto.Mesopotamcite se preseluvale so magare, koe bilo od Sredozemniot Bazen, a potoa vo Egipet, Arapskiot Poluostrov i Mesopotamija. Vo nea preselbite prodolìle so brigiskoto govedo i brigiskiot kow.Taa e vistinata. 47 Pismenosta na Belcite opstojuvala vo ledenoto doba vo Levantot. Vo toplite periodi Belcite tal-kale niz Evropa, Afrika i Azija. Tamu ostavile svoi dokazi. Pismenosta vo Makedonija e postara od onaa vo Mesopotamija. Crncite (Semitite) ne pi{ele. Toa vaèlo i za Indijcite i Mongolite. Seka-de, kade Belcite stignale,tamu po~nala da se pojavuva pismenosta:Indija....Kina....a duri i vo Japonija.

24

od i od Prvata dinastija, ostava mal prostor za somnevawe deka obedinuvaweto i vostanuva-weto na dinasti~kiot Egipet, pribli`no vo 3250-tata godina pred novata era, na izvesen na~in bilo pottiknato od razvojot na nastanite na istokot. Kulturnata me{avina bila u{te pove}e uslo`neta so temelnite lingvisti~ki i, spored mene, kulturni vrski pome|u Egipet i osnovnata semitska komponenta vo mesopotamskata civilizacija.

Posle ~udesniot ~etvrti milenium usledil prosperitniot tret milenium. Novoot-krienite arhivi od Elba vo Sirija, vremenski locirani vo pribli`no 2500-tata godina pr-ed novata era, otslikuvaat edna uskladenost na bogati, pismeni i sofisticirani dràvi, koi se protegale od Kurdistan do Kipar. Od arheologijata doznavame deka civilizacijata vo ova vreme se pro{irila u{te podaleku- do harapskata kultura koja se protegala od reka-ta Ind do Avganistan, i do kulturite koi obrabotuvale metal pokraj Kaspiskoto Ezero, Cr-noto More i Egejot. Semitsko-sumerskite civilizacii od Mesopotamija bila cvrsto povr-zani so zaedni~ko pismo i kultura. Onie na periferijata, iako bile ednakvo ′civlizirani′, gi zadràle svoite jazici, pisma i kulturni identiteti. Na primer, na ostrovot Krit, se ~ini deka postoel zna~itelen kulturen napliv od Levantot na po~etokot od kerami~kiot period nare~en Ranominojski I, pri preminot vo tretiot milenium pred Hristos. Osven toa, klinestoto pismo ne stanalo dominantno pismo, a Krit nikoga{ celosno ne bil vklu~en vo sirisko-mesopotamskata civilizacija. Zna~i, nastrana od samata oddale~enost, najverodo-stojnite pri~ini izgleda deka bila fleksibilnosta na domorodnata kultura i faktot deka kulturata na Krit se nao|ala pome|u semitskata i egipetskata sfera na vlijanie.48

Ovaa dvojna povrzanost- kako vo Levantot, taka i vo Afrika- e odrazena vo arheolo-{kite otkritija. Na Krit i vo drugi delovi od Egejot se pronajdeni mnogu sirski i egipet-ski objekti od ovoj period.49 Okolu 3000 godini pred novata era, isto kako i na Bliskiot istok, zapo~nalo me{aweto na bakar so arsen (kalaj, do 10%), so cel da se napravi bronza; zapo~nala upotrebata na grn~arski trkala, a postojat vpe~atlivi sli~nosti pome|u forti-fikaciski sistemi vo Kikladite i sistemite od istiot period pronajdeni vo Palestina. Arheolozite-profesori Piter Voren od Bristol i Kolin Renfru od Kejmbrix insistiraat da veruvaat deka ovie napredoci se slu~ile nezavisno, bez ogled na faktot deka istite pro-meni se pojavile malku porano vo Bliskiot istok, kako i bez razlika na nesomnenite kon-takti pome|u dvata regioni. Spored mene, ova e mo{ne neverodostojno. Mnogu poverojatno e deka progresot na Egejot se pojavil kako rezultat od kontaktite so pomo{ na levantskata trgovija i naseluvaweto, no i od lokalni inicijativi kako reakcija na ovie pottici.

Nie znaeme deka najgolemiot del od svetot koj upotrebuval bronza vo tretiot mile-nium bil pismen, dali so upotreba na klinesto pismo ili so lokalni pisma. Me|utoa, ne po-stojat tragi deka postoelo pi{uvawe vo Egipet vo tekot na ovoj period. Kolku seriozno tr-eba da go zememe ′argumentot od ti{inata′ vo ovoj slu~aj ? Postojat izvesni ubedlivi poenti za dokaùvawe na sprotivnoto. Na prvo mesto, klimatskite uslovi vo Grcija i vo Anadolija se daleku pomalku pogodni za za~uvuvawe glineni plo~i i papirus, vo sporedba so klimite od Bliskiot istok ili vo severozapadna Indija. Duri i vo ovie suvi regioni, ~esto e te{ko da se pronajdat dokazi. Se do otkrivaweto na plo~ite vo Elba vo 1975 godina, ne postoe{e dokaz za bilo kakva pismenost vo Sirija vo tekot na tretiot milenium pred novata era. Se-ga znaeme deka Sirija vo toa vreme bila scena na kultivirana klasa pismeni lu|e, kako i de-ka lu|e od Eufrat patuvale za da u~at vo u~ili{tata vo Elba.

U{te edna poenta naveduva na misla deka pi{uvaweto bilo prisutno vo Egejot vo tekot na Ranata bronzena epoha. Iako Linarnoto A, Linearnoto B i kiparskoto slogovno pismo, prisutni od vtoriot milenium pred Hristos, izgleda spodeluvaat zaedni~ki proto-tip, tie pokaùvaat i golemi me|usebni ostapuvawa za ~ie projavuvawe, spored analogija so istoriski nabquduvani razvivawa na pisma, se potrebni vekovi. Zatoa, dokazot za ′dijalek-tite′ na pismata se ~ini deka poso~uva oti originalnata forma postoela vo tretiot mile-nium i deka po~nala da se razviva vo ~etvrtiot milenium koj, vrz osnova na gorenavedenite pri~ini, bi bil verojaten period koga se odvival procesot. Kone~no, jas i na drugi mesta tv-rdev deka alfabetot moèbi pristignal vo Egejot najdocna do sredinata od vtoriot mile-

48 Samo sumersko-semitskite civilizacii i mesopotamska i egipetska sfera na vlijanie, ne semitska. 49 Bidej}i 35-ta paralela e ju`no od ostrovot Krit, toj bil najbiten vo ledenoto i postledenoto doba.

25

nium. Dokolu ova e to~no, toga{ bi bilo verodstojno da pretpostavime deka opstanokot na slogovnoto pismo pokaùva oti tie ve}e bile dobro vkoreneti vo regionot. Zatoa, dokazot i na ovoj na~in poso~uva na nivnoto postoewe vo tretiot milenium pr.n.e.50

Civlizacijata od Ranata bronzena epoha po~nala da cuti vo 23 vek pred novata era. Vo Egipet, taa e ozna~ena kako Prviot preoden period. Vo Mesopotamija se slu~ila guti-skata invazija od severot. Celiot civiliziran svet bil potresuvan od varvarski invazii i od op{testven revolt, koi moèbi bile predizvikani od naglo klimatsko vlo{uvawe. To-kmu vo ovie godini, Anadolija bila scena na invazija od grupi koi spored mene treba da bi-dat poistoveteni so lu|e koi govorele na frigiski i na proto-ermenski jazik. Na gr~ko ko-pno (kontintalniot del od Grcija), vo ova i vo podocne`nite vekovi, postoele mo{ne ra-sprostraneti uni{tuvawa kon krajot na kerami~kiot period nare~en Ranoheldski II, {to verodostojno e dovedeno vo vrska so ′arijska′ ili ′helenska′ invazija vrz Grcija, no bi moè-lo da bide rezultat i od egipetskite upadi i kolonii na po~etokot od Srednoto kralstvo. Tri vekovi podocna se slu~ilo u{te edno, iako pomalku opustuva~ko, uni{tuvawe na krajot od Ranoheladskiot III, okolu 1900 godina pr.n.e., moèbi povrzano so osvojuvawata na egipet-skiot faraon Senvosret I, koj na Grcite im bil poznat kako Sesostris.

Postuliraj}i eden vakov stepen na kontakti pome|u Egejot i Bliskiot istok vo tre-tiot milenium pred Hristos, verojatno e deka nekoi od zborovite, toponimite i religio-znite kultovi od egipetsko i semitsko poteklo za koi diskutirame vo ovaa kniga, bile vove-deni vo Egejot vo ova vreme. Na gr~koto kopno, pomalku e verojatno deka ovie aspekti go pr-eìveale premreìeto od severnite invazii ili infiltracii. Sepak, na Krit i na Kikla-dite, koi ne bile podlo`ni na takvi meteì i za koi postoi golema {ansa deka glavno bile mesta kade se govorel semitski jazik, postoi daleku pogolema verojatnost deka ovie kultur-ni elementi prodolìle da opstojuvaat.51

Tuka moram da povtoram deka temata na ovie tomovi ne e gorenavedenata {ema, tuku mojata percepcija za nejzinata zadnina. Zatoa, iako vo vtoriot tom }e diskutiram za mnogu od lingvisti~kite pra{awa, a za nekoi drugi aspekti imam pi{uvano i na drugi mesta, jas tuka ne moàm da ponudam celosen dokaz za da gi potkrepam site ovie argumenti.

Prodolèna istoriska kultura Crna Atena e fokusirana koj gr~kite pozajmuvana od egipetskata i od levantskata

kultura vo vtoriot milenium pred Hristos ili, da bideme poprecizni, vo tekot na edna iljada godini- od 2100 do 1100 godina. Nekoi od ovie pozajmuvawa moèbi se slu~ile pretho-dno, a }e bidat zemeni predvid i nekolku podocne`ni razmeni. Pri~inite za izbiraweto na ovoj opredelen vremenski raspon se: prvo, se ~ini deka ova e periodot vo koj bila formira-na gr~kata kultura, i vtoro, za mene be{e nevozmo`no da otkrijam indikacii za bilo kakvi prethodni pozajmuvawa, dali od Bliskiot istok ili od dokazi od gr~ki legendi, kultovi i etimologii.

[emata koja ja predlagam e slednata: iako se ~ini deka postoelo pogolemo ili poma-lo postaojano bliskoisto~no vlijanie vrz Egejot vo tekot na ovoj milenium, negoviot inten-zitet zna~itelno variral vo razli~ni periodi. Prvata ′kulminacija′ za koja imame nekakvi tragi bil 21 vek pr.n.e. Tokmu toga{, Egipet se oporavil od raspadot na Prviot preoden pe-riod, a takanare~enoto Sredno kralstvo bilo vostanoveno od novata 11-ta dinastija. Ova ne samo {to dovelo do povtorno obedinuvawe na Egipet, tuku i do napad vrz Levantot, a od ar-heolo{kite dokazi e poznato deka Egipet odrùval obemni kontakti u{te podaleku- so si-gurnost so Krit i moèbi so gr~koto kopno. Nizata od gorno-egipetski crni faraoni, koi go spodeluvale imeto Menthotne, kako svoj boèstven pokrovitel go imale sokolot i bogot nalik na bik, nare~en Mntv ili Mont. Tokmu vo tekot na ovoj vek bile izgradeni kritskite palati i zapo~nuva kultot kon bikot, koj se pojavuva na yidovite od palatite i toj imal sredi{no mesto vo gr~kata mitologija za kralot Minos i za Krit.52 Zatoa, se ~ini deka e ve-

50 Naodite na alfabet vo pe{teri niz Evropa se od ledenoto doba. Tamu vo topli periodi se talkalo. 51 Fenikijcite i Balkancite, a vakvi bile i brigiskite Frigi, nemale zakoseni o~i, kako {to bile na Sumerite,ìtelite na Arapskiot Poluostrov i Egipet,kako denes Berberite.Isto taka,bidej}i na pr-ostorite na Belci so zakoseni o~i bile doneseni Crnci (Semiti), ovie ne vlijaele von svoi prostori. 52 Sokolot i bikot bile simbol na Belcite. Mntv ili Mont: Mntv=Montov=Mantov=Mintov, Minos.

26

rodostojno da pretpostavime oti razvojot na Krit bil direkten ili indirekten odraz na podemot na egipetskoto Sredno kralstvo.53

Nedaleku na sever od gr~kiot grad Teba postoi edna golema mogila, tradicionalno narekuvana grobnicata na Amfion i Zetos.54 Eden od lu|eto koj posleden rabotel na nej-zinoto iskopuvawe, istaknatiot arheolog T. Spiropulos, ja opi{uva kako zemjena skalesta piramida so vrv od tuli, na koj postoela monumetnalna-iako ograbena- grobnica. Spored Sp-iropulos, grn~arijata i nekolkute par~iwa nakit pronajdeni vo nejzina blizina, mu pripa-|aat na kerami~kiot period Ranoheladski III- vo osnova e prifateno deka periodot bil vre-menski lociran pribli`no vo 21 vek pr.n.e. Vrz osnova na ova, kako i vrz osnova na isklu~i-telno sofisticiranoto isu{uvawe na obli`noto ezero Kopais- koe izgleda se slu~ilo pri-bli`no vo ova vreme- i na zna~itelnata klasi~na literatura koja go povrzuva ovoj region so Egipet, Spiropulos postulira egipetska kolonija vo Bojotija vo ovoj period. Postoi u{te eden dokaz kako podr{ka na ova hipoteza, koj }e bide citiran vo drugite tomovi na Crna Atena. (Kopais=kopai s, i=j, s={; Atena=Atina, e=i, kako kaj Homer=Homir=h Omir, R.I.)

Vo me|uvreme, intersno e da ukaème deka spored edna anti~ka tradicija na koja se osvrnal Homer, Amfion i Zetos bile prvite osnova~i na Teba, kako i deka nejziniot osno-va~, Kadmos, pristignal od Bliskiot istok dolgo vreme otkako gradot bil uni{ten. Isto kako i egipetskite piramidi, grobnicata na Amfion i Zetos bila doveduvana vo vrska so sonceto i, isto kako i piramidite, gr~kata Teba imala kontakt so nekakva sfinga. Ponata-mu, taa na izvesen na~in bila povrzana so zodija~kiot znak Bik, i mnogu nau~nici povlekle paraleli pome|u tebanskite i kritskite kultovi kon bikot. Ni{to ne e sigurno, no postoj-at silni posredni dokazi koi ja povrzuvaat grobnicata i prvoto osnovawe na Teba, direktno ili indirektno, so Egipet od edinasettata dinastija.

Dodeka Krit vo narednite 600 godini mu pridaval sredi{no mesto na kultot kon bi-kot, Egipet go napu{il kralskiot kult na Mont so podemot na dvanasettata dinastija, nepo-sredno po 2000 godini pr.n.e. Novata dinastija kako svoj patron go imala gornoegipetskiot bog so glava na oven, Amon. Jas veruvam deka tokmu poradi vlijanieto od ovoj period bil soz-daden najgolemiot del od kultovite na ovenot {irum Egejot, koi op{to bile povrzani so Zevs crpej}i aspekti kako od Amon, taka i od dolnoegipetskiot kult kon ovnot/jarecot Me-ndes.55 (Amon=a mon=men=ment=mend, Mendes=Mende s, t=d, R.I.)

Herodot i podocne`nite avtori obemno pi{uvale za mo{ne obemnite osvojuvawa na eden faraon kogo go imenuvale Sesotris, ~ie ime be{e identifikuvano kako S-n-Vsrt ili Senvosret, imeto na pove}e faraoni od dvanaesttata dinastija. Me|utoa, tvrdewata na He-rodot bea tretirani so osoben potsmev. Istiot tretman im be{e daden i na drevnite lege-ndi za golemite ekspedicii na etiopskiot ili egipetskiot princ Memnon, ~ie ima lesno bi moèlo da bide izvedeno od Imn-m-h3t (podocneèn gr~ki pisateli go pi{uvale kako Amene-mes), imeto na drugi zna~ajni faraoni od dvanaesettata dinastija. I dvata legendarni cik-lusi sega najverojatno se dokaàni od neodamne{noto ~itawe na eden zapis od Memfis, koj detalno gi opi{uva osvojuvawata, na kopno i more, na dvajca faraoni od dvanaesettata dina-stija, Senvosret I i Amenemes II. Postoi i intrigantna sli~nost pome|u Hpr k3 R, edno alte-rnativno ime za Senvosret i Kekrops, legendarniot osnova~ na Atina, za koj nekoi drevni izvori velat deka bil egip}anin.56

Naredniot bran od vlijanie, za koi tradicijata e daleku pove}e nedvosmislena, se odvival vo tekot na periodot na Hiksite. Hiksi, ~ie ime proizleglo od egipetskoto Hk3 H3t, ′Vladeteli na tu|inski zemji′, bile napa|a~i od severot 57 koi go osvoile i upravuvale

53 Bidej}i sokolot (orelot) i bikot bile pelazgiski, egipetskite faraoni bile samo Belci (Pelazgi). 54 Pelazgiski=tn.slovenski:Amfion=a m(n) fion, afion=apion=opion=opium=opi um; Opiumot bil poznat vo star Egipet; Zetos, do denes tn.slovenski zetos-ki, od zet, a zetovi ja upravuvale Makedonija; 55 Bidej}i govedoto, kozata i ovcata im pripa|ale samo na Belcite (Pelazgite), ni{to nemalo crne~-ko (semitsko). Me|utoa,ovenot postanal simbol na prostorite na Temnite, vo Egipet...,a bikot i pr~ot ostanale brigiski=brzja~ki, {to opstoilo sé do so 19 vek, koga evropskite {koli so svoeto u~ewe od 18/19 vek toa na Brigite=Brzjacite im go potisnalo. Vo Brigija bikot i pr~ot bile bitni: Heraklea... 56 S-n=Vsrt=v srt, Senvosret=se n vo sret, Sesostris=se so stris=s tris: priznavam samo istoglasno. 57 Ser Flindres Tetrik prona{ol bronzeni uzdi. Toj toa go identifikuval so periodot na Hiksite 17 vek. Mnogu istori~ari mislat deka kowot so kola vo Egipet bil donesen od periodot na Hiksite (vo

27

barem so Dolen Egipet, od pribli`no 1720 do 1575 godina pr.n.e. Iako se ~ini deka se vklu-~eni drugi, moèbi huritski elementi, Hisksite glavno bile lu|e koi govorele na semitski jazik. (Tie kako Belci govorele samo eden: pelazgiski=tn.slovenski jazik, R.I.)

Prvata revizija koja ja predlagam za Anti~kiot model e da ja prifatime idejata de-ka postoela, vo tekot na ~etvrtiot i tretiot milenium, invazija ili infiltracii vo Grcija od strana na inoevropjani od severot. Vtorata revizija koja sakam da ja napravam e slednava: doplovuvaweto na Danaos vo Grcija e vremenski locirano blizu do krajot na toj period- vo ili posle 1575- kako {to se tvrdi vo drevnite letopisi. Po~nuvaj}i u{te od docnata Anti-ka, pisateli gledale vrska pome|u egipetskite zapisi za proteruvaweto na omrazenite Hi-ksi od strana na egipetskata 18-ta dinastija, bibliskata tradicija za ishodot od Egipet po prestojot na Izrailcite vo taa zemja, i gr~kite legendi za pristignuvaweto na Danaos vo Argos. Spored gr~kata tradicija, Danaos ne bil nitu egip}anin, nitu siriec, no toj defini-tivno pristignal od Egipet po ili vo tekot na negovata borba so svojot bliznak, Egiptos- ~ie poteklo e o~igledno samo po sebe. Ovaa trojna povrzanost se ~ini kako verodostojna i e vo sklad, spored nekoi avtoriteti, so arheolo{ki dokazi. Sepak, poradi neodamne{niot na-predok vo datiraweto so pomo{ na radioaktiven jaglenorod i so dendrohronoligija, nevoz-mo`no e vremensko locirawe na novite naselbi vo Grcija kon krajot od periodot na Hiksi-te. Od druga strana, ovie dokazi i arheolo{ki dokazi od Krit, mo{ne fino bi se uskladile so doplovuvawe vo docniot 18 vek pr.n.e., vo migotna zapo~nuvaweto na periodot.

Drevnite letopisci razli~no go datiraat pristignuvaweto na Kadmos i negovoto ′vtoro′ osnovawe na Teba. Jas povtorno bi gi povrzal ovie legendi so Hiksite, iako bi mo-èle da se odnesuvaat na podocne`nite periodi. Gr~ka tradicija go povrzuvala Danaos so po~etokot na navodnuvaweto, a Kadmos so voveduvaweto brojni religiozni rituali. Spored Revidiraniot anti~ki model, se ~ini deka navodnuvaweto pristignalo so nekoj prethoden bran, no drugi pozajmuvawa, vklu~uvaj}i ja dvokolkata i me~ot- obete vovedeni vo Egipet vo vremeto na Hiksite- vo Egejot pristignale nabrgu potoa.58 Vo religijata, izgleda deka ku-ltovite vovedeni vo ovaa faza se sosredoto~ile kon onie okolu Posejdon i Atena. Smetam deka Posejdon treba da bide poistoveten so Set, egipetski bog na divinata ili moreto, na kogo mu bile posveteni Hiksite,59 i so semitskiot Jam (more) i Jahve. Atena bila egipetska-ta Neit i moèbi semitskata Anat, koja isto taka izgleda bila oboàvana od Hiksite. So ova ne sakame da kaème deka vo ovoj periot ne bile vostanoveni drugi kultovi kon boèstva, kako {to se Afrodita i Artemida.60

Vo osnova postoi soglasnost deka gr~kiot jazik bil formiran vo tekot na 17 i 16 vek pr.n.e. Negovata indoevropska struktura i osnovna leksika se kombinirani so sofisti-ciran, ne-indoevropski vokabular. Ubeden sum deka golem del od ne-indoevropskiot voka-bular moè verodostojno da bide deriviran od egipetskiot i od zapadnosemitskiot jazik. Ova mo{ne fino bi se uskladilo so dolgiot period na dominacija od egipetsko-semitskite osvojuva~i.61

Vo sredinata od 15 vek, osumnaesettata dinastija vospostavila mo}na imperija vo Levantot i dobivala danok od Egejot. Mnogu objekti od 18-tata dinastija se pronajdeni vo toj region. Veruvam deka ova bila u{te edna golema plima od egipetsko vlijanie i deka ve-rojatno tokmu vo ovoj period vo Grcija bil voveden kultot kon Dionis- koj tradicinalno be-{e smetan za ′docen′ kult. Poodredeno kaàno, jas ja prifa}am drevnata tradicija deka elevsinskiot misteriozen kult na Demetra bil vostanoven vo ovoj period. Na po~etokot od 14 vek pr.n.e., jas veruvam deka se slu~ilo u{te edna invazija vrz Grcija, ednostavno invazija na Pelopidite ili Ahajcite od Anadolija, koi vovele novi stilovi za fortificirawe i moèbi trki so dvokolki; no ova nema direktno zna~ewe za mojot proekt.62 1650- 600 g.). Taka tie vospostavile kontrola na najgolemiot del na Egipet. Hiksite imale kola koga gi izbrkale od Egipet vo 1550 g.p.n.e. Pa Hiksite bile samo Belci (Pelazgi), nikako Crnci (Semiti). 58 Zna~i, Hiksite bile kowari, koi imale koli, a i dvokolka. Tie kako Pelazgi imale i navodnuvawe. 59 Zna~i, Hiksite bile Pelesti=Belesti, a i za bela-beli, belaxii, borci=vojnici, so Posejson=Kow. 60 Ni{to semitsko, tuku samo pelazgisko, istoglasno: Atina=Tatina, Afrodita=a frodita, porodit-a. 61 Atiwanite govorele pelazgiski.Vakov jazik bil na Platon.Dvorasniot jazik koine bil Ptolomejov. 62 Dionis=Pionis=Pianis=Piani{, opiani{...; Demetra obratno Artemed=Artemid=Artemida, itn. Frigite bile Brigi, a Dorite od Makedonija se naselile na Peloponez. Ovde Anadolcite se Ahajcite.

28

Vo 12 vek pr.n.e. se slu~il istoriski presvrt koj predizvikal daleku pogolemo pore-metuvawe. Toa {to sega se narekuva ′Invazija na Dorcite′, vo Antikata bilo mnogu po~esto imenuvano kako ′Vra}awe na Heraklidite′. Bez somnevawe, novodojdencite pristignale od Severozapadnite rabovi na Grcija, koi bile pod pomalo vlijanie od Bliskoisto~nata ku-ltura na mikenskite palati, koi Dorcite gi uni{tile. Fascinanten e faktot deka tie se narekuvaat sebesi ′Heraklidi′, ne samo zatoa {to tvrdele deka imaat boèstveno poteklo od Herakle, tuku i od egipetski i fenikijski predci od kralskite semejstva koi bile zame-neti od Pelopidite. Nema somnevawe deka naslednicite na ovie osvojuva~i, dorskite krale-vi od Klasi~nata i od Helenisti~kata epoha, veruvale deka poteknuvale od Egip}anite i Fenikijcite.63

Vo vtoriot tom, jas }e go razgleduvam ona {to go smetam za ′egipetizirawe′ na op-{testvoto pome|u 800 i 500 godina pr.n.e., a vo tretiot tom }e diskutiram i za voveduvaweto na egipetskite orfi~ki kultovi vo 6 vek pr.n.e. Na drugi mesta imam pi{uvano za feniki-skoto poteklo na polisite ili na gradovite-dràvi, kako i na marksisti~koto ′robovladel-sko op{testvo′ kako celina, vo 9 i 8 vek pr. n.e. Jas se nadevam deka, vo nekoj moment, }e go razgleduvam i prenesuvaweto na egipetskata i fenikijskata nauka, filozofija i teorija na politikata, od strana na gr~kite ′osnova~i′ na ovie predmeti, od koi najgolem del u~ele vo Egipet ili vo Fenikija. Me|utoa, su{tinskiot interes na Crna Atena se ulogite na Egip-}anite i Fenikjcite vo formiraweto na Grcija vo Srednata i Dolnata bronzena epoha.

Crna Atena, prv tom: Rezimirawe na argumentot Prviot tom od Crna Atena go razgleduva razvojot na Anti~kiot i na Arijevskiot

model, a prvoto poglavje, ′Anti~kiot model vo periodot na Antikata′, se osvrnuva na stavo-vite koi nekoi Grci od Klasi~niot i od Helenisti~kiot period gi imale kon svoeto da-le~no minato. Toa go razgleduva pi{uvaweto na avtorite koi go afirmirale Anti~kiot mo-del, davale podatoci za egipetskite kolonii vo Teba i vo Atina i ponudile detali za egi-petskoto osvojuvawe na Argolida i za fenikijskoto osvojuvawe na Teba. Jas diskutiram za tvrdewata, izneseni od razni ′kriti~ari i izvori′ vo 19 i 20 vek, deka Anti~kiot model bil izmislen duri vo 5 vek pr.n.e., i naveduvam slikoviti podatoci i brojni prethodni spome-nuvawa za da dokaàm deka {emata postoela nekolku vekovi prethodno.

Prvoto poglavje i posvetuva posebno vnimanie na dramata Molitelite napi{ana od Eshil, koja go opi{uva pristignuvaweto na Danaos i negovite }erki vo Argos. Moeto tvrde-we, vrz osnova na brojni etimologii, e deka postojat zna~itelni dokazi za egipetsko vlija-nie vo unikatniot vokabular, so {to se pokaùva deka Eshil bil vo kontakt so krajno dre-vni tradicii. Poodredeno kaàno, jas tvrdam deka samata tema e zasnovana na igra so zboro-vi pome|u hikes(os) i Hiksi; iako, na drugo ramni{te, idejata deka doselenicite od Egipet pristignale kako moliteli, moè da bide gledana kako ostapka kon gr~kata nacionalna go-rdost. Sli~en obid za amortizirawe na udarot moè da bide viden vo Timej, vo koj Platon go priznava drevniot ′genetski′ soodnos pome|u Egipet i Grcija, vo osnova; i soodnosot po-me|u Atina i Sais, golemiot grad na Severnozapadniot rab od deltata na Nil, poodredeno. Me|utoa, prili~no neveredostojno, toj i daval prvenstvo na Atina.

Kako i nekoi drugi Grci, izgleda deka Eshil i Platon bile navredeni od legendite za koloniziraweto, bidej}i tie ja stavale helenskata kultura vo inferiorna pozicija na-sproti kulturata na egip}anite i fenikijcite, kon koi najgolemiot del od Grcite od ovoj period izgleda ~ustvuvale nekakva akutna ambivalentnost. Egip}anite i Fenikijcite bile prezirani i pottiknuvale strav, no istovremeno bile dlaboko po~ituvani poradi nivnata drevnost i dobro so~uvanata drevna religija i filozofija.(Ne Grci tuku samo Eladci, R.I.)

Faktot deka tolku mnogu Grci gi nadminale sopstvenite antipatii i gi prenele ovie ′tradicii (za koloniziraweto) koi tolku malku bile uskladeni so nacionalnata pred-rasuda′, mo{ne mnogu go impresionirale istori~arot od 18 vek, Vilijam Mitford, koj gi upotrebil za svoeto tvrdewe deka ′za nivnite su{tinski okolnosti tie se ~inele nesporni′. Pred Mitford, nikoj ne go doveduval vo pra{awe Anti~kiot model, pa zatoa ne postoela

63 Heraklid=h eraklid,bez l erakid=e rakid=rakit; Herakle=Irakl-e=i rakl=raka l, rakval=rakuval.

29

potreba za artikulirawe na negovata odbrana. Takvi motivi za ′nacionalnata predrasuda′ bi pomognale pri objasnuvaweto zo{to Tukidid ne gi spomenal ovie legendi, za koi so sigu-rnost bil svesen.

Prvoto poglavje prodolùva so diskusija za poistovetuvawata napraveni pome|u sp-ecifi~ni gr~ki i egipetski boèstva i rituali, no i so op{toto veruvawe deka egipetski-te formi bile prvi~n formi, kako i deka egipetskata religija e originalna religija. Edin-stveno na ovoj na~in- so èlbata za vra}awe kon drevnite i pravilnite formi- moème da objasnime zo{to, zapo~nuvaj}i najdocna- i spored egipetskiot ritual- {irum Grcija, Isto~-niot Mediteran i podocna niz celiot rimski svet. Tokmu po kolapsot na egipetskata re-ligija vo vtoriot vek, drugi orientalni kultovi, od koi najbeleìto e hristijanstvoto, po-~nale da ja zamenuvaat.

Vtoroto poglavje, ′Egipetskata mudrost i gr~koto prenesuvawe od Mra~nata epoha do Renesansata′, go razgleduva stavot na crkovnite otci kon Egipet. Po sotiraweto na neo-platonizmot, helenskiot, paganski naslednik na egipetskata religija, i gnosticizmot, nego-viot judeohristijanski dvojnik, hristijanski misliteli ja skrotile egipetskata religija ta-ka {to ja pretvorile vo filozofija. Ovoj proces bil poistoveten so likot na Hermes Tris-megist, evhemezirana ili racionalizirana verzija na Tot, egipetskiot bog na mudrosta; a brojni tekstovi povrzani so Tot, napi{ani vo poslednite vekovi od egipetskata religija, mu bile pripi{ani nemu. Crkovnite otci imale podeleno mislewe dali Trismegist mu pr-ethodele na Mojsej i na bibliskata filozofija namoralot. Bitniot stav na Sveti Avgustin cvrsto se priklonil vo polza na prvenstvoto, pa ottamu i na superiornosta na Mojsej i na Biblijata. Me|utoa, sledej}i ja klasi~nata tradicija, otcite bile obedineti vo veruvawe deka Grcite go nau~ile od Egip}anite najgolemiot del od svojata filozofija- iako Egip}a-nite, od svoja strana, moèbi nau~ile ne{to od Mesopotamija i od Persija. Zna~i, niz celi-ot Sreden vek, Hermes Trismegist bil gledan kako osnova~ na nebibliska ili ′paganska′ fi-lozofija i kultura.

Ova uveruvawe prodolìlo da bide prisutno vo tekot na Renesansata. Povtornoto oìvuvawe na prou~uvaweto na Grcija vo 15 vek, sozdalo qubov kon gr~kata literatura i ja-zikot, kako i izvesno poistovetuvawe so Grcite,64 no nikoj ne se somneval vo faktot deka Grcite bile u~enicite na Egip}anite, za koi postoel podednakov, ako ne i postrasen inte-res. Grcite bile po~ituvani zatoa {to so~uvale i prenele mal del od ovaa drevna mudrost: vo izvesen obem, eksperimentalnite tehniki na lu|eto kako Paracelzus i Wutn bile razvi-eni zaradi povtorno zdobivawe so ova izgubeno egipetsko ili hermeti~ko znaewe. Nekolku hermeti~ki tekstovi bile dostapni na latinski prevod vo tekot na Mra~nata epoha i vo Sredovekovieto; mnogu pove}e bile pronajdeni vo 1460 godina i doneseni na dvorot na Ko-zimo di Medi~i vo Firenca, kade bile prevedeni od strana na negoviot vode~ki u~en ~ovek, Marsilio Fi~ino. Ovie i ideite sodràni vo niv se zdobile so sredi{no mesto vo neopla-tonisti~koto dvièwe zapo~nato od Fi~ini, odnosno vo dvièweto koe go prestavuvalo ja-droto na renesansniot Humanizam.

Iako matematikata na Kopernik bila izvedena od islamskata nauka, se ~ini deka ne-govata heliocentri~nost proizlegla od povtornoto oìvuvawe na egipetskiot poim za bo-èstvenoto sonce, vo noviot intelektualen ambient na hermetizmot spored koj se obliku-val Kopernik. Negoviot pobornik Xordano Bruno, na krajot od 16 vek, bil u{te pove}e eks-pliciten i prodolìl nadvor od granicite na po~ituvaniot hristijanski, neoplatonski he-rmetizam na Fi~ino. Zaprepasten od religioznite vojni i od hristijanskata netrpelivost, toj zastapuval vra}awe kon originalnata ili prirodnata religija, odnosno religijata na Egipet, poradi koja bil zapalen na klada od strana na inkvizicijata vo 1600 godina.

Ova ne nosi do tretoto poglavje, ′Triumfot na Egipet vo 17 i 18 vek′. Vlijanieto na Bruno prodolìlo po negovata smrt. Izgleda deka toa vlijanie vospostavilo nekakov kon-

64 Avtorot ne go upotrebuva poimot Elada, vo koja tvorel Platon na pelazgiski=tn.slovenski jazik, a i Makedonija od vremeto na Filip Makedonskite: i Makedoncite bile Pelazgi=tn.Sloveni. Makedon-cite, so Cojne od 1809 godina Balkanci, ja vozobnovile Makedonija. Latinite od 10 vek Makedoncite gi narekle so imeto Greiki, od greo=grej=dojdenec,{to za Makedoncite bilo navredlivo.Iako toa ime Makedoncite nikoga{ ne go prifatile, Latinite postepeno go nametnuvale, {to opstoilo sé do denes.

30

takt so osnova~ite na misterioznoto i nedofatlivo rezenkrojcerstvo, ~ij anonimen mani-fest gi fasciniral lu|eto na po~etokot od 17 vek: i Rozenkrojcerite go gledale Egipet ka-ko izvorot na religijata i filozofijata. Postoi op{ta pretpostavka deka hermeti~kite tekstovi bile diskreditirani vo 1614 godina od strana na veli~estveniot u~en ~ovek Isak Kazaubon, koj na svoe zadovolstvo pokaàl deka tekstovite ne pristignale od najdlabokata Antika, tuku deka bile sozdadeni po pojavata na hristijanstvoto. Ova gledi{te bilo prifa-teno kako aksiom po~nuvaj}i od 19 vek, duri i od ′butnovni′ u~eni lu|e kako {to be{e Fren-sis Jets. Me|utoa, vo ova poglavje se obiduvam da pokaàm zo{to sum naklonet kon gledi{-teto favorizirano od egiptologot Ser Flinders Petri, deka najranite tekstovi datiraat nazad do 5 vek pr.n.e. Kakov i da e nivniot vistinski datum, pogre{no e uveruvaweto deka Kazaubon go uni{til kredibilitetot na hermeti~kite tekstovi. Hermetizmot prodolìl da bide golema sila duri i vo vtorata polovina od 17 vek i poseduval zna~itelno vlijanie duri i posle toj period. Me|utoa, tekstovite ja zagubile svojata privle~nost so opa|aweto na verata vo magijata pome|u pripadnicite na povisokite klasi kon krajot od 17 vek.

Iako hermeti~kite tekstovi stanale pomalku privle~ni za mislitelite od epohata na Prosvetitelstvoto, intersot i po~itta za Egipet ne iz~eznale. Vo osnova, 18 vek bil period na Klasicizmot i period so èlba za red i stabilnost, pa zatoa Rim voobi~aeno bil pretpo~itan pred Grcija; istovremeno- so cel da se raskrsti so feudalizmot i so sueverno-to hristijanstvo od evropskoto minato- se pojavil ogromen interes za drugi neevropski ci-vilizacii. Daleku najvlijatelni od ovie civilizacii, vo ovoj vek, bile egipetskata i kine-skata. Za obete bilo smetano deka poseduvaat superiorni sistemi za pi{uvawe koi prika-ùvale idei, a ne zvuci; i obete imale dlaboki i drevni filozofii. Nivnata najprivle~na karakteristika, sepak, izgleda deka bil faktot oti so ovie civilizacii bilo vladeeno na racionalen na~in, bez sueverie, od slu`benici angaìrani poradi svojata moralnost, koi trebalo da pominat niz rigorozno inicirawe i obu~uvawe.

Vsu{nost, egipetskoto sve{tenstvo im bilo privle~eno na konzervativni mislite-li barem od vremeto koga Platon spored niv gi voobli~il svoite ûvari. Vo 18 vek, ovaa niza od razmisli bila prifatena od Slobodnite yidari (masoni; zabele{ka na preveduva~-ot); no duri i vo Sredniot vek, se ~ini deka Slobodnite yidari bile osobeno zainteresira-ni za Egipet bidej}i, sledej}i drevna tradicija, tie veruvale deka Egipet e domot na geome-trijata ili Yidarstvoto. So sozdavaweto na Mislitelskoto slobodno yidarstvo pri premi-not na 18 vek, tie crpele od rozenkrojcerstvoto i od Bruno za da vostanovat ′dvojna filozo-fija′. Ova izrodilo sueverni i ograni~eni religii za masite no, za iluminatite, toa zna~e-lo vra}awe kon prirodnata i ~istata, originalna religija na Egipet, od ~ii ostatoci i fr-agmenti bile sozdadeni site drugi religii. Zatoa masonite, od ~ii redovi proizlegla re~i-si sekoja zna~ajna figura vo Prosvetitelstvoto, ja gledale svojata religija kako egipetska; svoite znaci kako hieroglifi; svoite loì kako egipetski hramovi; a sebesi kako egipet-sko sve{tenstvo. Vsu{nost, masonskoto po~ituvawe na Egipet ja preìvealo nemilosta kon taa zemja vo akademskite krugovi. So izvesen stepen na samo-omalovaùvawe, masonite se do denes gi imaat odràno kultot, kako anomalija vo svetot kade po~etokot na ′vistinskata′ istorija se povrzuva so Grcite.

Kulminacija na radikalnoto masonstvo- i negovata najakutna zakana kon hristijan-skiot napredok- se slu~ila vo tekot na periodot na Francuskata revolucija. Tuka, politi-~kata i voenata zakana bila pridruùvana od eden intelektualen predizvik vo deloto na veli~estveniot francuski nau~nik, antiklerikalniot i revolucionerniot [arl Fransoa Dupua. Tvrdeweto na Dupua bilo deka egipetskata mitologija- koja, sledej}i go Herodot, ja gledal kako ista so gr~kata mitologija- vsu{nost bila sostavena od alegorii za dvièwata na soyvezdijata, kako i deka hristijanstvoto bilo samo zbirka od pogre{no razbrani fra-gmenti od ovaa golema tradicija. (Alegorii=ale gori..: na bitolski ale, ohridski are, R.I.)

′Odbojnost kon Egipet vo 18 vek′ e temata na ~etvrtoto poglavje. Egipetskata zakana kon hristijanstvoto sekako deka predizvikala reakcija, a `rvuvaweto na Bruno napadot od Kazaubon kon drevnosta na hermeti~kite tekstovi moè da bidat sogledani kako rana faza od ovaa reakcija. Sepak, situacijata povtorno stanala akutna kon krajot od 17 vek, so reo-rganizacijata i obidot za radikalizacijata na masonstvoto. Zakanata koja ja prestavuvalo ova ′Radikalno Prosvetitelstvo′ moè da ponudi objasnuvawe za ostrata promena vo stavo-

31

vite na Wutn kon Egipet. Vo svoite rani dela, Wutn gi sledel svoite neoplatonisti~ki u~iteli od Kejmbrix i ja po~ituval taa zemja. no poslednite decenii od negoviot ìvot bi-le potro{eni za namaluvawe na va`nosta na Egipet, pri {to tvrdel deka datumot na negovo-to osnovawe bil neposredno pred Trojanskata vojna.Wutn bil zagrièn poradi zakanata kon negovata koncepcija za fizi~ki red, kako i za teolo{kite i politi~kite aspekti na toj red- boèstvenost so postojani naviki i vigovskata ustavna monarhija. Zakanata se sostoela od panteizmot, koj impliciral na vdahnovena, oìveana vselena, bez potreba od regulator, pa duri i od tvorec.

Tragovite na ovoj panteizam moè da bidat sledni do Spinoza i Bruno i u{te pora-no, do neoplatonistite i samiot Egipet. Prvoto artikulirano otfrlawe na predizvikot od Radikalnoto Prosvetitelstvo- i najranoto popularizirawe na Wutonovata ′vigovska′ {ema vo naukata, politikata i religijata- bilo izvedeno vo 1693 godina od strana na Ri~ard Ben-tli, prijatel na Wutn i golem skepti~en klasi~ar. Eden od na~inite so koj Bentli gi napa-dnal svoite i neprijatelite na Wutn, bil upotrebuvaweti na taktikata na Kazaubon. Toj ja upotrebil svojata kriti~ka nau~nost za potkopuvawe na gr~kite izvori za drevnosta i mu-drosta na Egip}anite. Zatoa, niz 18 i 19 vek, nie gledame edna de facto alijansa na helenizam i tekstualen kriticizam so odbranata na hristijanstvoto. Meteòt predizvikan od povre-menite helenisti~ki ateisti, kako [eli i Svinburn, bil trivijalen vo sporedba so zakana-ta od egiptomasonerijata.

Wutn samo se obidel da go omalovaì Egipet vo odnos so hristijanstvoto; toj ne se obidel da ja podigne Grcija. Me|utoa, do sredinata od 18 vek, brojni hristijanski apologeti ja upotrebuvale se pove}e prisutnata paradigma za ′progresot′, so nejzinata odnapred utvr-dena pretpostavka deka ′podocne`noto e podobro′, za da gi promoviraat Grcite za smetka na Egip}anite. Ovie linii na razmisla nabrgu se spoile so dve drugi linii, koi stanale domi-nantni vo isto vreme: rasizmot i Romantizmot. Zatoa, ~etvrtoto poglavje go naglasuva i raz-vojot na rasizmot, vtemelen vrz bojata na koàta, vo Anglija od docniot 17 vek, zaedno so zgolemenoto zna~ewe na amerikanskite kolonii, so nivnite istovetni politiki za istre-buvawe na domorodnite amerikanci i zemaweto crni afrikanci kako robovi. Ovoj rasizam gi protkajuval razmisluvawata na Lok, Hjum i na drugi misliteli. Nivnoto vlijanie- i vli-janieto od novite evropski istrùva~i na drugite kontinenti- bilo zna~ajno na univerzite-tot vo Getingen, osnovan vo 1734 godina od strana na Xorx II, izborniot vladetel na Hano-ver i kral na Anglija, i formiral most pome|u Britanija i Germanija. Zatoa, ne e iznena-duva~ki deka prvata ′akademska′ rabota na rasnata klasifikacija na lu|eto- koja sekako gi stava belcite, ili da go upotrebime negoviot nov izraz, ′kavkascite′, na ~elo na hierarhi-jata- bila napi{ana vo 1770-tite od strana na Johan Fridrih Blumenbah, profesor vo Geti-ngen. (Evropjanite do denes opstoile rasnonesvesni, govorat pove}erasni jazici, R.I.)65

Univerzitetot bil pionir pri vostanuvaweto na sovremenata, disciplinarna na-u~nost. Vo istata decenija, drugi profesori od Getingen zapo~nale da objavuvaat istoriii, ne za poedinci, tuku za narodi i rasi i nivni institucii. Ovie ′sovremeni′ proekti, kombi-nirani so iscrnost i kriti~ki pristap kon izvorite, moè da bidat sogledani kako akadem-ski aspekt od noviot romanti~arski interes za etni~nosta, aktuelen vo germanskoto i vo britanskoto op{testvo vo toa vreme. Romantizmot od 18 vek ne bil samo vera vo prvenstvo na emociite i veruvawe vo nesodvetnosta na razumot. Okolu ovie stavovi postoele nasobra-ni ~ustva za prirodni predeli- osobeno divi, dale~ni i studeni predeli- i po~itta kon ene-rgi~nite, doblesni i primitivni narodi koi nekako bile odlikuvani od takvite predeli. Ovie ~ustva bile kombinirani so slednoto uveruvawe: bidej}i prirodnite predeli i klima-ta vo Evropa bile podobri vo sporedba so drugite kontinenti, Evropjanite so sigurnost se superiorni. Pobornici na vakvite tvrdewa bile Monteskje i Ruso, no najdlaboki koreni tie fatile vo Britanija i vo Germanija.

Na krajot na 18 vek, ′progresot′ stanal dominantna paradigma, dinamizmot i prome-nata bile ceneti pove}e od stabilnosta, a svetot po~nal da se sogleduva niz prizmata na vr-emeto, namesto niz prostorot. Sepak, prostorot ostanal biten za ramonti~arite, poradi ni-

65 Zapadno od Germanija dvorasni jazici, na Belci i Crnci,a isto~no od Germanija dopolnitelno u{te mongolski=gotski. Kontintalcite do 15 vek bea divjaci...I zatoa vo potpolnost ja prenesuvam knigata.

32

vniot interes za lokalnoto sozdavawe narodi ili ′rasi′. Zatoa, se veruvalo deka rasata ja menuva svojata forma dodeka minuva niz razli~ni epohi, no sekoga{ zadrùva edna neizmen-liva individualna su{tina. Realnata komunikacija pove}e ne bila doìvuvana kako ne{to koe se odviva so pomo{ na razumot i koe moè da dosegne do bilo koj racionalen ~ovek. Taa sega bila gledana kako te~enie so pomo{ na ~ustva, koi moèle da doprat samo do onie me|u-sebni povrzani so srodstvo ili ′krv′ i koi spodeluvaat zaedni~ko ′nasledstvo′.

Da i se vratime na temata za rasizmot. Mnogu anti~ki Grci spodeluvale ~ustvo koe denes mo{ne bi nalkuvalo na nacionalizmot: tie prezirale drugi lu|e, a nekoi, kako Ari-stotel, ova go postavil duri i na teoretsko ramni{te i tvrdewe deka postoela helenska su-periorinost zasnovana vrz geografskata polo`ba na Grcija. Toa ~ustvo bilo usloveno od mo{ne realnata po~it koja mnogu gr~ki pisateli ja imale za stranski kulturi, osobeno kon kulturite na Egipet, Fenikija i Mesopotamija. No, vo sekoj slu~aj, silata na ovoj anti~ki gr~ki ′nacionalizam′ bila zanemarliva vo sporedba so plimskiot bran na etnicizmot i ra-sizmot, povrzan so kultovi od hristijanskata Evropa i od severot, koj ja preplavil Evropa zaedno so romanti~arskoto dvièwe na krajot od 18 vek. Paradigmata za ′rasi′, koi bile su-{tinski neednakvi spored fizi~kite i umstvenite darovi, bila primeneta vo site nauki za ~ovekot, no osobeno vo istorijata. Sega se smetalo deka e nepoèlno, ako ne i katastrofa-lno, da doa|a do me{awe pome|u rasite. Za da bide kreativna, edna civilizacija treba da bi-de ′rasno ~ista′. Zatoa, se pove}e stanuvalo neprifatlivo deka Grcija- koja romanti~arite ja gledale ne samo kako ovoplotuvawe na Evropa, tuku i kako nejzino ~istvo detstvo- bi mo-èlo da bide rezultat od me{awe pome|u domorodni Evropjani i kolonizirani Afrikanci i Semiti.66

Pettoto poglavje, ′Romanti~arska lingvistika: podemot na Indija i padot na Egip-et, 1740- 1880′, zapo~nuva so skica za romanti~arskoto poteklo na istoriskata lingvistika i strasta za drevna Indija pri preminot od 18 vek, {to vo golema mera bilo predizvikano od percepcijata za temelniot odnos pome|u sanskritskiot i evropskite jazici. Poglavjeto go istraùva i opa|aweto na evropskata po~it za Kina, dodeka ramnoteàta na trgovijata se svrtela vo polza na Evropa, a Britancite i Francuzite izveduvale se posilni, obemni na-padi na Kina. Jas tvrdam deka ovie faktori dovele do potreba za menuvawe na slikata za Kina-od prefineta i prosvetena civilizacija,do op{testvo prepolno so droga, ne~istotija, korupcija i izma~uvawe. Drevniot Egipet, koj vo 18 vek bil gledan vo mo{ne bliski parale-li so Kina, stradal od istite efekti proizlezeni od potrebata za opravduvawe na se pogo-lemata evropska ekspanzija na drugite kontinenti i maltretiraweto na nivnite domorodni narodi. Egipet i Kina bile frleni vo praistorijata, za da sluàt kako cvrstia i interna osnova za dinami~niot razvoj na superiornite rasi, Arijcite i Semitite.67

I pokraj padot na reputacijata na Egipet, interesot za taa zemja prodolìl vo tek-ot na 19 vek. Vsu{nost, na nekoj na~in, ovoj interes duri i se zgolemil so eksplozijata od znaewa koja usledila po ekspedicijata na Napaleon vo Egipet vo 1798 godina; nejzinata naj-va`na posledica e de{ifriraweto na hiroglifite od strana na @an Fransoa [ampolion. Vo prvoto poglavje, poglednete nekoi sloèni motivi na [ampolion i negovata akademska kariera vo odnos so masonskata tradicija i triagolestiot odnos pome|u anti~kiot Egipet, anti~ka Grcija i hristijanstvoto. Tuka, nie ednostavno treba da poso~ime deka do momentot na negovoto po~inuvawe vo 1831 godina, negovoto poborni{tvo za Egipet go nalutilo kako hristijanskiot politi~ki establi{ment, taka i noviot i strasen helenisti~ki akademski establi{ment. Zatoa, posle prvi~niot entuzijazam, de{ifriraweto od strana na [ampoli-on bilo zanemareno vo prvite 25 godini. Vo migot na negovoto povtorno oìvuvawe kon kra-jot na 1850-tite, u~enite lu|e bile rastrgnati pome|u privle~nosta na Egipet i rabotata na [ampolion od edna strana, i intezivniot rasizam na epohata od druga strana. Do 1880-tite, akademicite ja gledale egipetskata kultura kako stati~en i sterilen kulturen }orsokak.

66 Evreite vo Aleksandrija so koine stanale Heleni.Vo Evropa nemalo kolonizirawe na Belci so za-koseni o~i od Severna Afrika, Arabiskiot Poluostriv i Mesopotamija.Bidej}i Isus (Isis) Hristos (Kristos=Krstos) so negovite Apostoli (=a postol=po stol) nemale zakoseni o~i, tie bile od makedo-nskite kolonii...I prv hristijanski jazik bil koine. Pa Koine bil dvorasen jazik: Pelazgi i Semiti. 67 Evreite ne bile etnos=ednos=ednost,tuku samo ednoboèstvo,so bog i mitologija na Semiti=Crnci.

33

Vo tekot na 19 vek, brojni matemati~ari i astronomi bile ′zavedeni′, od ona {to go gledale kako matemati~ka elegancija na piramidite, kon uveruvaweto deka tie prestavuva-le skladi{te za povisoka,drevna mudrost. Tie bile klasificirani kako ~udaci poradi ovaa trojna navreda kon profesionalizmot, rasizmot i konceptot za ′progresot′- trite glavni uveruvawa vo 19 vek. Pome|u ′zdravite′ u~eni lu|e, reputacijata na Egip}anite ostana na ni-sko ramni{te. Vo docniot del od 18 vek i vo prvata polovina od 19 vek, romanti~arskite na-u~nici gi gledale Egip}anite kako su{tinski morbidni i bezìvotni. Na krajot od 19 vek zapo~na da se pojavuva nova i sprotivna, no podednakvo omalovaùva~ka slika. Egip}anite sega bea gledani vo sklad so sovremenite evropski gledi{ta za Afrikancite: homoseksual-ci, qubiteli na zadovolstva, detinski {epurlivi i su{tinski materijalisti.

Drug na~in za frlawe na pogled kon ovie promeni e da pretpostavime deka po zapo-~nuvaweto na zemaweto crni robovi i rasizmot, evropskite misliteli sakale da gi zadràt crnite Afrikanci kolku {to e mo`no podaleku od evropskata civilizacija. Dodeka maì-te i ènite od Sredniot vek ne bile sigurni kakva boja na koàta imale Egip}anite, egip-tofilskite masoni bile nakloneti da gi gledaat kako belci.68 Ponatamu, helenomanite od prvata polovina na 19-tiot vek zapo~nale da se somnevaat vo belata boja na nivnata koà i poreknuvale deka Egip}anite bile civilizirani. Duri kon krajot na 19-tiot vek, koga na Egipet celosno mu bile otstraneta negovata filozofska reputacija, moèle povtorno da bidat vostanoveni negovite afrikanski belezi. Zabeleète deka vo sekoj od slu~aite bila postavena o~igledno granica pome|u crncite i civilizacijata. Pa ipak, i pokraj triumfot na helenizmot i otfrlaweto na Egipet vo akademskite krugovi, nikoga{ celosno ne umrel konceptot za Egipet kako ′kolevka na civilizacijata′. Zgora na toa, {iroko rasprostrane-tata i amaterska po~it za egipetskata religija i filozofija, prodolì da bide konstantna iritacija za ′serioznite′ profesionalni egiptolozi. Dve nasoki od ovaa ′protiv- discipli-na′, ′difuzionizmot′ promoviran od Eliot Smit i dolgatatradicija na ′piramidologijata′, se razgleduvani vo ova poglavje.

[estoto poglavje ima naslov ′Helenomanija,1: Padot na Anti~kiot model,1790-1830′. Iako rasizmot sekoga{ be{e glaven izvor za odbojnost kon Anti~kiot model i stana glavna potpora za Arijskiot model, toj vo 18 i raniot 19 vek be{e potpomognat od napadot vrz zna-~ajnosta na Egipet, izveden od strana na hristijani rastrevoèni poradi zakanata od reli-gijata na ′mudrosta′ od Egipet. Ovie hristijanski napadi im upatija predizvik na gr~kite iskazi za zna~jnosta na Egipet i ja pottiknaa nezavisnata kreativnost na Grcija so cel da ja poreknat kreativnosta na Egipet. Vsu{nost, mo{ne e bitno deka prviot predizvik kon Anti~kiot model be{e upaten pome|u 1815 i 1830 godina, bidej}i ova bea godini na in-tezivna reakcija protiv mosanskiot racionalizam, koj be{e smetan kako ne{to koe stoelo vo zadninata na Francuskata revolucija; i godinite na Romantizmot i hristijanskata pre-rodba. Ponatamu, bidej}i hristijanstvoto be{e pioistovetuvano so Evropa, dvata aspekti moèa da bidat uskladeni so pomot za progres vo filhelenskoto dvièwe, koe ja podrù-va{e borbata na hristijanskite, evropskite i ′mladi′ Grci protiv ′starite′ aziski, neverni-~ki Turci.

Vo 1820-tite, profesorot od Getingen, Karl Otfrid Miler, upotrebi novi tehniki za kriticizam kon izvorite, za da gi diskreditira site anti~ki spomenuvawa na egipetski-te kolonizacii, kako i da gi zaslabne spomenuvawata koi se odnesuvaa na Fenikijcite. Ovie tehniki zapo~naa da bidat upotrebuvani i za napa|awe na svedo{tvata za Grci koi u~ele vo 68 Egiptjanite bile samo Belci so zakoseni o~i, kako {to denes opstoile Berberite.A toa im bilo po-znato na site. Tokmu zaradi temnite preselnici, Arapite denes se prili~no potemni, {to bilo povod za nivno ostapuvawe od belata rasa. David Talbot Rice (1965): ″Morgen des Abendlandes″, Deutsche Buch- Ge-meinschaft, Berlin-Darmstadt-Wien, na str. 41 prikaùva miniatura, okolu 1307 godina, za koja verojatno postoela postara predslika. Na nea se naslikani ~etiri Arapi, me|u koi bil Mohamed, nare~en Ali. Na slikata se gleda deka licata bile prestaveni so zakoseni o~i. Ova ni objasnuva deka toga{ so va-kvi o~i bile site ìteli Belci od Severna Afrika, Mesopotamija itn. Vakvi o~i nikoga{ nemale Fenikijcite, oti tie ne im pripa|ale na istoto peso~no podra~je. Ovde se raboti za po~etok na 14 vek. Tek potoa postojat masovni preselbi na Crnci od jug kon sever, Indijci od istok kon zapad i Mo-ngoli od sever kon jug. Kaj Arapite e vnesen vo mnogu pogolem obem crne~ki gen otkolku na indiskiot. Udelot na Temnite se gleda i so krvnata grupa V. Me|utoa, do denes ima Arapi koi u{te se Belci itn.

34

Egipet. Anti~kiot model postavi bariera na patot na novite uveruvawa, koi smetaa deka gr~kata kultura bila su{tinska evropska, kako i deka filozofijata i civilizacijata se po-javile vo Grcija; ovaa bariera be{e ′nau~no′ otsraneta, duri i pred op{toto prifa}awe na poimot za indoevropskoto jazi~no semejstvo.

Naslovot na sedmoto poglavje e ′Helenomanija, 2: Prenesuvawe na novata u~enost vo Anglija i podemot na Arijskiot model, 1830-60′. Za razlika od lu|eto koi go podrùvaa An-ti~kiot model, pobornicite na Arijskiot model bea silni vernici vo ′progresot′. Pobedni-cite bea gledani kako ponapredni, pa ottamu i kako ′podobri′ od pobedenite. Zatoa, i pokraj o~iglednite i kratkoro~ni anomalii, istorijata- sega gledana kako biografija na rasite- se sostoe{e od triumfot na silnite i vitalni lu|e nad slabite i nemo}nite. ′Rasite′, for-mirani od prirodnite predeli i od klimite vo takvite tatkovini, trajno ja zadrùvaa svo-jata su{tina, iako vo sekoja nova epoha imaa novi oblici. Kako dopolnuvawe, za ovie na-u~nici be{e o~igledno samo po sebe deka najveli~estvenata ′rasa′ vo svetskata istorija bi-la evropskata ili arijskata. Samata taa poseduvala, i sekoga{ bi imala, kapacitet za osvo-juvawena site drugi lu|e i za sozdavawe napredni, dinami~ni civlizacii- sprotivno na sta-ti~kite op{testva upravuvani od Azijci ili Afrikanci. Nekoi lu|e od rabovite na Evro-pa, kako Slovenite i [pancite, moè da bidat osvoeni od drugi ′rasi′,po takvo vladeewe vrz niv- za razlika od osvojuvaweto ′inferiorni rasi′ od strana na Evropjanite- nikoga{ ne bi moèlo da bide trajno ili korisno.

Ovie paradigmi za ′rasa′ i za ′progres′ i nivnite posledici vrz ′rasnata ~istota′, ka-ko i stavot deka edinstvenite polezni osvojuvawa bile osvojuvawata od strana na ′rasite na gospodari′, ne moèle da go toleriraat Anti~kiot model. Zatoa, brgu bile prifateni pobi-vawata na Miler za legendite za egipetskoto kolonizirawe na Grcija. Arijskiot model- koj sledel po negoviot uspeh- bil konstruiran vo ramkite na novite paradigmi. Toj bil ohra-bruvan od brojni faktori: otkrivaweto na indoevropskoto jazi~no semejstvo,pri {to Indo-evropjanite ili Arijcite nabrgu bile gledani kako ′rasa′; verodostojnata postulacija za ne-kakva prvobitna indoevropska tatkovina vo centralna Azija; i potrebata da se objasni deka gr~kiot jazik bil fundametalno indoevropski jazik.69 Zgora na toa, tokmu vo istiot toj pe-riod, po~etokot na 19-tiot vek, se pojavil inteziven istoriski interes za germanskoto pre-gazuvawe na Zapadnata Rimska imperija vo 5 vek, i za Arijevskite osvojuvawa vo Indija vo vtoriot milenium pr.n.e.70 Poradi toa, primenuvaweto na modelot za severnoto osvojuvawe na Grcija be{e o~igledno i mo{ne atraktivno: pretpostavka deka energi~ni osvojuva~i pr-istignale od tatkovinata na sever od Grcija koja vr{ela pogodno stimulirawe,dodeka ′pred-helenskite′ domorodci bila zaslabeni od karakterot na nivnata tatkovina, koja im nudela se i se{to. I ako golem broj ne-indoevropski elementi vo gr~kata kultura ne moàt da bi-dat uskladeni so idealot za celosnata arijsko-helenska ~istota, poimot za osvojuvaweto od severot napravil neizbe`noto ′rasno′ me{awe da bide kolku {to e mo`no pobezbolno. Se razbira, po~istite i posevernite Heleni bile osvojuva~ite, kako {to i dolikuvalo na rasa-ta gospodari. Prehelenskoto egejsko naselenie, od svoja strana, ponekoga{ bilo gledano kako marginalno evropsko, i sekoga{ belci; na ovoj na~in, duri i domorodnite ìteli ne bile izvalkani od Afrikanskata i Semitskata ′krv′.

Pra{aweto za ′Semitskata krv′ ne vodi do osmoto poglavje. ′Podemot i padot na Fe-nikijcite, 1830- 85′. K. O. Miler, pi{uvaj}i vo 1820-tite, poreknuval deka Fenikijcite iz-vr{ile bilo kakvo vlijanie vrz Grcite, no bil ekstremen vo svojot romantizam i ~ekorel pred svoeto vreme poradi intenzitetot na uverenosta vo rasnite su{tini. Zatoa, na nekoi na~ini, Fenikijcite duri i profitirale od padot na Egip}anite, bidej}i legendite za egi-petskoto kolonizirawe ne moèle da bidat dovedeni vo vrska so niv. Svesno ili nesvesno, site evropski misliteli gi gledale Fenikijcite kako Evrei od Antikata- kako umni ′semi-tski′ trgovci. Vo sredinata od 19 vek, preovladuva~koto gledi{te za svetskata istorija bi-

69 Indoevropjani ne bile rasa,tuku denes se melezi me|u temni Indijci i beli Evropjani.Bidej}i koi-ne bil dvorasen,na Belci(Pelazgi) i Crnci(Semiti),vo germanskiot jazik ima u{te i 30% mongolsko. 70 Vidliv e falsifikatot, oti vo Indija se preselile Brigi: Brigi=Frigi bile i Keltite. Pa germa-nskite Goti bile Mongoli. Tie vo 5 vek go osvoile Rim.Germanski falsifikat bile Sloveni, vo 6 vek.

35

lo gledi{teto za nekakov dijalog pome|u Arijcite i Semitite. Semitite ja sozdale reli-gijata i poezijata; Arijcite go sozdale osvojuvaweto, naukata filozofijata, slobodata i se drugo {to bile vredno da se poseduva. Ova ograni~eno priznavawe na ′Semitite′ sodejstvuva so ona {to moème da go nare~eme ograni~en ′prozorec na mo`nosta′ vo Zapadna Evropa, pe-riodot pome|u is~eznuvaweto na religioznata omraza kon Evreite i podemot na ′rasniot′ antisemitizam. Vo Anglija, kade postoele me{oviti tradicii od antisemitizam i filose-mitizam, bila prisutna zna~itelno po~it kon Fenikijcite, bidej}i nivnata trgovija so tka-enini, istraùvaweto i navodnata moralna ~estnost im izgledala re~isi viktorijanski na strancite, taka i na Angli~anite. Sprotivnoto gledi{te za Fenikijcite- i za drugi Semi-ti-kako rasko{ni, surovi i predavni~ki lu|e, sekoga{ bilo prisutno i na osnova bilo pre-ovladuva~ko gledi{te vo kontinentalna Evropa.71 (Viktor=vikator,po pobeda se vika,R.I.)

Ovaa omraza kon Fenikijcite, kako lu|e koi istovremeno se ′Angli~ani′ i Orienta-lci, bila osobeno vpe~atliva vo delata na golemiot francuski romanti~arski istori~ar, @il Mi{le. Gledi{tata na Mi{le za Fenikijcite bile u{te po{iroko rasprostraneti poradi neizmernoiot istoriski roman Salambo na Gustav Flober, objaven vo 1861 godina. Salambo sodrì ìvopisni prikazi na najgolemata dekadencija vo Kartagina, {to mo}no gi zasililo ve}e ra{irenite antisemitski i antiorientalni predrasudi. U{e pove}e prokol-nuva~ki bil negoviot brilijanten i morni~av opis na `rtvuvaweto deca na Moloh. Poradi cvrstoto i javno priklonuvawe vo ova biblisko gadewe kon Kartagincite i Fenikijcite, bilo mo{ne te{ko da se bide niven pobornik, a vo tekot na 1870-tite i 1880-tite nivnata reputacija se strupolila pobrzo duri i od reputacijata na Evreite.

Ova ne vodi do devettoto poglavje, ′Kone~noto re{enie na Fenikijskiot problem, 1880-1945′. So vakvata reputacija i so podemot na antisemizmot vo 1880-tite, se pojavil po-dràn napad vrz Fenikijcite, koj bil osobeno èstok koga stanuva zbor za nivnite legenda-rni kontakti, i vlijanieto, vrz Grcite- na koi im be{e davan poluboèstven status.

Edna decenija podocna, vo 1890-tite, dva kusi no izvonredno vlijatelni napisi bea objaveni od Julius Beloh, germanec koj predaval vo Italija,i od Salomon Renak, asimiliran alza{ki Evrein vo sredi{teto od Pariskoto kultivirano op{testvo i u~enost. I dvajcata go priznavale Moler kako prethodnik i tvrdele deka gr~kata civlizacija bila ~ista evro-pska, dodeka Fenikijcite, osven nivnoto prenesuvawe na konsonantiskiot alfabet, ne pri-donele so ni{to drugo vo helenskata kultura. Iako mnogu nau~nici se kolebale da ja prifa-tat ovaa pozicija vo narednite 20 godini, temelot na ona {to go narekuvam Ekstremen ari-jski model bil cvrsto postaven do preminot vo 20-tiot vek. Postoela zabeleìtelna razli-ka, na primer, pome|u reakciite pri otkrivaweto na mikenskata civilizacija vo 1870-tite od strana na Hajnrih [liman i izve{taite na Artur Evans za kritskata civilizacija vo Knosos vo 1900 godina. Vo prviot slu~aj, nekolku nau~nici otprvin sugerirale deka otkri-tijata, koi bile celosno razli~ni od onie od Klasi~na Grcija, bi moèle da bidat fenikij-ski. Potoa, vo narednata decenija, ova bilo energi~no pobivano. Vo 1990 godina, sprotivno na ova, na kulturata od Knosos vedna{ i bilo zaka~eno novoto ime ′minojska′ i bila smetana za ′predhelenska′, so sigurnost ne-semitska, i pokraj drevnite tradacii deka Krit bil semi-tski.72 (Julius, j=ñ=i, u=i, Ilius, Ilija; Beloh, h=v, Belov, R.I.)

Kone~noto eliminirawe na fenikijskoto vlijanie vrz Grcite- i negovoto celosno otfrlawe kako ′prividenie′- do{lo vo 1920-tite, so kre{endoto na antisemitzmot, kako re-zultat od imagionarnata i realnata uloga na Evrei vo Ruskata rovolucija i vo Tretata ko-munisti~ka internacionala. Vo 1920-tite i 1930-tite, site legendi za fenikijskata koloni-zacija vo Grcija bile diskreditirani, isto kako i izve{taite za fenikisko prisustvo vo Egejot i vo Italija vo 9 i 8 vek pr.n.e. Bea poreknuvani mnogu od prethodno predloènite semitski potekla na gr~ki imiwa i zborovi.73

Sega, sekoj napor bil vperen kon ograni~uvaweto na zna~ajnosta na edinstvenoto ne-svedlivo pozajmuvawe od semitskata kultura- alfabetot. Najprvo, ogromen naglasok bil staven vrz navodnoto gr~ko izmisluvawe na samogolaskite koi, kako {to bilo imlicirano, 71 Fenikijcite i Egiptjanite bile Belci i pove}ebo`ci. Evrejstvoto bilo ednoboèstvo na Crnci. 72 Crncite (Semitite) ne bile sto~ari i zemjodelci, tie nemale gradeì, nitu ima naod za alfabet... 73 Fenikjcite bile Pelazgi i pove}ebo`ci, a Atiwanite so Eladcite Pelazgi pove}ebo`ci=Heleni.

36

lu|eto ne bile sposobni da razmisluvaat logi~no. Vtoro, lokacijata na pozajmuvaweto bila pomestena na Rodos, Kipar i kone~no vo edna navodno gr~ka kolonija na bregot na Sirija. Delumno, ova se dolèlo na gledi{teto deka na karakterot na ′dinami~nite′ Grci pove}e mu prilegalo donesuvaweto na alfabetot od Bliskiot istok namesto negovoto pasivno dobiva-we od ′Semiti′, kako {to velele legendite; no se dolèlo i na faktot deka pozajmuvaweto vklu~uvalo i op{testveno me{awe, pri {to bila neprifatliva rasnata kontaminacija koja poradi toa bi se slu~ila vo Grcija. Treto, datumot na prenesuvaweto sega bil spu{ten na 720 godina pr.n.e., bezbedno posle sozdavaweto na polisite i formira~kiot period na arhaj-skata gr~ka kultura. Ova otvorila dolg period na nepismenost pome|u is~eznuvaweto na Li-nearnite pisma otkrieni od Evans i voveduvaweto na alfabetot, {to za vozvrat ponudilo dvojna prednost: toa mu ovozmoìlo na Homer da bide slep- re~isi severen- bard vo edno nepismeno op{testvo, i vospostavila eden nepropustliv pe~at ili celosno Mra~na epoha pome|u Mikenskata i Arhajskata epoha. Na ovoj na~in, u{te pove}e bile diskrimirani po-docne`nite gr~ki svedo{tva za nivnata rana istorija i za Anti~kiot model.74

1930-tite bea godini vo koi pozitivizmot vo ′nerazbirlivata′ nauka, no dobi sila nadvor od svoite granici, vo takvi periferni temi kako {to se logikata i drevnata isto-rija. Zatoa, vo klasi~nite studii, re{enieto na fenikijskiot problem izgleda{e ′nau~no′ i kone~no: otsega pa natamu, ovaa nau~na disciplina moè{e da prodolì da su{testvuva na nau~ni osnovi ili, kako {to bi moèlo da kaème, be{e vostanovena paradigma. Sekoj na-u~nik koj go poreknuva{e ova be{e etiketiran kako nestru~en, nezdrav ili ~udak. Cvrsti-nata na ovaa pozicija e pokaàna so nejziniot opstanok vo pove}e od trieset godini otkako posledicite od antisemitizmot bea obelodeneti vo 1945 godina, dlaboko presuduvaj}i ja ideolo{kataosnova na antifenikizmot. Me|utoa, na dolgi pateki, postoe{e povlekuvawe od Ekstremniot arijski model, a ovoj proces e opi{an vo desettoto poglavje, ′Situacijata po vojnata: vra}aweto kon [irokiot arijski model, 1945-85′.

Osnovaweto na Izrael verojatno izvr{i pogolemo vlijanie vrz vra}aweto na Feni-kijcite odo{to Holokausot. Po~nuvaj}i od 1949, Evreite-ili barem Izraelcite- bea pove}e prifa}ani kako celosno Evropejci, i stana prili~no o~igledno deka govoreweto na semi-tski jazik ne gi li{uva lu|eto od voeni dostignuvawa. Zgora na toa, 1950-tite bea svedoci i na radikalno zgolemuvawe na evrejskata doverba vo svoite semitski koreni.

Vo konteksot na ovoj proces- i verojatno bidej}i ne bea vo mo`nost da ja prifatat ekskluzivnosta nitu na pravovernium judaizam, nitu na Cionizmot- Sajrus Gordon i Majkl Astur, dvajca izvonredni semitisti, stanaa pobornici na zapadnata semitska civilizacija kako celina i go napadnaa Eksremeniot arijski model. Gordon, koj gi poznava jazicite od dr-evniot isto~en Mediteran podobro od bilo koja druga ìva li~nost, kako svoja misija seko-ga{ go gleda{e dokaùvaweto na me|usebnata povrzanost pome|u hebrejskata i helenskata kultura.Vo ovoj proces negovi mostovi bea Ugarit, drevno pristani{te na bregot na Sirija, i Krit. Toj sogleda vrska pome|u Biblijata i Homer i hanaanskite mitovi zabeleàni vo Ugarit vo 14 i 13 vek pr.n.e. i prevedeni vo 1940-tite i 1950-tite;75 monografijata, koja ja objavi na ovaa tema vo 1955 godina, ja uni{ti negovata reputacija kako ′pravilen′ nau~nik, no fascinira{e nekoi op{ti istori~ari i pripadnici na lai~kata javnost. Nabrgu potoa, toj u{te pove}e ja navredi ortodoksnata poradi ~itaweto na Kritskite Linearni A zapisi kako semitski, vedna{ soo~uvaj}i se so bara` od zamerki, od koja re~isi site bea ostraneti so podocne`no istraùvawe. Sepak, najgolemiot del od nau~nicite se u{te go nemaat pri-fateno negovoto tolkuvawe. Iako de{ifriraweto od strana na Ventris- nekolku godini prethodno- na Linearnoto B kako gr~ko pismo be{e novost, toa be{e dobrodojdeno bidej}i go potvrduva{e goeografskiot obem i istoriskata dlabo~ina na gr~kata kultura; me|utoa, da se prifati Linearnoto A, a poradi toa i minojskata civilizacija, kako civilizacija ko-ja govorela na semitski jazik, e voznemiruvawe na site stavovi za helenskata, a ottuka i za evropskata unikatnost.76

74 Zna~i, ″Ilijada″ sledela po 720 godina. Pa taa bila vo 6 vek p.n.e. A i Odisej lutal po Jadranot... 75 Zna~i, se govori za vrskata na Belcite vo Evropa, Azija i Egejskite ostrovi, koi bile eden narod. 76 Bidej}i Semiti=Crnci i Pelazgi=Belci, siriskiot aramejski jazik bil dvorasen jazik na Belci i Semiti.Ova bilo poradi toa {to na tie prostori ìveele dve rasi. I so nego e mo`no odgonetnuvawe.

37

Podrùva~ite na konvecionalnata mudrost bea podednakvo, ako ne i pove}e vozne-mireni poradi Hellenosemitika, golemo delo na kolegata na Gordon, Majkl Astur, koe prv pat se pojavi vo 1967 godina. Hellenosemitika, niza od prou~uvawa za za{emetuva~ki paraleli po-me|u zapadno-semitskata i gr~kata mitologija, pokaàa povrzanosti vo strukturata i vo no-menklaturata koi bea premnogu bliski za da bidat objasneti kako sli~ni manifestacii na ~ovekovata psiha.77 Osven predizvikot upaten od ovaa osnovna tema, Astur izvede tri drugi fundamentalni napadi. Prvo, faktot deka voop{to ja napi{a ovaa kniga go rastrevoì aka-demskiot status quo. Iako na nekoj klasicist, koj doa|a od dominantnata disciplina, mu be{e dozvoleno da diskutira za Bliskiot istok i za negovite odnosi so Grcija i so Rim, sprotivn-oto ne vaè{e.78 Postoe{e ~ustvo deka nekoj semitist nema nikakvo pravo da pi{uva za Gr-cija. Vtoro, Astur go dovede vo pra{awe apsolutniot primat na arheolohijata pred site dr-ugi izvori na dokazi za praistorijata- mitovi, legendi, jazik i imiwa-79 so {to upatuva{e zakana kon ′nau~niot′ status na anti~kata istorija. Treto, toj skicira{e sociologija nazna-ewe za Klasikata, poso~uvaj}i na vrskata pome|u razvojot na u~enosta i razvojot na op{te-stvoto. Toj duri implicira{e i na povrzanosta pome|u antisemitizmot i odbojnosta kon Fenikijcite, i frli somne` vrz poimot za stalo`niot, akumulstiven progres na znaewe. No, najgolemata zakana dojde od negovata osnovna poraka deka legendtata za Danaos i za Kad-mos vo sebe sodràt jadro od fakti.80 (Status=statu s: statu=stati; kvo=k vo, R.I.)

Tolku mnogu eresi ne moèa da pominat nekazneti. Astur be{e tolku razbien od svoite kriti~ari, taka {to ja prekina rabotata vo poleto koe tolku brilijatno go otvori. Sepak, negovata rabota, kako i rabotata na Gordon, donese dlaboki efekti: zaedno so zgole-meniot broj otkritija na levanstki objekti na lokacii vo Egejot od Docnata bronzena epoha i od Ranata èlezna epoha, taa go sobori Ekstremniot arijski model. Bi bilo ~esno da ka-ème deka vo 1985 godina glavninata od istraùva~ite koi rabotea vo taa oblast se povle-koa kon [irokiot arijski model. Odnosno, tie ja prifatija mo`nosta za zapadno-semitski naselbi vo Bronzenata epoha, ne samo na ostrovite, tuku i na kopnoto (kontintalniot del), vo najmala raka vo Teba. Tie bea uvereni i deka fenikijskoto vlijanie vrz Grcija od @ele-znata epoha zapo~nalo daleku pred 8 vek pr.n.e., i verojatno u{te vo desettiot vek.

Od druga strana, Gordon i Astor, i pokraj celata svoja intelektualna smelost, ne go predizvikaa samiot Ariski model. Nitu eden od niv dvajcata ne ja zema vo predvid mo`nosta za golema semitska komponenta vo gr~kiot vikabular; nitu pak, so ogled na nivnata preoku-piranost so Semitite, ja istraùvaa mo`nata egipetska kolonizacija na Grcija i hipoteza-ta deka egipetskiot jazik i kultura igrale ednakva ili u{te pove}e sredi{na uloga vo for-miraweto na gr~kata civilizacija.

Postoeja nekolku obidi za povtorno oìvuvawe na tradiciite za egipetskoto vli-janie vrz Grcija. Vo 1968 godina, Isto~no germanskiot egiptolog Zigfrid Morenc objavi zna~ajno delo na ovaa tema i za nejzinoto po{iroko prostirawe vo Evropa kako celina, no ova privle~e mo{ne malo vnimanie nadvor od Germanija. Postulacijata na dr. Spiropulos za egipetska kolonija vo Teba od 21 vek pr.n.e. be{e zakopana vo pogodna opskurnost. Na-u~nicite upatija kritika kon negovoto datirawe, dodeka vo isto vreme go izbegnuvaa kolku {to e mo`no pove}e bilo kakvo spomenuvawe na negoviot ′amaterski′ zaklu~ok. Vo najgole-

77 Kako {to dvorasen bil staroegipetski so aramejski, dvorasen bil koine so latinski. Sledi nivna sli~nost. Bidej}i navedenite dvorasni jazici sodrèle govori na Belci, proizlegol istovetniot tn. staroslovenski. Vajgand za tn.staroslovenski pi{i: Toj jazik bil ~ist slovenski. ″Vo op{to sosema ja-sno go gledame vlijanieto na gr~kata sintaksis vo starobulgarskiot, za{to prvite preveduva~i na Svetoto pismo se od Solun- bra}ata Kiril i Metodij; tie gi preveduvale gr~kite obrasci so neveroja-tna to~nost, za da ne go izopa~at sve{tenoto Bo`jo Slovo″... ″Bulgarskiot naroden govor, kako {to se govori vo Makedonija, e osnovata na literaturniot starobulgarski jazik, za kogo bila sostavena spe-cijalna azbuka: na osnova na gr~koto oficijalno pismo- kirilcata, i na osnova na gr~koto crkovno pi-smo- glagolicata. Za razli~nite specifi~ni zvukovi, koi ne su{testvuvale vo toga{niot gr~ki, bile vovedeni specifi~ni znaci″. Ovoj bil kako koptskiot, vo koj imalo kiri~li~ni... slova. Zatoa Kiril ni{to novo ne sozdal. So ova se potvrduva vrskata na jazikot na Belcite, razli~en od na crni Semiti. 78 Avtorot govori za Grcija i Rim.Me|utoa,treba da stoi samo Carigrad i Rim,no nikako nekoja Atina. 79 Imiwata vo Biblijata istoglasno se objasnuvaat so pelazgiski govori, vidi vo moi prethodni knigi. 80 Legendite za Danaos i Kadmos im pripa|ale samo na Belci (Pelazgi), no nikako na Crnci (Semiti).

38

miot del, edinstvenite lu|e koi zemaa predvid golemo egipetsko vlijanie vrz Grcija se nao-|a na rabovite od akademskiot svet ili nadvor od negovite granici; lu|e kako Piter Tomp-kins- koj napi{a golem broj novinarski temi, kako i negovoto pretpazlivo napi{ano, no hr-abro nasloveno delo Tajni na golemata piramida- i afroamerikanskiot nau~nik X. X. M. Xejms, ~ija fascinantna mala kniga Ukradeno zave{tanie nudi verodostoen dokaz deka gr~-kata nauka i filozofija masovno pozajmuvale od Egipet. Fabrikuvaweto zavr{uva so sled-novo predviduvawe: iako za soboruvaweto na [irokiot arijski model }e bide potrebno po-dolgo vreme odo{to za urivawe na Eksremniot, edna revidirana forma na Anti~kiot model }e bide op{to prifateno vo raniot period od naredniot vek.

Narednite delovi od Vovedot sodràt zabeleìtelna koli~ina na tehni~ka disku-sija i ne se neophodni za razbirawe na ovoj tom. Zatoa, na ~itatelite koi glavno se intere-siraat za istoriografijata, im prepora~uvam da pojdat direktno kon po~etokot od prvoto poglavje.

Grcija: Evropska ili Levantska ? Egipetskite i Zapadno-semitskite komponenti vo gr~kata civilizacija

Vtoriot tom od Crna Atena go razgleduva sporeduvaweto na relativnata plodnost na dvata modeli i brojni razli~ni nau~ni disciplini ili pristapi za istoriska rekonstru-kcija: sovremeni dokumentaristi~ki izvori, arheologija, toponimi, jazici i religiozni ku-ltovi. Vovedot vo ovoj tom prestavuva sporedba na inherentnata verodostojnost na dvata mo-deli.

So moèn isklu~ok na soznanijata za drevniot Egipet, o~igledno e deka pobornici-te na Anti~kiot model imaat pove}e informacii za vtoriot milenium pr.n.e. vo sporedba so poklonicite na Ariskiot model. Me|utoa, pobornicite na Arijskiot model ne gi bazira-at svoite tvrdewa vrz superiornosta na kvantitetot od informacii, tuku na svojot ′nau~en metod′ i objektivnost, koi fundementalno se dovedeni vo pra{awe vo Fabrikacijata na an-ti~kata Grcija. Vo odnos na pra{aweto za objektivnosta e poso~eno slednovo: iaka gr~kite pisateli bile rastrgnati pome|u svojata èlba za zdobivawe so dopolnitelna istoriska dlabo~ina za nivnata kultura i svoeto posakuvawe da bidat superiorni nad svoite sosedi na sekakov na~in, u~enite lu|e od 19 vek nemale takva ambivaletnost. Tie imale celosen in-teres za vozdignuvawto na evropska Grcija i za potisnuvawe na afrikanskite Egip}ani i semitskite Fenikijci.81 Ova, samo po sebe, kaj nekoj ′autsajder′ bi sozdalo naklonost kon uveruvaweto deka drevnite lu|e bile pove}e ′objektivni′ odo{to istori~arite od 19 i od raniot period na 20 vek.

Sepak, podobrite mo`nosti za pristap do informacii i pogolemata objektivnost sami po sebe ne zna~at deka Anti~kiot model poseduva superiorna tolkuva~ka vrednost vo sporedba so Arijevskiot model. Kako {to tvrdev, i kako {to povtoruvam vo zaklu~okot od ovoj tom, Arijskiot model ne treba da bide otfrlen ednostavno zatoa {to motivite koi go inspirirale negovoto konstruirawe sega se smetaat za somnitelni. Na primer, faktot deka nau~nicite od 19 vek uìvale vo istoriskite sliki na arijskata invazija vrz Indija i for-miraweto na kastinskiot sistem vrz osnova na bojata na koàta, ne ja ostranuva poleznosta na {emata kako edno istorisko objasnuvawe. Me|utoa, nie treba da zapomneme deka vo Indi-ja, za razlika od Grcija, postoi drevna tradicija za invazija.

Prvoto poglavje od Grcija: Evropska ili Levantska ?, gi naglasuva dokumentiranite dokazi za periodot i oblasta za koi se interesirame. Isto~niot Mediteran vo vtoriot mi-lenium pred Hristos ne bil nepismen: Egip}anite i Levantijcite pi{uvale so vekovi nana-zad; Krit gi upotrebuval svoite sopstveni hieroglifi i Linearnoto A pismo, koe se upo-trebuvalo i na Kikladite. Ponatamu, postoi ogromna verojatnost deka Linearnoto V pismo se razvilo vo kontintalniot del na Grcija vo tekot na prvata polovina od mileniumot, a jas tvrdam i deka najgolemiot del od Isto~niot Mediteran upotrebuval alfabetski pisma vo 15 vek pr.n.e. Zna~i, pi{uvaweto ne samo {to bilo {iroko rasprostraneto tuku, za razlika od formulatorite na Arijskiot model, nie sme vo mo`nost da go pro~itame najgolemiot del od negovite raznovidni formi.82

81 Egiptjanite i Fenikijcite bile samo Belci, pove}ebo`ci, kako Eladcite pove}ebo`ci=Heleni. 82 Pismenosta na Belcite bila u{te od ledenoto doba, ju`no od 35-ta paralela. Crncite nemale pisma.

39

Otkako go kaàvme ova, treba da spomeneme deka ostapuvaat oskudni faktografski dokazi za odnosot pome|u razli~nite kulturni regioni od Isto~niot Mediteran vo ovoj pe-riod. Zapisot od Mit Rahipeh, otkrien neodamna na eden blok pod kolosalna statua, nudi detali za obemni egipetski kopneni ekspedicii i pomorski patuvawa vo 20 vek pr.n.e. Izve-sno vreme e poznato deka vo raniot del od 16 vek pr.n.e. kralicata Ahotpe, majkata na prviot faraon od 18-tata dinastija, trebalo da pristigne od H3w Nbw, stranski region verodosto-jno identifikuvan so Egejot. Se ~ini deka izve{tajot e potvrden spored egejskiot dizajn na nekoi delovi od nejziniot nakit. Iako se ~ini deka i nejziniot sin Amosis imal pretenzii za nekakov suverenitet vrz H3w Nbw, ni{to pove}e ne e slu{nato za ova vo tekot na pove}e od eden vek. Kakov i da bil karakterot na odnosot pome|u Amosis i H3w Nbw, o~igledno e deka na krajot od periodot na Hiksite i na po~etokot od 18-tata dinastija postoela nekakva me|usebna razmena na naselenie. Imeto P3 Kftwy, ′Kritjaninot′, vo ova vreme se pojavuva vo Egipet, a Egip}ani i Levatijci se pojavuvaat vo eden spisok od kritski imiwa pronajdeni vo egipetski papirus od toj period.Ovaa slika na celosno me{ano naselenie vo ju`niot Egej vo 17 vek pr.n.e. e potvrdeno spored freska od Tera i od podocne`ni li~ni imiwa pronajde-ni vo Linearnite A i B zapisi.

Dokumentiranite egipetski dokazi za kontakti so Egejot se daleku pove}e izobilni od 15 i 14 vek pr.n.e. Zapisi i crteì na grobnici jasno ni stavaat do znaewe deka posle osvojuvaweto na Tutmos III vo Sirija vo sredinata od 15 vek pr.n.e., Egip}anite po~ustvuvale deka se sposobni da vostanovat nekakva forma na suverenitet vrz Krit i ponatamu od nego, {to mnogupati bilo obnoveno vo tekot na narednite stotina godini. Nabrgu po vosposta-vuvaweto na me|usebniot odnos, egipetski dokumenti i crteì poso~uvaat na promena vo mo}ta na Krit, {to se poklopuva so arheolo{ki dokazi od Knosos koi sugeriraat deka vo toj mig se slu~ilo mikensko osvojuvawe vrz Minojcite. Egipetskite tekstovi prekinale da govorat za Kftiw vo Egejot, zamenuvaj}i go so Tin3 ili Ta-na-ju. Indetifikacijata na ova ime so Danajcite i so Grcija e re~isi sigurna spored zapis od 14 vek pr.n.e. koj gi dava imiwata na mestata vo Ta-na-ju, od koi nekolku bea verodostojni poistovetni so toponimi na Krit i vo Grcija. Zgora na toa, od istiot period postoi pismo od kralot na fenikiskiot grad Tir upateno do egipetskiot faraon, koe govori za kral na Da-nu-na, lokacija za koja postojat go-lemi {ansi deka se nao|ale vo Grcija.

Postojat dokazi za kontakti pome|u Levantot i Egejot vo 14 vek pr.n.e., kako na ugar-sko pismo, taka i na Linearno B. Ugarskite trgovci sorabotuvale so Krit, a jas veruvam de-ka li~noto ime Dnn, pronajdeno vo Ugarit, ozna~uva ′Danaec′ i ukaùva deka vo toa prista-ni{te prestojuvale Grci. Tabli~kite so Linearno B pismo pokaùvaat deka na Krit i vo Peloponez postoele veli~estveno op{testvo i ekonomija sostaveni od lu|e koi govorele gr~ki, mo{ne nalik na onie vo toga{niot Bliski istok. Lingvisti~ki, zapisite so Linear-no B pismo pokaùvaat deka mnogu od semitskite zborovi pozajmeni vo gr~kiot jazik ve}e bile prisutni vo 14 vek pr.n.e.83 Spored op{to priznanie, ovie zborovi vo osnova se ′ideolo-{ki zvu~nite′ semanti~ki oblasti na luksuzni stoki koi moèbi bile doneseni od semitski trgovci. Sepak, vo niv e vklu~en i chiton, standarniot zbor za ′zdolni{te′, i chrysos (zlato), metal koj imal sredi{no zna~ewe vo kultovite na Grcite zapo~nuvaj}i u{te od Neolitot, {to ukaùva na mo{ne prodlabo~en kontakt do Docnata bronzena epoha.84 Osven toa, po-stojat mnogu li~ni imiwa od tipot ′Egip}ani′, ′Tirjani′ i taka natamu. Se na se, dokumenti-te poso~uvaat na bliski kontakti i me{awe na naselenie koi bi bile prili~no dosledni so Anti~kiot model. Od druga strana, tie bi moèle da bidat prilagodeni spored Arijskiot model, a tuka ne postojat faktografski dokazi za legendanite kolonizacii.

Vtoroto poglavje e posveteno na arheologijata. Zapo~nuva so mo`nite tragi od vli-janieto od Sredno kralstvo vrz Bojotija pri preminot od vtoriot milenium pred Hristos. Golem del od poglavjeto, me|utoa, mu posvetuva vnimanie na vremenskoto locirawe na ogro-mnata eksplozija na Tera, ostrov lociran na okolu 110 kilometri severno od Krit. Nie znaeme deka eruptiraweto na celoto sredi{te na ostrovot bilo nekolkupati pogolemo od gigantskata erupcija na Krakatoa vo 1883 godina. Bidej}i erupcijata na Krakatoa iskr{ila

83 Belcite sé do so vo Indija, govorele so eden jazik, vo kogo imalo govorni razliki: bez pozajmuvawa. 84 Avtoroviot gr~ki jazik, koine, kako aramejskiot i staroegipetskiot ,bil dvorasen: Aleksandriski.

40

prozorci oddale~eni nekolku stotini kilometri i ispratila plimski branovi {irum Ind-iskiot Okean- i zatoa {to pra{inata rasprsnata okolu svetot go potpomognala razvojot na Impresionizmot i vlijaela vrz klimata na celata Severna hemisfera- vlijanieto od eksp-lozijata na Tera so sigurnost bilo kolosalno. Op{to prifatenoto mislewe veli deka erup-cijata se slu~ila vo istoto vreme so uni{tuvaweto na Krit, {to bilo povrzano i so pristi-gnuvaweto na mikenskite Grci na ostrovot, vo pribli`no 1450 godina pr.n.e. Sepak, edna od pote{kotiite vo ovaa {ema e deka grn~arskite proizvodi na Krit pred ova uni{tuvawe mu pripa|aat na stilot nare~en Docnominojski IB koj, i pokraj intezivnata potraga, ne e pro-najden pod vulkanskite naslagi na Tera. Zatoa, nekoi arheolozi gi razdvoile dvata nastani, dokaùvaj}i deka erupcijata se slu~ila okolu pedeset godini porano od mikenskoto uni{tu-vawe, odnosno vo pribli`no 1500 godini pr.n.e.

Jas veruvam deka eksplozijata se slu~ila u{te porano, vo 1626 godina pr.n.e., pri {to preciziraweto na ovoj datum e vtemelen na dendrohronologijata- vo ovoj slu~aj, broe-weto na godinite vo stebloto na eden vid bor so ′nakostre{eni {i{arki′ od jugozapadot na Soedinentite Amerikanski Dràvi. Eksplozii od razmerot na Krakatoa pottiknuvaat le-tni mrazevi i nekolku godini go popre~uvaat rastot na drvjata vo blizina na sne`nata li-nija. Zna~i, spored ovie borovi ne postoi dokaz za kataklizmi~na erupcija vo 15 i 16 vek pr-ed Hristos, no postoi dokaz za takva erupcija vo 1626 godina pr.n.e. Ova bilo lo{a godina i za dabovite vo Irska. Takov ′Krakatoa efekt′ moèbi bil predizvikan od drug ogromen seizmi~ki nastan bilo kade vo svetot; no, so ogled na problemot za pronao|awe zapis za eru-pcijata na Tera, identifikacijata se ~ini kako verojatna. Sepak, postoi drug dokaz koj ne naso~uva kon datum lociran podlaboko vo minatoto. Iako vulkanskite gasovi izgleda gi po-remetile nekoi od datirawata so pomo{ na jaglenorot, pronajdeni neposredno pod nivoto na uni{tuvaweto, datirawata so pomo{ na rastenija so kratok ìvoten vek- koi ja nudat edinstvenata precizna informacija- poprvo naso~uvaat kon 17, a ne kon 15 vek, kako datum za slu~uvawe.

Vo Kina, padot na Xie, posledniot imperator od dinastijata Ksia, bil posleden so nevobi~aeni nastani kako òlta magla, mrazevi vo leto, zamra~eno sonce i tri sonca vo is-to vreme- site tie bea verodostojnio objasneti kako rezultat na oblakot od pra{inata Tera. Naredniot problem, me|utoa, e datiraweto na padot na Xie. Toa ne moèlo da se slu~i vo 15 vek: nekoi istori~ari go stavat vo 16 vek, a drugi pred 1700 godina pr.n.e.Sepak, kompilacii vtemeleni vrz dreven- 3 vek pr.n.e.- letopis i arheolo{ki dokazi indiciraat na datumot vo 17 vek pr.n.e.85

Ponatamo{na indicija za nekakov datum podlaboko vo minatoto doa|a od Egipet, kade vo 15 vek pr.n.e. bil mo{ne dobro dokumentiran. Bi bilo iznenaduva~ki dokolku na ne-kakov na~in ne bilo evidentirano slu~uvaweto od razmerot na eksplozijata na Tera, koja so sigurnost vlijaela vrz Dolen Egipet. Osven toa, kako {to vidovme, se ~ini deka tokmu vo ova vreme Krit pra}al misii za pla}awe danok vo Egipet, vo pribli`no 1450 godina pr.n.e. Kako kontrast, od 17 vek re~isi ne postojat egipetski zapisi koi bi go olesnile objasnuva-weto na otsustvoto na bilo kakvo spomnuvawe na eksplozijata. Xinovskiot razmer na kata-strofata mi ovozmoùva da napravam isklu~ok od mojata op{ta sprotistavenost kon ′argu-mentot od ti{inata′. Sepak, jas priznavam deka vakviot vid argument e neizbeèn slab. Osven toa, dendrohronolo{koto, jaglenorodnoto i ′kineskoto′ datirawe se otvoreni za so-mne`. Me|utoa, so ogled na krajnata neubedlivost na dokazot za datum od 15 vek pr.n.e., ~e-tiri izvori spoeni zaedno pridonsuvaat kako daleku poverodostojna da bide 1626 godina pr-ed novata era.

Bidej}i sega postojat mo{ne malku somne` deka erupcijata se slu~ila vo tekot na periodot nare~en Docnominojski IA, potrebno e izvesno prilagoduvawe kon apsolutnite da-tumi za brojni periodi. Camridge Ancient History ja dava hronolo{kata {ema so koristewe na standarnata periodizacija bazirana vrz menuvaweto na kerami~kite stilovi:

Srednominojski III, 1700-1600; Docnominojski IA, 1600-1500; Docnominojski IB, 1500-1450. [emata prodolèna vo ovaa kniga e: Srednominojski III, 1730-1650; Docnominojski IA, 1650-1550; Docnominojski IB, 1550-1450.

85 Sonceto sie=sia od Istok kon Zapad,Azija=Asija=Asia=a sia.I Ksia,ko(kako) sia; Xie + n = Xin-e.

41

Revizijata na kritskite kerami~ki periodi bi ja otvorila i potrebata od revizija na kerami~kite periodi od gr~koto kopno (kontinentalniot del od Grcija), koi bea bazira-ni vrz minojskite periodi i pove}e ili pomalku bea vo korelacija so niv. Poodredeno ka-àno, vo toa vreme bilo vklu~eno menuvaweto na datumite za Grobovite so okno- najprvo ot-krieni od [liman vo Mikena- od docniot do raniot 17 vek pr.n.e. Dokolku go storime toa, nie vsu{nost mu sozdavame pogolemi te{kotii na Anti~kiot model, koj smeta deka koloni-zaciite koi ja zapo~nale herojskata epoha bile rezultat od egipetskoto progonuvawe na Hi-ksite vo 16 vek pr.n.e. Sepak, datumot od 16 vek doa|a vo sudir i so otsustvoto na arheolo{-ki dokazi od Krit za zna~itelno, op{to uni{tuvawe vo ovoj period, a postoi mo{ne mala verojanost deka kolonizatorite od Egipet bi go odminale ostrovot.

Ovoj nedostatok od poklopuvawe so arheolo{kite dokazi ja objasnuva edna od dvete glavni revizii na Anti~kiot model predloèni vo Crna Atena. Revidiraniot anti~ki mo-del smeta deka egipetsko-zapadnosemitskite naselbi vo Egejot po~nale da se formiraat kon krajot od 18 vek pr.n.e., a ne vo 1570-tite, koga nivnata mo} vo taa oblast doìveala kolaps.86 Dokolku, za moment, ja prifatime revizijata, toga{ sme ostaveni so pra{aweto zo{to dre-vnite lu|e, so nivnata po~it kon antikata, odredila ponov datum za po~etokot na koloniza-ciite. Edna od pri~nite moèbi bila èlbata za nivno povrzuvawe so egipetskoto progonu-vawe na Hiksite i Egzodusot na Izraelcite, {to verojatno se slu~ilo vo raniot 16 vek.87 Drug faktor bi moèlo da bide potcenuvawe poradi edna èlba za trezven i razumen pogl-ed, bidej}i ne postoi pri~ini zo{to pritisokot vo ovaa nasoka bi trebalo da bide pomal vo antikata odo{to denes. Kone~no, vlijanie moèbi izvr{ile ′patriotskite′ ~ustva i igrata so zborovi Hikesios / Hiksos. Za gr~kata gordost bilo pomalku {tetno dokolku novodojde-ncite bile gledani kako begalci ili moliteli na krajot od periodot na Hiksite, namesto kako osvojuva~i koi pristignuvaat pribli`no na po~etokot.

Postojat arheolo{ki dokazi koi mo{ne dobro bi se usoglasile so hipotezata za in-vazija na Hiksite vrz Egejot, neposredno posle nivnoto pristignuvawe vo Egipet. Vo docni-ot 18 vek pr.n.e. se slu~ilo uni{tuvawe na site palati na Krit, prosledeno so nivna povtor-na izgradba na malku poinakov, no zna~itelno razli~en na~in. Zato, postoi edna konvencio-nalna demakracija vo ova razdvojuvawe pome|u periodot na Ranite i Docnite palati; pome|u promenite se vklu~eni voveduvaweto me~evi, grbovi so okna i kralskiot motiv vo oblik na grifon- site tie prethodno postoele vo Levantot i stanale va`ni vo mikenska Grcija. Eden pe~at od vremeto na ova razurnuvawe vo Knosos prikaùva vravarski, bradest kral so kara-kteristi~en mikenski izgled.

Na umetni~ko ramni{te, postojat vpe~atlivi sli~nosti pome|u egejski objekti od Srednominojskiot III/Srednoheladskiot III i objekti pronajdeni vo Egipet od periodot na Hiksite i od ranata 18-ta dinastija. Vo osnova se smeta deka kulturniot protok se odvival od Egejot kon Egipet; sepak, za ova postojat izvesni somneì, poradi levantskite presedani za mnogu od najkarakteristi~nite mikenski objekti, tehniki i motivi. Spored mene, najplo-dnata analogija za golemoto me{awe- barem- na materijalni kulturi {irum Isto~niot Me-diteran vo docniot 18 vek i vo 17 vek pr.n.e., a analogijata so Pax Tartarica vo 13 vek od novata era. Mongolskite vladeteli pridonele za sozdavawe me{avina od kineski, persiski i arap-ski tehniki i umetnosti, usvojuvaj}i karakteristiki edna od druga i razbivaj}i gi svoite porigidni konvencii. Vo slu~ajot so Hiksite, jas postuliram deka dolgo vostanovenite tra-dicii, kako onie na Egipet i na Krit, brgu se oporavile so izvesni male~ki modifikacii; no na gr~koto kopno, na kogo mu nedostasuvala takva tradicija, eklekti~niot ′hiksovski me-|unaroden stil′ trael prili~no podolgo.

Hipotezata za hiskovsko, egipetsko-hanaansko osvojuvawe na Krit, kako i vosposta-vuvaweto kolonii u{te pove}e na sever kon krajot od 18 vek pr.n.e., bi ponudila verodostoj-na {ema vo koja bi se vklopile spomenatite arheolo{ki dokazi. Grobovite so okna vo Mi-kena, koi se polni so novi oru`ja i drugi objekti {to pokaùvaat stransko, vo golema mera minojsko i bliskoisto~no vlijanie, verojatno bi moèlo da bidat grobnicite na novite osv-ojuva~i. Vsu{nost, istori~arot na drevniot svet, profesorot Frenk Stabings od univerzi-

86 Avtorot govori za ″egipetsko-zapadnosemitski naselbi″ koi bile na Belci,no ne na Crnci(Semiti). 87 Hiksite i Egipjanite bile Belci. Egipjanite bile pove}ebo`ci a imalo duri ednobo`ci=tn.Evrei.

42

tetot Kajmbrix, go tvrdi istoto vo svojot napis za Grobovite so okna vo Camridge Ancient Hi-story, iako prifa}a datum od 16 vek pr.n.e. i gi uveruva svoite ~itateli deka osvojuva~kite Hiksi ne ostavile traen efekt vrz gr~kata kultura. Po objavuvaweto na napisot vo 1960-tite, se pojavija u{te pove}e dokazi za zajaknuvawe na negoviot malcinski stav. Neodamne-{ni arheolo{ki otkritija vo Tel ed Dabaa vo Isto~na Delta, {to re~isi so sigurnost e lo-kacijata na prestolninata na Hiksite, Avaris, obelodenuvaj}i me{ovita zapadnosemitska- egipetska materijalna kultura, koja pokaùva o~igledni sli~nosti so kulturata od Grobovi so okna.88

Kontinuitetot vo kerami~kite stilovi od Mikena od Srednata bronzena epoha, se ~ini deka ukaùvaat na opstanok na najranata kultura na edno relativno nisko op{testveno nivo. Tokmu na ova sugeriraat lingvisti~kite dokazi, tolkuvani spored Revidiraniot anti-~ki model. Toa bi se vklopilo i so opisite na domorodnite Pelazgi koi stanale Danajci ili Atinci, vo soglasnost so naredbata od novodojdencite. Sepak, nie morame da insistira-me deka ova ne e edinstvenoto tolkuvawe koe moème da go ponudime za arheolo{kite doka-zi. Duri i po otkritijata od Tel ed Debaa, se u{te e vozmo`no da tvrdime deka mikenskata materijalna kultura bila rezultat od domorodni egejski poglavari koi stanale bogati i mo-}ni, i uvezuvale stranski objekti i zanaet~ii; ili deka gr~ki platenici se vratile od Egi-pet so bogatstvo i vizija za novite stilovi. I pokraj faktot deka ne postojat lingvisti~ki dokazi ili drevni avtoriteti za potkrepuvawe na ovie tolkuvawa, tie se vodilki za najgo-lemiot del od sovremenite arheolozi.

Kako {to spomnav, postoi edna {kola na razmisla koja radikalnite promeni vo gr-~kata materijalna kultura vo toj moment gi gleda kako rezultat od edna invazija bez dolgo-ro~ni rezultati. Me|utoa, i vo dvata slu~ai, postoi malku somne` deka arheolozite bile podlo`ni na ogromni vlijanija od nearheolo{ki argumenti. Neizbe`no, glavninata od u~e-nite lu|e, koi porekuvaat deka postoelo bilo kakvi naselbi na Hiksite, bea pod vlijanie od Arijevskiot model vo ~ii ramki rabotat. Sli~no na ova, malcinstvoto koe veruva deka po-stoele naselbi, be{e pod vlijanie od legendite koi go so~inuvaat Anti~kiot model. Vo dva-ta slu~ai, prili~no e o~igledno deka samite objekti ne prestavuvaat eden edinstven, konce-ptualen obrazec. Vo dobri informacii za gustinata na naselenieto, goleminata na naselba- ta ili za lokalnoto stopanstvo, no taa e premnogu tapa alatka za davawe svoi sopstveni od-govori na pra{awata za koi se interesira Crna Atina.

Tretoto poglavje, ′Imiwa na reki i planini′, e prvoto poglavje od Crna Atena koe se fokusira na lingvisti~koto pozajmuvawe. Zatoa, toa zapo~nuva so diskusija za potvrde-nite fonetski soodnosi pome|u egipetskiot, semitskiot i gr~kiot jazik. Soodnosite pome|u egipetskiot i semitskiot bea podetalno razraboteni, a golem del od informaciite za ni-vnite soodnosi so gr~kiot moè da bidat deduciraniod nekolkute potvrdeni pozajmeni zbo-rovi i stoticite li~ni imiwa transkribirani na drugite jazici. Od sevo ova e o~igledno deka postoel isklu~itelen {irok obem od fonetski soodnosi; {irokata raznovidnost na na~inite so koi, na primer, semitski ili egipetski zbor ili ime bi moèle da bidat tran-skribirani na gr~ki, e prili~no zbunuva~ki. Ovaa varijacija delumno moè da bie objasne-ta poradi te{kotiite pri slu{aweto i reproduciraweto stranski zvuci, kako i so pozajmu-vawe preku razli~ni regionalni dijalekti ili treti jazici. Sepak, glavniot izvor na di-vergentnostite se ~ini deka doa|a vo isklu~itelno dolgiot vremenski rasponi vo koj izgle-da se slu~ile pozajmuvawata. Vo periodot od 2100 do 1100 godina pr.n.e.- na komu mu posvetu-vame najgolemo vnimanie- site tri jazici, a osobeno egipetskiot, pominale niz radikalni promeni vo zvu~nosta. Zatoa, jas tvrdam deka istiot zbor ili ime moèle da bidat pozjameni dva ili pove}e pati so mo{ne razli~ni rezultati. Najpoleznata analogija vo ovoj slu~aj se japonskite pozajuvawa od kineskiot jazik, vo tekot na sli~en period od okolu eden mileni-um; vo ovoj slu~aj, me|utoa, sistemot za pi{uvawe ovozmoùval sogleduvawe na originalni-ot zbor, a tokmu poradi mnogute razli~ni japonski ′~itawa′ ili izgovoruvawa na kineskiot znak, moè da bide ukaàno na razli~nite pozajmuvawa.89

88 Crnci=Semiti nemale pismenost, nemale gradeì (piramidi, yidovi, ku}i...), nitu Grobovo so okna. 89 Vo...Kina...i Japonija stignale Belcite.Avtorot govori za pozajmuvawa. Pak, koine bil Ptolomejov. Toj bil naslednik na dvorasnite jazici aramejski i staroegipetski. Od vtoriov proizlegol koptskiot.

43

Nitu egipetskiot, nitu zapadnosemitskiot sistem za pi{uvawe ukaùvale samogla-ski. Izvesni obidi za nivno rekonstrirawe moè da bidat napraveni spored koptskata i ma-soretskata vokalizacija na Biblijata, kako i od klinestoto pismo, od gr~kiot jazik i od ni-vni drugi transkripcii. Osven toa, mnogu etimologii treba da bidat napraveni od osnovata na samata konsonantska (soglasni~ka) struktura. Ova- zaedno so {irokiot obem od ekviva-lentnosti evidentni pome|u samite soglaski- sozdava eden isklu~itelen broj od mo`ni fo-netski soodnosi pome|u egipetski, semitski i gr~ki zborovi i imiwa. Od druga strana, fa-ktot deka nekoja pojava moè lesno da bide zamislena, nema nikakva vrska so verojatnosta za nejzino vistinsko projavuvawe. Osven toa, postojat cvrsti nadvore{ni argumenti koi mu odat vo polza na faktot deka navistina se slu~ilo golemo lingvisti~ko pozajmuvawe. Duri i bez Anti~kiot model, postojat geografski i vremenski pribli`nosti, kako i dokumenti-ranite i arheolo{kite dokazi za blizok kontakt. Dopolnuvawe na ova e neuspehot na na-u~nicite, koi rabotat na Arijskiot model vo tekot na poslednive 160 godini, da objasnat 50 procenti od gr~kiot vokabular i 80 procenti od li~ni imiwa, dali vo odnos kon indoevro-pskite, ili vo odnos kon anadolskite jazici, koi navodno se povrzani so ′prethelenski′.90

Vo ovie okolnosti, mislam deka vredi da se pobarat egipetski i semitski etimolo-gii na gr~ki formi, no kolku {to e mo`no porigorozno. Najprvo, jas ne se obiduvam da gi zamenam op{toprifatenite indoevropski etimologii, iako postojat golemi {ansi deka ne-koi od ovie se pogre{ni; pogolemiot del od novite etimologii predloèni vo ova delo ne-maat ortodiksna konkurencija. Sepak, duri i vo takvi slu~ai, se u{te treba da bideme kraj-no pretpazlivi. Od fonetska strana, treba da bideme ograni~eni na konsonantski soodnosi koi se navistina dokaàni, iako e mo{ne verojanto deka }e se pojavat i drugi. Sli~no na ova, tuka treba da dojde do metatezi (premestuvawe slogovi)- ili promeni vo redosledot na soglaski. Edinstveniot isklu~ok od ova pravilo e razmenata na likvidni soglaski- ′ls′ i ′rs′ pome|u vtorata i tretata pozicija. Ova go tolerirame bidej}i toa e ne{to krajno za-edni~ko vo site tri jazici, osobeno vo egipetskiot i vo gr~kiot. Zatoa, bi bilo ispravno da gi izvedeme gr~koto martyr (svedok) od egipetskoto mtrw (svedok), ili pyramis (piramida) od egipetskoto p3 mr (grobnicata) ili piramidata. Glavnata alatka za odbegnuvawe nevistini-ti izvedenici, sepak, e semantiskata, kade se potrebni cvrsti korespondencii pome|u zna-~ewata.91

Oblasta na toponimite- imiwata na mesta- e oblast vo koja bea osobeno nebre`ni rabotnicite koi rabotat vo ramkite na Arijskiot model. Bilo kakov labav fonetski so-odnos pome|u nekoi gr~ko i anadolsko ime be{e smetan kako dovolen za povrzuvawe na dvete - bez ogled dali se odnesuvaat na nekoj ostrov, planina, reki ili grad, a kamoli za nivni geo-grafski ili legendarni okolnosti. Ovaa nebre`nost be{e pri~ina da predizvika porigo-roznite nau~nici celosno da ja odbegnuvaat ovaa tema, a ni{to vo ovaa oblast ne gi zameni mo{ne povr{noto delo na germanskiot istrùva~ na klasikata, A. Fik, objaveno vo 1905 godina. Ovoj za{emetuva~ki jaz be{e neizbe`niot rezultat od re~isi celosnata nesposo-bnost na pobornicite na Ariskiot model za objasnuvawe na egejskite toponimi, bidej}i sa-mo nezna~itelen del od niv se objasnivi vo odnos na inoevropskite. Se {to moàt da storat pobornicite na Arijskiot model e da objasnat zo{to ne moàt da gi objasnat, pa zatoa ed-nostavno gi narekuvaat ′predhelenski′.92

Zastapnicite na Arijskiot model stavaat golem naglasok vrz navodnite ′predhelen-ski′ toponimski elementi- ′(i)ssos′ i ′-nthos′, na koi nikoga{ ne im be{e dadeno bilo kakvo zna~ewe. Ovaa klasifikacija, najprvo sozdadena od germanskiot klasi~ar Paul Kre~mer,93 be{e razviena od amerikanskiot klasi~ar X. Hejli i od arheologot Karl Blegen, koj tvrde-{e deka rasprostranuvaweto na ovie toponimi korespondiraat so naselbite od Ranata bro-nzena epoha; i, ponatamu, deka koga osvojuva~ite verojatno pristignale na po~etokot od Sre-dnata bronzena epoha, postoele pokazateli za predhelenski naseleni mesta. Arheolo{kite, teorijata e mo{ne labava, bidej}i soodnosite ′dràt voda′ kako za lokacii od Docnata bron-

90 Zna~i, Belcite bile eden narod so eden jazik, razli~en od na Indijcite i Semitite.A Brigi=Frigi. 91 Koine proizlegol od staroegipetski.Pak,ale=ale, Gligor=Grigor..., ama samo piramida=pira mid-a. 92 Indoevropsko se odnesuvalo za na Belci. Toa {to ne bilo indoevropsko bilo semitsko, mongolsko... 93 Kre~mer=Kre~mar (=kre~ mar) ni{to ne zna~i na germanski, {to vaì za Luter=Lutar, Tereza itn.

44

zena epoha, taka i za mesta od Ranata bronzena epoha. Toponimskiot aspekt e podednakov la-bav. Duri i pred razgleduvaweto na teorijata na Hejli i Blegen, Kre~mer prizna deka sufi-ksite moèle da bidat pricvrsteni na inodoevropski koreni, i zatoa sami po sebe ne bi mo-èle da bidat pokazateli za Prethelenite- t.e., dokolku nekoj go prifa}a Ariskiot model. Bidej}i sufikskite se pojavuvaat i na krajot od semitski i egipetski osnovi, tie se pod-ednakvi nepolezni kako pokazateli za nekakov domoroden supstrat koga nekoj raboti vo ra-mkite na Anti~kiot model.

So ogled na ovie o~igledni neadekvatnosti, moèbi e iznenaduva~ki deka hiptezata na Blegen i Hejli prodolùva da bide cel na tolku golem po~it. Objasnuvaweto e deka nitu |ubreto ne moè da bide otfrleno vo edna oblast tolku celosno neplodna kako anti~kata gr~ka toponimija. Spored Revidarioniot anti~ki model, ′-nthos′ ima mnogu razli~ni pote-kla, od koi dvete najop{to se ednostavnata nazalizacija pred dentali i egipetskoto ′-ntr′ (svet); izgleda deka ′-(i)ssos′ e karakteristi~nen egejski zavr{etok, no istovremeno i zavr-{etok koj prodolìl da bide upotrebuvan barem do krajot na Bronzenata epoha.

Kako {to kaàv, tretoto poglavje im posvetuva vnimanie na imiwata na reki i pla-nini. Toa se toponimite koi poseduvaat tendencija da bidat najistrajni vo bilo koja zemja. Vo Anglija, na primer, najgolemiot del od takvite toponimi se keltski, a nekoi se duri i pred-indoevropski. Poradi toa, prisustvoto na egipetski ili semitski imiwa na planini ukaùva na mo{ne dlaboki kulturni prodirawa.94 Poglavjeto ne moè da gi razgleduva site moi predlozi vo ovaa oblast, no vo onie zemeni predvid se vklu~eni nekoi mo{ne op{topo-tvrdeni toponimi. Na primer, zemete go predvid Kefisos ili Kafisos, imiwata na reki i potoci prisutni {irum Grcija, za koi ne e ponudeno objasnuvawe. Jas bi gi izvel od zborot Kbh, voobi~aeno egipetsko ime za reka so zna~ewe ′Sve`′,so sufiksot ′-isos′. Semanti~kata uskladenost e izvonredna: Kbh e o~igledno povrzan so zborovite kb(b) (ladno) i so kbh (pro-~istuvawe). Gr~kite Kefisoi bile redovno upotrebuvani vo rituali za pro~istuvawe. Kbh ima i pomo{no zna~ewe: ′ezero so divi ptici′. Ova dobro bi se vklopilo so golemoto i plit-ko ezero Kopais, koe spored gr~kata tradicija ima mnogu povrzanost so Egipet i koe e na-pojuvano od reka, Kefisos. Kolku {to znam, nikoj porano ja nema predloèno ovaa etimo-logija.95

Imeto na gr~kite reki Jardanos- prisutno na Krit i vo Peloponez- od semitskoto Jarden ili Jordan,be{e op{toprifaten stav pred po~etokot na Ekstremniot arijski model. Duri i Beloh i Fik moraa da priznat deka derivacijata bila ′primamliva′ i deka ne osta-vala mesto za alternativa. Sepak, taa etimologija be{e pobivana vo tekot na celiot 20 vek. U{te edna semitska etimologija, koja bila {iroko priznavana pred docniot 19-ti vek, e etimologijata na gr~kiot topomimski element ′sam′- kako Samos, Samotraki, Samikon- {to sekoga{ se odnesuva na visoki mesta, od semitskiot koren ′smm′ (vosoko). I ova be{e zane-mareno ili porekuvano. Drugi izvedenici, predloèni vo ova poglavje, ja sozdavaat potre-bata od prili~no pogolema diskusija.96

Vo ~etvrtoto poglavje se osvrnuvam kon imiwa na gradovi. Ovie imiwa, za razlika od imiwa na prirodni karekteristiki, se predmet na pogolemo prenesuvawe od kultura do kultura. Osven toa, nezna~itelen broj na indoevropski imiwa na gradovi vo Grcija, i fakt-ot deka verodostojni egipetski i semitski izvedenici moè da bidat pronajdeni za najmnogu od niv, sugerira na eden intenzitet na kontakti koi e nevozmo`no da bidat objasneti so tr-govijata. Edna od najvoobi~aenite grupi od gr~ki imiwa i gradovi, na primer, e formiran okolu osnovata ′Karj(at)′. Ova verodostojno bi moèlo da bide objasneto vo odnos so standa-rniot zapadnosemitski zbor za grad-qrt - vokaliziran na mnogu na~ini vo razli~ni imiwa na gradovi, vklu~uvaj}i gi i Kart-, Karet ili Kirjah/at. Vsu{nost, toj e eden od najvoobi~ae-nite fenikiski i hebrejski toponimimi, vidliv vo Kartagina i kaj drugi mnogu gradovi.97

94 Bidej}i Keltite imale frigiska=brigiska pismenost, tie bile Frigi=Frizi...U{te i zavr{etok. 95 Samo istoglasni, nikako inaku: Kefisos=kefi...=kofi=kopi=kopa=kopai=kopañ=kopaj do Kopais. 96 Samo istoglasno: Jardan=jar dan; Jarden=Jordan govorni razliki na Belci, nikako na Crnci=Semi-ti. Sam=Samos; Samikon=samik on=tn.slovensko; Samotraki=samo traki=t raki,Trakija e kako rakav. 97 Avtorot potvrdi, fenikiskiot i evrejskiot bile tn.slovenski: Karjat=karj (kari) at, qrt=grt, grat= grad.A i Kartagina samo kartagina=karta gina: do denes karta e vrv~a, bokal=uterus; Gina=gena=èna.

45

Jas nudam primeri koi poso~uvaat na striktnia paralela pome|u upotrebata na Kari - i koristeweto na standarniot gr~ki zbor za ′grad′, polis. Najpe~atliva od ovie paraleli e postavuvaweto na figurite na Karijatidite okolu grobnicata na Kekrops, legendarniot osnova~ na Atina, na tremot od hramot Atena Polias. Zna~i, ′]erka na gradot′ izgleda kako poverodostojni objasnuvawe na ova ime odo{to ′Sve{teni~ki na Artemida od Karjan vo La-konija′, ili ′Oreovi samovili′, koi denes se edinstvenite ponudeni objasnuvawa. Postojat mnogu varijanti od osnovata Kari- pome|u koi go vklu~uvam i Korintos (Korint).98

Na moreuzot blizu Korint se nao|al gradot Megara. Pavsanija, gr~kiot ′turisti~ki-ot vodi~′ od vtoriot vek od novata era, objasnuval deka imeto ozna~uvalo ′pe{tera′ ili ′pod-zemna sala′. Zapadnosemitskiot zbor so istoto ova zna~ewe se pojavuva ugaritskiot toponim Mgrt, kako i vo Bibliskoto Marah. Se ~ini deka ova se verodostojnite potekla za imiwata na gr~kiot grad ili gradski naselbi, Megare i Meare, koi ne moàt da se objasnat na drug na-~in. (AVTOROT PRIZNAL, NE GO POZNAVAL MAKEDONSKIOT JAZIK, R.I)99

Malku e poznato deka anti~kiot Egipet imal dolga tradicija na borba so bikovi, t.e. bik koj se borel protiv drug bik. Borbata- i arenata vo koja se odvivala- bila narekuva-na Mtwn. Kaj Homer, zborot mothos- akuzativ mothon- zna~elo ′borbena bu~ava′ i ′borba pome-|u ìvotni′, dodeka mothõn bi moèlo da ozna~uva ′nekontroliran tanc, melodija za flejta′, ili ′mlad drzok ~ovek′. Mtwn bil voobi~aen egipetski toponim; Mothõne, Methõne ili Methana bile re~isi podednakvo ~esti vo Grcija. Site ovie mesta se locirani vo zalivi koi mo`ne dobro bi moèle da bidat opi{ani kako ′teatarski′. Zatoa, ne e izneduva~ki da pronajdeme moneta Motone koja go prikaùva pristani{teto kako nekakov treatar, so {to o~igledno go povrzuva so Mtwn.100

Tradicionalnata etimologija za Mykênai (Mikena) e od zborot mykês, ′pe~urka′. Iz-gleda deka poverodostojniot kandidat e od zborot Mahaneh,′Logor′ ili ′Mahanayim′, ′Dva lo-gora′- voobi~aen toponim vo zapadno semitskiot. I povtorno, pred podemot na Ekstemniot arijski model bile op{toprifateno deka gr~koto ime na grad Thêbai proizleglo od hanaa-nskoto tebah (kov~eg, sandak) koe samoto do{lo od egipetskoto tbi ili tbt (kutija). Ovie dva zbora ~esto bile pogre{no istovetuvani so drug i verojatno povrzan zbor db3 (pleten splav, kov~eg od papirus) i db3t (mrtove~ki sandak, sveti{te) i ottuka (palata). Db3, na koptski napi{ano kako Tbo ili Thbo, bilo edno egipetski ime za grad. Me|utoa, interesno e deka ne postoi evidencija za negovoto upotrebuvawe koga stanuva zbor za ju`nata prestolnina na Egipet, koja Grcite ja narekuvale Thêbai. Osven toa, postoi verojatnost deka bilo koristeno za prestolninata na Hiksite vo Avaris. Dokolku be{e taka, Db3/Thêbai bi stanal gr~ki iz-raz ili ime za ′egipetska prestolnina′, {to i bilo pridodadeno na egipetskata Teba koga 18 - tata dinastija ja vostanovila svojata prestolnina vo toj grad. Vo sekoj slu~aj, ne postoi pri~ini za somevawe deka gr~kiot toponim proizlegol od zapadnosemitskoto tebah i od go-renavedenata grupa.101

Petttoto poglavje mu e posveteno na samo eden grad, Atina. Vo nego, jas tvrdam deka i imeto na gradot, i boèstvenoto ime Athênê ili Atena se izvedeni od egipetskoto Ht Nt. Vo Antikata, Atena postojano bila poistivetuvana so egipetskata boìca Ht ili Nêit. I dvete bile devsteni boìci na vojuvaweto, tkaeweto i mudrosta. Kultot na Nêit bil sosredo-to~en na gradot Sais vo Zapadnata Delta, ~ii gra|ani ~ustvuvale posebna blagonaklonost i srodstvo so Atincite. Sais bilo sekularno ime, a religioznata titula na gradot bila Ht Nt (Hram ili Dom na Nêit). Ova ime ne e posvedo~eno vo gr~kiot ili koptskiot jazik, no topo-nimskiot element Ht- e transkribiran kako At- ili Ath-. Za egipetskite zborovi bilo krajno voobi~aeno da poseduvaat ona {to e nareèno proteti~ki samoglaski pred prvata soglaska. Vo ovoj slu~aj, verojatnosta deka na Nt i prethodela samoglaska e zgolemenoa so imeto Anat, dadeno na mo{ne sli~na zapadnosemitska boìca; poradi toa, izgleda deka e pravilno da pr-

98 Istoglasno: Kari e crno, od kara=gara=àra, garaà: gora=kora=kara=gara; Korint=gorit, bez n. 99 Samo tn.slovensko, istoglasno: Ugarit=ugarit; Megara=me gara=kara, temnina, a vo pe{terata i po-dzemnata sala e temno, kako {to bil i e Crnec=Negre=ne gree. Pa koga ne gree sekoga{ e temno=crno. 100 Motos=motas=mota{;moton=motan=motano;oro motano, duri zavrzano...Teater=te ater=a ter=tera. 101 Istoglasni nesovpa|awa na zna~ewata na samiot poim, oti Teba da e teba=te ba=va, Avaris=a var..

46

edloìme vokalizacija na *102Atanait za Ht Nt. Otsustvoto na ′i′ vo Athênê, Athãnã vo dorskiot dijalekt i A-ta-na vo Linearnite B bi izgledalo kako problem. Sepak, ati~kiot i dorskiot gi imaat varijanite Athênaia i Athãnaia, dodeka celosnata homerova forma e Athênaiê. I dodeka zavr{ivnite -ts bile otfrleni vo gr~kiot i vo docnoegipetskiot jazik, treba da se o~ekuva neprisustvoto na taa bukva vo Athênai i vo Athênê.103 (Bukva=bukava, R.I.)

Dokolku fonetskoto usoglasuvawe e dobro, toga{ semati~koto vklopuvawe e sovr-{eno. Kako {to kaàv, drevnite lu|e gi gledale Nêit i Atena kako dve imiwa za istoto bo-èstvo. Vo Egipet bilo normalno obra}aweto kon nekoe boèstvo spored imeto na nejzino-to ili negovoto mesto na ìveewe, i ova bi moèlo da ja objasni gr~kata konfuzija pome|u imiwata na boìcata i nejziniot grad. Kone~no, postoi i izjavata od Karaks od Pergam vo vtoriot vek od novata era, deka ′ìtelite na Sais go narekuvale svojot grad Athênai′, {to ima smisol dokolku tie go gledale Ht Nt kako ime za Sais.

Pettoto poglevje prodolùva da frla pogled vrz ikonografskite104 povrzanosti po-me|u Nêit i Athena. Nêit bila sibolizirana u{te od pred-dinasti~kite vremiwa kako lebarka na gran~e, od koja se razvila vo {tit vo oblik na brojot 8, ~esto povrzuvan so oru`je. Izgle-da deka ovoj simbolizam e potekloto na takanare~enata ′Boìca so {tit′, pronajdena na mi-nojski Krit, {to od svoja strana vo osnova e povrzano so edna naslikana varovni~ka plaketa vo Mikena, koja gi pokaùva racete i vratot na boìca koja e sli~na so zadninata na {tit-ot vo brojot 8. Denes, ovaa slika se gleda kako rano prikaùvawe na Paladion, ispraven ok-lop povrzan so kultot na Atena Palada,105 kako i so samata boìca. Zna~i, ispraven oklop povrzan so kultot na ikonografskiot razvoj od Egipet vo ~etvrtiot i tretiot milenium pr. n.e., preku Krit i Mikena vo vtoriot milenium, pa se do dobro poznatata boìca od prviot milenium pred Hristos-{to precizno korespondira so legendarnoto poistovetuvawe pome-|u Nêit i Atena i soodvetnata etimologija. Osven toa, kulminacijata na dràvniot kult na Atena vo Atina se slu~il vo sredinata od {estiot vek pr.n.e., tokmu vi istoto vreme koga Amasis, saitskiot faraon na Egipet, go promoviral nejzinoto oboùvawe na drugi mesta vo Isto~niot Mediteran.106

Sais se nao|a na granicata pome|u Egipet i Libija, i ponekoga{ bil delumno libij-ski, {to go objasnuva detalniot opis od Herodot za povrzanosta na Atena so Libija; isto ta-ka e o~igledno deka ovoj prv veli~estven gr~ki istori~ar mislel deka Egip}anite i nekoi Libijci bile crni. Od druga strana, najranoto gr~ko prikaùvawe na Atena e prikazna od Mikena, vo koj nejzinite ekstremiteti se bojadisani, vo sklad so minojskata konvencija- pr-ezemena od Egipet- za prikaànite maì kako crveni/kafeavi i èni kako òlti/beli. Se-pak, tokmu soodnosot na egipetsko-libijskoto poteklo na Nêit/Atena, svesnosta na Herodot za povrzanosta i negovoto prikaùvawe na Egip}anite kako crni, go inspirira{e naslovot na ovaa kniga.107

102 *″e konvencijata upotrebuvana za ozna~uvawe hipoteti~ki, no neotvrdeni formi na zbor ili ime″. 103 Atina + v-n-t=vatina-natina-tatina, otkinata od tatka si, samo tn.slovenski, kako i delta=del ta. 104 Ikoni=i koni, kokoni=ko koni, ko-n.Pak, tie bile kako (ko) likovi-likoni-likoti: likon=l i kon. 105 Paladion=paladi on; Atena Palada, Atena koja pala, padnala; sledi palada=palata, kako padnata... 106 Mediteran=medi teran:medi=me|i, me|a, koja se najduva me|u kontinenti; medi=medit teran=tera n. 107 Herodot pi{i: ″12.Otkako se raspra{av kaj tamo{noto naselenie, vidov mnogu neobi~na rabota. Imeno, koskite na onie {to padnale vo taa bitka bea rasfrleni, no odvoeno na ednite i na drugite (koskite na Persijcite leèa oddelno kako {to bile od po~etokot odvoeni, a na druga strana bea na Egip}anite), i vidov deka ~erepite na Persijcite se taka slabi, {to, ako frli{ samo so kam~e, mo-è{ da gi produp~i{, dodeka na Egip}anite se taka nekako cvrsti {to i so golem kamen da zamavne{, odvaj bi gi skr{il. Pri~inna za toa, rekov, e toa {to Egip}anite- i, {to se odnesuva do mene, jas le-sno im poveruvav- po~nuvaj}i u{te od deca, si gi striàt glavite i koskata, izloèna na son~evi zra-ci, se stvrdnuva. Blagodarenie na toa, tie i ne }elavat. Imeno, vo sporedba so drugite narodi najmalku moè{ da vidi{ }elavi maì me|u Egip}anite. Na toa se dolì, zna~i, cvrstinata na nivnite ~erepi. A {to kaj Persijcite ~erepite se slabi, ova e pri~ina: od mali glavi im se pokrieni za{to gi nosat tie kapi, trijarite. Deka e toa taka, vidov. A toa istoto go vidov kaj Persijcite i kaj Papremis, kade {to zaginale zaedno so Ahajmen, sinot Darejov, vo borba so Liviecot Inar″. Vo Severna Afrika ì-veele Egip}ani, Libijci...Belci so zakoseni o~i, kako denes Berberite, a i Crnci so podebeli ~erepi, {to se potvrduva so Crncite bokseri vo SAD...Nedrì ona {to go naveduva Herodot, zatoa{to isto e

47

[estoto poglavje e isklu~ivo zaintersirano za Sparta.Ovoj toponim go gledam kako ime od edna pogolema grupa, vo koja se vklu~eni takvi varijanti kako Spara i Sardis, loci-rani nasekade vo egejskiot bazen. Veruvam deka tie treba da bidat izvedeni neposredno ili posredno od egipetskite toponimi ′Sp(3)(t)′ (pasi{te, okrug) ili ′Okrug i negovata prestol-nina′. Vo stariot i vo sredniot egipetski jazik, znakot za ′mr{ojadec′, tuka prestaven kako ′3′, bil slu{an kako likvidno (te~no) r/l; vo docniot egipetski, toj samo modifikuval drugi samoglaski. Vo Egipet, Sp(3)(t) par exellence bil onoj vo blizinata na Memfis, posveten na Anubis [akalot, glasnik na smrtta i ~uvar na mrtvite. Smetam deka ovaa povrzanost pro-dolìla da opstojuva barem vo Sardis i vo Sparta, bidej}i spartskata ili lakonskata ku-ltura e polna so povrzanosti so ku~iwa. Vo ova e vklu~eno drugoto ime za Sparta, Lakedaj-mon, koe verodostojno moè da bide za to~nata kalka za Kanõb/pos, K3 Inpw, ′Duh na Anubis′, imeto na najzapadnoto ustie na rekata Nil. Vo gr~kiot mit, Kanõpos imal bliski vrski so Sparta, pri {to i obete bile gledani kako vlezovi vo podzemniot svet. Spored toa, jas ja istraùvam i religioznata va`nost na Hermes, gr~kiot dvojnik na Anabis vo Lakonija, ka-ko i posebnoto vnimanie koe Spartancite im go posvetuvale na ku~iwata, na podzemniot svet i na smrtta, za koi sum ubeden deka datiraat u{te od Broneznata epoha.108

Posledniot del od poglavjeto e posveten na egipetskoto vlijanie vrz Sparta od @eleznata epoha. Faktot deka golem del od unikatniot spartanski politi~ki vokabular moè verodostojno da bide deriviran od docniot egipetski jazik, e povrzan so tradicijata koja veli deka spartanskiot zakonodavec Likurg go posetil Istokot i Egipet za da gi pro-u~uva nivnite institucii. Zgora na toa, tvrdeweto za egipetsko kulturno vlijanie vrz Spa-rta vo 9 i 6 vek pr.n.e., e zasilenao so vpe~atliviot egipetski oblik na ranata spartanska umetnost. Site ovie aspekti se povrzani so veruvaweto na spartanskite kralevi vo svoeto heraklidsko- pa ottamu i egipetsko i hiksovsko- poteklo, a toa bi gi objasnilo i takvite anomalii vo Ariskiot model, kako {to e gradeweto piramida na Menelajon, spartanskiot ′nacionalen′ hram, kako i pismoto koe eden od poslednite spartanski kralevi mu go pratil na vrhovniot sve{tenik vo Erusalim, tvrdej}i deka e vo srodstvo so nego.

Sedmoto poglavje go navra}a ~itatelot na lingvistikata, so istraùvawe na argume-ntite za i protiv postoeweto genetski odnos pome|u afroaziskite i indoevropskite jazici. Ovde jasno se stavam na strana na malcinskata pozicija ponudena od A. R. Bomhard, A. B. Do-lgopolskij, Karlton Hox i drugite lingvisti koi veruvaat deka so sigurnost postoel za-edni~ki proto-jazik za dvete semejstva jazici. Veruvam i deka moèbi postojat pozajmuvawa od semitskiot i od egipetskiot pred razdvojuvaweto na proto-indoevropskiot pri preminot od tretiot milenium pr.n.e. Me|utoa, i dvata zaklu~oci zna~itelno ja uslo`nuvaat mojata zada~a, bidej}i sli~nostite pome|u egipetski i zapadnosemitskite zborovi od edna strana, i gr~ki zborovi od druga strana, ne moàt ednostavno da im bidat pripi{ani na pozajmuvawa vo vtoriot milenium pred Hristos, tie moèbi se rezultat ne samo na koincidencija, tuku i od genetskite soodnosi i od mnogu porani pozajmuvana. Najdobriot na~in za istraùvawe na ovie procesi e da sogledame dali sli~ni zborovi bile prisutni vo tevtonskiot, keltskiot i toharskiot- jazici oddale~eni od Bliskiot istok i poradi toa jazicite za koi ne e relativ-no verojatno deka pozajmuvale od afroaziskite. Sepak, duri i vo slu~ajot so ovie jazici, ni-koga{ ne moème da bideme sigurni.109

Osmoto poglavje e nasloveno kako ′Zaedni~ki osobini vo drevnite bliskoisto~ni ja-zici, vklu~uvaj}i go i gr~kiot′. U{te od otkrivaweto na indoevropskiot, istoriskata ling-vistika mu posvetuva{e golemo vnimanie na razgranuvaweto i diferenciraweto na semej- i denes so Crncite vo Amerika. Pak, kapata se nosi za za{tita na ladno i zra~ewe, {to e so Belcite, koi }elavat mnogu pove}e od Crncite. Maìte se }elavi poradi ma{kite hormoni, a ne ènskite od ènski. Me|utoa, ako kaj ènskata preovladuvaat ma{ki hormoni, taa }e za}elavi...Pa Crnci=Semiti 108 Bidej}i Spartancite bile Dori od Makedonija, Sparta=s parat-a, Sardis=sardisa...Srdis=srdi{..., Lakedajmon=lake daj mon,Kanob-os,a=o,b=p,leb=lep,lebra=lepra,od lebara=lepara, konop, Konopica... 109 Belcite vo ledenoto doba bile povle~eni ju`no od 35-ta paralela, ju`no od Krit. Po potopite tie stignale vo Kina i Japonija. I sledi toharskiot jazik da bil na Belci, tn.slovenski. Od i preku Bal-kanot se naselil kontinentot. Avtorot go naveduva poimot Elba, ama toj navede i: ″Vo Anglija, na pr-imer, najgolemiot del od takvite toponimi se keltski″. Bidej}i Keltite imale frigiska=brigiska pismenost,tie bile Frigi=Frizi...U{te i zavr{etok.Sledi tevtonski=teutonski,od Teuta balkanska.

48

stvata jazici. Tamu kade bea voo~eni sli~nosti pome|u sosedni, no ′me|usebno nepovrzani′ jazici, ovie Sprachbunden voobi~aeno im se pripi{uva na drevni ′supstrati′ koi leèle vo osnovata na podocne`nite jazici. Me|utoa, vo neodamne{nite godini, nekoi lingvisti po~-naa da sogleduvaat lingvisti~ka konvergencija pome|u sosedni, genetsko me|usebno nepovr-zani jazici: primer, elegantnoto francusko ′r′, koe vo germanskiot i vo angliskiot govor od povisokata klasa be{e ra{ireno kako pogre{no izgovoruvawe na toj zvuk. Potoa, postoi tendencija za zamenuvawe na prostoto minato vreme so sloèno, {to izgleda se {irela od francuskiot jazik kon sosednite dijalekti od germanskiot, italijanskiot i {panskiot. Ovie promeni ne samo {to ukaùvaat na blizok kontakt, tuku go odrazuvaat i visokiot po-liti~ki i kulturen presti` na francuskiot jazik pome|u 17 i 19 vek, koga se slu~ile lin-gvisti~ki promeni. (Presti`=prestig, prestigna..., R.I.)

Osmoto poglavje ja razgleduva mo`nosta deka takvi procesi se odvivale vo anti~ki-ot Bliski istok. Na primer, se tvrdi slednovo: iako pomestuvaweto od prvi~no s- kon prvi-~no h- se slu~ilo vo mnogu jazici, vklu~uvaj}i go i vel{kiot, negovata prisutnost vo gr~ki-ot, ermenskiot i vo iranskite treba da bide povrzano so prisustvoto vo eden od sosednite anadolski jazici, likiskiot, kako i so semitskiot hanaanski i aramejski. Se ~ini deka ovoj ravoj se odvival vo vtoriot milenium pred Hristos, bidej}i ne e prisuten vo postari jazici od regionot, kako eblatskiot, akadskiot i hetitskiot. Osven toa, vo ugaritskite tekstovi od 14 i 13 vek pr.n.e., procesot izgleda zapo~nal, no ne bil celosen.110

U{te eden napredok od vtoriot milenium pr.n.e. bil odredeniot ~len, karakteri-stika koja ne e tolku voobi~aena pome|u jazicite vo svetot. Taa e potvrdena samo vo indo-evropskite i vo afroaziskite jazici,111 i vo sekoj od slu~aite odredeniot ~len e zaslabnata forma od domorodna pokazna zamenka. Sepak, ova ne ja isklu~uva mo`nosta deka koceptot bil pozajmen. Odredeniot ~len najprvo se pojavuva vo docniot egipetski, vo ona {to izgleda bil kolokvijalen jazik 19 vek pr.n.e. Toj ne postoi vo ugaritskiot ili vo ranata bibliska poezija, no toj e prisuten vo fenikijskiot jazik i vo bibliskata proza. So ogled na egipet-skata imperija vo Levantot vo 15 i 14 vek pred Hristos, se ~ini deka e verodostojno da pr-edloìme deka ova- kako i drugi karakteristi~ni ′hanaanski′ lingvisti~ki promeni- se slu-~ilo kako rezultat od egipetskoto vlijanie.112

Od druga strana, odredeniot ~len vo Grcija izgleda se razvil malku podocna. Za nego ne postojat tragi vo Linearni B tekstovi i prisutni se mali tragi kaj Homer; me|utoa, toj e prisuten vo najranata proza od @eleznata epoha, a faktot deka gr~kiot ~len e upotrebuvan na brojni na~ini specifi~ni za gr~kiot i za hanaanskiot jazik, naveduva na misla deka ide-jata bila pozajmena od Levantot. Kako {to e dobro poznato, latinskiot nema odreden ~len, no site negovi naslednici imaat; i toj bil {iroko rasprostranet vo vulgarno latinskiot, verojatno kako rezultat od negovata upotreba vo gr~kiot, punskiot i vo aramejskiot, jazici koi po latinskiot bile najvlijatelni vo Rimskata imperija. Negovoto podocne`no raspro-stranuvawe preku tevtonskiot i zapadnoslovenskite jazici, moè da bide sledeno so pomo{ na istorijata.113

Edinstveno so hipotezite za genetski odnos pome|u afroaziskiot i indoevropskiot, kako i so regionalnite karakteristiki koi rezultirale od konvergencijata, nie moème da objasnime takvi ′koincidencii′ kako {to se zabele`liva sli~nosta pome|u hebrejskoto ha

110 Rasa=jazik. Imalo dvorasni: aramejski i staroegipetski. Od aramejski bil novopersiski, a od sta-roegipetski koine. Pa latinski...Ermenski e koinsko- persiska me{avina, a evropskite jazici koin-sko, latinsko i gotska me{avina. Sledi zapadno od Germanija da se govorat dvorasni, a isto~no od Fr-ancija trorasni jazici, poradi gotskiot.Site tie se vulgarno-latinski,dopolnitelno u{te i tatarski. 111 Avtorot potvrduva, indoevropskite i afroaziskite, pelazgisko-semitski, bile bliski, a vakvi bi-le dvorasnite jazici: aramejski, staroegipetski, novopersiski, koine i latinski. Iako gotskiot bil koine a so dopolnitelno mongolski=tatarski zborovi, t oj ne bil indoevropski samo poradi gotskite. 112 Zna~i, ~lenot bil vo staroegipetski i aramejski jazik,dvata upotrebuvani vo egipetskata imperija. 113 ″Ilijada″ bila za tn.Trojanska vojna vo 12 vek p.n.e., sostavena vo 6 vek p.n.e. na pelazgiski=varvar-ski=tn.slovenski jazik. Taa vo Aleksandrija na koine bila prevedena vo 3 vek, a Liv Andronik vo 240 g.p.n.e. go sozdava latinskiot, duri vo 15 vek n.e. vo latinski bile vneseni u{te okolu 10.000 koinski zborovi. Koine bil kako staregipetski i aramejski. ^lenot niz Evropa bil kade imalo vlijanie koi-ne.Ova moè da se sledi so pomo{ na istorijata,kade imal vlijanie Luteroviot jazik, koj bil koinski.

49

(angliskoto ′the′) i gr~kite nominativni formi na zborot ho i he. Afroaziskiot i indo-evropskiot imaat pokaznia zamenka *se. Se ~ini deka i gr~kiot, i hanaanskiot go transfor-mirale prvi~noto s- vo h-, kako i deka razvile odredeni ~lenovi od pokazni zamenki. Moè-bi postoelo neposredno vlijanie ili ′kontaminirawe′ od semitskite kon gr~kite oblici, no gr~kite oblici se premnogu dobri vkoreneti vo indoevropskiot za da bidat smetani za poza-jmuvawe.

U{te posloèn obrazec na konvergencija moè da bide sogledan vo otfrluvaweto na dolgoto ′ã′ ili ′a′, vo mnogu fonetski konteksi, {to se slu~ilo vo golem del od regionot vo vtorata polovina od vtoriot milenium pr.n.e. Vo Egipet i Hanaan, toa se izmenilo vo do-lgo ′õ′. Me|utoa, vo ugaritskiot jazik vo severniot Levant, vo likiskiot vo ju`na Anadoli-ja, i vo jonskiot vo isto~na Grcija- no ne i vo drugite gr~ki dijalekti, kade bilo zadràno dolgoto ′ã′- toa stanalo dolgo ′ê′. Ovaa distribucija na ′õ′i ′ê′ dobro korespondira so pozna-tata politi~ka podelba vo toj period pome|u egipetskoto i hetitskoto carstvo i sferite na vlijanie. Toa e osobeno interesno bidej}i gi se~e istoriskite i genetskite lingvisti~ki granici pome|u zapadnosemitskiot i gr~kiot. Takvi mo{ne rasprostraneti promeni vo vto-riot milenium pred Hristos poso~uvaat na eden stepen na kontakt vo Isto~niot Mediteran koj ne e op{to prifaten, i ukaùvaat na politi~kite i/ili kulturnite vlijanija od Egipet i od Hanaan.

′Labiovelari vo semitskiot i gr~kiot′ e temata na devettoto poglavje. Labiovelari se zvuci kako ′qu-′, vo koi velar (zadnonep~ana soglaska) kako ′k′ ili ′g′ e sleden so pravewe kruèn oblik na usnite ili ′w′. Vo osnova e prifateno deka takvi zvuci postoele vo proto- indoevropskiot, no ne postoi op{to priznavawe deka ova bilo slu~aj so proto-semitsko. Sepak, labiovelarite se voobi~aeni {irum ostanatiot del od afroaziskite i semitskite jazici vo Etiopija. Vo ovaa poglavje, jas tvrdam deka vo mnogu aspekti e daleku pokorisno da izvedeme rekonstruirawe na proto-semitskiot vrz osnova na nekoi ju`no-etiopski semit-ski jazici namesto od arapskiot, kako {to denes se pravi.114 Osobeno, jas tvrdam- vrz osnova na dokazi od samite ovie jazici- deka aziskiot semitski imal labiovelari, a zapadnosemit-skiot gi zadràl dlaboko vo vtoriot milenium pr.n.e. Bidej}i e op{to prifateno deka gr-~kite labiovelari bile otfrleni vo tekot na sredinata od toj period, jas tvrdam deka ne-koi pozajmuvawa od semitskiot vo gr~kiot bile izvedeni koga i dvata jazici imale labio-velari, nekoi otkako gr~kiot gi otfrlil, no zapadnosemitskiot se u{te gi zadrùval, a ne-koi otkako iz~eznale i od dvata jazika. Zatoa, postuliraj}i zna~itelen kontakt pome|u za-padnosemitskata i gr~kata kultura pred otfrlaweto na labiovelarite- odnosno, pred sre-dinata od vtoriot milenium pred Hristos- nie moème da razre{ime brojni neobjasnivi pr-oblemi vo gr~kata etimologija, koi ne moàt da bidat objasneti na drug na~in. Toa go ot-slikuva i faktot deka Revidiraniot anti~ki model moè da ostvari mo{ne dobri rezultati so pomo{ na upotrebuvaweto na izobilniot gr~ki materijal, zaradi potpomagawe na rekon-struiraweto na ranite oblici vo egipetskiot i vo semitskiot.

Vo ova rezimirawe, jas moàm da navedam samo dva vakvi primeri. Prviot se edne-suva na pro~ueniot fenikijski grad poznat kako ′Gublu(m)′ na eblatski i na akadski jazik, Gebal na hebrejski, i ′Jebeil′ (Xebejl) na arapski jazik. So ogled na mojata uverenost vo zapa-dnosemitskoto zadrùvawe na labiovelarite, mislam deka e verodostojno da postuliram eden ran izgovor ′*Gweb(a)l′, koj bi moèl da gi objasni ovie varijanti. Sprotivno na ova, gr-~koto ime za toj grad e Biblos. Ovaa zagatka moè da bide re{ena so postulirawe deka ime-to bilo poznato vo Egejot pred sredinata od vtoriot milenium pr.n.e. Bidej}i e poznato de-ka vo najgolemiot del od dijalektite gr~koto ′gwi′ stanalo ′bi′ posle otfrlaweto na labiove-larite, izgleda deka e verodostojno da sugerirame deka imeto ′*Gweb(a)l′ bilo vo upotreba vo gr~kiot jazik kako ′*Gwibl′ dodeka jazikot se u{te poseduval labiovelari, a potoa, sledej}i gi normalnite promeni vo zvu~nosta, stanal Biblos.115

Vtoriot primer e zagado~noto ime Demetra. Od etiopski i zapadnosemitski dokazi e vozmo`no da gi rekonstruirame ranite oblici ′*gwe′ i ′*gw ay′ so zna~ewe ′zemja′ ili ′{i-

114 Se gleda semitskata vrska so crna Afrika.Zatoa semitskiot (crne~kiot) jazik se {irel na Sever... 115 Jas razbiram rasa=narod, Belci (Pelazgi) i Crnci (Semiti).A koine bil po smrtta na Aleksandar.

50

roka dolina′. Dokolku ovoj zbor bil voveden vo gr~kiot jazik pred otfrluvaweto na labio-velarite i ako pominal niz normalnite promeni vo zvu~eweto, ′*gwe′ bi stanal ′*de′. Ova bi moèlo da objasni zo{to gr~kata boìca na majkata zemja bila nare~ena ′Dêmêtêr′, a ne ′*Gê-mêtêr′, pra{awe koe gi izma~uva{e u~nite lu|e vo tekot na dva miolniumi. Postojat proble-mi so vokaliziraweto, kako i poradi faktot deka imeto ne se pojavuva vo Linearnoto B; sepak, vo otsustvo na bilo kakva alternativa, toa ostanuva verodostojno objasnuvawe, kako i objasnuvawe koe e u{te pove}e potkrepeno so postoeweto na retkiot zbor ′gyês′ (merka za zemja). Izgleda deka ′Gyês′ e pozajmuvawe od hanaanskiot vo gr~kiot, otkako labiovelarite bile otstraneti vo gr~kiot, no pred odbivaweto na promenite vo hanaanskiot. Kone~no, ot-kako labiovelarite iz~eznale od dvata jazika, gr~koto ′gaia′ i ′gê′ (zemja), koi nemaat obja-snuvawe vo indoevropskiot jazik, izgleda bilo pozajmeno od hanaanskiot, ′gayea′, koj vo ′sin-tetiziran′ ili modifikuvan oblik se izgovara kako ′ge′.116

Desettoto i edinaesettoto poglavje razgleduvaat lingvisti~ki pozajmuvawa od zapa-dnosemitskiot i od egipetskiot, a ovde }e diskutiram za dvete poglavja zaedno. I vo dvete, napraveni se nekoi osvrti kon sintaksata ili redosledot na zborovite, kako vo primerot so sli~nite upotrebi na opredeleniot ~len vo docniot hanaanski- fenikijski i hebrejski- od edna strana, i gr~kiot jazik od druga strana.117 Na drugi mesta e zemeno predvid morfolo-gijata ili modifikuvaweto na zborovite; no najgolemiot del od poglavjeto e posveten na pr-ou~uvaweto na leksi~ki pozajmuvawa ili pozajmuvani zborovi.

Ovde zapo~nuvame so morfologijata, ili modifikacijata na zborovite spored broj-ot, rodot, padeòt, vremeto itn. So isklu~ok na hetitskiot jazik, gr~kiot e najraniot osve-do~en indoevropski jazik, poradi {to stepenot na negovoto morfolo{ko ′raspa|awe′ e mo-{ne vpe~atliv. Iako se ~ini deka originalniot indoevropski glagolski sistem e mo{ne do-bro za~uvan vo gr~kiot jazik, imenkite vo gr~kiot jazik imaat samo pet padeì, dodeka la-tinskiot, prvat evidentiran nad 1000 godini podocna, imal {est;118 a litvanskiot, zapi{an duri vo moderni vremiwa, gi zadràl site osum padeì postulirani za proto-indoevropski. Morfo{kata zaguba iskusena vo gr~kiot jazik naveduva na misla deka postoel inteziven ko-ntakt so drugi jazici; ova se poklopuva so leksi~kite dokazi i go zaslabnuva Modelot za av-tohtono poteklo. Sepak, toa moè da bide objasneto kako so Anti~kiot, taka i so Arijskiot model koi, za razlika od Modelot za avtohtono poteklo, moàt da go objasnat tokmu takviot kontakt.

Me|utoa, glavniot interes na ovie dve poglavja se glagolski pozajmuvawa. Kako {to spomenav, indoevropskata komponenta od gr~kata leksika e relativna mala. Na primer, ja-zici kako stariot crkovnoslovenski jazik i litvanskiot, koi prvat bile svedo~eni 2000 go-dini podocna od gr~kiot, poseduvaat zna~itelno pogolema proporcija na koreni so srod-nici vo drugi indoevropski jazici. Ponatamu, semanti~kiot obem vo koj indoevropskite ko-reni se pojavuvaat vo gr~kiot e pomalku ili pove}e kako obemot na anglosaksonskite kore-ni vo angliskiot. Ovie koreni se izvor za najgolemiot del od zamenkite i predlozite; najgo-lemiot del od osnovnite imenki i glagoli od semejniot- no ne od politi~kiot- ìvot; i od zemjodelstvoto koe sluì za opstanok, no ne i od komercijalnoto zemjodelstvo. Sprotivno na ova, vokabularot na urabaniot ìvot, rasko{ot, religijata, administracijata i apstrak-cijata e ne-indoevropski. (Koine 3 vek p.n.e., a stroslovenski 9 vek n.e., R.I.)

Takov obrazec voobi~aeno odrazuva edna dolgoro~na situacija, vo koja govoritelite na jazikot ili jazicite koi se izvor na zborovite od povisoka kultura gi kontroliraat upo-trebuva~ite na bazi~nata leksika- kako vo odnosot pome|u anglosaksonskiot i francuskiot vo angliskiot jazik; bantu i arapskiot vo sozdavaweto na svahili jazikot; ili vietnamskiot i kineskiot vo formiraweto na sovremeniot vietnamski jazik. Pomalku voobi~aen obrazec e prisuten vo turskiot i vo ungarskiot, vo koi osvojuva~ite go prezele sofisticiraniot

116 Samo rasa=narod. Sledi Gea=èa, Gena=èna, koja ra|a, tera, poteruva: Tera=Terra. Samo zatoa gea e samo gea=èa=zea=zema=zemja,koja zema i dava zem=zm=zmej,lamja=lanja,land;Demeter=de meter=mater 117 Avtorot govori za gr~ki jazik. Ama toj ne kaùva, na koj jazik toj misli, zatoa{to imalo ~etiri tn. gr~ki jazici: tn.Homerov koj bil pelazgiski=varvarski, makedonski koine, katarevusa i dimotiki. Ako so niv me|usebno razgovaraat ~etiri tn.Grci, tie nema da se razberat: dvata posledni se koinski. 118 Koine bil Makedonski,Ptolemejov,Aleksandriski jazik.Latinski bil ″kopija″ na koine 240 g.p.n.e.

51

vokabular na domorodnoto naselenie. Sepak, vo ovie slu~ai, Turcite i Ungarcite gi zadr-àle svoite mongolski zborovi za voena tehnologija ili organizacija. Vo gr~kiot jazik, me-|utoa, zborovite za borbena kola, me~, lak, mar{, oklop, bitki itn., se ne-indoevropski. Pa zatoa gr~kiot jazik, kako {to e prikaàn spored Arijskiot model, ne nalikuva na jazici od turskiot tip. Zna~i, za prifa}awe na Arijskiot model e neophodno da go postulirame gr-~kiot kako jazik koj poseduva tipolo{ka unikatnost. Anti~kiot model bi go postavil gr~-kiot, zaedno so angliskiot i so vietnamskiot, vo najop{tata kategorija na takvi me{ani ja-zici. 119

Da se osvrneme na sekoe od dvete poglavja. Desettoto poglavje frli pogled kon gr~-kite pozajmuvawa od zapadnosemitskiot. Vo ovaa oblast, jas moàm da ja sledam ne samo na-u~nata misla prisutna pred triumfot na Arijskiot model, tuku i nau~nicite od poslednite dve decenii, koi pretpazlivo i na zdravi osnovi povtorno gi vra}aa porane{nite etimolo-gii i duri dodavaa nekoi od svoite. Sepak, i pokraj ovoj napredok, nie sme se u{te daleku od situacijata prisutna pred ra|aweto na Ekstremniot arijski model. Na primer, kako {to spomenav pogore, vo embargoto za pozajmuvawata od Semitite nikoga{ ne bile vklu~eni za-~ini i orientalni rasko{nosti. No, predlozite od semitistite za podednakvo verodostojni etimologii vo po~ustvitelni semanti~ki oblasti, kako {to e ′bõmos′ od ′båmåh′- i dvete zna-~at ′visoko mesto′ ili ′oltar′- se u{te, vo osnova, se otfrlani od klasicite.120

Vo drugi primeri za zapadnosemitskite etimologii za religiozni izrazi, naglaseni vo ova poglavje, e vklu~en gr~kiot ′haima′, zbor {to kaj Homer121 ima dopolnitelni zna~ewa za ′duh′ i ′hrabrost′, kako i svoeto standarno zna~ewe ′krv′. Prvite dve zna~ewa nao|aat svoj odraz vo gr~kata nauka, kade ′haima′ bil gledan kako ekvivalent na vozduh, a nekako {to moème da o~ekuvame- voda. Postoi tvrdewe deka ′haima′ e izveden od hannanskiot ′havim′ (ìvot); vo hanaanskata religija, krvta bila smetana za rezervoar na ìvotot. Kako vtor primer, postoi mo{ne dobro poznatiot semitski koren ′gds′ (svetost); semanti~ki, ova mo-{ne dobro se vklopuva so gr~kata grupa zborovi okolu ′kudos′, {to ozna~uva ′boèstvena slava′. Interesno, isto taka, ′qds′ vo smisol na ′ovoen, ne~ist′, se ~ini deka e odrazen vo gr-~koto ′kudos′ (podlost, gadnost, odvratnost) i vo ′kudazõ′ (pcuewe).122 U{te edna grupa zboro-vi so religiozno zna~ewe, grupata okolu ′naiõ′ (prestopjuvawe) i ′naos′ (prestojuvali{te, hr-am ili svetili{te), izgleda deka pristignale od semitskiot koren ′nwh′, koj ima nekoi op-{ti i specifi~ni konotacii. Izveduvaweto na ′nektar′ od semitskoto ′*niqtar′ (kadeno ili pa-rfirano vino, it.) bilo {iroko prifateno pred po~etokot na Ekstremniot arijski model, a neodamna be{e povtorno aktuelizirano od profesorot Sol Levin.123

Dokolku go pogledneme ne samo na{iot ′kosm′, od koja go izveduvame ne samo na{iot ′kosmos′, tuku i na{ata ′kozmetika′. Negovoto osnovno zna~ewe e ′rasporedenost′ ili ′sre-denost′. Semitskiot koren ′qsm′ go pokriva semanti~kiot obem ′podeli, sredi, odlu~i′. Po-natamu, hanaanskoto ′sêma′ (znak, beleg, simbol), a podocna- verojatno od oblikot ′šêm′- kako ′schêma′ (forma, oblik, slika, konfiguracija). Vo politikata, isto taka, postojat takvi gru-pi od zborovi kako gr~koto ′deil-′ (bednik) i ′doul-′ (klient) ili (rob), koi moèbi proiz-legle od hanaanskoto ′dål′ ili ′dal′ (zavisen, namalen) ili (siroma{en); dodeka gr~koto ′xse-nos′ (tu|inec, stranec) izgleda deka bilo izvedeno od zapadnosemitskoto ′šn′ (omraza, nepr-ijatel.124

Vo voenata sfera, nie nao|ame takvi etimologii kako ′phasgan-′ (me~) ili (se~ivo, ostrica) od semitskiot koren ′psg′ (rascepuvawe), i ′harma′ (borna kola) ili (soboruvawe na

119 Pa koine i angliskiot bile pove}e rasni jazici. Turcite i Ungarcite bile Belci so turski jazici. 120 Na strana 44 avtorot veli: ″etimologijata na gr~kiot topomimski element ′sam′- kako Samos, Samotraki, Samikon- {to sekoga{ se odnesuva na visoki mesta, od semitskiot koren ′smm′ (vosoko)″. A ovde stoi: ″′bõmos′ od ′båmåh′- i dvete zna~at ′visoko mesto′ ili ′oltar′- se u{te, vo osnova, se otfr-lani od klasicite″. Bidej}i visok si e v=v i=i s=s o=o k=k, a kaj nego toa ne e istoglasno, toa otpa}a. 121 Avtorot ne go koristel tn.Homer, vo original, tuku ″Ilijadata″ vo 3 vek p.n.e. na koine prevedena. 122 Avtorot ne znael makedonski, istoglasno: kudos=kudis=kudi{, qds=gds=gadis=gadi{: gudos=kudaco. 123 Sumerite bile Belci, a Akadcite Crnci.Sledi aramejskiot da bide dvorasen, na Pelazgi i Semiti. 124 Avtorot ne kaùva, dali vo negovite semitski jazici zborovite bile na Belci ili Crnci (Semiti).

52

zemja), od semitskiot koren ′hrm′ (mreà, fa}awe so mreà). Kone~no, postojat nekoi ba-zi~ni gr~ki zborovi koi izgleda imaat semitski etimologii; na primer, ′mechri(s)′ (do, do-deka) se ~ini proizlegle od semitskiot koren ′mhr′ (da se bide napred, izleguvawe na sred-ba). Vistinata e deka nitu edna od ovie derivacii ne e sigurna; no tie, pove}e ili pomalku, se verodostojni. Pri otsustvo na konkurentski indoevropski etimologii, kako i vo svetli-nata na site drugi dokazi vo polza na semitskoto vlijanie vrz Grcija od vtoriot i prviot milenium pr.n.e., nim treba da im se posveti mo{ne seriozno vnimanie.125

Istoto vaì i za egipetskite etimologii predloèni vo edinaesettoto poglavje. Za razlika od prou~uvaweto na semitskite etimologii, istraùvaweto na egipetskite zborovi pozajmeni vo gr~kiot jazik nikoga{ ne be{e seriozno razvieno. Ednostavnata pri~ina e de-ka hieroglifite bile de{ifrirani duri koga doa|al krajot na Anti~kiot model. Do 1860-tite, koga prvpat bile objaveni re~enici za drevniot egipetski jazik, Ariskiot model bil tolku cvrsto vostanoven, taka {to vo akademskite krugovi bila nevozmo`na sporedbata po-me|u dvata vokabulari. Edinstveniot isklu~ok bile hrabrite i plodnosni obidi izvedeni od Ab Bartelemi vo 18 vek, koj sporeduval gr~ki zborovi so koptski. Denes, osven trite ano-malii za ′baris′ (vid mal brod), ′xiphos′ (me~) i ′makar-′ (blagosloven), na nitu eden gr~ki zbor so bila kakva va`nost ne mu e dozvolena egipetska etimologija, dodeka poslednite dva nave-deni zborovi bea podloèni na golemo somnevawe. Dva kusi napisi od 1969 godina sobraa i ratifikuvaa izvesen broj od o~igledni egzoti~ni zborovi so verodostojni egipetski pote-kla; no, isto kako i so zapadnosemitskiot, ovie zborovi lesno moèle da bidat preneseni preku trgovija ili neformalni kontakti, pa zatoa bea prifateni za Arijskiot model. Vo 1971 godina se pojavi eden u{te pove}e negativen napis, koj poreknuva{e nekoi i frla{e somne` vrz drugite od nekolkute vostanoveni etimologii.126

Jas ja naglasiv va`nosta na voeniot vokabular, pa zatoa e mo{ne bitno izveduvaweto na ′xiphos′ od egipetskoto ′sft′ (no`, me~). Toa zna~i deka postoi edna semitska i edna egipet-ska etimologija za dva gr~ki zborovi za me~, pri {to i za dvete postoi potvrda deka se ne-indoevropski- me~ot bil novoto ~udesno oru`je od ′herojskata′ Docna epoha. Vo drugi pri-meri vredni za spomenuvawe e vklu~eno ′makar-′, koe proizleguva od egipetskoto ′m3 hrw′ (veren glas), titulata davana na blagoslovenite po~inati koi go pominale ispitot na pre-sudata. Se ~ini deka i drugi gr~ki izrazi imaat podednakvo verodostojni egipetski etimo-logii, iako ve}e go spomenavme izveduvaweto na ′martyr′ od ′mtrw′ (svedok). Osnovata ′tima-′ (~est), kako vo vojuvaweto, taka i vo pravoto, verojatno doa|a od egipetskoto ′*du m3′, pot-vrdeno vo demotskoto kako ′tym3′, so zna~ewe (iznesuvawe vistina, opravduvawe).127

Vo politikata, dodeka vo isto vreme postoi {iroka rasprostranetost i fundameta-len indoevropski koren ′reg′ so zna~ewe ′vlast′ ili ′kral′, prisuten vo indiskoto ′rajah′, ga-lskoto ′rix′, latinskoto ′rex′, i irskoto ′ri′, anti~kite gr~ki zborovi za kral nemaat nikakva vrska so ovoj koren i glasele ′(w)anax′ i ′basileus′. Prviot zbor, za kogo diskutirame vo prvo-to poglavje od ovoj tom, izgleda deka proizlegol od egipetskata formula ′<nh dt′ (neka ìvee zasekoga{ !), upotrebuvan posle imiwata na ìvite faraoni. Vo egipetskiot ′p3 sr′ (ofi-cijalnoto lice) stanalo standarna titula za vezir. Toa e pronajdeno kako transkribirano vo akadski jazik kako ′pa-ši-i-a(ra)′. Bidej}i vo docniot egipetski jazik nemalo pravewe raz-lika pome|u ′p′ i ′b′, no i poradi faktot deka egipetskoto ′r′ bilo redovno prestavuvano ka-ko ′l′ vo gr~kiot jazik, ne postoi fonetska pote{kotija koja bi go popre~ila sovr{enoto se-manti~ko vklopuvawe.128

Egipetskoto poteklo na gr~koto ′sophia′ (mudrost) e opi{ano vo prvoto poglavje od ovoj tom. Site ovie etimologii vo oblastite koi se odnesuvaat na mo}ta, apstrakcijata i so-fistikacijata, se uskladuvaat so obrazecot, predloèni od Anti~kiot model, za egipet-skite vladeteli koi rakovodele so pomalku razvieni domorodni naselenija. Sepak, isto

125 Bidej}i koine bil po smrtta na Aleksandar Makedonski pred toa ni{to crne~ko (semitsko). Me|u-toa, toj ponatamu ne kaùva za ~ie semitsko misli na Belcite ili Crncite. Ama i toa ne e istoglasno. 126 Samo istoglasno: baris=bars=barsko. Baris od bara, koja e plitka. Zatoa sledi vid mal brod, barka. 127 Bidej}i rasa=narod i samo istoglasno,toa ne se prifa}a: makar=makar, makara=makara, Makarska... 128 Rasa=narod i istoglasno: reg=re`. Toj {to reì..., ′rì, vladee, oti drugiot se pla{i. I p=b, r=l...

53

kako i so semitskiot, drugi pozajmeni zborovi sugeriraat na edno u{te podlaboko prodira-we vo gr~kiot ìvot. Ne postoi pri~ina da se somnevame deka gr~koto ′chêra′ (vdovica) pri-stignalo od egipetskoto ′h3rt′ (vdovica), ili deka partikulata ′gar′ e izvedeno od egipetsko-to ′grt′, koe ja poseduva istata funkcija i sintaksi~ka pozicija. Kako {to spomenav, zavr{e-tocite ′ts′ bile otfrleni, kako vo docniot egipetski, taka i vo gr~kiot jazik.129

Zaklu~okot na Grcija: Evropska i Levantska ?, e slednovo: iako dokumentaristi~ki-te i arheolo{kite dokazi poseduvaat tendencija da mu davaat predimstvo na Anti~kiot mo-del vo odnos na Arijskiot, toj model ne e kone~en i ubedliv. Sprotivno na ova, dokazite od najraznovidni jazici i imiwa cvrsto go podrùvaat su{tinski verodostojniot slu~aj za dr-evnata tradocija, bidej}i obemot i sredi{nosta na leksi~kite i pozajmuvawata na imenkite bi sugerirale na masovno i istrajno egipetsko kulturno vlijanie vrz Grcija. Iako slu~ajot so Japonija ni pokaùva deka pozajmuvawata od tolku golem obem ne moraat da bidat rezult-at od osvojuvawe, osvojuvaweto i koloniziraweto se voobi~aeniot pottik za nivnoto poja-vuvawe. Zna~i, lingvisti~kite dokazi cvrsto go podrùvaat Anti~kiot model.130

Dokolku gi spoime zaedno site zborovi od dokazi, ne postoi na~in spored koj Arij-skiot model ima superiorna heuristi~ka vrednost. So ogled na slu~ajot- prestaven vo prvi-ot tom od Crna Atina- deka predimstvoto na Arijskiot model vrz Anti~kiot model moè da bide objasneto spored toga{niot Weltanschauung od raniot 19 vek, toga{ ne postoi potreba za negovoto odrùvawe. Nakuso, kako {to kaàv i na drugi mesta vo ovaa kniga, prviot tom }e pokaè deka Arijskiot model bil ′za~nat vo grev′. Vtoriot tom }e pokaè deka toj e ′ban-krotiran′.

Re{enie na zagatkata na sfingata i drugi prou~uvawa na egipetsko-gr~kata mitolo-gija

Tretiot tom od Crna Atena e obid za polzuvawe na Revidiraniot anti~ki model, so cel da bide frlena svetlina vrz prethodno neobjasnivi aspekti od gr~kata religija i mito-logija, a osobeno vrz imiwata na herojski ili boèstveni su{testva. Poglavjata se podrede-ni spored ona {to izgleda kako hronolo{ki redosled na razni kultovi koi pristignale vo Grcija; sepak, kako i se drugo vo ovaa oblast, nizata od pristignuvawata e mo{ne neizvesna.

Prvoto poglavje mu posvetuva vnimanie na najranoto zabele`livo religiozno vlija-nie- vlijanieto od kralskiot kult od 11-tata dinastija, kultot kon bogot sokol/bik Mntw ili Mont od 21 vek pr.n.e- vrz vospostavuvaweto na kritskiot kult kon bikot, vo istoto vreme so osnovaweto na palatata na Krit vo istiot vek. Jas tvrdam deka nedostatokot od do-kazi od kultot kon bikot na Krit vo Raniot minojski period, vo tretiot mienium pr.n.e., e prili~no za mo{ne golema nevrojatnost deka postoel bilo kakov kontinuitet od kultot kon bikot pronajden vo Anadolija od sedmiot milenium pr.n.e. Osven toa, planinskiot Krit na nikakov na~in ne moè da bide smetan za zemja koja nudi prirodni uslovi za odgleduvawe goveda.131 Osven nagloto pojavuvawe na kultot kon bikot na Krit, vremenskata koincidenci-ja, poznatata ekspanzija na egipetskoto vlijanie vo tekot na vladeeweto na raznite faraoni nare~eni Menthotpe od 11-tata dinastija, kako i arheolo{kite dokazi za kontakti pome|u Egipet i Egejot vo ova vreme, postoi i legendaren dokaz koj naveduva na misla za egipetsko-to vlijanie vrz Krit vo toj moment. Jas veruvam deka imiwata i na bogot Mntw, i na faraon-ot Menthotpe, se odrazeni vo imiwata koi vo gr~kite legendi mu se dadeni na eden dreven sudija, zakonodavec i pot~initel na gr~kite ostrovi, Radamantis, ~ie ime verodostojno mo-è da bide derivirano od egipetskoto ′*Rdi M(a)ntw′, odnosno ′Mntw dava′. Radamantis bil i voistveniot o~uv na Herakle, koj go u~el herojot da strela;Mntw bil bogot na strela{tvoto. Mntw bil povrzan so boìcata R<t,, ~ie ime, od mesopotamskite izvori, znaeme deka bile vo-

129 Rasa=narod i istoglasno, a Egiptjanite bile Belci: sofia=s ofia=opia, a mudrosta opijanuva. 130 Dvorasniot staroegipetski jazik so Ptolomejoviot koine dospeal i vo Isto~noto Rimsko Carstvo. 131 Belcite vo ledenoto doba bile povle~eni ju`no od 35-ta paralela, ju`no od Krit, kade se odgle-duvale doma{ni ìvotni i se razvilo zemjodelstvoto. Govedoto i sviwata bile nositeli na krvnata grupa A, koja postanala vegeterijanska. Bidej}i govedoto bilo sveto ìvotno, ne se jadelo govedskoto mleko i meso, tuku samo kozjo mleko. Toa, spored Adamo-Vitni, e posoodvetno od govedskoto. Sledi, si-mbol da bide pr~ot za Brigija, a ovenot za Egipet. Egipetskoto i brigiskoto govedo bilo levantskoto. Zatoa pr~ bil vo Herakle Linkestis Bitola, pr~ vo Biblijata bil Aleksandar, Pir i Georg Kastriot.

54

kalizirano Ria. Zna~i, izgleda deka ova bi bilo mo{ne verodostojno potekloto na boìca-ta Rhea, koja igrala centralna uloga vo kritskata religija.

Kultot na Mntw ne bil edinstveniot egipetski kult kon bikot koj dosegnal do Egej-ot. Mislam deka e verodostojno da ja povrzeme legendarnata li~nost na Minos, prviot kral i zakonodavec na Krit, so Menes- ili Min, kako {to go narekuva Herodot- prviot zakonoda-vec i faraon na Egipet, koj treba da bide vremenski lociran vo pribli`no 3250 godini pr. n.e. Vo Antikata, na Min mu se pripi{uvala zaslugata za osnovaweto na kultot na bikot Apis vo Memfis. U{te eden egipetski kult kon bikot- od Rimjanite nare~en Mnevis- be{e verodostojno izveden od eden egipetski oblik Mneve. Ovoj kult bil povrzan so ′krivulesti yidovi′ u{te od vremeto na Staroto kralstvo, stotici godini pred konstruiraweto na pr-vite kritski palati. Zna~i, nie imame trojna koincidencija: vo Egipet postoele dva kulta kon bikovi povrzani so imiwata Min i Mneve; prvoto bilo imeto na osnova~ot na kralstvo-to, a vtoroto bilo povrzano so ′krivulesti yid′; na Krit postoel kult kon bikot povrzan so osnova~ot, kralot Minos, i lavirint ! Gr~kata tradicija bila jasna: lavirintot bil kopi-ran za kralot Minos, spored eden egipetski original, od golemiot zanaet~ija i arhitekt Dedal (Dajdalos). Obidite za izveduvawe na imeto lavirint od eden navoden lidiski zbor labris, so zna~ewe ′sekira′, se ~inat pomalku verodostojni odo{to etomologijata predloè-na od egiptolozi vo 1860-tite- i porekuvana od onie od 20-tiot vek- od rekunstriran egipe-tski topnim *R-pr-rhnt, za lokacijata na veli~estveniot egipetski lavirint opi{an od He-rodot i od drugi drevni pisateli.132

Kultovite kon bikot izvedeni ne samo od kultot na Mntw, tuku i od onie na Min, Mnevis i Apis se pojavile {irum Grcija, no bile frleni vo senka poradi kultovi kon jarci i ovni. Na po~etokot, ili pribli`no na po~etokot na 12-tata dinastija, egipetskiot kral-ski kult se promenil od kultot kon sokol/bikot Mntw kon kultot na ovenot Amon. Kako {to spomenav, faroanite od 12-tata dinastija imenuvani >Imn-m-h3t i S-n Wsrt, koi verodostojno moème da gi poistovetime so mo}nite osvojuva~i Memnon i Sesotris od gr~kata tradicija, spored dokazite od zapisi sproveduvale ekspedicii od {irok obem vo Isto~niot Mediter-an. Zatoa, jas vo vtoroto poglavje tvrdam deka {iroko rasprostranetite kultovi kon ovenot/ jarecot vo proro~i{ta pronajdeni {irum egejskiot bazen, zapo~nale da bidat voveduvani nabrgu otkako se zdobile so istaknato mesto vo samiot Egipet vo 20-tiot vek pred Hristos. Vo Egipet, kultovite bile povrzani kako so Amon, taka i so Oziris, a vo Egejot so Zevs i Dionis, koi bile gledani kako nivni gr~ki ekvivalenti.

Prirodnata konfuzija pome|u ovnite i jarcite izgleda deka bila uslo`neta od fak-tot deka proro~kiot kult vo eden grad od Deltata- koj na Grcite im bil poznat kako Mandes- bil povrzan so mo{ne nadareni vidovi ovni koi- prili~no sramno za eden simbol na plod-nosta- izumrele. Vo podocne`nite vekovi ova bilo prikaàno na na~in koj go navel barem Herodot da gi prikaùva naizmeni~no kako jarec i oven. Dodona, na severozapadna Grcija, bila op{to priznavana kako najdrevnoto proro~i{te od ovoj tip; spored Herodot i drugi gr~ki pisateli, taa bila vostanovena od proro~i{tata vo Siva, edna oaza vo Libiskata pu-stiwa, i od Teba, so svojot proro~ki kult kon Amon. Arheologijata dava potvrda za vpe~a-tlivi paraleli pome|u Dodona i Siva. Osven toa, kultot na Amon vo Siva bil povrzan so boèstvoto Ddwn, koe se ~ini deka bi bilo potekloto na imeto Dodona, ime koe ne moè da bide objasneto so bilo kakva poinakvi sredstva.133

Konfuzijata pome|u Zevs i Dionis bila osobeno golema na Krit- kade se pretpo-stavuvalo deka Zevs umrel- i na severnite rabovi od Grcija, od Dodona na zapad, pa se do Trakija i Frigija daleku na istok. Ovie regioni, koi spored drugi dokazi bile osobeno kon-zervativni, izgleda deka so~uvale nekakov nediferenciran kult koj bil nasleden od pospe-cifi~ni kultovi koi bile vovedeni ili se razvivale podocna. Osven toa, mnogu sredi{ta na kultovi- kako rezultat na Zevs vo Olimpija- so~uvale element od porane{no nivo. Na kraj-

132 Dedal=de dal; Dajdalos=daj dal os; Lavirint=la virint, bez n virit. Na Krit se govorel tn.Home-rov jazik, kako {to spored Tsioulkas (1907), vo Lerin, Slavomakedoncite govorele ran Homerov jazik. Sledi Kritjanite, vo 1913 godina, ne sakale da se priklu~at kon Grcija, ~ij jazik ne go razbirale, tuku kon Bugarija. Tokmu zatoa Bugarija so Bukre{tanskiot dogovor, samo so prinuda, se otkaàla od nego. 133 Pr~ot Pir bil od Epir=e Pir, samo od vremeto na Neron, so svojata Dodona=do Don-a.A Siva=siva.

55

ot od delot posveten na kultovite kon ovenot/jarecot, jas im obrnuvam vnimanie na para-lelite pome|u glumeweto na stradaweto ili dramara na Oziris vo egipetskata religija i potekloto na gr~kiot teatar. Vpe~atlivo e da zabeleìme deka vo Grcija, tragedijata, koja vo su{tina bila religiozna, bila povrzana i so Dinois, i so jarecot, tragos.134

Tretoto poglavje od Re{avaweto na zagatkata na Sfingata e nare~ena ′Ubavica′ i go vperuva svoeto vnimanie kon boìcata Afrodita. Nejznoto ime tradicionalno bilo deri-virano od zborot aphros (pena); nikakvo objasnuvawe ne e ponudeno za nepoznatiot sufiks -ditê. Klasi~nata slika na boìcata koja se izdiga od penata pokaùva deka tradicijata e dr-evna. Sepak, mene mi se ~ini deka imeto e igra so zborovi ili narodna etimologija, no vi-stinskoto zna~ewe re~isi so sigurnost doa|a od egipetskoto Pr W3dyt (Ku}a na W3dyt). Ova ime, dadeno na dva grada- eden vo deltata na Nil, podocna kaj Grcite poznat kako Boutõ/os, a drugiot vo Goren Egipet, nare~en Afroditopolis- go pokaùva poistovetuvaweto na W3dyt so Afrodita. Ve}e go sponenav egipetskoto pravewe vrska pome|u boèstva i nivnite mesta za ìveewe, koga govorev za Atena; me|utoa, vo ovoj slu~aj, be{e pokaàno upotrebata na Pr W3dyt kako oblik za obra}awe. Foneti~ki, postojat nekoi problemi, bidej}i ne postojat dr-ugi slu~ai kade bilo zadràno ′r′ vo ′pr′; iako dokolku bilo zadràno, avtomatski bi se od-vivalo prefiksiraweto na ′proteti~ko′ a/i. Vo sekoj slu~aj, od fonetski aspekt, izveduva-weto od *aPr W3dyt e o~igledno podobro odo{to od aphros.135

Semanti~ki, slu~ajot za izveduvaweto na imeto Afrodita od Pr W3dyt e navistina mo{ne cvrst. W3dyt bila boìca na plodnosta i bila povrzana so noviot rast po polavite, isto kako {to Afrodite bila proletna i mlade{ka qubov.136 W3dyt bila povrzana i so zmi-ite koi se pojavuvaat vo proletta.137 Postoi i faktot deka edno od najbeleìtite egipetski otkritija od srednominojskiot Krit e osnovata od edna statua na sve{tenik na W3dyt. Pona-tamu, hieroglifite se tolku mnogu nepravilni, taka {to naveduvaat na misla deka bila gra-virana na lokalen na~in. Vo sekoj slu~aj, otkritieto sugerira deka kultot postoel na ostr-ovot vo toa vreme. Zatoa, vpe~atlivo e soznanieto za nekolku figuri od ovoj period na pre-krasna i primamliva boìca koja drì dve zmii- figuri koi brojni u~eni lu|e privremeno gi doveduva vo vrska so Afrodita. Izgleda deka kultot cutel kon krajot na Srednominoj-skiot period,pa zatoa bi bilo verodostojno da vostanovime probno vremensko locirawe; od-nosno, boìcata bila vovedena vo naplivot od egipetsko-levantsko-minojsko vlijanie vre-menski locirano okolu invazijata na ′Hiksite′, na krajot od 18 vek i po~etokot na 17 vek pr-ed na{ata era.138

Po ′Ubavica′ sledi ~etvrtoto poglavje: ′i Yverot′. Negovata tema e Set ili Sutek. Spored pretpostavkite, toa bil bogot na kogo mu bilo posveteni Hiksite. Vo egipetskata teologija, Set bil boèstvoto na nadvore{nosta, na pustiwite i na nivnite divi i ne-predvidlivi ìteli; a, spored Plutarh, toj bil bogot na moreto. Izgleda deka postojat so-sema opravdani pri~ini da go pretpostavime slednovo: isto kako {to osvojuvaweto na Hik-site moè da bide poistoveteno so bibliskiot prestoj vo Egipet, Set na Hiksite bil izra-elski Jahve, bogot na divinata, na vulkanite i na burnite moriwa.139 Vo eden ugaritski mit, neprijatelot na bogot na plodnosta, Baal, bil Jam, ′More′, za kogo potoa }e se ispostavi de-ka e u{te edno semitsko, soodvetstveno boèstvo. Vo helenskite vremiwa, Set bil presta-vuvan kako Tajfun no, za razlika od site drugi egipetski bogovi, nemu mu nedostigalo gr~ko boèstvo koe bi mu soodvestuvalo. Se ~ini deka pri~inata za ova e o~igledna: do toa vreme, Set kako ovoplotuvawe na zloto ne moèl da bide poistoveten so nekoe po~ituvano boè-stvo.

Od druga strana, edinstveniot vaèn gr~ki bog na kogo mu nedostasuva egipetski dv-ojnik, bil Posejdon. Smetam deka dvata labavi kraevi treba da bida vrzani zaedno. I dvete

134 Patodavatel=Posejdon=posej (j=i) don; Dodon=do Don; Dionis=Pionis=Pianis=Piani{; Bikot, Zevs=Yevs=Yves=yvesda=yvezda; Jarec=Jares=j Ares; tragos, od traga, a tragedijata ostava traga: Belci. 135 Egiptjanite bile Belci,a koptskiot jazik bil pelazgiski=tn.slovenski:Afrodita=a p rodit a, p=v. 136 Zna~i, Pr=pr (por), W=Ω (o), 3dyt=dit.Sledi: por + o + dit = porodit.Na prolet sî se poroduva,raste. 137 Vidliva e povrzanosta na zmijata, koja bila proletta,za plodnosta.A taa bila egipetska i brigiska. 138 Vo ″egipetsko-levantsko-minojsko″ podra~je opstojuvale Belcite,koi bile eden narod so eden jazik. 139 Jahve bez h jave.Toj se javuval na jave.Pak, Izrail=izroil, a=o, se izroil od Egipet: samo egipetsko.

56

boèstva bile poistovetuvani so moreto, zemjotresi, lovewe, borbeni koli i kowi, i vo os-nova bile kavkaxii. Isto kako {to Hiksite mu bile posveteni na Set, Posejdon bil bogot koj naj~esto se spomenuval vo Linearnite B tabli~ki od mikenskiot Grit i Grcija. Alter-nativni formi so ′t′, kako na primer Poteidõn, gi naveduvaa prou~uva~ite na indoevropjanite da go poistovetat imeto so korenot ′pot′- ′mo}′. Sepak, te{ko e da se vospostavi vrska pome|u sufiksot ′-d(e)õn′ i ′dios′ (boèstvo). Za nekoj {to raboti vo ramkite na Anti~kiot model, alternacijata ′s/t′ sugerira na semitskata bukva ′sade′, koja izgleda bila oblik od ′ts′.140

Etimologijata koja ja predlagam za Posejdon e ′p3(w)′ ili ′Pr Sidon′, ′Toj od′ ili ′Ku}a na Sidon′. Imeto Sid, bogot za{titnik na Sidon, e izveden od korenot ′swd′- ′lovewe′. Toj bil boèstvo na lovot, ribarstvoto, borbenite koli i moreto; zna~i, semanti~koto uskla-duvawe e sovr{eno. Me|utoa, pote{kotijata pri deriviraweto se dolì na potrebata od ne-kakov egipetsko-semitski oblik koj dodeka ne e potvrden; zatoa, jas moàm samo privremeno da ja predloàm ovaa etimologija. No, bez razlika dali taa }e bide prifatena ili ne, jas ve-ruvam deka moàm da pokaàm vpe~atlivi paraleli pome|u Set i Posejdon, a ovie paraleli se osobeni interesni bidej}i ne bile identifikuvani vo klasi~nite vremiwa. Poradi toa, sli~nostite pome|u dvata boga i nivnite kultovi ne moàt da mu bidat pripi{ani na podo-cne`no ′egip}anizirawe′. (Poteidõn=poteidon=pateidon=pateit on: pat-e it=od-on..., R.I.)

Pettoto poglavje, ′Uàsnite bliznaci′, se odnesuva na bliznacite Apolon i Arte-mida. Vo Egipet, sonceto bilo oboàvano na mnogu razli~ni na~ini- kako Ra, kako solarni-ot disk Atin, i kako Hprr i Tm, mladoto sonce nautro, odnosno staroto sonce nave~er. Fone-ti~ki, edinstveniot problem so izveduvaweto na imeto Apolon od Hprr se dolì na faktot deka ′h′ mo{ne retko e transkribirano kako ′o′. Od druga strana, takvo pozajmuvawe bi bilo vozmo`no dokolku voveduvaweto se slu~ilo docna i pristignalo preku fenikijskiot jazik, vo koj ′h′ se spoilo so pomekoto ′h′, prili~no ~esto prestavuvano kako ′o′ vo gr~kiot jazik. Kako {to se slu~uva, postojat dve indikacii deka vsu{nost se slu~ilo tokmu ova. Podocne-`nosta e sugerirana so faktot deka imeto Apolon ne bilo prisutno vo Linearnoto B; a fe-nikiskoto prenesuvawe so vokalizacijata ′CaCoC′, naveduva na misla deka imeto pominalo niz ′hanaanskata promena′ ã>õ.141

Semanti~ki, izveduvaweto na Apolon od Hprr bi izgledalo mo{ne dobro. Hprr bil poistovetuvan so Hr m 3ht, gr~kiot Harmahis, ′Horus od izgrejsonceto′. Horus bil poistove-tuvan so Apolon barem od vremeto na poetot Pindar vo pettiot vek pr.n.e., no vakviot raz-deluva~ki aspekt izgleda bi bil najsoodveten za Apolon, koj sekoga{ bil gledan kako mlad. Sredi{niot mit koj se odnesuval na Horus bil negovata borba i pobedata vrz Set, prika-àn kako ~udovi{te od vodata. Vo Grcija, glavniot mit za Apolon se odnesuval na Delfi, kade mladiot bog, pridruùvan od svojata sestra Artemida, go pogubil Pitonot. Jas tvrdam deka Delfi, kako adelphos (brat), proizleguva od semitsko zbor za ′par′ ili ′bliznak′. Zna~i, titulata na Apolon, Delfinios,e dublet na edna druga titula,Didimos,so zna~ewe ′bliznak′, a ′blizna{tvoto′ na Apolon izgleda deka e su{tinsko za negoviot karakter.142

Sovremenite istori~ari na gr~kata religija se otkonuvaat nastrana od idejata deka sestrata-blizna~ka na Apolon, Artemida, bila isklu~ivo boìca na mese~inata. Sega se smeta deka taa bila devstvena, love~ka boìca na ve~erta i no}ta. Vo Helenisti~kite vre-miwa, Artemida bila gledana kako dvojnik na egipetskata boìca-ma~ka, B3stt, koja bila po-istovetena so mese~inata. Me|utoa, B3tt imala i straoten aspekt, pa kako takva trebala da pomaga vo uni{tuvaweto na neprijatelite na Horus. Vo ova svojstvo, taa bila gledana kako lavica i identifikuvana kako boìca koja soodvetstvuvala na Ra i Tm, bogot na ve~ernoto sonce. Hprr i Tm zedno gi formirale blizna~kite aspekti na Hr 3htwy- ′Horus od (dva) hori-zonti′, koj bil ekvivalent na Ra. Sodrìnata na Tm, Tmt/B3stt, se ~ini deka poseduvala iz-vesna nezavisnost, a od sredinata na tretiot milenium taa bila povrzana so lavovskite bo-

140 Bidej}i Sredozemno More ne postoelo, nemalo bog na moreto, Posejdon,koj bil prestaven kako kow. A i kowot vo Egipet bil vnesen vo najnovo vreme. Pa sledi Egiptjanite i Brigite imale bik/oven/pr~, duri zmija. Kowot bil samo brigiski, koj po 4.000 g.p.n.e. stanal i mongolski, a so Hiksite i egipetski. 141 Rasa=narod i samo istoglasno, bez proizvolnosti. Pa avtorot ne kaùva, na koj gr~ki jazik misli. 142 Delta=del ta, koja deli; Sledi, Delfi=del fi=pi; Adelfos=a del fos=pos=posle: prviot e postar

57

ìci dovedeni vo vrska so Horus od (dva) horizonti. Najveli~estveniot spomenik na Horus vo Egipet bila Sfingata vo Giza. Iako spomenikot se sostoi od samo eden edinstven lav, posvetata vmetnata vo nejzina blizina vo docniot 15 vek pr.n.e., preku 1000 godini posle nej-zinoto konstruirawe, se odnesuva na Hr 3htwy i na Hr(i) Tm, {to re~isi so sigurnost se od-nesuva na samiot Tm. Vrz osnova na fonetskite dokazi, ènski oblik *Hrt Tmt bi ponudil dobra etimologija za Artemida. Voobi~aen e soodnosot pome|u egipetskoto zavr{eto~no ′-t′ i gr~koto zavr{eto~no ′-is′; medijalnoto ′t′ bi bilo otfrleno so normalniot razvoj na egipe-tskiot jazik; a vokalizacijata na Hr kako (H)ar e obilno potvrdeno, kako vo slu~ajot so mo-difikuvaweto na egipetskoto ′h′ vo ′o′. Zatoa, ′blizna{tvoto′ na Apolon i Artemida moè da bide sogledano kako blizna{tvo pome|u Hprr i Tm, odnosno pome|u utrinskoto i ve~er-noto sonce.143

Pettoto poglavje gi istraùva pri~inite za promenata na polot, kako i paraleli pome|u Apolon i Artemida, i Kadmos i Evropa, ~ii imiwa doa|aat od semitskoto ′qdm′ (istok) i ′rb′ (zapad) i (ve~er). Vo ovoj kontekst, osobeno se bitni kultovite i mitovite od gr~kata Teba, bidej}i i tie se povrzani so Sfingata, dodavaj}i dopolnitelna teìna na slo-ènata mreà koja gi doveduva vo vrska so egipetskata solarna religija. Jas tvrdam deka te-banstkata sfinga moè da bide identifikuvana kako divata i lavovskata priroda na Ar-temida, no u{te pocvrsta vrska pome|u dvete sfingi e ponudena od zagatkata postavena od gr~kata sfinga: ′Koe su{testvo ima samo eden glas, ponekoga{ ima dve noze, ponekoga{ tri, a ponekoga{ ~etiri, i e najslabo koga ima najmnogu noze ?′ Odgovorot na Edip se odnesuval na ìvotot na ~ovekot, no zagatkata i pripa|ala na edna grupacija- pronajdena nasekade niz svetot- od koi mnogu se odnesuvaat na slabosta na sonceto nautro i nave~er, kako i na nego-vata sila vo sredinata na denot. Jas mislam deka vo kontekstot na posvtenosta na egipetska-ta sfinga kon sonceto nautro i nave~er, paralelata e prili~no izvonredna.144

I pokraj podocne`nosta na imeto Apolon, me|usebnoto dejstvo na egipetski i semi-tski vlijanija me naveduva kon uveruvaweto deka ovoj ciklus na solarni mitovi bil voveden vo tekot na periodot na Hiksite. Elevsinskite misterii, od druga strana, koi se tema na {estoto poglavje, izgleda deka pristignale prili~no podocna. Kaj drevnite letopisci, od nivna strana, postoela op{ta sogolasnost deka kultovite kon Demetra i Dionis pristigna-le od Atika vo vtorata polovina na 15 vek pr.n.e. Sevkupno, sevo ova bi bilo verodostojno, i pokraj potekloto na imeto Demetra od raniot vtor milenium pred Hristos (poglednete po-gore). Docniot 15 vek bil period vo koj golema egipetska mo}, posle osvojuvawata na Tut-mosis III, no i period vo koj misteriskite kultovi na Isis (Izida) i Oziris izgleda deka bile dobro vostanoveni vo Egipet i vo Levantot.Bidej}i egipetskite plaketi od fajans, od tipot postaven pod aglite na hramovi, se pronajdeni vo Mikena i datirani od vremeto na vladeeweto na Amenofis III (1405-1367), mene ne mi e te{ko da ja prifatam mo`nosta deka Elevsinskiot kult od Arhajska Grcija (Elada, R.I.) bil naslednikot na nekakva egipetska podloga postavena 700 godini prethodno. Bidej}i eden od mnogute na~ini spored koi ovoj ku-lt bil unikaten vo Grcija e faktot deka- isto kako i vo egipetskite hramovi- imal vosta-noveno sve{tenstvo, vo ovoj slu~aj sostaveno od dva klanovi ~ii pripadnici vo Helenisti-~ki vremiwa so sigurnost veruvale deka poseduvale povrzanosti so Egipet.

Egipetskite oziriski misterii ja prikaùvale Izida vo potraga po nejziniot ubien soprug/brat, nejzinoto povtorno sostavuvawe na negovoto telo, kako i triumfot na nivniot sin Horus vrz ubiecot na negiviot tatko, Set. Na prv pogled, elevsinskata prikazna izgleda mo{ne razli~no. Vo nea, Demetra ja bara svojata }erka Persofona, ukradena od Had, bogot na podzemniot svet. Taa ja nao|a Persefona no, ne uspevaj}i da ja oslobodi, preo|a vo napad, spre~uvaj}i bilo kakov priroden sezonski rast. Kone~no, dogovorot e postignat: Persofo-na treba da pominuva polovina od godinata so Had, a polovina so svojata majka. Ovie razli-ki ne se dovolni za soboruvawe na drevnoto svedo{tvo deka gr~kite misterii pristignale od Egipet. (Had=Gad: v=h=g=k, R.I.)

143 Rasa=narod i istoglasno: Tm=t′m=tama, temnina; Apolon=a polon: polov-polon-polot, polovina. 144 Pelestite bile samo belesti(beli),Semitite crni(Crnci): Istok Azija=Asia=a sia=sja=sjae. Koga soncete gree, e toplo. A gree od ju`niot Balkan vo ju`na Italija. Sledi Grei=Greiki, od grei{, pora-di {to vo ju`na Italija se pojavile dojdenci: Greiki=Graiki=Dojdenci.A koga ne gree, Negre=Crnec.

58

Vo Egipet, iako Oziris bil fokusot na kultot, negoviot glaven protogonist bila Izida; vo Grcija, postoi malku somne` deka pozadi Demetra se nao|a Dionis. Osven toa, vo egipetskite misterii ne postoela edna, tuku vsu{nost dve èni. Izida imala postojan pri-dru`nik vo likot na svojata sestra/dvojnik Neftis, koja ne samo {to go barala Oziris i à-lela za nego, tuku bila i ven~ana za negoviot ubiec, Set. Na ovoj na~in, taa e precizna pa-ralela za dvozna~nosta na Prsefona, so nejzinata qubeznost i pekolni aspekti. Sepak, zgo-ra na se, golemite varijacii koi gi nao|ame vo ramkite na ovie egipetski i gr~ki mitolo{-ki ciklusi, pokaùvaat deka od nicnite razliki ne treba da izveduvame premnogu zaklu~o-ci, so ogled na golemiot broj detalni paraleli pome|u dvata misteriski kultovi.

Postojat i istraùvawa za ovaa tema izvedena vo 20-tiot vek, zapo~nuvaj}i so delata na Pol Fukar, ~ie detalno prou~uvawe na Elevisis i zna~itelnoto poznavawe na etipolo-gijata go uverila deka drevnata tradicija za egipetskoto poteklo bila nepobitna. Vo sekoj slu~aj, ne postoi somne` deka sredi{teto na Elevsinskite misterii bila potragata po bes-mrtnost, kako i paradoksalnoto veruvawe deka ova bi moèlo da bide ostvareno samo preku umirawe. Postoelo veruvawe deka preku iniciraweto vo misteriite lu|eto moèle da po-minat niz simboli~ka smrt i da bidat ′povtorno rodeni′ kako besmrtni; ovaa koncepcija bi-la aktuelna {irum drevniot Bliski istok, no najmo}na bila vo Egipet. Zatoa, kaj drevni pisateli postoel konsenzus deka Pitagora, Orfej, Sokrat, Platon i drugi zaintersirani za besmrtnosta na du{ata, se zdobile so takvo znaewe od Egipet.

Posvetuvaweto vnimanie na li~nata besmrtnost imala sredi{to mesto vo orfizm-ot, eden aspekt od gr~kata religija koj izgleda bil voveden vo Arhajskot period, stotina go-dini po zavr{uvaweto na Bronzenata epoha, za koja Crna Atena se interesira najmnogu. Se-pak, veruvam deka negovata bliskost so Dioniskite i Elevsinskite kultovi go opravduva ne-govoto prisustvo vo tretiot tom. Se ~ini deka imeto Orfej doa|a od egipetskiot oblik (>I)rp<t (Nasleden vladetel), koj vo gr~kiot jazik bil transkribiran kako Orpais.145 (>I)rp bila titulata koja mu bila davana na egipetskiot bog voobi~aeno poznat kako Geb: Geb bilo boèstvo na dobrata zemja- kako i na florata i faunata koja ja prekrivaat taa zemja- i na Podzemniot svet. Ova se vklopuva i so ulogata na Orfej kako harmonizator na prirodata, no i so neovata grià za vnatre{nosta na zemjata. Geb imal blizok odnos so Oziris, za kogo ponekoga{ se pretpostavuvalo deka e negov sin, i koj vo golema mera go zamenil Geb kako gospodar na Podzemniot svet. Izgleda deka Orfej i Dionis na mnogu na~ini se kopirale eden so drug,146 so so izvesno neprijatelstvo. Se ~ini deka egipetskoto op{testvo bilo pr-ili~no netrpelivo kon homoseksualnosta, i te{ko e da pronajdeme bilo kakva neposredna paralela za ovoj aspekt od karakterot na Orfej. Kako i da e, interesno e da zabeleìme de-ka, iako (>I)> ne e ènski oblik, toa bilo pi{uvano so pomo{ na jajce kako determinativ, {to izgleda bilo povrzano so kosmogenskoto jajce poloèno od Geb vo negovata forma kako guska, ~esto bez ènska intervencija. I tuka postoi vpe~atliva paralela so Grcija, bidej}i primalnoto jajce go prestavuvalo i po~etokot na orfi~kata kosmegonija.

I pokraj ogromnata drevnost na Geb, verojatno e deka orfi~kiot kult vo Grcija bil docna pojava. Na primer, ne postoi spomenuvawe za Orfej ili za negovata kosmogonija vo Teogonija na Hesiod, a vokalizacijata na (<I)rp< kako Orpais/Orfeus se ~ini deka e podocne-`na. Zatoa, izgleda deka e verojatno- kako {to pretpostavuvale mnogu drevni i sovremeni lu|e- deka iako Orfej moèbi e mo{ne dreven, orfizmot bil vostanoven vo 6-tiot vek, vo bliska povrzanost so pitagorejstvoto; i deka doveduvaweto vo vrska so (>I)rp<t bilo na novi-ot kult da mu se dari oreol na drevnosta. Me|utoa, nevozmo`no e da se donesuva odluka dali reformata zapo~nala vo Grcija ili vo Egejot. Orfi~kiot i pitagorejskiot naglasok vrz me-tempsihoza- preselbata na du{a- i vegerijanstvoto koe bilo prosledeno so nea, bile aktue-lni i pome|u egipetskite sve{tenici vo helenisti~ki i rimski vremiwa. Nevozmo`no e da kaème kolku drevni bile vakvite apstinencii, no so ogled na op{tiot konzervativizam na egipetskata religija, postoi golema {ansa deka bi moèle da datiraat u{te od Staroto kr-alstvo. Od druga strana, tie moèle da bidat promovirani od podocne`nite reformi.147

145 Na avtorot e 100% bez osnova, oti Orfej=or fej=pej: Orpais=or pais=pai{=pei{, da se ori i pee. 146 Koga nekoj e pian (Dionis=Piani{), toj e vistinski Orfej,oti toj samo se ori i pej: oro vodi i pee. 147 Avtorite gi odbegnuvaat tn.slovenski jazici. Bidej}i tn.Sloveni se najbrojni, vidliv e zagovorot.

59

Postojat povrzanosti i pome|u Orfej i Knigata na mrtvite. Vo novoto kralstvo i vo podocne`niot Egipet, taa sluèla kako vodi~ za du{ata niz opasnostite od Podzemniot svet i ponatamu kon besmrtnosta, i mo{ne ~esto bila pogrebuvana so mumificiranite tela. Vo Grcija i vo Italija, magiski formuli i himni, zapi{ani na zlaten list, bile postavuva-ni pokraj telata na posvetenicite na Orfej. Zna~i, vo ovaa povrzanost e intreresno da za-beleìme deka edna verzija od Knigata na mrtvite navistina se odnesuva na ′knigite na Geb i Oziris′.

Vo klasi~nata epoha, postoelo op{to veruvawe deka Orfej na izvesen na~in bil Tr-akiec, no deka svoite misterii gi nau~il vo Egipet. Bliskite vrski pome|u Pitagora i Egi-pet bile prifateni od site vo Antikata. Zatoa, beleìtite etimolo{ki i kultski sli~no-sti pome|u egipetskite formi, od edna strana, i orfi~ki i pitagorejski formi od druga strana, mo{ne lesno moème da gi objasnime spored Anti~kiot model. Sepak, jas }e dodadam deka bi bilo mo`no poklonicite na Arijskiot model da go priznaat egipetskoto poteklo na takvi ′docni ′ osobini, bez da mu na{tetat na svojot model vo celina. Vo sekoj slu~aj, veru-vam deka toa e bitno, bidej}i mo{ne malkumina go pravat toa.

Zaklu~okot od Re{avawe na zagatkata na Sfingata go povtoruva moeto op{to gle-di{te deka etimologiite i paralelite pome|u kultovite, koi go so~inuvaat ovoj tom, treba da bidat gledani vo kontekst. Napravenite sporedbi ne se pome|u gr~kata i, da kaème, al-gonkinskata ili tasmaniskata religija, razdvoeni so golemi prostranstva od prostor i vr-eme. Sporedbite se pome|u dva sistemi locirani na istiot kraj od Sredozemjeto vo tekot na istiot milenium. Osven toa, samite Grci od klasi~nata i od helenisti~kata epoha smetale deka nivnata religija pristignala od Egipet, a Heredot duri i specifi~no kaàl deka imi-wata na site bogovi bile- so eden ili dva isklu~oci- egipetski.148 Vo otsustvo na bilo kakvi verodostojni etimologii ili paraleli so kultovi od indoevropskata kultura, bi bilo razu-mno da pobarame egipetski etimologii ili paraleli. Materijalot vo tretiot tom, zaedno so delovite za Atena i Hermes od vtoriot tom, pokaùvaat deka postavuvaweto na gr~kata re-ligija na ista linija so egipetskata i hanaanskata, sozdava golemi razbirlivi predeli vo toa {to prethodno be{e celosna misterija. Sepak, u{te pova`no, toa pottiknuva mnogu interesni novi pra{awa i sozdava stotici hipotezi koi moàt da bidat podloèni na test. Kako {to kaàv na po~etokot od vkupniot voved vo ova delo, tokmu toa ja odvojuva plodnata radikalna inovacija od sterilniot amaterizam. Nau~nata cel na Re{avawe na zagatkata na Sfingata e ista kako i vo drugite dva toma: da im otvori novi oblasti za istraùvawe na èni i maì so daleku podobri kvalifikacii od moite. Politi~kata cel na Crna Atena, se razbira, e da ja namali evropskata kulturna arogancija.

POGLAVJE 1: ANTI^KIOT MODEL VO ANTIKATA Kako se slu~ilo Egip}ani da pristignat na Peloponez, i {to storile za da se na-

pravat sebesi kralevi vo toj del od Grcija,149 be{e zabeleàno od drugi pisateli, jas nema da dodadam ni{to, tuku }e prodolàm da spomemenuvam drugi mitovi koi nikoj dosega ne gi do-prel. (Herodot, Istorii, VI, 55)

Pogolemiot del od nas bil podu~uvan da go smeta Herodot za ′tatkoto na istorijata′, no duri i onie koi se sledbenici na Plutarh i go oslovuvaat kako ′tatkoto za lagite′, te{ko moè da dokaàt deka Herodot laèl za postoeweto na takvite hroniki. Negovata hronika ne bila nekakva nedoka`liva izjava za nekoi dale~ni lu|e, tuku hronika koja ~itatelite mo-èle lesno da ja proverat, dokolku ve}e ne znaele za nea. Izvesno vreme ostavaj}i go nastra-na problemot okolu toa {to navistina se slu~ilo nad eden milenium pred Herodot da gi na-pi{e svoite Istorii, negoviot iskaz cvrsto sugerira deka vo pettiot vek pred novata era postoelo op{to uveruvawe deka Grcija bila kolonizirana od Egipet na po~etokot od Heroj-

148 Bidej}i avtorite so tn.neslovenski jazici istoglasno ne moàt da gi objasnat navedenite imiwa, a toa go pravam istoglasno, {to vaì i za drugi tn.slovenski avtori,e egipetski=koptski=tn.slovenski. 149 Herodot=h erodot=e rodot, e=i, Irodot, nikoga{ nekoristel poim Grci, tuku Elada.A ovoj bil nov.

60

skata epoha. Vo ova poglavje, jas se nadevam deka }e pokaàm oti udostojuvawe i prezir od najgolemiot del od sovremenite klasicisti i istori~ari na drevnosta, bile konvencional-ni ne samo vo negovoto vreme, tuku i vo tekot na Arhajskata, Klasi~nata i podocne`nata Antika.150

Pelazgi Pred da zapo~neme da gi istraùvame gledi{tata na Grcite od Klasi~niot period

za ovie i za drugi hipoteti~ni invazii, bi bilo polezno da gi zememe predvid nivnite idei za najrano naselenie vo Grcija. Pri~iniata za ova e faktot deka toa e osnovata vrz koja tie go gledale dejstvuvaweto na bliskoisto~nite vlijanija. Tuka naiduvame na trnliviot pro-blem so najpro~uenoto domorodno naselenie, Pelazgoite ili Pelazgite, ime upotrebuvano razli~no od razli~nite gr~ki avtori. Spored Homer, postoele Pelazgi na dvete strani vo Trojanskata vojna. Nekoi od silte na Ahil, Heleni i Ahajci,151 navodno go imale naseleno ′Pelazgiskiot Argos′, koj o~igledno se najduval vo Tesalija. Borej}i se na strana na Troja, od druga strana, bile voinite na Hipotos Pelazgot, koj pristignal od Larisa. Mo`noto de-rivirawe na toponimot Laris(s)a proizleguva od egipetskiot toponim R-3ht, ′Vlez vo plod-nata zemja′, koj verojatno bil upotrebuvan za prestolninata na Hiksite, Avaris, vo bogatite po~vi na isto~nata delta od rekata Nil. Semanti~koto uskladuvawe pome|u Laris(s)a i R-3ht e izvonredno. Ponatamu, Homeroviot epitet za dva razli~ni Larisi bil eribõlax (so dla-boka po~va). Kako {to ukaàl Strabon geografot od prviot vek pr.n.e. i od prviot vek od novata era, site gr~ki Larisi bile na aluvijalni (nanosni) po~vi.

Dokolu kako rabotna hipoteza go zemete koloniziraweto na Hiksite, vpe~atlivo e da zabeleìme deka akropolot vo peloponeskiot Argos, gradot za koj se pretpostavuva deka bil osnovan od Danaos i so koj imal mnogu kultski povrzanosti, bil nare~en Larisa. Osven toa, Strabon smetal, vo drug del na svojata Geografija, deka argos na gr~ki zna~el ′ramna ze-mja′. Ova fino bi se vklopuvalo so etimologijata na Larisa od ′Vlez vo plodna zemja′, kako

150 Bidej}i, spored Herodot, vo Elada se naselile Egiptjani, a i za avtorot gr~koto (eladskoto) bilo egipetsko, vo Elada moralo da se govori egipetski jazik. Me|utoa, vo Elada nikoga{ ne se govorel dr-ug jazik osven pelazgiski, koj bil varvarski, a Makedoncite bile Pelazgi so varvarski jazik, koj bil i ostanal samo tn.slovenski jazik. Se istakna, od staroegipetskiot proizlegol koptskiot jazik, koj go razbirale avtorite so tn.slovenski jazici. Kon ova da se nadopolni, i {to Herodot pi{el, deka od pe-rsiskite prostori, Mala Azija i Balkanot severno od Dunav so Crno More bile naseluvani ìteli, a vakvi bile i Trakite, {to prodolìlo i po 6 vek n.e. Bidej}i vo Rusija, denes Ukraina i Rusija, se go-vori samo pelazgiski=varvarski=tn.slovenski jazik, Belcite govorele samo pelazgiski=tn.slovenski. Vakov bil sanskritski jazik na Vedite. Za niv pi{el i indiskiot avtor Bal Gangadhar Tilak (1856- 1920), ″Arti~kata pradomovina na Vedite″. Tilak posle sestranite izu~uvawe na vedskite tekstovi i prvite arheolo{ki rezultati objavil senzacionalna teorija za arti~kata prapostojbina na arievska-ta civilizacija, spored koja postanokot na arievskata, vedska tradicija i kultura i prapostojbina na Indoevropjanite se najduva vo najsevernite (hiperborealni), arti~ki oblasti na Evroazija. Ova govo-ri, od prostorite na ìvotnite na Belcite so gusti vlakna. Bidej}i na indiskite prostori nemalo uslovi za zemjodelski kulturi na Belci, Vedite poteknale od zapad, od kade bile zemjodelskite kul-turi, od isto~noto Sredozemje. Isto taka, vo dene{na Rusija, severno od Dunav so Crno More, Balkan-ot...i na Kamenot na Rozeta vo Egipet bile pronajdeni znaci so isto zna~ewe. Bidej}i na navedenite prostori tie znaci istoglasno se odgonetnuvaat so makedonski jazik, Belcite govorele tn.slovenski j. 151 Bidej}i ne e istoglasno, e proizvolno. Da ne se izumi deka Halkidi~kiot Poluostrov bil najbiten vo starata era mnogu pred Filip Makedonski, {to prodolìlo i vo novata era kako nasledstvo od sta-rata era na Aleksandar Makedonski so makedonskoto hristijanstvo i negovata Sveta Gora. Samo da se potsetime deka Frankite Peloponez go narekle Morea na nivniot tn.slovenski jazik, a koj vsu{nost bil vo more. Se naveduva i vrskata na Halkidiki so drugite pomorski prostori, {to vaì za Euboja= Evboja (Evbeja), (=e u=v boj), od kade se trgnalo za vo boj protiv Pizistratova Troja. Homer pod Aga-memnonovoto vodstvo pi{i Ahajci. Za poimov stoi: ″Akhaiwashi″=″Akhaivoi″=a k (kako=ko) hai=haj ili samo aj (ajde) voi (voj)=ko ajde (vo) voj (boj), {to bilo samo zanimawe vojnik, Agamemnovi vojnici. Ova moè da se potvrdi so poimot hajduk=haiduk=hai duk=dik, na brzja~ki ajduk=aj duk: duk (Dukas) i dik (Dikas). Isto taka, Hajroneja=haj rone: so bitkata se rone, itn. Za dokaz: hajvar=ajvar=aj var=vari. So Halkidiki bila vrskata so poimot Grei (=Greika=grei ka, grei=grej=dojdi). Za Italija bil poblizok Greika vo Epir, a ne tn.stara Grcija. Se veli Pirjahme, osnova Pir, Pelagonija, a do denes e vo upo-treba pir=pirej. Djurant veli, Andrijan ″dobil nadimok Grekul″. Ova objasnuva, mitologijata bile doterana za tn.stara Grcija. Nejzini pomorski prostori stanale makedonskite. Zna~i, ni{to eladsko.

61

ime za prestolninata na Hiksite. Me|utoa, argos ozna~uval i ′brzina′ i ′ku~e′ ili ′volk′, pri {to i obete na{le svoj odraz vo mitologijata i ikonogradijata na peloponeskiot grad. Jadr-enoto zna~ewena zborot bilo ′brilijant′ ili ′srebro′. Ova dobro se usoglasuva so >Inb hd, ′Srebren yid′, naj~esto upotrebuvano ime za Memfis, prestolninata na Dolen Egipet. Ovie trojni povrzanosti pome|u Pelazgi, Larisa i Argos, se zasileni so postoeweto na pelazgi-ski Argos vo regionot Larisa evidentirana vo Tesalija.152

Homer go narekuval veli~estvenoto i drevno proro~i{te na Zevs vo Dodona kako ′pelazgisko′, epitet koj go upotrebuvale i podocne`nite pisateli. Pelazgi se pojavuvaat i na drugi mesta vo negovoto nabrojuvawe na lu|e od Krit, vo koi bile vklu~eni i Ahajci, Eteokritjani, Kidonijci i Dorci. Hesiod- ili eventualno Kekrops od Milet- izjavil deka ′tri helenski plemiwa se naselile na Krit, Pelazgoj, Ahajci i Dorci′. Mnogu podocna, Dio-dor Sikelinski tvrdel deka Pelazgi se naselile na Krit po Eteokritjanite, no pred Dorci-te. (Eteokritjani=ete o Krit..., i=e, krit=krito=skrito od morskite povr{ini, R.I.)

Duri i dokolku prethodniot citat ne datira od vremeto na Hesiod koj, spored Anti-~kiot model, ìveel vo 10 vek pr.n.e., toj dobro se poklopuva so nabrojuvaweto na Homer. Kaj Homer, Pelazgite se odvoeni od Eteo ili ′vistinskire′ Kritjani, za koi se pretposta-vuva deka bile ne-heleni, moèbi anadolski narod, no daleku poverojatno e deka bile lu|e koi govorele na semitski jazik.153 Osven toa, Homer ne spomenal Danajci ili Argivjani na Krit. Ovie fakti, zaedno so op{tata konotacija ′domorodni′ povrzana so imeto, se pri~ina za verodostojniot predolg deka Pelazgite bile najranite ìteli na ostrovot koi govorele na hlenski ili gr~ki.154 Zna~i, se ~ini deka redosledot na Hesiod e hronolo{ki: Pelazgite pristignale na ostrovot pred ahajskata invazija vo 14 vek pr.n.e. i pred invazijata na Dor-cite od 12 vek pr.n.e. Poradi toa, tie i vo dvete nabrojuvawa izgleda deka se ekvivalent na Danajcite.155

Ponatamo{na indikacija deka kritskite Pelazgi bile Heleni doa|a od vrskata, pr-edloèna od nekolku nau~nici, pome|u Pelazgite i Filistejcite koi se naselile vo Pale-stina vo 12 vek pred novata era. Spored edna prilo~no golema bibliska tradicija, se pret-postavuvalo deka Filistejcite pristignale na Krit. Ravenkata pome|u *Pelazg i *Pelest voobi~aeno be{e objasnuvano so postulirawe na edna originalna ′prehelenska′ eksplozivna soglaska, koja bila slu{ana kako ′g′ od Grcite, i kako ′t′ kaj lu|eto koi govorele na egipe-tski i semitski jazici. Osven moite somneì za postoewe na Predhelenite, mo{ne te{ko e da se konstruira soglaska nekade pome|u ′g′ i ′t′.156

Me|utoa, postoi drug na~in spored koj moème da gi povrzeme dvete. Vo 1951 godina, @an Berar gi zasili povrzanostite so privlekuvawe vnimanie kon varijantata Pelazgokon/ Pelastikon, pronajdeni vo golemiot re~nik na Hesikij od pettiot vek od novata era i vo sholiumot ili komentarite na Ilijadata, kniga XVI, stih 233. Dokolku, kako {to smetam na drugi mesta, gr~kiot alfabet bil vo upotreba od 15 vek pr.n.e., takva gre{ka moè da gi ob-jasni ne samo ovie tekstualni varijanti, tuku i samoto ime Pelazgoj.157 Ova bi moèlo da bi- 152 Samo istoglano objasnuvawe, nikako so mno{tva ozna~uvawa. Tokmu zatoa Larisa=l arisa=a risa. 153 Heleni proizleguvalo od Helios. Toj bil nov poim. Isto taka, toj ozna~uval i pove}ebo`ci. Koine stanal helenski jazik.Koga Evreite vo Aleksandrija go prezele koine,stanale Heleni: Crnci=Semiti 154 Avtorot ne naveduva deka Platon govorel samo pelazgiski, koj bil varvarski. Zna~i, bez helenski. 155 Avtorot kaà ″vremeto na Hesiod koj, spored Anti~kiot model, ìveel vo 10 vek pr.n.e.″. Spored drugi, Hesiod, na krajot na 8 do po~etokot na 7 vek p.n., pi{el za bogovite. Bidej}i se govori za Heleni, Ahajci..., toga{ Hesiod bil od vremeto na Pizistrat, kako {to bilo so ″slepiot″ tn.Homer. 156 Pelest=Belest; Pelast=Belast; bez t Pelas=Belas; Belask=Belazk=Belazg, v=h=g=k, samo govori. 157 Sé bilo samo od 6 vek p.n.e., so i po Peistratos, tn.Pizistrat. Za Blajken i drugi, kolku {to e po-znato (Balkancite, R.I.) go prevzele alfabetot od Fenikijcite okolu na po~etokot na 9 vek p.n.e. Od ovoj praalfabet postanale razli~ni alfabeti, koi moàt da se podelat vo ~etiri glavni grupi na-re~eni spored boite (zeleni, temno-sini, svetlo-sini i crveni). Na krajot vo 5 vek p.n.e. od tn. temno-sini alfabet, na koj se pi{elo vo Milet (jonski alfabet), se istisnale drugite i toj postanal za-edni~ko pismo. ″So toa ne doprinelo samo stopanstvoto, tuku vo prv red vo arhai~no vreme neosporno kulturnata prednost na Milet kako sredi{en grad na maloazijskite Jonci (vo Atina, vo koja dotoga{ se pi{elo svetlo-sino, go prevzele temno-sinoto 403.g.p.n.e.). Dene{niot latinski alfabet se razvil od crveniot upotrebuvan na Halkidiki na ostrovot Evbeja i od tamu kolonistite go prenele vo Kume,

62

de proizlezeno od *Pelast, vokalizacijata rekonstruirana za hanaanskata forma. (Razvojot na imeto Hebridi, od pogre{noto ~itawe na originalnoto Hebjudi, ni nudi edna pogodna analogija). Iako prirodata na filistejskiot jazik ili jazici e se u{te mo{ne neizvesna, najverojatnite kandidati se zapadno-anadolskite jazici kako lidijskiot ili gr~kiot. Spo-red mene, daleku poverojatno e deka stanuva zbor za gr~kiot jazik. Zna~i, dokolku tuka po-stoi nekavo ravenstvo pome|u Pelazgi i Filistejci, {to e vozmo`no, i dokolku Filistej-cite govorele na gr~ki jazik, {to e verojatno, toa u{te pove}e bi ja zgolemilao verojatno-sta deka kritskite Pelazgi govorele na helenski jazik.158

Kako i Homer, izgleda deka i Hesiod gi gledal Pelazgite vo Ftija vo Tesalija. Toj gi gledal i vo Arkadija, kade eponimot Pelazgos bil opi{uvan kako avtohton. Akusilaj,vo {estiot ili pettiot vek pr.n.e., cela Grcija ju`no od Tesalija ja narekuval ′Pelazgija′. Eshil vo pettiot vek pr.n.e. go pro{iril poimot i vo nego ja vklu~il i severna Grcija. He-rodot, vo me|uvreme, napi{al nekolku interesni, no mo{ne konfuzni pasusi za Pelazgite. Spored nego, iako ìveele {irum Grcija, tie bile predci samo na Joncite, no ne i na Dor-cite, koi bile ′Heleni′.159 Toj smetal deka jazikot na Pelazgite ne bil gr~ki, zasnovaj}igo svojot argument na nabquduvaweto deka vo dva grada vo Helespont, za koi postoela pretpo-stavka deka im pripa|ala na Pelazgi, jazikot bil tu|inski. Zatoa, lu|eto kako Atincite, za koi se pretpstavuvalo deka bile Pelazgi pred da stanat Heleni, trebalo da go promenat sv-ojot jazik.160

Osven Atina, mestata koi Herodot gi povrzuval so Pelazgite bileDodona, bregot na Peloponez i Lemnos, Samotraki i severoisto~niot Egej kako celina.Argumentot na Herod-ot izgleda deka e podràn od sovremenoto otkritie na edna stela na Lemnos, na jazik koj na-likuval na etrurskiot, a postojat sekakvi pri~ini za da pretpostavime deka i gradovite koi Herodot gi lociral na Helespontot govorele anadolski jazici.

Vo osnova, prikaùvaweto na Pelazgite od strana na Herodot nalikuva na prikazot ponuden na Tukidid edna generacija podocna. Spored dvajcata, Pelazgite go formirale gla-vniot del, no ne i celinata, na ranoto naselenie vo Grcija i na Egejot, a najgolemiot del od niv bile postepeno asimilirani od Helenite.161 Herodot velel deka ovaa transformacija se slu~ila posle invazijata na Danaos, koja ja lociral vo sredinata od vtoriot milenium pr.n. e., i opi{al kako egipetskite Danaidi gi u~ele Pelazgite- ne Helenite- da gi po~ituvaat bogovite. Diodor velel deka Kadmos gi u~el Pelazgite da gi upotrebuvaat fenikijskite bu-kvi. Osven toa, tradicijata spored koja Kekrops, osnova~ot na Atina, bil Egip}anin, vero-jatno bila aktuelna i vo denovite na Herodot. Zna~i, i pokraj tvrdewata na Herodot deka Atincite- za razlika od Argijanite i Tebancite- bile avtohtoni- odnosno, domorodni- nie naiduvame na eden interesen pasus:

Koga ova {to sega se narekuva Grcija (Helas) bilo okupirano od Pelazgite, Atinci-te, pelazgiski narod, bile narekuvani Kranaoj.Vo vladeeweto na Kekrops tie se steknale so imeto Kekropidaj.Pri naseluvaweto na Erehetej tie go izmenile svoeto ime vo Atinci.162

najseverna kolonija vo Italija. Od tamu najverojatno preku Etrurcite stignalo do Rim. Od druga strana, na istok se razvilo preodno vizantisko pismo. Kirilskoto pismo nastanalo na krajot od 9 vek. Taka, Plinij govori za pasivnata soglasnost na lu|eto bila prvata pri~ina za upotreba na jonskata pismenost″. Od dvata navedeni primeri se potvrduva, Halkidiki bil àri{te na ìvot. A ova na Pi-zistrat i negoviot redakciski odbor ne im pre~elo bitnite makedonski prostori da gi pomestat na ju-got. Ova se potvrduva so toa {to Atina nikoga{ nemala va`nost, taa bila osnovana vo 8 vek p.n.e. Ka-ko {to taa vo starata era ne bila va`na, taa za vreme na Isto~noto Romejsko Carstvo bila vtorora-zreden grad. Do 1767 godina bila pod varo{ Ohrid, a vo 1836 godina pod Bitola. Samo selo, bez crkva... 158 Na Balkanot i Mala Azija se govorel pelazgiski jazik, na kogo govorel Platon, {to go naveduva i Herodot. Sledi, nikoga{ nemalo helenski jazik. Helenski pove}eboèn i evrejski jazik stanal koine. Bidej}i Palestina bila zemja na Palesti=Pelesti,Pelazgi,ednobo`cite=Evreite bile samo Pelazgi. 159 Se potvrduva, poimot Heleni bil vnesen za vreme Pizistrat, i toj ne bil masovno ra{iren. Sledi, toj poim da se upotrebuval i za jazik, vsu{nost, maj~in jazik, za govor, koj bil upotreban kaj tn.Heleni. 160 Navedenoto e bez osnova, toga{ nemalo narodi, nikako Heleni, potvrdeno so od Pelazgi vo Heleni. Ova se potvrduva i so navodot,tie ne go promenale svojot jazik, nitu govorot, sé bilo jazik na Belcite. 161 Vidliva igra e so poimot Heleni. Za Panhelenizmot se borele Makedoncite, a i tie bile Pelazgi. 162 Nikade ne stoi, do{ol nov narod, koj se vikal Heleni, i toj kako pomo}en=pobroen, sé asimiliral...

63

Idejata deka Pelazgite bile domorodnoto naselenie, koi osvojuva~kite Egip}ani go pretvorile vo ne{to pove}e nalik na Grci, se pojavuva pojasno vo dramata na Eshil i na Ev-ripid,napi{ana pribli`no vo vremeto na Istorijata od Herodot.Spored niv,Pelazgite bi-le domorodci,koi se sretnale i na nekakov na~in bile sovladani od Danaos vo Argolida:163

Danaos, tatko na pedeset }erki, pri doa|aweto vo Argos go postavil svoeto prestoju-vali{e vo gradot Inahtos, i {irum Grcija (Helas) go nametna zakonot deka site lu|e dosega narekuvani Pelazgi treba da bidat imenuvani Danajci.164

Spored Eshil, Pelazgite bile jasno poistoveteni so podocne`nite Heleni, i toj anahrono gi opi{uva obi~aite na Pelazgite kako helenski.165

Strabon, vo prviot vek pr.n.e, i vo prviot vek od novata era, kompiliral mnogu od izvorite za Pelazgite, dodavaj}i detalna prikazna za migiraweto na Pelazgite od Bojotija kon Atika. Pavsanija, vo 2 vek od novata era, zboruva za Pelazgi vo Atina, Korint, Argos, Lakonija i Mesenija,iako za onie od Mesenija pretpostavuval deka pristignale od Tesalija. Me|utoa, toj ja naglasil povrzanosta pome|u niv i Arkadijcite. Se smetalo deka Pelazgos bil predok na Arkadcite, a Pavsanij go citiral poetot Asij od Samos od 6 vek pred novata era: ′A crna zemja go sozdade Pelagos, ramen na bogovite′.166

Dali nekakov smisol moè da bide izveden od ovie raznovidni referenci ? Nivnoto me|usebno pomiruvawe ne prestavuvalo nevolja samo za drevni pisateli kako Herodot i Strabon. Istata pote{kotija gi ma~ela i nekoi sovremeni nau~nici. ′Nivnoto ime vero-jatno bilo nacionalno: vo najmala mera, gr~kite objasnuvawa za nego se apsurd′, sro~il u~e-niot ~ovek Nijbur vo 19 vek, osnova~ot na sovremenata istorija na drevnite vremiwa. Eden vek podocna, Eduard Mejer, koj dominiral so anti~kata istoriografija pri preminuvaweto od 19 vek, bil podednakvoo~aen. Drugi istori~ari od 20 vek bile nakloneti da go zane-maruvaat pra{aweto i da odat ponatamu od kaùvaweto deka Pelazgite bile zna~aen eleme-nt vo ranoto naselenie vo Grcija.

Sekako deka e te{ko da se vklopime vo Arijskiot model za helenskoto osvojuvawe od severot. Nekoi pisateli, kako pionirot na Arijskiot model od 19 vek, Ernst Kurtius, gi gledale kako ′poluarijski′ lu|e pot~ineti od edno malcinstvo superiorni arijski Heleni.167 Ova prili~no dobro se vklopuva so izve{taite na Herodot za Pelazgi vo severoisto~niot Egej, kade se govorelo na anadolski jazici.168 Me|utoa, takva hipoteza go ote`nuva objasnu-vaweto zo{to, dokolku se}avaweto za Pelazgite bilo tolku dobro, ne postoel spomen za ni-vnoto osvojuvawe od strana na Helenite. Duri i Tukidid smetal deka Pelazgite i drugi bi-le ′helenizirani′ po pat na ′me|usebni vrski′ so ′sinovite na Helen′, koi poteknuvale od Ftiotis vo blizina na Tesalija.169

Eden od na~inite za zaobikoluvawe na ovoj problem e taktikata sprovedena od Vi-lijam Rixvej- koj dominiral so klasi~nata arheologija pri preminot vo 20 vek- i od nau~ni-cite od 20 vek, Ernst Grumah i Sinkler Hud. Tie tvrdele deka helenskoto osvojuvawe bilo zabeleàno vo tradicijata kako ′Vra}awe na Herakilidite′ i ′Dorska invazija′, koi navi-stina bile plemenski dvièwa od sever kon jug vo 12 vek pred novata era. Takvata {ema do-bro se usoglasuva so Heredot i negovoto povrzuvawe na Dorcite so Helenite i na Joncite so Pelazgite.170 Postoi male~ok problem vo pomiruvaweto pome|u raskaùvaweto helenizi-rawe na ′pelazgiskite′ Atinci i silnata tradicija deka Atina nikoga{ ne bila osvoena od Dorcite. No, ovaa pote{kotija blednee i stanuva nebitna vo sporedba so ′faktot′, prifaten od najgolemiot del od istori~arite pd 19 vek i od re~isi site nivni kolegi od 20 vek, deka

163 Se potvrduva, sé {to bilo pi{ano za Helenite, bilo samo od vremeto na Pizistrat,samo 6 vek p.n.e. Sledi Makedoncite da se borat za Panhelenskata ideja, a da gi proteraat Persijcite so svojata vera... 164 A i ponatamu gi nema Helenite. Takvi nikoga{ ne postoele. Ne Grcija, tuku Elada, latinski Helas. 165 I SÑ E JASNO, OD PIZISTRATOVCITE PELAZGITE BILE PREIMENUVANI HELENI. 166 VO ELADA SEKOGA[ I DO SO 19 VEK NOVATA ERA SE GOVOREL PELAZGISKI JAZIK. 167 Pelazgite vo 6 vek p.n.e. bile preimenuvani vo Heleni,a Evropjanite gi proglasile ″poluarijski″... 168 Spored Herodot,Brigite od Evropa gi sozdale Anadolija i Ermenija. Pa Anadolcite bile Pelazgi. 169 Zna~i, bila vnesena mitologija i so mitolo{ko semejstvo se sozdavaat Heleni, ~ij jazik ponatamu ostanal istiot, vo slu~ajov ist pelazgiski=varvarski,na kogo govorel Platon i Aristotel so Filip... 170 Pa bidej}i za avtorite Dorcite bile od pelazgiska Tesalija, a Joncite Pelazgi, site bile Pelazgi.

64

pred-dorskite sozdava~i na mikenskata civlizacija govorele gr~ki jazik.171 Zna~i, edinstve-niot na~in spored koj ′Dorskata invazija′ moè da bide pricvrstena kon ′Arijskoto osvoju-vawe′, e da kaème deka taa bila posledniot od nizata branovi na migracii. Sepak, ova ne nudi novi soznanija vo sogleduvaweto na prvoto pristignuvawe vo Grcija na lu|eto koi go-vorele ili na protogr~ki jazik.

Kako {to moè da bide videno od gorenavedenite referati od gr~ki avtori, i Anti-~kiot model se soo~uva so pote{kotii pri pra{aweto za Pelazgite. Za nekoj sovremen po-bornik na Revidiraniot anti~ki model, najdobroto re{enie e da se sledi glavnata struja vo istoriografijata od 19 vek- nau~nicite kako Grout i Vilamovic-Melendorf- i da kaème deka Pelazgi bilo op{to ime dadeno na domorodni ìteli. Sepak, jas bi tvrdel deka toa e imeto upotrebuvano za domorodnite lu|e koi govorele na indoevropski jazik, kolonizirani i do izvesen obem kulturno asimlirani od egipetsko-fenikijskite invazii. Ova dobro bi se usoglasilo so gorenavedenite opisi ponudeni od Eshil i od Evripid. Zna~i, naredbata na Danaos, odnosno naredbata Pelazgite da stanat Danajci, bi prestavuvalo nivno usvojuvawe na bliskoisto~nata civilizacija. Idejata za asimilacija bi se vklopila i so procesot vo koj Atincite, verojatno so posredstvo na Kerkops i Erehtej, se pretvorile od Pelazgi vo Jonci.172

Zatoa, pri raboteweto vo ramkite na Anti~kiot model, nie ne naiduvame na proble-mot so koj se soo~uvaat sledbenicite na Arijskiot model, vo momentite koga osoznavame de-ka pisatelite od Klasi~nata epoha istovremeno gi gledaa Pelazgite kako originalnite ′va-rvarski′ ìteli na Grcija i na izvesen na~in kako Heleni. Isto taka e vpe~atlivo deka vo podocne`nite vremiwa postoela tendencija Pelazgite da bidat povrzuvani so dale~ni me-sta kako Arkadija, Epir i rabot na Tesalija. Vo ovoj slu~aj, niv bi moèle da gi gledame ka-ko delumno neasimilirani ′Protogrci′. (Edna analogija za ova bi bila nejasna razlika po-me|u Vietnamcite od deltata na Crvenata Reka, i pripadnicite na grupata Muong od plani-nite na jugot, ~ij jazik i kultura se kako jazikot i kulturata na Vietnamcite, no so daleku pomalku kulturno pozajmuvawe od Kina prisutno kaj Vietnamcite. Sepak, ne postojat doka-zi za podrùvawe na vakvoto razmisluvawe). Nie znaeme i deka Arkadcite, barem do krajot na mikenskata epoha, govorele na gr~ki jazik. Zgora na toa, se ~ini deka Arkadija bila oso-beno polna so egipetsko i semitsko vlijanie. Ova bi moèlo da bide objasneto so postuli-rawe na edno bavno, no celosno asimilirawe vo Arkadija.173 Zna~i, isto kako {to vel{kiot jazik, koj i se protivel na rimskata vlast, za~uval mnogu zborovi pozajmeni od latinskiot jazik i rimsko hristijanstvo. Arkadijcite so~uvale tradicii od povisoka kultura na koja prethodno i se sprotistavuvale. Me|utoa,protiv ova tvrdewe, nie bi moèle da ukaùvame i deka tie bile narekuvani ′Pelazgi′ ednostaven poradi svojot podocneèn tradicinalizam.174

Arkadijcite ne bile edinstveni Grci koi za~uvale elementi od mikenskata kultura vo @eleznata epoha. Istoto moè da bide kaàno za Joncite i za Eolcite. Golemiot isklu-~ok bile Dorcite; ova go sozdava problemot za prirodata na dorskata kultura ili za kultu-rata od severna i severnozapadna Grcija, regioni od koi, spored verodostojni pretpostavki, pristignale Dorcite. Postoi malo somnevawe za prisustvoto na egipetski i semitski re-ligiozni vlijanija {irum severna Grcija i Trakija. Postojat i specifi~ni vrski pome|u najva`niot i verojatno najstariot proro~ki centar vo regionot, ′pelazgiskata′ Dodona, egi-petsko-libiskoto proro~i{te na Amon vo oazata Siva i golemoto proro~i{te na Amon vo Teba, {to }e bide predmet na diskusija vo tretiot tom.

Osven toa, predvodnicite na Dorcite tvrdele deka se ′Heraklidi′, odnosno nasled-nici na danajsko-egipetskite kolonizatori, zamenuvaj}i gi podocne`nite tantalski ili pe-lopidski dinastii koi izgleda pristignale od Anadolija vo 14 vek pred novata era. O~igle-dno e deka dorski kralevi prodolìle da bidat gordi na svoite egipetsko-hiksovski predci dlaboko vo Helenisti~kite vremiwa. Sepak, vo severozapadna Grcija ne se pronajdeni mike-nski palati, i bi bilo verodostojno da pretpostavime deka regionot, vo osnova, bil daleku

171 Belcite (Pelazgite) govorele samo jazik na Belci,tn.slovenski,a koine (tn.gr~ki) bil Ptolomejov. 172 PELAZGITE SE PRETVORILE VO JONCI I PELAZGITE SE PREIMENUVANI HELENI. 173 Arkadcite bile Belci, {to opstoilo i denes: ni{to semitsko=crne~ko. Koine bil Aleksandriski. 174 Evropjanite do 15 vek bile divjaci...Tokmu zatoa tie vo 19 i 20 vek sozdale zlostorni~ka istorija...

65

pomalku podloèn na bliskoisto~ni vlijanija otkolku ostatokot od Grcija. Kako dopolnu-vawe, dorskoto ′Vra}awe na Heraklidite′, iako vo isto vreme poseduvalo pretenzii za dana-jska legitmnost, moèbi imalo i revolucinerni op{testveni i nacionalni aspekti. Neko-lku arheolozi ukaàle na prerodbata na pred-mikenskata, srednoheladska kultura posle uni{tuvaweto na mikenskite palati. Zatoa, postoi verojatnosta deka Mikenskata epoha za-vr{ila so invazii od neasimilirani Dorci kombinirani- barem vo nekoi regioni- so podr-{ka od samo delumno asimilirani selani koi ìveele vo ramkite na stopanstvata od pa-latite.

Se na se, referencite za Pelazgite vo kontinentalniot del od Grcija prili~no do-bro se uskladuvaat vo Anti~kiot model. Spored modelot, ′Pelazgi′ ednostavno bilo ime da-deno na neasimilirani domorodci Grci. Takva ramka ne e nekompatibilna so ranite, no he-lenski Pelazgi na Krit. Od druga strana, golemata te{kotija za Revidiraniot anti~ki mo-del doa|a od eksplicitniot iskaz na Herodot deka Pelazgite ne govorele gr~ki jazik. Iz-gleda deka Herodot celosno go vtemelil ova tvrdewe vrz dokazi os severnoisto~niot Egej, i se ~ini deka bi bilo verodostojno da predloìme deka vo ovoj slu~aj zborot ′Pelazgi′ bil upotrebuvan vo svojot po{irok smisol kako ′domorodci′. Izgleda deka toa bil obid za obe-dinuvawe na ovie sosema razli~ni lu|e, koi predizvikale tolku golema konfuzija kaj anti-~ki i sovremeni pisateli.175

Jonci Joncite bile edno od dvete golemi plemiwa vo Grcija, a drugo pleme bile Dorcite.

Vo Klasi~nata epoha, Joncite ìveele vo eden pojas na centralniot Egej, od Atika do ′Joni-ja′ na anadolskiot breg. Tie imale silni tradicii- tradicija deka go kolonizirale istokot po pristignuvaweto na Dorcite, kako i deka pred invaziite ìveele na po{irok prostor vo Grcija. Herodot, re~isi sigirno sledej}i edna postara tradicija, gi povrzal Pelazgite so Joncite:

Joncite...spored tvrdeweto na Grcite, se dodeka ìveele vo toa {to sega e poznata kako Ahaja176 vo Peloponez, pred pristignuvaweto na Danaos i Ksoutos, bile narekuvani Pelazgi na bregot...I Ostrovjanite...se Pelazgi: tie podocna bile poznati kako Jonci, po-radi istata pri~ina kako i onie koi gi naselile dvanaesette gradovi osnovani od Atina.

Joncite od Atika i od Jonija na anadolskiot breg, stavale golem naglasok vrz svoeto drevno domorodno poteklo. Nikoj ne porekuva deka I(a)õn, pronajdeno vo Linearnoto B kako ia-wo-ne,e isto kako zapadnosemitskoto Yãwãn,asirskoto Yawani ili Yamani,persiskoto Yauna i egipetskoto domotsko Wynn.177 Site tie zna~at ′Grk′. Me|utoa, site avtoriteti pretposta-vuvaat deka imeto Jon e gr~ko, i pokraj faktot deka mu nedostasuva indoevropska etimolo-gija. Najverodostojnoto poteklo za ovaa grupa zborovi i za imiwata na domorodnite Aoni i Hijanti, na koi nai{le legendarnite egipetski-fenikijski osvojuva~i na Bojotija, izgleda deka bilo egipetskoto ′>Iwn(ty(w))′ (strelci, varvari). Ovoj zbor ne samo {to e dobro osvedo-~en nad iljada godini pred drugitem tuku poseduva i edna o~igledna etimologija od ′iwnt′ (lak) i od ′iwn′ (stolb ili steblo od drvo).

Faktot deka vo nekoi egipetski tekstovi postoi tendencija imeto da bide prime-neto na drugi afrikanski narodi i da ne bide koristeno za Grcite, za koi imale drugi imi-wa, ne e pri~ina za seriozno naru{uvawe na derivacijata. Nepravilnata upotreba na angli-skoto ime ′Indijanec′, koristen za celosno razli~ni narodi, pokaùva kolku lesno moè da se pomestuvaat zna~ewata na izrazite za ′domorodci′ ili ′varvari′.Vo ovoj slu~aj, nie zna-eme deka lu|eto koi govorele na zapadnosemitski jazik upotrebuvale voo~liv sli~en, speci-fi~en izraz za Grcite, barem pri preminot vo prviot milenium pr.n.e.178 Kako {to spome-nav vo vovedot, egipetskoto boèstvo na pustiwata i na seta divina nadvor od dolinata na

175 Rasa=narod. Herodot govori za jazici=govori. Vo Elada koine ne bil razbirliv sé do so vo 19 vek. 176 AHAJA SO SVOITE AHAJCI BILE SOSEMA NOVO, SAMO OD PIZISTRAT, od 6 vek p.n.e. 177 Zna~i,navedenoto od avtorot go potvrduva najbitnoto,jazikot bil na Belci, tn.slovenski, kade imi-wata se pravele so v-n-t, na po~etok,na sredina i krajot: va sila(Vasile),sila va(Silva),~ovek (~oek)... 178 Anti~kata istorija poznavala varvari i ov~ari, sto~arstvoto sto~ari i ov~ari. Kako sto~ari (go-vedari i sviwari) bile Makedoncite, a vakov be{e Filip Makedonski...Helenite vo Jonija bila Var-vari.Pelazgiskiot jazik na Platon bil varvarski.A vakov govorele Peloponezcite i vo 18,19 i 20 vek.

66

Nil bil St, transkribiran na gr~ki jazik kako Set i kako Sutek na akadski jazik. Vo tret-iot tom }e dokaùvam deka Set bil ekvivalent na Posejdon, pa zatoa e vpe~atlivo da zabe-leìme deka spored {iroko rasprostranetoto mislewe vo Grcija od pettiot vek, tatkoto na Jon- legendarniot eponim spored koj bile imenuvani lu|eto- bil eden predizvikuva~ na ne-redi nare~en Ksoutos, ime koe uspe{no bi moèlo da go derivira od St. Semanti~kata povrzanost pome|u dvete imiwa e zasilen so faktot deka Posejdon bil bogot-za{titnik na Joncite.179

Na ovoj na~in, Revidiraniot anti~ki model moè da ponudi verodostojni etimolo-gii za imiwata Ksoutos i Jon, kako i objasnuvawa za bliskite povrzanosti pome|u Pelazgi-te i Joncite, voo~eni od drevnite pisateli. Na osnova, toa moè da zapo~ne da sozdava ne-kakov smisol od podatocite koi prodolìle da prestavuvaat beznade`na zbrka za mnogute briljantni u~eni lu|e, koi se obiduvale da gi sfatat vo ramite na Ariskiot model.180

Kolonizacija Koga gi razgleduvame gr~kite tradicii za kolonizacijata, mislam deka e polezno da

gi stavime vo tri kategorii. Prvo, tuka se neodredenite i bledite, da ne kaème nekoheren-tni, tradicii koi se odnesuvaat na takvi legendarni likovi kako kralot Inahos vo Argos, i Amfion i Zetos vo Teba. Vtoro, postojat tradicii za Kekrops vo Atika ili za Radanantis na Krit i vo Jonija, koi bile predmet na debata vo Antikata. Treto, postoele prikaznite za Kadmos, Danaos i Pelops, koi bile op{to prifateni. Kako {to spomenav pogore, jas veru-vam deka poradi kulturnata gordost, Grcite bile nakloneti da go potcenuvaat obemot na bliskoisto~noto vlijanie i kolonizacijata. Osven toa, jas sum siguren deka site legendi sodràt interesni jadra od istoriska vistina, kako i deka hierarhijata na nejasnotijata mo-è da bide objasneta spored odminuvaweto na godinite: kolku poneodamne{na e kolonizaci-

179 Pak, Posejdon bil samo pelazgiski bog, a Pelazgite govorele pelazgiski=varvarski=tn.slovenski. 180 Belcite bile samo eden narod, so eden jazik, a so mno{tva govori. Pa vakvi bile i avtorovite Grci. Ovde bi trebalo da se navedi za posmatrawata na Strabo. Tie vo negovata geografija bile napi{ani na jazikot koine. 1) Moeto soop{tuvawe zavr{uva na zapad i na sever, so plemiwata od Epir i od Ili-rija i na istokot so onie na Makedonija do Vizant. Po Epircite i Ilirite, potoa, doa|aat slednite pripadnicite na Elinite: Akarnanite, Eotolcite i Ozolianite Lokrani; sledele Fokianite i Boe-otijcite; nasproti niv na rakavot na moreto, e Peloponez. 2) Vo Elada imalo pove}e plemiwa so eli-nski govori. Moè da se kaè deka jonskiot e istiot kako stariot ati~ki, za ati~kite pripadnici od staro vreme bil nare~en jonski, i od niv poteknale onie Jonci, koi ja kolonizirale Azija i go kori-stea {to sega se narekuva jonsko govor; moè da se kaè deka dorskiot govor e istiot kako na Aeol-cite, za site Eleni nadvor od Istmus, osem Atiwanite i Megarianite i Doranite koi ìveele okolu Parnas, se do ovoj den u{te nare~en aeolinski. Za Djakov i Kovalev, Dorcite i Eolcite se probile na jug. Dorcite okolu 1.100 g.p.n.e. prodrele od Epir preku Beotija i Korintskata prevlaka do Argolida i Lakonija. Spored drugi avtori, Dorite bile od Dolna Makedonija. Ovde e najbitno {to Dorcite i Eolcite, zna~i dorskiot i eolskiot govor bil od sever. Ova govori, tie bile isti so onie vo Dolna Makedonija. Sledi Dolna Makedonija da go nema dativot, {to vaì i za Elada. Dativot bil brigiski. Djurant pi{i: ″To~no e deka gr~kiot jazik bil razgranet vo dijalekti- eolski, dorski, jonski, ati~ki, ama ovie bile me|usebno razbirlivi″. Spored Pa{ke, toa bile: eolskiot (isto~na Tesalija, Lezbos, severnozapadna Mala Azija do Smirna), jonskiot (Atika, Euboja, Sporadi, Kikladi, Samos, Hios, sredniot del na maloaziskoto zapadno krajbre`je), dorskiot sroden so severnozapadniot (Pelo-pones, Krit, Melos, Tera, ju`na Mala Azija) itn. Zamarovski veli, deka ″vo Homerovite pesmi Trojancite i Grcite razgovarale neposredno bez preveduva~″...″Koga se raboti za Trojancite, bez najmalo dvoumewe se pretpostavuva deka zboruvaat so ist jazik kako i Ahejcite- t.e. gr~ki″...″Vergilie odi ponatamu i kaùva (vo drugata kniga Eneida) de-ka jazikot na Ahejcite od Trojancite se razlikuval samo po naglasokot″. Vels naveduva deka frigiski-ot jazik bil skoro ist kako gr~kiot i makedonskiot. ″Od mnogute tainstveni obredi, {to zavladeale vo poznatata doba na Atina, bile po svoe poteklo frigisko (ako ne tra~ko)″. Od navodot na Pa{ke proizleguva deka se govorelo na dorski govor i na Pelopones vo ″Stara Grcija″, a Dorite bile preseleni od sever- Makedonija. Tokmu zatoa nemalo ″Stari Grci″ so poseben jazik, razli~en od na Makedoncite. Zatoa tie me|u sebe otsekoga{ se razbirale. Kako {to bilo vo sta-rate era, toa ostanalo vo novata era, do denes kaj tn.Sloveni. Se veli, vo starata era tn.stara Grcija bila Pelazgija, vo novata era Sklavina i Anti. Sledi tie bile trojni tn.Sloveni. So toa {to govorot na Peloponez bil kako {to bil vo Libek, {to Maks Fasmer citira tn.vizanriski avtor,a Makedonija opstoila bliska na Peloponez, bez osnova so govori za drug jazik. Zna~i, ìveele Belci so eden jazik.

67

jata, tolkun pojasna e slikata za nea. Ovoj tom glavno im posvetuva vnimanie na tradiciite za Danaos i Kadmos,bidej}i toa bile poneodamne{nite kolonizacii koi go prestavuvale bo-jnoto pole vi tekot na padot na Anti~kiot model i triumfot na Arijskiot model.

Najprvo, nie treba da se osvrneme na Kadmos i negovata kolonizirawe na Teba. Ova bilo upori{teto na Anti~kiot model, bidej}i bilo tolku energi~no i {iroko dokaùvano, kako i zatoa {to po~itta kon semitskite Fenikijci181 traelo nekolku decenii pove}e otko-lku po~itts za afrikanskite Egip}ani. Angliskite klasi~ni studii za Kadmos bile pod do-minacija od eden napis objaven od 1913 od A. V. Gom. Ovoj avtor tvrdel deka Kadmejskata i, po implikacija, drugite kolonizacii bile izmisleni od ′racionalisti~ki′ istori~ari vo raniot 5 vek pr.n.e., neposredno pred Herodot. Sepak, sekoga{ bilo te{ko da se brani edna takva ekstremna pozicija, a denes taa e neodr`liva. Najprvo od se, postoi su{tinskata neve-rojatmnost za takvi detalni, raznovidni i nepatriotski legendi koi tolku naglo i {iroko se pojavuvaat vo intezivno nacionalisti~kiot petti vek. Vtoro, postoi i slikovite dokaz: fragment od edna reljevna vazna182 od sedmiot vek ja prikaùva Evropa vo orientalna ob-leka, a postojat sli~ni rani prikazi na Evropa i na Danaidite.

Me|utoa, sredi{niot argument doa|a od literaturata. Iako Homer gi nema spomena-to kolonizaciite, ne postoi pri~ina zo{to trebalo da go stori toa. Iako negovite epovi so sigurnost sodrèle prethodni materijali, tie se interesirale za krajot na Mikenskata epo-ha, a za nejzinite po~etoci nekolku stotini godini prethodno. Ilijadata e polna so spome-nuvawa za Danajci i Kadmejci, ~ii eponimi-Danaos i Kadmos- podocne`nite Grci vedna{ bi gi prepoznale kako imiwa koi pristignale od Egipet ili Fenikija.183 Homer i Hesiod ja na-rekuvale Evropa, koja sekoga{ bila smetana za sestra ili nekakva bliska rodnina na Kadm-os,184 kako ′}erkata na Foiniks′. Nevolen da priznae deka ova bi moèlo da ima bilo kakva vrska so Fenikija, Karl Otfrid Miler i drugi kriti~ari ukaàle, pravilno, deka phoinix ima mnogu drugi zna~ewa i ne treba da bide direktno povrzan so Levantot.185

Me|utoa, so ogled deka Homer mo{ne ~esto go upotrebuval zborot Foiniks vo smi-sol na ′Fenikiec′, kako i poradi podocne`noto seop{to poistovetuvawe na Evropa i Kad-mos so Fenikija, ova tvrdewe vo golema mera deluva kako naporno sozdadena izmislica,186 osobeno koga znaeme deka Hesiod go opi{uva Foiniks kako tatko na Adonis, ~ie fenikisko poteklo e nedvosmisleno isto kako i potekloto na negovoto ime od hanaanskoto ′>ådon′ (go-spodar). Vsu{nost, otkako Gom go napi{al svojot napis, bil objaven eden fragmentod Kata-log na èni od Hesiod, vo koj Evropa e opi{ana kako ′solenata voda′. Ova ni potvrduva deka prikaznata za Evropa, koja komentatorot na Ilijada XII, 292 mu ja pripi{al kako na Hesiod, taka i na poetot Bakhulid od 5 vek, postoela vo vremeto na Hesiod.187

[to se odnesuva do Danaos, postoi svedo{tvo od Hesiod za Danaos i za negovata }e-rka koi kopaat bunari za gradot Argos, kako i za cvrstata implikacija na negoviot odnos so Egiptos. Postoi i fragment od eden izguben ep, Danaj, koj gi opi{uva }erkite na Danaos koi se vooruùvaat sebesi pokraj bregovite na Nil.188Zna~i, duri i ako sakame da se somnevame

181 Fenikijcite nemale zakoseno o~i kako ìtelite na peso~inite,nikako Crnci(Semiti) so eden bog. 182 Na vaznite e prikaàn nerez, postaven na vrvot na brodot. Toj bil simbol na moreplovstvoto, a pe-wata na sviwata od ustata ja prestavuva pewata na morskata voda. Sledi pena do penati=fenati, Fe-neti=Veneti, a Veneti bile Vikizite, koi bile Varegi. Eden ist narod so Rusite, a Rusija bila Vene-tia. Spored Djuran, priprostoto prase bilo nekoga{ Totem na preistoriskite Evrei. Samiot navod od avtorot za oboàvaweto na sviwata od Evreite e potvrda deka tie imaat balkansko poteklo. Ovaa Ev-reite ne ja oboàvaat.Ili poto~no,Evreite bile so poteklo Belci, istovetni so Brigite, koi opstoju-vale vo Levant.Ova se potvrduva so toa {to sviwata na tie prostori ne bila so retki vlakna od indi-sko- kineskite prostori, tuku samo od brigiskite=brzja~kite kade imalo najpovolni uslovi za sviwa. Taa bila vo Isto~niot Sredozemen Bazen, koja bila nositel za krvna grupa A na Belci, vegeterijanci. 183 Bidej}i ne bilo taka, ″Ilijada″ bilo delo od 6 vek p.n.e., a Makedoncite gi upotrebuvale Danajcite. 184 U{te eden dokaz, deka sé bilo vneseno od Redakciskiot odbor na Pizistrat,{to go znael i Herodot. 185 I u{te eden dokaz, deka ni{to ne bilo od Levantot, tuku Foiniks=voiniks=vojnik-s, od 6 vek p.n.e. 186 Se potvrduva, ″Ilijada″ bila ″naporno sozdadena izmislica″ na Redakciskiot odbor na Pizistrat. 187 Ova ukaùva na najglavnoto, deka Hesiod i Homer bile od vremeto na Pizistrat, Redakciski odbor. 188 Redakciskiot odbor na Pizistrat imal mno{tvo dela. Tokmu zatoa po 6 vek p.n.e. sledat Eshil, Ev-ripid i Herodot, a nilskoto magare vo site dela, a i Atlantida,go nema vo Mala Azija sé do 480 g.p.n.e.

68

vo devnosta na izvorite od Eshil, Evripid i Herodot, drugi dokazi se pri~ina za ogromnata verojatnost deka tradiciite za Danaos i za Kadmos odat nazad se do epskite vremiwa.

So cel da znaeme za {to zboruvame, vo ovoj moment se ~ini deka e polezno da gi zeme-me predvid razli~nite procenki okolu datumite za najgolemiot epski pisatel, Homer, i za negoviot priblièn sovremenik, Hesiod. Poklonicite na Anti~kiot model bile nakloneti da go stavaat Hesiod pred Homer, kako i da gi lociraat i dvajcata pome|u 1100 i 850 godina pred novata era, vo sekoj slu~aj nedvosmisleno pred prvite Olimpiski igri vo 776 godina pr.n.e. Denes, u~enite lu|e se nakloneti na sprotiven redosled. Tie go postavuvaat Homer pome|u 800 i 700 godina pred novata era, a Hesiod vo pribli`no istiot period. Temelnata pri~ina za odreduvaweto na poskore{niot datum e slednava: po~nuvaj}i od 1930-tite, stana op{topriofateno deka alfabetot bil voveden duri vo 8 vek pr.n.e.. Kako {to napi{a eden od sovremenite nau~nici, Xorx Forest:

Hesiod, isto kako i Homer,ìveel vo periodi na tranzicija pome|u usmeno i pi{ano sro~uvawe. Vsu{nost, postoi verojatnost deka sekoj od niv bil prviot, ili pome|u prvite, koi ja zapi{ale svojata verzija na edna dolga usmena tradicija.189

Sepak, sega duri i klasicistite se skloni da go datiraat vevoeduvaweto na feniki-skiot alfabet vo Grcija vo devettiot vek ili vo docniot destti vek pred novata era. Nekoi semitiski go lociraat voveduvaweto na hanaanskiot alfabet vo 11 vek pr.n.e., dodeka jas tvrdam deka prenesuvaweto sigurno se slu~ilo pred 1400 godina pred novata era. Zatoa upa-tuvaweto predizvik kon drevnata hronologija so pomo{ na alfabetot bi izgledalo pogre-{no. Ponatamo{ni pri~ini za odreduvawe datum poblisku vo minatoto e faktot deka naj-prefinetite bogovi vo Ilijada pristignale od Fenikija,190 kako i deka Odiseja govori i za Fenikijcite vo Egejot.191Spored toa,bidej}i se pretpostavuva deka Fenikijcite pristignale najrano vo 9 vek pr.n.e.,Homer- dokolku postoel takov ~ovek- ne bi moèl da ìvee pred niv. Me|utoa, ovoj argument be{e razvivan pred neofamne{ni arheolo{ki otkritija, koi uka-ùvaat deka Fenikijci bile prisutno vo Egejot od 10 vek, ako ne i docniot 11 vek pr.n.e. Ovoj nov dokaz dobro se usoglasuva so mo}noto istorisko svedo{tvo deka kulminacijata na fenikiskata ekspanzija se slu~ila pome|u 1000 i 850 godini pred novata era.

U{te edna ponudena pri~ina za vremenskoto locirawe na Homer vo docniot 8 vek ili vo 7 vek pr.n.e., e deka scenata na koja se odviva Odiseja e postavena na zapad od Grcija, pri {to se tvrdi deka Grcite ne moèle da imaat poznavawe za centralniot Mediteran pr-ed nivnata kolonizacija na Sicilija i ju`na Italija na krajot na 8 vek pred novata era. Na mnogu na~ini, mislam deka e polezno da go gledame ovoj ep kako gr~ka verzija na egipetskata Kniga na mrtvite, pri {to i vo obete kosmologii- egipetskata i gr~kata- zapadnite ostrovi na zajdisonce bile povrzani so hipoteza, o~igledno e deka postoela zna~itelna mikenska trgovija kon zapadot vo Bronzenata epoha i deka, duri dokolku Grcite ne bile direktno vklu~eni, tie vo sigurnost bile svesni za fenikiskite zdelki so zapadniot Mediteran vo 11, 10 i 9 vek pred novata era.

Najprvo, pri~inite ponudeni za vremenskoto locirawe na Hesiod posle Homer se pretpostavkite deka Hesiod

ne im pripa|a na herojskite poeti...toj e sekoga{ li~en i sovremen vo svoeto gledi-{te...Hesiod celosno e del na @eleznata epoha na sega{nosta, poodredeno na Arhajskiot gr-~ki svet od 8 i raniot 7 vek pred novata era.

Se tvrdi i slednovo: isto kako {to Teogonija na Hesiod bila o~igledno vtemelena vrz bliskoisto~ni modeli, od tipot koj bil sozdaden duri posle 1100 godina pr.n.e., ovie modeli moèle da bidat vovedeni vo Grcija samo posle 800 godina pr.n.e., koga e posvedo~eno

189 Vo site moi svoi knigi pi{am samo tn.Homer, oti takov nikoga{ i ne postoel. Duri toj bil slep, a kaj tn.slovenski narodi slepcite pejat. Sledi, Homer bil narodno tvore{tvo, za{to velam, od tri ra-kopisi: so magare od Egipet so do Mesopotamija, govedo i kow od Pelazgonija i Pelister, a i ostrovi na Jadranskoto More, koi po~nale da se naseluvaat od 6 vek p.n.e. A i Odisej talkal niz Jadransko Mo-re, potvrdeno za negovite ostrova. Istaknav citati, {to bilo so pismata, a i ovde se govori za alfa-bet. Vo prilog e navodot na avtorot Xorx Forest,a i drugi.Zatoa i Hesiod bil za Pizistratovo vreme. 190 So navodot se potvrduva,Fenikijcite imale pelazgiski bogovi, a i delata bile samo prilagodeni za potrebite na Atina.Da ne se izumi vakvi dela imale Vedite,Egipjanite,Mesopotamcite,Fenikijcite... 191 Fenikijcite vladeele niz Egejot, Jadranot, Sredozemno More i Evropa. Tie bile prvite naselnici.

69

deka bilo osnovana gr~ka kolonija vo Al Mina, na bregot od Sirija.Teogonija na Hesiod mu pripa|a na eden op{t tip, ~ii tragi moème da gi sledime nasekade niz Bliskiot istok od tretiot milenium pr.n.e., i postojat malku pri~ini za somnevawe deka nekoja forma ili fo-rmi od tipot postoele vo mikenska Grcija. Pokraj toa, se ~ini deka verzijata na Hesiod na-vistina gi sodrì osobenostite koi najdobro moème da gi objasnime spored tradiciite od vremeto pri preminuvaweto vo prviot milenium pr.n.e. Od druga strana, postooeweto na gr-~kata kolonija vo Al Mina e seriozno dovedeno vo pra{awe, i se ~ini deka bi bilo verodo-stojno da re~eme deka Hesiod i negovite sovremenici bile vo kontakt so ovie podocne`ni teogonii preku Fenikija od kade, na krajot na krai{tata, Hesiod izgleda go dobival svoeto omileno vino.

Se na se, izgleda deka se mo{ne slabi temelite za upatuvaweto predizvik kon dre-vnite tradicii za vremenskoto locirawe na Homer i Hesiod. Se ~ini deka bi bilo razumno kako rabotna hipoteza da go prifatime klasi~niot i helenisti~kiot konzensus deka Hesiot mu prethodel na Homer, deka Hesiod tvorel vo 10 vek, a Homer pribli`no kon preminot od 9 vek pred novata era. Sepak, bez razlika kakvi datumi }e im ′dodelime′, izgleda deka ne po-stoi pri~ina za somnevawe oti tragi od legendite za kolonizacija od Egipet i od Fenikija se pojavuvaat vo najstarite preìveani gr~ki tradicii.

Kolonizaciite vo gr~ki tragedii Iako postojat spomenuvawa za egipetski i fenikijski doselenici vo drugi drami od

period, jas tuka }e se fokusiram na dramata vo koja naseluvaweto na kontinentalniot del od Grcija e sredi{na tema: Molitelite od Eshil. Postoi op{ta ocenka deka Molitelite e prva i edinsvenata opstanata drama od edna triologija ili tetralogija. Se veruva deka na-slovite delovi bile Egip}anite, Danaidite i satiri~nite prestavi Amimona; a od Molite-lite i od podocne`ni pi{uvawa za mit i legendni, jasno e sevkupnata tema na dramite.

Io, }erkata na kralot Inahos od Argos, bila sakana od Zevs. Hera, vo eden od svoite brojni izblici na qubomora, ja pretvorila Io vo krava i ja izma~uvala so {trkeli. Io be-gala na mnogu mesta i kone~no se naselila vo Egipet, kade rodila dete od Zevs, Epafos. Vo naslednicite na Epafos i nivnite bra~ni partneri bile vklu~eni i Libija, Posejdon, Be-los, kralot Agentor od Tir- tatkoto na Kadmos i Evropa- i bra}ata bliznaci, Danaos i Egi-ptos. Danaos imal pedeset }erki, a Egiptos pedeset sinovii. Bra}ata se skarale, no podocna do{lo do masovna ven~avka vo no}ta vo koja, so eden isklu~ok, }erkite na Danaos gi ubile sinovite na Egiptos. Na nekoj na~in, Danaos potoa se steknal so prestolot na Argos. Razni-te verzii na prikaznata mo{ne se razlikuvaat, osobeno okolu toa koi od ovie dejstvija se slu~ile vo Egipet, a koi vo Argos.

Molitelite opi{uva edna epizoda od ovaa prikazna, pristignuvaweto na Argos na }erkite na Danaos, kako moliteli izbegani od Egipet i od zlite nameri na sinovite na Egi-ptos. Tamu im e dadeno zasolni{teto na Zevs Hikesij ′Molitelot′ od strana na domorodniot kral, Pelazg. Glasnik pristignuva od Egiptos i od negovite sinovi i arogantno zapoveduva }erkite na Danaos da bidat vrateni nazad. Pelazg, so bestra{en helenski patriotizam, od-biva i dramata zavr{uva so planovi na naseluvawe na Danaos i na negovite }erki so Pelazg i negovite lu|e od Argos.

Vo osnova ne e sogledan obemot vo koj sovremenoto prou~uvawe na ovaa drama i tri-logijata bilo obleani so politika. Germanski romanti~ari-pozitivisti i podocne`ni u~e-ni lu|e insistirale deka ova e najranata postoe~ka drama od Eshil- ili, koga sme ve}e kaj toa, od bilo kogo. Ova vremensko locirawe vsu{nost be{e vospostaveno kako kriterium na sovremenite klasi~ni studii:

U~eni lu|e dosega gi smetaa Molitelite kako najranata postoe~ka drama od Eshil; dokolku sega se soglasime da ja locirame docna, toa go pravi zaludni site obidi za prou~u-vaweto literatura.

Sepak, eden papirus publikuvan vo 1952 godina, sega silno poso~uva deka trilogijata osvoila nagrada vo 464- 3 godina pr.n.e., pa zatoa e proizvod od zrelata vozrast na tragi~ar-ot. Ova dobro se usoglasuva so visokata po~it koja na dramata i se ukaùvala vo Atina vo 5 i 4 vek pr.n.e. Eden sovremen klasi~ar, Dr. Alan Garvi, mo}no ja razbi plitkosta na tvrde-wata za nejziniot ran datum vrz osnova na metrikata, vokabularot i dramskata struktura. [to toga{ e pri~inata za postojanoto omalovaùvawe na negovata ′nezrelost′ ? Najverodo-

70

stojnata pri~ina e: bilo smetano deka e nedostojno najgolemiot gr~ki tragi~ar vo svoite na-jplodni godini da obrabotuva tema koja naveduvala na misla deka Egip}anite se naselile vo Peloponez.192

Postoele podednakvi uporni obidi za omalovaùvawe na egipetskite espekti od dramata, koi vo podocne`nite vremiwa stanale toku mnogu bitni vo odnos na Anti~kiot model. Na primer, iako se smetalo deka Io pristignala od Argos, najgolemiot del od izvo-rite se soglasuvaat deka taa bila samo dale~en predok na Egiptos i Danaos. Zna~i, bra}ata i nivnite deca bile egip}anizirani, moèbi i celosni Egip}ani, a Danaidite se eksplici-tno opi{ani kako ′crni′. Glavnata struja od germanskata u~enost, me|utoa, go prepo~itala misleweto na edinstveniot zabeleùva~ na komentari koj dubiozno moèl da protolkuva i da kaè deka bliznacite bile deca na Io. Istiot sholiast smeta i deka celoto dejstvo na trilogijata se odviva vo Argos. Ovaa verzija bila prepo~itana pred site drugi izvori, od koi nekoi cenele deka site slu~uvawa bile locirani vo Egipet, i od koi site- vklu~uvaj}i gi i gorenavedenite redovi od Danaj- smetale deka Danaidite pristignale od Egipet.

I pokraj ovoj kriticizam od pobornicite na Arijskiot model, ne postoi somnevawe deka Eshil bil poln so ona {to moème da go nare~eme helenski nacionalizam i deka sakal da go amortizira vlijanieto od bila kakva invazija. Toj ìveel vo tekot na kulminacijata na Persiskite vojni. Kako atinski aristokrat, toj u~estvuval vo kriti~nata Bitka kaj Ma-raton vo 492 godina pred novata era, koja spre~ila golema persiska invazija. Negovata dra-ma Persijcite direktno gi izrazuvala ksenofobi~nite ~ustva na negovata generacija. Vo Molitelite, takvite ~ustva se samo nezna~itelno maskirani:

Gospodine ! [to pravite vie ? Kakov vid arogancija ne pottiknala na obes~estvuva-weto na ova kralstvo na Pelazgite ? Mislam deka e sigurno, toa e kralstvo na èni od koe ste pristignale ? Za eden varvarin {to ima vrska so Heleni, vie ste preterano vozgordean.

Vo takva zagreana {ovinisti~ka atmosfera, bi bilo daleku poverodostojno da pret-postavime deka Eshil posakuval da gi omalovaì, namesto da gi prezgolemi egipetskite so-stojki vo mitskiot ciklus. Od tekstot postojat bitni dokazi koi go podrùvaat vakviot ar-gument, no za da go prikaàm toa, jas }e napravam ~ekor napred od mojot argument i }e upo-trebam pristapi vo osnova rezervirani za vtoriot i za tretiot tom vo ova delo.

Elementite od bilo koja legenda moàt da bidat grubo stepenuvani spored svojata istoriska vrednost. Najmalku polezni se motivite nasekade voobi~aeni za narodni prika-zni, vo ovoj slu~aj elementite kako prikaznata za pedesette }erki koi se ven~avaat i gi ubi-vaat pedesette sinovi. Drugi folklorni temi se pojavuvaat na drugi, no zna~ajni mesta. Lu-|eto od Egipet koi mu dostavuvale informacii na Diodor Sikeliot, mu kaàle deka Grcite ja premestile lokacijata od kade poteknuvala Io- od Egipet vo Argos. Majkl Astur pokaà kako prikaznata za Io, Zevs i Hera nalikuva na semitskata prikazna za Agara vo Biblijata. Agara, ~ie ime izgleda e izvedeno od semitskoto ′hgr′ (talkawe), bila sakana i zabremeneta od Avraam, a isterana od negovata qubomorna sopruga Sara vo pustiwata.Taa re~isi umrela, no Bog i daril potkrepa vo edna oaza kade go rodila Ismail, koj bil polovina ma`, a polo-vina yver.193Astur citira i eden vpe~atliv pasus od prorokot Eremija,′Prekrasnata junica e Egipet, no eden {trkel od severot i se nafrli′, za da sugerira deka izraelskata publika na prorodokot ja poznavala legendata.Astur gi upotrebuva i dvata ovie primeri za da tvrdi de-ka semitsko vlijanie e prisutno vo legendite koi go okruùvaat naseluvaweto na Danaos.194

Sepak, izgleda deka postojat u{te pove}e pokazateli za prisustvoto na egipetskata mitologija. Na primer, vo Molitelot (212 red), Danaos ja povikuva ′pticata na Zevs′ i horot odgovara so povikuvawe na ′spasonosni zraci na sonceto′. Komentatorite bile obvrzani da ja sogledaat za{emetuva~kata paralela so solarniot sokol na egipetskiot ekvivalent na Zevs, Amon-Ra, no tie se obidele da ja namalat nejzinata va`nost narekuvaj}i ja ′egip}anizi-rawe′, {to i dava aroma na ne{to docno i povr{no. Na drugi mesta, postojat spomenuvawa

192 Bea istaknati navodi na avtori, deka vo Elada se naselile i Dorite, Brigite, Frigite, Trakite... A so niv bila povrzana ″Ilijada″. Psametih (7 vek) rekol, Frigite bile postari od Egiptjanite: f=b. 193 Rasa=narod i samo istoglasno. Evreite kako ednobo`ci bile Belci so crne~ki=semitski eden bog. Pa Agara=a gara, Abraham=Abrakam=a brakam=brakom so Sara=sara, Ismail=ismail=ismeil/ismeal. 194 Crncite (Semitite) nemale doma{ni ìvotni: govedo, sviwa, ovca, koza,kow...Tie bile samo lovci.

71

na ′dolen′ ili ′podzemen′ Zevs koj go pre~ekuva mrtviot, kako i na ′drug Zevs′, koj donesuva presuda vo Podzemniot svet vrz osnova na zlostorstvata na lu|eto. Ovie spomenuvawa iz-gledaat zabele`livo sli~no kako egipetsko sudewe na mrtvite od strana na Oziris, i ne e iznenaduva~ki deka Oziris bil sporeduvan so pasusot od Odiseja, za koi postoi op{to mi-slewe deka se orfi~ki i vo krajna mera egipetski.

Ovie spomenuvawa se sugestivni. Sepak, ′najcvrstiot′ dokaz vo legendite doa|a od li~nite imiwa, a tuka e neophodno da gi polzuvame neodamne{nite dela od klasicistot i literaturniot kriti~ar Frederik Al. Al ja pokaà veli~estvenata sofisticiranost na klasi~nite pisateli i potrebata na nivnite tekstovi da im pristapime kako, da kaème, na Fineganovoto bdeewe. Negovoto gledi{te e deka treba da odbgenuvame da im nametnuvame- kako {to pravea mnogumina klasicisti- ′monisti~ko′ ili edno edinstveno grubo zna~ewe. Vo praktikata, tvrdi toj, treba da ja barame gustata mreà od igri so zborovi, anagrami i strukturalni paraleli koi vo tekstot mu davaat pove}e i ~esto kontradiktorni zna~ewa ili ′~itawa′. Isven toa, kon igrite so zborovi ne treba da se odnesuvame lekomisleno, tuku treba da gi zemame vo predvid kako obelodenuvawe dlaboki, moèbi i sveti, povrzanosti i vistini.

Ne postoi somnevawe deka na Molitelite treba da mu posvetime takvo vnimanie. Ga-rvi se osvrnuva na upotrebuvaweto zborovi ~ij zvuk ili oblik sugerira na eden od motivite, iako negovoto zna~ewe moè da bide prili~no razli~no. Vo Molitelite, βουνιν ozna~uva ′ridesta zemja′, no sugerira na ′zemja na kravata′,(osnova ′bou′- so ozna~uvawe ′govedo′) dodeka Απιαν e potsetuvawe na Apis, egipetski ekvivalent na Epafus. Ova e daleku pove}e odo{to igra na zborovi. Toa izvira od idejata deka nekoe ime ne e samo pra{awe na konvencija, tuku intimno mu pripa|a na ne{toto koe go prestavuva.

Garvi potoa poso~uva specifi~na paralela pome|u imeto na Epafos i osnovata eph-ap-, koja mo{ne ~esto se pojavuva vo dramata i koja ima dve zna~ewa, ′zgrap~uvawe′ i ′miluva-we′. Postoi i epipnoia, {to istovremeno ja ozna~uva ne`nata zadi{anost na Zevs koj ja zabre-menuva Io i podocne`nata bura koja im se zakanuva na Danaidite. Duri i ako gi ostavime nastrana ovie primeri i Apia(n), druga povrzanost so imeto Epafos be{e predloèna od @an Berar: imeto ′>Ip.py′ bilo imeto na dva ili tri faraoni od Hiksite, a na gr~ki jazik bi-lo konvencionalno prikaùvano kako ′Ap(h)õphis. Kako {to poso~uva Astur, razlikata vo volkalicazijata moè da bide objasneto so faktot deka docniot egipetski jazik minal niz menuvawe na samoglaski, a>o, kon krajot na vtoriot milenium pre.n.e.195 Ova bi sugeriralo deka imeto Epafos bilo vovedeno pred toa vreme i go potkopuva argumentot za docno ′egi-p}anizirawe′.

Toponimot Apia, koj retko se upotrebuva nadvor od ovaa drama, vo osnova ozna~uva Argos, no i drugi mesta se koristi za celiot Peloponez. Toj verodostojno be{e povrzan so ′apios′ (dale~en) ili so ′apiê gaiê′ (dale~na zemja) kaj Homer. Sepak, ova verojatno ne e negovo-to poteklo, a Apia pobuduva i mnogu drugi asocijacii. Na drevnite lu|e im bilo o~igledno- a zapo~nuvaj}i od 1911 godina duri i sovremenata u~enost priznava- deka imeto potsetuva na bikot Apis od Egipet, pa zatoa e povrzano so kravata Io i nejziniot egipetski sin Epafos. Kultot kon bikot Apis vo Memfis datiral u{te od vremeto na prvata dinastija, no vrvot na negovoto vlijanie se slu~il posle 18-tata dinastija, a originalniot egipetski oblik na imeto e Hpw. Hp ili Hpy bilo imeto na eden od sinovite na Horus, so istaknato mesti vo Knigata na mrtvite, ~ija posebna odgovornost bilo braneweto na severot. Zatoa, toj bi mo-èl, vo o~ite na Egip}anite, da bide povrzano so Grcija. Na prv pogled, moèbi e premnogu pretenciozno da go povrzeme so Apia vo Grcija; me|utoa, vo Molitelite postoi pasusot:196

Tloto na koe stoime e samata Apiska zemja, i u{te od stari vremiwa go nosi toa ime vo ~est na pijavica (lekar). Bidej}i Apis, jasnovidec i pijavica, sinot na Apolon, pristig-na od Neupaktos od podale~niot breg i dobro ja pro~isti ovaa zemja od ~udivi{ta smrtono-sni za ~ovekot, koi Zemjata, oskvernavena od uàsnite dela od minatoto, gi sozdade- ~umi

195 Rasa=narod i toa samo istoglasno, nikako inaku. [to se odnesuva za a=o, toa se govorni, kako denes. 196 Apia=a pia; Apis ne govedo, ni bik=Zevs, ni kow=Posejdon, oti za govedo e Bou, Bukoleon (buka-lo lav),Bous kai leon(govedo lav);Bous koine i Bos latinski:Filip=fil lip,filo=pilo=pi-lo,lip=lip-a.

72

polni so jarost, {tetni mesta so vrvulici od zmii. Za ovie nevolji, Apis sozdade spas so lekarstva i so vol{ebstva, na zadovolstvo na zemjata Argievska...197

Treba da bide poso~eno deka, vo egipetskiot panteon, Hpy bil straàrot }up koj gi sodrèl tenkoto crevo, a vo Knigata na mrtvite edna od glavnite fukcii pri za{tituvawe-to na mrtvite bilo ubivaweto demoni vo oblik na zmii. Vo osnova Apolon bil poistovetu-van so tatkoto na Hpy, Horus. Poradi sloènosta na ovaa paralela postojat ogromni {ansi za nejzinata verodostojnost. Sepak, za razlika od o~iglednoto drevno poteklo na imeto Epa-fos, imeto Apis- barem vo ovoj kontekst- se ~ini deka mu pripa|a na poskrore{ni vremiwa. Imeto Apia ne se pojavuva kaj Homer, a prikaznata za negoviot eponmim se pojavuva samo vo ovoj pasus i izgleda ne i pripa|alo na poop{ta tradicija.

Epafos i Apia ne se sami. Najgolemiot del od imiwata vo Molitelite imaat silni egipetski konotacii, od koi }e ponudam samo nekolku primeri. Inahos (Inah), za kogo sega postoi op{to mislewe deka e najargievsko ime vo dramata, e viden kako kral na Argos i ta-tko na Io. Toj podocna stanal glavnata reka vo Argos, i kako takov ~esto bil sporeduvan so egipetskiot Nil. Me|utoa, vo 18-tiot vek, stavot bil mo{ne razli~en. Na primer, hrabriot i brilijanten nau~nik Nikolas Frer smetal- prili~no dubiozno- vrz osnova na eden od hri-stijanskite crkovni otci, Evzebij, deka Inahos bil kolonizator od Egipet. Frer tvrdel de-ka imeto bilo voobi~aeno na Bliskiot istok, ozna~uvaj}i ′lu|e pro~ueni poradi nivnata si-la i hrabrost′, pri {to go citiral bibliskiot izraz >ãnåq, trakskribirano na gr~ki jazik kako Enak ili Enah vo Septuagintata i gr~koto anax, anaktos (kral). (Zna~i, k=h, R.I.)

Imeto >ãnåq e dvosmisleno, dvonazna~no. Toa bilo koristeno za vladetelite na Ki-rjat Arba, koi izgleda bile Hetiti, no vo osnova se odnesuva na visokite i mo}ni Filistej-ci, za koi postoi op{t stav deka pristignale od Egejot. Bidej}i zborot (w)anakt- se pojavuva vo frigiskiot jazik isto kako i vo gr~kiot jazik, ãnåq moèbi bil izveden od nego. Osven dubioznosta na ovaa etimologija, prisuten e problemot za jasnoto indicirawe deka Kirjat Arba bila osnovana vo 17 ili 18 vek pred novata era. Me|utoa, kako {to veruvam, dokolku Filistejcite bile lu|e koi govorele glavno na gr~ki jazik, (w)anakt- moèbi e izveden od ãnåq.198 (Vanakt=v anakt, v=va, do denes makedonski: va-na-ta, R.I.)

Vo sekoj slu~aj, Frer ne bil svesen za eipetskiot koren >nh, {to mo{ne mnogu ja za-siluva negovata op{ta poenta. Negovoto osnovno zna~ewe bilo ′ìvot′, kako vo pro~ueniot simbol na ankh, no poseduval i golem raspon od drugi zna~ewa. Formulata >nh dt (neka ìvee zasekoga{) bila standardnata formula upotrebuvana posle imiwata na ìvite faraoni, a poradi ova se javuva verodostojna etimologija za gr~kiot zbor (w)anax, (w) anaktos (kral), koj nema poznato poteklo vo indoevropskiot.199 Druga upotreba na zborot >nh ima zna~ewe ′mr-tove~ki sanduk′, {to izgleda bi bila etimologijata za gr~koto Anaktoron, svetiot relikvi-jar vo sredi{teto na Elevsinskite misterii.

Pobitno za na{iot sega{en interes e upotrebata na >nh vo frazata mw>nh zaradi opi{uvawe ′ìva′ voda.Anaktos e upotrebuvan na istiot na~in i specifi~no vo redot od iz-gubeniot ep Danais, ποταμου Νειλοιο Αναχτοσ ′od kralskata/ìva reka Nil′. Rekata Nil bi-la po~ituvana poradi svojata plodnost i ìvotodavnite mo}i. Osven toa, spored mitograf-ot Apolodor, koj verojatno ìveel vo prviot vek od novata era, majkata na Egiptos i Dana-os, koja bila }erka na Nil, bila narekuvana Anchinoê. Verojatnosta deka imeto e izvedeno od egipetskiot oblik *>nh nwy (ìvi vodi ili ìvot na voda) e zasilena poradi varijantata na nejzinoto ime kako Anchirrhoê ili Anchirhoê: rhoê na gr~ki jazik ozna~uva ′struja ili te~enie′.

197 Samo istoglasno: Apis=a pis=pi{, pi=pie=pievica=pijavica; Naupaktos=na v paktos, bez t pakos. 198 Avtorot negovorej}i za koj tn.gr~ki jazik misli, toj sozdava zbrki. Za nego pelazgiski=varvarski= tn.Homerov=tn.Platonov=tn.slovenski bil gr~ki, {to vaèlo i za Ptolomjoviot Aleksandriski ko-ine, slu`ben sé do so 1868 godina. Pa sledi katarevusa i dimotiki duri vo 20 vek. Toj govori za fri-giski, a Frigite bile Brigi od Evropa.Pokraj niv bile Pontcite, najbelite i najubavite od bela rasa. 199 Inoevropjani denes ima. Tie se ″me{anci″ me|u Evropjani (Belci) i Indijci (Temni, vakvi bile i crni). Me|utoa, istoriski nikoga{ nemalo Indoevropjani. Belcite se selele kon Istok vo Indija..., a Indijcite i Mongolite kon Zapad voZapadna Azija i Evropa,duri Afrika.Vent govori,Franc Bop, or-ientologot vo Berlin, koj od 1830 do 1866 godina ja osnoval komparativnata filologija, go sozdal poi-mot indogermanska (indoevropska) jazi~na zaednica. Vidliv e falsifikatot: bop=bop e tn.slovenski.

73

Postoeweto na takvi osobeni semanti~ki grupi- i vo egipetskiot, i vo gr~kiot ja-zik- vo odnos na kralskoto semejstvo, mrtve~kite sandaci i voda vo te~enie, izgleda deka gi namalilo re~isi na nula {ansite za slu~ajna koincidencija. Isto taka, trojnata upotreba na Inahos kako kral, predok i reka, kako i mo{ne ~estite kontrasti pome|u nego i rekata Nil, bi sugeriralo na sloèna paranomasija, ili igra so zborovi, vo egipetskiot i gr~kiot jazik, od tipot na gorenavedeniot primer so Hpw/y-Apis/Apia. I tuka, bez ogled na upotre-bata na Αναχτοσ vo epot, faktot deka nitu Homer, nitu Hesiod ne go koristele imeto Ina-hos i deka Hesiod upotrebuva drugo ime za tatkoto na Io, naveduva na misla deka ovoj egi-petsko-gr~ki soodnos e navistina podocne`no obrazloùvawe.200

Imeto na }erkata na Inahos, Io, bilo izvedeno od glasot ienai (talkawe), {to fino bi korespondiralo na etimologijata na Agara od hgr (talkawe). Sepak, postojat podednakvo o~igledno egipetski i semitski etimologii. Sovremeni komentatori ja priznavaat o~igle-dnata igra na zborovi koja e prisutna vo dramata pome|u Ιω, ′Io′, Ιων, ′Jonski′ i Ιον, ′viole-tova boja′. Gore be{e sugerirano egipetsko poteklo na imeto Jonec. Dvojnata etimologija na Io se ~ini deka najprvo proizleguva od egipetskoto i<h (mese~ina), koe vo bahairskiot dija-lekt na koptski jazik e prisutno kako iõh. Osven toa, postoela tradicija deka iõ bil dijalek-ten zbor za ′mese~ina′ vo Argos. Povrzani so ova- kako {to ukaùva Al- se asocijaciite po-me|u Io i Izis (Izida) koja, vo mo{ne docnata egipetska religija, bila povrzana so mese~i-nata. Ponatamu, Al ukaùva na lunarnite povrzanosti, so rogovite i ènstvenosta soedine-ti i srasnati vo ′kravata′. Tokmu tuka gi pronao|ame vtorite i, veruvam, osnovnite egipet-ski etimologii za Io: etimologii od iht (krava)- mnoìna ihw-i iw3201 (pripitomeno govedo so dolgi rogovi).202

Pome|u imiwata na naslednicite na Io nie go analizirame i imeto na Epafos. Li-bija- od docno egipetsko Rb- e, veruvam, edna forma od Atena. Mnogu u~eni lu|e go derivi-rale imeto na nivniot sin Belos od semitskiot b<l, dali vo op{tiot smisol kako ′gospodar′ ili specifi~no kako bogot so toa ime. Imeto Foinikis e o~igledno povrzano so Fenikija. Paradoksalno, kralot na Tir, Agenor, e edinstveniot ~len od semejstvoto koj ima gr~ko ime so zna~ewe ′maèstven′ ili ′hrabar′. Etimologijata na imeto Egiptos (Ajgiptos) e o~igle-dna. Prvi~no, H(t)-K3-Pth, ′Hram na duhot na Ptah′, bilo imeto na Memfis, prestolninata na Dolen Egipet. Me|utoa, do vremeto na Docnata bronzena epoha, se ~ini deka nasekade niz Isto~niot Mediteran bilo vo op{ta upotreba za ′Egiptjanin′, a li~noto ime Ai-ku-pi-ti-jo e spomenato vo mikenska Grcija.

Imeto na bliznakot i rivalot na Egiptos, Danaos, se pojavuva kako Da-na-jo vo Li-nearnoto B, no ova prestavuva daleku posloèn i pofascinanten problem. Ova ime ne go po-seduva nitu eden poznat lik vo egipetskata istorija ili mitologija. Me|utoa, imeto ima do-lga povrzanost so Egejot, verojatno protegaj}i se nazad do tretiot milenium pr.n.e. Da-na-ne

200 Egiptjanite i Brigite imale isto poteklo od Levantot, so nivnoto zaedni~ko levantsko govedo. Nivniot jazik bil jazik na Belci, tn.slovenski, na kogo tvorele Hesiod i Homer. So navodot na avtor-ot se potvrduva,za Ptolomejova doba od staroegipetski nastanal koine,koi bile dvorasni.Pri toa pri prevodot na delata na tn.Hesiod i tn.Homer imalo doteruvawa za navedenite imiwa,ama imalo i drugi. 201 Aramejski i staroegipetski bile istovetni dvorasni jazici na Belci (Pelazgi) i Crnci (Semiti). Pa so reforma na staroegipetski proizlegol koptski,a {to se slu~ilo so koine na tn.staroslovenski. 202 Sto~arite velat, deka na kratkorogovoto (brahicerot) rodona~alnik mu bil izumrel vo praistori-ska doba. Negovi koskeni ostatoci bile najdeni vo diluviumot. Zaradi blagata klima na jugot vo odnos na severot, bilo sozdadeno ova sitno i malo govedo so ne`ni i ubavi formi, ednobojno, so kusi rogovi, od koe poteknuvaat sitnite rasi na goveda. Zna~i, vo diluviumot (pleistocen), so traewe miloin godi-ni, ledenoto doba, a ju`no od 35-ta paralela, ju`no od ostrovot Krit, divoto dolgorogovo govedo bilo odoma{eno i bilo sozdadeno levantskoto govedo, od kogo poteknale egipetskoto i brigiskoto govedo. Vtorovo imalo ponatamo{en razvitok i se dobilo sitno kratko rogovo govedo, bu{a. Naprotiv, egipe-tskoto opstoilo na mnogu ponizok stepen na razvitok. Razlikata me|u egipetskoto i zebu bila vo taa, {to indiskoto zebu ima mnogu razviena grba za skladirawe mast, koja ima dvojno pove}e energija i od 1 km mast se dobiva okolu 1040 g voda, najneophodno za opstanokot, kade nema hrana i voda. Ist slu~aj e kaj kamilata, no ne kaj bivolot. Bidej}i zebu dospeal do Mesopotamija, a se odgleduva i vo crna Afri-ka, {to vaì za bivolot, se potvrduva, Crncite (Semitite) vo Severna Afrika, Arapskiot Poluostr-ov so Mesopotamija stignale ju`no od Sahara, a Indija so ju`na Afrika bile spoeni: Crnci od jugot.

74

e prisutno vo Linearnoto A; T>in3y ili ta-na-ju se pojavuva kako egipetsko ime za Grcija od 15-tiot vek pred novata era, a D3-in bilo vo upotreba od 13-tiot vek. Astur ja povrzal osno-vata so semitskiot koren dn(n) (sudija), prisuten vo takvi imiwa kako Dan>el ili Daniel; pr-itoa, Astur smeta deka Danajcite, ~ij eponim bil Danaos, bilo pleme koe govorelo na semit-ski jazik203 i koe pristignalo vo Grcija vo Docna bronzena epoha, verojatno od Kilikija vo jugoisto~na Anadolija. Iako prifa}am deka verojatno postojat povrzanosti pome|u raznite narodi nare~eni Dani/a ili Tani/a vo isto~niot Mediteran, i veruvam deka Kilikija i ju`-niot Egej bile pod ogromno semitsko vlijanie vo tekot na najgolemiot del na Bronzenata epoha, jas pretpo~itam da gi sledam onie nau~nici koi smetaat deka Dnnym, podocna pronaj-deno vo Kilikija, i bibliskoto pleme Dan pristignalo od Egejot, a ne od sprotivniot pra-vec. Me|utoam kolonizaciite za koi se interesiravme se slu~ile zna~itelno porano, a site legendi za ovie kolonizacii insistiraat deka Danaos bil dojdenec vo Grcija.

Imeto Dan- so sigurnost e okruèno so gusta i stara igra na zborovi vo egipetskiot, zapadnosemitskiot i vo gr~kiot jazik.204 Gardiner poso~uva deka do 11 vek pred novata era, toponimot D3-in ili Dene bil pi{uvano so determinativot ili piktogramot na navedeniot star ~ovek. Spored Gardiner, ova e povrzano so egipetskoto mi, podocna pi{uvano mi- do doa|aweto na ovoj period, ′d′, ′t′ i ′t′ bile izgovoruvani na istiot na~in- so zna~ewe ′star′ i ′umoren′. Zatoa, Gardiner go upotrebuva izrazot ′umorna zemja′. Poradi toa, intersno e da za-beleìme deka dlabokata starost i zamorot se najvpe~atlivi osobini na Danaos vo Moli-tvite i na drugi mesta. Toj bil poznat i kako mudar sudija i zakonodavec koj ja naselil Ar-golida, a toj i negovite }erki bile osobeno pro~ueni poradi nivnata vklu~enost vo navod-nuvaweto. Zatoa, negovot ime bi moèlo da proizleguva od egipetskiot oblik *dniw (do-deluva~ ili navodnuva~), od dni (dodeluva, navodnuva), {to o~igledno e povrzano so semit-skoto dn(n) (sudija). Mi se ~ini deka mreàta od igrata so zborovi e premnogu gusta za da od-redime koja forma se pojavila najprvo. Danajskiot narod vo Egejot ili Danaos, egipetsko- semitskiot kolonijalen dodeluva~ na zemja, zakonodavec i navodnuva~.

Dokolku zaklu~ocite koi moème da gi izvedeme od imeto na Danaos se neizbe`no dvosmisleni i dvozna~ni, legendite za negovata borba protiv Egiptos bea sogleduvani, ba-rem vo tretiot vek pred novata era, kako nedvosmisleno poso~uvawe na negovata uloga na glavator na Hiksi, progonet od egipetskata nacionalna prerodba vo 18-tata dinastija. Vo ovaa povrzanost, nie treba da se svrtime kon gr~koto ime na dramata Molitelite-Hikedid-es. Ova e jasno povrzano so Hikesios (Molitelot), sredi{niot prekar na Zevs, bogot koj do-minira so dramata od po~etok do kraj. Prili~no ~udniot prekar ili epikleza Hikesios bil povremeno upotrebuvan na drugi mesta, osobeno vo ju`na Grcija, i mu pripa|a na op{tiot aspekt na bogot so ~ija pomo{ za{tituva tu|inci. Interesno e da ukaème i deka dve drami nare~eni Hiketidi se odnesuvaat na Argos, gradot podocna osobeno doveduvan vo vrska so kolonizacijata na Hiksite. Hikesios vpe~atlivo nalikuva na egipetskoto Hk3 h3st, koe vo gr~kiot jazik vo tretiot vek pred novata era bilo prestavuvano kako Hiksi.205

So ogled na op{tata i protkajuva~ka paranomasija ili igra so zborovi vo gorenave-denata drama, navistina se ~ini deka e mo{ne verojatno oti Eshil i negovite izvori bile svesni za dvosmislenosta vo dramata locirana vo edna trilogija za borbata pome|u Egiptos i Danaos, a osobeno za pristignuvaweto na Danaos od Egipet vo Argos. Izgleda deka e ra-zumno da pretpostavime deka ′Hiksi′ bilo primarnoto zna~ewe i deka idejata za ′molitel′ bila izvedena od toj zbor. Me|utoa, {iroko rasprostranetoto svedo{tvo za Zevs Hikesios

203 Za avtorot semitski jazici se poklopuvaat so prostorite, kade bile naseluvani Crnci, sé do so Me-sopotamija. Me|utoa, tie bile malku brojni i bez zna~ajni. Kako ″me{avina″ na mnozinstvoto Belci i Crnci (Semite) bile sozdadeni aramejski i staroegipetski jazik. A kako {to Crncite bile malcins-tvo, vo dvorasnite jazici crne~kite (semitskite) zborovi bile malcinski. So toa {to aramejski i sta-roegipetski so nivnite naslednici bile proglaseni za semitski jazici, a ne mnozinskopelazgiski i malcinskosemitski jazici, se pravat zbrki. Duri avtorov verojatno }e bide proglasen nivni neprijat-el. Za mene e vaì samo rasa=jazik i samo istoglasno: p=p, e=e, l=l, a=a, z=z, g=g/s=s, e=e, m=m, i=i t=t. 204 Se govori za dvorasni jazici, na Belci i Crnci (Semiti), na koi bile prevedeni pelazgiskite dela. 205 AVTOROT POTVRDI, DELATA NA KOINE BILE PREVEDUVANI VO 3 VEK PR.N.E. Zna~i, toj dokaà, KOINE BIL SAMO PO SMRTTA NA ALEKSANDAR MAKEDONSKI,Aleksandriski. Tokmu od navedenoto proizleguva, avtorot zaludno govori za gr~ki (koine) pred 3 vek pred novata era.

75

naveduva na misla deka igrata so zborovi bila stara, pri {to postoi mo{ne mala verojatno-st deka poteknuva od Ehsil.

Postoi malo somnevawe i deka prikaùvaweto na nivnoto pristignuvawe kako bega-lci koi bile gostoqubivi pre~ekani od domorodnite ìteli- pri {to istite begalci podo-cna na tainstven na~in stanale vladeteli- nudelo daleku pogolemo zadovoluvawe na helen-skiot nacionalizam namesto nivnoto prikaùvawe kako osvojuva~i. Toa so sigurnost poma-gnalo vo olesnuvaweto na napnatosta pome|u drevnata tradicija i nacionalnata gordost. Pra{aweto dali navistina stanuva zbor za kolonizacija na Hiksi vo Argos vo vtoriot mi-lenium pred novata era, }e bide razgleduvano vo vtoriot tom. Tuka, se {to tvrdam e deka te-mata vo Molitelite, kako i ogromnata koli~ina na egipetski materijal vo dramata, poka-ùva deka Eshil i negovite izvori, koi datiraat barem do pi{uvaweto na Danais vo sedmi-ot vek pr.n.e. ili porano, veruvam deka ova bilo fakti~kata sostojba.

Na kraj jas treba da dodadam deka Molitelite ne e edinstvenata tragedija koja se od-nesuva na kolonizacijata: mnogu od tragediite koi se osvrnuvaat na Teba go spomenuvaat fe-nikiskoto poteklo na Kadmos. Na primer, vo dramata Fenikiskite èni od Evripid, grupa fenikijski èni doa|a- tokmu zatoa {to Kadmos pristignal od Tir- da go gleda slomot na negovata dinastija. I tuka, dokazite mu odat vo polza na op{toto uveruvawe od legendite od pettiot vek pred novata era.

Herodot Najvoo~livoto projavuvawe na ova uveruvawe ni doa|a od Herodot, koj svoite veli-

~estveni Istorii gi napi{al vo pribli`no 450 godina pr.n.e. Negovata glavna tema bil od-nosot pome|u Evropa,pod izrazot Evropa toj glavno misli na Grcija-i Azija i Afrika. Spo-red Herodot, ovoj odnos bil poln so sli~nosti i so razliki, kontakti i konflikti. Toj po-stavuval mnogu pra{awa za ovie temi vo tekot na negovite obemni patuvawa vo Persiskoto carstvo, od Vavilonija do Egipet, kako i na negovite severni i zapadni rabovi, od Epir i Grcija do Crno More.

Citatot na po~etokot od ova poglavje pokaùva deka Herodot ne napi{al bilo ka-kvi opisi za kolonizacijata, bidej}i veruval deka ova se slu~ilo na drugi mesta. Me|utoa, vo podednakva mera, pasusot jasno stava do znaewe deka Herodot bil cvrsto uveren oti kolo-nizaciite navistina se slu~ile. Istoriite se polni so referenci koi upatuvaat na niv:

Hramot na Atena (vo Lindos na Rodos) bil osnovan od }erkite na Danaos, koi za~e-korile na ostrovot pri nivnoto begstvo od sinovite na Egiptos.

Kadmos, sinot na Agenor, za~ekoril na nea (Tera) vo tekot na svojata potraga po Ev-ropa i...tamu ostavil mno{tvo Fenikijci.

Herodot ne bil tolku mnogu zaintersiran za samite naselbi, tuku za na~inot na Gr-cite koj tie naselbi stanale alatki pri voveduvaweto egipetska i fenikijska civilizacija vo Grcija:

Predlagam da go zauzdam mojot jazik za misterioznite obredi na Demetra, koi Grci-te gi narekuvale Tesmoforija, sepak...moàm da kaàm, na primer, deka tokmu }erkite na Danaos ja donele ovaa ceremonija od Egipet i gi podu~ile pelazgiskite èni...

Fenikijcite koi pristignale so Kadmos...vostanovile vo Grcija, posle nivnoto nase-luvawe vo taa zemja, mno{tvo dostignuvawa, od koi najva`noto bilo pi{uvaweto, umetnosta koja dotoga{, mislam, ne im bila poznata na Grcite.

Na drugo mesto, Herodot go povrzal voveduvaweto na bliskoisto~nata civilizacija so likovi od kulturata, koi bile zavisni od politi~ki i voeni likovi. Me|utoa, ovon proc-es prodolìl posle prvi~nata kolonizacija:

Sega sogleduvam edna ideja deka Melampus...go vovel imeto Dionis vo Grcija, zaedno so `rtvuvaweto vo negova ~est i fakti~kata povorka. Me|utoa, toj celosno ne ja osoznal do-ktrinata, nitu ja soop{til vo nejzinata celosnost; nejziniot posovr{en razvoj bil delo na podocne`ni u~iteli. Sepak, tokmu Melampus ja vostanovil fali~kata povorka, a od Melam-pus Grcite gi nau~ile obredite koi sega gi izveduvaat. Melampus, spored moeto gledi{te, bil sposoben ~ovek koj se zdobil so umetnost na prorokuvaweto i donel vo Grcija, so mali izmeni, brojni raboti {to gi nau~il vo Egipet, a pome|u niv i ~estvuvaweto na Dionis... Melampus verojatno go steknal svoeto znaewe za Dionis so pomo{ na Kadmos od Tir i od lu-|eto koi pristignale so nego od Fenikija vo zemjata sega nare~ena Bojotija. Imiwata na re-

76

~isi site bogovi vo Grcija pristignale od Egipet(moe naglasuvawe). Od istraùvawata koi gi izvedov znam deka tie do{le od tu|ina, i se ~ini deka e najverojatno oti toa bil Egipet, bidej}i imiwata na site bogovi bile poznati vo Egipet od po~etokot na vremeto...Zna~i, ovie praktiki i drugi za koi }e govoram podocna, Grcite gi pozajmile od Egipet...Vo dre-vnite vremiwa, kako {to znam od ona {to mi be{e kaàno vo Dodona, Pelazgite nudele `r-tvi od sekakvi vidovi i im se molele na bogovite, no bez bilo kakvo pravewe razlika pome-|u imiwa ili tituli- bidej}i se u{te nemalo slu{nato za takvi raboti. Tie gi narekuvale spored gr~kiot zbor theoi- ′dodeluva~i′...Dolgo posle toa, imiwata na bogovite bile donese-ni od Egipet vo Grcija, i Pelazgite gi nau~ile...potoa, kako {to vremeto odminuvalo, tie po{le vo proro~i{teto vo Dodona (najdrevnoto i, vo toj period, edinstvenoto proro~i{te vo Grcija) za da pobarat sovet dali e prikladno da usvojat imiwa koi vo zemjata pristignale od tu|ina. Proro~i{teto odgovorilo deka }e postapat pravilni dokolku gi upotrebuvaat. Ottoga{ natamu, zatoa, Pelazgite gi koristele imiwata na bogovite pri nivnite prinesu-vawa `rtvi, a od Pelazgite imiwata preminale kaj Grcite.206

Zgora na toa, Herodot smetal deka voveduvaweto bliskoisto~ni idei ne bilo ogra-ni~eno samo na kolonisti. Negoviot opis na egipetskoto i libiskoto poteklo na proro~i-{teto vo Dodona vo Epir, vrz osnova na iskazi od svedo{teni~ki vo Dodona i od sve{teni-ci vo egipetskiot grad Teba, se odnesuval na mitovi koi voop{to ne se povrzani so Dionis i so Kadmos.

Kako {to spomenav, Plutarh go obvinil Herodot, vo vtoriot vek od novata era, deka e ′tatko na lagite′. Pritoa, nau~nicite koi denes rabotat vo ramkite na Arijskiot model se nakloneti da se odnesuvaat kon Herodot so labavo udostojuvawe i osobeno ja preziraat nego-vata ′lekovernost′. Me|utoa, toj ne se potpiral celosno na legendi koga smetal deka gr~ki obi~ai bile izvedeni vo osnova od Istok i osobeno od Egipet:

Nikoga{ nema da priznam deka sli~nite ceremonii izveduvani vo Grcija i vo Egip-et se rezultat od ~ista koincidencija- dokolku be{e taka, na{ite obredi }e bea pove}e gr~-ki spored karakter i pomalku skore{ni spored poteklo. Nitu, pak, }e dozvolam tvrdewe de-ka Egip}anite bilo kogo go prezele od Grcija ili vakviot obi~aj, ili bilo koj drug.

Zatoa, se ~ini deka Herodot upotrebuval razum namesto slepa vera vo tradicijata, kako i metodot na konkurentskata verodostojnost koj bi izgledal kako celosno soodveten za takva tema. Sepak, nie ne se interesirame za ispravnosta ili neispravnosta na negovite za-klu~oci, tuku samo za faktot deka toj veruval vo niv i deka pritoa se odnesuval relativno konvencionalno. Negovite iskazi izgleda se potvrdeni od najranite spomenuvawa na kolo-nizacijata, kako i od prifa}aweto na negovite idei od dominannoto mnozinstvo od podoc-ne`nite gr~ki pisateli. Takvoto prifa}awe e osobeno impresifno vo kontekstot na stra-sniot gr~ki {ofinizam od tie vremiwa, kako i poradi gr~kata zagriènost ili odbojnost kon tradicii koi gi pravele kulturno inferiorno vo odnos na Egip}anite i Fenikijcite, koi se u{te bile mo{ne prisutni. Izgleda deka moèbi tokmu poradi vakvata pri~ina He-rodot zazemal odbranbeni pozicii, no ne vo odnos na postoeweto na kolonizaciite, tuku koi obemot na gr~kite kulturni pozajmuvawa od Egipet i od Fenikija. Tokmu ovaa nelago-dnost ne vodi do vtoriot izvonreden gr~ki istori~ar, Tukidid, koj ìveel od 460-400 godina pred novata era.

Tukidid Kriti~arite od po~etokot na 19 vek sozdale golemi igri na ′ti{ina′ okolu nekoi

avtoriteti za kolonizaciite, a istori~arot koj o~igledno go imale na um bil Tukidid. Tu-kidid, vo vovedot od svojata istorija, ne gi spomenuva Kadmos ili Danaos, iako spomenuva pelopidska invazija vrz Grcija od Anadolija. Tukidid velel deka, vo eden moment, ′Karijci i Fenikijci go naseluvale najgolemiot del na ostrovite′, pri {to gi spomenal Danajcite i Kadmejcite kako nekakvo staro ime za Beotija. Toj gi opi{al o pred-pelopidskite kralevi na Argos kako naslednici na Persej, kogo Herodot go smetal ili za ′vistinski egiptjanin′, ili za ′asirec′. Sepak, nema spomenuvawe naKadmos ili Danaos, nitu na nivnite invazii.

206 Se istakna bik, oven/jarec, {to bile na Belcite, a vakvi bile Egiptjanite. Ovde se prodolùva...Sé ova govori, Egiptjanite imale pelazgiski bogovi, koi kako takvi gi prenela na balkanskite Pelazgi... Ama i se govori i za nivnite imiwa,koi gi prifatile balkanskite Pelazgi.Zna~i,Egiptajni=Pelazgi.

77

So ogled na ~estite referenci za kolonizacijata kaj Herodot i vo tragediite vo de-ceniite pred da zapo~ne da pi{uva, Tukidid so sigurnost gi poznaval tradiciite i negoviot propust mora da go gledame kako rezultat od svesna odluka. Krajno e neverojatno deka ja do-nel vakvata odluka bidej}i poseduval dokazi koi gi pobeduvale vakvite tvrdewa, bidej}i vo takov slu~aj Tukidid re~isi sigurno }e gi vklu~el, kako za zacvrstuvawe na svojata repu-tacija kako istori~ar, taka i poradi faktot, kako {to }e bide ukaàno podolu, deka inva-ziite bile navredlivi za negovata istoriska ramka. Edno pomilosrdno objasnuvawe bi bilo slednovo: Tukidid, kako samosvesen ′kriti~ki′ istori~ar, bil kolebliv koga stanuvalo zbor za spravuvawe so nedokaàni legendi. Me|utoa, cvrstinata na vakviot argument e zaslabna-ta so negovoto spomenuvawe na eden u{te podale~en mit za Helen, sinot na Deukalion- pre-ìveaniot od Potopot.

Edna od pri~inite zo{to Tukidid e tolku mnogu privle~en vo poslednite tri veko-vi, e faktot deka negoviot pogled na istorijata bil ′progresiven′. Spored negovoto gledi{-te, kolku sme poblisku do sega{nosta, tolku pove}e veli~estvena i efektivna stanuva poli-ti~kata organizacija. Zatoa, Tukidid bil naklonet da gi potcenuva mikenskite dostignuva-wa i da ja naglasuva nestabilnosta i haosot koi usledile vo ′Mra~nite vremiwa′.Na primer, ova ni pomaga da go objasnime negovoto poreknuvawe deka Homer poseduval bilo kakvo ~u-stvo za Helenite kako eden edinstven narod. Spored nego, istorijata se gradi do nevidena mo} na nejzinite dvajca protagonisti, Atina i Sparta, taka {to negoviot ìvot go pokoril rasponot, a negovoto delo go opi{uvalo ′najgolemoto poremetuvawe vo istorijata na Hele-nite, koe vlijanie i vrz golem del od ne-helenskiot svet, a vsu{nost moàm da kaàm i vrz celiot ~ove~ki rod′.207

Vakvoto prili~no isklu~itelno tvrdewe ne bilo vo sklad so stavot deka Helenite vo Trojanskata vojna bile vklu~eni kako narod.208Prifa}aweto na kolonizacijata bi bilo u{te pove}e opusto{uva~ko za negovata istoriska ramka. Pokrienite dale~ini, obemot na dejstvija i ogromnite dolgoro~ni posledici od lenendarnite invazii bi ja pokaùvale su{-tinskata trivalijalna priroda na Peloponeskata vojna, koja stanala golema samo zatoa {to Tukidid napi{al istorija za nea.

U{te povaèn inhibitoren faktor, vo sporedba so ona {to moème da go nare~eme negov ′privremen {ofinizam′, bil negoviot nacionalizam-zbor koj namerno go upotrebuvam. Tukidid povlekol rigidna razlika pome|u Helen i ′varvarin′209 i celoto negovo delo bilo po-falbena pesna za unikatnosta na gr~kite dostignuvawa, duri i na destruktivnite dosti-gnuvawa. Zatoa, idejata deka Egip}anite, koi Atincite sega moèle da gi osvojat, ili Fe-nikijcite, koi ja formirale najuàsnata raka na persiskata voena mo}- nejzinata flota- igrale centralna uloga vo formiraweto na gr~kata kultura, o~igledno bilo ne{to vozne-miruva~ko za sovremenicite na Tukidid.210

207 Poimot Helen bil od Pizistratovata doba, a toa bilo spored ″mitot za Helen, sinot na Deukalion- preìveaniot od Potopot″. Sledi ″negovoto poreknuvawe deka Homer poseduval bilo kakvo ~ustvo za Helenite kako eden edinstven narod″. Pa zatoa, spored nego ″istorijata se gradi do nevidena mo} na nejzinite dvajca protagonisti, Atina i Sparta″. Tokmu zatoa, toj ne govori za etnos=ednos=ednost, na-rod, oti rasa=narod, tuku mitolo{ki,a na nea i veruvaat deca, a ne biolo{ki istraùva~i. Sledi: ″ne-govoto delo go opi{uvalo ′najgolemoto poremetuvawe vo istorijata na Helenite, koe vlijanie i vrz golem del od ne-helenskiot svet, a vsu{nost moàm da kaàm i vrz celiot ~ove~ki rod′ ″: mitolo{ki. 208 Vo ″Ilijada″ se govori za Trojanskata vojna od Redakciskiot odbor na Pizistrat: Helen 6 vek p.n.e. 209 Varvarite kako sto~ari (govedari sviwari) bile mirotvorci. Sledi ″Ilijada″ bila delo na Varva-ri, na varvarski (govedarski i sviwarski) prostori vo Pelagonija, kade istok od tn.Troja imalo more (ezero) i zapad sonceto zajduvalo zad visoka planina, Pelister, so dve o~i (ezera)..., koj bil kowarski. Vo Skamanderi (=s kamen deri) vo 6 vek p.n.e., Erigon (=e rigon, riga=ri ga, ri=re i ga=gea, riga, nari-ga) vo 5 vek p.n.e. i Crna Reka (=re ka, a vo Pelagonija imalo grad Derion=deri on) vo 9 vek n.e. se vli-vala Semoens=Semens=[emens=[emnisa=[emnica, koi bile brzote~ni i vle~ele kowi...Me|u niv se najduvala tn.Troja, vo ~ie ezero plivale... jaguli, a vo Pelagonsko Ezero imalo jaguli. Toa kako blato opstoilo sé do 1963 godina. Pokraj Crna Gora, me|u selo Babino i Dolenci, postoela/postoi pe{tera Ege=e ge=gea=zea=zema=zemja, zm=zme=zmej, denes Zmeova Dupka. Tamu bila Ilinska Planina, a se ra-botelo za Ilion.Se spomenuva Plake, Plakenska Planina,Sideron,a Crna Reka izvira vo s.@eleznec. 210 Avtorot nikade ne pi{i za pelazgiski jazik, na koj tvorel Platon, koj bil varvarski=tn.slovenski.

78

Eden takov stav bi objasnil zo{to Tukidid, ′kriti~ki istori~ar′ koj otfrlal le-gendi, bil vo mo`nost da se osvrne na Helen, ~isto nacionalen lik, no ne i na civilizirani tu|inci kako Danaos, Kadmos ili egip}aninot Kekrops. (Dali èlbata za ostranuvawe na-vredlivi legendi moè da dade pottik na samiot kriti~ki pristap, }e bile razgleduvano vo poglavjeto 4 i 6.)Vakviot ′nacionalizam′ se ~ini deka bil tipi~en po zavr{uvaweto na Per-siskite vojni vo raniot 5 vek pred novata era i vo posledovatelnata ekspanzija na gr~kata mo}: ottoga{, kaj najgolemiot del od Grcite naiduvame na razni stepeni omraza i prezirawe kon ′varvarite′. Vo takva atmosfera, nie bi o~ekuvale gr~kite pisateli, vo najmala raka, da gi potcenuvaat legendite za kulturnite dolgovi kon Bliskiot istok. Poradi toa moème pojasno da sfatime, na primer, zo{to bilo kakvite povrzanosti na Kekrops so Egipet tre-balo da bidat zameneti so negovata avtohtonost, ili zo{to Tukidid celosno gi izostavuva legendite- odnosno, zo{to Grcite trebalo da izmislat ′novi′ prikazni za stranska koloni-zacija i civlizacija.211

Isokrat i Platon Vo raniot 4 vek pred novata era, izvonredniot glasnogovornik na panhelenizmot i

na gr~kata kulturna gordost bil atinskiot oratot Isokrat. Vo eden pro~uen slavopoj iska-àn na Olimpiskiot festival od 380 godina pr.n.e., toj gi povikal Spartancite i Atincite da gi stavat nastrana svoite razliki i da mu se pridruàt na eden panhelenski sojuz protiv Persija i varvarite. So eden nov stepen na kulturna sigurnost, toj izjavil:

A dosega na{iot grad (Atina) stana razli~en od ostatokot od ~ove~kot rod spored razmislata i govorot, taka {to nejzinite u~enici stanaa u~iteli na ostatokot na svetot. Taa ni stavi do znaewe deka imeto ′Heleni′ pove}e ne ukaùva na rasa, tuku na inteligen-cija, i deka titulata ′Heleni′ se upotrebuva za onie koi ja spodeluvaat na{ata kultura, na-mesto za onie koi ja spodeluvaat zaedni~ka krv.212

Arogantnosta na ovaa izjava e iznenaduva~ka koga }e zememe predvid deka mnogu ku-ltivirani Grci, vklu~uvaj}i go i Evdoks, najgolemiot matemati~ar i astronom od 4 vek, se u{te se ~ustvuvale obvrzani da u~at vo Egipet.

Zatoa, ne treba da ne iznenadi faktot deka Isokrat se intersiral za kolonizacija. Vo porane{nite vremiwa, bilo kakvi varvari koi podpadnale vo nevolja da se osme-

lat da vladeat vrz gr~kite gradovi, (na primer) Danaos, progonet od Egipet, go zazel Argos; Kadmos od Sidon stanal kral na Teba...

Bitno e da go zabeleìme slednoto: i pokraj o~iglednata nenaklonetost na Isokrat kon invaziite, toj ne se somneval vo nivnata istoriska to~nost. Sepak, Isokrat imal u{te pogolema ambivalentnost kon ova pra{awe. Vo svojot Bousiris, toj prikaàl krajno la-skava slika za Egipet. Na edno ramni{te, ovoj govor bil samo retorika tour de force, odbrana na eden mitski kral glavno poznat po svojata praktika za ubivawe na stranci. Sepak, za da bide uverliv, govorot moral da apelira na op{toprifatenite stavovi i o~igledno imal mo-{ne seriozni aspekti. Egipetskata zemja i nejziniot narod bile otslikani kako najblago-slovenite na svetot, no najva`no od se, govorot bil pofalba za Bousiris kako mitski zako-nodavec i za sovr{enosta na ustrojstvoto koe go smislil za Egipet.

Isokrat mu se voshituval na kastinskiot sistem, na vladeeweto na filozofite i na strogosta na paidea (obrazovanie) na egipetskite filozofii/sve{tenici, koe sozdavalo anêr theõrêtikos (misloven ~ovek), koj ja upotrebuval svojata nadmo}na mudrost za dobroto na svo-jata dràva.Podelbata na trudot ovozmoìla ′slobodno vreme′,scholê, {to ovozmoìlo scholê ′u~ewe′. Najva`no od se, Isokrat insistiral deka philosophia (filozofija) bila, i moèla da bide samo proizvod od Egipet. Izgleda deka egip}aniziranite pitagorejci izvesno vreme go upoptrebuvale ovoj zbor- verojatno u{te od 6 vek pred novata era- no edno od negovite najra-ni upotrebuvawa doa|a od Bousiris.

Vsu{nost, ne postoi logi~ka nedoslednost pome|u ovaa dlaboka po~it kon Egipet i strasnata ksenofobija na Iskorat. Toj ne ja poreknuval kolonizacijata, koja barem od vre-meto na Herodot bila doveduvana vo vrska so vsaduvaweto na egipetskata religija vo Grcija. Ponatamu, negoviot slavopoj na kulturniot triumf na Atina i Grcija (Elada, R.I.) se odne-

211 Bidej}i se rabotelo za bri{ani i novi legendi, a za so Helen bila nova, Helenski narod nemalo. 212 Pa poimot Heleni ne ozna~uval rasa=narod ″spored razmislata i govorot″, tuka titula za kultura...

79

suva samo na sega{nosta. Toj nemal pretenzii kon minatoto. Sepak, izgleda deka ne postoi sprotivnost pome|u dvete pozicii. Na edno povr{no ramni{te, toa moè da bide objasneto so faktot deka ′varvarite′ za koi Isokrates najmnogu se interesiral bile Persijcite i Fe-nikijcite, pri {to Fenikijcite bile smetani za varvari bidej}i so~inuvale golem del od osnovata na persiskata flota i zatoa {to negoviot patron, tiranot Evagoras, ja zgrap~il od Fenikijcite teritorijata Salamis na Kipar. Osven toa, okolu 390 godina pr.n.e. koga Bo-usiris bil napi{an, protiv Persija bila sozdadena trojna alijansa pomu Evagoras, Ahoris, faraonot na Egipet, i Atina.213

Me|utoa, jas veruvam deka dvata pogledi na ne{tata moè da bidat spoeni na daleku potemelno nivo, kako del od obidot na Isokrat za obedinuvawe na Atina i Sparta protiv Persija. Nema somnevawe deka Atincite na krajot od Peloponeskata vojna, pri preminot na 4 vek pr.n.e., bile fascinirani od ustrojstvoto na Sparta, koja bila tolku uspe{en nepri-jatel. Vakviot stav navel nekoi nau~nici, kako golemiot germanski klacist od 19 vek, Vila-movic-Melendorf, koj rabotel vo ramkite na Ariskiot model, da go postuliaat postoeweto na *Lakedajmonskata politika koja go ispirirala Isokrat vo pi{uvaweto na Bousiris, i da tvrdat deka Isokrat napravil ideal od svojot Bausiris poradi tvrdeweto na Herodot deka postoeweto spartanskite institucii se dolèle na Egipet. Sovremeniot francuski nau~-nik [arl Frojdefon go osporuva ova tvrdewe, vrz osnova na nepostoeweto sli~nosti pome-|u Bousiris i Lakedajmonskata politika napi{ana od Ksenofon, bidej}i Isokrat specifi-~no naveduva deka Spartancite samo delumno pozajmile od Egipet, kako i deka voenite aspe-kti na spartanskoto op{testvo, koi ostavile najgolem vpe~atok vrz negovata generacija, mu bile pripi{ani na Likurg. Duri mnogu podocna, vo vtoriot vek vo novata era, Plutarh tvr-del deka Likurg bil imitator na Egipet.

Jas se soglasuvam so Frojdefon deka ne postoi potreba od postulirawe nekakva *La-kedajmonska politika. Od druga, nie znaeme deka Atincite posle Peloponeskata vojna bile zaintersirani za tajnite na spartanskata uspe{nost. Osven toa, u~eni lu|e koi rabotat vo ramkite na Anti~kiot model nemaat somne` deka prikaznite za spartanskite, osobeno Li-kurgovskite institucionalni pozajmuvawa od Egipet, bile aktuelni pri preminot vo 4 vek pr.n.e. bidej}i tie bile vistina. Odnosno, tradicijata e potvrdena ne samo poradi karakter-ot na odredeni aspekti od spartanskoto op{testvo, tuku i od silnite egipetski vlijanija vrz spartanskata arhajska umetnost i vrz mnogute verodostojni docnoegipetski etimologii za imiwa na specifi~ni spartanski institucii.

Komu mu se se obra}a Isokrat ? Frojdefon verodostojno postulira deka im se obra-}a na pitigorejcite, kako i deka Isokrat crpel od nivniot koncept, pa duri i od ne{to {to navistina bilo zapi{ano za ′egipetskata politika′. Potrebna e najgolemata arijska genija-lnost za da se poreknat silnite drevni tradicii- spomenati od Herodot i detalno opi{ani od podocne`nite pisateli- deka postoela takva li~nost kako Pitagora i deka negovoto u~i-li{te bilo vostanoveno vrz osnova na negovoto dolgo u~ewe vo Egipet. Sepak, postojat ta-kvi obidi. Vo sekoj slu~aj, Isokrat bil prili~no ekspliciten: ′Pri poseta vo Egipet, toj (Pitagora) stana u~enik na religijata na narodot i be{e prviot koj celata filozofija im ja donese na Grcite′.

Druga pomalku verojatna mo`nost e deka so zborot ′filozofi′ Isokrat mislel na svojot golem rival Platon i negovata Dràva. Postoi op{to mislewe deka Dràva bila na-pi{ana pome|u 380 i 370 godina pred novata era, odnosno posle Bousiris, vo pribli`no 390 godina pr.n.e. Se veruva i deka deloto bilo rezultat od mnogute godini minati vo razmislu-vawe i podu~uvawe, kako i deka verojatno postoele prethodni skici. Me|utoa, vremenskata prednost verojatno treba da mu bide dadena na Bousiris. Sepak, postojat vpe~atlivi sli-~nosti pome|u Bousiris i Dràvata na Platon. I vo Dràva postoi podelba na trudot vte-melena vrz kasti, upravuvani od prosvetleni ûvari, sozdadeni so vnimatelno selektirawe

213 Se istakna, Helenite od Jonija bile Varvari. Ovde Varvari bile neprijatelite na Atina..., a vakvi bile Fenikijcite, {to vaì i za Persijcite.Varvari }e bidat nare~eni i Makedoncite. Nasproti Va-rvarite bile Helenite, od Helen, spored Helios=Ilios. Me|utoa, Feniikjcite imale pelazgiski bo-govi, a pelazgiski se i poimite: Ahoris=a hor i s; Bousiris=bous iris ili bous siris; Evagoras=Eva (=e va) gora s...; Persija od Persej kako Makedoncite...;Makedoncite bile Pelazgi so varvarski jazik...

80

i rigorozno obrazovanie. Platon bil ostar neprijatel na prevrivawata vo demokratskata politika vo Atina i vakviot model bil o~igledno ute{itelen.

Vo kakov obem modelot moè da bide povrzan so Egipet ? Osven sli~nosta so eks-plicitno egipetskiot Bousiris, nie znaeme deka Egipet, kade Platon pominal izvesno vr-eme, verojatno okolu 390 godina pr.n.e., bil sredi{en interes na negovite podocne`ni dela. Vo Fedra, napi{ana od Platon, Sokrat izjavuva deka ′Toj (Teut-Tot), egipetski bog na mud-rosta) bil onoj {to gi izmislil brojkite i aritmetikata i geometrijata...i, najva`no od se, bukvite...′.214

Vo Filebos i Epinomis, Platon podetalno govorel za Tot kako sozdava~ na pi{uva-weto, duri i na jazikot i na site nauki. Na drugi mesta, Platon upatuval pofalbi kon egi-petskata umetnost i muzika, i go zastapuval nivnoto usvojuvawe vo Grcija. Vsu{nost, edin-stvenata pri~ina za somnevawe deka negovata Dràva bila vtemelena vrz Egipet e faktot deka Platon ne kaùva takvo ne{to vo tekstot. Me|utoa, ova izostavuvawe ima edno drevno objasnuvawe. Kako {to negoviot najran komentator, Krantor, napi{al nekolku generacii posle Platon:

Sovremenicite na Platon go ismevale, velej}i deka toj ne bil izumitel na svojata dràva, tuku deka kopiral egipetski institucii. Toj im proidaval tolku golemo zna~ewe na ismeva~ite, taka {to na Egip}anite im ja pripi{al prikaznata za Atincite i napravil Atincite da velat deka navistina ìveele pod ovoj reìm vo odreden moment od minatoto.

Soo~eni so site ovie dokazi vo polza na nekoe sgipetsko derivirawe, ranite sovre-meni nau~nici se u{te ja povrzuvale Dràvata na Platon so Egipet. Kako {to Marks ima sro~eno: ′Dràvata na Platon, barem kako {to vo nea e tretirana podelbata na trudot, kako sozdava~ki princip na dràvata, e samo edna atinska idealizacija na egipetskiot kastinski sistem′.

Poper, koj go mrazi Platon, bi oboùval da go nama~ka so nekakva egipetska ~etki~-ka. Sepak, toj pi{uval vo edna posistemat~na eopha na poklonicite na Arijskiot model i, iako celosno svesen za napadot na Krantor, se ograni~il na fusnota i izgledal zbunet od za-bele{kata na Marks. Nekoi u~eni lu|e, koi imale povolno mislewe za Platon, energi~no ja otfrlile idejata deka Platon favoriziral nekakov egipetski kastinski sistem. Golem del od niv ednostavno izostanuvaat bilo kakvo spomenuvawe na Egipet vo povrzanost so Drà-vata.

Vo svoite dijalozi, Timej i Kritij, Platon govorel za ~udesata na izgubenata civi-lizacija Atlantida i za nejziniot straoten kolaps. Vo vtoriot tom }e ponudime tvrdewe de-ka ova se odnesuva na vulkanskoto uni{tuvawe na Tera vo 1626 godina pred novata era, kako i deka ìtelite na Atlantida se nekakov amalgam od severni lu|e, od Hiksite koi izvr{ile invazija vrz Egipet vo sredinata od vtoriot milenium i od ′Narodite od moreto′ koi go na-pa|ale Egipet na krajot na toj milenium.215 Me|utoa, nas tuka ne intersira percepcijata na Platon za istoriskite odnosi pome|u Grcija i Egipet.

Kako {to be{e spomenato vo vovedov, postoela {iroka rasprostranetos, no samo do-cna potvrdena tradicija deka Atina bila osnovana od Kekrops, egip}anin od gradot Sais vo zapadnata Delta. Postoelo i priznanie deka Nêit, boìcata na toj grad, bila ista kako i Atena. Vo pro~uèniot pasus za mitot za Atlantida, Platon mu ja pripi{al na Kritij slednata prikazna: koga golemiot atinski zakonodavec Solon pristignal vo Sais vo raniot

214 Vo ″Ilijada″, vo 6 vek p.n.e., od Redakciskiot odbor na Pizistrat, bila vnesena Trakija, a Herodot, Ilirija, vo koja vladeela Teuta, spored Teut=Tot. A vo Ilirija centar bil Solun. Poimot Ilir sta-nal sinonim za Sloven, a kako Sklavini Brzjacite ne bile zapi{ani, iako taka se veli...Kaj Brzjacite se naselile Dragovitite, a Bitola bila so delti, na koi imalo dragi, tn.pristani{ta..., napraveni od mno{tvo dragovi, stapovi so svoi kuki,so koi se trgaat grankite...Na angliski drag..ozna~uva trgawe... 215 Atina bila grad na falsifikati: Redakciskiot odbor na Pizistrat, vo 6 vek p.n.e., sklopil delo ″Ilijada″ zatoa{to Atincite sakale da imaat sli~no delo,kako ona na Egipet...Mesopotamija...; Plat-on napi{al delo Dràva, koja se odnesuvalo za ureduvaweto vo Egipet, a toj pi{el za Atina; Platon pi{el za Atlantida, koja se najduvala na genetsko-geografsko poodra~je na Temnite, koi nemale doma-{ni ìvotni, govedo i sviwa,poradi{to se sozdala krvna grupa A na Belci,koi stanale vegeterijanci, ~ii ìtarici, leguminozi... im pripa|ale na Belcite. Bidej}i Evropa nemala doma{ni ìvotni, Ev-ropjanite kako Indijancite preku 90% bi morale da izumrat od mala sipnica i grip, vidi moi knigi...

81

6 vek pr.n.e., koga Sais bil prestolnina na Egipet, kon nego se odnesuvale kako kon rodnina poradi posebniot odnos koj ìtelite na Sais go ~ustvuvale kon Atincite. Duri mu bil doz-volen razgovor so egipetskite sve{tenici od povisok rang. Eden od niv, otkako go ukoril Solon so pro~uenite zborovi ′Oh Solon, Solon, vie Grcite sekoga{ ste deca′, prodolìl da mu kaùva na Solon deka boìcata Atena ja osnovala Atina pred Sais, e ne sprotivno. Toj mu objasnil deka vakvoto neznaewe na Atincite, kako op{toto gr~ko nepoznavawe na sop-stvenoto minato, se dolèle na periodi~noto uni{tuvawe na gr~kata kultura i ogneni i vo-deni katastrofi, koi go izbri{ale spomenot za porane{nata slava na Atina. Me|utoa, vo Egipet, blagodarej}i mu na negovata povolna pozicija, instituciite bile za~uvani.216

Zna~i, spored Platon, dokolku nekoj sakal da im se vrati na drevniot atinski in-stitucii, toga{ moral da se svrti kon Egipet. Na ovoj na~in Platon nalikuva na Isokrat. I dvajcata povikuvale na panhelenski kombinacii od Atina i Sparta i go veli~ele egipet-skoto ustrojstvo koe bilo po~ista verzija na lakedajmonskoto. Kolku podlaboko tie odele kon vistinskite helenski koreni na Grcija, tolku poblisku tie pristignuvale do Egipet. Edna od pri~nite za ova e dokazot deka Isokrat i Platin smetale oti golemite zakonodavci i filozofi kako Likurg, Solon i Pitagora so sebe donele egipetsko znaewe. Osven toa, Isokrat i Platon bile uvereni na kolonizaciite na Pelops, Kadmos, Egiptos i Danaos, i izgleda go prifatile stavot na Herodot deka ′varvarite′ so sebe donele zna~aen kulturen baga`. Duri i po pra{awe za osnovaweto na Atina, Platon se dvièl vo ramkite na Anti-~kiot model, i toa se dvièl vo obem spored koj prifatil deka postoel ′genetski′ kulturen odnos pome|u Atina i Sais. Zna~i, i pokraj nivnata ambivalentnost, ako ne i neprijatel-stvo vo ideite, dvete vode~ki intelektualni figuri od raniot 4 vek pred novata era bile prinudeni da priznaat su{tinska va`nost na stranskoto kolonizirawe i ogromnoto podo-cne`no kulturno pozajmuvawe od Egipet i od Levantot pri formiraweto na helenskata ci-vilizacija, koja i dvajcata ja sakale tolku strasno.

Aristotel Aristotel217ne samo {to bil u~enik na Platon, tuku u~el i vo Akademijata pod ra-

kovodstvo na Evdoks od Kindos, veli~estveniot matemati~ar i astronom, za kogo postoele iskazi deka pominal 16 meseci bri~ej}i si ja glavata vo Egipet, so cel da u~i so tamo{ni sve{tenici. Aristotel bil pod ogromno vlijanie i od tvrdewata na Herodot za Egipet, i o~igledno bil fasciniran od taa zemja. Iako povremeno ja naglasuval golemata drevnost na mesopotamskata i na iranskata civilizacija, negoviot stav izgleda velel deka Egip}anite bile najdrevni lu|e. Aristotel bil podednakvo kontradiktoren i po pra{aweto za difuzi-onizmot. Povremeno go iskaùval svoeto uveruvawe vo nezavisnata invetivnost kaj razli~-ni kulturi, no ponekoga{ tvrdel deka Egip}anite go sozdale kastinskiot sistem, pa zatoa ′Egipet bil kolevka na matematikata, bidej}i na kastata na sve{tenicite im bilo dadeno golemo slobodno vreme, scholê′. Spored Aristotel, sve{tenicite gi izmislile matêmatikai te-chnai (matemati~kite ve{tini), vo koi bile vklu~eni geometrija, arimetrika i astronomija, koi gr~ite zapo~nale da gi vklu~uvaat vo svojot posed.218 Vsu{nost, negovoto odu{evuvawe od Egipet go nadminuvalo odu{evuvaweto na Herodot vo edna poedinost. Tamu kade {to He-rodot veruval deka Egip}anite ja razvile geometrijata, klu`nata nauka, poradi prakti~ni pri~ini- za merewe na zemjata otkako orientirite bile odnesuvani od poplavite na rekata Nil- Aristotel veruval deka geometrijata bila teoretski raazviena od sve{tenicite.

Teorii za kolonizacija i podocne`no pozajmuvawe vo helenisti~kiot svet Pome|u mnogute raboti, Aristotel, se razbira, bil tutor na Aleksandar Veliki.

Zaedno so isklu~itelnoto makedonsko osvojuvawe na Persiskoto carstvo vo 330 godina pred novataera, postoel i golem napliv na gr~kiot interes za site orientalni civilizacii i osobeno za civilizacijata na Egipet. Tokmu vo godinite neposredno po osvojuvaweto, egipe-

216 Kritij ozna~uval kriti,da krie, kako Krit skriena od morskite povr{ini, ja kriel vistinata, za {to pi{el Platon=plat on. Bernal kaà: ″Platon mu ja pripi{al na Kritij slednata prikazna: koga golemiot atinski zakonodavec Solon pristignal vo Sais...″. Atincite kako Pelazgi bile so pelazgi-ski=varvarski=tn.slovenskijazik. I Egiptjani so ist jazik, a koptskiot bil pelazgiski=tn.slovenski. 217 Aristotel=aris tot el: Aris=Ares, Tot=Teut, el=tn.slovenska zavr{nica kaj molitel, tuìtel.... 218 Makedonecot Aristotel imal ogromno teknalo, od teknal=tehnal=tehna l, za toa tehnai=tehnaj...

82

tskiot sve{tenik Manetho napi{al istorija na Egipet na gr~ki jazik, vo koja ja sro~il {e-mata za 33-te dinastii, koja ostanala da bide osnovata za istoriografijata na drevniot Egi-pet.219 Pribli`no vo ova vreme, Hekatej od Abdera go ponudil svojot stav deka tradiciite za egipetskoto progonuvawe na Hiksite, Egzodusot na Izrailcite i pristignuvaweto na Da-naos vo Argos, bile tri paralelni verzii na istata prikazna:

Domorodnite ìteli pretpostavile deka nivnite nevolji nikoga{ nemalo da bidat re{eni dokolku ne se odlu~ile da gi izgonat tu|incite. Zatoa, odnenade`, tu|incite bile progoneto od zemjata, a najistaknatite i najaktivnite pome|u niv se sobrale zaedno i, kako {to nekoi velat, pristignale na bregot na Grcija i vo nekoi drugi regioni; nivni u~iteli bile ugledni lu|e, a pome|u niv bil Danaos i Kadmos. No, pogolemiot del od niv bile prote-rani vo ona {to sega se narekuva Judea, koja ne e daleku od Egipet i vo toa vreme bila ce-losno nenaselna. Kolonijata bila predvodena od eden ~ovek nare~en Mojsej.220

Izgleda deka vrz ovaa osnova- i poradi veruvaweto izrazeno od Herodot deka pote-kloto na spartanskite kralevi vodelo do kolonistite Hiksi- vo period okolu 300 godini pr.n.e.,221 kralot na Sparta, Arej, pratil pismo vo Erusalim koe zapo~nuva so zborovite:

Do Onias, visokiot sve{tenik, pozdrav. Eden dokument izleze na videlina i poka-ùva deka Spartancite i Evreite se rodnini, so poteklo od Avraam.222

Vo helenisti~kiot period, spomenuvawata po egipetsko-fenikijskite kolonizacii se premnogu ~esti za da bidat celosno izloèni vo knigava. Debatite ne se vodele za posto-eweto na takvi kolonizacii, tuku za nivnite specifisti~nosti: nacionalnosta na predvod-nicite, mestoto od kade trgnale ili datumite.

Tenzijata pome|u gr~kata kulturna gordost i po~itta kon drevnite civilizacii iz-gleda deka stanalo u{te pointezivno poradi isklu~itelnite osvojuvawa na Aleksandar pr-ed 330 godina pred novata era. Na primer, ova moème da go sogledame vo reakcijata kon Zeno od Kition, fenikiecot koj go osnoval stoicizmot pri preminot vo tretiot vek pr.n.e. Negovite rivali go ismejuvale kako ′male~ok fenikiec′, no sepak kako {to eden nau~nik pi{uva za nego: (Aleksandar ja koloniziral Palestina, a kolonisti imalo Spartanci, R.I.)

So tolku naporna rabota ti osnova veli~estvena nova {kola, Naporo~en roditel od bestra{na sloboda, I ako tvojata rodna zemja be{e Fenikija, Koj treba tebe da te omalovaùva ? Neli ottamu pristigna Kadmos, Koj na Grcija i gi dari nejzinite knigi i ve{tinata na pi{uvaweo ? Dioder Sikelski, pi{uvaj}i vo 1 vek pr.n.e., ja izrazil istata konfuzija, da ne kaè-

me i {izofrenija, okolu pra{aweto za ′varvarite′ koi ja civilizirale Grcija, vo blizina na po~etokot od negovata golema Biblioteka na istorija:

Prvite lu|e za koi }e diskutirame }e bidat varvarite, no ne zatoa {to smetame deka tie postoele pred Grcite, kako {to e Efor, tuku bidej}i na po~etokot sakame da go predo-~ime najgolemiot del od faktite za niv, spored redosled, zapo~nuvaj}i so raznite svedo{-tva dadeni od Grcite, koj{to vo razli~nite raskaùvawa za nivnata rana istorija ne mora da vmetnuva bilo kakov nastan povrzan so drug narod.

Vo pettiot tom od svoeto delo, Diodor go citiral istori~arot Zeno od ostrovot Ro-dos, koj smetal deka Grci- ili tainstveniot Heliadaj od Rodos- im donel kultura na Egip}a-nite, no golem potop go izbri{al seto se}avawe na toa, isto kako {to Atincite zaboravile deka Atina bila postara od Sais:

A tokmu poradi vakvi pri~ini, mnogu generacii od podocne`nite lu|e pretpostavu-vale deka Kadmos, sinot na Agentor, bil prviot koj gi donel bukvite od Fenikija vo Grcija.

Verojatno se u{te sledej}i go Zeno, Diodor detalno pojasnil kako Danais i Kadmos ostavile tragi na Rodos dodeka patuvale da ja koloniziraat Grcija. Isto kako i uverenosta 219 ZNAÎ,KOINE,OD 19 VEK N.E. STAROGR^KI, BIL SAMO PO SMRTTA NA ALEKSANDAR. 220 Egiptjanite go prevzele kowot od Hiksite, koj bil brigiski, a Egipet sê do so Mesopotamija bile za kamili i magariwa. Mojsej bil vo ponovo vreme, voglavno so magariwa. Me|utoa, ima sovpa|awe na Sargon so Mojsej, Aleksandar Makedonski so Isus Hristos...Zna~i, istoriite bile mnogu doteruvani... 221 Makedonskoto Carstvo ostavilo svoi koloni vo Amerika...Tobi...Indija...Persija...Sirija...Egipet. 222 Vo makedonskite kolonii imalo pove}ebo`ci=Heleni i ednobo`ci=Evrei. Vtorive se razlikuva-le od domorodcite, oti tie imale normalni o~i, a domorodcite zakoseni,kako i so Egipjanecot Mojsej.

83

na Platon vo prvenstvoto na Atina nad Sais, {emata na Zeno e edna prevrtena forma na Anti~kiot model, a ne {ema vo ramkite na Arijevskiot model. Tuka ne postoi spomenuvawe za nekakva invazija od severot na Grcija i {emata sepak zapazuva ′genetski′ odnos pome|u gr-~kata i egipetsko-fenikijskata kultura i civilizacija. Stavot deka Grcija go civliziral Egipet bil premnogu duri i za najrevnostnite pobornici na Arijskiot model. Sovremeniot preveduva~ na Diodor, profesor Oldfader, zabeleùva:

Prvata kniga, na razni mesta, gi prezentira tvrdewata naglasuvani od Egip}anite za prioritetot na nivnata civilizacija; sprotivnite tvrdeawa od Grcija se prazno {epu-rewe.

Glavnata pogonska sila vo deloto na Diodor e negovoto veruvawe deka Egipet i, vo pomal obem, drugi isto~ni civilizacii, bile izvorot na svetskata civilizacija:

A bidej}i Egipet e zemjata kade mitologijata go locira potekloto na bogovite, kade se veli deka bile napraveni najranite nabquduvawa na yvezdite i kade, osven toa, se zabele-àni mnogu vredni podvizi na veli~estveni lu|e, nie }e ja zapo~neme na{ata istorija so slu~uvawata povrzani so Egipet .

Diodor ne samo {to ~esto gi spomenuva kolonizaciite na Teba i Argos od Kadmos i Danaos, tuku vo blizina na po~etokot od negovoto delo im posvetil zna~itelen prostor na tvrdeweto na ìtelite na Sais deka Kekrops i drugi rani atinski kralevi bile Egip}ani, kako i na nivnite verodostojni argumenti za posebniot odnos pome|u Atina i Egipet.

Ovaa kolonizacija ne bila op{to prifatena vo helenisti~ki i rimski vremiwa, no se ~ini deka postoela univerzalna uverenost vo kolonizaciite na isto~niot Peloponez i Teba. Vodi~ot za Grcija, napi{an od Pavsanij vo vtoriot vek od novata era, e poln so refe-renci za kolonizaciite:

Lu|eto od Troizen (vo Argolida)...velat deka prvoto ~ove~ko su{testvo koe postoe-lo vo nivnata zemja bil Oros, {to mene mi nalikuva na egipetsko ime, so sigurnost ne na gr-~ko ime.223

Postoi drug pat nadvor od Lerna, vedna{ nadolu pokraj moreto, koe go narekuvaat Mestoto na Ra|awe; pokraj moreto e male~ko svetili{te na Posejdon na Ra|aweto. Vedna{ do nego se mestata na istovaruvaweto kade, spored kaùvaweto, Danaos i negovite sinovi prvat za~ekorile vo Agrolida.

Fascinantno e povrzuvaweto pome|u legendarnoto istovaruvawe na kopnoto i ra|a-weto, isto kako i faktot deka Posejdon bil glavniot bog na Mikencite, a Set- kogo jas go gledam kako negov egipetski ′dvojnik′- bil glavniot bog na Hiksite:

Spored moeto mislewe, Nauplijcite bile Egip}ani vo eden poran period, koi pri-stignale vo Argolida so flotata na Danaos i bile naseleni vo Nauplija, tri generacii po-docna, od sinot na Amimona, Nauplij.

Koga Kadmos izlegol vo (Tebaida) so fenikijska armija, i tie (Hijantite i Eonite) ja izgubile bitkata, Hijantite izbegale u{te vo tekot na narednata no}, no Eonite napra-vile ritualno molewe, so cel Kadmos da im dozvolel da ostanat i da sklopuvaat me{oviti brakovi so negovite Fenikijci.

Za odnosot na imiwata Hijanti i Eoni so imeto Jonski i so egipetskoto >Iwn (tyw′) (varvarin) be{e diskutirano pogore. Zna~i, ne postoi somnevawe deka Pavsanij bil ubeden vo vistinskoto postoewe na kolonizaciite i veruval dekavo negovo vreme, vo vtoriot vek od novata era, se u{te postoelo mnogu direktni znaci za niv.

Napadot na Plutarh protiv Herodot Vtoriot vek od novata era bil svedok na ne{toto najblisko do ona {to moème da go

nare~eme napad protiv Anti~kiot model. Stanuva zbor za eden dolg esej od plodniot pisa-tel Plutarh, pod naslov ′Za zlobata na Herodot′, vo koj povel mnogu juri{i protiv Herodot. Pritoa, Plutarh obvinil i deka Herodot bil ′qubitel na varvarite′.224

Toj veli deka Grcite gi nau~ile od Egip}anite povorkite i nacionalnite festiva-li, kako i po~ituvaweto kon dvanaeset bogovi; samoto ime na Dionis, veli toj, Melampus go

223 Bidej}i za avtorot Oros bilo egipetsko ime,koe ima tn.slovensko zna~ewe oros-i,a tn.slovenski ja-zik bil koptskiot na Belcite Egiptjani, sé e jasno. Ama najjasno e deka koine=gr~ki bil od 3 vek p.n.e. 224 Vo Atina, vo vtoriot milenium na novata era, Atiwanite bile Varvari i govorele varvarski jazik.

84

nau~il od Egip}anite i gi podu~il ostanatite Grci; a misteriite i tajnite rituali povrza-ni so Demetra, }erkata na Danaos gi donele od Egipet...No, ova ne e najlo{oto. Toj go sledi potekloto na Herakle do Persej i veli deka Persej, spored persiskoto svedo{tvo, bil Asi-rec; ′a poglavatorite na Dorcite′, veli toj, ′bile ~istokrvni Egip}ani...′; toj ne samo {to kopnee da vostanovi nekakov egipetski i fenikijski Herakle; toj veli deka na{iot Hera-kle bil roden po dvajcata drugi, i saka da go otstrani od Grcija i od nego da napravi tu|in-ec. Pa sepak, od u~enite lu|e od starite vremiwa, nitu Homer, nitu Hesiod225...Nekoga{ spo-menuvale egipetski ili fenikijski Herakle, tuku site tie poznavale samo eden, na{iot He-rakle koj istovremeno e Bojotiec i Argivjanin...226

Plutarh o~igledno veruval deka negovata publika bi bila napredna od ideite na He-rodot za onie pra{awa, no interesno e da poso~ime deka citira samo dreven avtoritet po pra{aweto za Herakle i deka ne se konfrontira direktno so kolonizacite na Danaos i Ka-dmos. So ogled na dlabokoto znaewe i po~ituvawe na egipetskata religija, izrazeni vo nego-vata Za Izida i Oziris i, najva`no od se, poradi negovoto uveruvawe za nejzinata su{tinska identi~nost so gr~kata religija, postoi i seriozno somnevawe dali samiot Plutarh ne ve-ruval vo tvrdeweto na Herodot za stranskoto poteklo na tolku golem del od gr~kata kul-tura. Poverojatno e deka napadot na Plutarh protiv ′barbarofilijata′ na Herodot bil samo alatka vo negoviot op{t atak protiv nego.227 Fascinantno e da se zabeleìme i deka nitu eden od sovremenite klevetnici na Anti~kiot model ne se potprel vrz ovoj esej. Edna od pri~inite, kako {to napi{ale dvajca od negovite preveduva~i, e deka

Iako ovoj esej gi navredil qubitelite na Herodot, toj gi voznemiri i po~ituva~ite na Plutarh, koi te{ko moèle da poveruvaat deka tolku qubezen i blagoprijaten avtor mo-èl da pi{uva so takva straotna zlobnost, so {to se izloìl sebesi na napadi sli~ni na onie koi gi povel protiv Herodot.

U{te pova`no, sovremenite u~eni lu|e bea èlni da se potprat vrz ′drevni′ izvori odo{to na ′docni′; spored ovie nau~nici, koi ìveele vo 19 i 20 vek od novata era; ′docni′ izvori bile avtorite koi pi{uvale po pettiot vek pred novata era. Ova pretpo~ituvawe e pod vlijanie- ako ne e vtemeleno- od faktot deka vo docnata klasi~na i vo helenisti~ka Gr-cija, dominantnite svedo{tva odele vo polza na kolonizacijata i na misleweto deka gr~ka-ta religija bila izvedena od egipetskata. Me|utoa, pred da pomineme na ova, nie treba da go zememe predvid vlijanieto od egipetskata religija vrz Grcija vo helenisti~ite i rimskite vremiwa.

Triumfot na egipetskata religija Aktivnosta kaj Grcite i kaj drugi mediteranski narodi za po~ituvaweto na bogovi-

te spored nivnite egipetski imiwa, zapo~nala daleku pred osvojuvawata na Aleksandari si-nktretizmot na Helenisti~kata epoha. Na po~etokot od pettiot vek pred novata era, poetot Pindar napi{al Himna za Amon, ~ii vovedni zborovi bile ′Amon, kral na Olimp′. Ovoj ku-lt kon libiskata varijanta na egipretskiot Amon bil svrzan so rodniot grad na Pindar, Te-ba. Me|utoa, kultot bil silen i vo Sparta, a Pavsanij pi{uval za svetili{teto na Amon vo Afitis, vo Sparta:

Izgleda deka Lakoncite, pove}e od bilo koj drug vo Grcija, go koristele libiskoto proro~i{te u{te od po~etokot. Amon e po~ituvan vo Afitis podednakvo kako {to e po~i-tuvan od libiskite Amonijci.

Nevozmo`no e da kaème {to Pavsanij podrazbiral so zborovite ′u{te od po~etok-ot′. Vo sekoj slu~aj, bratot na golemiot spartanski vojskovoditel Lisander so sigurnost bil narekuvan Libis pred krajot na 5 vek pr.ne.e., bidej}i semejstvoto imalo tradicionalna vr-ska so baseleis (kralevi228 ili sve{tenici) na Amonijcite, a samiot Lisander se konsultiral so proro~i{teto. Vo 4 vek, Am(m)on bil po~ituvan vo Atina, a edna od nejzinite sveti tri-remi mu bile posveteni nemu.

225 Bidej}i Plutarh prv go spomenuva Homer, a potoa Hesiod, dvata bile delo na Redakciskiot odbor. 226 Plutarh go objasnuva istoto poteklo na Belcite. Sledi Dionis=Piani{, pia=opia, opium=opi um. 227 PLUTARH POTVRDIL, NEMALO NARODI HELENI I VARVARI, TIE BILE EDNO ISTO. 228 SAMO ISTOGLASNO: Basileis=ba (b=v) sile=Σ=S i-s; kral=cral=crl=carl=Carlo=Karlo, carilo... Ova vaì samo za tn.slovenski jazici, no ne za tn.neslovenski: pa etrurskiot jazik bil tn.slovenski...

85

Aleksandar, sin na Amon Aleksandar Veliki o~igledno se smetal sebesi za sin na Amon. Po negovoto osvoju-

vawe na Egipet, toj do{ol vo pustiwata za da se konsultira so golemoto proro~i{te na Amon vo libiskata oaza Siva. Proro~i{teto mu kaàlo na Aleksandar deka toj bil sin na bogot,{to objasnuva zo{to ottoga{ Aleksandar na svoite moneti bil pokaùvan kako Amon so rogovi. Sovremenite istori~ari gi smetaat za kleveti mnogute svedo{tva koi velele de-ka vo poslednite godini od svojot ìvot Aleksandar se oblekuval kako bogovi i boìci, ba-ral da bide po~ituvan kako niv, kako i deka ′Aleksandar duri posakuval lu|eto da mu se po-klonuvaat dozemi, poradi idejata deka Amon bil negov tatko pove}e odo{to Filip′.229

Zna~i, toga{, koj bil sin na Amon ? Spored rana egipetska tradicija, Oziris bil sonot na Ra. So podemot na kultot kon Amon vo 12-tata dinastija, dvata boga se spoile vo Amon-Ra. Vo docnoto Novo kralstvo bilo smetano deka postoel nekakov misti~en spoj pome|u Ra i Oziris. Poradi toa, celosnata konfuzija pome|u Amon i Dionis kaj Diodor Si-keliot ili kaj negoviot izvor od vtoriot vek pr.n.e., aleksandroecot Dionisij Skitobrahi-on, izgleda deka imala presedani vo egipetskata teologija. Vo sekoj slu~aj, izgleda deka Aleksandar se gledal sebesi kako ova sinkreti~ko boèstvo- i Amon, i negoviot sin.

Nema somnevawe deka osvojuvawata na Aleksandar ja zgolemile va`nosta na mitovi-te za obemnata ekspedicija za civilizirawe na istokot, izvedena od Dionis ili- kako {to Diodor go imenuval- od Oziris, ~ii tragi moè da bidat pronajdeni vo egipetskata tradici-ja od 18-tata dinastija ili duri od Srednoto kralstvo. Duri i vo Grcija, kako {to poso~i Xejms Frejzer, {emata bila skicirana od strana na Evripid pred ra|aweto na Aleksandar. Odnosot na Aleksandar kon Dionis bil napnat i ispolnet so izvesno rivalstvo, barem {to se odnesuva po negovite osvojuvawa. Koga pristignal do Nisa, vo planinite na severozapad-na Indija, i ìtelite mu ja pokaàle povrzanosta so bogot, se veli deka toj bil mo{ne pod-gotven da poveruva vo prikaznata za patuvawata na Dionis; toj bil podgotven i da priznae deka Nisa bila osnovana od Dionis, a vo toj slu~aj ve}e dosegnal do to~kata do koja dosegnal i Dionis, i bi odel u{te podaleku od Dionis.230

Postojat i neverodostojni izve{tai za negovi patuvawa niz Indija ′imitiraj}i gi bahanalskite lumpuvawa na Dionis′. Nema somnevawe za politi~koto i kultskoto vnimanie koe toj go pridodal na mnogute svoi dolgi natprevari vo piewe, a civlizira~kata misija na Oziris/Dionis nudi su{tinska zadnina za dejstvijata na Aleksandar dol` vakvite nasoki. Zatoa, negovata identifikacija kako sin na Amon, paralela na Dionis i negov rival, za-zemalo sredi{no mesto vo negoviot ìvoten proekt. Istori~arite-pobornici na Ariskiot model pretpo~itale da se zadrùvaat na negovite ~itawa na Ksenofon i na negovoto po-istovetuvawe i rivalstvo so Ahil, i ne postoi somnevawe deka ova bile bitni faktori vo negovata odluka za izveduvawe invazija vrz Azija. No, tie bile pomalku zna~ajni odo{to ne-govata su{tinski egipetska religiozna misija. Faktot deka negovoto telo bilo pogrebano vo Egipet, a ne vo Grcija ili Persija, ne moè ednostavno da i bide pripi{ana na nemilosr-dnosta na negoviot vojskovoditel Ptolomej, koj go nasledil kako vladetel na Egipet. Toa go pokaùva sredi{noto mesto na Egipet vo ìvotot na Aleksandar i vo slikata koja ja po-seduval za samiot sebesi.

Ptolomej i negovite naslednici, se do Kleopatra na Cezar i na Antonij, izvlekle golema korist od egipetskata religija- tie ja zdobile po~itta i naklonetosta od svoite egi-petski podanici i im ja darile kulturnata mo} koga se spravuvale so drugi dràvi koi se pojavile od fragmentite od carstvoto na Aleksandar. Sepak, ova ne e dovolno za objasnuva-weto na ogromnata ekspanzija na egipetskata religija vo tekot na ovoj period, vo {to be{e nare~eno ′Osvojuvaweto na Zapadot od strana na Orientalna religija′.

Egipetskata boìca-majka Izida, na primer bila po~ituvana vo Atina u{te od pet-tiot vek pr.n.e., vo Atina postoel hram na Izida vo blizina na Akropol, a Atina oficijal-

229 Tokmu zatoa istorijata so bogovite e ni{to`na, kako ona {to ja napi{al Mojsej so edniot crne~ki =semitski bog. Pa poradi Mojsejovata istorija denes me|u sebe se istrebuvaat Evreite i Arapite, koi bile od isti prostori,na Arabiskiot Poluostrov, imale zakoseno o~i..., a pred toa bile pove}ebo`ci. 230 Se potvrduva, Belcite bile eden narod so eden jazik. Toj stignal vo Indija, Vedite so sanskritski jazik,koj bil samo tn.slovenski.Toa {to tn.neslovenski avtori go odbegnuvaat,e samo edno: z a g o v o r.

86

no gi pottiknuvala svoite zavisni teritorii da prifatat egipetski kultovi. Duri i na De-los, mesto osobeno posveteno na Apolon, kultovi koi Izida i Anubis bile oficijalizira-ni so eden poteg koj na nitu eden na~in ne bil povrzan so ptolomejskoto kralstvo, koe do-toga{ ja izgubilo kontrolata vrz ostrovot. Vsu{nost, vo vtoriot vek od novata era, Pavsan-ij, koj ne spomenal drugi orientalni kultovi, posvedo~il za egipetski hramovi ili svetili-{ta na Atina, Korint, Teba i vo mnogu drugi mesta vo Argolida, Mesenija, Ahaja i Fokis.231

Treba da naglasime deka Grcija iskusila samo del od branot koj se ra{iril {irum Rimskoto carstvo. Na primer, najzna~itelnite svetili{ta otkrieni vo Pompej od 79 godina od novata era- koga gradot bil uni{ten od erupcijata na Vezuv- bile ′egipetski′. Tiberij ja proteral egipetskata- i evrejskata- religija od Rim. No kultovite nabrgu bile obnoveni i podocne`ni imperatori, osobeno Dominicijan i Hadrijan, im bile strasno posveteni na egipetskite bogovi. Hadrijan duri se obidel da go pretvori svojot milenik Antinos vo ne-kakov egipetski bog, a negovata isklu~itelna gradina na zadovolstva vo Tivoli, isto~no od Rim, na mnogu na~ini moème da ja sogledame kako egipetski pogreben kompleks za negoviot boèstven qubovnik. Marko Avrelij, Septimij Sever, Karakala, Dioklecijan i drugi impe-ratori go posetile Egipet; pritoa, site izve{tai ja naglasuvale nivnata po~it kon egipet-skata religija i kultura. Kakva i da bile nivnite intimni ~ustva, izgleda deka takviot stav bil politi~ka neophodnost, so ogled na sredi{nata uloga na egipetskata religija {irum Rimskata imperija.

Takviot entuzijazam predizvikal silna reakcija. Sovremenite holandski nau~nici, Smelik i Hemelrijk, koi juna~ki se obiduvaat da zakrpat nekakvi primeri za odbojnosta na Grcite kon egipetskata kultura, imaa daleku pomalku problemi koga stanuva zbor za Rim. Slabata to~ka vo egipetskiot oklop bilo oboùvaweto na ìvotni. Ciceron, na primer, smetal deka ova e ~udna rabota ′vo taa najmalku podlo`na na rasipasnost nacija na Egip}a-nite, koja so~uvala pi{ani zapisi za slu~uvawa od mo{ne mnogu epohi′. Podocne`nite sati-ri~ari Juvenal i Lukijan232 povele razuzdani napadi protiv ovaa zoolatrija i protiv Egipet kako celina.

Najmnogu od pisatelite veruvale deka ova po~ituvawe bilo simboli~ko i alegori-sko, stav najjasno trasiran od Plutarh vo Za Izida i Oziris. Ova delo dobi priznanie, duri i od u~eni lu|e koi rabotat vo ramkite na Ariskiot model, kako najvaèn zbor za egipet-skata religija; osven toa, negovite tolkuvawa bea se pove}e potvrduvani so napredokot na egiptologijata.

Plutarh detalno ja objasnil op{tata slika za egipetskata relogija, koja izgleda bi-la ne{to voobi~aeno pome|u kultiviranite Grci, barem od 4 vek pred novata era.Spored ne-go, zoolatrijata i navodnoto praznoverie vo egipetskat religija bile samo alegoriski po-vr{inski sloj zamno{tvoto narod; sve{tenicite i/ili onie koi bile osveteni, znaele deka, vo realnosta, zoolatrijata i fantasti~nite mitovi kriele dlaboki apstrakcii i temelno osozavawe na vselenata. Vo Za Izida i Oziris, religioznata filozofija na Egipet ne se interesirala prvenstveno za efemerniot, materijalen svet na postanuvaweto′ so negoviot rast i raspa|awe, tuku za besmrtnoto kralstvo na ′postoeweto′, {to osobeno se projavuvalo preku broevi, geometrija i astronomija.

Se razbira, seto ova vpe~tlivo nalikuva na ideite na Platon, na pitagorejcite i na orficite, ne samo spored sodrìnata, tuku i ~esto i spored oblikot na zborovite upotrebu-vani za nivno pi{uvawe. Zatoa, u~eni lu|e od 19 i 20 vek go gledale deloto na Plutarh kako prvoklasen primer za ona {to e narekuvano interpretatio Graeca, dobro opi{an na sledniot na-~in:

Gr~kiot nabquduva~ obi~no ne bil vo pozicija da ja sozdava egipetskata religija; prvi~na pre~ka bilo negovoto nepoznavawe na egipetskiot jazik. Ponekoga{, nekoe raven-stvo ili objasnuvawe bilo zasnovano vrz pogre{no razbirawe na nekakva egipetska pojava, ili vrz modifikacija vovedena vo nekoja gr~ka paralela. Sekoe otstapuvawe, bez razlika dali bilo radikalno ili nezna~itelno, pridonelo za nekakvo otklonuvawe od vistnnskata slika.

231 Atina bila brigiska=frigiska.Sledi brigiskata=frigiskata Ma (jka/ter)ili Mu (ter) da e Izida. 232 Avtorite govorat deka koine bil gr~ki jazik i ati~ki. Za Lukian, vo Atika bil ati~ki, a ne koine.

87

Eden od glavnite sovremeni nau~nici ima posveteno cela kniga za ova gr~ko ′privi-denie′ od Egipet. Ovaa interpretatio Germanica ili aksioma- deka egipetskata religija i filo-zofija so siguirnost i neminovno bile sirovi i plitki- ima pote{kotii koga stanuva zbor za izvonredno inteligentni lu|e kako Evdoks koj, spored site svedo{tva, ìveel so sve{te-nicite i nau~il egipetski jazik, i koj o~igledno imalo golema po~it i odu{evuvawe za egi-petskata kultura. Me|utoa, fundamentalnata slabost na sovremenata {ema e nedostigot na samosvest i na pozitivisti~koto ~ustvo na Besserwissen, ′podobro znaewe′ od drevnite lu|e. Ova vaì duri i za sakanite Grci, koi bile superiorni vo sekoj aspektod svojata kultura, osven vo pi{uvaweto na drevnata istorija i vo osoznavaweto na odnosite pome|u Grcija i drugi kulturi.

Za sovremenicite na Plutarh i za podocne`ni misliteli vo ramkite na Atni~kiot model, vpa~tlivite sli~nosti pome|u Plutarhovite opisi na egipetskata religija i filo-zofija i opisite na Platon i na pitagorejcite, voop{to ne prestavuvale pote{kotija. Tie ednostavno bile rezultat od faktot deka- kako {to sekoj znael- Platon, Pitagora i Orfej gi prezele svoite idei od Egipet. Zgora na toa, Plutarh smetal deka postoele potemelni vr-ski pome|u egipetskata i gr~kata religija. Za Izida i Oziris i bila posvetena na Klea, za koja napi{al:

Oziris e identi~en so Dionis, a koj bi moèl podobro da go znae toa odo{to ti, Klea ? Bidej}i ti si predvodni~ka na vdahovenite devici (posveteni~ki n Dionis) od Del-fi, a tvojot tatko i majka te upatija vo svetite obredi na Oziris.

Toj prodolìl da dava detali za kultskite sli~nosti pome|u egipetski i delfski kultovi.Sevkupno,Plutarh vo ova delo tripati go poistovetil Dionis so Oziris.Iako Plu-tarh ne bil tolku ekspliciten za identitetot na Izida i Demetra, nema somnenie deka bil podednakvo siguren vo toa. Na primer, postojat mnogu detalni paraleli pome|u negovite opisi na nevoljite na Izida vo Biblos i makite otslikani vo Elevsis vo Homerovata himna na Demetra. Nau~nicite koi se poklonici na Arijskiot model ~esto go koristat ova kako o~igleden primer za Plutarhovata interpretatio Graeca.

Vo ovoj slu~aj moèbi e taka. Me|utoa, jas bi tvrdel deka misteriskiot kult vo Ele-vsis, so kogo o~igledno e povrzana himnata, verojatno se pojavil vo Egipet, kako {to veru-vale drevnite lu|e. Duri i da ne e taka, postojat arheolo{ki dokazi koi pokaùvaat deka Izida bila identifikuvana so Demetra vo Elevsis vo 9 vek- odnosno, pred konvencionalno-to vremensko locirawe na Himnata. Vo sekoj slu~aj, ne postoi apsolutna nikakva pri~ina da se somnevame deka Plutarh gi gledal Izida i Demetra kako projavuva~ki oblici na istoto boèstvo. Se na se, o~igledno e deka Plutarh veruval oti golem del od gr~kata fi-lozofija bila donesena od Egipet i deka postoelo fundamentalno edinstvo pome|u egipet-skata i gr~kata religija. Ponatamu, toj smetal deka egipetskata religija bila po~ista i po-stara.

Vakvoto gledi{te za egipetskata religija igralo sredi{na uloga vo dvete glavni ′noveli′ vo vtoriot vek od novata era. Etiopika na Heliodor i Metamorfoza ili Zlatnoto magare na Apulej. Vo svojata moralno vozvi{ena i romanti~na prikazna za edna prekrasna i doblesta etiopska- no ne crna- heroina, Heliodor izrazil golemo voodu{evuvawe za Etio-pjanite i za nivnite gimnosofisti (goli filozofi ili gurui), no Etiopika e fokusirana kon Egipet kon moralnata superiornost na negovata religija. Knigata go naglasuva i stra-sniot interes na gr~ki sve{tenici kon egipetskata religija, koi ja gledale kako klu~ za svoite kultovi. Koga govori za sve{tenicite od Delfi, koi go bombardiraat so pra{awa eden posetitel od Egipet, avtorot napi{al:

Nakuso, tie ne zaboravija nitu edna od interesnite osobini na Egipet, bidej}i ne postoi druga zemja na svetot za koja Grcija bi pretpo~itale da slu{at.

Sprotivno na ova, Zlatnoto magare na Apulej e satira, no vo sredi{teto na negovi-ot seriozen aspekt se egipetski misterii i likovite na Izida, gospodarkata na maskirawe-ta i transformaciite, i Oziris/Dionis pozadi nea. Vo kulminacijata na knigata, boìcata mu soop{tuva ne herojot:

Zna~i, Frigijcite, najrano od site rasi, me narekuvaat Pesinuntia, majka na site bogovi. Spored toa, Atincite, izniknati od svojata sopstvena po~va, me narekuvaat Kekro-pska Minerva, a morskite Kiprani me narekuvaat Pafiska Venera, Kritjanite- strelci me

88

vikaat Dijana, Diktina, a trijazi~nite Sicilijanci- Prozerpina; za Elevsincite jas sum Ceres, drevnata boìca, za drugite Junona, za drugi Belona, i Hekata i Ramnusija. No Eti-opjanite, koi se osvetleni od prvite zraci na bogot- sonce dodeka toj sekoj den se ra|a, za-edno so Afrkancite i Egip}anite, koi se odlikuvaat so poseduvaweto na originalnata do-ktrina, me ~ustvuvaat so moite osobeni obredi i mi go davaat moeto edinstveno ime- Kra-lica Izida.233

Veruvaweto deka egipetskata religija i obredi bile originalni i ′vistinski′ bilo pri~ina gr~kite i drugite lokalni formi da stanat izli{ni, pa zatoa ova go objasnuva ma-sovnoto oddale~uvawe od ovaa forma. Kako {to neoplatonisti~kiot filozof Jamblih na-pi{al na krajot od paganskiot period od 4 vek od novata era:

Poprvo mislite deka Egiptjanite bile prvite lu|e koi im bilo dodeleno prisustvo na bogovite, koga bogovite povikale na radost vo egipetskite obredi.234

Povtoruvaweto i ~estoto citirawe vo ova poglavje proizleguva od slednava potre-ba: vo konvencionalnosta na Antikata da pricvrstam edna slika koja e mo{ne nekonvencio-nalna vo sovremenite klasi~ni studii. Samoto nepoznavawe na vakviot pristap go naglasu-va faktot deka pobornicite na Arijskiot model ne se vo mo`nost da ponudat obemni citati kako potkrepa na svoite tvrdewa. Se {to tvrdam vo ova poglavje e deka posle pettiot vek pred novata era- edinstveniot period od koj imame bilo kakvo zna~itelno zna~ewe za niv- anti~kite Grci, iako gordi na sebesi i na svoite skore{ni dostignuvawa, ne gi gledaat kako originalni svoite politi~ki institucii, naukata, filozofijata ili religijata. Namesto toa, tie go derivirale- preku ranata kolonizacija i podocne`noto u~ewe na Grci vo stran-stvo- vo osnova od Istokot i osobeno od Egipet.235

POGLAVJE 2: EGIPETSKATA MUDROST I GR^KOTO PRENESUVAWE OD MRA^NATA

EPOHA DO RENESANSATA Vo ova poglavje go razgleduvam opstanokot na drevniot Egipet po padot na negovata

visoka civilizacija. Najprvo, nie go gledame opstanokot na egipetskata religija, kako vo ramkite na hristijanstvoto, taka i nadvor od nego, vo ereti~kite sekti kako sektata na gno-sticite, kako i vo hermeti~kata tradicija koja bila otvoreno i iskreno paganska. Sepak, da-leku pove}e rasprostraneto od ovie neposredni prodolùvawa bilo op{toto voodu{evuva-we kon Egipet pome|u pripadnicite na obrazuvanata elita. Egipet, iako bil vo pot~ineta uloga vo sporedba so hristijanskite i bibliskite tradicii za pra{awa od religijata i mo-ralnosta,bil jasno postaven kako izborot na celata ′paganska′ ili sekularna mudrost. Zatoa, nikoj pred 1600 godina seriozno ne go doveduval vo pra{awe nitu uveruvaweto deka gr~kata civilizacija i filozofija bile izvedeni od Egipet, nitu deka glavnite pati{ta za nivnoto prenesuvawe bile egipetski kolonizacii vo Grcija i podocne`noto u~ewe na Grci vo Egi-pet.

Ubistvoto na Hipatija Vo 390 godina od novata era, hramot na Serapis i obli`nata golema biblioteka vo

Aleksandrija bile uni{teni od hristijanska topla; dvaeset i pet godini podocna, briljan-tnata i prekrasna filozofka i matemati~arka Hipatija bila ubiena na grozen na~in vo istot grad, od strana na edna banda monasi pottiknati os Sveti Kiril. Ovie dve nasilni dejstvija go obeleìle krajot na egipto-paganizmot i poètokot na hristijanskata Mra~na epoha.236 233 Eden narod so eden ist bog,koj imal pove}e imiwa,i toa vo zavisnost na geografskata oddale~enost. 234 Iz~eznale starite civilizacii, a se pojavile novi, nepoznati..., duri od prostori kade imalo kani-balizam, kako vo novonaseleniot kontinent Evropa i toa so naselenie od Balkanot i Azija, ama i Af-rika. Nieden avtor ne saka da priznae, {to bilo toa {to gi uni{tilo tie civilizacii, i go zako~ilo nivniot ponatamo{en razvitok. Toa bilo samo ednoboèstvoto,zlostorni~ko vrz pove}eboèstvoto, a so toa i na progresot.Pa poradi toa,Evropa zakasnala celi dva mileniumi: parna ma{ina vo stara era. 235 Centralno mesto na Bliskiot Istok,Egipet i juèn Balkan bil Levantot, ju`no od 35-ta paralela. 236 EDNOBO@ESTVOTO BILO SMRTTA NA NAUKATA I NAPREDOKOT NA ÔVE[TVOTO.

89

Te{ko deka moè da ne iznenadi faktot deka u~eni lu|e koi rabotele vo ramite na Ariskiot model pretpo~itale da go zanemaruvaat hristijanskiot faktor i da gi gledaat ovie slu~uvawa kako preroduvawe na nekakov egipetski orientalen fanatizam protiv hele-nisti~kiot racionalizam. no, dokolku gi izostavime apsurdnite implikacii deka Evropej-cite ne moàt da bidat fanati~ni, ovie dve objasnuvawa- deka fanati~kata tolpa bila i hr-istijanska, i egipetska- ne se isklu~uvaat edno so drugo. Vo 4 vek od novata era, Egipet bil strasna- ako ne i najstrasnata- hristijanska provincija vo Rimskata imperija.

Kolapsot na egipto- paganskata religija [to se slu~ilo ? Egipetskata religija doìveala kolaps so isklu~itelna brzins

pome|u 130 i 230 godina od novata era. Zo{to jadroto na paganskoto preminalo vo hristijan-stvo porano i pove}e sesredno odo{to site drugi Rimski provincii ? Ova e povrzano so po-golemiot problem: zo{to celiot paganski svet preminal vo hristijanstvo ? Za hristijanski istori~ari, ovoj nastan ne prestavuva problem: se razbira, koga Egip}anite ili bilo koi drugi narodi ja zdogledale svetlinata na ′vistinskata religija′, tie go naopu{tile svoeto idolatrisko paganstvo. Za istori~ari koi ne poseduvaat vakva prethodna privrzanost, fe-nomenot e poteòk za objasnuvawe.

No po{iroko ramni{te, moème da tvrdime deka zaedno so anomia-ta i so slomot na tradicionalni lokalni strukturi vo helensti~kite i vo Rimskoto carstvo, se pojavilo pri-rodno te`neewe kon monoteizmam, nebesen odraz na zemskoto carstvo. Ova najprvo }e bide voo~livo so ogromnata ekspanzija na judaizmot- glavno preku prozelitizam- {irum Medite-ranot po 300 godina pred novata era. Vsu{nost, do sredinata od prviot vek od novata era, Evreite so~inuvale pome|u 5 do 10 procenti od naselenieto vo Rimskata imperija. Me|utoa, vo 116- 117 godina, se pojavil ogromen revolt vo dijasporata, daleku pogolem od popoznatite revolti na Zeleotite i Bar Kohba vo Judeja, pome|u 66 i 70 godina i 132 i 135 godina.

Revoltot vo dijasporata bil posleden so genocidna represija na Kipar, vo Krena i, najva`no od se, vo Aleksandrija, pri {to celosno bila uni{tena briljantnata kultura na heleniziranoto evrejstvo.237 Duri i pred toa, iako Evreite so~inuvale zna~itelen del od na-selenieto vo Egipet, judaizmot bil premnogu tu|inski za da ja apsorbira egipetskata kultu-ra.238 Isto kako i Indijancite i Kinezite vo kolonijalnite carstva od 19 i 20 vek, ili po-docna Evreite vo isto~na evropa, egipetskite Evrei bile posrednici pome|u vladeja~kite Grci (Makedonci, R.I.) i Egipetskiot narod. A, vo site slu~ai, na vladetelite im odgovara-lo da odrùvaat tenzija pome|u domorodnite ìteli i allogenes, stranska sredna klasa. Za-toa, vo ostatokot od vtoriot vek i ponatamu, elimiraweto na Evreite zna~elo deka hristi-janstvoto- koe vo sekoj slu~aj bilo daleku polabavo povrzano so opredeleni narodi- nema se-riozen rival vo nekoja druga prozelitska religija.

Izgleda deka e verodostojno da pretpostavime deka egipetskata religija doìveala kolaps zaedno so faraonskata dràva i egipetskata nacionalnost. Ovoj argument poseduva izvesnia cvrstina, no i nekoi problemi. Vo najgolemiot del od vremeto zapo~nuvaj}i od 700 godina pred novata era, Egipet bil vladeen od stranci; nekoi, kako Etiopjani i ptolomejski Grci (Makedonci, R.I.), vladeele od Egipet so celite svoi imperii, no Persijcite naliku-vale na Rimjanite koga go smetale Egipet kako- prili~no posebna- provincija. Najgolemiot del od vladetelite smetale deka dobrite odnosi so egipetskata religija bila od su{tinsko zna~ewe vo kontrolata vrz taa zemja. Vistina e deka Persijcite povremeno ja progonuvale egipetskata religija, no vo osnova a tie sorbotuvale so nea. Mo{ne naklonetiot stav na ni-vnite makedonski naslednici be{e opi{an vp prvoto poglavje: egipetskata religija cutela i se rasprostranuvala vo tekot na celiot ovoj period, o~igledno dostignuvaj}i kulminacija vo prvata polovina od vtoriot vek od novata era. Istoriskiot obrazec e pri~ina nejziniot posledovatelen kolaps da izgleda u{te poisklu~itelen. Bidej}i, dokolku tu|inskite progo-nuvawa bile su{tinskiot faktor, poverojatno e deka kolapsot }e se slu~el vo 6 ili 4 vek pred novata era, pod vlasta na Persijcite, namesto vo vtoriot vek od novata era, koga egi-petskata religija uìvala vo naklonetosta na Rimskata imperija.

237 Avtorot so navodot kone~no potvrdi, EVREITE VO ALEKSANDRIJA POSTANALE HELENI. Pa zatoa, otpa|a verojatnosta,deka imalo helenski etni~ki narod.I Rusite pove}ebo`ci bile Heleni. 238 Evreite bile samo verski ednoboèn narod,nikako i nikoga{ etni~ki narod.Mojsej bil Egiptjanec.

90

Ptolomeite vo Egipet, prili~no nalik na Mongolite i Manxurcite vo Kina bile- iako se prstavuvale kako nejzini pobornici- mo{ne svesni za opasnosta od apsorbiraweto od domorodnata civilizacija. Tie bile re{eni da ja so~uvaat svojata kultura i vlast kako gr~ka (makedonska, R.I.). Kleopatra VII, kralicata na Antonij i na Cezar, bila prvata- i poslednata- od dinastijata koja go nau~ila egipetskiot jazik.239 Zna~i, iako sve{tenicite objektivno sorabotuvale so novite stranski vladeteli, kako {to pravele i so prethodnite, tie od li~en aspekt se obiduvale da ostanat rezervirani i do izvesen obem prodolìle da go prestavuvaat egipetskiot ′nacionalizam′. Me|utoa, do vtoriot vek od novata era, posle 400 godini gr~ka (makedonska, R.I.) vlast, rimskite vladeteli i makedonskite i egipet-skite povisoki klasi- vklu~uvaj}i go i sve{tenstvoto- ja spoile zaedni~kata helenska civi-lizacija so egipetskata religija. Silnoto odu{evuvawe koe rimskite imperatori go ~ustvu-vale za egipetskata religija, kako i nejzinoto ′internacionalizirawe′, izgleda deka gi za-slabnalo poziciite na sve{tenstvoto kako pobornici za Egipet.

Nema somnevawe deka do 3 i do 4 vek od novata era postoela nedvosmislena klasna osnova za nerijatelsto kon starata religija i deka, kako i na drugi mesta, hristijanstvoto otprvin gi prestavuvalo siroma{nite, a potoa i sredinite klasi, protiv bogatata klasa. Zatoa e vozmo`no deka- i pokraj dobro publikuvanata vozdr`livost vo ìvotniot stil na sve{tenicite- ogromnoto bogatstvo vo hramovite i iskoristuvaweto na siromasite od stra-na na sve{tenstvoto predizvikalo negoduvawe. Zatoa, posle vtoriot vek, i pokraj faktot deka hristijanstvoto pristignalo od Palestina i namerno bilo internacionalno, toa gi za-stapuvalo Egip}anite od siroma{nata i srednata klasa protiv kosmopolitskite helenzira-ni povisoki klasi so nivnata egipetska, paganska religija.

Hristijanstvo, yvezdi i riba Postoi malo somnevawe deka ovie op{testveni i nacionalni faktori igrale gole-

ma uloga vo uni{tuvaweto na organiziranata egipetska religija. No, izgleda, a toa bilo ba-vnoraste~ki, dolgotrajni tenzii ili nedostatoci, a ne akutni problemi, a dve novi karakte-ristiki bilo prestaveni vo vtoriot vek. Prvo- kako {to so pravo smeta op{toprifateno mnenie- podstoela dostapnosta na hristijanstvoto, monoteisti~ko i univerzalno kako {to judaizmot nikoga{ ne moèl da bide, kako i so isklu~itelen entuzijazam i kapacitet za or-ganizirawe. Vtoro, postoela op{ta uverenost deka na stariot svet mu doa|al krajot i deka samo {to ne zapo~nala nova epoha.

Mesijanizam ili milenarijanizam e veruvaweto vo skore{noto pristignuvawe na nov poredok ili milenium na harmonija i pravda, koga Mesijata i svetcite ′odat i mar{i-raat′. Toa e ~esto reakcija na pote{kotii od sekoj vid, no osobeno na voeni osvojuvawa i na ekonomska i kulturna dominacija na stranci. Vsu{nost, idejata deka nekoja nadvore{na si-la }e gi zbri{e i sobori sega{nite nelegitimni vladari, taka {to ′prviot }e bide posle-den, a posledniot }e bide prv′, bila od temelno zna~ewe vo judaizmot, barem od periodot na zarobeni{tvoto vo Vavilon vo 6 vek pr.n.e.240 Me|utoa, o~igledno e deka ova ~ustvo se inten-ziviralo pribli`no posle 50 godini pred novata era i deka zazemalo mo{ne istaknato me-sto vo narednite 200 godini; osven toa, ~ustvoto za apokalipsa ne bilo privilegija samo na Evreite.241 Krizata delumno moè da bide objasneta poradi brojnite politi~ki i ekonomski promeni. Postoel dotoga{ nevideniot uspeh na Rimjanite vo obedinuvaweto na Medite-ranot, divja~kite gra|anski vojni pome|u rimskite vojskovoditeli: i kone~no, vo 31 godina pred novata era, vospostavuvaweto na Rimskata imperija- ~esto portretirana kako nova epoha- pod vlasta na Avgust.

Za Evreite, postoel dopolnitelniot faktor poradi promenata na rimskata politi-ka -od prijatelstvo so Evreite, kako sojunici protiv nivniot zaedni~ki neprijatel, gr~kite (makedonskite, R.I.) Seleukidi, koi vladeele so najgolemiot del od jugozapadna Azija; do neutralnost, zaradi za~uvuvawe na ramniteàta na mo}ta; do neprijatelstvo, koga heleni-sti~kite kralstva bile sotreni i celata imperija bila pretvorena vo rimski prodstor za

239 Se misli na dvorasniot staroegipetski, od kogo proizlegol koptski, koj bil tn.slovenski, kako ma-kedonskite jazici. Vsu{nost, makedonski govori, oti Makedoncite govorele za nivni mno{tva jazici. 240 Evreite=ednobo`cite toga{ go prevzele aramejskiot jazik.Pred toa bil evrejski koj bil na Belci. 241 Bidej}i taa bila bitna za niv,taabi morala da bide evrejska=tn.slovenska:apokalipsa=a po ka lipsa

91

ìveewe. Mesijanizmot dolgo vreme zazemal sredi{no mesto vo evrejskata tradicija. Prvi-ot mesija vo Biblijata bil Kir, kralot na Persija koj gi oslobodil Evreite- ako ni{to dr-ugo, onie koi sakale da si zaminat- od progonstvoto vo Vavilon. Se ~ini deka evreskiot me-sijanizam ja zadràl nade`ta deka izbavuvaweto }e dojde od istok i osobeno od Partijcite, novite vladeteli na Persija ko vladeele i so Mesopotamija, so nejzinata golema evrejska populacija i koi, isto kako i Evreite, vodele vojna za nezavisnost protiv Seleukidite. Po-stoi malo somnevawe i deka vostanieto od 115 i 116 godina od novata era, ~ii u~esnici o~i-gledno gi gladale vo mesijanski kontekst, bile povrzani so golemiot napad koj imperatorot Trajan vo tie godini go izvel protiv Partija. (Trajan=traj an, samo na tn.slovenski, R.I.)

Sepak, treba da povtoram deka mesijanizmot pome|u 50 godina pr.n.e, i 150 godina od novata era, kako i idejata deka zazoruvala nova epoha, ne bilo ograni~ena samo na Evreite, nitu pak moàt da bidat celosno objasneti vo kotekstot na gorenavedenite rimski politi~-ki promeni. Drug element bilo astrolo{kata promena od epohata na Ovenot vo epohata na Ribite. Bez navleguvawe vo tvrdeweto koj i koga ja otkril procesijata na ramnodnevnicite, ne postoi nesoglasuvawe deka toa bilo {iroko poznat fakt do 50 godina pred novata era. Zna~ajnosta vo ovoj kontekst e deka vo periodot pome|u 50 godini pr.n.e. i 150 godina od no-vata era, proletnata ramnodnevnica se namestila od Oven na Ribi.242

Tokmu poradi ovaa isprepletenost od politi~ki, ekonomski, op{testveni i astro-lo{ki promeni moème da go razbereme ~etvrtiot Eklog na rimskiot poet Vergilij, napi-{an vo 40 godini pr.n.e., koj vo blizina na po~etokot naveduva:

Sega...golemata linija na vekot povtorno po~nuva...Samo tn.slatka Lucina, nasmevni mu se na ra|aweto na deteto, pod koe èleznoto potomstvo najprvo }e prestane da postoi, a zlatna rasa }e se pojavi {irum svetot ! Tvojot Apolon sega e kral !

Vergilij prodolùva i go pozdravuva tatkoto na deteto,Polio,koj stanal konzul, ka-ko voveduvaweto vo ′slavno razdobje′; no, istorijata }e se potvrdi i }e dojde nova Trojanska vojna i do drugi veli~estveni istoriski slu~uvawa. So sovremena nelagodnost kon ova {to izgleda kako predo~uvawe za doa|aweto na Hristos, najgolem del od klasicistite go kori-stele svojot monisti~ki pristap za da tvrdat deka ova se ednostavno poetski voobrazenosti okolu ra|aweto na deteto na nekoj prijatel. Bi bilo daleku poverodostojno da pretpostavi-me deka poetot- kako poet- vmetnal nekolku razli~ni ramni{ta na zana~eweto: ra|aweto na deteto na Polio; po~etokot na mirno razdobje pod vodstvo na negoviot i patronot na Polio, Avgust. Se ~ini deka zborovite poso~uvaat i na doa|aweto na novo, mlado boèstvo. Tie so sigurnost se odnesuvaat na nekakva kosmi~ka ili astralna promena na epohata, koja moè da bide samo novoto razdobje na Ribite.

Yvezdite se ~esto asocijacija za veli~estveni i mesijanski predvodnici, od Kir, koj go osnoval Persiskoto carstvo vo 6 vek pred novata era, do kineskiot buntovni~ki predvo-dnik od 8 vek od novata era, An Lu{an. Osobeno e vpe~atlivo da zabeleìme kolku ~esto yvezdite so doveduvaat vo vrska so golemi predvodnici vo tekot na krizniot period, od 50 godini pr.n.e. do 150 godini od novata era; od kometata gledana kako prestavuvawe na duhot na Julij Cezar, do yvezdata od Vitlem i yvezdata povrzana so noviot bog na Hadrijan, Antin-oos; dodeka posledniot mesijanski predvodnik na evrejskiot otpor bil poznat- barem pome|u svoite prijateli- kako Bar Kohba, ′sin na yvezda′. Vsu{nost, stariot rabin Akiba, pretpa-zliviot i zdravorazumniot osnova~ na sovremeniot judaizam,koj go preìveal i mu se prila-godil na katastrofalniot poraz i razoruvaweto na Erusalim vo 70 godina od novata era, bil tolku voodu{even od prvi~nite uspesi na Bar Kohba, taka {to toa go gledal kako novo-to razdobje i go naveduva stihot 24:17 od Knigata na Broevite- ′yvezda izgreva od Jakov′.243 242 *″Procesijata e tretoto dvièwe na planetata zemja, osven dnevnite i godi{nite rotacii. Toa e cikli~no klatewe na oskata na zemjinata rotacija vo period re~isi 26.000 godini. Zatoa, postoi pri-vid deka yvezdite se pomestuvaat vo odnos na son~eviot sistem. Zatoa, postoi privid deka yvezdite se pomestuvaat vo odnos na son~eviot sistem. Vo najvoobi~aeno upotrebuvano merilo, prolettnata ram-nodnevnica se pojavuva ′porano′ i ′porano′ vo odnos na znacite na zodijakot. Ova se dolì na faktot deka ramnodnevnicata se pomestuva od edna zodija~ka ′ku}a′ do ku}ata koja i prethodi, pribli`no na sekoj 2.100 godini. Zatoa, astrolozite sega ni velat da se podgotvime za epohata na Vodolijata, po eden ili dva veka od sega{niot moment, koga proletnata ramnodnevnica }e se pojavi vo taa ′ku}a′ ″. 243 Yvezda so molwa, vo vid na Σ=S, za sila=s il- a: il=Il=Ilija=Perun=Zevs silniot, a Jakov=jak kov.

92

Od Za Izida i Oziris na Plutarh nie znaeme za ogromnata va`nost koja im bila pr-idadena na astronomski dvièwa, kako znaci za idealniot svet na yvezdite i geometrijata i za integralniot odnos sogleduvan, barem vo docnata egipetska religija, pome|u yvezdite i bogovite. Nie znaeme i deka astronomi vo helenisti~kiot Egipet bile zainteresirani za procesijata. Vo tekot na vtoriot vek od novata era, vlijanieto od precesijata izgleda deka povtorno bila udvoena poradi edna isklu~itelna astronomska koiincidencija. Kako obja-snuvawe: drevniot Egipet imal brojni, sofisticirani kalendarski sistem. Od dvete najmno-gu upotrebuvani ′godini′, ednata bila vtemelena vrz gra|anskiot kalendar od 365 dena, a ′So-tiskata godina′ se povrzuvala so podignuvaweto na yvezdata Sirius, koja bila smetana za na-vestuvawe na po~etokot na poplavite od rekata Nil. Bidej}i astronomskata godina iznesuva ne{to pomalku od 365,25 dena, gra|anskata godina napreduvala nadvor od nejzinite granici, so stapka od pribli`no eden den na sekoi ~etiri godini. Dvete godini se poklopuvale samo na sekoj 1460 godina, a takva koincidencija bila zabeleàna vo 139 godina od novata era ! Zatoa, na egipetskoto sve{tenstvo, koe im pridavalo golema va`nost na yvezdite, mu bila dadena dvojna poraka od edno razdobje.244

Vo 130 godina od novata era,imperatorot Hadrijan i negoviot mlad qubovnik,Anti-noos, imale dolgu konsultacii so sve{tenicite na Tot, boèstvoto na mudrosta i mereweto, vo negovata klavna kultska lokacija vo Hermopolis. Nabrgu potoa, Antinoos bil pronajden udaven vo Nil; edna golema egipetska tradicija smetala deka Oziris se udavil. Celata ovaa rabota bil- i ostanuva- misterija. sepak, denes postoi konzesus deka toa bilo dobrovolno `rtvuvawe,245 izvedeno za spre~uvawe nekakov vid katastrofa. Izvesno e deka Hadrijan ve-dna{ proglasil oti Antioos e nov Oziris, a kultot {to go promoviral imal uspeh koj, iako kratok, se ~ini deka gi preminal me|ite na negovoto carsko pokrovitelstvo.

Moème samo da {pekulirame dalo Antioos trebalo da bide spasitel vo novoto raz-dobje.Sepak,postoi somnevawe deka hristijanite na vakov na~in go gledale svojot nov Ozris, Isus. Se razbira, postoele mnogu drugi tradicionalni aspekti na Hristos, no vo ovoj mome-nt bi sakal da predo~am na edna nova slika, slikata na ribite. Ribite ne zazemale istakna-to mesto nitu vo egipetskite, nitu vo evrejskite religioni tradicii. Vo Egipet, odredeni ribi bile doveduvani vo vrska so odredeni bogovi, a vo nekoi egipetski provincii ili ok-ruzi, opredeleni vidovi ribi bile oboàvani i smetani za tabu. Osven toa, vo podocne`ni vremiwa, se pojavile legendi deka riba go izela falusot na Oziris, a zborot bwt (riba), na-pi{an kako takov, bi moèl da zna~i ′uàs′. Sepak, ribite na nitu eden na~in ne moème da gi smetame za ne{to sredi{no vo egipetskata religija.

Osven dubiozniot slu~aj so filistejskiot bog Dagon, izgleda deka ribite nemale ni-kakvi religiozni konotacii vo Stariot Zavet. Sprotivno na ova, vo Noviot Zavet, tie igr-aat istaknata uloga. Klu~ni u~enici bile ribari, a opisite na ribarewe se izobilni. Po-stoi ~udoto so dvete ribi i pette lebovi. U{te povpe~atlivo, vo Evangelieto spored Jovan, Hristos na svoite u~enici im dal riba vo simboli~noto posledno go{tevawe.Ovaa tema, ka-ko i idejata deka ribite imale sredi{no mesto vo Poslednata Ve~era, bile standardni vo ranata hristijanska ikonografija. Od aspekt na transupstancijata (pretvorawe vo telo i krv Hristova; zab. na prev.)., Hristos ne bil samo leb ili ìto kako Oziris. Toj bil riba ili- kako {to podednakvo ~esto bil prestavuvan- dve ribi. Kako {to Tertulijan, brilijan-tniot ranohristijanski mislitel, napi{al vo pribli`no 200 godni od novata era: ′Nie ma-

244 Sirius=Silius, vo kalendarskata godina, a Makedoncite vo Amerika odnele kalendari, egipetsko balsamirawe, egipetski hieroglifi i fonetsko pismo...Naslednicite na Maite vo svoite ceremonii imaat voeni ve`bi...,a kako i odnesuvawe so makedonski modificiran formalen bakne`, so zavr{etok so nosot, i pokaùvawe na jazik. Za da se potvrdat site tradicii, tie treba da se sporedat so na Mon-golite, na primer vo Koreja,~ija DNK se sovpa|a so na Indijancite,a i so na onie vo Severna Amerika. Ova e neophodno, bidej}i so ednoboèstvoto mno{tvo tradicii kako zabraneti potpolno se izgubile. 245 Bidej}i Egiptjanite bile Belci, tie `rtvuvale. Isto taka, i Makedoncite im davale `rtvi na bo-govite. Ova bilo preneseno vo Amerika, duri otsekuvawe na glava, a pred toa davawe sredstvo za oma-muvawe, bez da se ~ustvuva bolka. Koli~inata bila mala, a se znae za Amala=a mala, kako {to bil rod-ot Amal=a mal na Gotite, oti tie kako Mongoli bile mali...Mongolite jadele i lu|e, koi imale za-edni~ko poteknlo so Indijcite, a Indija bila spoena so Ju`na Afrika. Do denes vo Ju`na Azija i Af-rika se jadat lu|e. Isto taka, Crncite se obreùvale, denes i devojkite. Zna~i, samo e Crnci=Semiti.

93

lite ribi, spored slikata na na{ata Ιχθυσ (Ihtus, gr~ki zbor za <riba>) sme rodeni vo vo-data′.

Ova veruvawe ja objasnuva upotrebata na simbolot na ribata zaradi pretstavuvawe na Hristos i na hristijanite. Simbolot na ribata ~esto mu bil pridodavan na akrostihot za Ιχθυσ = Ιησουσ Χριστοσ θεου υιοσ σωτηρ (Isus Hristos, Sin Bo`ji, Spasitel).246 Sepak, sim-bolot na ribata e prisuten, ako ni{to drugo, pred pi{uvaweto na zborot, a izgleda deka e poverojatno oti akrostihot bil nekakvo objasnuvawe za simbolot, namesto obratno. Intere-sno, hristijanski prestavuvawe na ribata najprvo se pojavuvaat na po~etokot od vtoriot vek od Aleksandrija. Se na se, postoi mo{ne malo somnevawe deka i pokraj podednakvo silniot simbolizam oven-jagne koj go okruùva Isus, koristeweto riba- ili, da bideme poodredeni, dve ribi, kako vo zodija~kiot znak- pokaùva deka ranite hristijani se gledale sebesi, i bi-le gledani od drugi, kako sledbenici na novata religija od novoto razdobje na Ribite.

Dozvolete mi da rezimiram- vo vtoriot vek od novata era, kako dopolnitelna sostoj-ka vo op{testveniot, ekonomskiot i nacionalniot pritisok vrz egipetskata religija, is-klu~itelnata koincidencija so promenata od Oven na Riba i zavr{etokot na ciklusot na sotiskite i gra|anskite godini, sozdale mo}na samorazurnuva~ka sila vonejzinoto astro-nomsko jadro. Osven toa, egipetskata religija ne samo {to poseduvala dlaboko ~ustvo za ci-klusi, tuku taa bila sosredoto~ena kon konceptite za ra|awe, smrt i povtorno ra|awe. Vo nea bilo vklu~ena duri i ovaa mo`nost: iako bogovite bile dolgove~ni, toa ne moralo da zna~i deka se besmrtni. Kako {to pi{uva profesorot Hornung:

Zatoa moème da pretpostavime deka mo`nosta za nekakvo vreme bez bogovite bila mnogu po~vrsta vkoreneta vo egipetskata svest, bez ogled na malkute o~igledni aluzii koi ni sugeriraat na toa. Fraza kako m drw ntrw ′vo carstvoto na bogovite′, vo smisol na ′se dode-ka bogovite se tuka′,e pronajdena vo gr~ko-rimski tekstovi od hramovi...vo sprotiven slu~aj, eshatologijata e ...domenot na magiski formuli.

Tokmu vo vakov kontekst morame da go ~itame Lamentot pronajden vo eden od Herme-ti~kite tekstovi:

]e dojde vreme koga }e bide sogledano deka Egip}anite zaludno gi ~estvuvale bogo-vite so poboèn um i so istrajno sluèwe. Celoto nivno sveto po~ituvawe }e stane nedelo-tvorno.Bogovite, napu{taj}i ja zemjata, }e pojdat nazad vo nebesata; tie }e go napu{tat Egi-pet; ovaa zemja, nekoga{ domot na religijata, }e bide li{ena od svoite bogovi 247 i }e bide ostavena siroma{na. Tu|incite }e ja ispolnat taa zemja, i tamu ne samo {to pove}e }e bide podloèna na takanare~enite zakoni, pod prisilata na kaznuvaweto, koi velat deka site mora da se vozdrùvaat od ~inovi na pobo`nosta li od kult kon bogovite...Skitskiot ili Indiskiot, ili nekoj takov drug varvarski sosed, }e se vgnezdi sebesi vo Egipet.248

Sepak, kako vo mnogu bibliski proro{tva i apokalipsi, ′zlobata′ na neprijatelot na vistinskata religija }e bide uni{tena od

Gospod i Tatkoto...i od demiurgot na Edinstveniot Bog...ili so zbri{uvawe, ili so potopuvawe, ili so sotirawe so ogan, ili so nejzino uni{tuvawe so ~umi i bolesti...Potoa }e go vrati svetot kon negovata prva ubavina...Tokmu toa }e bide povtornoto ra|awe na sve-tot: obnovuvawe na site dobri ne{ta i najsve~eno vra}awe na samata Priroda...

Ovoj koncept na periodi~nost, koncept na ra|awe i smrt po koi sleduva povtorno ra|awe, ostavil edno prazno mesto za boèmnite restavratori na egipetskata religija vo Renesansata i vo Prosvetitelstvoto. Me|utoa, vo me|uvremem, nie mora da go razgledame nejziniot metamorfski opstanok vo docnata Antika i vo ranoto hristijanstvo. Vo op{ smi-sol, vo raniot hristijanski period prodolìla da su{testvuva strasnata religioznost na lu|eto, kako i suptilnata filozofija i teologija na sve{tenicite, koi gr~ki pisateli im gi pripi{uvale na Egip}anite. Osven toa, na ramni{teto na crkovnata organizacija i do-ktrina, celoto hristijanstvo- ne samo hristijanstvo vo Egipet- bilo dlaboko protkaeno so egipetskata religija.

246 Zna~i, Isus=Isis, Hristos=Krstos i Spasitel=Spasitel. Me|utoa, sotir=sotri, ne{to da uni{ti. Vo drug govor moè ozna~uva smisleno drugo itn.Ama Stavros=Stauros=s taurus=tauri{=goveduvawe. 247 Bidej}i Egipet bil najblizok sosed na Levantot, tokmu do nego, Egipet ostanal lulka na bogovite... 248 Skitija=Tatarija bila do Indija. Tokmu zatoa za~uduva zabludata za Indoevropjani: Indi=Temni.

94

Ostatoci od egipetskata religija: hermetizam, neoplatonizam i gnosticizam Osven spomenuvawto na upadlivite paraleli pome|u Isus i Oziris i mesopotam-

skiot Tamuz, boìca ne vegetacija koi se ubieni, po koi se taguva i koi triumfalno se vo-skresnati, jas nema da navleguvam vo fascinantnata tema za specifi~nite preìveani ele-menti od egipetskata i od mesopotamskata religija vo hristijanstvoto, bidej}i toa ne vodi premnogu daleku od temata na ovaa kniga. Tuka, nie se interesirame za ostatocite od insti-tucionalnata egipetska religija i nivnoto opstanuvawe na rabovite od pravovernoto hri-stijanstvo.

Egipet od 150 do 450 godina od novata era pominuval niz period ispolnet so golema politi~ka i religiozna nesigurnost i raznovidnost. Osven toa, grupite za koi se intere-sirame bile skloni da veruvaat deka boèstvenoto moèlo da bide dosegnato poedine~no ili vo ezoteri~ni sekti, za {to bila neophodna rigorozna i misti~ka inicijacija. Eden od klu~nite elementi bila straotnata zakletva za tainstvenost. Ovie grupi bile nakloneti i da bidat neprijatelski raspoloèni kon eksplicitni pi{ani dela ili ′publikacii′, veru-vaj}i deka vistinskata mudrost moèla da bide soop{tena samo direktno od u~itelot kon u~enikot, vo sostojba na izoliranost i vo tekot na dolg period. Tie bile ubedeni deka e te-{ko da se opi{e ′neopislivoto′ so zborovi, a kamoli so pi{uvawe, pri {to insistirale na va`nosta na tainsvenosta. Isklu~itelno e te{ko da gi opi{eme ovie lu|e i, duri i ako be-{e vozmo`no, toa bi bilo temelno predavstvo na obidot da ja napravam sfatliva nivnata misla- sepak, neophodno e da skicirame nekoi op{ti obrasci.

Docnata Antika bila opsednata so brojot tri: ova moè da bide videno vo Hermes Trismegist249 i vo hristijanskoto Trojstvo. Vo grupite za koi se intersirame- hermetistite, neoplatonostite i gnosticite- postoelo trojstvo od dve osnovni vida. Prvoto, na koe mu pripa|a hristijanskata forma, imala bog tatko, sin koj bil aktivira~ki intelekt na tatko-to i tretata sila koja posreduvala pome|u dvajcata.Vtorata,povobi~aena varijanta bila vte-melena vrz stavot za ′skrien bog′, pozadi demiurgot ili sozdavatelot po~ituvan od Evreite, hristijanite i drugi. Dvata boga, bile smetani ili za razdvoeni, ili za misti~ki soedineti: Skrieniot bog, ′Dobroto′ ili Prviot Princip spored platonskata misla, bil ~istata mi-sla, sprotivno na dejstvitelnosta na sozdatelot. Tretiot ~len na trojstvoto bil gledan na najraznovidni na~ini- ′du{ata na svetot′, ′umot bo`ji′ i taka natamu, pa duri i kako vdahno-venata materija vo svetot ili vo vselenata- no negovata su{tinska funkcija bila dijale-kti~ka: posreduvawepome|u drugite ~lenovi na trojstvoto i zapoazuvaweto na nivnata pose-bnost.

Paradoksalno, faktot deka prviot bog bil skrien i neopisliv, bil koristen za opr-avduvawe na idolatrijata. Bidej}i ~ovekot moèl da go razbere samo kone~noto, a Skrieni-ot Bog bil beskone~en, toj moèl da bide sfaten samo delumno. Kako {to napi{al sofistot Maksim od Tir vo vtoriot vek: (Maksim do maksam~e, R.I.)

Bog...pogolem od vremeto i ve~nosta i od celoto te~enie na su{testvuvaweto, ne mo-è da bide imenuvan od nieden zakonodavec, ne moè da bide izusten od nieden glas, ne moè da bide viden od niedno oko. No nie, bidej}i ne sme sposobni da ja osoznaeme Negovata su{-tina, ja koristime pomo{ta od zvuci i imiwa i sliki, od kovano zlato i slonova koska i sr-ebro, od rastenija i reki, planinski vrvovi i brzaci, kopneej}i za Negovo spoznanie.

Toj prodolìl- vo eden duh koj moè, vo vmetnata forma, da go sledime napred dire-ktno do Xen Lok- da go koristi ova kako argument za religiozna trpelivost:

Dozvolete im na lu|eto da znaat {to e boèstveno, dopu{tete im, toa e se. Ako nekoj Grk e vdahoven da se ose}a na Boga poradi umetnosta na Fidij, Egip}ani poradi ukaùvawe po~it kon ìvotni, drug ~ovek poradi reka, drug poradi ogan- jas nemam lutina za nivnite razliki; samo dozvolete im da znaat, dozvolete im da sakaat, dozvolete im da se se}avaat.

Hermetizmot, neoplatonizmot i gnosticizmot bile ′dvojni′ filozofii, so sueverie za masite narod i vistinsko znaewe ili gnosis za elitata. Gnosis, me|utoa, ′prvenstvenio ne bilo racionalno znaewe...nie bi moèle da go prevedeme kako <proniklivost>, bidej}i vo gnosis e vklu~en intuitivniot proces na spoznavanieto na samiot sebesi′. (Gnos, o=a..., R.I.)

(Knigata na avtorot potpolno se prenesuva, a ne samo delovi, doteruvawa..., R.I.)

249 ″Hermes Trismegist″: Trismegist=tri s megist, tri=tri=trojstvo s=tn.slovensko megist=me|ist...

95

Preku obrazuvanie i moralni i religiozni ve`bi, nekolkute prosveteni bi moèle da mu pristapat na Boga. Prvata Pri~ina, skrien za masite narod koi negledale ni{to po-zadi demirgot. Samonabquduvaweto i elitizmot bile povrzani so druga karakteristika, celosno tu|a za pravoverniot judaizam i so hristijanstvoto- veruvaweto vo vistinskata, ili barem potencijalnata, boèstvenost na ~ovekot. Mojot stav e deka ova proizleglo od egipe-tskoto veruvawe deka mrtviot faraon stanuval Oziris. Vo docnata egipetska religija, ova veruvawe bilo ′demokratizirano′, taka {to so pomo{ na posvetenost, dobro podu~uvawe i poznavawe na pravilnite proceduri, sekoja li~nost go poseduvala potencijalot da bide Oziris i da stane besmrtna. Me|utoa, na edno dlaboko i pozamagleno ramni{te, jas veruvam deka tragite na ova veruvawe moème da gi sledime do razlikata pome|u transcendentiniot ov~arski bog na pastrolalnite Izrailci i ~ustvoto za panteizam i imanentna boèstveno-st pome|u zemjodelskite Egip}ani.250 Kaj Egip}anite, Bog moè da bide vo se, vklu~uvaj}i go i ~ovekot.

Idejata deka ~ovekot moè da stane Bog lesno vodi od religija, vo koja poklonikot se moli za pomo{, sovet i taka natamu, do magija,kade zapoveda takvi ne{ta.Kako {to kaàl neoplatonistot Plotin: ′Bogovite mora da prijdat do mene, a ne jas do niv′. Ovoj obrazec na razmisluvawe gi nadminuva granicite na ednakvost so Boga i odi do poseduvawe mo} vrz ne-go- duri i do obemot vo koj ~ovek sozdava Bog.

Da im se vratime na yvezdite. Yvezdite igrale sredi{na uloga vo site vakvi ′ekspe-rtski patuvawa′.Iako postoele brojni razli~ni astronomski modeli, najvlijatelniot model bil postaven od astronomot Ptolomej, koj ìveel vo Egipet vo vtoriot vek od novata era, tokmu vo momentot na tranzicijata od starata religija kon novite kultovi. Spored Ptolom-ej, sonceto, mese~inata, planetite i ′pricvrstenite′ yvezdi kruèle okolu zemjata vo svoja sopstvena sfera. Zatoa, so cel da se dopre do idealnoto carstvo, ~ovekot treba da gi nadmi-ne sferite. Hermetizmot i neoplatonizmot gi sodrèle egipetskite i nehristijanskite stavovi za prethodnobitusuvawe na du{ite i za metempsihoza, ili preseluvawe na du{i od edno telo vo narednoto. Vo ovoj proces bilo vklu~eno pominuvawe nadvor od sferite, a no-vite formi do izvesen obem bile oblikuvani spored soodnosot na yvezdite i planetite vo momentot na ra|aweto.

Vo svojot rasko{en politi~ki ogled za gnosticite, svremeniot nau~nik Ilejn Pej-xels iskaùva so~ustvitelnost za niv kako pobornici za slobodata i protivnici na rigi-dnosta, hierarhijata i represijata od pravovernata crkva. Dodeka gnosticite imale mnogu u~iteli, tekstovi,evangelija i mu upatuvale predizvik na crkovniot avtoritet, pravoverna-ta crkva bila kontrolirana od episkopite, ograni~eni na odobreni u~ewa, pri {to gi doz-voluvale samo ~etiri kanonski evangelija. Sepak, Pejxels ne go zanemaruva faktot deka gnosticite izgleda bile pobogati od pravovernite hristijani, i deka iako vo princip gnosis mu bilo dostapno sekomu, u~eweto potrebno za negovo dostignuvawe baralo bogatstvo i slo-bodno vreme. Vo ovoj kontekst, Otec Festuìe, koj dominira{e so hermeti~kite i gnosti~-kite prou~uvawa pome|u 1930 i 1980 godina, pravel razlika pome|u ona {to go narekuva he-rmétisme savant i hermétisme populaire. Spored taa razlika, toj ja ima sporeduvano filozofija-ta na hermeti~kite tekstovi, od edna strana, so magijata i okultnata nauka povrzana so her-metimot, od duga strana. Me|utoa, kako {to ukaàa drugi u~eni lu|e, ′astrologijata, alhemi-ja i magijata se tainstveni disciplini i nivnoto praktikuvawe bilo rezervirano za elita-ta′. Ekstremen primer bila izvonrednata neoplatonisti~ka filozovka i matemati~arka Hipatija, koja te{ko deka moèla da bide pogolem elitist i od nekoja povisoka klasa. Na teolo{ko nivo, isto taka, ′dvojnata filozofija′ na gnosticite- i na neoplatonistite i her-metistite- e neizbe`no neednakva. I pokraj svojata hierarhija, manipulaciite so avtorite i represija, pravovernata crkva odàla edna vera za site vernici.

Nedostigot od formalna organizacija vo trite {koli i neophodniot individuali-zam vo sistem od veruvawa koi naglasuvale samonabquduvawe, izgleda deka sovr{eni i se prilagodile na situacijata po kolapsot na institucionalnata egipetska religija. Me|utoa, egipetskata politeisti~ka religija nikoga{ ne go poseduvala organizaciskoto ili teolo{-

250 Zemjodelci,sto~ari (govedari, sviwari...) i ov~ari bile Belcite,so nivniot pastirski bog Pan, koj ozna~uval gospodin na polki,~e{ki i slova~ki: Crncite (Semititi) bez zemjodelie,sto~arstvo i ovci.

96

koto edinstvo na monoteizmot, koj ja nasledil. Osven toa, postojat indikacii deka barem ne-kakov ′proto-hermetizam′ postoel daleku pred vtoriot vek od novata era.

Da go rezimirame argumentot. Trite {koli na mislewe, niknati od ostatokot na egipetskata religija,bile hermetizmot,neoplatonizmot i gnosticizmot.Hermetistite osta-nale prkosno egipetski, neoplatonistite bile pove}e helenizirani i ja fokusirale svojata posvetenost kon ′boèstveniot Platon′, dodeka gnosticite se gledale sebesi kako hristi-jani. Se razbira, postoela raznovidnost i rivalstvo- kako pome|u trite {koli, taka i vo ni-vnite ramki. Sepak, tie se samo {to nalikuvale edna na druga spored svojata forma, tuku ni-vnite praktikanti bile povrzani edni so drugi i me|usebno gi ~uvale svoite dela.

Hermetizmot- gr~ki, iranski, haldejski ili egipetski ? Postoi malo somnevawe deka hermetizmot bil najranata od trite {koli i oti imal

kriti~no vlijanie vrz sozdavaweto na drugite dve dvièwa. Kako dopolnuvawe, sekoj se so-glasuva deka hermetizmot sodrèl gr~ki, judejski, persiski, mesopotamski i egipetski vli-janija. No, bidej}i postoi òl~na debata za relativniot obem i dlabo~ina na ova vlijanie, neophodno e da go razgledame pra{aweto na kontekstot na sociologijata na znaeweto, pred da go istraùvame ona {to go gledam kako glavno egipetski koreni na hermetizmot. Se raz-bira, pra{aweto za negoviot odnos so drevnata egipetska misla ima visok politi~ki naboj. Blumfild, istori~ar na literatura i umetnost, vo 1952 godina napi{a: ′U~enosta ode{e od edna krajnost kon druga vo odnos na pra{aweto za egipetskite elementi od hermetizmot′. Povrzano so ova e pra{aweto za negovata vozrast. Sovremeniot ekspert za hermetizmot, A. G. Blanko,pi{uva: ′onie koi go poddrùvaat gledi{teto deka (Hermeti~kiot) <Korpus> ima egipetsko poteklo, se istite onie koi se nakloneti da gi turkaat nanazad datumite na doku-mentite′.

Vo ovaa debata,dvete klu~ni figuri bea Rajcen{tajn i Festuìe. Rajce{tajn obilno pi{uva{e za hermetizmot pri preminot od edniot vek vo drugiot i otprvin tvrde{e deka negovata inspiracija bila egipetska. Sepak, kako {to vekot- i Ekstemniot arijski model- treba{e napred, toj gi izmeni svoite gledi{ta, pa zatoa od 1927 godina tvrde{e deka herme-tizmot vsu{nost bil iranski, pa ottuka i arijski. Vo 1930-tite godini pa se do prili~no neodamna, so ovaa oblast dominira{e Otec Festuìe, koj se ′koncetrira{e re~isi celosno kon gr~koto vlijanie vrz Hermetica′, i mu se sprotistavuva{e na stavot za bilo kakva povrza-nost so nekakov egipetski misteriski kult.

Spored negovoto nali~je,izgleda deka bi bilo razumno da priznaeme zna~itelno egi-petsko vlijanie vrz edna tradicija ~ija literatura bila pi{uvana od Egip}ani, verojatno na demotski ili koptski jazik, vo Egipet pred kolapsot na organiziranata egipetska reli-gija. Osven toa, iako drevni izvori spomenuvale iransko-zoroastriski i haldejsko-mesopo-tamski vlijanija, nikoj vo rimskiot period ne i upatil predizvik na idejata deka hermeti-zmot vo su{tina bil ona {to tvrdel deka bil- egipetski.

Sakam da naglasam deka ovde na kocka se stava golem vlog. Ne stanuva zbor samo za integralnata povrzanost na hermetizmot so gnosticizmot i neoplatonizmot tuku, kako {to pokaà Otec Festuìe, za negovata bliska povrzanost so platonizmot kako celina. Postoi i silna sli~nost pome|u hermetizmot, teologijata od Evangelieto spored Jovan i nekoi od poslanijata na Sveti Pavle. Op{toto priznavawe na bliskosta na ovie povrzanosti e pri-~ina za kriti~nata va`nost na vremenskoto locirawe i za ′egipetstvoto′ na Hermeti~kite tekstovi. Dokolku tekstovite mu prethodat na hristijanstvoto i vo ogromna mera se egi-petski, bi se otvorilo u{te edno verojatno poteklo za ona {to op{to be{e smetano za gr-~ki, platonski elementi vo hristijanskata teologija. Bi bilo mo{ne te{ko i da ja razjasni-me Plutarhovata ′platonskata′ i ′pitagorejskata′ slika za egipetskata religija kako privi-denie predizvikano od egiptomanija ili interpretatio Graeca. Dokolku se pokaè deka teksto-vite se u{te postari, bi bilo mo{ne te{ko da go dobieme drevnoto tvrdewe deka Platon i Pitagora gi prezele svoite idei od Egipet.

Najgolemiot del od sovremenata nau~na misla posvetena na vremenskoto locirawe na Hermeti~kite tekstovi, se u{te raboti vo ramkata vostanovena od izvonredniot tekstu-alen kriti~ar, francuskiot protestant Isak Kazaubon, vo prvata polovina od 17 vek. Kaza-ubon go napadna preovladuva~koto mislewe vo svoeto vreme deka tekstovite bile nekakvo ekstremno drevno skladi{te na egipetskata mudrost. Koristej}i tehnika za datirawe lati-

97

nski tekstovi, razvieni pri preminot od 16 vek, toj tvrdel deka teolo{kite sli~nosti po-me|u Hermeti~kiot Korpus i Svetite Jovan i Pavle, kako i bliskata vrska pome|u hermeti-~kite himni i Psalmite, o~igledno zna~ele deka Biblijata vremenski im prethodela na He-rmeti~kite tekstovi. Na istiot na~in, sli~nostite so Platon- osobeno so naj~itanoto ne-govo delo vo vremeto na Kazaubon, Timej- so sigurnost bile rezultat od pozajmuvawe od Her-meti~kite tekstovi; vo sekoj slu~aj, ukaàl Kazaubon, Hermes Trismegist ne bil spomenat kaj Platon, Aristotel ili kaj drugi pisateli od drevnosta.

Sovremenite nau~nici, poprvo rabotej}i vo Arijskiot model odo{to vo hristijan-skata ramka na Kazaubon, napravija samo mali prilagduvawa na negovata {ema. Prvo, nim ne im prestavuva{e problem da deriviraat novozavetna teologija od platonska misla i, vo po-mal obem, tie se podgotveni da priznat rano-iranski, pa duri i indiski vlijanija vrz herme-tizmot. Na ovoj na~in, Arijskiot model im dozvoluva na nau~nicite da napravat pobliski vremensko locirawe na Hermeti~kite tekstovi, se do tretiot vek pred novata era, odnosno vo bilo koe vreme po Platon. Na primer, kako {to veli Festuìe:

Drugi ne ja ispolzuvaa ovaa mo`nost, pretpo~ituvaj}i da gi datiraat tekstovite za-edno so gnosti~kite i neoplatonisti~kite, vo 2 i vo 3 vek od novata era.

Sepak mnogumina, vsu{nost, ja istraùvaa mo`nosta deka hermeti~katas tradicija datira nanazad do tretiot vek pr.n.e. Vo 1920-tite, germanskiot istori~ar Krolt tvrde{e deka op{testvoto opi{ano vo Hermeti~kite tekstovi, navodno vremenski locirano vo vto-riot vek od novata era, bilo op{testvoto na helenisti~kiot, a ne na rimskiot Egipet, kako i deka definitivno bilo op{testvo vo koe hramovite celosno funkcionirale. Stavot na Krol be{e podràn vo 1930-tite od strana na golemiot istori~ar na iranskiot mitraizam i na docnata paganska religija, Franc Kumont, vo svetlinata na ureduvaweto na novootkrie-ni astrolo{ki Hermeti~ki tekstovi. Osven {to mu dade podr{ka na Krol, Kumont ukaà deka astronomski indikacii od astrolo{ki tekstovi poso~ile kon tretiot vek pred novata era,251 no toj pojde i ponatamu od ova tvrdewe:

Prvite gr~ko- egipetski astrolozi ne ja izmislija disciplinata so koja tvrdea deka go u~at helenskiot svet. Tie koristele egipetski izvori koi dosegaat se do persiskiot pe-riod, koi delumno bile iznenadeni od drevni haldejski dokumenti. Tragi od ovoj primitiv-en supstrat se u{te opstanuvaat vo na{i daleku podocne`ni tekstovi, talka~ki trupci pre-neseni na poskore{na po~va. Koga tamu naiduvame na spomenuvawa za ′kralot na kralevite′ ili za ′satrapi′, nie pove}e ne sme vo Egipet, tuku vo drevniot Orient...Nie se ograni~uva-me sebesi na zabele{kata deka vo site pojavni oblici, sve{tenicite koi bile avtorite na egipetskata astrologija ostanale relativno verni na drevnata orientalna tradicija.

Vistina e deka Kumont bil istori~ar na persiskata religija, kako i deka za nekoi severno-evropejci vo docniot 19 i vo raniot 20 vek Irancite bile pogolemi ′Arijci′ odo-{to Grcite. No ovie fakti ne se pri~ina za zabeleìtelno potkopuvawe na verodostoj-nosta na sledniot argument: iako heterogeniot Hermeti~ki Korpus bil o~igledno sostaven vo razli~ni vremiwa, izvesen del od nego ne samo {to vremenski mu prethodi na Aleksan-dar Veliki (Makedonski, R.I.) vo docniot 4 vek pred novata era, tuku i Platon (Atinski, R. I.), pedeset godini prethodno. Argumentot na Kumont prestavuva seriozen problem za Arij-skiot model, bidej}i ili zna~i deka idei na Platon koincidirale so hermeti~kio orienta-lno-egipetski idei, ili deka ideite pristignale od Egipet, kako {to smetal Anti~kiot mo-del. (Do denes Pontcite se najbelite i najubavite lu|e od belata rasa, R.I.)

Zabele{kata za persisko poteklo sama po sebe ima problemi, zatoa {to ideite na Solon, Pitagora i drugi za koi se pretpostavuva deka go posetile Egipet pred persiskoto osvojuvawe na taa zemja vo 525 godina pred novata era, izgleda deka bile mo{ne sli~ni na ideite na Platon i Plurah, {to sozdava u{te pogolema verodostojnost za egipetsko, a ne za persisko poteklo. Vo odnos na pra{aweto za relativnata va`nost na egipetski ′oriental-ni′ idei, vozmo`no e- i vsu{nost verojatno- deka postoele zna~itelni mesopotamski vlija-nija vrz Egipet daleku pred 6 vek pr.n.e. Ovie vlijanija so sigurnost bile intenzivirani vo tekot na persiskite okupacii, a verojatno vo tekot na ovie okupacii pristignal najgolemi-

251 Aleksandriskiot koine bil od 3 vek p.n.e., a po nego sledel i negovata ″kopija″ latinski. Iako vla-deelo Rimskoto Carstvo, vo 2 vek p.n.e. tekstvovite bile koinski. Pa sî u{te latinski nemal va`nost.

98

ot del od zoroastriskite vlijanija. Zatoa, jas veruvam deka nastrana od ozloglaseniot kon-zervatizam i {ofinizam na egipetskite sve{tenici, o~igledniot kontinuitet na gr~kite pogledi za egipetskata religija pred i vo persiskite osvojuvawa e pri~ina za verodostojno-to tvrdewe deka Kumont go prezgolemil obemot na ′isto~noto′ vlijanie vrz religijata na raniot ptolomejski Egipet, koja i pokraj stranskite osvojuvawa izgleda ostanala fundamen-talno egipetska.

Sepak, argumentite na Kumont za vremenskoto locirawe na najraniot sloj od Herme-ti~kite tekstovi vo persiskiot period, se ucvrsteni so prethodnata rabota na Ser Fliders Petri, briljantniot i ekscentri~en osnova~ na sovremenata egiptologija vo docniot 19 i vo raniot 20 vek. Petri tvrdel, od istoriski kontekst, deka barem nekoi pasusi od Herme-ti~kite tekstovi so sigurnost datiraat od persiskiot period i deka krizata na egipetskata religija zapo~nala vo ovoj period. Petri smetal deka Lamentot, koj ja prorokuval zabranata na egipetskata religija- citiran prethodno- bil vo optek dolgo pred hristijanskata zabra-na na paganstvoto vo 390 godina od novata era, pa zatoa bi moèl da se odnesuva samo na pro-gonite od persiskiot period.Petri ukaàl i deka datum podlaboko vo minatoto bi se uskla-dil podobro so spomenuvawata na Indijci i Skiti, kako tipi~ni tu|inci.252 Drugi tekstovi spomenuvaat tu|inci koi ′nanovo ja ispolnuvaat zemjata′; ova te{ko deka bi moèlo da se od-nesuva na gr~koto (makedonskoto, R.I.) osvojuvawe, a kamoli na rimskoto. Tie spomenuvaat i egipetski kral- posledniot takov kral vladeel pome|u 359 i 342 godina pr.n.e.

U~enite lu|e koi nabrgu sfatile deka celiot Arijski model bil staven na kocka, smetale deka argumentite na Petri bile krajno navredlivi. Helenisti~kiot ekspert za her-metizmot, profesorot Volter Skot, vo 1924 godina napi{a: ′Dokolku se dokaè deka daumi-te se pravilni, od niv so sigurnost }e rezultira edno v~udoviduva~ko bouleversement (nasi-lno poremetuvawe) na site op{toprifateni gledi{ta za istorijata na gr~kata misla′. Za-toa, dokaz koj go predizvikuval Ariskiot model ne bil detalno zeman predvid spored svoite sopstveni vrednosti, tuku bil zdroben od samiot model. Argumentite na Petri bile izbr-kani od ′terenot′, bez bilo kakva potreba za soo~uvawe so niv: ′No, argumentite spored koi toj nastojuva da gi podrì svoite datirawa, ne se argumenti koi se vredni za seriozno vni-manie′. Kone~no, i so neverojatna drskost, Skot ja afirmiral superiornosta na klasi~nite studii nad drugi poniski disciplini: ′Treba da àlime bidej}i ~ovek koj zasluì visoka reputacija poradi dobra rabota vo drugi oblasti, vo ovoj slu~aj zatalkal vo pole na istra-ùvawe vo koe ne gi poznava orientirite′.

Voop{to nema somnevawe deka Petri daleku pove}e ja poznaval Grcija (tn.Vizan-tija, R.I.) otkolku {to Skot go poznaval Egipet. Vo sekoj slu~aj, Skot ednostavno sozdaval eksplicitna hierarhija koja bila implicitna u{te od podreduvaweto na egiptologijata pod rangot na indoevropskite prou~uvawa vo 1880-tite. Vo ovoj slu~aj, toa zna~elo deka egipto-lozite ne moèle da kaàt ni{to za Hermeti~kite tekstovi, bidej}i helenistite smetale deka tekstovite se gr~ki. Pretpostavuvaweto i ekspertizata, koi imale pretenzii za mono-pol, vzaemno se zasiluvale edno so drugo.253

Nastrana od specifi~nite argumenti na Petri, sredi{nata karakteristika koja ukaùva na ranoto vremensko locirawe na najstariot del od Tekstovite e faktot deka site u~eni lu|e se sogolasuvaat oti Hermes e isti {to i egipetskiot Tot. Kazaubon, ′sogoluva~-ot′ na tekstovite koj ìveel vo 17 vek, ne porekuval deka moèbi postoel nekoj dreven mud-rec nare~en Hermes Trismegist. Sli~no na ova, sovremeni pisateli te{ko deka moàt da go prekinat postoeweto na Tot kako bog na mudrosta. Toa {to se doveduva vo pra{awe e dre-vnosta na tekstovite i likot na mudrecot Hermes Trismegist.254

252 So navodot na avtorot se potvrduva, deka Indijcite i Skitite ne bile pripadnici na belasta rasa. 253 Helenisti~kite tekstovi bile na koine, koj bil po smrtta na Aleksandar Makedonski, i vo Egipet. 254 Ru`mon pi{i, e ″na Kadmos zaslugata za voveduvaweto na azbukata, a vremeto na negovoto doa|awe go odreduva vo po~etokot na 15 vek p.n.e. A i najskore{nite arheolo{ki naodi go potvrduvaat ovoj da-tum. Preku Krit, azbukata stasala do nas od Fenikijcite; tie ja naselile Beotija″...″Hermes Trismegi-st, so ova ime drevnite Grci go ozna~uvaat egipetskiot bog Toth, koj e bog na merata, na broevite i izu-mitel na hieroglifite. Drevnite Grci go izedna~uvaat so svojot bog Hermes″. Zna~i, se bilo delo na

99

Me|utoa, ne e lesno da povle~eme jasni linii pome|u tradicionalnoto oboùvawe na Tot, negoviot navodno iranski ili helenski kult vo Helenisti~kiot period i filozo-fijata na Hermeti~kite tekstovi. Profesorite Striker i Der{an neodamna detalno poka-àaa deka egipetskiot element vo Korpusot e daleku ponaglasen otkolku {to pretpostavu-vaa Festuìe i drugi u~eni lu|e koi rabotea pri kulminacijata na Arijskiot model. Osven toa, idejata za ′Pisanijata na Tot′ e o~igledno mo{ne stara. Taa ~esto se pojavuva vo Kniga-ta na mrtvite, aktuelna vo 18-tata dinastija. Otec Bojlan- koj napi{al edna kniga za Tot vo 1920-tite-ukaùva na edno spomenuvawe od 19-tata dinastija za ′pisanijata na Tot koi se vo bibliotekata′. Plutarh i ranohristijanskiot pisatel Kliment od Aleksandrija poso~uvaat na ′Pisanijata na Hermes′. Iako dinasti~kata verzija moè da poseduva mo{ne mala sli-~nost so podocne`niot Korpus, jas veruvam deka nau~nicite premnogu brzo go poreknuvaat postoeweto na bilo kakva povrzanost so Korpusot.

I neodamne{ni otkritija gi potisnaa nanazad datumite za odlikite vo Hermeti~ki-ot Korpus, za koi prethodno se misle{e deka se pojavile duri vo rimskiot period. Imeto Dhwty <3, <3, <3 (Tot Tripati Naveli~estven) be{e pronajden vo Esna, vo Goren Egipet, od raniot 3 vek pred novata era, a Dhwty p3 >3, p3 >3 (Tot Tripati Najveli~estveniot), Hermes Trismegist, be{e pro~itan vo demotski tekstovi od Sakara, vo blizina na Memfis, od rani-ot 2 vek pr.n.e. Ovoj tekst se nao|al pome|u dokumentite na eden sve{tenik povrzan so Tot. Vo edna druga poedinost od ovaa zbirka, Riznicata na Hor, postoi tradicija deka Tot bil tatko na Izida, {to prethodno be{e potvrdeno samo vo Hermeti~kite tekstovi. Ovie dve vrski so Hermeti~kiot Korpus bea otkrieni so drugi zapisi koi gi povrzuvaat so takana-re~enata hermopolitska kosmogonija, so nejzinite tradicionalni koreni i asocijacii so enormno popularniot kult na Tot i negovata sveta ptica- pticata ibis. Na primer, se pro-cenuva deka vo bilo koja godina imalo 10.000 ibisi vo Sakara. Vo osnova se veruva deka ku-ltot kon Tot doìveal golema ekspanzija vo tekot na Ptolomejskiot period, no vo Knigata na mrtvite, iljada godini prethodno, Tot ve}e bil ekstremno mo}no i ~esto povikuvano boèstvo. Se na se, ne postoi nikakva pri~ina za somnevawe deka po~ituvaweto na Tot vo Ptolemejskiot period bilo cvrsto vkoreneto vo drevna tradicija.

Klu~nata pri~ina za pravewe ostar prekin pome|u drevniot kult i podocne`niot hermetizam, bila apstraktnata ′platonska′ filozofija vo hermetizmot. Poreknuvaweto de-ka Egip}anite bile sposobni za apstraktna i za filozofska razmisla be{e ′~ivija′ za Arij-skiot model, pa zatoa nosi golem ideolo{ki baga`. Ova moè da bide edinstvenata pri~ina zo{to tolku malo vnimanie privle~e dokazot deka Egip}anite moèle da razmisluvaat vo ramkite na apstraktna religija, objaven pred osumdeset godini. Dokazot doa|a od eden tekst koj voobi~aeno se narekuva Memfiska teologija, vremenski lociran duri vo vtoriot ili tr-etiot milenium. Teologijata opi{uva kosmogonija spored koja Ptah, lokalniot bog na Me-mfis, i negovats emanacija Atum, bile prvobitnite su{testva. Ptah go sozdal svetot vo svoeto srce,sedi{teto na negoviot um i go aktueliziral preku svojot jazik, ~inot na govore-weto. Ova, iako Otec Festuè i Otec Bojlan pobrzaa da go poreknat, izgleda upadlivo sli-~no so platinskiot i hristijanskiot logos, ′Slovoto′ koe ′ve}e be{e, Slovoto prestojuva{e so Boga, i {to be{e Bog, be{e i Slovoto, Slovoto potoa be{e so Boga na po~etokot, a pre-ku nego postanaa site ne{ta...′.255

Po preveduvaweto i objavuvaweto na Memfiskata teologija, egiptologot Xejms Br-estid napi{a:

Gorenavedenata koncepcija na svetot formira prili~no dovolna osnova za sugerira-we deka podocne`nite poimi za nous i za logos, za koi dosega se pretpostavuva{e deka bile vovedeni vo Egipet od stranstvo vo nekoj daleku podoneèn datum, bile prisutni vo ovoj pe-riod. Zna~i, gr~kata tradicija za potekloto na nivnata filozofija od Egipet, nesomneno eden narod. A Tot poteknuval od Devkalion i Minos. Pak, Tot bil samo od Krit (Kritski). Toj pokraj Pelazgov bil i Prometejov. So toa samo imiwata se menuvale, a narodot si opstoil do denes: primer, Aristot (Aris Tot)... Kritjanite vo 1913 godina go razbirale bugarskiot jazik, no ne gr~kiot koj bil dvorasen jazik, na Pelazgi i Semiti. Sledi so Bukre{tanskiot dogovor Bugarija bila prinudena, taa da se otkaè od Krit, {to i se slu~ilo. Zatoa Belcite, ju`no od 35-ta paralela govorele tn.slovenski. 255 PA POIMOT SLOVENI NEMALO VRSKA SO POSEBNI NARODI, TUKU BO@JO SLOVO.

100

sodrì pogolema koli~ina vistina otkolku {to be{e priznavano vo neodamne{nite godi-ni. (Se potvrduva, deka filozofijata i slovenstvoto imale koreni od Egipet, R.I.)

Brestid prodolùva: Navikata, podocna tolku preovladuva~ka pome|u Grcite, za filozofsko tolkuvawe

na funciite i odnosite kaj egipetskite bogovi...ve}e zapo~nala vo Egipet pred ra|aweto na najranite gr~ki filozofii; i ne e vozmo`no deka gr~kata praktika za tolkuvawata na svo-ite sopstveni bogovi go dobile svojot prv pottik od Egipet.

Ulogata na Tot vo ovaa kosmogonija bila ulogata na srceto na Ptah, a jazikot na Ptah bil Horus. Ovaa tradicija na povrzuvawe na Tot so srceto se u{te moè da bide vide-na 2000 godini podocna vo Riznicata na Hor. Nejziniot izdava~, Xon Rej, pravilno poso~uva na povrzanosta na srceto so intektot, za koj osobeno se mislelo deka e gospodarot Tot. Vo drugi teologii, me|utoa, Tot bil izumitelot na pi{uvaweto, sozdavatel na matematikata i gospodarot na magiskite formuli: boèstveniot ~in na govorot, koj gi povrzal bogovite edni so drugi i so lu|eto, pa duri so tvorecot na svetot.256

Faktot deka Tot bil veli~estven soop{tuva~, e faktot vo sinkretizmot pome|u ne-go i Anubis, [akalot- za{titnik na mrtvite, vodi~ na du{ite i glasnik na smrtta. U{te pobiten bil faktot deka Tot i Anubis igrale mo{ne isprepletena uloga pri sudeweto na mrtvite. Dvajcata bile bliski povrzani vo ovaa funkcija, duri i vo Piramidskite tekstovi, vremenski locirani vo tretiot milenium pred novata era, a sinkreti~ka slika na dvete bo-èstva e pronajdena od periodot na 19-tata dinastija ili od 13 vek pr.n.e. Sepak, nekakov formalen kult kon Hermanubis, vo egipetskata religija ne se pojavil se do periodot na Ptolomeite. Odnosot na ovoj posleden razvoj so postoeweto na Hermes vo gr~kata religija, koj gi kombiniral ulogite na Tot i na Anubis, e najasen. Sepak, iako se ~ini deka origina-lnata kombinacija zapo~nala vo Egipet, izgleda deka postoi malo somnevawe oti ptolomej-skata sinkreti~ka forma e derivirana od gr~kata religija.

Sovakvite pove}estrani aspekti,Hermes Trismegist moèl da gi igra site ulogi vo teologijata ili ′dvojnata filozofija′ za koja diskutiravme prethodno. Kako tatko na bogo-vite i vrhoven intelekt, toj moèl da bide demiurgot; kako soop{tuva~ (komunikator) toj moèl da bide Svetiot Duh, povrzuvaj}i gi i razdvojuvaj}i gi drugite dvajca. Kone~no, mo-èl da bide glasnikot ili vodi~ot koj gi naso~uva du{ite kon besmrtnost i im gi obasnuva ~udesata na vselenata. Me|utoa, dominantnata podocne`na tradicija jasno stavila do znae-we deka Hermes bil filozof i u~itel na moralot.

Ovde naiduvame na pra{aweto za evhemerizacijata na Hermes, negovoto pretvorawe od bog vo mudrec. Mnogu u~eni lu|e smetale deka ovaa evhemerizacija bila u{te edna docne-`na odlika. No i ovde postojat prethodni presedani. Platon, vo raniot 4 vek pred novata era, go spomenuva Teut i Tot kako izumitel na pi{uvaweto, broevite i astronomijata, i ta-ka natamu. Osven toa, Teut/Tot se pojavuva i kako bog, i kako mudrec. Pedeset godini, Heka-tej od Abdera go opi{al Hermes/Tot kako golem ~ove~ki izumitel. I tuka postojat cvrsti sugestii za negovata rana evhemerizacija i racionalizacija od Fenikija. Vo prviot vek od novata era, eden Fenikiec, Filon od Biblos, sumiral i prevel na gr~ki jazik nekoi od dela-ta na eden dreven sve{tenik, Sanhunation, za kogo tvrdel deka ìveel pred Trojanskata voj-na. Po vtemeluvaweto na Klasikata, vo raniot 19 vek, zapisite na Filon za drevnata feni-kijska religija i mitovi bile otfrleni kako helenska fantazija.257 Me|utoa, vo 1930-tite, otkrivaweto na upadlivite paraleli pome|u mitologijata na Filon i mitologijata od Uga-ritskite tekstovi od 13 vek pr.n.e., vodelo do ostra promena vo mnenieto. Zatoa, semitisti kako Vilijam Olbrajt i Oto Ajsfeld bile nakloneti vremenski da go lociraat Sanhunatiot vo prvata polovinaod prviot mielnium, a nekoi od negovite materijali kako derivacii od vtoriot milenium. U{te poneodamna, profesorot Baumgarten i prkose{e na drevnata tra-dicija, a dvata najgolemi avtorite vo ovaa oblast od 20 vek zastapuvaa daleku podocne`no datirawe. Ova najprvo se dolì na faktot deka si pomo{ na Ugaritskiot materijal ne mo-è da bide objasneto se i se{to kaj Filon, a potoa i na aksiomskoto mislewe na Baumgarten 256 Jazikot Horus, koj e biten za govorot=horot=h orot=orat, orator do govorator; a i magija=megist. 257 Bidej}i Fenkijcite bile prvi naselnici na nenaseleniot kontinent Evropa, ni{to nema crne~ko. Fenikijcite otsekoga{ bile Belci. Pomorski simbol bile rogovite na sitnoto govedo i gla nerez. Sledi tie kako prvi preselnici vo kontinentot Evropa, svoite simboli si gi odnele niz kontinentot.

101

deka celata racionalna i nau~na razmisla kaj Filon ima gr~ko poteklo. Od svoja strana, pr-i~inata za ova e uverenosta na Baumgarten deka klasicistite dokaàle oti rasuduvaweto i naukata zapo~nale od Grcija. Na ovoj na~in, eden argument {to vsu{nost se dviì vo krug- ne moè da postoi bilo kakva predgr~ka nauka ili rasuduvawe, bidej}i ne postoeloa predgr-~ka nauka ili rasuduvawe- se upotrebuva vo tvrdeweto deka evhermetizmot na Filon so si-gurnost e gr~ki i podocneèn.

Pred da prodolàm, jas treba da ukaàm na izvesni razliki. Prviot vid evhemeri-zam, neli~nosnata apstrakcija na prirodni sili, izgleda deka bil prisuten vo egipetskata razmisla u{te od najrani vremiwa. Toa so sigurnost e prisutno vo kosmogonijata od Hermo-polis, povrzana so Tot i so kosmogonijata na Taautos, opi{ana od Sanhunation. Apstrakci-jata e navestena od faktot deka nitu eden od hermopolskite Ogdoad- osumte bogovi na gradot Hermopolis, ~etiri parovi od su{testva ili sili od koi bila sozdadena vselnata- nemal hramovi ili kultovi, iako ponekoga{ bile izedna~uvani so boèstva koi imale.

Vtoriot vid evhemerizam-pretvoruvawe bogovi i boìci vo smrtni mudreci, heroi i heroini- e fenomen prisuten niz celiot svet, a {iroko rasprostranetata tradicija za na-rekuvawe na glavnite bogovi kako prvi kralevi na Egipet odi nanazad barem do Turinskiot Kanon na kralevite od 13 vek pred novata era. Vo Levantot, se ~ini deka bilo povrzano so podemot na monolatrijata i monoteizmot pri preminot vo prviot milenium pr.n.e.; pri~i-nata za ova e ednostavna: isklu~ivi kultovi se nesposobni da toleriraat u{te poniski bo-èstva. Vo Bitie, na primer, pronao|ame zabeleìtelen evhermetizam vo pretvoruvaweto na ona {to nalikuva na boèstva, kako Enoh i Noe, vo patrijarsi, a Bitie izgleda bilo na-pi{ano ili kompilirano vo raniot period od prviot milenium pred novata era. Ponatamu, u~eni lu|e, od Renan vo 19 vek do Olbrajt vo 20 vek, tvrdele deka fenikijskata religija le-sno da bide podloèna na evhemeristi~ka analiza. Zatoa, se ~ini deka e razumno da gi pri-fatime stavovite- bukvalno ili vo prenosno zna~ewena onie u~eni lu|e koi go povrzuvaat Evhemer, prvi~niot evhemerizator, so Sidon i da se soglasime so Olbrajt i Ajsfeld koga vremenski go lociraat Sanhunation i Mihos- ~ija sidonska kosmogonija bila so~uvana se do docniot neoplatonist Damaskij- pred 6 vek pred novata era.

Kosmogonijata na Sanhunation bila navodno vtemelena vrz izgubenite dela na Ta-autos. Me|utoa, Taautos bil spomenat i vo deloto na Filon, kako fenikijski kulturen heroj koj gi izmislil bukvite.Na drugi mesta vo zapisite,toj se pojavuva kako Hermes Trismegist- najranoto spomenuvawe na ova ime na gr~kiot jazik- ili kako sekretarot i lukaviot, ve{t vezir na boèstveniot heroj Kronos, vo podrobno evhemeriziranata prikazna za ìvotot i avanturite na Kronos.

Tot se pojavuva i vo Biblijata. Vo Knigata za Jov, koja datira nazad do 6 vek pr.n.e. ili porano, no naiduvame na redovite:

Koj vlea mudrost vo thwt ? Koj mu dade razbirawe na šekwi ? Vo svojot avtoriteten komentar za Jov, profesorot Marvin Poup pi{uva za pretho-

dno navedenoto: J. G. E. Hofman verojatno be{e vo pravo koga smeta{e deka thwt se odnesuva na sami-

ot bog Tot. Konsonantskata ortografija prili~no korespondira so oblikot na imeto koe preovladuvalo vo 18-tata dinastija (dhwty), koga po~ituvaweto na Tot dostignalo kulmi-nacija i se ra{irilo vo Fenikija...Filon od Biblos go pi{uva fenikiskiot izgovor kako Tauut(os), {to bi bilo odrazuvawe na oblikot tahut...Sugestijata na Hofman za sekwi, dovedu-vaj}i go vo vrska so koptskoto ime za planetata Merkur (souchi), se ~ini kako pove}e pri-kladna so sporedba so dubioznata povrzanost so ′petel′. Seznajniot, ostroumniot Tot-Taaut-os, izumitel na alfabetot i osnova~ na seto znaewe, bil istovetuvan so Hermes-Merkur kaj Grcite i Rimjanite, pod titulata Hermes Trismegist/Tremaksimus.

Treba da bide naglaseno deka Gospod go ispolnil thwt so znaewe, pa zatoa bil mud-rec i otelotvoruvawe na mudrost, a ne bog. Zna~i dokolku, kako Baumgarten, ne zazememe principelen stav protiv bilo kakva pred gr~kata racionalnost, izgleda deka postojat nad-mo}ni dokazi oti vo egipetskata i fenikiskata kultura postoelo evhemerizirawe na bogo-vi vo mudreci i heroi, daleku pred masovnoto gr~ko vlijanie vrz Egipet vo 4 vek pr.n.e. Do-kolku pove}e {to ova osobeno vaì vo slu~aj so Tot i Hermes Trismegist.

102

Vo ovoj moment, dozvolete mi da go povtoram moeto tvrdewe. Neoplatonizmot i gno-sticizmot cutel vo Egipet i vo krugovite na pove}e ili pomalku helenizirani Egip}ani po kolapsot na institucionaliziranata egipetska religija. Bez razlika dali postoelo herme-ti~ko bratstvo ili kult od 2 do 4 vek od novata era, hermeti~kite idei igrale sozdadelna uloga, i ostanale sredi{ni, vo ovie filozofii i eresi i kaj nivnite poklonici. Kultot kon Tot sekoga{ bil zna~aen vo egipetskata religija, no stanal u{te pozna~aen vo vtorata polovina na vtoriot milenium. Idejata za ′pisanijata na Tot′ e drevna ideja, a takvi pisa-nija verojatno postoele do po~etokot na docniot del od vtoriot milenium. Me|utoa, Herme-ti~kiot Korpus, vo sega{nata opstanata forma, izgleda deka ja reprezentira egipetskata religija vo kriza i sodrì iranski i mesopotamski koncepti. Zatoa, ne e verojatno deka po-stojat bilo kakvi tekstovi od vremeto pred persiskata invazija vo 525 godina pr.n.e. O~i-gledno e hetergenosta na Korpusot, i toj verojatno sodrì materijali pi{uvani vo eden do-lg period, od 6 vek pr.n.e. do 2 vek od novata era. I pokraj negovata realativna podocne`no-st, postoi ogromna verojatnost deka Korpusot sodrì mnogu i mo{ne postari religiozni i filozofski koncepti, kako i deka e fundamentalno egipetski. Pogore bea spomenati iran-ski i hladejski vlijanija. Nesomneno se prisutni i gr~ki vlijanija, barem vo podocne`ni tekstovi. Sepak, jas veruvam deka te{ko moème da gi otkrieme ovie vlijanija, bidej}i gr-~kata pitagorejska i platonska filozofija bile mo{ne zavisni od egipetskata religija i razmisla.

Hermetizam i neoplationizam pod ranoto hristijanstvo, judaizmot i islamot Do krajot na 4 vek, gnosticizmot vo golema mera bil iskorenet od strana na pravove-

rnata crkva. Paganskiot neoplatonizam preìveal prili~no podolgo, no i toj is~eznal pr-ed muslimanskoto osvojuvawe na Egipet vo 630-tite godini. Figurata na Hermes Trismegist kako olicetvoruvawe na znaeweto, od druga strana, opstanala kako {to poso~i golemiot istori~ar od 20 vek, @an Seznek, evhemerizmot uìval ′isklu~itelna prerodba′ vo ranohri-stijanskiot period. Kako i so site naslednici na hanaanskiot monoteizam, hristijanskata crkva upotrebuvala evhemerizam za namaluvawe na vrednosta i za skrotuvawe na paganskite bogovi, dodeka vo isto vreme im dozvolila da opstanat pod nametkata na novata religija. Neit/Atena bila vmetnata kako Sveti Katerina, Horus/Persej kako Sveti \or|i, a Anubis/ Hermes ostanal nadvor od crkvata, vo likot na mudrecot i otelotvruvaweto na egipetskata i orientalnata mudrost, Hermes Trismegist.

Odnosot pome|u Hermes i hristijanstvoto sekoga{ bil postaven vo delikatna ra-mnoteà, osobeno po pra{aweto za prvenstvoto. Crkovniot otec od tretiot vek, Laktantij, smetal deka Hermes ìveel pred Mojsej; od druga strana, Sveti Avgustin go tvrdel slednovo: iako egipetskata astronomija i drugi egzaktni nauki se razvile rano, vo Egipet ne postoelo u~ewe za moralot se do vremetoi na Trismegist, koj se pojavil malku posle Mojsej i u~el od nego i od bibliskite patrijarsi. Tuka, kako i vo tolku mnogu drugi oblasti, Avgustin ja vo-spostavil ortodoksnosta koja }e trae se do 18 vek: deka bibliskoto znaewe se pojavilo- kako spored prvenstvoto, taka i spored va`nosta- pred heremeti~koto egipetsko znaewe, no deka Hermetizmot bil izvorot na celata ′paganska′ mudrost, a posebno na mudrosta na Grcite.

Vo islamot, Hermes Trismegist bil evhemerizan i poistoveten so Idriz, iskren pr-orok koj se pojavuva vo Kuranot. I spored ovaa tradicija, toj bil gladen kako ′tatkoto na filozofite′ i ′onoj {to e tripati daren so mudrost′. Vo drugi islamski tradicii toj bil smetan kako trojca mudreci, eden od vremeto pred Potopot koj ìveel vo Egipet, a dvajca posle Potopot; eden od Vavilon, a drugiot povtorno od Egipet. Bil smetan za kulturen he-roj koj gi izmislil site umetnosti i nauki, osobeno astronomijata, astrologijata, medicina-ta i magijata. Ponatamu, iako verodostojno se tvrdi deka negovoto- ili egipetskoto- vlija-nie vrz raniot islam bilo prisutno glavno vo ovie oblasti, postoel eden ran islamski fi-lozofski hermetizam koj dosega ne e daleku prou~uvan, delumno, bez somnevawe, poradi ek-stremnata sloènost na tekstovite.

Ogromnite islamski osvojuvawa, od Persija do [panija vo 7 i vo 8 vek, donele gole-ma prominetnost i prosperitet za Evreite. I pokraj svojot mo}en duh na racionalnost i ed-nakvost, evrejskata religija poseduvala ezoteri~ni kultovi i ′dvojna filozofija′, duri i pred po~etokot na hristijanstvoto. Esenite i drugi sekti koi ìveele vo Judejskata pusti-waod vtoriot vek pred novata era, bile uvereni deka im se otkrieni vistini nepoznati na

103

sve{tenicite vo Erusalim i na obi~nite lu|e; na primer, nie znaeme deka ja koristele Kni-gata na Enoh i drugi apokalipti~ni zapisi. Zaintersirani za astrologija i za drugi metodi za predviduvawe, izgleda deka go spodeluvale i misticizmot- pocelosno potvrden vo podo-cne`no vreme- vo vrska so slikite na Prestolot Bo`ji i na Ko~ijata so koja Ilija i misti-cite moèle da se voznesat vo nebesata.258 Za nesomneniot odnos pome|u ovie sekti i hristi-janstvoto postoele i }e postojat beskrajni debati, no pomalo vnimanie im be{e posveteno na paralelite i mo`nite pri~inski odnosi pome|u tendenciite na evrejskite sekti koi ce-libatot, komunizam i pustinski ìvot, i tendencijata na ranohristijanskoto mona{tvo, do-deka se razvivalo vo Egipetskata pustiwa. Dvete grupi so sigurnost spodeluvale zaedni~ki populizam, mesijanizam i sklonost kon nasilstvo.

Mnogu pobliska paralela so razmisluvaweto na hermetistite od visokata op{te-stvena klasai neoplatonistite, moème da vidime vo obemnite dela na Filon od Aleksan-drija. Vo bogatiot, egipetski, heleniziran evrejski krug na Filon vo prviot vek od novata era, postoela èlba za sinkretizirawe na mudrosta od Stariot Zavet so plationsko-egipet-ska misla, so pomo{ na alegoriski, ezoteriski i misti~ni tolkuvawa. Filon duri go spo-menal i postoewe na edna sekta{ka zaednica nare~ena ′Po~ituva~i na Boga′. Samiot Filon ostanal va`na figura vo razvojot na vremenski srednata platinska misla i neoplatonskata misla, a negovata me{avina od platonizam i judaizam ima fascinantni rezonanci so me{a-vinata vo hristijanstvoto. Me|utoa, bogatoto, helenizirano evrejstvo koe go prestavuval Filon,259 bilo zasekoga{ uni{teno so genocidot vrz Evreite vo ramkite na Isto~nata rim-ska imperija, pri zadu{uvaweto na nivnoto vostanie vo 116 gidina od novata era.

Iako Filon po~inal pred uni{tuvaweto na Erusalimskiot Hram vo 70 godina od no-vata era, negoviot ìvot vo dijasporata vsu{nost bil ìvot povrzan so sinogogite, {to zna~i deka mu nalikuval na docnoto evrejstvo. Duri i vo ova prozai~no, demokratsko, fari-sejsko rabinsko op{testvo, postoele ezoteriski i misti~ki tendencii vo ranite vekovi od Zaedni~kata Era, koi profesorot Ger{om [olem gi nare~e ′Evrejski gnosticizam′. Vo za-pisite za ovie tendencii naiduvame na takvi specifi~ni evrejski intersi, kako {to se Pr-estolot i Ko~ijata, kako i misti~kata i numerolo{kata va`nost na bukvite od hebrejskiot alfabet ili na bibliskiot tekst. Prisuten e najgolmiot del od klu~nite elementi vo her-metizmot, neoplatonizmot i vo gnosticizmot: konceptot za ~ovekot kako merilo za site ne-{ta, osumte sferi ili nebeski svodovi koi moàt da bidat pre~ekoreni, kako i tedencija kon maijata.

Za misticizmot postojat svedo{tva o vo judaizmot od 8 i od 10 vek. Na primer, nekoj karaitski ili evrejski sekta{ki purist vo 10 vek, bil zapoznaet so citati od Filon. Sepak, profesorot [olem predupreduva deka

od ova ne treba da zaklu~ime deka postoelo neprekinato vlijanie se do ova vreme, a kamoli do vremeto na formiraweto na Kabalata vo Sredniot vek. Specifi~ni paraleli po-me|u filonski i kabalisti~ki egzegezi treba da bidat zabeleàni spored sli~nosta na ni-vniot egzegetski metod, koj odvreme- navreme sekako sozdava identi~ni rezultati.

Tuka, toj zagatnuva edno op{to pra{awe koe povtorno }e se pojavi vo ova poglavje: mo`nosta za opstanokot i kontinuitetot na tainstveni misti~ni sekti, soo~eni so op{to neprijatelstvo i specifi~ni progoni vo tekot na dolgi vremenski periodi. Od edna strana, takva grupi ostavaat mali tragi, duri i koga cutat; od druga strana, kako {to poso~uva [o-lem, tie ~esto gi koristat istite tekstovi i sli~ni egzetski tehniki. Zatoa, ~esto doa|a do pojavuvawe na nezavisna indetivnost. Vo ovoj slu~aj, argumentot za nezavisna inventivnost izgleda prili~no ekstremen. Ponatamu, so ogled vo prenesuvaweto na tolku mnogu drugi ne-{ta vo evrejskata kultura- ne samo pravovernata religija, tuku i folklorot- vo tekot na ovie vekovi, jas ne gledam pri~ina za somnevawe deka postoele kontuirani tradicii na mi-sticizam. Spored [olem, tragite na razvojot na evrejskiot misticizam odat od Egipet i Palestina kon Vavilonija vo 8 i vo 9 vek, nazad kon Meditranot vo Egipet i vo Italija vo 10 vek, i vo germanskiot Hasidizam vo 11 i vo 12 vek.

258 Zevs=Perun=Sveti Ilija edno isto,a se sretnuva vo Biblijata na Egiptjanecot Mojsej:narod Belci. 259 Filon i Evreite bile samo edno i edinstveno Heleni=pove}ebo`ci. Za Latinite Makedoncite bi-le Heleni=nevernici. Pak, Makedoncite, Pravoslavnite, Latinite gi vikale Pagani: verski narodi.

104

Tuka morame da prodolìme so ovaa skica na istorijata na Kabalata, bidej}i taa bi-la mo{ne isprepletena so hermetizmot vo tekot na Renesansata. Golem del na kabalisti-~kiot misticizam vo Provansa i vo [panija vo 12 i 13 vek, moè da bide objasnet kako op-stanok na hermetizmot i na negovite naslednici vo hristijanstvoto i vo islamot; novite na-predoci vo ovaa kultura; edinstvenata situacija vo Katalonija i vo Langdok; intenzitetot na progonite iskuseni od strana na Evreite vo ovoj period i, kako {to tvrdi profesorot [olem, misti~koto ~itawe na istite tekstovi vo eden krizen period.

Vo tekot na 12 i vo 13 vek, Langdok se nao|al vo sostojba na kreativen mete`, so og-led deka so vekovi bil bogato i kultivirano op{testvo na granicata pome|u hristijanstvo-to i islamot i, vo ramkite na judaizmot, na to~kata na spojuvawe pome|u sefardski Evrei koi ìveele pod islamot i A{kenzite od hristijanska Evropa. @itelite na Langdok bile vo mo`nost da poseduvaat izvesna objektivnost za specifi~ni religiozni formi i za nivno pre~ekoruvawe. Ova na izvesen na~in pojasnuva zo{to regionot trebal da ja sogleda krista-lizacijata na najradikalniot eres vo evropskoto hristijanstvo, eresta na albigenstvoto i katarstvoto. Toa bilo eres vo koja postoele dve klsi venici: obi~ni Credentes (vernici) i Perfecti. Perfecti-te se odvojuvale sebesi od sekojdnevniot ìvot vo materijalniot svet i se po-svetuvale na duhovna kontemplacija, dodeka nivniot ideal bila celosno razdvojuvawe od ma-terijata i postoewe do smrt. Borbata za za~uvuvawe na katarstvoto stanala povrzana so bor-bata na regionot za spre~uvaweto na dominacijata od strana na severna Francija i od kra-levite vo Paris, koi tvrdele deka se pobornici na katolicizmot i go opravduvale svoeto pro{iruvawe na centralnata mo} kako krstonosni vojni protiv ereticite. Sepak, nema som-nevawe deka postoela golema narodna privzanost kon katarstvoto i kon Perfecti-te, ~ija du-hovnost bila ~ustvuvana kako polza za celata zaednica.

Iako o~igledno bilo religija na dve nizi lu|e, i spodeluvalo izvesno veruvawe so misti~kite tradicii za koi diskutirav pogore- kako {to se preseluvawata na du{ite- ka-tarstvoto bilo daleku pove}e dualisti~ki, na na~in koj obi~no se smeta za iranski, zoro-astriski ili manihejski. Silite na Bog i na Satanata, dobroto i zloto, duhot i mesoto, se kosmi~ki i se ednakvo balansirani i vo postojan konflikt. Ova bilo mo{ne razli~no od panteisti~kata i antropocentri~na vizija od hermeti~kite tradicii.Sepak,iako dvete dvi-èwa egzistirale nasekade niz Evropa, vpe~atliv e istovremeniot procut na albigenstvoto i na kabalizmot vo Langdok i vo Provansa, i ni poso~uva na ne{to isklu~itelno vo op{te-stveniot i kulturniot ambient. Te{ko e da poveruvame deka dvete dvièwa ne vlijaele edno vrz drugo, a se ~ini deka ova posebno vaì vo op{testvenata struktura. Isto kako {to Perfe-cti-te bile podrùvani i braneti so straotna posvetenost od strana na Crdenti-te, misti~ki-te kabalisti~ki rabini izgleda deka dobivale izdr{ka od svoite zaednici, poradi duho-vnite poleznosti koi nivnata svetost im gi nosela. Sepak, dodeka katarite bile besmilosno istrebeni od strana na katoli~kite Franci, na neprijatelite na kanabalistite od redovite na Evreite im nedostigale vakvi sredstva i dvièweto se ra{irilo vo [panija, kade cute-lo kako eden ezoteri~ki, no relativno po~ituvan element vo {panskiot judaizam, se do pr-ogonot na Evreite od [panija vo 1492 godina, izveden od Ferdinand i Izabela.

Kabalata e eksplicitno ezoteri~na- vsu{nost, nejzinoto prou~uvawe vo osnova bilo dozvoleno na dobri,u~eni (ma{ki) Evrei, na vozrast nad 40 godini.Kabalata go otfrla isto-ricizmot na obi~noto ′povr{no′ ~itawe na Biblijata, kako i racionalnosta na otrodoksno-sta, vo polza na ′vnatre{no′ ~itawe na tekstot koj treba da obelodeni misti~ka, kosmi~ka borba, so cel dobrite Evrei povtorno da ja vospostavat prvobitnata svetlina razleana vo momentot na sozdavaweto. Na mnogu na~ini, kabalizmot e edno prodolùvawe na orto-doksniot talmudski pristap: materijata se dosegnuva so pomo{ na intezivno u~ewe, a vo ne-go se vklu~eni i takvi ne{ta kako zna~ajnosta i numerologijata na bukvite vo Biblijata. No, kabalizmot gi pre~ekoruva granicite na takvite ne{ta i se vpu{ta vo razmisluvawe za Prestolot, za Ko~ijata i, najva`no od se, za Imeto Bo`jo- a site tie vodat do ekstaza. Ka-balata gi sodrì i site klu~ni formi prisutni vo hermetizmot i vo negovite naslednici: trojstvo, konceptite za ′izbegan′ ili skrien Bog ili intelekt, dejdvitelniot logos ili zbor, kako i duh-posrednik; osumte sferi ili nebeski svodovi i nivnoto pre~ekoruvawe od strana na dobro obu~eniot mistik; i ~ovekot se gleda kako merilo za site ne{ta, a ponekoga{ duri i kako sozdadatel na Boga.Vo prvite vekovi od svoeto postoewe, ova vodelo kon astrologija,

105

medicina i magija- oblasti vo koi Evreite bile pro~ueni vo periodot na srednovekovnata Evropa.

Hermetizmot vo Vizantija i vo hristijanskata zapadna Evropa Neoplatonizmot, barem negoviot nominalno hristijanski vid, izgleda deka opsta-

nal vo Vizantiskoto carstvo, a ova bilo obnoveno vo ona {to se narekuva vizantiska rene-sansa od 11 vek.260 Nejzinata vode~ka neoplasti~ka figura, Psel, o~igledno se interesiral za hermeti~kata filozofija i magija. Profesorot Zervos, nau~nik od 20 vek, ima napi{ano:

Nie ne znaeme kolku dela sostavil Psel za hermeti~kata litaratura. Edinstvenoto preostanato e edna glosa (objasnuvawe) za ′Poimandres′...Otkako poso~uva na vlijanieto od ′Bitie′ vrz sozdavaweto na kosmogoniskite doktrini na ′Poimanandres′, Psel potvrduva de-ka site helenski koncepcii na Boga se pod vlijanie na isto~ni modeli. Toj ja opravduva ovaa nadmo}nost na Istokot vrz gr~kata filozofija, ukaùvaj}i deka Porfirij (neoplatonist od tretiot vek od novata era) zaminal kaj eden egipetski sve{tenik, Anebon, so cel da se zdobie so soznanie za prvata pri~ina. (Porfir=por fir: por=pora=porta..., fir=pir, R.I.)

Tuka, isto kako i kaj Avgustin, moème da ja sogledame hiearhijata- Biblijata, egi-petska i orientalna mudrost, i Grcija, so interes fokusiran kon Egipet i Orientot. Fakt-ot deka nekoi od delata na Psel bile odneseni vo Italija vo 15 vek, zna~i deka toe bile so-~uvani od nevoljite vo Konstantinopol vo tekot na poslednite 400 godini od Vizantiskoto carstvo. Ova, od svoja strana, ja pokaùva va`nosta so koja bile tretirani neoplatonizmot i hermetizmot vo Vizantija.

Veruvaweto vo Egipet kako mo}en, ako ne i najmo}en centar na magijata, go preìve-alo preobratuvaweto na zapadna Evropa vo hristijanstvo.Skaraben i varvarska glava od bik so son~evi diskovi na nejznoto ~elo, poistovetena so Apis, bile pronajdeni vo paganskata grobnica na Hilderik- tatkoto na Klovis, prviot hristijanski kral na Francija- koj po~i-nal vo 481 godina. Trista ili pribli`no tolku godini podocna, golemiot pe~at na Karlo Veliki ja prikaùva glavata na docnoegipetskiot Jupiter Serapis.

Iako- kako i sekoja druga kulturna aktivnost vo ovoj period- interesot za Hermeti-~kite tekstovi opa|al vo tekot na Mra~nata epoha i vo Raniot sreden vek, toj sepak ne za-mrel celosno. Me|utoa, postoi malku somne` deka srednovekovni misliteli bile pove}e za-intersirani za hermeti~kata magija i astrologija odo{to za nejzinata filozofija. Kako i da e, eden filozofski tekst, Asklepij, ostanal vo optek u{te od negovoto preveduvawe od latinski jazik vo vtoriot vek od novata era. Brojot na kopiite od ovoj tekst, napraveni vo 11 i vo 12 vek, naveduva na misla deka interesot za nego izgleda bil zgolemen vo ona {to se narekuva Renesansa od 12 vek vo zapadna Evropa. Toga{ e da poveruvame i deka zasiluvaweto na humanizmot, vo vekovi koi usledile, ne bilo pod vlijanie od Asklepij i od nekolku do-stapni neoplatoinski tekstovi. (Asklepij=a sklep..: sklep-a, R.I.)

Egipet vo Renesansa Istori~ari od raniot 20 vek bile nakloneti da ja otslikaat Renesansata kako gr~ka

i, ako bilo pod vlijanie od Platon, kako na izvesen na~in ′~ista′ se do docniot 15 vek i do voveduvaweto na neoplatonizmot. Sepak, interesot za Egipet i za Orinetot bil integralen del od celoto dvièwe, u{te od po~etokot. Sekoga{ postoi potreba za naglasuvawe deka, isto kako {to anti~kite Grci za [ekspir bile kavgaxiski Levantijci, a i polubogovi, u~e-nite lu|e od italijanskata Renesansa, umetnicite i pokrovitelite, se identifikuvani se-besi so Grcite, no tie so sigurnost ne bile zaintersirani za Grcija na Homer ili Perikle, nitu pak za olimpiskite bogovi. Tie se interesirale za zemawe ostatoci od paganskata an-tika za vremeto koga taa antika prestanala da postoi.Kako {to napi{al filozofot i isto-

260 Poimot Vizantija ne bil upotrebuvan. Toa bilo delo na Rim, koj go nametnal imeto Vizantija, za Rim Makedonija da ja ravni so Rim, Rim i Vizant, Rim i Vizantija, {to bilo i za poimot Grci. Kako {to postoela makedonska dinastija, postoela i makedonska renesansa. Avtorot Makedoncite gi pro-glasil za Grci i Isto~noto Rimsko Carstvo za Grcija. Me|utoa, Makedoncite nikoga{ ne go upotre-buvale poimot Grci i Vizanti,tuku samo Romejci.Eladcite sî do so 19 vek bile samo Romejci (Rimjani) so glaven grad Carigrad, nikako seloto Atina koe do 1767 godina bilo pod varo{ Ohrid, a i vo 1836 godina pod crkvata Sveti Dimitrija Bitola. Spored Gustav Vajgand (1924), gr~kiot jazik bil rumejka, zna~i romejka.Ova e povod, {to jas se odlu~iv knigava da ja prenesam.Ova go pravam samo so cel,samo da se otstranat nepravdite izvr{eni vrzMakedoncite a i po{iroko Belcite,narod,so tn.slovenski jazik.

106

ri~ar Dejvid Hjum, koristej}i sensibilitet od 18 vek, ′U~eweto, vo svojata prerodba, be{e oble~ena vo istite neprirodni ali{ta noseni vo vremeto na negovoto raspa|awe kaj Grcite i Rimjanite′.

Sredi{no mesto vo ovaa ′dekadencija′ zazemala po~itta kon Egipet i kon Istokot, voshit za ′Orientalnoto′ izobilstvo i tainstvenost vo neoplatonisti~kite zapisi, kako i strast za egipetska i orientalna misterija. Sepak, tokmu od neoplatonisti~kite i herme-ti~kite tradicii Renesansata ja crpela svojata najkarakteristi~na vizija za beskrajniot potencvijal na ~ovekot, kako i veruvaweto deka ~ovekot e meriloto za site ne{ta. Duri i vo ona {to itori~ariteod 19 i id 20 vek go gledale kako ′juna~ki′ 14 i ran 15 vek, postoela edna ogromna po~it kon Egip}anite.

Do po~etokot na 15 vek, italijanskite u~eni lu|e imale dobra prestava za sredi{no-to mesto na Egipet i na Hermeti~kite tekstovo vo drevnoto u~ewe koe sakale povtorno da go oìveat. U~eni lu|e dolgo vreme znaele za Asklepij i go ~itale, a arapski Hermeti~ki tekstovi bile prevedeni na latinski jazik Osven toa, so zgolemuvaweto na kontaktot pome-|u Italija i Grcija, stanale dostapni neoplatonisti~kite i hermeti~kite dela na Psel i na drugi pridviùva~i na Vizantiskata renesansa.261Vo 1419 godina, kopija od Hieroglifika, delo za hieroglifi koe vo docniot 5 vek go napi{al, ìtel na Goren Egipet, bilo doneseno i prevedeno vo Egipet. Avtorot kombiniral to~no tolkuvawe na brojni znaci so ′najgro-tesknite alegoriski rasuduvawa za takvi zna~ewa′. Deloto doìvealo ogromna popularnost i go potvrdilo ubeduvaweto deka hieroglifite bile pismoto na misteriite, superiorno vo odnos na alfabetot, bidej}i se smetalo deka eden znak vo sebe sodrèl rezimirawe na boga-to zna~ewe i deka ne bilo optovaren od fonetikata na zemskiot govor. Vo osnova, hiero-glifite i enigmite koi{to tie trebale da gi sodràt, stanale enormno zna~ajni vo raniot 15 vek; na primer, poglednete ja pro~uenata medaqa so eksplicitno zakriveno egipetsko oko, izrabotena od golemiot slikar, arhitekt i teoreti~ar na umetnosta, Leone Batista Alberti, koj ponekoga{ se smeta za prestavnik na ′nezagadenata′ rana Renesansa.

Upotrebuvaweto hieroglifi od strana na egipetskite sve{tenici bilo doìvuvano kako povrzanost so nivnoto upotrebuvawe algorii i so alegoriskata zna~ajnost na mister-iite koi im gi pripi{uvale Plutarh i drugi gr~kim pisateli. Kako {to imame videno, u~e-ni lu|e od 19 i 20 vek insistiraat deka Grcite ′sfatile pogre{no′. Tie veruvaat deka pod-ednakvo gre{ele i renesansnite misliteli. Spored profesorot Vind, istori~ar na umetno-sta od raniot 20 vek:

nivniot interes pomalku leèl kaj originalnite misteriski kultovi, a pove}e kaj nivnoto filozofsko prilagoduvawe. Dobrata procenka, samo po sebe, go nema nametnato ograni~uvaweto; toa vo golem obem bilo slu~aj na dobra sre}a, izvedena od istorisko pogre-{no razbirawe: tie prestavile deka figurativnoto tolkuvawe bilo del od originalnite misterii.

Jas veruvam deka tolkuvaweto od 15 vek bilo precizno, barem {to se odnesuva do do-cnata egipetska religija. Vo sekoj slu~aj, negovata vistina nikoga{ ne bila dovedena vo pr-a{awe od Italijancite vo Renesansata.

Renesansnata strast za Egipet najprvo proizlegla od negovata drevna reputacija ka-ko mesto kade prvpat bilo vostanoveni misternite i svetite incijativi. Osven toa, so mo-èn isklu~ok na persiskoto zoroastristvo i na Haldejcite, za koi postoela samo zamaglena koncepcija, Egip}anite bile gledani kako izvorot na celata mudrost i umetnosti; so seto svoe ~ustvo koe im go pripi{ale romanti~arskite istori~ari, renesansnite maì i èni

261 Mesto Vizantiska Makedonska renesansa. Avtorot pi{i za Atina, ~ie nasledstvo bilo od Istok i od Egipet, {to go pi{ele i anti~ki avtori, a i drugi sî do dene{nicata. Bitno e deka avtorite i av-torot makedonskoto go proglasile gr~ko. Ova najdobro se vide i koga na MTV avtorot be{e pokanet, i mu bea postavani pra{awa za Makedonija i Makedoncite. Vsu{nost, nie od nego baravme nekakva ma-kedonska podr{ka. Me|utoa, toj taa ne ja dava{e, ednostavno toj kako da be{e od drug svet dojden vo R. Makedonija koja se bori da opstoi.Toj kako avtor e izvonreden poznavatel na ona {to gi pi{el i }e go pi{i. Samo toj za makedonska Makedonija i makedonskite Makedonci ni{to na MTV ne kaà..., a i vo knigata ni{to ne napi{al. Se potvrduva, vo dràvata ne se znae {to se pravi, sekoj sî znae, na krajot site ni{to neznaeme. Tokmu i ova be{e povod, da ja prenesam negovata kniga,a koja e i antimakedonska.

107

bile temelno zaintersirani za minatoto. Tie tragale po fontes ili ′izvori′- pa zatoa pogled-nale zad hristijanstvoto, kon paganskiot Rim, zad Rim i Grcija;no pozadi Grcija bil Egipet, kako i Xordano Vruno sro~il vo naredniot vek: ′Nie Grcite go imame Egipet, veli~estvena-ta monarhija na knièvnosta i blagorodni{tvoto, kako roditel na na{ite basni, metafori i doktrini′.

Me|utoa, za da ne pomislime deka Bruno bil atipi~en, ili deka i pripa|al na gene-racija ′rasipana′ od povtorno oùveaniot neoplatonizam, dozvolete mi da navedam citat od Frensis Jejts za vtemeluvaweto na novata neoplatonisti~ka {kola, {to so sigurnist gi od-razuva stavovite kon Egipet i Grcija od vremeto pred vakvite slu~uvawa:

Okolu 1460 godina, gr~ki rakopis bil donesen od Makedonija vo Firenca od izvesen monah, eden od mnogute agenti koi Kozimo de Medi~i gi angaìral za sobirawe rakopisi. Toj sodrèl kopija od Corpus Hermeticum...Iako rakopisite na Platon ve}e bile sobrani, ~e-kaj}i preveduvawe, Kozimo mu naredil na Fi~ino da gi stavi nastrana i vedna{ da go pre-vede deloto na Hermes Trismegist, pred da i se posveti na rabotata za gr~kite filozofi... Egipet bil pred Grcija; Hermes mu prethodel na Platon. Renesansnata po~it za staroto... kako ne{to najblisko do boèstvenata vistina, barala Corpus Hermeticus da bide preveden pred Dràva ili Simpozion od Platon... (Elada bila vo Grcija=tn.Vizantija, R.I.)

Novite prevodi bile upotrebuvani kako centralna poedinost vo povtorno oìvea-nata Platonska Akademija, osnovana od golemiot preveduva~, nau~nik i filozof Marsilio Fi~ino, vo negovata vila vo Karexio nadvor od Firenca.Istoto vaèlo i za drugi akademii koi izniknale vo site golemi italijanski gradovi, a podocna i {irum Evropa. Iako ovie akademii bile namerno oblikuvani spored akademijata na Platon vo Atina, nivnite ~leno-vi veruvale deka tie bile konstruirani vrz osnova na modelot za edno idealno sve{tenstvo vo egipetskite hramovi. Vo site evropski akademii, izborot na novite ~lenovi bil sredi{-en raison d′être. Vo akademijata vo Rim od 15 i 16 vek, na primer, takvite izbirawa bile polni so ritualni rekviziti. Tragite na ritualite za podignuvawe do rangot na ′besmrtnici′, pra-ktikuvani vo francuskata akadamija i na drugi mesta, moème da gi sledime nazad do miste-riite i svetite inicijacii koi nudele besmrtnost, smisleni vo Renesansata vrz osnova na izve{tai od docnata Antika i za koi postoi veruvawe- spored moeto mislewe pravilno ve-ruvawe- deka na krajot na krai{tata bile izvedeni od drevniot Egipet. Zgora na toa, re-nesansnite u~eni lu|e od neoplatonistite zemale mnogu pove}e odo{to svojata organizaci-ja. Tie gledale pozadi niv do samiot Platon, do Pitagora, Orfej i Egipet, pri {to od niv ja crpele svojata filozofija, nauka i magija.

Vo docniot 15 vek, renesansniot mislitel i mistik Piko dela Mirandola izvr{il spojuvawe pome|u neoplatonisti~kata i razmislata od Kabalata. ′Spititualnata magija′ na Piko bila vo mo`nost da gi polzuva dvata sistemi, na na~in koj moèl duri i da go podrù-va hristijanstvoto so pomo{ na misti`nata osnova na egipetskite hieroglifi i na hebrej-skite bukvi i broevi.262 Piko vo svoeto vreme izvr{il ogromno vlijanie, osobeno vrz Bor-xiite, koi nara~ale umetni~ki dela {to ja glorifikuvale egipetskata religija i osobeno bikot Apis, koga go zemale kako svoj simbol. Sepak, daleku pova`no na dolgi pateki bila jasnata artikulacija na Piko za egipetskata pozicija deka ~ovekot, kako ′magus′, moèl, ka-ko {to ima sro~eno Frensis Jejts: ′da koristi...Magija i Kabala za da dejstvuva vrz svetot, da ja kontrolira svojata sudbina so nauka′.263

Vakvite i sli~ni spoeni na evrejskite264 i egipetskite tradicii- kako, kako {to spomenavme pogore, bile me|usebno povrzani- povtorno se pojavile pri preminot vo 16 vek, osobeno vo delata na renesansniot filozof Tomazo Kampanela. I kabalizmot prodolìl da bide golema inspiracija za magijata i za naukata od 16 i od 17 vek. Sepak, kako {to poso-~uva Frensis Jejts, Kabalata nikoga{ ne bila narekuvana prisca thelogia, drevna ili primar-na teologija, vrz osnova na stavot deka i pripa|ala na bibliskata, a ne na paganskata tradi-cija. Zatoa, renesansnite misliteli koi sakale da gi pre~ekorat granicite na hristijanst-voto nemale nekakva alternativa koja bi go zamenila Egipet. 262 Hebrejski bukvi i broevi ne se poznati.Takvi imalo na egipetsko-arpasko-mesopotamski prostori. 263 Bikot Apis=a pis: p=b, s=k, pis=bik. Krava bila ka + rava (odi raven) = krava; vaka=va ka, vakcina. 264 Evrejstvoto bilo samo ednoboèstvo so crne~ki eden bog. Pa Evrejstvoto bilo crne~ko=semitsko.

108

Kopernik i hermetizmot Frensis Jejts, vo sklad so neodamne{nite stavovi vo odnos na Kopernik, vo 1964 go-

dina tvrde{e deka Kopernik ne ìveel vo ramkite na svetogledot na Toma Akvinski, tuku vnatre vo

svetogledot na noviot neoplatonizam, na Prisci Theologie, so Hermes Trismegist kako predvo-dnik, na Fi~ino. Moème da kaème deka ili intezivniot naglasok vrz sonceto vo ovoj nov pogled na svetot bil emotivnata pridviùva~ka sila koja go pottiknala Kopernik da gi iz-vede svoite matamati~ki presmetki za hipotezata deka sonceto e navistina vo centarot na planetarniot sistem; ili deka posakuval da go napravi prifatlivo svoeto otkrite, taka {to go prezentiral vo ramkite na vakviot nov stav.Moèbi se vistiniti dvete objasnuvawa, ili nekoe od dvete.265

Iako, kako {to kaàv, Hermeti~kite tekstovi poseduvaat tendencija da dejstvuvaat vo ramkite na geocenti~niot ptolomejski sistem,266 vo nekoi tekstovi se zamisleni helio-centri~ni kosmologii. Osven toa, postojano se povtoruva posebnata svetost na sonceto, sogleduvano kako izvor na svetlinata i ponekoga{ kako vtoriot bog koj upravuva so tretiot bog, oduhoveniot svet i site negovi ìvi su{testva. Zna~i, Tekstovite ja spodeluvale dre-vnata egipetska fokusiranost kon sonceto, kako glavnoto boèstvo i ìvotodavna sila.

Otkako Frensis Jejts go napi{a gorenavedeniot tekst, golema raboti se slu~ija vo prou~uvawata na Kopernik, a postoeja obidi da se namali vrednosta na nejzinata voznemi-rena sugestija. Nekoi zamerki, kako onie od istori~arot na naukata, profesorot Rouzen, pr-odolìja da odat po patekata na konvencionalnata slika za razvojot na naukata kako posle-dovatelnost na herojskite skokovi na veli~estveni lu|e, skokovi od temnina vo svetlina. Poradi toa, spored Rouzen, Kopernik ′ne bil nitu platonist, nitu neoplatonist, nitu aris-totelovec, toj bil kopernikovski′. U{te pozna~ajno, brojni u~eni lu|e neodamna pokaàa deka matemati~koto modelirawena Kopernik bilo vo golem obem vtemeleno vrz islamski izvori, osobeno vrz delata na Nasir ad-Din at-Tusi od 13 vek i na Ibn a{ [atir od 14 vek.267 Sepak, vo ovie dela ne e vklu~ena samata heliocentri~nost, idejata koja Kopernik ja zami-slil daleku pred svojot matemati~ki dokaz za nea. Postojat tvrdewa deka Kopernik ja deri-viral svojata heliocentri~nost od Regiomontanus, u~en ~ovek koj ìveel vo sredinata od 15 vek. Tehni~kite argumenti zemeni predvid ne go namaluvaat faktot deka Regiomontanus, koj ja zagatnal temata za mo`nata heliocentri~nostvo sredinata od 15 vek. Bez razlika dali stanuva zbor za vakvo ne{to,se ~ini deka tvrdeweto na profesorot Jejts se u{te ′drì voda′

Hermetizmot i Egipet vo 16 vek Postoi slednovo, op{toprifateno tvrdewe: koga Tekstovite bile pro~itani, po~-

nalo da se vgnezduva razo~aruvawetoi. Ova im protivre~i na bibliografskite fakti, spo-red koi, kako {to ima sro~eno profesorot Blanko,

Pome|u 1472 i 1641 godina, prevodot na Marsilio Fi~ino doìveal 25 izdanija; pre-vodot na Patritij se pojavil vo {est izdanija; dvojazi~noto izdanie na De Foa se poavilo dvapati; ′Asklepij′ bil podgotvuvan za pe~at ~etirieset pati; komentarite od @. Faber Stapulensis za ′Pimander′ se pojavile vo ~etirieset izdanija; komentatorite na Roselius vo {est; komentatorite od @. Faber Stapulensis pominale niz edinaeset izdanija, itn.

Bibliografijata ni kaùva ne{to i za relativniot interes za Grcija i Egipet. Na primer, Xorx Eliot, pri kulminacijata na viktorijanskiot romantizam, ìvopisno go ot-slikal renesansniot interes za urnatinite na paganskata Atina. No, ova e anahronizam. Zapadni evropejci od 15 do 17 vek daleku pove}e se interesirale za patuvaweto na Egipet, odo{to za patuvawe vo Grcija: uredni{tvoto na edna skore{na zbirka od povtorno ispe~a-teni materijali smetaat deka, pome|u 1400 i 1700 godina, se pojavile preku 250 opisi na Egipet od strana na patnici od Zapadot.

Vsu{nost, vo nekoi krugovi, patuvaweto kon izvorite na znaewe vo Egipet obezbe-dile legitimnost na napadi vrz konvencionalnata mudrost. Najo~igleden primer vo raniot 16 vek bil izvonredniot i originalen lekar i rudarski inìner, Paracelius, koj tvrdel-

265 Se potvrduva, ednoboèstvoto ne dozvoluvalo nauka...Zatoa Evreite ne moèle da bidat nau~nici. 266 Ptolomejcite bile Brigi=Brzjaci, po{iroko Makedonci. Toa nikade ne stoi, a ni za stoicizmot... 267 A do navedeniot period moralo da ima prethodnici.Tie bile makedonski, po smrtta na Aleksandar.

109

verojatno la`no- deka bil vo Egipet i svojarta medicina ja narekuval Hermeti~ka. Sepak, Paraceliusbil samo vo blizinata na po~etokot od edna tradicija koja prodolìla ponata-mu i go vklu~ila Wutn, tradicija vo koja nau~nici go opravduvale pribenuvaweto kon ek-sperimenti kako na~in za povtorno zdobivawe so mudrost od Egipet i od Orientot, koja Gr-cite i Rimjanite ne uspeale da ja so~uvaat.

Treba da zapomnime deka vo poslednite 150 godini, Renesansata be{e gledana kako eden od dvata vrvovi na evropskata kultura, na samo nezna~itelno ponisko ramni{te od Atina od 5 vek pred novata era. Sledstveno, u~eni lu|e od 19 i od 20 vek iskusija zna~itelno pote{kotija i nevolja koga se interesiraa za renesansnata po~it kon Egipet i kon Orien-tot. Na primer, iako bogovite bile narekuvani spored svoite latinski imiwa, postoelo uveruvawe deka tie se fundamentalno egipetski. Zemete go predvid @an Seznek, vode~kiot nau~nik od 20 vek za paganskiot opstanok vo Antikata, koj pi{uva vo odnos na temata za ilu-striranite prira~nici za paganskite bogovi:

No, vo na{i prira~nici (knigi so ilustracii), na boèstva od orientalni kultovi im e dadena isklu~itelna promenlivost, osobeno vo Kartari. Prvo, Egip}anite...nie ve}e imame mo`nost da go zabeleìme vo Pikator istoto nevoobi~aeno, pa duri i neproporcio-nalno mesto dadeno na originalni boèstva; spored na{eto mislewe, toa se dolì na sovre-meno vlijanie- vlijanie od ′hieroglifikata′, koja go provlekuva{e vnimanieto na humani-sti kon Egipet i voop{to kon Orientot.

Ponatamu: Na{i prira~nici, vo svoeto voo~livo prerpo~ituvawe na isto~nite,poprvo odo{to

na olimpiskite boèstva- pretpo~ituvawe prodlabo~eno so sovremenata egiptomanija i sklonosta kon enigmi...[to se odnesuva do Merkur, toj e nekakov vid magus so {ilesta kapa. Mali, krilesti su{testva, koi izgleda se pojavuvaat od bunar, ja zgrap~uvaat dr{kata na ne-goviot ogromen Kadukej (palka), no koj se isprepleteni ~etiri zmii; drugi sli~ni puttini iz-gleda deka se primolknuvaat i se povlekuvaat. Kakva e ovaa figura, koja ne mu pripa|a, kako {to poso~uva Iriarte, nitu na Rim, nitu na Grcija, Asirija ili Persija ? Taa vedna{ nali-kuva na Hermes, vodi~ot na du{ite vo podzemniot svet, ili psihopompos i na egipetski Tot, koj ja u~i du{ata da se vozdigne sebesi, postepeno, do znaeweto za boèstveni ne{ta. 117

Konvenciinalnite istori~ari ne se edinstvenite koi pretpo~ituvaat da se dista-nciraat sebesi od ovoj ′nepovolen′ aspekt na Renesansata. Frensis Jejts, koja ne samo {to go otvori, tuku se u{te go nagraduva prou~uvaweto na renesansniot hermetizam i prestavuva pobornik za eresi od site mo`ni vidovi, ne mu upati predizvik na Arijskiot model so ce-losna sila. Iako detalno govore{e za ogromnoto i plodonosno vlijanie od egipetskiot her-metizam vrz Italija od 15 i od 16 vek, taa izgleda po~ustuva deka e neophodna da gi uveri svoite ~itateli oti ne e tolku neortodoksna za da im veruva na lu|eto za koi pi{uva so tol-ku golema simpatija. Postojat~esti zabele{ki od tipot: ′Ovaa ogromna istoriska gre{ka dovede do v~udoviduva~ki rezultati′. Vsu{nost, mislam deka ova e daleku posoodvetno kako opi{uvawe na Arijskiot model !

Nema somnevawe deka, vo 16 vek, hermetizmot i interesot za Egipet cutel kako po-~ituvan del od kulturata na docnata Renesansa. Sepak, dokolku go svrtime pogledot kon po-docne`nata istorija, najva`niot proizvod od hermetizmot vo ovoj period bil isklu~ok- od-nosno, golemiot pobornik na Kopernik, Xordano Bruno. Spored istori~ari od 19 i od rani-ot 20 vek, Bruno bil smetan za pioner i ma~enik za nauka i sloboda za intelektualna qubo-pitnost, no Frensis Jejts cvrsto go locira{e vo hermeti~kata tradicija. Bruno bil isklu-~itelen bidej}i po{pl ponatamu od bilo koj od svoite prethodnici ili sovremnici. I po-kraj celiot svoj entuzijazam, najgolemiot del od ranite hermetisti iskreno ili neiskreno se drèl vo granicite na hristijanstvoto i vo me|ite postaveni od Sveti Avgustin, odnosno do misleweto deka egipetskata i od nea izvedenite paganski filozofii se pojavile podocna od, i bile inferiorni kon, bibliskata mudrost. Bruno, me|utoa, gi pre~ekoril ramkite ne samo na hristijansvoto, tuku i na judaizmot, za da dosegne do egipto-paganstvo:

Nemojte da pretpodstavuvate deka dostatnosta na haldejskata magija bila izvedena od Kabalata na Evreite, bidej}i Evreite, bez somnevawe, se ekstrement od Egipet, i nikoj nikoga{ ne bi moèl da pretendira, so bilo kakov stepen na verojastnost, deka Egip}anite pozajmile bilo kakov princip, dobar ili lo{, od Hebreite. Ottamu, nie Grcite (ime so koe

110

izgleda se misli na paganite) go imame Egipet, veli~estvenata monarhija na knièvnosta i blagorodni{tvoto, kako roditel na na{ite basni, metafori i doktrini.268

Op{testveniot kontekst na takviot radikalizam bil neuspehot na Protiv refor-macijata, vo 1570-tite, da gi premosti organi~uvawata na katolicizmot i da go zale~i pore-metuvaweto vo zapadnoto hristijanstvo, kako i religioznite vojni koi ja pusto{ea Evropa vo docniot 16 vek. Bruno se obidel da se prikolni kon politi~ki umereni i relativno tole-rantni vladeteli koi sakale kompromis. Paradoksalno, ova odelo zaedno so negoviot ekstr-emen intelektualen i teolo{ki radikalizam. Zatoa, zaradi doveduvawe duhoven i fizi~ki mir, Bruno smetal deka e neophodno premostuvawe na hristijanstvoto, ne samo na intele-ktualen na~in, tuku i politi~ki. Kako {to veli Frensis Jejts: ′Hermetizmot na Bruno sta-nuva ~isto <egipetski>, so hermeti~kata egipetska religija ne samo kako prisca theologia ko-ja go navestuva hristijanstvoto, tuku vsu{nost kako vistinska religija′.

Faktot deka Bruno gi pre~ekoril me|ite na hristijanstvoto i poradi svoite uveru-vawa bil zapalen na klada269 od strana na inkvizicijata, ne treba da bide pri~ina za prezgo-lemuvawe na negovata ekscentri~nost vo Italija od 16 vek. So ogled na strasta za fontes (iz-vori) i veruvaweto deka prethodnasta zna~i superiornost, nema nekakov golem skok od ka-ùvaweto deka hermetizmot mu prethodel na hristijanstvoto do tvrdewe deka toj go nadmi-nuva hristijanstvoto. Sepak, dodeka ramnoteàta pome|u Biblijata i hristijanstvoto, od edna strana, i Egipet i Hermeti~kite tekstovi, od druga strana, bila suptilna i delikatno pomestena, odnosot pome|u Egipet i anti~ka Grcija imal poostri konturi. Skepticizmot na Erazmo za datumot na Hermeti~kite tekstovi, na primer, izgleda deka bil baziran na èlba za za{tita na hristijanstvoto, a ne na afirmiraweto na pravoto za prvenstvo na Grcija. Po Reformacijata, kalvinistot Lambert Dano ja upotrebuval duri i reputacijata na Egip}ani-te kako u~iteli na Grcite, za da se dokaè superiornosta na Mojsej i na bibliskata tradi-cija vo ′prirodnata filozofija′, {to pove}e ili pomalku bilo ona {to podocna e opi{ano kako ′nauka′. Citiraj}i drevni izvori, Dano bil vo mo`nost da ja zasnova tradicijata deka Egip}anite ja nau~ile astronomijata od ′Sirijcite′. Toj bil vo mo`nost da pokaè i deka Sirijcite imale eden u~en ~ovek nare~en Mo{os, za kogo tvrdel deka bil Mojsej. Zna~i, Mojsej gi nau~il Egip}anite, pa i ottamu i Grcite, na astronomijata. Tradicijata za po-istovetuvawe na Mojsej so Mo{os prodolìlo dlaboko vo 18 vek. Zna~i, vo ovaa etapa ne se postavuvalo pra{aweto za upatuvaweto predizvik kon stavot deka Egip}anite bile supe-riorni nad Grcite vo pogled na u~enosta.270

Da go zaklu~ime ova poglavje so eden poznat primer. [ekspirovoto otslikuvawe na Grcite vo Troil i Kresida kako neverodostojno, pri {to {ematiziraweto bilo cvrsto vte-meleno vo docnata srednovekovna tradicija i ne bilo antipi~no vo svoeto vreme. Kako {to se obiduvav da pokaàm vo ova poglavje, najgolemiot del od renesansnite misliteli veruva-le deka Egipet bil prvobitniot i kreativniot izvor, dodeka Grcija bila podocneèn pre-nesuva~ na izvesen del od egipetskata i orientalnata mudrost, pri {to vistinitosta na Anti~kiot model ne bil doveduvan vo pra{awe.

POGLAVJE 3: TRIUMFOT NA EGIPET VO 17 I 18 VEK Vo ova poglavje }e go razgledame prodolùvaweto na hermetizmot vo 17 vek. Iako

najgolemiot broj sovremeni eksperti specijalisti smetaa deka tekstualniot kriticizam na Kazaubon pokaà oti Hermeti~kiot korpus ne zasluùva doverba, jas veruvam deka toa ne 268 Samo terminolo{ka zbrka:Helenite bile pove}ebo`ci a Grci pravoslavni.Grci samo od 10 vek n.e. 269 Zapaluvaweto na mrtvite bilo kaj Brigite. Pa koga tie se preselile vo Indija, nivnata tradicija ostanala do denes. A isto taka, govedoto Zebu=Zevs da bide sveto ìvotno, od nego da ne se jade meso i mleko...Zapaluvawe na mrtovci bilo kaj Sklavinite=tn.Sloveni, koi ìveele do rekata Rajna. Za niv Bonifacij (8 vek n.e.) pi{i, odvratna rasa, koja trebalo da se katolizira. Istoto go kaùvaat i drugi avtori. Spored Herodot (5 vek p.n.e.), mrtvite gi zapaluvale Trakite. Sledi istoto da bide i kaj Make-doncite. Za Stefan Vizantiski (6 vek n.e.) Brigite bile makedonsko pleme. Zna~i, Belci eden narod. 270 Mojsej bil Egiptjanec i toj kako Evrein=Ednoboèc so drugite od Egipet pobegnal: Mojsej=Mojsi.

111

vlijae{e mnogu vrz negoviot ugled. Na kratki pateki, tekstovite prodolìja da uìvaat doverba, a nivniot pad vo senka vo 18 vek poskoro se dolè{e na op{toto prenaso~uvawe na intelektualniot interes se podaleku od magijata, odo{to na kakva i da bilo osobena kriti-ka. Zgora na toa, namaleniot interes za hermetizmot ne zna~e{e i namaluvawe na po~itta kon Egipet. Na krajot od 17 vek, drevniot Egipet po~na da se povrzuva so ′radikalnoto pro-svetitelstvo′ i se koriste{e zaradi potkopuvawe na hristijanstvoto i na politi~kiot stat-us kvo. Pretsavata za Egipet si go zadrà sredi{noto mesto kaj slobodnite yidari, koi do-miniraa so intelektualniot ìvot vo 18 vek. Ottuka Egipet- ~estopati povrzuvan so drugo-to dolgove~no kralstvo, Kina- go zadrà visokiot ugled na svojata filozofija i nauka, a pred se na svojot politi~ki sistem, se do raspa|aweto na evropskiot politi~ki i intelekt-ualen napredok vo osumdesettite i devetdesettite godini od osumnaesettiot vek.271

Hermetizmot vo 17 vek Xordano Bruno be{e zapalen ìv, vo Rim 1600 godina. Me|utoa, negovata smrt ima-

{e pomalo dolgoro~no vlijanie vrz hermetizmot vo sporedba so deloto na Isak Kazaubon, umereniot u~en protestant koj vo 1614 godina ja ospori drevnosta na hermeti~kite teksto-vi. Spored Frensis Jejts, nevoobi~aenoto obele`je na deloto na Kazaubon se dolì na fak-tot deka specijalisti~kite tehniki za tekstualna kritika,koi bile na raspolagawe u{te od docniot 15 vek, bile tolku docna primeneti vrz Hermeti~kite tekstovi. No, ako gi zememe predvid neizbe`nata prebirlivost na primenata na takvite tehniki, kako i politi~kite i ideolo{kite celi za koi podocna bile upotrebeni, mene ne mi e ~udno {to zakanata koja doa|a od tie Tekstovi na krajot od 16 vek, ne samo vrz katolicizmot, tuku i vrz hristijan-stvoto kako celina, ohrabrila nekoj specijalist da gi ispita vo neprijatelski duh.

Kazaubon gi poso~i filozofskite, teolo{kite, pa duri i tekstualnite sli~nosti me|u Hermeti~kite tekstovi, delata na Platon i nekoi izvadoci od Noviot zavet. Toj tvrde-{e deka egipetskite tekstovi so sigurnost se izvedeni, najprvo zatoa {to vo Biblijata i kaj Platon ne se upatuva na niv, a potem i zatoa {to tie govorat za docne`ni institucii i ci-tiraat helenisti~ki avtori.272 Napadot na Kazaubon razorno vlijae vrz metata kon koja e naso~en, imeno prestavata za Korpusot kako delo na eden ~ovek, napi{ano pove}e od iljada godini pred hristijanskata era. Pa sepak, Kazaubonovite intelektualni i ideolo{ki poto-mci ne odgovorija na zabele{kata na Ralf Kadvort od sedumdesettite godini na sedumnae-settiot vek, koj tvrde{e dela prisustvoto na docne`ni materijali vo Tekstovite ne zna~i deka tie nemaat vrednost kako izvori za egipetskata mudrost, imeno zatoa {to bile napi-{ani ′pred izumiraweto na egipetskoto paganstvo i negoviot sve{teni~ki sled′.

U{te pomalku, pak, sovremenite sledbenici na Kazaubon odgovorija na skicata na Flinders Petri, koj vrz osobena istoriska osnova tvrde{e deka Tekstovite prestavuvaat relativno ednorodna zbirka napi{ana nekade me|u 6 i 2 vek pred Hristos. Zgora na toa, ne-spornite sli~nosti me|u Hermeti~kite tekstovi, delata na Platon i ′platonisti~kite′ de-lovi od Noviot zavet moè lesno da se objasnat dokolku se pretpostavi deka site tie vle~at koreni od docnata egipetska religija i od fenikiskite, mesopotamskite, iranskite i gr~-kite idei koi kruàt niz celiot pojas na isto~niot Mediteran vo toj period.273

Upatuvaweto na Erazmo kon krajot od prethodnoto poglevje (vidi strana 159) poka-ùva deka Kazaubon i negoviot ′hristijanski humanisti~ki′ napad vrz idejata za hermetizm-ot kako izvor na hristijanstvoto ne bil sosema nov. Pa sepak, prikaznata za otkritieto na Kazaubon e sovr{en filolo{ki korelat na ve}e spomenstiot mit za istorijata na naukata od devetnaesettiot i od po~etokot na dvaesettiot vek: herojskiot i osamen nau~nik- genij, 271 Belcite vo ...Kina...Japonija gi odnele svoite gradeì, pismenost, tradicii...Zurlata vo Vietnam... 272 Zna~i, helenskiot=pove}eboèn koine bil samo po smrtta na Aleksandar Makedonski, Ptolomejov jazik. I sledi tekstovite bile na lu|e od makedonskite kolonii, a vakvi bile Isus Hristos i Apo-stolite. Tie nemale ni{to crne~ko=semitsko, a i ne poteknuvale od prostorite na Temnite od Egipet sî do so Mesopotamija so zakoseni o~i. Nivnoto prestavuvawe kako Temni ne drì, zatoa{to samo ne-kade od 15 vek zapo~nale preselbi na Crnci ju`no od Sahara.Istoto se slu~ilo i so Cigani,od Indija, kon Zapad. Toa se poklopuva so vremeto koga na Peloponez se naselile Cigani, a denes e nivnitiot in-diski muzi~ki instrument buzuki. Tokmu zatoa deka Isus Hristos bil temen e samo falsifikat. Vi-stina e edna, evrejstvoto=ednoboèstvoto go prifa}ale i Balkanci,a nivni bile sinogogite vo Stobi. 273 Vremeto bilo ″me|u 6 i 2 vek pred Hristos″, a na Aleksandriski i Ptolomejski koine vo 3 vek p.n.e.

112

koj se izdignuva od svoeto vreme za da ja pretvori temninata na praznoverieto vo svetlina na naukata i razumot.

Me|utoa, za àl na ovoj primer, hermetizmot i strasta kon Egipet prodolìja da cvetat niz celiot 17 vek. Zgora na toa, Frensis Jejts go ima{e na um brkaweto me|u mitot i stvarnosta, pi{uvaj}i gi zborovite: ′Se par~osa so eden udar...′, no vo sledniot paragraf pr-odolùva: ′Kazaubonovata senzacija ne se po~ustvuva vedna{′. Malku podocna taa i dopo-lnitelno go izmenuva vpe~atokot so vlijanieto:

Iako drugi faktori rabotea protiv tradiciite na renesansata vo 17 vek, smetam de-ka otkritieto na Kazaubon mora da se smeta kako eden od faktorite, vaèn faktor, za oslo-boduvaweto od magijata na mislitelite od 17 vek.

Vistina e deka Marin Mersen, filozofot i matemati~arot od po~etokot na sedum-naesettiot vek, go iskoristi vremenskoto locirawe ponudeno od Kazaubon za da go napadne hermeti~kiot misticizam na magioni~arot od elizabetanskata epoha, Robert Flad, no te-{ko e da se tvrdi deka taa tekstualna kritika imala krupnao vlijanie vrz op{testvoto ka-ko celina. Se ~ini deka e podobro da go stavime kowot pred ko~ijata i da kaème deka veru-vaweto vo magija po~na da splasnuva kon krajot na 17-tiot vek poradi op{testveni, ekono-mski, politi~ki i religiski pri~ini od golemi razmeri; deka toa splasnuvawe be{e fakt-or koj pridonese za postepenoto gubewe interes za Hermeti~kite tekstovi i deka, poradi obemot na takvoto splasnuvawe, veruvaweto vo golemata starost na Tekstovite stana `rtva na op{tiot rast na skepticizmot.

Bez ogled dali kritikata na Kazaubon vlijaela vrz mislata na 17 vek kako celina, taa voop{to ne vlijaela vrz hermetizmotvo toj vek. Nekoi specijalisti, kako na primer Ki-rher, voop{to ne se osvrnaa na Kazaubon; drugi, na primer platonistite od Kembrix, se so-o~ija so negovata kritika, no sepak tvrdea deka Tekstovite sepak sodràt drevni i vredni materijali.

Celta na `rtvuvaweto na Bruno be{e za{tituvaweto na crkvata od neposreden pre-dizvik. Katoli~kiot interes za Egipet be{e premnogu silen za da moè da bide zadu{en, a drevniot Egipet stana opsesija na eden od najvlijatelnite intelektualni i kulturni likovi na Rim vo sedumnaesettiot vek: germanskiot isusovec Atanasius Kirher. Kirher bil hri-stijanski hermeti~ar koj se zanimaval so astrologija, pitagorejska harmonija, kabala i sli-~ni ne{ta. Toj voop{to ne se somneval vo golemata drevnost na Hermes Trismegist, veruva deka toj mu bil sovremenik na Avraam, kako i deka bil sosema podgotven da prifati egipet-ski predvesni~ki idei za Hristos. Kako {to samiot pi{uva:

Hermes Trismegist, Egip}anecot, koj prv gi vovede hieroglifite i stana gospodar i roditel na seta egipetska teologija i filozofija, be{e prviot i najdrevniot od Egip}ani-te...Potoa Orfej, Musej, Linos, Pitagora, Platon, Evdoks, Parmenid, Melis, Homer,Evrip-id i drugite to~no go osoznaa Boga i boèstvenite ne{ta...274

Pokraj interesot za Egipet kako mestoto na prisca theologia, Kirher se intersiral za Egipet i kako za prisca sapientia, ′izvornata mudrost′ ili ′filozofija′, koja Grcite vo najgo-lem del ne uspeale da ja so~uvat. Toj se dopi{uval so Galileo za nekakov univerzalen sta-ndard na merewe koj, prirodno, bi bilo toj na egip}anite i ja koristel svojata mo} vo papst-voto za da prati svoi prestavnici vo Egipet, so cel da go utvrdi toj univerzalen standard od dimenziite na Golemata poramida. Najmnogu napor- imeno, siot svoj ìvot i svojata izvon-redna jazi~na darba- vloìl vo obemot da ja otkrie tajnata na hieroglifite, koi gi smetal ne samo kako rizniva na drevna mudrost, tuku i kako sovr{eno pismo. Sledej}i gi stapkite na Horapolo, Kirher veruval deka hieroglifite se sosema simboli~ni i, ottuka, nespored-livo podobri od site alfabeti. Iako ne uspeal da gi de{ifrira egipetskite zapisi, toj uvidel deka koptskiot jazik poteknuva od toj dreven jazik275 i deka bi moèl- i pokraj navo- 274 Bidej}i pismenosta na Belcite vo Levantot, ju`no od 35-tata paralela, ju`no od Krit, bila od le-denoto doba, so traewe preku 500.000 godini..., verojatno Tot bil prviot koj napi{al delo so hierogli-fi.... Pa toa ostanalo kako tradicija i se}avawe na Belcite. Me|utoa, edniot bog bil crne~ki=semit-ski. Toj zapo~nal so Ehnaton, koj bil bezuspe{en. A uspehot go postignal Egiptjanecot Mojsej=Mosji. 275 Koptskiot jazik bil tn.slovenski. Olga Lukovi}-Pjanovi} kaùva: ″Vo taa cel, toj (Rober, R.I.) na strana 230. vo ″Slovenski svet″, go spomenuva: ″eden u~en Ilir, Solari}, koj ostavil eden neobjaven rakopis pod naslovot ″Hieroglifika slovenska″, vo koja gi sobral site poznati svedo{tva so cel da

113

dniot nedostig od fonetsko soodvestuvawe- da bide vo polza pri de{ifriraweto. Zatoa, to-kmu vo migot koga koptskiot izumiral kako govoren jazik vo Egipet,276 Kirher go vtemelil vrz sistemtska osnova svoeto prou~uvawe vo Rim. (Balkancite 19 i 20 vek se odrodile, R.I.)

Rozenkrojcerstvo: Drevniot Egipet vo protestanskite dràvi I protestantite prodolìle da se intersiraat za Egipet i hermetizmot.Se ~ini de-

ka i nedofatlivite rozenkrojceri, koi se pojavile vo Germanija, Francija i Anglija vo 17 vek, kako i Bruno- pri {to ne e iznenaduawe mo`nata povrzanost so nego-se zalagale za edna ′vistinska′ religija na elitata. Se ~ini oti taa religija bila smislena za da se izbegne kr-vavoto neprijatelstvo pome|u katolicite i protestantite, koe tolku uàsno izbi vo trie-setgodi{nata vojna koja pusto{e{e so Germanija od 1618 do 1648 godina. Isto kako i herme-tizmot od 16 vek, taka i rozenkrojcerite, ili pak onie tvrdea deka zboruvaat vo nivno ime, se zalagaa op{testvoto da bide predvodeno od elita prosveteni lu|e koi poseduvaat vistin-sko, magisko i nau~no znaewe. Pritoa, tie go sledea sega ve}e poznatiot sled od egipetskoto sve{tenstvo do pitagorejskoto bratstvo i do Platonovata akademija. Vo taa smisla, odr`-livo e tvrdeweto na Frensis Jejts deka tokmu rozenkrojcerskiot koncept leì zad ′nevid-liviot kolegium′ koj go gledaat osnova~ite na Kralskoto dru{tvo na Anglija vo pedesetti-te godini od sedumnasesettiot vek.

So pojavata na slobodata na po~etokot vo komonveltot, pedesettite godini od 17-ti-ot vek bea svedoci na vpe~atliva obnova na interesot za hermetizmot. Kako {to napi{a is-tori~arot Kristofer Hil: ′Vo pedesetite godini od 17 vek bea objaveni pove}e paracelzu-ski knigi i knigi za misti~na hemija odo{to vo celiot predhoden vek′. Napa|aj}i go ispre-pleteniot crkoven i akademski establi{ment, angliskiot hermetizam se povrza so politi~-ki i religiozen radikalizam.

Me|utoa, so Restavracijata od 1660 godina, golem broj misliteli se prepu{tija na kontra- revolucionernoto te~enie i tie otstapija od svojot radikalizam. Zgora na toa, kra-lot mudro ja stavi naukata pod svoja kontrola,stanuvaj}i patron na Kralskoto dru{tvo, isto kako {to be{e i poglvar na etabiliranata crkva.277 I pokraj toa, hermeti~kiot kvasec vo vreme na komonveltot dade vaèn pottik za podocne`niot napredok na uglednata nauka. Se-ga, hermetizmot nekako be{e povrzan so eden osoben oblik na hilijazam koj se javi vo An-glija vo 17 vek, sosredo~en kon potrebata od usovr{uvawe ili oìvuvawe na seto znaewe; toa se smeta{e za nuèn preduslov za pojavata na noviot milenium.

Platonistite od Kembrix, grupirani okolu Henri Mor i Rajf Kadvort, isto taka dodjoda od takva hermeti~ka i hilijasti~ka sredina.Kako {to kaàv pogore, ovaa grupa, koja cveta{e od {eesttite do osumdesettite godini na sedumnaesettiot vek, znae{e se za kriti-kata na Kazaubon, no sepak smeta{e deka Hermeti~kite tekstovi imaat golema vrednost za-toa {to sodràt elementi na prisca sapientia. Bidej}i ne gledaa pri~ina zo{to ′platonisti-~kite′ aspekti na hermetizmot bi i bile pripi{ani na Grcija toga{, spored niv, su{tin-skata funkcija na Grcite bila da bidat delumno sprovodnici na drevnata mudrist.Kako {to napi{a Mor:

Platonovata {kola...so sozvu~je so u~eniot Pitagora Egip}anecot Trismegist i anti~kata zbora

dokaì deka navistina pred Hrista postoele slovenski hieroglifi. Nie moìme da sumwame, deka Slovenite imale eden potpoln hierogifski sistem, ama runite gi poznavale, a ako postoi samo mal broj natpisi od ovoj vid, krivi bile zimite i mrazevite, koi daleku preku dve iljadi godini preminu-vaat preku stenite i preku grobovite na davnite slovenski junaci″. [fusnota: ″Pretpostavuvame, deka Siprijan Rober, misli na Pavle Solari}, koj ìveel od 1779- 1821.g. Solari} bil korektor vo pe~a-tnicata na Grkot (toga{ postoela samo Carigradska patrija{ija, R. I.) Teodosij kaj Mlecite. Se mi-sli za knièvnikot, bez nekoja ogromna vrednost. Me|utoa, zanimlivo mu e ″Zemqeopisanija″; pi{el i dela so istoriska tendencija; nie mislime, deka me|u niv se nao|aat ″Hieroglifika slovenska″.] Samo da se povtori, Brigite i Egitjanite imale isto poteklo, potvrdeno i so govedoto, a i sviwata, kako no-siteli na krvnata grupa A na Belci, i toa samo koga Belcite niv po~nale masovno da gi odgleduvaat i toa vo golema koncetracija, poradi{to sledelo infekcija na mala sipanica i grip...Tokmu zatoa do denes vo R.Makedonija ima milionski hieroglifi, samo nare~eni Karpesta umetnost mesto pismenost. 276 Egiptjanite bile Belci.Pa tie govorele koptski=tn.slovenski, dodeka toj od arapski bil istisnat. 277 Zna~i, kralot bil vrz crkvata, kako {to bil carot vrz pravoslavieto.Pak,Rim bil bez car od 4 vek.

114

Od Haldejska mudrost, od vremeto sotrena, No od Platona i dlabokiot Plotin obnovena. Ubelivo najpoznatiot u~enik na platonistite od Kembrix be{e Isak Wutn, iako

stepenot spored koj opravdano moème da smetame za hermeti~ar i natamu e predmet na è-stoka debota. Sepak, nema somne` deka i Wutn bil, kako {to se izrazuva sovremeniot pro-u~uva~ na intelektualnata istorija, Frenk Manuel, ′nevoznemiren poradi otkritieto na Isak Kazaubon′.

Zgorana toa, bez ogled dali ja prifatil hermeti~kata prisca thelogia, Wutn nesomneno veruval vo egipetskata prisca sapientia i smetal oti negova dol`nost e da ja obnovi. Na prim-er, za teorijata za gravitacijata nemu nu`no mu bilo potrebno to~na merka na obemot na ze-mjinata topka. Kolku {to mu bilo poznato, ne postoele skore{ni to~ni presmetki na stepe-not na geografskata {iro~ina. Moèl da se potpre samo vrz brojkite na helenisti~kiot matemati~ar i astronom Eratosten i negovite sledbenici, no tie ne se vklopuvale vo teo-rijata na Wutn. Potem go pretpostavil slednovo: iako Eratosten ìveel vo Egipet, toj se-pak ne gi so~uval to~no drevnite merki. Ottuka Wutn moral da ja otkrie to~nata dolìna na izvirniot egipetski ar{in, vrz osnova na koj bi moèl da go presmeta nivniot stadion koj, spored klasi~nite avtori, imal vrska so stepenot na geografska dolìna.

Prethodno, vo 17 vek, Buratini, Italijanec koj rabotel za Kirhner, kako i Xon Gri-vs, angliski nau~nik so sli~ni preokupacii, so godini se obiduval da dojdat do to~nite di-menzii na Golemata piramida. (U{te od damina se veruvalo- sosema mo`no opravdano- deka Piramidata sodrèla sovr{ena edinica na dolìna, povr{ina i volumen, kako i geometri-ski proporcii kakvi {to se π i ′zlatnata sredina′ φ.) Koga Grivs se vratil vo Anglija, toj vo celost gi objavil svoite naodi i bil imenuvan za profesor po astronomija vo Oskford; Wuton vrz osnova na negovite brojki zaklu~il deka Piramidata bila izgradena vrz osnova na dva ar{ini. Eden od tie bil mnogu blisku do onoj {to nemu mu bil potreben, za razlika od onoj {to go koristele Grcite, no sepak ne se vklopil vo negovata teorija. Mo`no e toa da se dolèlo na faktot deka dimenziite na Piramidata, do koi do{ol Grivs i Buratini, bile neto~ni zatoa {to tie ne moèle da se probijat niz {utot nasobran okolu nea. Vpro~em, Wutn uspeal da ja dokaè svojata op{ta teorija za gravitacijata duri otkako francuzinot Pikar to~no go presmetal stepenot na gerografskata {iro~ina vo severna Francija.

Ova pra{awe za merkite e samo eden primer za verata na Wutn vo prisca sapientia na drevniot Egipet. Toj bil uveren i deka Egip}anite bile zapoznaeni so teorijata za atomite, so heliocenrizmot i so gravitacijata. Kako {to pi{uva vo edno od prvite izdanija na svo-jata Pricipia Mathematica:

Spored najdrevnoto mislewe na onie koi se oddavale na filozofija, fiksnite yve-zdi stoele nepodvi`ni na najvisokite delovi na svetot, pod niv planetite kruèle okolu Sonceto, a Zemjata, kako edna od planetite, go obikoluvala Sonceto za edna godina...Egip}a-nite bile prvite nabquduva~i na neboto i verojatno tie ja pro{irile taa filozofija. Oti od niv i od narodite okolu niv, Grcite- narod koj pove}e se interesiral za filozofijata odo{to za izu~uvawe na prirodata- gi prezele svoite prvi i najizdràni idei za filozo-fijata; i vo vestalskite obredi nie moème da go prepoznaeme duhot na Egip}anite, koi pod maskata na religiozni obredi i hieroglifski simboli gi ~uvale zagatkite koi se nadvor od granicite na razbiraweto na tolpata.278

Ovoj izvadok e epitom na voobi~aenoto gledi{te na 17 vek za temite za koi se in-teresirame. Wutonoviot voshit od drevnite Egip}ani, kako i negovata po~it na ovie rani stavovi, vpe~atlivo e {to poslednite godini od svojot ìvot gi minal obiduvaj}i se da go odbrani argumentot izloèn vo negovata Dopolneta hronologija na drvnite kralstva (Chro-nologies of Ancient Kingdoms Amended).Spored toj argument, egipetskata civilizacija bila osnovana tokmu pred Trojanskata vojna i golemiot Sesostris vsu{nost e [i{ak od Biblija-ta, koj ja napadnal Judea posle vremeto na Solomon. Spored Wutn, od toa sleduva deka Egip-}anite se relativno novojdenci, pa zatoa poodredeni na mnogu postari bibliski tradicii. Me|utoa, celta na Wutn bila ednostavno da go utvrdi primatot na Izrael; namislata ne mu bila da odre~e deka Egipet bil izvorot na gr~kata mudrost. Ova docno vremensko locirawe

278 Vo R.Makedonija, okupiran i osloboden makedonski del, ima premnogu hieroglifi i opservacija...

115

na Egipet go nateralo da gi otfrli site gr~ki hronoloigii i Grcite da gi locira u{te po-docna. Vo slednoto poglavje naveduvame deka takviot obid treba da se sogleda kako reakcija na hristijani i ugledni deisti, kako {to bil Wutn, na ona {to sovremenata specijalistika vo intelektualnata istorija, Margaret Xejboks, go narekuva ′radikalno prosvetitelstvo′.279

No, pred da dojdeme do radikalnoto prosvetitelstvo i reformacijata na slobodnoto yidarstvo, se ~ini oti e polezno da gi razgledame veruvawata na docnata Renesansa za va-`nosta na Fenikijcite, koi zazemaat tolku zna~ajno mesto vo masonskata legenda, bidej}i hramot vo Erusalim, koj go simbolizira svetot i koj e vo sr`ta na masonskite obredi i ve-ruvawa, go izgradil polufenikiecot Hiram. Treba da se potsetime na slednovo: iako egipe-tskiot jazik ostana zagatka zaklu~ena vo hieroglifite, procutot vo hristijanskite studii na hebrejski jazik posle reformacijata relativno brzo dovedoa do uvidot deka hebrejskiot i fenikijskiot se vzaemno razbirlivi dijalekti na istiot jazik. Zatoa, specijalistite imaa relativno jasna ideja za fenikijskiot jazik dolgo vreme pred opatot Bartelemi da go pro-~ita negovoto pismo vo osumnaesettiot vek.280

Sekako, se veruva{e deka hebrejskiot bil prvobiten jazik na ~ove{tvoto, jazikot na Adam i na Vavilonskata kula. Ottuka, zasileno se traga{e po hebrejski zborovi vo dru-gite jazici, osobeno vo evropskite,281 potraga koja dobi pottik od ona {to najgolemiot broj specijalisti denes bi go narekle beleìta koincidencija na zborovi. Sekako, nekoi od tie koincidencii moèbi se dolàt na igra na slu~ajnosti no, kako {to kaàv vo Vovedov, ve-ruvam deka drugite se posledica na genetskiot odnos me|u afroaziskite i indoevropskite jazici, dodeka drugite se pozajmuvawa od hanaanskiot ili fenikijskiot vo gr~kiot, etrur-skiot ili latinskiot jazik.282

Fenikijcite bile sogleduvani za prenesuva~ot preku koj hebrejskata kultura i hebr-ejski jazik, kako i drugi kulturi i jazici koi denes bi gi narekle semitski, se ra{irile niz Evropa.283Na primer, politi~kiot teoreti~ar od {esnaeseetiot vek, @an Boden, koristel lingvisti~ki dokazi za da go potkrepi svoeto tvrdewe deka site civlizaciii i jazici se ra-{irile od Heldejcite. Smetal deka invazijata na Danaos i Kadmos bile su{tinski ~ekori vo toj proces, kako i deka site Grci do{le od Azija, Egipet ili Fenikija. No, iako Boden ostanal ugleden politi~ki mislitel, negovata teorija i teoriite sli~ni na negovite nabr-zo bile zaseneti od strana na deloto na u~eni lu|e od vidot na Xosef Skaliger i Kazaubon pri po~etokot na sedumnaesettiot vek- lu|e koi ne mudruvaa na dolgo i na {iroko za vrski-te so hebrejskiot i koi i den-denes se prisutni vo kanonot na klasi~ite studii. Me|utoa, hu-

279 Makedonskiot vladar Pelagon go branel Trojanskiot kral Prijam vo Trojanskata vojna. Zatoa na ist prostor se traga vrskata me|u Pelagon i Prijam. Tokmu sprema Pelagon bilo nare~ena kotlinata i nejzinoto ezero, Pelagonija. Peoncite se narekuvale i Pelagonci. Ematija (ime na Makedonija kaj Homer) porano se narekuvala Peonija, a Pelagoncite bile vbrojuva vo peonskite plemiwa. Pelazg se povrzuva so makedonskata Pelagonija, duri postavuva ravenstvo me|u terminite Macedonian (Pelasgian) ili Pelasgia (Macedonia). Peonija bila od postledeno doba. A taa u~estvuvala vo bitkata za Troja. Voda~ bil Pirjahme.Spored Homer,toj bil najdobar junak, a negova tatkovina bila kaj {irokostrujniot Aks-ios (Vardar) i vnuk na Pelagon. Tokmu negovoto ime go nosi Pelagonija preku 3.000 godina. Centralno mesto bila Pelagonija,sprema Pelagon.Tokmu zatoa Pelagonija so Pelister bile mitolo{ki.A sî ova bilo pomesteno na jug, na Olimp so Halkidiki (Pelopones), a tn.Troja bila vo Brigija=Evrova. Nej-zin rakopis vo ″Ilijada″ vnesol Redakciskiot odbor na Pizistras (6 vek p.n.e.): Trojanska vojna 6 vek. 280 Fenikijcite imale pelazgiski bogovi. Evreite bile ednobo`ci so bogot na Crnci=Semiti. Feni-kijcite imale normalni o~i, a Egiptjanite se do so Mesopotamcite zakoseni. Bidej}i Mojsej bil Egi-ptjanec toj so negoviot govor se razbiral so naseleniet vo Arapskiot Poluosatrov, kade imalo pove}e -bo`ci,toj go {irel ednoboèstvoto. Tn.izgubeni evrejski plemiwa se povratile vo pove}eboèstvo. 281 Vavilonskata kula bila na tn.slovenski jazik Nebokatnica=nebo katnica, so najgorna plo~a na koja stoelo Ziguret=siguret, osiguret od Potopot...Belcite imale tn.slovenski jazik, a slu`ben stanal ar-amejski, koj bil dvorasen, {to bilo so staroegipetski, pa koine i latinski, duri gotski vo koine u{te i gotski=tatarski jazici: samo tn.Sloveni govorat so jazik na Belci, a drugite so pove}erasni jazici... 282 Navedenoto na avtorot e proizvolno i bezosnova: rasa=narod i samo istoglasno,no ne so re~enici... 283 Semitski jazici nare~eni od avtorot se samo dvarosni, na Belci i Crnci, a takvi bile aramejski i staroegipetski. Sledele koine i latinski, a od koine so dopolnitelni mongolski=gotski bil gotski-ot. Tokmu zatoa zapadno od Germanija se dvorasni jazici, pelazgiski i semitski, a isto~no od Francija torasni jazici na Belci so Crnci i Mongoli.Evrejskiot bil tn.slovenski,{to vaèlo za etrurskiot...

116

genotot Samoil Bohar ednakvo obrazovan i vnimatelen u~en ~ovek, ne e me|u niv. Vo ~etir-iesettite godini od sedumnaesettiot vek, Bohar napravi istraùvawe na toponimite okolu Sredozemjeto koi se moèbi od semitsko poteklo, istraùvawe koe do den-denes ne e nadmi-nato. Toj sprovede istraùvawe i za zborovi pozajmeni vo gr~kiot i vo latinskiot od hanaa-nskiot jazik, koe prestana da bide merodavno duri vo dvaesettite godini od devetnaesettiot vek.284

Drevniot Egipet vo osumnaesettiot Wutn e lik okolu koj se se vrti. Doa|aj}i od svet na astrologija, alhemija i magija,

toj ostavi svet vo koj tie ve}e ne se po~ituvani. Taa promena, sekako, ja odrazuva i op{test-venata, ekonomskata i politi~kata prerazba vo docniot sedumnasetti vek, zaedno so trium-fot na kapitalizmot vo Anglija i vo Holandija i na etatizmot vo Francija. Vo toj nov svet nema{e mesto za hermetizmot, barem ne vo stariot oblik, no toa ne zna~e{e oti e namalena voodu{evenosta od drevniot Egipet. Taa voodu{evenost se vivna tokmu vo toj vek, od 1680 do 1780 godina. Na primer, glavniot junak na najpoznatiot roman vo po~etokot na vekot- Tele-mah (Télémaque) na Fenelon, prv pat objaven vo 1699 godina- e gr~kiot princ Telemah, sinot na Odisej, no romanot e poln so kritiki za materijalnoto bogatstvo, golemata mudrost, fi-lozofija i pravda na Egip}anite. Tie se sopostaveni so podredenosta na Grcite, iako fa-raonot Sesostris im bil naklonet i milostovo im daval zakoni.

Sredinata na osumnaesettiot vek e vrvot na egiptofilijata. Kako {to kaà eden francuski pisatel vo 1740 godina.

Se zboruva samo za drevni gradovi Teba i Memfis, za Libiskata pustina i za pe-{terite na Tebanda. Mnogumina go znaat Nil isto kako i Sena. Duri i na decata im se po-lnat u{ite so negovite vodopadi i procepi.

Pisatelot verojatno bil del od hristijanskata reakcija protiv Egipet (poglednete go êtvtroto poglavje). Me|utoa, vo ovoj period,drugi evropocentri~ni pisateli, koi vo de-vetnaesettiot i dvaesettiot vek bea do~ekani kako pioniri, ja oddadoa svojata po~it kon Egipet. U~eniot Xovani Batista Viko, koj uspe{no tvore{e vo Neapol od po~etokot na osumnaesettiot vek i ~ie romanti~arsko, evropocentri~no i istoricisti~ko razbirawe na istorijata go napravi heroj na istori~arite od 19 vek, na brojni na~ini bil negativno nastroen kon Egip}anite. Kako poboèn katolik, toj gi isklu~i Evreite od svetovnata istorija i nivnata istorija ja vrza so sozdavaweto. Za Egip}anite smetal deka se samo edni od najranite narodi posle Potopot. Pa sepak, tie igraa sredi{na uloga vo negovoto razmi-sluvawe. Imeno, toj smeta deka negovata skica na tri epohi e zasnovana vrz egipetskata istorija, onaka kako {to ja pretskaàl Herodot: trite epohi se epohite na bogovite, na he-roite i na lu|eto. Na tie tri epohi im soodvestuvaat tri vida na ′jazik′: hieroglifi, ′simbo-li~ki′ i ′epistolaren′. Toj govori za i go prifa}a mitot za Kadmos, povrzuvaj}i go so Egi-pet. I Monteskje e prisilen da priznae oti ′Egip}anite bile najdobrite filozofi na sve-tot′.

Se ~ini deka glavnoto te~enie na modernoto mnenie za Egipet vo Anglija i vo Fran-cija bilo- kako {to, vpro~em, sugerira i pogorniot navod od francuskiot pisatel- ednozna-~no pozitivno. Na primer, eden od najpoznatite angliski dramski pisateli od sredinata na osumnaesetiot vek bil Edvard Jang, na ~ija serija egipetski drami- kako {to bi moèlo i da se o~ekuva- ne i be{e postaveno golemo vnimanie vo podocne`nite vekovi. Vo 1752 godina, petnaesettgodi{niot Edvard Gibon ja pokaà svojata voodu{evenost so Egipet, pi{uvaj}i go svojot prv istorski esej za ′Vremeto na Sesostris′.

Ova pozitivno mislewe, kako i istrajnoto ubeduvawe deka gr~kata kultura do{la od Egipet i Fenikija, se preobrazi vo edno nivo, nemisti~no u~ewe.Vo 1763 godina, bleskaviot opat Bartelemi, koj go de{ifrira{e palmirskiot i fenikijskiot jazik, podnese statija pod naslov ′Op{to razmisluvawa za odnosite me|u egipetskiot, fenikijskiot i gr~kiot ja-zik′. Vo taa statija, negova prva to~na pretpostavka, za koja se potpira{e vrz Kirher- za ~ie

284 Koine i latinski bile dvorasni jazici, naslednici na staroegipetski, a vakov bil aramejski. Ovoj ne moèl da se razbere so evrejskiot jazik, koj bil tn.slovenski jazik na Belci, kako {to bil i kopt-skiot. Denes vo Sirija vo tri sela ìveat okolu 18.000 ìteli, koi govorat aramejski jazik. Vsu{nost, vulgaren=bulgaren aramejski.Me|utoa,ovoj jazik ne moèle da go razberat Evreite koi bile vo svetot.

117

delo inaku smeta{e deka e fantasti~no- be{e deka koptskiot jazik e oblik na staroegipet-skiot. Toj go prepozna i jazi~koto semejstvo koe podocna }e go ponese imeto ′semitsko′, a koe go nare~e ′fenikisko′. Vrz tie dve osnovi, toj utvrdi deka egipetskiot, iako ne e semit-ski jazik, stoi vo vrska so semitskoto semejstvo. Vistina e deka nekoi od negovite leksi~ki dokazi denes moè da se pokaàt kako pogre{ni, zatoa {to odredeni kopski zborovi se do-làt na pozajmuvawa od semitskiot vo docniot egipetski. Me|utoa, nikakva zabele{ka ne moè da im se upati na glavnite nasoki na negoviot argument, koi se povikuvaat na sli~no-stite me|u izgovorot i gramati~kite obele`ja. Vo taa smisla Bartelemi e pionir na ona {to denes bi go narekle afroaziski studii.285

Bartelemi priznava deka ne moè da sogleda takvi paraleli me|u koptskiot i gr~-kiot jazik.286 I pokraj toa, toj veruval vo egipetsko kolonizirawe i civilizirawe na Grcija i smetal deka e ′nevozmo`no vo taa razmena na idei i stoki egipetskiot jazik da ne u~estvu-val vo obrazuvaweto na gr~kiot′.287 Potem nudi spisok na etimologii od egipetski na gr~ki jazik, od koi nekolku- na primer koptskoto hof, demotskot hf vo gr~koto ophis (zmija)- i denes se ~inat verodostojni.

Lingvistite ne se edinstveni u~eni koi smetale deka Egipet imal sredi{te i predi-mstvena uloga. Standardnoto delo za anti~kata mitologija od 18 vek, imeno deloto na opat-ot Brenie, prodolìlo so klasi~nata i renesansnata tradicija na izveduvawe na gr~kite i rimskite bogovi od egipetskite. Na krajot od vekot, Xejkob Brajant se obidel da go prodo-lì deloto na Bohar, no poso~il oti Bohar ne bil celosno uspe{en tokmu zatoa {to ja pr-edvidel egipetskata sostojka na gr~kata i vo rimskata mitologija i jazik. Zatoa, Brajant se obiduva da go objasni nivnoto poteklo od edna ′amonska′ kultura. koja sodrèla i egipetski i fenikiski elementi. I pokraj toa {to negovoto delo izobiluva so fantasti~ni aspekti, jas veruvam oti negoviot pristap vo osnova e vistinskiot, no i deka potfrla zatoa {to egi-petskiot se u{te ne bil de{ifriran jazik, a toj ne go koristel koptskiot. Kako i da e, nego-voto delo Nov sistem; ili analiza na drevnata mitologija, objaveno vo 1774 godina, uìva ogromen ugled pri preminot od osumnaesettiot vo devetnaesettiot vek; toa e eden od glavni-te izvori za poetite od erata na romantizmot, osobeno na Blejk.

Istoto gledi{te dominira i so istorijata na filozofijata. Ve}e spomenav deka ev-ropocentristite, kako {to bil Monteskje, smetale oti Egip}anite bile najgolemite fi-lozofi.Duri i Jakob Bruker, ~ija ogromna istorija na filozofijata e neprekinat napad vrz

285 Martin Bernal istakna: ″Vo 1763 godina, bleskaviot opat Bartelemi, koj go de{ifrira{e palmir-skiot i fenikijskiot jazik, podnese statija pod naslov ′Op{to razmisluvawa za odnosite me|u egipet-skiot, fenikijskiot i gr~kiot jazik′. Vo taa statija, negova prva to~na pretpostavka, za koja se potpi-ra{e vrz Kirher- za ~ie delo inaku smeta{e deka e fantasti~no- be{e deka koptskiot jazik e oblik na staroegipetskiot″. Za Kosidovski ″koptskiot jazik prestavuval krajna razvojna faza na staroegipet-skiot jazik. Toj se upotrebuval u{te vo 17 vek od egipetskite felasi i do denes ostanal kako ritualni jazik na koptskata crkva″. Koptskiot jazik bil samo reformiran staroegipetski jazik, od kogo bile otfrleni semitskite zborovi. Lidija Slaveska veli: ″Koptska azbuka i star koptski tekst od 3 v.n.e. Pismoto se upotrebuvalo vo Egipet od 8 v.p.n.e. Oddelni zborovi vo tekstot lesno moè da gi razberat pripadnicite na slovenskite narodi″.Se potvrduva, koptskiot jazik bil jazik na Belci, tn.Sloveni. Martin Bernal pi{i: ″Najgolemiot del od bukvite vo koptskiot alfabet doa|at od gr~kiot alfabet″. Na koptskiot jazik mu prethodel koine. Od pelazgiski=varvarski=tn.slovenski jazik ″Ilijada″ bila prevedena na koine vo 3 vek p.n.e. Na koine pi{ele Beros 240 g.p.n.e., Maneto itn. A i Liv Andronik vo 240 g.p.n.e. pi{el na latinski. DIE KOPTEN von P. DU BOURGUET S.J. HOLLE VERLAG • BADEN-BA-DEN, 1967 na str. 5 pi{i: ″Koptite poteknuvaat neposredno od Egiptjanite na faraonskoto vreme. Oz-na~uvaweto ′koptsko′ e skratuvawe na zborot ′Aigyptios′, {to dopu{ta da otpadni prviot difton″. A bidej}i poramidite bile vkopani, sledi kopt, od kopati, kako Prokopij=pro kop...Toj na str. 210 na-veduva: ″pred Hristos 2 vek prvi probawa egipetskiot so gr~ki bukvi da se transkribira, od koi rezu-ltira koptskiot jazik″. Istoto go napravil Konstantin Filozof, od koine gi ostrani semitskite=cr-ne~kite zborovi i go sozdal tn.staroslovenski jazik. Denes nego go razbiraat preku 350 milioni tn. Sloveni,a {to ne e so aramejskiot jazik. Aramejski ne go razbiraat tn.Nesloveni.Zna~i, bez semitsko. 286 Ona {to ne postoi me|u koine i koptski, istoto ne postoi i me|u koine i tn.staroslovenski. Tokmu zatoa tn.staroslovenski jazik bil kako koptskiot jazik. A Kiril Solunski napravil koptska ″kopija″. 287 Se potvrduva,od staroegipetski nastanal koine.Ovoj bil Ptolomejov i Aleksadriski jazik od 3 vek.

118

Platon, negovite egipetski u~iteli i nivnoto ezoterstvo i dvojna vistina, ne moèl da gi li{i Egip}anite od nazivot ′filozofi′.

Osumnaesettiot vek: Kina i fiziokratite Krajot od 17 vek e svedo{tvo za naplivot na evropskata samodoverba. Po pobedata na

Poljacite nad Turcite pred portata na Viena vo 1683, sleduva brzoto osvojuvawe na Ungari-ja i pripojuvawe kon Avstrija. Ovie nastani, kako i napreduvaweto na Rusite do Crnoto More, ja branat Evropa od zakanite na Turcite. Ottoga{ pa natamu, Evropejcite gi potisnu-vaat Azijcite, kako na kopno, taka i na more. Ohrabreni od taa bezbednost, voda~ite na pro-svetitelstvoto, vo svojata reakcija protiv feudalizmot i tradicioinalnoto hristijanstvo, se ~ustvuvaat slobodni da pokaàt naklonost kon nekoi neevropski kulturi. Daleku najomi-leni im se Egipet i Kina, za koi se smetalo deka se me|usebno mnogu sli~ni, ako ne i nepo-sredno povrzani. Tie dve civilizacii ne bile smetani ednistavno za antievropski utopii- kako {to e slu~aj so Turcija, Persija i so zemjite na Hjuronite- koi moè da se proniknat so nekakvo op{to blagorodni{tvo i da se koristat zaradi satirizirawe i kritikuvawe na Evropa. Egipet i Kina imaat mnogu pogolema va`nost zatoa {to se primeri na povisoki i ponapredni civilizacii. Za obete bilo smetano deka poseduvaat ogromni materijalni do-stignuvawa, dlaboki filozofii i podobri sistemi za pi{uvawe.

Me|utoa, nivnoto najprivle~no obele`je e primernoto upravuvawe. Se smetalo deka toa bilo razumno i bez praznoverie, od strana na lu|e postaveni da go pravat toa poradi ni-vniot moral i nivnata mudrost, lu|e od koi se baralo da minat niz strogi inicijacii i obu-ki. Od edna strana, sekularnite francuski fiziokrati se ~ustvuvale pobliski do Kinezite: sakale da go vidat Luj XV kako kineska car, a sebesi kako inteligencija. Pod nivna zakrila, Kina izvr{i golemo kulturno vlijanie vrz Francija, a najgolemiot broj centralizirani i racionalizira~ki politi~ki i ekonomski promeni kon sredinata na osumnaesettiot vek sledea kineski modeli.

Osumnaesettiot vek: Anglija, Egipet i slobodnite yidari Ako fiziokratite se vrtea kon Kina, pomisti~nite masoni, gi pretpo~itaa Egip}a-

nite. Sega masonskata istorija e zamaglena, a istorijata pred reorganizacijata na majstor-stvoto na po~etokot na osumnaesettiot vek i dvapati pozamaglena, zatoa {to mora da se iz-veduva od podocne`ni pisanija koi namerno davale iskrivena slika za da se sozdade nekakva prestava za mitolo{kiot razvoj. I pokraj toa, za nekoi fakti moè da se postigne sogla-snost. Na po~etokot, masonite bile tajni dru{tva na yidari koi rabotele na katedrali i na drugi golemi zdanija vo srednovekovna Evropa. Vo najgolemiot del od kontinentot tie iz-umrele po reformacijata i po francuskite verski vojni; preìveale vo Britanija, no so eden sosem poinakov karakter so vlezot na blagorodnicite i po~etokot na takanare~enoto ′spekulativno masonstvo′. Me|utoa, duri i pred promenata, do koja doa|a kon krajot na se-dumnaesettiot vek, slobodnite yidari imaat nekakva osobena povrzanost kon Egipet.

Deloto Originum sive Ethymologiarum na hristijanskite enciklopedist i istori~ar Isidor od Seviqa, napi{a nonekade vo dvaesettite godini od {estiot vek, sodrì izjava na Herodot i Diodor, spored koi geometrijata ja izmislile Egip}anite zaradi merewe na ze-mjata otkako nadojdeniot Nil }e gi odnesel grani~nite me|i. Za Isidor, geometrijata bila samo edno od sedumte umetnosti, no za masonite taa imala sredi{na va`nost zatoa {to tie ja izedna~uvale so samoto yidarstvo. I povtorno, nekolku srednovekovni masonski rakopisi velat deka Evklid go izmislil yidarstvoto vo Egipet za egipetskite vlastelini. Pred da ja otfrlime taa neobi~na prikazna vredi da se potsetime deka Evklid verojatno go priìveal siot svoj ìvot vo Egipet.

Fenikijcite, koi Biblijata cvrsto gi vrzuva za Egip}anite- i ednite i drugite se navedeni kako sinovi na Ham- bile vo jadroto na masonskata mitologija. Hiram Abid, polu-fenikiec i graditel na Solomonoviot hram, verojatno u{te vo 16 vek bil del od masonska-ta legenda. Navodno ubien po dovr{uvaweto na hramot, nesomneno stanal sredi{en lik od ozirski vid do obnovata na majstirstvoto na po~etokot na osumnaesettiot vek.

Ve}e spomenav deka spored Frensis Jejts, Bruno e vrska me|u renesansnite hermeti-~ari i rozekrojceri od sedumnaesettiot vek. Taa gleda vrska i me|u rozenkrojcerite i slo-bodnite yidari, i toa vo likot na Elijas E{mol- osnova~ot na E{molskiot muzej vo Oksfo-rd- koj baral da im se pridruì na rozenkrojcerite i za kogo se znae deka bil iniciran kako

119

mason. Ponatamu, Frensis Jejts poso~uva i na odredeni temelni sli~nosti me|u rozenkroj-cerite i slobodnite yidari, vo osnos na dimenziite i proporciiite koi gi koristat kaj zda-nijata- Solomonoviot hram ili Golemata piramida- za da ja siboliziraat strukturata na vselenata i èlbata da sozdadt nekakva vrska na prosvetiteli (illuminati) koi bi go vodele svetot kon podobar, pomiren i potoleranten na~in na ìvot. Od druga strana, taa ne gleda vrska me|u ovaa tradicija i ra{ireniot hilijazam vo istite krugovi, vrska koja ja gledaat podocne`ni u~eni. Brojni hijalisti veruvale deka znaeweto mora odnovo da bide sobereno pred doa|aweto na iljadogodi{ninata. Ottuka, u~eniot moè da igra uloga na babica na eshatologijata. Se ~ini deka angliskata ′nau~na revolucija′ kon krajot na sedumnaesettiot vek se razvi tokmu od tie mislovni {koli.

Interesot na blagorodni{tvoto za masonerijata se zgolemuva vo sedumdesette i vo osumdesette godini od sedumnaesettiot vek. Nalik na sovremenata pojava na kafeterii i xe-ntlmenski klubovi, rastat na slobodnoto masonstvo, kako i drugi zavisni faktori od tipot na golemata obnova na London po Golemiot poàr vo 1666 godina, govori za promeni vo ur-baniziranata trgovska i zemjoposedni~ka klasa na po~etokot od ona {to bi moèloe da go nare~eme ′sup-politi~ka′ aktivnost nadvor od dvorot na Restavracijata. Za vreme na vla-deeweto na Jakov II, od 1685 do 1688 godina, kako i posle Slavnata revolucija edna godina po-docna, svedo~ime za oìvuvawe na radikalizmot koj vrati duri i nekoi od preìveanite na komonveltot od pedesettite. Me|utoa, vo ova dvièwe koe, kako {to kaàv, Margaret Xej-kob go nare~e radikalno prosvetitelstvoto, puritanstvoto i grubiot hilijazam od prethod-niot period bea zameneti so pomoderni idei, vklu~uvaj}i gi i ideite na deizmot, pante-izmot i ateizmot.

Vo {eesettite i sedumdesettite, ateizmot glavno se vrzuva so Tomas Hobs. Hobsova-ta politi~ka ideja za Levijatan ne e tolku {okantna kolku {to be{e negoviot ateizam, koj se potpira vrz ateizmot i materijalizmot na Demokrit i koj se nadovrzuva na epikurejskata tradicija, najcelosno izrazena vo delata na golemiot rimski poet Lukrecij. Ateizmot isto-vremeno raste i vo Holandija. Dolgore~no, sepak, najvlijastelnata filozofija koja se izro-di vo Holandija vo sredinata na sedumnaesettiot vek e panteizmot na golemiot evrejski fi-lozof Spinoza, koj bil pod vlijanie kako od Kabalata, taka i od Bruno.

Kon krajot na osumdesettite, vo Anglija se pojavi nova, ednakva radikalna sila, i toa od hermeti~kata i rozenkrojcerskata tradicija. Novoto dvièwe se zalaga za dvojna filozofija, koja i ovozmoùva na elitata da se izdigne nad religiskite kavgi na tolpata. Na tolpata treba tolerantno da i se dozvoli da si go praktikuva svoeto osobeno praznove-rie, no politi~kata i intektualnata mo} treba cvrsto da se zadrì vo racete na malkumina-ta prosvetiteli.

Ovoj op{t stav be{e soobrazen so angliskoto op{testvo od 18 vek. Me|utoa, vo radi-kalnoto prosvetitelstvo imalo misliteli kako Xon Toland, koj gi crpi ideite za prisca the-ologia od rozenkrojcerskata i masonskata tradicija, no go ~ita i Bruno. Toland usvoil golem del od Brunovite kosmolo{ki hermeti~ki i egipetski idei za oìveana materija i svetski duh, idei koi vodea vo panteizam, pa duri i vo ateizam. Odamna pred toa i samiot Wutn se kolebal, vo tajnost, okolu pra{aweto za aktivnosta ili pasivnosta na materijata, no wutiz-mot ne bil samo nau~na razmisla. Toj imal i dosledna politi~ka i teolo{ka doktrina koja zavisela od pasivnosta na materijata, na koja dvièweto i doa|a odnadvor. Vo sprotivno, vo teolo{ka smisla, na vselenata ne bi i trebalo ′golem arhitekt′, u{te pomalku ′~asovni~ar′, a na Anglija ne bi trebalo kral; Toland bil sosema svesen za republikanskite implikacii na svoite idei.

Xon Toland bil sredi{en lik vo sozdavaweto na legendite, obredite i teologijata na spekulativnoto masonstvo, koi vo golema mera se standardiziraat i kanoniziraat so spo-jot na razni masonski i rozenkrojcerski grupi vo 1717 godina. Dotoga{, me|utoa, dvièweto go prezele ugledni wutnisti. Duri i hrabri likovi kako Wutonoviot zamenik i naslednik na Kembrix, Vilijam Viston, koja za razlika od svojot mentor otvoreno go priznaval svoeto arijevstvo- neveruvaweto vo boèstvenosta na Hristos- ′go preziraat i aktivno mu se spro-tistavuvaat′ na Toland i negovite idei. Pa sepak, nekoi od aspektite na radikalnoto pro-svetitelstvo preìveale vo uglednoto masonstvo, koe go zadrùva su{tinskiot elitizam na svojna filozofija i- vo nov oblik- svojot neoplatonizam. Kako i vo taa tradicija, obi~nite

120

lu|e, duri i najgolemiot broj masoni, sledat delumna vera, no povisokite ~inovi go nadmi-nuvaat hristijanstvoto.

Za masonite, kako i za hermetizmot, imeto na skrieniot Bog e premnogu sveto ili so pregolema magiska mo} za da im bide razotkrieno duri i na poniskite stepeni, majstorstvo. Toa ime bilo Jabulon i- kako {to i bi moèlo da se o~ekuva- e trojno ime: prvite dva sloga se Ja od Jahwe, bogot na Izrael, i Bul od kanaanskiot Ba<al. Poslednoto ime e od >On, hebrej-skoto ime za egipetskiot grad >Iwnw, na gr~ki Heliopolis, denes pregradie na Kairo.288 Spored klasi~nite avtori, Heliopolis bil golem centar na u~enosta vo koj u~el, me|u dru-gite, i Evdoks. Za slobodnite yidari toj bil epitomot na drevnata ezoteri~na mudrost. U{te pova`no, gradot bil vaèn centar na kultot kon bogot na Sonceto i osobeno se vrzu-val so Ra, koga- kako {to spomenav vo strana 115-ta- osumnaesettata dinastija go povrzuva so Oziris. Hermeti~kite tekstovi vo pove}e navrati govorat za sovr{eniot grad koj go osno-val Città del Sole, Gradot na Sonceto,289 ve}e bila polzuvana od Bruno, taa e podobro poznata vo utopijata na negoviot sovremenik, Kampanela.

Vo gradot na Kampanela ìveat ~isti i pobo`ni solarnijanci oble~eni vo beli od-ori- tie se o~igledno Egip}ani- i negovite zgradi so~inuvaat sovr{en model na vselenata ili heliocentri~en planetaren sistem. Treba da se potsetime deka masonskata ideologija se gradi okolu idejata za sveto zdanie koe ja simbolizira vselenata. Vo Gradot na Sonceto Mojsej, Hristos, Muhamed i drugite golemi u~iteli se po~ituvaat kako magovi, no so gradot vladee Hermes Trismegist kako sve{tenik na sonceto, filozof, kral i zakonodavec. Pa ta-ka, tvrdeweto na masonite deka nivnata tradicija vle~e koreni od drevniot Egipet ima fa-kti~ka osnova. Niz Hermeti~kite tekstovi, Bruno, Kampaneli, Toland i/ili negovite pri-jateli, moè da se povle~e linija od posledniot slog na imeto na nivniot Bog, koj ne smee da se izgovori, do >Iwnw, centarot na kultot na Ra vo dolen Egipet.

Raste~kata zagatka na Jublon- od judeihristijanski do hanaansko-fenikijski, egipet-ski i, kone~no, ozirski obredi na visokata klasa- ne zna~i deka se kriela sredi{na uloga na Egipet kaj slobodnite yidari. Masonskite hramovi neretko se gradele vo egipetski stil- arhitekturata, prirodno, e mnogu va`no za majstorstvoto- od {to se gleda deka ′loìte′ tre-ba da se smetaat za egipetski hramovi. Nivnite simboli se razbiraweto na ~isto logi~ki hieroglifi od 18 vek. (Nekoi, kako na primer piramidite i okoto, koi denes moè da se vi-dat vo Golemiot pe~at i dolarskata banknota na Soedinetite Dràvi, se prezemeni nepo-sredno od Egipet.) Ottuka, nema somne` deka masonite se smetale sebesi na naslednici na platonisti~kite ~uvari i na samiot niven primer, egipetskite sve{tenici.

Ako pottikot za poistovetuvawe so Egipet i so nekoi religiozni simboli dojde od porane{nite tradicii, op{toto znaewe za Egipet kaj masonite od osumnaesettiot vek se do-lè{e na u~enosta od toa vreme. Me|utoa, pred da gi ispitam tie novi izvori na informa-cii, najprvin bi sakal da se osvrnam kon intlektualnite dvièwa vo toa pole vo Francija.

Francija, Egipet i ′napredokot′: kavga me|u anti~arite i modernistite Idejata za ′napredokot′ postoi vo Evropa od {esnaesettiot vek, koga lu|eto po~nale

da uviduvaat oti imaat proizvodi i izumi koi lu|eto od anti~kiot svet gi nemale- {e}er,290 hartija, pe~atnica, veternici, kopmas, barut itn.291- i koi, site do eden,se vovedeni od Azija. No, za vreme na opusto{uva~kite verski vojni od {eesettite godini vo 16 vek do {eesettite godini od 17 vek, te{ko bilo takvoto gledi{te da se ra{iri ili pak da se cvrsto da se vko-reni. Me|utoa, vekot od sedumdesettite godini od 17 vek do sedumdesettite godini od 18 vek, e vek na golema ekonomska ekspanzija, nau~en i tehni~ki razvoj i zgolemena koncetracija na politi~ka mo}. Popularniot pisatel Pero i ′modernistite′ vo Francija ne mu se dodvoruv-aat na Luj XIV sporeduvaj}i go negovoto vreme so toa na Avgust; tie navistina smetaat deka rasko{ta i moralot na nivnoto vreme se pogolemi od rasko{ta i moralot na anti~kiot svet - osobeno na varvarskite homervi heroi.(″Ilijada″ varvarska od varvarska Pelagonija, R.I.)

288 Proizvolno izveduvawe i ne e istoglasno: Jabulon, J=Ü=I, a=o, b=v, u=o=l, on=an; Kairo=k air-o. 289 Pri tolkuvawa mora da postojat zakonitosti, a ne kako {to sekoj }e si posakuva...: ″Città del Sole″, cita=yida; del=del; Sole=s′le, s′l+on+t=s′lont=s′lonc=slonce, bez l sonce=sont-e: ksantik=k sant ik. 290 [e}er=seker=sekar=sehar=Sahara=shara=skara=peskara,{e}er kako pesok: shara=sgara=skara=s... 291 Osven {e}er,sî imale,za primer veternicite bile tn.vizantiski, tn.vizantiski ogan koj bil tajna...

121

Kultot na Luj XIV kako Le Roi Soleil, Kralot na Sonceto,292se ~ini deka bil voveden pri negovoto stapuvawe na vlast vo 1661 godina i prestavuva del od obidot za sozdavawe dr-àven kult koj bi moèl da gi obedini site Francuzi, i katolici i protrestanti. Vpro~em, kako i trobo{tvoto na Apolon, Herakle i Bog tvorec, kultot ili voobrazenosta nesomneno imalo korist od mladosta na Luj i krajot na gra|anskite vojni vo Fronda. Kultot go zazel sredi{noto mesto vo rasko{ta i kulturata na Versaj i sluèl za politi~kata cel na ′pod-mituvawe′ na blagortodni{tvoto so spektalite i uìvawata na dvorot, za koj se smetalo de-ka e najbleskaviot na zemjata. Kako mladiot Apolon, Luj bil patron na umetnostite. Kako Herakle,293 bil mo}en vo vojna. Toj bil tradicionalno sonce so svojot obred Journée,′den′, koj po~nuval so ceremonijalnoto lever (stanuvawe) i zavr{uval so isto tolku ceremonijalnoto coucher (odewe na po~ivka ili zao|awe); no toj istovremeno bil i kopernikansko sonce, oko-lu koe kruèle planetite. Kultot imal a alhemiski aspekti. Sovremeniot istori~ar Luj Marvin pokaà deka koristeweto na ognometi i frlaweto prav vo vozduh, nad voda vo ble-sok na svetlina, {to igralo sredi{na uloga vo negovite spektakli, imalo za cel da pokaè deka Luj bil sposoben, kako i Sonceto, da se me{a so site ~etiri elementi, a sepak site da gi transcendira.

Pa sepak, iako ovaa kombinacija od alhemija, oboùvawe na Sonceto i obogotvoren kral koj e vo vrska so Sonceti navistina izgleda egipetski, jas ne uspevam da najdam nepo-sredna vrska me|u niv. Od druga strana, nie od Volter znaeme deka Luj bil poistovetuvan so Sesostris, kako i so drugi monarsi od antikata. Pa taka, opi{uvaj}i ja rasko{ta na drevni-ot Egipet, francuskite pisateli za vreme na vladeeweto na Luj XIV i Luj XV mora da imale nekakov arrière pensèe za svoeto sopstveno op{testvo.

Ova ne vodi nazad kon kavgata koja dominirala so intelektualniot ìvot na Evropa vo tekot na osumnasesettiot vek: kavgata me|u anti~arite i modernistite. Kako {to spo-menav pogore, jadroto na pra{aweto bilo dali moderniot svet e moralno i umetni~ki podo-bar od anti~kiot, pri {to sredi{teto bilo vrz moralcite i umetni~kite osobini na Home-rovite epovi; treba da imame na um oti anti~kite Grci go smetale Homer za ′tatko i osnov-a~′ na nivnata kultura. Od 15 do raniot 17 vek, Egip}anite bile gledani kako prestavnici na vistinskata antika, no istovremeno, inovatorite go koristele avtoritetot na Egipet za da se sprotistavat na drevniot avtoritet na Aristotel, Galen utn. Ottuka, slikata za Egi-pet vo taa smisla bila dvojna. Vo docniot 17 i vo raniot 18 vek vo Francija, dominanten bil aspektot na napredok: Egipet, poistoveten so Francija na Luj XIV, nesomneno bil na strana-ta na modernistite.

Fenelon, avtorot na Telemah, samiot bil premnogu nedofatliv kako karakter, za da dozvoli da go fatat na bilo koja od stranite.Toj go sakal Homera i se voodu{evuval od edno-stavnosta na Grcite no, kako {to rekov, pofalbata na golemoto bogaststvo i kulturnata nadredenost na civilizacijata na Egipet od vremeto na Seostris vo sporedba so homerivata Grcija nesomneno go distancira od Madam Dosie, preveduva~kata na Ilijada i pobornikot na Homerovoto ve~no umetni~ko i moralno sovr{enstvo.

Od druga strana, opatot Terason gi pretpo~ital modernistite. Toj bil roden vo na-dareno katoli~ko semejstvo i se ~ini deka tatko mu usvoil nekoi od hiljasti~ki preokupa-cii koi dominirale so angliskata nauka od sedumnaesettiot vek. Tatkoto gi obrazuval svoi-te sinovi ′za da go zabrza krajot na svetot′. @an Terason stanal sve{tenik i vode~ki lik vo francuskiot intelektualen ìvot od poslednata decanija na 17 vek, pa se do svojata smrt vo 1750 godina. Kako profesor po gr~ki i latinski na Collè de France i na vrvni pozicii i vo Académie Français i vo Académie des Inscriptions et Belles Letters, toj dominira so izu~uvaweto na anti~kata istorija vo Francija na po~etokot od 18 vek. Eden seriozen napad vrz Ilijada, objaven vo 1715 godina, go stava na ~eloto na modernistite.

Terason stanuva slaven i poradi preveduvaweto na Diodor Sikeliot, podrobniot i pozitivno nastroeniot komentator na Egipet i koloniziraweto na Grcija. No sepak, naj-poznat e po edna novela koja izleguva od pe~at vo 1731 godina: Sèthos, histoire ou vie tirée des monumentes: anecdotes de l′ ancienne Égypte. So eden relativno prividen izgovor, Terason tvrdi

292 Lamerika=l Amerika...;Roi=Rli, beo=bel:k + rl-i = kral-i;Car=sar: toj car=Tsar=csar=czar=cezar. 293 Herakle=h erakle=e rakle; krokodil=k roko til, o=a, d=t; reptil=rep til; gu{ter=gu{ (a) ter (a).

122

deka negovoto delo vsu{nost e delo na nekoj nepoznat aleksandriec od vtoriot vek po Hri-stos. Iako fikcija, novelata vklu~uva edno ~udo materijali od anti~ki avtori, od Herodot do crkovni otci, prosleden so bibliografski bele{ki, kako i od novelata Etiopika za koja navistina se ~ini deka bila napi{ana vo vtoriot vek po Hristos.

Herojot na Terason, Set, e egipetski princ roden vek pred Trojanskata vojna. Vsu{-nost, vo trineaettiot vek pr.n.e. postoele dvajca faraoni po ime Seto- {to na gr~ki e pre-neseno kako Sethõs- a tradicinalniot datum na Trojanskata vojna bil 1209 godina pred Hri-stos. Se ~ini oti Terason go zel imeto od ptolomejskiot egipetski istori~ar Maneto, koj go koristel kako ime na golemiot faraon Ramzes II, sinot na Set I. Faktot {to imeto i da-tumot se prili~no to~ni pokaùva deka u~enite od 18 vek moèle odvreme- navreme dobro da gi oskoristat klasi~nite izvori za rekonstrukcija na egipetskata istorija. Me|utoa, strukturata na novelata e fikcija i potsetuva na Fenelonviot Telemah, zatoa {to se zani-mava so avanturata i obrazuvanierto na blagorodniot mlad princ. No, od nea se gledaat i Diodorovite prikazni za civilizaciskite osvojuvawa na Oziris. Posle razni misteriozni inicijacii, Set patuva niz Afrika i Azija, osnova gradovi i vostanovuva zakoni, a podocna se vra}a da mu se pridruì na kolegium na inicirani.

Kako i Telemah, Setos sodrì brojni kritiki za slavata na egipetskata civiliza-cija i, duri i pove}e od Telemah, insistira na nadredenosta na Egipet nad Grcija. Terason ja opi{uva akademijata vo Memfis kako mnogu podobra od taa vo Atina i podobro govori za site nauki i umetnosti vo koi Egip}anite gi nadminuvale Grcite. So navodi od klasi~ni avtori, Terason pokaùva deka osnova~ite na gr~kata politika, astronomija, tehnika i ma-tematika site do eden u~ele vo Egipet. Pokraj toa, toj smeta deka postoele bliski paraleli me|u gr~kata i egipetskata mitologija i me|u gr~kite i egipetskite obredi, kako i deka Gr-cite niv gi prezele od Egipet. Prenosot na kulturata se odvival glavno so pomo{ na Grci koi u~ele vo Egipet. Pokraj toa, gi spomenuva i kolonozaciite na Kadmos i Danaos, a va`no e i toa {to cvrsto gi vrzuva fenikjcite so slavata na egipetskata civilizacija.

Tokmu Set vedna{ stanuva standarndniot masonski izvor na informacii za Egipet. So {irewe na masonstvoto niz Evropa i Severna Amerika, knigata se preveduva na angli-ski i germanski i doìvuva brojni izdanija niz 18 vek. Stanuva izvor za brojni drami i ope-ri, glavno masonski, od koi najpoznatata e Magi~nata flejta. I [ikanederovoto libreto i Mocartovata partitura se prepolni so masonsko-egipetski simbolizam. Pove}e od eden vek, knigata otvoreno se koristi kako izvor za masonska istorija, a i denes e vrutokot na nejzi-nite legendi i rituali. Tradicijata za prvenstvoto na Egipet ostana tolku va`na za maj-storstvoto, taka {to masonerijata ne be{e kadra da ostapi kako pred popularnoto, taka i pred akademskoto mislewe za toa pra{awe. Kako {to se izrazuva eden masonski avtor vo tr-iesettite godini od 19 vek, izrazito filhelensko vreme:

Site anti~ki i sovremeni istori~ari se sloùvaat oti drevniot Egipet bil kolev-kata na naukata i umetnostite, kako i deka dene{nite lu|e tokmu ottamu gi crpat svoite re-ligiozni i politi~ki na~ela. Kako {to pokaà u~eniot Duoua: ′Nalik na drvo staro kolku i svetot, Egipet ja digna svojata veli~estvena glava vo haosot na ve~nosta i gi zbogati site delovi na svetot so svoite plodovi. Toj gi probi svoite korewa do potomstvoto vo razni ob-lici i raznolo{ki izgledi, no so trajna su{tina koja doa|a do nas so svojata religija, mora-lnost i nauka′.

Mitologijata kako alegorija za egipetskata nauka Idejata spored koja mitologijata e alegorisko tolkuvawe na istoriskite nastani

ili na prirodnite pojavi za narodnite masi, koi se kadarni samo delumno da ja osoznaat vi-stinata, bila mo{ne vkoreneta vo antikata. Taa e del od op{tata {ema na dvojna vistina na filozofijata, na koja tolku ~esto upatuva pogore. Tokmu toa e dominatnoto razbirawe na mitot, od Renesansata do krajot na 17 vek.

Frenk Manuel so mnogu uset go opi{a na~inot na otfrlaweto i urivaweto na takvi-ot pristap, pri preminot kon zdraviot razum vo osumnaesettiot vek. Nekoi monografi od osumnasettiot vek, kako na prmer Frer i opatot Banie, storija isto kako i gr~kite evheme-risti 2000 godini prethdno, i se obidoa da gi protolkuvaat mitovite kako nespretno ka-ùvawe na bukvalna vistina. Za lu|eto od antikata se smetalo deka mitovite gi prifa}ale zdravo za gotovo, kako {to toa go pravele i nim sovremenite lu|e od drugi kontinenti.

123

Promenata se povrzuva{e so raste~koto ~ustvo za ′napredok′ i se pogolemata tende-ncija, koja po~nuva so avtorot Fontanel vo 17 i 18 vek, da se povle~e analogija- kako {to toa vo antikata go napravil Sveti Avgustin- me|u ~ove~kata istorija i rastot na deteto do zrelost. Sosema sprotivno na prethodnoto razbirawe kako skrien znak za nekoja povisoka civilizacija, mitot po~nuva da se gleda kako poetski izraz na detstvoto na ~ove{tvoto, iz-raz koj ne treba da se vrednuva spored svojata vistinata sodrìna, tuku kako izvor na info-rmacii za ~ove~kata psihologija.

Me|utoa, i pokraj seta taa aktivnost, alegoriskoto tolkuvawe na mitot kako izraz na drevnata mudrost na egipetskite sve{tenici opstana i prosperira{e me|u slobodnite yidari i rozenkrokcerite. Manuel pokaà deka, vo pe~aten oblik, toa bilo oìveano vo ogromnite i izvonredni neintersni dela na Kur de @ebelen. Nas, me|utoa, mnogu pove}e ne intersiraat delata na u~eniot ~ovek i revoliciner [arl Fransoa Dupua.

Kako {to poso~i golemiot istori~ar na naukata od 20 vek, Xorxo de Santilijana, ne e ~udna malata poznatost na Dupua vo dene{ninata. Negovite veruvawa i natamu se dosleden predizvik i za hristijanstvoto i za mitot za Grcija kako kolevka na kulturata; od tie pri-~ini, i toj i negovoto delo morale da bidat pogrebani. Dupua bil bleskav nau~nik i izumi-tel na semaforot, a bil aktiven i vo politikata za vreme na francuskata revolucija. Nego-viot golem ugled kako u~en ~ovek, kako i negovata posvetenost kon umrenite revolucioner-ni na~ela, pridonesle tokmu toj da bide prirodniot izbor za direktor za kulturni nastani za vreme na Dorektoriumot od 1795 do 1799 godina, a vedna{ potoa stanal i pretsedatel na zakonodavnoto telo za vreme na Konzulatot pod upravata na Napaleon.

Najpoznato delo na Dupua e ogromnoto Poteklo na site kultovi, koe se pojavilo vo 1795 godina. Vo nego, Dupua tvrdi deka site mitologii i religii moè da se dovedat do eden izvor, Egipet. Zgora na toa, toj veruva deka re~isi site mitovi se vtemeleni vrz edno od mo-`nite dve na~ela: ~udoto na polovoto razmnoùvawe i sloènoto dvièwe na yvezdite i dr-ugite nebeski tela. Iako mitot e formuliran so spektakularna i fanstati~na terminolo-gija, toj krie nekakava vnatre{na vistina koja moè da se objasni samo vo kontekst na na-ukata. Vsu{nost, golem del od negovoto ogromno delo e podrobno uskladuvawe na mitot so astronomijata, koja- za àl na site pobornici na ariskiot model- ja poznaval mnogu podobro od bilo koj od podocne`nite klasi~ari. Dupa se rakovodi spored dve glavni temi. Ednata e negoviot napad vrz hristijanstvoto i toj so ogromna podrobnost ja pokaùva bliskoisto~na-ta mitolo{ka zadnina na Evangeliata. Smeta, imeno, deka religijata e izgradena od {utot na pogre{no razbrani sve{teni~ki alegorii. Vtorata krupna tradicija, smetal deka vo osnovata se egipetski- so jazikot na astronomijata. Dupua i tuka nastapuva so cela niza za-prepastuva~ki soodvetstavuvawa ili poklopuvawa, na primer me|u mitot za dvanaesette po-dvizi na Herakle i godi{noto dvièwe na yvezdite niz dvanaesette ku}i na zodijakot.

Frenk Manuel smeta oti Dupua e interesen, no vo krajna linija apsurden. Gledi{te-to na De Santilijana, pak, e sosema poinakvo:

Deloto na Dupua sodrì prakti~ki se {to e otkrieno u{te od arhai~nata astronom-ija pa navamu. Toj na raspolagawe gi imal samo klasi~nite izvori, prakti~no nemal to~ni orientalni tekstovi, a od drugite delovi na svetot samo povremeni izve{tai na patnici...so tie nedovolni instrumenti, toj uspeal da izraboti ne{to {to modernite istraùva~i ne moàt da go dofatat. Negovoto znaewe za pretsokratovcite e mnogu poobemno od ona {to moè da se izvle~e od Herman Dils,biblijata na sega{nata u~enost, pa sepak im odoleva na pogre{nite pogoduvawa. Negovoto Poteklo moèbi se smeta za ekstremno, no i izdràno, dosledno i impresivno.

Vo dvaesette godini po objavuvaweto na deloto, gledi{tata na Dupua bile isklu~it-elni vlijatelni i se smetale za ideolo{ka i za teolo{ka paralela na politi~kiot prediz-vik od Francuskata revolucija. Hristijanskiot odgovor na negoviot napad }e go ispitame vo Pettoto poglavje, kako i so nego povrzaniot helenisti~ki predizvik po negovoto sogle-duvawe na Grcija kako privrzok na Egipet, koe moème da go vidime, na primer, vo slednava izjava: ′Egipet moè da se smeta za majkata na site teogonii i izvorot na site izmislici koi Grcite gi dobile i gi doterale, oti se ~ini deka ne izmislile mnogu′.294

294 Se dokaùva,deka delata vo Atina bile kako onie vo Egipet:Ilijada, Atlantida i sî drugo atinsko.

124

Egipetskata ekspedicija Bez ogled dali Dupua igral direktna uloga vo odlukata da se odi vo Egipet, nema

somne` deka negovoto prisustvo, kako vaèn intelektualno-politi~ki lik, go odrazuva op-{tiot egiptofilski duh vo napaleonskite krugovi pred 1798 godina, koga zapo~nuva golema-ta ekspedicija vo goren Egipet, za koj veruval deka e izvorot na egipetskata, pa ottuka i na svetskata kultura.

Vsu{nost,planovite za kolonizacijata na Egipet se napraveni mnogu pred Revoluci-jata, poto~no vo sedumdesetite godini na 18 vek, vo kulminacijata na voodu{evuvaweto so Egipet kaj francuskite masoni. Iako ekspedicijata imala va`ni politi~ki i ekonomski pri~ini, nema somne` deka vaèn motiv bila i idejata oti Francija }e ja oìvee ′lulkata na civlizacijata′ koja Rim ja uni{til, kako i èlbata da se razberat egipetskite misterii.

Neizvesno e dali i samiot Napaleon bil mason. Sepak, nema somne` deka bil dlabo-ko vpletkan vo masonskite raboti, deka brojni ~lenovi na majstorstvoto imale visoki ~i-novi vo negovata vojska i deka masonstvoto ′odli~no cvetalo′ pod negova vlast. Jasno e i de-ka Napaleon go zel svojot kralski simbol, p~elata, od Egipet,295 verojatno so posredstvo na masonski izvori. Negovoto po~etno odnesuvawe vo Egipet isto taka svedo~i za toa vlijanie: se obidel, na primer, da go nadmine hristijanstvoto i da se prestavi kako pobornik na isla-mot i evejstvto, a i sovesno vlegol vo Golemata piramida i imal misti~no iskustvo.

Samata ekspedicija e fascinanten presvrt vo stavot na Evropa kon istokot. Na br-ojni na~ini, podrobnite ostraùvawa, mapite i crteìte, kako i pla~kosuvaweto predmeti i spomenici na kulturata zaradi ukrasuvawe na Francija, pretstavuvale eden ran primer na voobi~aeniot urnek za prou~uvawe i objektifikuvawe po pat na nau~no ispituvawe, koj sta-na belegot na evropskiot imperijalizam i osnovata na ′orientalizmot′ od 19 vek, koj tolku dobro go opi{a Edvard Said.Od druga strana, i natamu postojat brojni tragi na stariot stav kon Egipet, a kaj nau~nicite koi se vo ekspedicijata preovladuvalo uveruvaweto deka vo Egipet }e moàt da nau~at su{tinski fakti za svetot i za sopstvenata kultura, a ne samo nekakva egzotika koja treba da go dopolni evropskoto znaewe za Afrika i Azija i za domi-nacija nad tie kontinenti.

Na primer, matemati~arot Edme-Fransoa @omar izveduva podrobni merewa na pi-ramidite i premer na Egipet vrz osnova na drevni izvori koi tvrdele deka egipetskite mer-ki na dolìna bile zasnovani vrz detalno znaewe za obemot na svetoto deka- kako {to spo-menav na stranite 166-7 vo vrsja so Wutn- Golemata piramida sodrì nekakvi osobeni mer-ki na geografska {iro~ina. Koga @omar gi objavil svoite naodi vo 1829 godina, vo vremeto na straniot helenizam, zaprepastuva~kite soodvestuvawa koi gi otkril nabrgu bile otfr-leni vrz osnova na navodni gre{ki. Negovite zaklu~oci se ~inat mnogu pove}e verodostojni vo svetlinata na skore{nite poprecizni merewa.

Ve}e vo 1798 godina, neohelenizmot i romantizmot bea krupni sili. I pokraj svoite masonski obyiri, Napaleon glavno bil ~edo na svoeto vreme: nesporno e deka se zamisluval sebesi kako Aleksandar- i toa na izrazit gr~ki na~in- i go nosel so sobe Plutarhovite @i-voti za da obezbedi klasi~ni modeli. Imal i primerok od Ilijada, ~ij junak Ahil mu bil vdahnovenie na Aleksandar. Od neposredna va`nost bil primerokot na Anabaza od Ksenof-on, koj otslikuva edna niza od epizodi vo koi Grcite si go ~istat patot niz mnogu pogolem broj Azijati. Ova zgodno delo stana ′biblija′ na imperijalizmot od 19 i 20 vek, iako mu bea potrebni nekolku decenii za da gi zameni demokratskite govori na Demosten i Ilijada ka-ko standardno ~etivo za po~etokot na izu~uvaweto na starogr~kiot jazik.296

Ostatokot od Napalenovata biblioteka sluì kako sovr{en primer za romanti~ar-skiot vkus na vremeto. Toa se poemata Osijan, za ~ija sredi{na uloga vo romanti~arskoto dvièwe }e progovorime vo slednovo poglavje, potem Biblijata i sanskritskite Vedi, koi govorat za novata romanti~arska zaludenost so drevna Indija, so {to }e se zanimavame vo Pettoto poglavje.

Napaleonovata plo`ba e, voobi~aena, dramati~na, no taa sostojba na nekoj {to ì-vee spored anti~kiot obrazec, no e zgrap~en vo novata paradigma za ′napredok′ i romanti-

295 P~ela ″dete″ na Sonce;piramida kako p~elina ko{arka...;piramid=pir (pil) amid=a mid=med,medi. 296 Iljada bila napi{ana na pelazgiski=tn.slovenski, a na tn.starogr~ki (koine) prevedena 3 vek p.n.e.

125

~arski helenizam, bila sosema vobi~aena za vremeto. Vistina, [ikaneder i Mocart i nata-mu ja slavat egipetskata mudrost vo Magi~nata flejta, napi{ana vo 1791 godina, no toa e vo dale~nta Viena. Vo Zapadna Evropa ne{tata se poinakvi. Ve}e do 1780 godina, Edvard Gibon govori za eden stepenuvan, etapen na~in za ′egipetkata teologija i filozofija na Grcija′, a pred toa go pali svojot ′maloletni~ki′ esej za Sesostris, tvrdej}i deka ′sega, na pozreli go-dini, ve}e ne se osmeluvam da gi povrzam gr~kata, evrejskata i egipetskata antika, koi se iz-gubeni vo nekakov dale~en oblak′.

Vo istata decenija, u{te eden u~en pravi ~ekor vo istata nasoka. Za deloto na opat-ot Bartelemi za de{ifriraweto na fenikiskiot i sporedbata so koptskiot, hebrejskiot i gr~kiot jazik, ve}e progovivme; vo 1788 godina, kon krajot na negoviot dolg ìvot, toj go ob-javuva svoeto najpoznato delo, Patuvaweto na mladiot Anahars. Prikaznata za patuvaweto na mladiot skitski princ niz Grcija od ~etvrtiot vek e u~ena i so brojni komentari pro-sledena novela, po mnogu ne{to nalik na Set, koj nered so Telemah e i edna od nejzinite in-spiracii. Uspehot na Anahars be{e ednakov so uspehot na Set: samo na francuski doìvea pove}e od ~etirieset izdanija, a be{e preveden i na osum drugi jazici.Na presvrtot koj taa go gleda vo sostojbata na Grcija e za~uduva~ki. Ako neviniot mlad Fenelonov Telemah doa|a od sever, od Grcija, vo napredniot Egipet, Anahars doa|a od doblesnata Skitija vo Grcija vo period na prefinetost i dekadencija, pa sepak Grcija koe e mesto na edna golema civi-lizacija.

Iako ja slavi Grcija, Bartelemi e premnogu dlaboko vkorenet vo anti~kiot model za da bi moèl da gi prenabegne civilizira~kite ulogi na Egipet i Fenikija. Vo svojot voved vo novelata, toj gi gleda Egip}anite koi pristignuvaat kako zakonodavci vo primitivnata Grcija. Kako i Frer, ova pristignuvawe spored Bartolemeni ne se sostoi samo od Kekrops, Kadmos i Danaos, tuku trista godini porano, vo 20 vek pred Hristos, so Inahos i Foronej, za koi gr~kata tradicija smeta deka se Pelazgijci ili avtohtoni. Pokraj toa, interesno e {to toj go nasetuva argumentot koj sedumdeset godini podocna- vo pedesettite godini od 19 vek- }e go ponudi golemiot semitist Ernest Renan i spored koj grubiot semitski karakter i ne-goviot grub monoteizam se dolàt na pustinskoto sonce. Bartelemi tvrdi deka plamenoto egipetsko sonce i nemu sosema sprotivnata dlaboka senka sozdala prekumerena ednostavnost na mislata i umetnosta, dodeka bleskavata svetlina na Grcija sozdala ne{to polesno i po-vitalno:

Taka Grcite, izleguvaj}i od svoite {umi, ve}e ne gi gledale predmetite pod nekakov zastra{uva~ki i mra~en prevez. Egip}anite vo Grcija gi omeknuvale,malku po malku, ostri-te i gordi izrazi na svoite sliki. Dvete grupi, sega obrazuvaj}i eden narod, sozdale jazik koj bleska so ìvopisni izrazi. Tie gi preslekle svoite stari mislewa so boi koi ja menuvaat nivnata ednostavnost no koi gi pravat niv pozadovolni.

Ova gledi{te go stava Bartolemi vo onaa etapa koja bi ja narekla preodna. Toj, ime-no, go prifa}a Vinkelmanovoto romanti~arsko neohelenisti~ko gledi{te za Egip}anite kako kruti, formalno i prili~no mrtvi, nasproti Grcite koi se rasmeani deca. Od druga strana, toj ne gi gleda ne{tata kako {to lu|eto gi gledale vo 19 vek, vo smisla na apsolutna potreba od gr~ka rasna i linvisti~ka ~istota. Pa taka, se ~ini oti nema problem so opisi-te na koloniziraweto koi gi dava Anti~kot model.

Anahars ne se samo eden magistralen pat za ekspanzija za vreme na Francuskata re-volucija, tuku e verojatno i najvlijatelna istorija na Grcija za vreme na vrvot na Filhele-nizmot vo Francija. Najvlijatelnata kniga na angliski, ogromnata Istorija na Grcija, na-pi{ana od strana na Gibonoviot prijatel Vilijam Mitford, e mnogu poakademska. Mitford bil mnogu pomalku voshiten od Grcite vo sporedba so Bartelemi. Kako dosleden konzerva-tivec, toj ja otfrla idejata za ′napredok′ i voop{to ne e siguren deka Grcija gi nadminuva Egipet i Bliskiot Istok; vsu{nost, toj poskoro smetal deka e obratno. Kako {to pi{uva vo prviot tom od svojata Istorija, koja ostanuva najmerodavnoto delo za toa pra{awe od obja-vuvaweto vo 1784 godina, pa se do triesettite godini od devetnasettiot vek:

Asirija bila mo}na imperija,Egipet bil najnaselenata dràva so koja vladeela edna mala pre~istena politeja, dodeka Sidon bil rasko{en grad poln so proizvoditeli i obemna trgovija u{te koga Grcite, neuki za najo~iglednite i najneopohodni ume{tini, se veli deka se ranele so èladi. Pa sepak tokmu [sic] Grcija bila prvata zemja vo Evropa koja se izdigna-

126

la od varvarstvoto; se ~ini deka taa prednost se zdobila sosema [sic] blagodarenie na svoeto poblisko op{tewe so civiliziranite narodi od istokot.(Asirija=a sirija=sir..=sur.., R.I.)

Mitford se pridrùva i do gledi{teto na Anti~kiot model za koloniziraweto na Grcija:

Se ~ini deka nekoe vreme, nekakvi presvrti vo Egipet- a za ranite nastani vo Egip-et i onaka znaeme malku- naterale golem del od negovite ìteli da se naselat vo tu|i nasel-bi. Civilizacijata na politejata na Krit verojatno se dolàt na toa. Nekoi od najpotkre-penite tradicii na anti~ka Grcija govorat za osnovawe egipetski kolonii vo Grcija, tradi-cii tolku zatvoreni za nacionalni predrasudi i tolku sovr{eno sozvu~ni so seta poznata istorija, taka {to nivnite osnovni okolnosti, se ~ini, ne moè da se stravat pod znak pra-{alnik. [mrsnite bukvi moi]297

I natamu e mnogu silen argumentot spored koj tradiciite ili legendite se verodo-stojni dokolku se rasprostraneti, ako odgovaraat na drugi istoriski urneci, se potkrepeni so nadvore{ni izvori i odat protiv interesite na onie koi izvestuvaat za niv. Sepak, inte-resno e da se zabeleì deka nema postara odbrana na Anti~kiot model. Pri~inata za ova e bidej}i buvot na Minerva leta samo vo samrak- odnosno tradicionalnite veruvawa se izra-zuvaat samo koga se soo~eni so predizvik.Kako i brojni drugi voinstveni braniteli na stat-us kvo, Mitford tvrdi deka site seriozni u~eni lu|e nekako se sloùvaat so negoviot stav i veruvaat nared so nego vo orientalnoto poteklo na gr~kata civilizacija. Priznava, sepak, deka eden ′plitkomislen′ u~en, Semjuel Masgrejv, tvrdel oti gr~kata kultura e avtohtona.298

POGLAVJE 4: NEPRIJATELSTVOTO KON EGIPET VO 18 VEK Sega se pribliùvame kon su{tinata na ovoj tom i kon potekloto na silite koi na

kraj uspeaja da go soborat Anti~kiot model i da ja postavat Grcija namesto Egipet na izvo-ri{teto na evropskata civilizacija. Jas }e se sosredo~am vrz ~etiri tie sili: hristijanska-ta reakcija, podemot na konceptot za ′napredok′, rastot na rasizmot i romanti~arskiot he-lenizam. Tie se povrzani: dokolku Evropa moè da se povrze so hristijanstvoto, ′hristijan-skata reakcija′ si ima rabota so evropskoto naprijatelstvo kon Azija i Afrika i so zgole-menata netrpelivost me|u egipetskata relogija i hristijanstvoto.

[to se odnesuva do pra{aweto za ′napredok′, jas tvrdam deka negoviot podem kako dominantna paradigma mu na{teti na Egipet poradi dve pri~ini. Drevnosta na dràvata go stavi Egipet pred podocne`nite civilizacii, a negovata dolga i stabilna istorija, koja pr-ethodno′ naloùva{e voshit, sega stana pri~inata toj da se prezira kako stati~en i neplo-den. Na dolgi pateki, na Egipet mu na{teti i podemot na rasizmot i potrebata da se oma-lovaì sekoja afrikanska kultura; me|utoa, za vreme na 18 vek, neednozna~nosta na ′rasnata′ sostojba na Egipet im ovozmoùva{e na negovite podrùva~i da tvrdat oti toj vo su{tina i po poteklo e bel. Od druga strana, Grcija neposredno se ofajdi od rasizmot i na sekoj moèn na~in i so zabrzani ~ekori stanuva{e ′destvoto′ na ′dinami~nata′ evropska rasa.

Na toj na~in rasizmot i ′napredokot′ moèa da se zdruàt vo osudata na egipetska-ta/afrikanskata stagnacija i vo pofalbata na gr~kiot/evropskiot dinamizam i promena.

297 Krit i Elada ja kolonizirale Egiptjani i Fenikijci. Bidej}i vo Elada se govorel pelazgiski=va-rvarski=tn.slovenski jazik, Egiptjanite i Fenkijcite bile Pelazgi...Vo Elada tn.staroslovenski bil crkoven jazik se do 1767 godina, a potoa koine, duri vo 1868 godina katarevusa, i vo 20 vek dimotiki. A ova vaèlo i za ostrovot Krit. Me|utoa, Kritjani vo 1913 godina go razbirale bugarskiot jazik, no ne gr~kiot dvorasen jazik na Belci (Pelazgi) i Crnci (Semiti). Sledi so Bukure{tanskiot dogovor Bu-garija da se prinudi taa da se otkaè od ostrovot Krit, {to se i slu~ilo. Herodot pi{i, deka severno od Crno More i vo dene{na Rusija se selele lu|e od persiskite prostori, Mala Azija i Balkanot, {to prodolìlo i vo novata era, pomasovno od 6 vek. Bidej}i denes na tie prostori se govori tn.slovenski jazik, Belcite govorele tn.slovenski. Vo Romanija Rim go latiniziral tn.slovenski jazik, a vo Unga-rija mongoliziral. Se potvrduva, Belcite govorele samo tn.slovenski jazik. Vakov bil i sanskritski. 298 AVTOROT E PRESELEKTIVEN I DRZOK. TOJ NIKADE NE PRIZNAVA: CRNCI=SEMITI.

127

Takvite ocenki sovr{eno mu odgovaraa na noviot romantizam, koj ne samo {to ja naglasuva-{e va`nosta na geografskite i nacionalnite osobini i kategorijalni razliki me|u lu|eto, tuku i go smeta{e dinamizmot za najvisoka vrednost. Zgora na toa, gr~kite dràvi bile ma-li i neretko siroma{ni, a nivniot nacionalen poet Homer, ~ii herojski epovi sovr{eno odgovaraa na strasta za severni baladi i romantizmot od 18 vek, baladi koi prete`no bea isklu~itelno krvavi, kako i Ilijada. Kako i so jazikot, i tuka se gleda{e nekakov osoben odnos me|u Grcija i Severna Evropa, odnos koj ja remete{e samo geografskata polo`ba na Grcija na jugoisto~noto Sredozemje i Anti~kiot model, koj ja naglasuva{e nejzinata bli-skost so Sredniot Istok. Se na se, ako Egipet zaedno so Kina i Rim be{e modelot na pro-svetitelstvoto, Grcija se povrza so poslaboto, no nadoa|a~ko intelektualno i emocionalno te~enie na romantizmot od 18 vek. (Vtor Rim=Carigrad, na tn.Vizantija=tn.Grcija, R.I.)

Hristijanska reakcija Tuka treba da naglasime deka vo pogolemiot del skoro dvete iljadi godini so koi se

zanimavavme, netrpelivosta ili ′protivre~nosta′ me|u hristijanstvoto i egipetskatsa ′dvo-jna′ filozofija ne e- vo lingvisti~ka ili maoisti~ka smisla- ′antagonisti~ka′. Kako dvi-èwa ograni~eni na elitata, hermetimot i masonstvoto vo osnova ne prestavuvaa zakana za op{testveniot, politi~kiot, pa duri i religiozniot status kvo. Me|utoa, poradi eksluzi-visti~kite pretenzii na judeo-hristijansko-islamskot monoteizam, nesoobraènijata od bi-lo kakov vid te{ko se trpat, pa zatoa imalo periodi na èstoki rivalstva me|u dvete tra-dicii.

Vo Vtoroto poglavje go spomenavme besmislenoto i krvavo uni{tuvawe na gnosti-cizmot i neoplatonizmot od strana na ranata crkva. Me|utoa, vo 15 i 16 vek, crkvata glavno gi tolerirala, pa duri i gi ohrabruvala platonizmot i hermetizmot. Pogubuvaweto na Bru-no ne treba da ne ~udi, dokolku gi imame predvid negoviot bezobyiren napad vrz judeo-hri-stijanskata tradicija i povikot za vra}awe kon egipetskata religija. Zgora na toa, po ne-govoto spaluvawe ne sleduva zabrana za prou~uvawe na Egipet, tuku ohrabruvawe i bogato finasirawe na, kako {to veli Frensis Jejts, ′reakcionerniot hermetizam′ na Atanasius Kirher ili, da se izrazime pomilosrdno, na ′egiptologija′ odobrena od crkvata, koja go vkl-u~uvala osnovaweto na koptski studii od strana na Kirher. Iako hermetizmot i rozenkroj-cerstvoto neretko bile vlijatelni vo severoevropskite intelektualni krugovi, tie ne bile staveni vo preden plan pri prijatelstvoto na Triesetgodi{nata vojna vo Germanija, bunto-vite vo Fronda vo Francija i antimonarhisti~kite borbi vo Anglija i vo Holandija. Reli-gioznite sudiri me|u katolicite i protestantite, ili visokata i niska crkva, nemaat vrska so hermetizmot.

Kako {to kaàv, neoplatonizmot i hermetizmot vo brojni slu~aevi bea tokmu onie filozofi koi gi usvojuvaat umerenite kako obid da se premostat besne~kite politi~ki i religiozni borbi koi go odbeleùvaat vremeto. Sli~no na toa, atomisti~kiot ateizam, koj se vrzuva so Tomas Hobs, se izrodi vo atmosfera na o~ajuvawe poradi zavjuvanite religii. Pa taka, vo {eesettite i sedumdesettite godini od 17 vek vo Anglija, umerenite lu|e kako Ralf Kadvort, zagrièni poradi glavnite neprijateli, katoli~koto praznoverie i purita-nskiot entuzijazam, smetaat deka Platonizmot e protivotrov i za ednoto i za drugoto. Na-strana nejzinoto izdignuvawe nad sekta{kite prepirki, platonisti~kata doktrina koja ve-li deka postoi svetlina ili ìvot koj mu e imanenten na svetot, gi zaslabna tvrdewata na entuzijastite- ili na vdahnovenite vernici- deka tokmu tie imaat monopol vrz svetiot duh. Zgora na toa, Kadvort veruval deka opasnosta od ateizam poradi egipetsko-platonisti~ko-to poistovetuvawe na duhot so materija, ili na tvorecot so sootvrenieto, ne e tolku izraze-na kolku {to e izrazena opasnosta od hobsovskiot mehanicist~ki, atomisti~ki ateizam.

Wutn intelektualno se formira vo takva atmosfera i tokmu vo toj kontekst treba da se razbere negoviot ran voshit kon Egip}anite, za koj prigovoriv vo prethodnoto pogla-vje. Me|utoa, negoviot stav kon Egipet drasti~no se promenil vo poslednata decenija od 17 vek i Wutn poslednite deset godini od svojot ìvot gi minuva pi{uvaj}i hronolo{ki dela, od koi najva`no e Dopolnetata hronologija na drevnite kralstva. Tuka, kako {to spomenav na strana 168-ma, Wutn dokaùva, vrz osnova na Biblijata i astronomijata, deka pretenzii-te za drevnsta na Egip}anite i na drugi narodi vsu{nost se mnogu preterani i deka Izrail-cite postoele dolgo pred site drugi. (Evrejstvo=Ednoboèstvo, R.I.)

128

Najnoviot biograf na Wutn, profesorot Vestfol, veli deka ′toa delo e kolosalno dosadno′ i veruva oti Wutn ′so~inil kniga bez o~igledna poenta i bez o~igleden oblik′.Edi-nstvenoto objasnenie, koe Vestfol moè da go ponudi, e deka deloto ima skriena deisti~ka poraka. No istoto moè da se kaè za najgolemiot broj Wutonovi dela i jas ne smetam deka toa moè da bide dovolen motiv za ogromniot trud koj Wutn go ima vloèno vo Hronoli-jata. Vpro~em, bi moèlo da se kaè deka toa e najortodoksalnoto delo koe Wutn bilo koga go napi{al. Vilijam Viston, kogo moème da go opi{eme kako deisti~kata sovest na Wutn, èstoko ja napadna Hronologijata, a poblag ne be{e nitu francuskiot ateist Frer. Jas ~i-nam oti e popolezno Hronologijata da ja razbereme kako plod na ona {to specijalistot po intelektualna istorija, profesor Pokok, go opi{uva kako ′celosen presvrt vo Kadvortovi-ot obid da se pokaè oti anti~koto razmisluvawe prirodno e vo soglasnost so hristijanska-ta teologija′.

Pokok ova delumno mu go pripi{uva na ′vlijanieto od Spinoza′, no jas smetam oti ta-kvoto pri{uvawe e probemati~no zatoa {to, kako {to pokaà istori~arot prifesor Koli, Kadvort bil sosema svesen za razmisluvawata na Spinoza ve}e vo sedumdesettite godini od 17 vek i negovoto delo, Vistinskiot intelektualen sistem na veselenata, sodrì i napad vrz stojali{teto na Spinoza. So toa ne sakam da odre~m deka panteizmot na Spinoza prodo-lìl da ja zaslabnuva mo`nosta za hristijanski platonizam po objavuvaweto na Kadvorto-voto delo vo 1679 godina. Me|utoa, novite faktori po ′slabata revolucija′ od 1689 godina se Toland i radikalnoto prisvetiteltstvo. Se na se, ~inam deka Wutonovoto podocne`no delo i obidot da ja namali drevnosta na Egip}anite i drugite narodi, voop{teno treba da se ra-zbere kako odbrana protiv radikalnoto prosvetitelstvo i negovoto koristewe na drevniot Egipet i Orientot, odbrana od strana na eden ′uvaèn′ deist i hristijanin. Kako i so Bruno vo 16 vek, miroqubivata koengzistencija me|u hristijanstvoto i egzoteri~nata egipetska religija i filozofija, koja trae{e niz najgolemiot del od Renesansata, se raspadna vo po-slednata decenija od 17 vek i hristijanite go vozvratuvaat udarot.

′Triagolnikot′: hristijanstvoto i Grcija protiv Egipet Odbranata na wutizmot vospostavi sojuz me|u gr~kite studii i hristijanstvoto, a

tokmu toa ne vodi do sredi{nata preokupacija na ovoj tom, koja ne e tolku posvetena na dvostraniot sudir me|u Egipet i Biblijata, kolku vo triagolestite odnosi me|u hristijan-stvoto, Egipet i Grcija. Vo prvite vekovi od hristijanskata era, glavnata borba se odvivala pome|u hristijanite i paganite. Bidej}i helenskata kultura bila dominantna vo isto~noto Sredozemje vo toj period, i hristijanite i paganite- a najvlijatelni me|u paganite bile neo-platonistite- smetale oti razlikite me|u Egipet, Orientot i Grcija se relativno nebit-ni. Od druga strana, Evreite, kako na primer Josif, i crkovnite otci, kako na primer Kli-ment Aleksandriski i Tacijan, beleèle prednost nad Grcite poso~uvaj}i na docne`nata i plitkosta na gr~kata civilizacija vo sporedba so egipetskata, fenikijskata, haldejskata, persiskata i, sekako, izrazelskata civilizacija.Tie gi naglasuvaat i golemite kulturni po-zajmuvawa na Grcite od podrevnite narodi.299

Mo`nosta Grcite da se iskoristat protiv Egip}anite, Haldejcite i drugite narodi vo odbrana na hristijanstvoto, se javuva duri vo Renesansata. Jas ve}e poso~iv deka Erazmo-voto neprijatelstvo protiv hermetizmot, na po~etokot od 16 vek, vo osnova se dolì na ne-govata odbrana na hristijanstvoto i religijata od magijata. Me|utoa, Erazmo bil golem bo-rec za ~ist latinitet i za izu~uvawe na starogr~kiot.300 299 Izraelska civilizacija nemalo. Evrejska bila samo ednobo`na so egipetsko-fenikijsko...vlijanie. 300 Tn.starogr~ki jazik bil makedonskiot Ptolomejov Aleksandriski koine, a samo po smrtta na Ale-ksandar Makedonski. Ptolemejcite izvr{ile reforma na staroegipetski, ostranuvaj}i gi crne~kite (semitskite) zborovi, sozdale jazik na belite Egiptjani so zakoseni o~i, kako denes Berberite, a do 15 vek ìtelite na Arabskiot Poluostrov i Mesopotamija. Vakvi bile Sumerite. Istoto go povtoril Makedonecot Konstantin (Kiril) Filozof (Solunski) i go sozdal tn.staroslovenski jazik. Ovoj bil samo bez crne~ka (semitska) ′kopija′. Vakov bil ruskiot so 6 padeì, a i srpskiot na Vuk Karaxi} so dopolnuvawe na sedmi pade` i go germaniziral. Samo so ruskiot i srpskiot jazik se sozdavaat ruski i srpski narod. Naprotiv, dvojna koinska ″kopija″ e latinski, od Liv Andronik vo 240 g.p.n.e. i vo 15 vek n.e., koga bil napu{tan Carigrad i po{iroko bile vneseni u{te okolu 10.000 koinski zborovi. Pa se sozdavaat vulgarno=bulgarno latinski vo gradovite vo Italija, Francija, [panija, Portugalija itn.

129

Za vreme na istata taa decenija, germancite po~nuvaat da stanuvaat svesni za vpe~a-tlivata sli~nost me|u nivniot jazik i starigr~kiot. Imenkite na obata jazici imaat ~eti-ri padeì, nasproti pette padeì vo latinskiot. I gr~kiot i germanskiot go koristat op-redeleniot ~len i miluvaat upotreba na ~estici i predlozi so glagoli. Posle protestant-skata reformacija i odvojuvaweto od rimo-katolicizmot,odnosot stanuva u{te posilen bla-godarenie na novata pretstava za starogr~kiot i germanskiot kako jazici na protestanstvo-to. Luter se borel protiv crkvata vo Rim so gr~kiot Zavet. Gr~kiot bil svet hristijanski jazik za koj protestantite moèle da tvrdat deka e poavtenti~no hristijanski od latinski-ot. So {ireweto na reformacijata vo Anglija, [kotska i Skadinavija, se razviva ~ustvo deka lu|eto koi zboruvaat tevtonski se ′podobri′ i ′pomaèstveni′ od romanskite narodi od Francija, [panija i Italija, kako i deka nivnite jazici kako celina se nadredeni na la-tinskiot i ramo do ramo so starogr~kiot jazik. Kako {to se izrazuva eden angliski pisatel od 17-tiot vek:301

Na{iot jazik be{e dijalekt na tevtonskiot i iako se u{te vo peleni, sepak ne tolku primitiven kolku nadeèn, oti najpolezen i najbogat spored va`ni i dobroobrazuva~ki ko-reni i neizvedenki i, pokraj toa, kadaren i zgoden za razgranuvawe od tie koreni vo gr~ko-lika kro{na [sic] na izvedenki i kovanici, otade mo}ta na latinskiot i dijalektite od nego nastanati...302

Starigr~kite studii cvetaat vo protestantskite u~ili{ta i univerziteti niz 16 i 17 vek. Vpre~atlivo e, na primer, {to golem broj od francuskite helenisti od 17 vek- vklu-~itelno Isak Kazaubon i madam Dasie- se vospitani kako hugenoti. A od koristeweto pro-tiv egipetskata magija, ~ekorot ne e dolg. Pa sepak, Kazaubonovata kritika na drevnosta na Hermeti~kite tekstovi ne e vo nasoka na sopostavuvawe na racionalna Grcija nasproti praznoverniot Egipet. Toj se potpira vrz koristewe kriti~ki metodi na pristap kon staro-gr~kite tekstovi zaradi diskreditirawe na strosta, a so toa i na vrednosta na egipetskata mudrost.

Sedumdeset godini podocna, sli~en pristap }e iskoristi i Ri~ard Bentli. Poznat za vreme na svojot ìvot kako omrazen i tiranski direktor na kolexot Triniti na Kembr-ix, Bentli e sepak junak vo istorijata na klasi~nite studii kako otkriva~ot na digama, ili poskoro na faktot deka zvukot w, prestaven kako F vo nekoi starogr~ki alfabeti, postoel vo homerskiot i vo drugi starogr~ki dijalekti,303 vo koi ne bil pi{uvan.304 Bentli go storil toa mnogu dosetlivo, zabeleùvaj}i deka vo odreden slu~ai zborovi koi po~nuvaat so glago-li ne elidiraat ili ne se spojuvaat so slogovite koi im prethodat. Uìva u{te pove}e ugled poradi svoeto rigorozno kriti~ko u~eni{tvo koe, iako ne bilo na osoben glas vo negovoto sopstveno vreme, podocna mu ja donelo slavata na najgolemiot angliski klasi~ar na site vr-emiwa.

Ri~ard Bentli e i prviot koj ja populariziral Wutonovata fizika i gi sro~il nej-zinite teolo{ki i politi~ki implikacii: imeno, bidej}i materijata ne moè sebesi da se 301 Germancite do rekata Rajna bil Sklavini=tn.Sloveni, so tradicii kako Trakite i Makedoncite, so svojot tn.slovenski jazik na Belci, kako i na Frankite. Ovie preveduvale od latinski na tn.sloven-ski. Kaj katolocite sé do so 18 vek slu`ben jazik bil latinskiot, a kaj protestantite Luteroviot tr-orasen jazik na Belci (tn.Sloveni), Crnci (Semiti) i Mongoli (Goti).Gotski zborovi ima okolu 30%. Narodot govorel bez padeì, kako {to vo Elada ne bil vo upotreba dativot, a se nastojuvalo da ne se upotrebuval ni genetivot. Zna~i, samo dva padeì: nominativ i akuzativ. Luteroviot germanski jazik gi ima navedenite ~etiri padeì,kako {to imal jazikot na Korais katarevusa vo upotreba od 1868 god. 302 Bidej}i od 8 vek Bonifacius Sklavinite, isto~no od rekata Rajna, gi pokatoli~uval, tie ponatamu ostanuvale so svojot ilirski=tn.slovenski jazik,a spored Teuta,u=v, Tevta, Teutoni=Tevtoni.Sledi da ima samo vulgarnolatinski. Vakov bil i Luteriviot, germanskiot, so ne{to pove}e naglasok na koine, a i dopolnitelno gotskiot.Toj bil hristijanski jazik,sozdaden po nalog na Carigrad od Ulfilas=Val-filas.Pa germanskiot bil ″sé u{te vo peleni″, jazik na oformuvawe...Bidej}i ilirskite=tevtonskite Germani, Doj~eri (Deuter, Deut=Teut, er=ar, Teutar), denes me|usebno ne se razbiraat, tie se obedina-le so protestantskiot jazik, a Germani ima i katolici. Me|utoa, prv stranski jazik vo Germanija e toj. Sledi samo toj kako prv stranski jazik da se izu~uva vo Germanija.Taka se sozdava germanskata nacija... 303 Starogr~ki dijalekti nemalo, tuku pelazgiski=varvarski=tn.slovenski dialekti=dvolekti=dvore-kti. Vulgaren=bulgarenkoine e katarevusa i u{te pove}e tn.slovenski jazik dimotiki.A sé e samo toa. 304 Na tn.Homerov jazik, koj bil pelazgiski so pove}e govori, na ati~kiot ne se pi{uvalo, tuku jonski.

130

podviì, potreben e nekakov bog- so naviki koi se prili~no redovni- koj }e ja sozdade i odr-ùva vselenata, tokmu kako {to kralot e nuèn vo edna vigovska ustavna monarhija. Bentli go iznesuva toj model vo 1962 godina, koga ja drì prvata niza od propovedi ili predavawa vtemeleni od strana na slavniot anglo-irski hemi~ar Ser Robert Bojl protiv ′ozloglaseni nevernici, imeno ateisti, teisti, pagani, evrei i muhamedanci′. Bentli re~isi i ne gi spo-menuva poslednite dve grupi. O~igledno, preokupacija mu se prvite tri, a nad se radikalno-to prosvetitelstvo. Se ~ini deka e osobeno zagrièn poradi na~inot na koj radikalniot mislitel i prvenec na slobodnoto yidarstvo, Xon Toland, ja polzuva Brunovata egipetska ideja za oìveana materija,so ~ija pomo{ radikalno ja napa|ale wutonovata fizika, Bentli i negoviot krug znaat, se ~ini, i vo republikanstvoto na Toland. Toland bil sosema svesen za zaemnite vrski me|u negovata fizika i negovata politika. Bentli ja koristi svojata str-aotna inteligencija i klasi~nata u~enost, ne samo za razjasnuvawe na wutonoviot sistem i negovite implikacii, tuku i da frli somne` vrz verodostojnosta i starosta na grkite iz-vori koi govorat za egipetskata i orientalna mudrost i astronomija. Na takov na~in se obi-duva Toland i radikalite da bidat li{eni od eden od najsilnite izvori na legitimitet.305

Me|utoa, tuka najmnogu ne interesira sojuzot pome|u Wutn i Bentli, kako i kombi-nacijata na novata nauka i kriti~kata klasi~na u~enost zaradi odbrana na statusot kvo. Ir-oni~no e {to tokmu tie dvajca koi sekoga{ bile na pragot, ako ne i preku pragot, na arijan-stvoto ili deizmot, }e stanat dvajcata najdelotvirni braniteli na hristijanskiot establi-{ment.

Sojuzot me|u Grcija i hristijanstvoto Eden poortodoksen sojuz me|u hristijanstvoto i Grcija nao|ame vo deloto na Xon

Poter, pomlad sovremenik na Bentli vo gimnazijata vo Vejkfild i podocna nadbiskup od Kenterberi. Vo 1697, Poter izdava ~etiri toma za gr~kite politi~ki institucii i za gr~-kata religija koi, so novi izdanija, ostanuvaat najmerodavniot tekst za taa oblast se do po-javata na Re~nikot na doktor Smit od 1848. Rabotej}i vo tradicija koja vle~e koreni barem od Lukrecij, Poter smetal deka Atina, za razlika od ostatokot na Grcija, nikoga{ ne bila osvoena od varvari, tuku i deka gr~kata kultura i gr~kite institicii poteknuvaat tokmu od Atina.306 Na toj na~in, Poter uspeva da ja odvoi Grcija od Blikiot Istok, a sepak da ne gi stavi pod znak pra{alnik anti~kite avtoriteti koi govorat za invazii.

Istata netrpelivost ja sre}avame i vo na~inot na negovoto tretirawe na gr~kata religija. Iako se obiduva da ja izdigne i Trakija na isto nivo, priznava deka religijata do-{la od Egipet, no ja tretira nebare kako ~ista gr~ka. Niz celiot 18 vek nie naiduvame na sli~ni obidi, osobeno kaj hristijanskite apologii, za pomiruvawe na èlbata za omalova-ùvawe na Egipet kaj hristijanskite apologeti, za pomiruvawe na èlbite za omalovaù-vawe na Egipet i vozdignuvawe na Grcija so nemo`nosta da se predizvika Anti~kiot model.

′Nepredokot′ protiv Egipet Iako pobornicite na radikalnoto prosvetitelstvo vo Anglija ja koristat drevno-

sta na Egipet i Mesopotamija kako potkrepa na svoite pozicii, i tie kako i francuskite modernisti se ~ini deka se smetale sebesi za ′napredni′. Dolgoro~no, me|utoa, Egipet moral da bide zaguba poradi vtemeluvaweto na novata paradigma za ′napredok′. Preobrazbata pre-dizvikana od toa moème da go zabeleìme vo sprotivnosta me|u napadot na Wutn vrz drev-nosta na Egipet i istokot, vo vtorata decenija od 18 vek, i sosema poinakviot pristap na bi-skupot Vilijam Vorbarton, dvanaesetina godini podocna. Vorbarton smetal deka negovoto delo Boèstvenoto pratitelstvo na Mojsej e del od borbata protiv deistite, spinozistite i panteistite, ~ij otpor protiv hristijanstvoto go locira kaj neoplatonistite. Taka, napa|aj-}i go radikalnoto prosvetitelstvo, Vorbarton go stava hristijanstvoto vo prednost. Kako {to Pokok go opi{uva negovoto stojali{te:

ni oddaleku ne smetaj}i oti modernata filozofija i se zakanuva na religijata so svojot skepticizam, toj mnogu poskoro mislel oti duri vo modernosta filozofijata dosti-

305 Evropjanite, kako divjaci a i kanibalisti do 15 vek, vo 19 i 20 vek sozdale falsifikat istorii od koi do denes stradaat Makedoncite na Makedonskiot Poluostrov,a od 1809 godina so Cojne Balkanski. 306 Atina i po{iroko Elada ja osvoile Makedoncite, koi bile varvari so varvarski=pelazgiski=tn. slovenski jazik,kako {to bil na Elada.Atina bila nasledstvo von nea,{to go pi{ele anti~ki...avtori.

131

gnuva svetost i umerenost koi moè da se sporedat so verata. Duri i nereligijata na moder-nite vremiwa- koja toj ja poistovetuva so Xejkobovata radikalna reformacija [prosvetitel-stvo]- na Varbarton mu nalikuva na arhai~no oìvuvawe na ′drevnite′ na~ini na filozo-firawe.

Samoto sogleduvawe na Vorbarton za egipetskata religija e nazadno i ne mnogu raz-li~no od stavovite na Wutn. Pi{uvaj}i vo ~etvrtata decennija od 18 vek, toj ne moèl da odrekuva deka egipetskata religija nekoga{ bila vozvi{en monoteizam, no tvrdel deka upa-dnala vo grozno idolpoklonstvo. Voden od ona {to Frenk Manuel }e go opi{e kako ′~ustvo na solidarnost so sve{tenstvto na Egipet′, toj za upadot gi obvinuva politi~arite. Me|u-toa, spored Vorbarton, vremenskoto predimstvo ne e i prednost. Toj se nafrla vrz Wutno-vata hronologija, duri i ako se toa zastanuva vo ist red so takvi ozloglaseni deisti kako Vilijam Viston i ateisti kako Nikola Frer.307

Za Vorbarton, faktot deka Grcite se podocne`ni zna~i i deka se podobri. Gi na-dminale svoite u~iteli. Iako moral da priznae oti Grcite gi nau~ile imiwata na bogovite i svoite rituali od Egip}anite, toj nedvismisleno odrekuva deka ednite i drugite se isti. Toj go tvrdi slednovo: iako Pitagora u~el vo Egipet 21 godini, svoite teoremi gi izloìl duri otkako se vratil vo Grcija. Vrz osnova na toa, tvrdi deka Egip}anite ne bile kadarni da postavuvaat hipotezi- dogma koja opstojuva do den-denes.

Sli~na nere{itelnost vo vrska so drevniot Egipet izrazuva i Jakob Bruker, sla-vniot germanski istori~ar na filozofija od sredinata na 18 vek. Ne moèj}i da ja odre~e ogromnata anti~ka tradicija spored koja Egip}anite bile filozofi, Bruker sepak tvrdi oti e podobro da gi nare~eme ′teogoni′ koi izmisluvale i rakuvale so alegorii.Spored nego, vistinskata filozofija po~nuva so ′pretsokrastovskite′ jonijci, no do vistinskoto raskr-stuvawe so teogonijata doa|a so samiot Sokrat. Pobedata na Sokrat, spored Bruker, a onaka kako {to toa go formulira profesorot Pokok, bila kako toa {to toj

raskrstil so obiduvaweto da ja zapoznae prirodata; kon nea poprvo gledal so skepti-citizam poln so po~it, a filozofijata ja naso~il kon nejziniot vistinski predmet, otkri-vawe na moralni vistini koi vodat do poznanie na vistinskiot bog.

Me|utoa, idealot na vakvata protivzvu~na ′filozofija′ go izdal Platon, koj za àl u~el kaj pitagorejci na Sicilija i kaj sve{enici vo Egipet. Spored Bruker, Platon odnovo gi vovel alegorijata, filozifijata i ezoterijata, od koi jonijcite i Sokrat se obidele da se oddale~at. Taka- postuliraj}i edno malku verojatnao kategorisko raziduvawe me|u Sokrat i negoviot posveten u~enik i biograf Platon- Bruker uspeva da tvrdi oti Grcite bile nad-redeni i istovremeno da se so~uva anti~koto gledi{te spored koe site vidovi na platoni-zam nerazdvojno se vrzani za egipetskata tradicija.

Evropa kako kontinentot na ′napredok′ Porazot na Turcite vo osumdesettite godini od 17 vek i op{toto prifa}awe na wu-

tnovskata fizika, go preobrazi na~inot na koj Evropa se gleda{e sebesi. Vo postwutnvo-skiot svet, pisateli kako Monteskje, za kogo pogore kaàvme oti smetal deka Egip}anite bile najgolemite filozofi, po~nuvaat da povlekuvaat razliki me|u orientalnata ′mudrost′ i ′prirodnata filozofija′ na Evropa. Monteskje toa go pi{uva vo 1721; kako vekot minuva, idejata za evropskata nadmo}nost raste so evropskiot ekonomski i industriski napredok i {ireweto na drugi kontinenti.

Me|utoa, vakviot stav nitu oddaleku ne e nalik na stavot koj se sozdade po pobedata na imperijalizmot vo 19 vek, oti nitu eden evropeec vo 18 vek ne bi moèl da tvrdi deka Evropa se sozdala samata sebesi. Pa sepak, se tvrdi deka Evropa sega e ponapredna od bilo koj drug kontinent i oti mnogu nalikuva na sostojbata vo helenisti~ka Grcija od 4 vek, vo sporedba so postarite civilizacii. Na primer, postoi eden ~estopati naveduvan citat od Dodatokot na Zakonite, od Platon ili od negoj negov u~enik, posle edna pofalba na egi-petskata i siriskata astronimija: ′Da zabeleìme deka ona {to Grcite go dobile od tu|in-cite kone~no go preobrazuvaat vo ne{to podobro′.

Tvrdeweto deka nekakva neiska`liva osobina im se dodava na uvezenite tehniki, poimi ili estetski stilovi, ~estopati go sre}avame vo dràvite koi se na periferijata na 307 Avtorot e preselektiven. Spored nego, nepoèlnite avtori ,toj si gi narekuva kako {to toj saka...

132

kulturata, kako na primer Anglija, Germanija, Japonija, Koreja ili Vietnam. Kulturnata gordost mora da se so~uva koga pozajmuvaweto e tolku golemo,taka {to ne moè da se odre~e, ili koga pozajmuvaweto odi nasproti hierarhija na kulturna ili ′rasna′ naprednost. Kako {ti pi{uva popularniot pisatel Oliver Goldsmit vo 1774 godina vo svojata Istorija na ze-mjata, vpe~atlivo parafriziraj}i go Dodatokot na zakonite: ′Onie umetnosti koi moèbi nastanale kaj drugi ~ove~ki rasi usovr{eni se tamu [vo Evropa]′.

′Nepredok′ êstopati se veli deka najjasen opis na idejata za ′napredok′ od 18 vek e Skicata na

istoriskiot pregled na napredokot na ~ove~kiot duh na Kondorse od 1793 godina. Me|utoa, najgolemiot broj ideji koi zastapuva Kondorse, ve}e gi sre}avame vo govorot Za posledova-telniot napredok na ~ove~kiot duh odràn vo 1750 godina od strana na 19-godi{niot En Ro-bert Turgo. Turgo, koj podocna stanuva minister za finansii na Luj XVI, bil blizok so vode-~kite fiziokrati i pobornik na kineskite ekonomski idei. Podocna go opi{uvaat kako ta-tkoto na politi~kata ekonomija. Od govorot i od nadvore{niot nacrt istorii sosema jasno se gledaat negovite idei za ′napredok′.

Ovie idei se va`ni samite po sebe, zatoa {to vlijaat vrz gledi{teto na Turgo i ne-govite sovremenici za Egip}anite, Fenikijcite i Grcite. Spored novata paradigma, ovie civlizacii mora da se razberat vo nagoren redosled, onaka kako {to ~ove~kiot duh ′na-preduva′. No, kako i vo site {emi na istoriska evolucija- za odbeleùvawe se hegelijan-skata i marksisti~kata- za sekoja etapa se smeta deka po~nuva blagotvorno kako ′napredna′, no deka podocna sliznuva vo dekadentnost i otpor kon novite sili. Taka i Turgo gi gleda Egipet i Kina kako pionerski na po~etokot: ′Tie so krupni ~ekori napreduvale kon sovr-{enstvo′.

Egip}anite i Kinezite bile matemati~ari, filozofi i metafizi~ari. za àl, kako vo ednata, taka i vo drugata civilizacija, praznoverieto i sve{teni~kiot dogmatizam gi is-crpele tie ′nauki′.Kako {to biskupot Vorbarton se obidel da gi oslobodi od obvinenie sve-{tenicite vrz osnova na svojata ′sve{teni~ka solidarnost′, taka intelektualcite kako Tu-rgo i Kondorse posakuvale u{te eden stap so koj }e udrat po niv, oti kaj niv, kako i vo mo-derniot svet, sve{tenicite snosat golema vina za dekadentnosta. Me|utoa, Turgo se razli-kuva od fiziokratite, koi i se voshituvaat na sovremnena Kina, bidej}i smeta oti taa e ze-mja na minatoto; tokmu toj del od ′neprednata′ {ema go pribliùva mnogu do starata, nazad-na slika za Egip}anite, koi poseduvaat ~ista i vistinska religija- verojatno ja dobile od Izrailcite- no koja ja zagubile.308

Turgo smetal i deka dekadentnosta se dolèla na despotizmot na egipetskata i kine-skata vlada. Me|utoa, isto kako i Monteskje- koj toj mu go pripi{uva na navodnuvaweto koe go podobruva moralot- Turgo smeta oti egipetskata i kineskata vlade ne bile tolku lo{i kolku {to bi moèlo da se o~ekuvaon nivnata vrela klime, ili kolku {to vsu{nost bile muhamedanskite oblici na vladeewe. Kako i Bruker i najgolemiot broj drugi misliteli od 18 vek, Turgo me|u dekantnite azijatski merafizi~ari gi smestile i pitagorejcite, neo-platonistite i, so toa, i samiot Platon. Za nego, povisokite etapi na napredokot na ~ove-~kiot duh po~nuvaat so Aristotelovata logika i prodolùvaat neposredno do Bekon, Gali-leo, Kepler, Dekart, Wutn i Labnic. [to se odnesuva do Grcija, iako ohrabren od nejzinoto needinstvo i od nejzinata sloboda, Turgo veruva deka ′filozofi vo Grcija se pojavile posle dolgi, dolgi vekovi′.

Za Turgo, vistinskata helenska slava bila poezijata, koja neposredno proizleguva od bogatstvoto na gr~kiot jazik. Toa bogatstvo se dolì na faktot {to

Fenikijcite, koi ìveele na suv breg, stanale posrednici na razmena me|u narodite. Nivnite brodovi plovele {irum Mediteranot. Tie po~nale da gi zapoznavaat narodite edni 308 Indijancite, koi kako Mongoli od Azija preminale vo Severna Amerika okolu 8.000 p.n.e., vo Ame-rika ìveele vo {atori, kako Mongolite vo Azija. Belcite stignale vo ...Kina, kade ima poramidi i pismenost. Ova vaì i za vo Japonija so svoi gradeì i tradicii, ama i sonceto simbol na Belcite, a i imeto Japon=jap on (an)=tn.slovenski zavr{etok: jap=Japet=Xafet za Belci. A ova e mnogu postaro od ona {to go pi{el Mojsej, kako {to bilo i so Aron (=a ron)..., nasledstvo na Belcite. Pak, Mojsej go vnesol edniot crne~ki bog,{to prednego go napravil Ehnaton... Ju`na Afrika bila spoena so Indija...

133

so drugi, a astronomijata, moreplovstvoto i geografijata me|usebno se usovr{uvale. Brego-vite na Grcija i Mala Azija bile polni so kolonii...Od me{aweto na ovie nezavisni kolo-nii so anti~ki Grci i so ostatocite na posledovatelnite varvarski invazii se obrazuval gr~kiot narod...so tie pove}ebrojni me{awa se ofirmil i bogatiot jazik, izrazen i sono-ren, jazikot na site umetnosti.

Proizvolnoto odrekuvawe na Egip}anite vo polza na Fenikijcite sluì kako znak za idnite stavovi vo vrska so nivnata relativna va`nost. Inaku, izjavata na Turgo ja odrazu-va toga{nata sostojba vo lingvisti~kite istraùvawa, za koja ve}e progovoriv vo vrska so Bartolemi, a se ~ini i deka {emata na Turgo go odrazuva potekloto na francuskiot jazik kako spoj od keltskiot, latinskiot i germanskite jazici.309 Pa sepak, toa ne vlijae vrz nego-vata konkurentna izdr`livost nasproti subjektivnata prestava za starogr~kiot kako jazik koj e nekako ′~ist′, kako i idealiziraniot germanski. Prestavata za takvata ~istota e mnogu malku verojatna, ne samo vrz geografska i istoriska osnova tuku, kako {to ukaùva Turgo, i vrz lingvisti~ki osnovi.310

Iako Turgo i negovite sovremenici go objavile i go izrazile novoto gledi{te za ′napredok′, tie ja so~uvale svojata po~it kon Egip}anite i kon Fenikijcite i nikoga{ ne gi dovele vo pra{awe legendite za koloniziraweto i civilizirawe na Grcija. Pa sepak, vove-duvaweto na paradigmata na ′napredok′, vo krajna linija ima fatalno vlijanie vrz Egip}a-nite. Nivnata drevnost- koja prethodno im be{e edna od najgolemite prednosti- sega im sta-nuva tovar.

Nasproti padot na Egip}anite stoi podemot na statusot na Grcite. Sepak, pred da go razgledame toa, nie morame da im obratime vnimanie na dvete sili koi im pmognaa na hri-stijanskata reakcija i na ′naprednata′ paradigma pri urivaweto na Anti~kiot model.

Rasizam Site kulturi imaat nekakva predrasuda za, ili poskoro protiv, lu|eto koi izgledaat

nevoobi~eno. Me|utoa, silnata i ra{irenosta na severnoevropskiot, amerikanskiot i osta-natiot kolonijalen rasizam od 17 vek pa navamu, tolku mnogu se pogolemi od voobi~aenoto {to za niv ni e potrebno nekakvo posebno objasnenie.

Te{ko e da se kaè dali rasizmot bil, ili ne bil, nevoobi~aeno silen pred 16 vek, prviot vek vo koj severnoevropjanite po~nale za~esteno da doa|aat vo dopir so lu|e od drugi kontinenti. Vo ranite antisemitski baladi za navodnoto ubistvo na Maliot Ser Hju, se ~i-ni oti zlite Evrei ne bile prestavuvani kako osobeni crni. Duri e mo`no, po naplivot na Francuzi i Italijani po normanskoto osvojuvawe na Anglija, temniot ten na koàta da oz-na~uva i visok status, a ranite baladi navistina ponekoga{ ja sopostavuvaat siroma{nata rusokosa devojka so bogaata temnokosa devojka. Od druga strana, nema somne` deka ′svetlo-kosata sluginka′ se smeta za moralno povozdignata, a baladite za dvete sestri, koi se ~ini poteknuvaat od mnogu stari nordiski izvori, ja naglasuvaat razlikata me|u zlobnata temno-kosa sestra i dobrata svetlokosa.

Nema somne` deka ve}e vo 15 vek se postavuva jasna vrska me|u temniot ten i zloto i podredenosta, oti postoi i strav od novodojdenite Romi, i omraza kon niv, tokmu poradi ni-vnata temna koà i navodnata seksualna ve{tina. Bez ogled dali ovaa zagriènost i otpor protiv temniot ′drug′ bila osobeno silna vo Severna Evropa, op{to e prifateno deka eden mnogu pootvoren rasizam se razviva vo vtorata polovina od 17 vek i deka toj rasizam osobe-no se zasiluva so se pogolemata kolonizacija na Severna Amerika, kako i so dvojnata poli-tika za istrebuvawe na domorodnite Amerikanci i pretvoruvaweto na Afrikancite vo ro-bovi. I ednata i drugata politika prestavuvaat moralen problem za protestantskite op-{testva, vo koi ednakvosta na site lu|e pred Boga i li~nata sloboda se sredi{ni vrednosti, koi moè da se olabavat samo so silen rasizam.

Klasi~en avtor koj najmnogu e koristen kako potkrepa na ropstvoto e Aristotel, koj ropstvoto go brani na dolgo i na{iroko. Ova povikuvawe na Aristotel e vrzano so fak-

309 Keltite imale frigiska (brigiska) pismenost, a imeto German bilo so balkansko poteklo. Tokmu zatoa jazikot na Frankite bil samo vulgarenlatinski. Pa Frankite bile so balkansko i Trojansko po-teklo. Toa bilo istovetno so Makedoncite, {to go kaùva frankoviot hroni~ar Fredeger vo 7 vek n.e. 310 A ″îst″ jazik bil katarevusa, koj bil ″pro~isten″ od semitski zborovi, padeì, bogati formi itn.

134

tot deka negovoto delo e protkaeno so veruvawe oti Grcite se prirodno nadredeni nad dru-gite lu|e:

Narodite vo studenite predeli i vo Evropa se polni so srce, no im nedostasuva po-ve}e razum i ve{tina, pa poradi toa ostanuvaat pove}e slobodni, no ne se zanimavaat so dr-àvni raboti i ne se vo sostojba da vladeat so sosedite; onie, pak, vo Azija, vo pogled na du-{ata razumni se i ve{ti, no nemaat srce, poradi toa do kraj se pod vlast i robuvaat; a pak rodot na Helenite, bidej}i e na srede, spored mestoto, vo obete ne{ta ima udel, ima srce i razum, poradi toa postojano e sloboden i najdobro ja vodi dràvata i ima mo} da vladee so site, samo da e edno dràvnoto ureduvawe.

Na toj na~in, Aristotel ja povrzuva ′rasnata nadredenost′ vo pravoto da se dràt dr-ugi lu|e kako robovi, osobeno onie so ′ropski tabiet′.

Se ~ini deka i Xon Lok, filozofot na vigovcite od docniot vek, imal sli~ni sta-vovi ′rasnite′ razliki. Nema somnenie deka Lok, li~no vpletkan vo robovladetelski ameri-kanski kolonii, bil ona {to nie denes bi go narekle rasist, kako {to bil i golemiot fi-lozof od 18 vek, Dejvid Hjum. Dali tie stavovi vlijaele vrz nivnite filozofii ili ne, toa sporno, no argumentite na Hari Breken i Noam ômski, koi gledaat takva izdraànost, se ~ini sosema izdràni. (Noam + v = Novam; ômski=~om s ki ili ômoski=~om os ki, R.I.)

Lok i negovoto dosledno omalovaùvawe na domoridnite Amerikanci ima su{ti-nska va`nost za negovata politika, zatoa {to zemjata na koja ìveelo domorodnito nase-lenie bila potrebna kako pustelija koja }e ja naselat Angli~anite i drugite doselenici. Mo`nosta od takva kolonizacija bila nuèn uslov za argumentot koj veli lu|eto imaat iz-bor dali da se pridruàt ili da ne se pridruàt na op{testveniot dogovor, so site negovi o~igledni neednakosti. Lok odbiva da go opravda ropstvoto na lu|e od ista narodnost i ona {to bi moèlo da nalikuva na ropstvo od takov vid ednostavno go narekuva ′amalska rabo-ta′. Spored nego, kako i spored najgolemiot broj misliteli od negovo vreme, ropstvoto e op-ravdano samo koga e razultat na zarobuvawe kako alternativna na zaslu`na smrt vo prave-dnata vojna. Napadite na hristijanite od Evropa vrz paganskite Afrikanci i Amerikanci, na primer, se smetale za ′pravedni vojni′, zatoa {to ovie ne ja branele svojata sopstvenost, tuku samo ′pustata zemja′. Zgora na toa, Lok imal edno nevoobi~aeno, no zgodno gledi{te, spored koe Afrikancite i Amerikancite ne se zanimavale so zemjodelie a, spored nego, pravoto na zemja sleduva blagodarenie na nejzinoto obrabotuvawe. Ovoj op{t model im ovo-zmoìl na Evropjanite da dràt robovi crnci. Zgora na toa, samoto postoewe na golem broj robovi Afrikanci vodele kon veruvaweto deka tie se ′priridni robovi′ vo aristotelovska smisla.311 (ôvek=~ovek=~o vek: ~=t, to=toj, vek=vek, toj da vekuva, da ìvee 100 god., R.I.)

Do pretposlednata decenija od 17 vek ve}e se ra{irilo misleweto spored koe crn-cite se samo edna alka ponapred od majmunite- isto taka od Afrika- vo ′golemiot sinxir od su{testva′.312 Vrz vakviot na~in na razmisluvawe olesnuva~ki vlijael i nominalizmot na Lok, negovoto odrekuvawe na objektivna validnost na ′vidovite′ i nivnoto razbirawe kako subjektivni poimi. Toj osobeno e skepti~en vo odnos na nezgodnata kategorija ′~ovek′:

I smetam oti nitu edna od definiciite na zborot ~ovek, koi doprva treba da gi po-stavime, nitu pak koj i da e opis na toj vid na ìvotno, se tolku sovr{eni i to~ni {to bi za-dovolile obyiren qubopiten ~ovek, u{te pomalku nekakva op{ta soglasnost...

Ova stojali{te e ne samo resko sprotistaveno na bibliskoto ′Bog go sozdal ~oveka po svoj obraz i podobie′, tuku i na Dekartovoto nastojuawe za kategori~ka razlika me|u ì-

311 Bidej}i Crncite ne bile zemjodelci niv ne im trebalo navodnuvawe. Sledi kako zemjodelci navo-dnuvale Egiptjanite. Belcite do{le vo Kina i Japonija, ~ie genetsko-geografsko podra~je ne bilo za zemjodelstvo, i bez navodnuvawe. Kaj Belcite so doma{ni ìvotni govedo i sviwa se pojavila krvnata grupa A, koja stanala vegeterijanska. Nivna prvobitna krvna grupa bila 0 za lovci i ribari. Vakva bila i kaj Temnite. Koga Temnite do{le vo dopir so Belcite, kaj Temnite se pojavila krvna grupa B, koja ponatamu e za mesojadci bez dovolno hlorodovodordna kiselina, a so èlba za nea. Krvnata grupa A isto taka nema dovolno hlorodovodorodna kiselina: taa na mesojadcite im e neohodna, no ne na ve-gerijancite.Tokmu zatoa mongolska Azija bila za svilena buba,konop so droga, temen ~aj kako Indija... 312 Biolo{ka lakrdija: od crn obrasten majmun poteknal Crnec, no bez vlakna,tie na majmunot odma mu iz~eznale.Od Crnecot proizlegol Belec.Pa na ovoj mu porasnale vlakna: toa {to edna{ umre go nema.

135

votnite koi ne mislat i misle~kite lu|e.313Na toj na~in, se ~ini epirizmot ja uriva (i onaka nau~nata) brana protiv rasimot;sepak,pome|u empirizmot i rasizmot ne postoi nu`na vrska

Da povtorime nakuso: izvesno e deka Lok i najgolemiot broj misliteli od anglisko govorno podra~je od 18 vek, kako Dejvid Hjum i Benxamin Frenklin, bile rasisti: tie otvo-reno izrazuvale popularni mislewa, spored koi temnata boja na koàta e povrzana so mora-lot i umstvena podredenost. Vo slu~ajot na Hjum, rasizmot tolku se odvojuva od obi~nata re-ligija, taka {to toj e prviot koj smeta deka nemalo edno sozdavawe na ~ovekot, tuku mnogu razli~ni sozdavawa, bidej}i ′edno tolku dosledno i uporno raznoobrazie ne bi moèlo da bide prisutno vo tolku mnogu zemji i vremiwa, ako prirodata ne sozdala prvobitni razliki me|u tie soevi lu|e′.314 Kolku rasizmot igral sredi{na uloga vo evropskoto op{testvo po 1700 godina, se gleda i od faktot {to ova ′poligenetsko′ razbirawe na potekloto na ~ovekot raste i vo po~etokot na 19 vek, duri i po oìvuvaweto na hristijanstvoto.

Rasizmot ne e tolku o~igeden vo Francija od 18 vek. Pa sepak, aristotelovskiot- i nebare- platonovskiot315- urnek na klimatsko i topografsko odreduvawe na rasite, koj go proniknuva deloto na @an Boden vo 16 vek, go oìvuva Monteskje vo 18 vek. Monteskje se proslavuva vo 1721 godina so svoite Persiski pisma. Vo edna etapa od svoeto tvore{tvo, toj gi koristi uglednite Persijci za da se kritikuva i satira~ki da ja prestavi Evropa; na dr-uga etapa gradi pretstava za Evropa kako za kontinent na ′nauka′ i ′napredok′. Vakviot nej-zin primat, objasnuva toj, se dolì na nejzinata blagoprijata, umerena klima. Negovite pro-evropski gledi{ta i neprijatelstvoto kon Azija i Afrika izleguva vo preden plan vo Duh-ot na zakonite, delo koe go objavuva vo 1748 godina.

Vo svojot Op{testven dogovor, objaven vo 1762 godina, Ruso èstoko go napa|a op-ravduvaweto na ropstvoto. Sepak, od druga strana, i toj ja sledi {kolata na geografskiot determinizam i veruva deka doblesta i politi~kata kadarnost na lu|eto zavisat od klimata i topografijata. Toj e evrocentrist i pokaùva beleìto mal interes za Egipet i Kina. Toa e crta koja istrajuva i me|u podocne`nite romanti~ari, ~ija qubov sekoga{ bila naso-~ena kon maglovitiot i planinski sever na Evropa, kogo go smetale za vistinskata riznica na ~ovekovata doblest.

Romantizam Posle odbranata na hristijanstvoto i idejata na ′napredok′, ~inam deka rasizmot e

tretata najgolema sila zad urivaweto na Anti~kiot model; ~etvrtata e romantizmot. Grubo

313 Avtorot veli: ″bibliskoto ′Bog go sozdal ~oveka po svoj obraz i podobie′ ″. Bidej}i ednobo`ci bi-le Crncite, Bogot bi trebalo da e Crnec. Ova se sovpa|a so Darvinizmot, ~ovekot da potekne od af-ri~ki majmun,koj bil crn,a od Crnec proizlegol Belec. Mesto Katoli~kata crkva da se drì na svoeto u~ewe, taa go prifatila Darvinizmot, duri taa se bavi so astronomija, go premanala kalendarot. Pak, protestanstkata crkva go prifa}a neandertalot, koj bil samo majmun. Dosega nieden vid majmun so ~o-vekot ne dal proizvod,zatoa {to samo ~ovek=~ovek.Ova go poznava Makedonskata {kola,vo koja se u~i: ″Toa {to ne se koti, ne biduva″. Tokmu zatoa za makedonskiot selanec kowot so magareto se pobliski otkolku ~ovekot so bilo koj vid majmun. ôvekot ja imal prvobitnata grupa 0, a majmunite site krvni grupi koi gi ima ~ovekot.Krvnata grupaA mora da bide postara preku30.000 g.p.n.e.,vreme koga Belcite odgleduvale vo golema koncetracija doma{ni ìvotni (govedo, sviwa...). Sledi od majmun ne poteknal ~ovek, oti ~ovek=~ovek preku 300 milioni godini, nema preodni formi, a kowot i magareto se bliski, a ne istovetni. Katoli~kata crkva e ispolitizirana, taa ne e Pavlova, tuku samo Petrova, i zatoa taa nema ni{to so Pavle...Taa e sklona da izdejstvuva nejzino ~edo da dobie Nobelova nagrada za svoi celi 314 Temnite rasi se so zaedni~ko poteklo od pred da postojat kontinentite. Vo DER GROSSE READERS’ DIGEST WELT ATLAS VERLAG DAS BESTE G.M.B.H. STUTTGART •ZÜRICH•WIEN na str.118 stoi i deka ″200 milioni godini stari peso~ni kamewa na Britanskiot Ostrov, morale da postanat vo edna saharska klima; nejzinite magnetski ispituvawa pokaùvaat, deka Velika Britanija toga{ tamu bila, kade{to denes e Sahara″. Zna~i, Zemjata bila mala. Pa zatoa sledi me|urasna plodnost: na Temnite so Belcite. 315 Platon i Aristotel bile naslednici na egipetskata nauka i sé egipetsko, za{to se zaloùva i av-torot. Vo Egipet Crncite im bile robovi na Belcite. Od Egipet bil proteran Egiptjanecot Mojsej so svoite pridru`nici. Pa niedna zemja ne moè da bide bogata ako taa ne e aramiska od druga, {to vaì ~ovek kon ~ovek. Ne samo rasizam i kolonizam, Evreite kako pove}erasni se najbogati, vaì i za Ara-pi..Se veli Evropjanite bile povredni oti bile popametni, no nikade niv gi nema do 19 vek...Starite civilizacii bile uni{teni i opla~kani od divjacite i kanibalisti Evropjani. Nivna vojna profitna vojna organizacija e NATO, ~ii zemji ja podelija Makedonija, izvr{i agresija vrz Srbija,Makedonija..

136

kaàno, romantizmot smeta, nasproti prosvetitelstvoto i masonskata tradicija, deka razu-mot ne e kadaren da se spravi so va`nite aspekti na ìvotot i filozofijata. Romantizmot se zanimava so lokalnoto i poedine~noto, a ne so globalnoto op{testvo. Moè da se povle-~e i edna premnogu poednostavena, no sepak polezno sprotivnost me|u prosvetitelstvoto od 18 vek, zainteresirano za stabilnost i podreduvawe na prostorot, i romanti~arskata strast za dvièwe, vreme i ′napreden′ razvoj niz istorijata. Izvonredni primeri za postignuva-wata na prosvetitelstvoto se preciznata kartografija na bregovite na svetot, Line i nego-voto sistematsko podreduvawe na prirodnite vidovi i Amerikanskiot ustav, koj bi trebalo da vaì zasekoga{.

Pokraj izvonrednite postignuvawa na prirodnite nauki za vreme na dominacijata na Romantizmot od 1790 do 1890 godina, postoel i ogromen interes za istorija, a glavniot model koj se koristel i vo priridnote nauki i vo istorijata e modelot na ′drvo′. Drvjata se idealniot romanti~arski model i niv gi nao|ame vo Darvinovata evolucija, vo indoevrop-skata lingvistika316 i vo najgolem broj istorii od 19 vek. Tie se vkoreneti vo svoja sopstve-na po~va i se hranat blagodarenie na sopstvenata osobena klima, pa sepak istovremeno se ìvi i rastat. Napreduvaat i nikoga{ ne nazaduvaat. Kako i prestavata za istorijata kako biografija, koja ja spomenuvame pogore, drvjata imaat ednostavno minato i sloèna i razgr-aneta sega{nost i idnina. Pa sepak, prestavata za drvoto pokaùva maani vo opisot na evro-pskata i gr~kata istorija i na toa }e se vratam podocna.

Treba da imame na um deka i pokraj ogromnoto vlijanie na Ruso, romantizmot niko-ga{ ne bil tolku silen vo Francija kolku {to bil vo Britanija i Germanija, pa zatoa vo tie dve zemji treba da vidime kako ponatamu se razvivalo dvièweto.

Prvin Germanija: na po~etokot od 18 vek, Germanija minuva niz edna od najseriozni-te krizi na nacionalniot identitet.Vpe~atlivo,za razlika od Francija,Holandija i Angli-ja, pove}e od vekovite po krajot na Triesetgodi{nata vojna vo 1648 godina, postojano ima vo-eni pusto{ewa, politi~ka podelenost i ekonomsko nazaduvawe. Istiot toj period e svedok na voen i kulturen podem na Francija, do to~ka vo koja taa se ~ini kadarna da stane ′noviot Rim′ i da ja vpie cela Evropa. Jazikot i kulturata na germanskite dvorovi, vklu~uvaj}i go i dvorot na Fridrih Veliki vo Prusija,bil francuskiot;najgolemiot broj knigi objaveni vo Germanija vo prvata polovina na vekot bile na latinski i francuski. Ottuka postoelo rea-no stravuvawe, izrazeno od strana na filozofot i matemati~arot vo docniot 17 vek i od po-docne`nite patrioti, deka germanskiot nikoga{ nema da se razvie vo jazik koj moè dase koristi za kulturen i filozovski diskurs; soo~en so francuskiot, toj bi moèl i sosema da iz~ezne, sli~no na germanskiot frankski na koj govorele ranite vladeteli na Francija.Se smetalo oti germanskata kultura i samite Germanci se soo~uvaat so smrtna opasnost.317

Najzna~ajniot odgovor na ovaa kriza vo germanskiot romantizam e obidot Germanija da im se vrati na svoite kulturni koreni i da se sozdade avteti~na germanska civilizacija od germanskata po~va i germanskiot narod. Spored novite romanti~arski i napredni gledi-{ta, narodite sega mora da se nabquduvaat vo nivniot geografski i istoriski kontekst. Ra-sniot genij ili duh koj im pripa|a na zemjata i nejzinite lu|e, gi menuva svoite oblici so-obrazni so duhot na vremeto ili, da go iskoristime terminot koj se razvi vo pretposlednata decenija od 18, Zeitgeist; no narodot sekoga{ ja zadrùva svojata nametliva su{tina. Najista-knat lik koj se zanimava so ovoj aspekt na romanti~arskoto dvièwe e Johan Gotfrid Her-der,koj bil vaèn kako za neohelenizmot,taka i za razvojot na lingvistikata.Samiot Herder ostanuva vo univerzalisti~kite granici na prosvetitelstvoto i smeta deka site narodi, a ne samo Germancite, treba da bidat ohrabreni so istorijata318 i lokalnata poedine~nost i omaluvaùvaweto na racionalnosta ili ′~istiot um′, o~igledni vo negovite gledi{ta i gle-di{tata na drugi germanski misliteliod krajot na 18 i po~etokot na 19 vek, vklu~uvaj}i gi

316 Indoevropjani i nikoga{ nemalo: Belcite kaj temnite Indijci do{le od Zapad, od Sredozemjeto. 317 Katolicite vo 17 vek go imale slu`ben latinskiot i vukgarnolatinskiot frankski. Vtoriov vo 15 sve{tenicite od ostav{tinata na tn.Vizantija pove}e go poznavale otkolku samite Franki. Sledi vo 15, 16 i 17 vek na germanskite prostori se govorel samo tn.slovenski jazik so primesi latinski i got-ski. So toa {to protestantskiot bil crkoven, e potvrda,toga{ toj ne bil biten za Germanite=Doj~eri. 318 Sledi germanski narod so germanska narodnosna svest a i germanski jazik samo od krajot na 18 vek.

137

i Kant, Fihte, Hegel i bra}ata [legel, obezbedija crvsta po~va za {ovinizmot i za rasizm-ot vo slednite dva veka.

Osijan i Homer (Vo germanskiot romantizam- zab. na prev) se smetalo oti dvete naj~isti su{tini na

edna ′rasa′ se jazikot i narodnite pesni. Kako zvuci, tie se vremenski, a ne prostorni. Ne se nepodvi`ni, tuku podvi`ni, nebare ′ìvi′, i se mislelo deka soop{tuvaat ~ustvo,a ne razum. Zgora na toa, tie ne se ednostavno izrazi na celata rasa, tuku na nejziniot najkarakteri-sti~en i najvitalen period, nejzinoto ′detstvo′ ili primitivnata etapa. Pa taka, sega }e se sosredo~ime vrz narodnite pesni i baladi.

Glavniot pottik za preokupacijata se pesnite i epovite i nivniot odnos so odreden narod, vo germanskoto dvièwe, pristignalo od Britanija, poto~no od [kotska. Zakonot za sojuz so Anglija od 1707, porazite na Stariot Pretendent i negoviot sin Ubaviot Princ ârli vo 1715 i 1754 godina, kako i uni{tuvaweto na keltskata kultura na gorjanite, pre-dizvikale krupni pregrupirawa na stariot nacionalizam. [kotite od poviskata klasa, koi zboruvale angliski, nabrgu razvivaat edna bezbodna knièvna sublimacija na nacionalizm-ot, vo koja se neguva kult na ednostavnoto, nazadnoto i dale~noto, zaedno so nekakva nosta-lgija za zagubenata nevinost. Glavnite umetni~ki izrazi na ova bile avteti~kite ili novo-sozdadeni baladi ili narodni pesni.

Daleku najvlijatelna tvorba na ova dvièwe e krivotvorenieto na eden keltski ep-ski ciklus, navodno delo na poetot Osijan od tretiot vek, so~ineti za juna~kite dela na ne-goviot tatko, a vsu{nost tvorba na Xejms Mek-Fersin. Osijan izleguva od pe~at vo 1762 go-dina i iako nabrgu se pokaùva deka e krivotvorenie, ostanuva naj~itana poema vo Evropa vo slednite pedeset godini. Pogore spomenav (vidi strana 185-ta) deka taa bila edna od kni-gite koi Napaleon gi nosel so sebe vo Egipet. Duri i pred Osijanm biskupot Persi go izdal svoeto delo Ostatoci na drevnata angliska poezija. Ovaa zbirka na avteti~ni baladi od gra-nicata me|u [kotska i Anglija, isto taka silno vlijaela niz cela Evropa, osobeno vo Ger-manija, kade go inspirirala Herder da se zaloì za edno novo dvièwe za sobirawe i obja-vuvawe narodni pesni. Ova dvièwe za narodni pesni se spojuva so {kolata na ′[turm und drang′, zapo~nata od Gete i sosredo~ena okolu noveli (Romane na germanski, ottuka i ro-mantizmot go dobiva svoeto ime).319

Vo najgolemiot del od docniot 18 vek, za Osijan se smetalo oti e podobar od Homer. Toa, sepak, ne zna~i deka Homer ne bil popularen. Toj imal edno mnogu osobeno mesto vo anti~ka Grcija: toj bil ′poetot′ i negovite epovi bile vo sredi{teto na seto gr~ko obrazo-vanie i na ~ustvoto da se bide Grk. Vo Rim, u~eweto grki jazik sekoga{ po~nuvalo so Homer. I vo Renesansata-i pokraj dominacijata na platonsko-egipetskata tradicija- vladee zna~aen interes za Homer, osobeno kaj protestantskite u~eni, {to se dolì na nivnata privrzanost za gr~kiot kako svet jazik koj ne e latinski. Kako {to vo 1664 pi{uval Tanegi Leferv, vo-de~ki u~en hugenot i tatko na En Dasie:

Starite- geografite, poetite, govornicite, teolozite, doktorite na medicina, fi-lozofite na moralot, pa duri i vojskovodcite- go smetale Homer za najvisokiot izvor na mu-drosta vo sekoja od nivnite profesii poedine~no.

Samata madam Dasie go preveduva Homer na francuski i go brani od modernistite i od op{tata javnost, za koja veruvala deka ima predrasudi protiv nego. Taa i nejziniot so-prug, za dobra suma i vo zgoden mig, tokmu pred zabranata na protestantstvoto, minuvaat vo katolicizmot, fakt koj te{ko moè da se pomiri so nejzinata preokupacija so moralot i visokite na~ela. sepak, se ~ini deka ovaa napnatost ja olesnuva nejzinata trajna lojalnost kon svetovnata strast na tatko i za Homer.

Vo 1714 godina Dasie go objavuva svoeto isklu~itelno vlijatelno delo Za pri~inite za rasipuvawe na vkusovite. Tuka, taa gi napa|a modernistite kako Terason, koi gi kritiku-vaat Homer i Grcite kako premnogu primitivni i grubi za civiliziranite lu|e, kako na pr-imer modernite Francuzi i drevnite Egip}ani.Taa smeta oti Homer e prviot poet koj gi iz-razuval ~ustvata na edno nerasipano vreme, no za da go stavi nego na po~etokot, taa morala da im ja odre~e va`nosta ne samo na egipetskata, ami i na ′hebrejskata′ civilizacija.Sepak,

319 So Gete i Bra}ata Grim masovno zapo~nuva da se pi{i na germanski.Tokmu zatoa germanskiot e nov.

138

madan Dosie i anti~arite ne uspeale da ja unapredat polo`bata na Grcija vo Francija, cen-tarot na prosvetiteltvoto. Kako {to napi{a Volter kon sredinata na vekot: ′Mi se ~ini deka Grcite ve}e ne se vo moda i toa e taka u{te od vremeto na gospodin i gospoa|a Dosie′.

Rabotite se poinakvi vo drugite dràvi. Italijanskiot u~en i vizioner, Xovani Batista Viko, pi{uvaj}i vo dvaesettite godini od 18, go gleda Homer kako epitom na ′poet-skata mudrost′ na prvite dve ′boèstveni′ i ′herojski′ etapi na istoriskiot urnek. Potem, vo triesettite, eden aberdinec, Tamas Blekvel- u~itelot na Mek-Ferson, tvorecot na Osijan- smeta deka Homer e poetot na primitivno vreme, a deka Grcite se detstvoto na Evropa.

Noviot koncept za ′detstvo′ koj se razvi so tolkava brzina vo 18 vek, vsu{nost doa|a na presekot me|u ′napredokot′ i romantizmot. Detstvoto se razbiralo kako period na emo-cii i ~ustva pred racionalnosta, no i period bez seksualnosta i rasipanosta na zreloto doba. Zgora na toa, detstvoto e period na mo`nosti- gledawe kon idninata bez vrzanost za minatoto. Na toj na~in, rastot na detstvoto odel raka pod raka so rastot na romantizmot i ′napredokot′. Klasi~niot urnek na prestavata za Grcite kako deca, doa|a od Platonoviot Timaj vo koj, kako {to ve}e spomenav, Platon govori za eden star egipetski sve{tenik koj mu veli na Solon: ′Vie Grcite ste sekoga{ deca: nema takvo ne{to kako star Grk...Sekoga{ ste mladi vo du{a,site od red Oti...nemate nitu edno edinstveno veruvawe koe e drevno...′.320

Za anti~kite, srednovekovnite i renesansnite u~eni lu|e, takvata izjava e obvinuva-~ka od po~etokot do kraj. Duri i modernistite od 18 vek moèle da gi obvinat Grcite kako detinesti i neva`ni. So podemot na konceptot za ′napredok′, toa moè{e da stane prednost na Grcite- i navistina stana.

Romanti~arskiot helenizam êstopati se pretpostavuva slednovo: bidej}i Grcija bila del od klasi~niot svet,

nejzinoto izu~uvawe ili voshitta kon nea treba da se razbera kako oblik na klasicizam. Me|utoa, vo 18 vek, mnogu popolezno moème da go sogledame helenizmot dokolku go raz-gleduvame vo ramkite na romantizmot. Blagorodnicite na prosvetitelstvoto te`neelo kon red, redovnost i stabilnost vo {iroki oblasti. Vo sovremeniot svet glavno bile preoku-pirani so ′golemite′, sosredoto~uvaj}i gi svoite napori vrz reformata na Francija, Rusija i Prusija. Vo antikata, tie pretpo~itale mo}ni dràvi koi traele dolgi vremenski perio-di, kako Kina, Egipet i Rim. Kako klasi~ari, tie glavno gi ~itale latinskite avtori no mn-ogu pomalku, ili pak voop{to, gr~kite. Me|utoa, nekade do poslednata decenija od 18 vek, povisokite klasi zapo~nuvale da go ~itaat Homer vo original. Taka, presvrtot od razumot kon ~ustvata se vrzuva so skr{nuvaweto na vnimanieto od Carskiot Rim kon klasi~nata i homerova Grcija.321

Romanti~arite kopneele po mali, doblesni i ′~isti′ zaednici vo dale~ni i studeni mesta: [vajcarija,. Severna Germanija i [kotska. Razmisluvaj}i za minatoto, priridniot izbor im bil Grcija. Taa nesomneno bila mala i nejzinite dràvi, so malo rastegnuvawe na voobrazbata, bi moèle da bidat opi{ani kako doblesni. Nejzinite nedostatoci vo pogled na drugite uslovi privremeno bi moèlo da se zanemarat, iako toa bilo pote{ko da se iz-vede na dolgi pateki. Vo pove}e aspekti, uni{tuvaweto na Anti~kiot model e vospostavuva-weto na Arijskiot najdobro moè da se razbere kako obid za nametnuvawe na takvite ro-manti~arski modeli za oddale~enost, studenilo i ~istota vrz nepogodniot kandidat.

Romantimot postoel od po~etokot na prosvetitelstvoto, a kaj golemiot kosmopolit, Tretiot grof od [eftsberi,u~enik na Lok,′~ustvitelnosta′-nadopolneta so kultot kon uba-vinata i oblikot- stoi vo vrska so neohelenizmot. Potem, vo triesetite godini od 17 vek, britanskiot romanti~arski filhelenizam se zgolemuva blagodarenie na Blekvelovoto po-vrzuvawe na Homer so [kotska, koe go spomenavme na strana 208-ma. Vo isto vreme, se osno-va i Dru{tvoto na amateri, koe- kako {to poso~uva negovoto ime- po~nuva kako dru{tven klub za mladi bogati maì, no stanuva poseriozno zdruènite blagodarenie na uvozot na klasi~ni statui od Italija zaradi ukrasuvawe na domovite na britanskoto blagorodni{to. 320 Toga{ ne bil vo upotreba poimot Grci, tuku od 10 vek n.e. Solon velel samo Eladci ili Atinci. 321 Balkanskiot Poluostrov bil od vremeto na Filip Makedonski,Makedonskoto vozobnoveno carstvo tn.Vizantija, {to opstoilo sé do 1809 godina, koga Cojne go vnesol poimot balkanski.I nikade ja nema samo Makedonija,a samo taa bila dràva,nikako Rim grad-dràva.Elada i Egipet bile pod Makedonija.

139

Vo 1750 godina, toa gi pro{iruva svoite aktivnosti, zapo~nuvaj}i edno temelno i precizno istraùvawe na so~uvani dela od anti~kata umrtnost vo Atina. Ovoj potfat govori za go-lemo novo voodu{evuvawe so gr~kata umetnost, koja zapadnite evropjjani dotoga{ ja pozna-vale edinstveno blagodarenie na rimskite kopii.

Istovremeno, smeli blagorodnici po~nuvaat da gi pro{iruvaat svoite ′golemi tur-nei′ od Italija kon Levantot, koj ja opfa}al Grcija. Prosvetitelnite u~eni lu|e moèle da gi izu~uvaat op{tite vistini na svetot, ~itaj}i knigi udobno vo svoite kabineti.

No toa ne im bilo dovolno na romanti~arite, preokupirani so ~ustvata i so po-edine~ni lokaliteti. Tie sakale da se soo~at, po mo`nost duri i da gi pomirisaat, izvorni-te dokumenti i drugi ostatoci od vremeto i mestoto koe sakale da go izu~uvaat. Na primerm vo pedesettite godini od 18 vek, Robert Vut zaminal za Troada- oblasta okolu Troja- za da ja ~ita Ilijada na samoto mesto na nastanot. Vo svojot Ogled za izvorniot genij i za delata Homerovi, koj se pojavi vo 1775 godina, Vud go sogleduva Homer kako proizvod od eden oso-ben narod vo osoben predel. Iako toj- za razlika od podocne`nite romanti~ari- i natamu smeta oti Homer bil eden ~ovek, se povikuva na anti~kata tradicija spored Homer bil slep, sakaj}i da ja naglasi negovata nepismenost. Vudovoto razbirawe za Homer e mnogu ′osijan-sko′- toj e, imeno, primitiven, nebare severen bard, poetot na detstvoto ne samo na Grcija, tuku i na celata Evropa.

Do sredinata na vekot, romanti~arskiot duh, evropocentrizmot i idejata za ′napre-dok′, vo Britanija ve}e sozdavaat golema voodu{evenost za Grcite, za koi se ~inelo deka od-govaraat na site tie kriteriumi. Xejms Haris, angliskiot gramati~ar- koj, va`no e da se zabeleì, se zanimaval so govorniot jazik- gi mrazel orientalcite i smetal oti Rimjanite bile kuklturno inferiorni. Nasproti toa, im se voshituval na Grcite i vo 1751 godina go napi{al slednovo za niv:

Vo kusoto vreme od malku pove}e od eden vek, tie stanale takvi dràvnici, voini, govornici,. istori~ari, lekari, poeti, kriti~ari, slikari, skulptori, arhitekti i (najna-kraj) filozofi, poradi {to te{ko moème da ne mislime oti toa zlatno vreme e nastan po volja na providenie vo ~est na ~ove~kata priroda, za da se pokaè do koe sovr{enstvo bi moèl da se izdigne ~ove~kiot rod.

Taka, ve}e se oformil konceptot za ′boèstvenite Grci′. Faktot deka toj razvoj bil docen i rapiden ve}e ne se gledal kako znak na plitkost, ami kako znak na izvonredno veli-~ie. Vo 1767, Britancite ve}e po~nuvaat da tvrdat oti Grcite bile podobri od Egip}anite. Kako {to vo istata godina pi{uva eden drug aberdinec Vilijam Daf:

Vo Grcija, naukata brgu napreduvala i dostignala visok stepen na podobruvawe...ako Egip}anite bile izumitelite, toa dokaùva deka bile desetlivi, no Grcite pokaàle oti poseduvaat nadreden genij...Naukite i umetnostite im bile poznati na Kinezite so vekovi... pa sepak tie ne...

Klasi~arot Semjuel Masgrejv vodel neugleden ìvot i- kako {to spomenav vo pret-hodnoto poglavje- Mitford go narekol ′plitkomislen′ u~en ~ovek. No sepak, Vilamovic- Melendorf so po~it ja spomenuva vo svojata Istorija na klasi~noto u~enstvo. Vo 1782 go-dina, Masgrejv objavil ′Disertacija za gr~kata mitologija′, vo koja tvrdi deka gr~kata kul-tura e avtohtona, pa duri i ja negira ogromnata tradicija spored koja gr~kata religija e pre-zemena od Egipet. Toa go pravi vrz osnova na edno posredno upatuvawe od Lukijan ploden sofist i satiri~ar od vtoriot vek po Hristod, kako i vrz osnova na nesli~nostite me|u po-znatite imiwa na egipetskite i gr~kite bogovi. Pa sepak, kako {to vidovme, Mitford gi par~osuva argumentite na Mastgrejv i romanti~arskiot probiv vo ovoj aspekt na Anti~kiot model }e se slu~i vo Germanija.

(Avtorot ni{to nepi{i za Lukijan,tuku pod 76 go naveduva: ″Musgrave (1782, ...″, R.I.) Vinkelman i neohelenizmot vo Germanija Kon sredinata na 18 vek, najgolemiot pobornik na germanskata mladost i ~istota

bil germanecot Johan Joakim Vinkelman. Ovoj trudoqubiv i opsesiven ~ovek samiot nau~il starogr~ki vo period koga helenisti~koto u~enstvo od 16 i 17 vek prakti~no is~eznalo. Za da se pribliì do gr~kite umetni~ki dela koi gi qubel preminal vo katoli~kata veroispo-ved i najgolem del od svojot ìvot minal vo Rim, kako sve{tenik i stru~wak za umetnost za prefineti kardinali.

140

Vinkelman osobeno ja otfrli idejata spored kogo Grcite imale monopol nad filo-zofijata. Nivniot triumf se sostoel vo ne{to koe mu bilo mnogu pova`no na Vinkelman: estetikata. U{te vo 1607, golemiot u~en od Renesansata, Skaliger, se obidel da ja periodi-zira gr~kata umetnost i poezija vo ~etiri etapi, pa Vinkelman priznava oti za toa mu e nemu dolèn. Pa sepak, negoviot obrazec po mnogu ne{ta se ~ini poblizok do nemu sovreme-nite idei za etapi na ~ove~kata istorija, osobeno Turgooviot Napredok na ~ove~kiot duh, spored koj ~ove~kiot duh se razviva niz tri etapi koi se mnogu sli~ni na onie koi osumdeset godini podocna }e gi izloì Ogist Kont: teolo{kata, matefizi~kata i nau~nata. Vinkel-manovata Istorija na anti~kata umetnost, objavena vo 1764 godina, e prv obid da se integri-ra istorijata na umetnosta so istorijata na op{testvoto kako celina. Spored Vinkelman, egipetskata umetnost stignala samo do primitivnata etapa, na koja umetnikot bil prinuden da go sosredoto~i svoeto vnimanie samo na su{tinskoto.

Negoviot argument bil deka egipetskata umetnost bila nesovr{ena zatoa {to ne mo-èlada bide poinaku. Nejziniot razvoj go blokirale nesre}ni prirodi i op{testveni okol-nosti: vo eden mnogu ran primer za modernata rasna diskriminacija protiv drevnite Egip-}ani, Vinkelman gi sledi Aristotelovoto tvrdewe spored koe tie bile krivonogi i so ~pr-tav nos. Sprotistavuvaj}i se na site klasi~ni izvori, a donekade i na Moteskje, toj smetal deka geografskata polo`ba na Egipet ne bila dobra, i ne odgovarala za visoka kultura. Tvr-del i- nasproti izjavite na Herodot, Plutarh, Diodor i drugi anti~ki avtori koi go nagla-suval nivnoto strasno raduvawe i taguvawe- deka Egip}anite bile pesimisti i bez entuzi-jazam.322

Ova uveruvawe na edno ramni{te go odrazuva dominantnoto gledi{te spored koe pr-i~inata poradi koja tolku mnogu narodi od drugi kontinenti otstapile soo~eni so evrop-skite napadi e toa {to bile iscrpeni od nivnite ìvotni sredini i, prirodno, slabi i pa-sivni. Na drugo ramni{te,toa e razbirawe na mnogu stvarnata preokupacija na Egip}nite so smrtta, koja- so pomo{ na paradigmata na ′napredok′- moè da se protolkuva deka govori za faktot {to Egipet otsekoga{ bil prokolnat da go nadminat drugi ′povitalni′ civlizacii.

Vinkelman ne ja saka gr~kata umetnost, samo zatoa {to taa do{la podocna vo smisla na vremenskiot redosled. Kako filhelen so izvonredna strast, toj go qubel sekoj aspekt od sopstvenata prestava za Grcija, smetaj}i deka nejzinite dominantni su{tini se slobodar-stvo i mladosta.Za nego,Grcija e ovoplotuvawe na slobodata, dodeka egipetskata kultura bi-la za{emetena od svojot monarhizam i konzervatizam i bila sombol na strog avtoritet i za-stoj- {to, pokraj toa, e i neevropski. Spored razbiraweto na Vinkelman, gr~kiot grad-dr-àva ja imal slobodata bez koja e nevozmo`no da se sozdade golema umetnost. Vinkelman i negovite sledbenici ja qubele taa sloboda i mladost, zatoa {to bila sveà i polna so ì-vot. Pa sepak, toj nastojuva na mekata ne`nost na gr~kata umenost i ′blagodarnata ednostav-nost′ i ′dostoinstvenoto veli~ie′ na gr~kata kultura kako celina, za koi smeta deka se do-làt na voedna~ena gr~ka klima. Zgora na toa, vo sredi{teto na negovata qubov kon Grcija bilo po~ituvaweto na gr~kata homoseksualnost. I samiot Vinkelman bil homoseksualec, na taka silnata homoseksualna ni{ka koja opstojuvala vo moderniot helenizam i natamu se vr-zuva so nego.

Iako Vinkelmanovoto sogleduvawe na Grcite kako slobodnoqubivi, dostoinstveni i vqubeni vo mladosta ostana sredi{na tema vo podocne`niot helenizam, duri i vo 18 vek postoele poinakvi prestavi za Grcija. Veruvaweto vo tragi~nite i ′dioniski′ osobini na gr~kata kultura, koe ja doìvuva svojata kulminacija vo delata na Ni~e kon krajot na 19, ve-}e e zabele`livo me|u nekoi misliteli od 18, kako i kaj poetite Helderlin i Hajne, na po-~etokot od 19 vek. U{te edna ni{ka vo helenizmot e voshitta kon strogite i avtoritarni Dorci. Pa sepak, site ovie mislovni {koli od docniot 18 i 19 vek imale edinstveno razbi-

322 Spored Aristotel, Egip}anite bile Belci. Nivnata krivanogost moèla da bide poradi nivnata sklonost na javawe na kowi..., kako kaj Mongolite, i egipetskite ″delenici″, Brigite. Brzja~koto ″ko-wsko″ povojuvawe na decata ostanalo i vo 20 vek, me|unoze da se stava tkanina, a stapalata se dopirale, taka nozete se krivele. A kaj Mongolite nosot e mal poradi peso~ini i suvi studovi. Isto taka, i kaj Rusite, koi, samo spored moe mislewe, ìveele vo Rusija pred 6 vek n.e. Slednite bili/se so normalen. Pak,spored antropolzite, glavata ne bila antropol{ka odlika,dokaz: Sarmati, Alani, Indijanci itn.

141

rawe za odnosot me|u Egipet i Grcija. Egipet prestavuval rana, poniska i, neobi~na, ~udna etapa na ~ove~kiot razvoj,koj blagodarenie na evropskiot genij na Elada se izdignal na kva-litativno povisoko i povitalno nivo.323

Vinkelmanovo delo deluvalo kako struja vrz Germanija. Kako {to pi{uva istori~-arot na klasikata, Rudolf Fajfer:

Se raskrsti so latinskata tradicija na humanizmot i se javi eden sosema nov humani-zam,vistinski nov helenizam.Vinkelman be{e za~etnik,Gete dovr{itelot, Vilhelm fon Hu-mbold so svoite lingvisti~ki, istoriski i obrazovni pisanija teoreti~arot. Kone~no, Hu-mboltovite idei i prakti~ni se sprovedoa vo stvarnost koga toj stana minister za obrazu-vawe na Prusija i gi osnova noviot univerzitet vo Berlin i novata humanisti~ka gimnazija.

Gete, koj se priznava kako osnova~ot na romantizmot, veselo go nare~e 18 vek ′vek na Vinkelman′. Vo triesettite godini vo 20 vek, vo edno ponamurteno raspoloènie, sjajnata angliska germanistka, gospo|ica Batler, smeta{e deka Vinkelman e prviot lik vo ona {to taa go nare~e ′gr~ka tiranija nad Germanija′.

Vtorata krupna reakcija na germanskatra kriza na identitetot vo 18 vek, nared so èlbata za vra}awe kon avtenti~nite germanski koreni, bil neohelenizmot. Jas ve}e progo-voriv za dolgove~nata ideja za ′osobeniot odnos′ me|u gr~kiot i germanskiot, kako i za me-stoto na gr~kiot jazik kako protestantskiot religiozen sopernik na katoli~kiot latinski. Vo 18 vek, zakanata za Germanija doa|a od Paris, ′noviot Rim′, i od francuskiot- romanski jazik. Pokraj, oìvuvaweto na ovoj star kulturen sojuz me|u gr~kiot i germanskiot,324postoi u{te eden motiv za misleweto oti Germanija e Novata Elada. Do sedumdesettite godini od 18 vek, stanuva jasno deka Germanija ima potencijal da stane vaèn kulturen centar;me|utoa, toa ne se odrazuva vo politi~ka smisla. Vojnicite na Fridrh Veliki gi uverile negovite sovremenici deka Prusija ne moè da ja obedini Germanija, a deka za toa ne e dorasnata nitu Avstriskata imperija. Spojot na kultura sila i politi~ka slabost i needistvo se ~ini uka-ùval deka, ako Germanija ne moè da stane noviot Rim, bi moèla da bide novata Elada.

Vode~kiot dramaturg na vremeto, K.M. Viland, napi{al nekolku drami za Grcite vo {eesettite i sedumdesettite godini od 18 vek. Gete bil sosema magepsan od Grcite i vo sre-dinite godini na ìvotot ~estopati, no bez mnogu uspeh, se obiduva da nau~i starogr~ki. I Herder neguval strasen voshit kon slobodoqubieto i umetni~kata kreativnost na Atinci-te, pa pi{uval za gr~kata poezija i go ubeduval Gete povtorno da se oddade na u~ewe na sta-rogr~kiiot. Tie misliteli i umetnici ne bile tolku opsedanti so Grcija kolku {to bile Vinkelman i neohelenistite od 19 vek;325 no nema somne` deka anti~ka Grcija i nejziniot navoden blizok odnos so moderna Germanija se pove}e vlaguvale vo sredi{teto na german-skiot kulturen ìvot, vklu~itelno i novoformiranata ′akdemija′.

Getingen Vinkelman obi~no se smeta za osnova~ na disciplinata istorija na umetnosta i Gete

nesomneno go smetal za u~en ~ovek. Pa sepak, toj ne bil prifatliv za noviot vid profesi-onalna ′akademija′ koja po~nala da se javuva kon krajot na 18 vek vo Germanija, osobeno vo Ge-tingen. Za Getingen slobodno moème da kaème deka bil embrionot na site podocne`ni, moderno, na brojni disciplini izdeleni i profesionalni univerziteti. Osnovan vo 1734 od strana na Xorx II, kralot na Anglija i izboren knez na Hanover, bil bogato subvencioniran i kako nova institcija uspeal da izbegne golem broj na srednovekovnite religiski i akadem-ski ograni~uvawa koi opstojuvale na drugite univerziteti.Blagodarenie na svojata vrska so Britanija, toj bil provodnik za {kotskiot romantizam, kako i za filozofskite i politi-~kite ideji na Lok i Hjum, za ~ij rasizam progovoriv pogore (vidi strana 2023-4).

Iako e vistina deka isklu~itelnniot profesionalizam bil karakteristi~nata fo-rma na getingenskoto u~enstvo, glavnoto podleè~ko na~elo na negovata sodrìnabile et-ni~nosta i rasizmot. Ova, sekako, se dolèlo ne samo na kontaktite so angliski u~eni, ami pred se na dominantnoto mislewe na germanskoto obrazovano op{testvo kako celina. I po-

323 Stoi Elada. Zna~i, Elada=Elada helenska=pove}ebo`na i Grcija=tn.Vizantija samo pravoslavna. 324 Zna~i, koine kako pravoslaven, latinski katoli~ki i germanski na Luter protestantski jazik. Se potvrduva, nikoga{ nemalo etni~ki narodi Koinci, Latinci i Germanci, tuku samo tri hristijanski. 325 Avtorot nerazgrani~uva {to e Elada so Atina i Grcija so Carigrad, nitu pelazgiski i starogr~ki.

142

kraj nastojuvaweto na getingenskite profesori da se dràt do svoite akademski visoki sta-ndardi i do akademskata nepristrasnost, tie neizbe`no bile pod vlijanie na ′popularnite′ pisateli kako Vinkelman, Gete i Lesing.

Evropocentrizmot e osobeno vpe~atliv vo stavovite na eden od osnova~ite na uni-verzitetot,Kristof Avgust Hojman.Kako za~etnik na noviot profesionalizam,Hojman osn-oval edno stru~no spisanie nasloveno kako Acta Philosophorum i vo negoviot prv broj od 1715 godina tvrdel deka iako Egip}anite bile razvieni na brojni poliwa, tie bile ′filozof-ski′. Ova tvrdewe- koe negovite sovremenici kako Monteskje i Bruker, kako {to vidovme pogorem ne se osmelile da go izglagolat- bilo i vpe~atlivo i smelo vo smisla na silnata an-ti~ka vrska me|u philosophia i Egipet. Hojmanovata kategorijalna razlika me|u egipetskite ′umetnosti i studii′ i gr~kata ′filozofija′ e te{ko da se razbere, zatoa {to negovata defi-nicija na filozofijata e ′istraùvawe i izu~uvawe na polezni vistini zasnovani na razum′. Pa sepak, poradi negovoto vlijanie, bilo i se u{te e re~isi nevozmo`no da se pobie deka Grcite bile prvite ′filozofi′.

Vistina e deka ima edno tvrdewe vo antikata, koe veli deka samo Grcite bile kadar-ni za filozofirawe; toa Kliment Aleksandriski mu go pripi{uva na Epikur i ja pokaùva negovata isklu~itelna neosnovanost. Tuka postoi i tvrdeweto, spored koe Grcite prvpat se da e ′podobro′ od Dodatokot na zakonite, koe go navedov na strana 198-ma. Tie, sepak, ne ja na-maluvaat Hojmanovata smelost da i prkosi na ogromnata anti~ka i moderna tradicija, koi smetale deka Egipet i Orientot se prstolninata na mudrosta i filozifijata.

Nema somne` deka Hojmanovite stavovi se dolàt na negoviot germanski naciona-lizam i evropocentrizam. Toj zagovaral pi{uvawe na filozofijata na germanski i se obi-duval vo praksa da go izvede toa vo vreme koga toa bilo re~isi mislovna imenka; pokraj toa, bil klimatski determinist duri i pred Monteskje. Spored Hojman, filozofijata nastanala vo Grcija zatoa {to taa ne uspeala vo klima koi bile ili premnogu è{ki ili premnogu studeni: vistinska filozofija moèla da sozdavaat samo ìtelite na dràvi so umerena klima, kako Grcija, Italija, Francija, Anglija i Germanija.

Hojmanovite gledi{ta za gr~koto poteklo na filozofijata, kako i negovite stavovi za filozofskata kadarnost na germanskiot jazik, bile barem pedeset godini pred negovoto vreme. Negovoto delo za istorijata na filozofijata bilo zaseneto od strana na ogromnite dela na Bruker vo koi toj, kako {to vidovme, zastanal na kompromisno stojali{te i ne im go odrekol epitetot ′filozofi′ na Egip}anite. Pa sepak, vlijanieto na Hojman se odràlo vo Getignen i ne ne ~udi {to Ditrih Tideman, prviot od noviot bran na istori~ari na fi-lozofijata od pretposlednata decenija od 18 vek, studiral tokmu na toj univerzitet. Za taa etni~ka i ′nau~na′ {kola, kako i za site podocne`ni avtori koi pi{uvale na taa tema, sta-nalo aksioma deka ′vistinskata′ filozofija zapo~nala vo Grcija.

Do taa decenija, studiite po istorija doìveale revolucija, osobeno vo Getingen. Eden tamo{en profesor, Gaterer, zapo~nal proekt na pi{uvawe, istorii ne na kralevi i vojni, ami istorii kako ′biografii′ na narodi. Eden drug, Spilter, gi izu~uval institucii-te kako izrazi i urneci na osobeni narodi. U{te pova`no bilo deloto na istori~arot i an-troplog Majners, kogo podocna nacistite }e go proslavat kako osnova~ na rasnata teorija.326 Me|u 1770 i 1810 godina, Majners go razviva prvi~niot op{t koncept za ′duhot na vremeto′ vo edna akademska teorija za Zeitgeist. Verojatno nezapoznaen so deloto na Viko koe e porano, Majners tvrdel deka sekoe vreme i mesto imaat nekakov osoben mentalitet opredelen od nim svojstvenite sostojbi i institucii.

Stepenot do koj ovoj pristap otsustvuval kaj postarite istori~ari e preteran, no nema somne` deka po osumdesettite godini vo 18 vek stanuva nevozmo`no seriozni istori-~ari da sudat za odredeno delo ili odredena izjava, a pri toa da ne gi zemat predvid op{te-steniot i istoriskiot konteks. Blisko povrzan so ovoj razvoj e u{te eden Majnersov izum- ′kritikata na izvori′. Toa zna~elo deka istori~arot }e ja proceni vrednosta na razli~nite istoriski izvori soglasno so toa koj e avtorot i kakov e nivniot op{testven kontekst i svoeto tolkuvawe }e se zasnova glavno vrz onie izvori koi se verodostojni. Majners napad- 326 Nacistite gi istrebuvale Sklavinite=tn.Sloveni. Me|utoa, vakvi vo 8 vek bile samo tn.Germani. Pa zatoa povtorenata laga stanuva vistina. Tokmu zatoa nacistite gi istrebuvale svoite tn.Sloveni.

143

nal nekoi porane{ni avtori, kako na primer Bruker, zatoa {to nekriti~ki i bez pravewe razlika gi usvojuval izvorite, namesto da gi izberat onie koi go otkrivale ′duhot na vre-meto′ vo koe bile napi{ani.

Toj pristap dobro se sloùva so noviot ′nau~en′ duh na Getingen i tradicijata koja ve}e e o~igledna kaj Galileo, koj tvrdel deka ′edna nu`na pri~ina, dokolku ja otkrieme, uni{tuva vo koren iljadnici prosto mo`no pri~ini′. Toa merewe se pokaàlo isklu~itel-no korisno vo eksperimentalnite nauki; me|utoa, kako {to ukaùva Xorxo de Santilijana,

{tom ja napu{time po~vata na neposredna i postojana proverka- ona {to Galileo nedvosmisleno go nare~e ′isku{enieto′- go usvoime kako filozofski vodi~ za objasnuvawe-to, opasnostite po~nuvaat da se pojavuvaat.

Majnersovite proceduri, koi stanaa dominantni vo istoriografijata od 19 i 20 vek, se ~ini deka navistina se presudni za eden istori~ar nasproti obi~niot hroni~ar: neizbe-`no e razli~na va`nost da im se pridade na razli~nite izvori. Opasnosta demnee od nedo-stigot na samosvest i uset, bidej}i zanemaruvaj}i ili otfrlaj}iodredeni izvori zatoa {to se navodno ′nesoobrazni′ so vremeto so koe se zanimavaat, istori~arot moè da nametne ka-kov i da e proizvolen urnek. Ova go naglasuva elementot na istorijata koj prosto go odra-zuva vremeto i preokupaciite na istori~arot. Vo docniot 18 vek, sostojbata bila dopolni-telno uslo`neta poradi uverenite na ′modernite′ istori~ari deka ′znaat podobro′. Tie, ime-no bile uvereni deka, za razlika od u~enite lu|e pred niv, tie pi{uvaat objektivno. Zgora na toa, Majners i negovite kolegi nastojuvale da mu veruvaat na ona za {to bile ubedeni de-ka e ′kvalitetot′ na nivnite izvori poskoro odo{to na nivnoto koli~estvo ili pak duri i analo{ka izdrànost.

[to se odnesuva do onie pra{awa so koi se zanimava Crna Atina, odbivaweto na tie istori~ari da gi prifatat informaciite sodràni vo brojot, ra{irenosta i izdr`livosta na istoriskite soop{tenija, ja otvorilo vratata za odrekuvawe na Anti~kiot model. Broj-nite anti~ki upatuvawa na egipetskata i fenikiskata kolonizacija i podocne`nite kul-turni pozajmuvawa sega moèle da se otfrlat kako ′docni′, ′lekoverni′ ili prosto ′nesigur-ni′. Zgora na toa, u~enite moèle da go iskoristat faktot {to brojni anti~ki tekstovi si protivre~at me|usebno ili pak im protivre~at na novoutvrdenite uveruvawa na prirodna-ta nauka za da diskreditiraat se {to }e im se posaka. Pa sepak, pri~inata zo{to modelot ne se urnal u{te ~etiriesettina godini, delumno se dolì na toa {to toj go zadràl tradicio-nalnoto vlijanie vrz umovite na lu|eto, a delumno zatoa {to nemalo anti~ki kvalitetni izvori koi go osporuvaat. So urivaweto na drevniot model. novite u~eni lu|e bile prinu-deni da se potprat vrz ′premol~enoto nasoglsuvawe′ i ′pobivaweto so molk′ na onie anti~ki avtori koi, od kakvi bilo pri~ini, ne gi spomenale kolonizaciite.

I pokraj vrskite me|u ′kritikite na izvorite′ i noviot nau~en duh, va`no e da se od-beleì deka metodata ne se javila vo pozitivi~ka Francija ili empiriska Anglija, ami vo romanti~arska Germanija. Na primer, samiot Majners gi koristel novite tehniki na u~e-nstvo za pi{uvawe na ′napredni′ romanti~arski istorii na narodite koi kategorijalno gi podelil na beli, hrabri, slobodni itn., i crni, grdi itn. Opsegot na spektarot bil od {im-panzite, preku Hotentotite i drugite do Germanija i Keltite.

Edna povnimatelna i sistematska rasna hierarhija napravil J.F. Blumenbah, profe-sor po prirodna istorija vo Getingen. Negovoto delo De Generis Humani Varietate Nativa, obja-veno vo 1775, bilo prviot obid za ′nau~no′ izu~uvawe na ~ove~kite rasi po primer na Li-neivite tretmani na pririodnata istorija, dve decenii porano.327 Me|utoa, Blumenbah ne moèl da ja primeni Lineovata definicija na vid kako populacija koja moè da se razm-noùva i ra|a plodno potomstvo vrz lu|eto. Toj ne veruval vo napredokot ili vo poligeneza, odreknuvaweto na bibliskata tradicija na ednokratno sozdavawe na ~ovekot i tvrdeweto deka ′rasite′ bile sozdadeni posebno. Blumenbah veruval vo ednokratno sozdavawe na sovr-{en ~ovek. Vsu{nost, negovoto objasnuvawe za onie razliki koi gi smetal za va`ni vo ′ra-sna′ smisla, go sledi svropocentri~niot model koj prethodno vo istiot vek go izloìl natu-ralistot Bufon. Bufon tvrdel deka normalniot vid koj go nao|ame vo Evropa degeneriral

327 VO 1775 GODINA SÑ U[TE NE SE UPOTREBUVA GERMANSKIOT JAZIK NA GERMANCI.

144

na drugite kontinenti poradi nepovolnite klimatski uslovi: poedincite stanale pregole-mi, premali, preslabi, presilni, presvetli, preòlti itn.

Blumebah prv go objavil terminot ′Kavkasci′, i toa vo tretoto izdanie na svoeto go-lemo delo od 1795 godina.328 Spored nego, belata rasa ili kavkazkata rasa bila prvata naj-ubavata i najnaderanata i od nea degenirale site drugi i stanale kinezi, crnci itn. Blumen-bah go opravduva nevoobi~aeniot termin ′kavkasci′ vrz ′nau~ni′ i ′rasni′ osnovi,imeno zatoa {to veruval deka Gruzujcite se najdobrata ′bela rasa′. Pa sepak, zad toa se krijat mnogu dr-ugi pri~ini. Tuka bilo pred se religioznoto uveruvawe- na koe publicitet mu dal Viko vo 18- deka za ~ovekot prakti~no moème da kaème deka nastanal posle Potopot a, kako {to site znaat, arkata na Noe se vsidrila na planinata Ararat vo Juèn Kavkaz. Tuka e i se po-va`nata germanska romanti~arska sklonost potekloto na ~ovekot da se bara vo Isto~nite Planini, a ne vo re~nite dolini na Nil i Eufrat, kako {to veruval anti~kiot svet. So zborovite na Herder: ′Da gi sovladame trudoqubivo planinite, se do vrvot na Azija′.329

Herder potekloto na ~ovekot go smestuva na Himalaite, a op{toto uveruvawe deka ~ove{tvoto- barem negoviot naj~ist vid, Arijcite- slegle od aziskite gori, ostanuva domi-nantna vo romanti~arskata potraga po potekloto se do krajot na 19 vek. Edna prednost na modelot za azisko poteklo bila toa {to toj Germancite gi stavil poblisku od ~istite po~e-tnici na ~ove{tvoto od zapadnite evropjani; me|utoa, toa mnogu podelotvrno se koristelo vo 19 vek.

Blumenbah bil prakti~en za vremeto vo koe ìveel, zatoa {to ′Semitite′ i ′Egipt-janite′ gi vbroil me|u Kavkazcite. Sepak, se ~ini nesporno deka postoelo nekakvo razbira-we- iako jas ne uspeav precizno da go povrzam so kogo i da e- deka Kavkazcite bile povrzani so Arijcite, nov termin koj vleguva vo upotreba vo poslednata decenija od 18 vek. Kavkazot e tradicionalnoto mesto na zarobuvaweto i surovoto kaznuvawe na Prometej, koj se smetal za otelotvoruvawe na Evropa. Ne samo {to toj bil sinot na Japet, koj verodostojno se po-istovetuva so bibliskiot Jafet, tretiot sin na Noe i predokot na Evropejcite, ami i nego-voto juna~ko, blagopolezno i samopo`rtvuvano delo- kradewe na ognot za ~ove{tvoto- nabr-zo po~nalo da se smeta za tipi~no arijsko. Gobino smeta deka Prometej bil predokot na gla-vnoto belo semejstvo i ve}e vo 20 vek ultraromanti~arot Robert Grevs predlaga duri i deka imeto Prometej zna~i ′svastika′.330 (Promet..=pro met, vmet, smet...samo tn.slovenski, R.I.)

Vo pretposlednata decenija od 18 vek, eden drug profesor od Getingen, A.L. [lecer, se obiduva da utvrdi ′jafetsko′ jazi~no semejstvo koe trebalo da gi opfati najgolemiot broj jazici koi podocna se podvedeni pod imeto indoevropski. Toj ne uspeva vo toa, no sepak da utvrdi ′semitsko′ semejstvo. Me|utoa, so semitskite studii vo Getingen dominiral negoviot u~itel, J.D. Mihaelis, koj uspeal istovremeno da bide najgolemiot u~enec po hebrejski vo svoeto i izrazit antisemist.

Kako {to ve}e bi trebalo da e jasno, Getingen vo periodot od 1775 do 1800 godina ne samo {to gi postavil najgolemiot broj od institucionalnite oblici na podocne`nite uni-verziteti, tuku i negovite profesori izgradile i golem del od intelektualnata ramka vo koja se odvivalo podocne`noto istraùvawe i objavuvawe vo novite profesionalni discip-lini. Vo toa isklu~itelno ugledno dru{tvo, nema somne` deka sredi{teto na intelektual-niot kvasec bila klasi~nata filologija, koja podocna dobila poimpozanten i pomoderen naslov Altertumswissenschaft, ′nauka za antikata′.331

So podra~jeto dominiral Kristijan Gotlob Hejne, ~ovek koj se oènil vo gradskata profesura i koj bil {ura na Blumenbah. Od nazna~uvaweto vo 1763, pa se do svojata smrt vo 1812 godina, Hejne bil sredi{na figura i vo gradot i na univerzitetot. Toj ja vodel biblio-

328 VO 1795 GODINA U[TE GO NAMALO GERMANSKIOT JAZIK. TOGA[ BIL LATINSKI. 329 Belcite bile povle~eni vo Levantot, ju`no od ostrovot Krit, me|u Egipet i Arapskiot Poluostr-ov, kade opstojuvale vo ledenoto doba. Potopite po~nale od postledeno doba, koga se sozdal Erihon. Tie zavr{ile do 4.000 g.p.n.e., koga se oformilo Sredozemno More. Naselbite vo Egipet i Mesopota-mija se pomladi od na Erihon. So navodot se potvrdi, i nenaseleniot kontinent bil naselen so Belci. 330 Noe=Prometej. Me|utoa, Belcite vo Kina i Japonija stignale eden milenium pred Mongolite. Sle-di sonceto simbol na Belcite i imeto Japon=jap on, Japet=Xafet, bile mnogu postari od Biblijata... 331 DURI OVDE SE POJAVUVA GERMANSKIOT JAZIK.A TOA BILO SAMO PO 1795 GODINA.

145

tekata, koja so brzi ~ekori stanuvala edna od najdobrite vo Evropa, i bil eden od glavnite pobornici na ′modernoto′ profesionalno u~eni{tvo. Hejne go promovoral sekularniot se-minar, koj go prezel od sokrativskiot metod, i vo ramkite na koj se razvila kritikata na izvori.

Ne ne iznenaduva {to edna od naj~estite meti na kritikata na izvori bil tokmu An-ti~kiot model i pozitivnite upatuvawa na Egipet vo gr~kite tekstovi. Polezno e kritika-ta na izvori da ja sporedime so faktorskata analiza vo demografijata i mereweto na inte-legencijata, za koe Stiven Gould pi{uva:

bukvalno site postapki se javija kako opravduvawe na osobeni teorii na inteligen-cijata. Faktorskata analiza,i pokraj svojot status na ~ista deduktivna matematika, bila iz-mislena vo op{testven kontekst i toa za to~no odredeni pri~ini. I iako nejzinata matema-ti~ka osnova e nepobitna,nejzinata uporna upotreba kako alatka za u~ewe za fizi~kata str-uktura na inteligent e zaglavena vo dlaboki poimni gre{ki od samiot po~etok.

Hejne go ponaval Vinkelman koga toj bil mlad bibliotekar vo Drezden. Kako ′pro-fesionalen′ akademec, gi kritikuval negovite pisanija, no nema somne` deka trpel silni vlijanija od negoviot strasen neohelenizam. So zborovite na Rudolf Fajfer:

Tokmu Vinkelmnovoto vlijanie e ona {to go razlikuva u~eni{tvoto na Hejne i ne-govite prijateli i studenti od u~eni{tvoto na drugite u~eni od nivno vreme.

Sovremeniot istori~ar na naukata, Stiven Tarner, ja pro{iruva ovaa poenta vo svo-eto va`no delo za preobrazbata na tradicionalnoto germansko érudits Gelerte vo ′profesio-nalni′ akademski studii:

So posredstvo so Hejne, neohumanistot izvr{il sli~no zakrepnuva~ko vlijanie vrz klasi~noto u~estvo i negoviot ′javen ugled′. Niz seta svoja kariera Hejne te`neel kon vo-spostavuvawe novi vrski me|u tradicionalnoto filofo{ko u~enstvo vo {kolite i akade-micite od edna i tekovite na esteti~kiot neohelenizam i vajmarskiot klasicizam koi se ra-zvile nadvor od akademijata od druga strana.

Hejne e epitomot na ona {to bi moèle da go nare~eme ′romanti~arski pozitiviz-am′. Kako {to za nego zapi{a Frenk Manuel:

Negovoto u~estvo bilo besprekorno, ureduvaweto na tekstovite vo golemata tradi-cija, no {to se odnesuva do site dodavki na u~eweto, duhot koj go proniknuval nego i pokole-nijata na germanskoto Gelehrte bil istiot romanti~arski helenizam na negovite knièvni sonarodnici od 18 vek.

Hejne bil voshiten od prekumorskite patuvawa i od egzoti~nite narodi. Imaj}i pr-edvid kolku golema va`nost vo germanskiot akademski ìvot imal brakot so }erkata na pr-ofesor, faktot {to Blumenbah mu bil {ura ne e tolku vaèn kolku faktot {to obajcata zetovi na Hejne patuvale nadvor od Evropa. Za edniot od niv, Heren, }e govorime vo [e-stoto poglavje; drugiot, mnogu popoznat vo 18 vek, bil Georg Forster. Forster plovel so ka-petanot Kuk i napi{al opis na patuvaweto okolu svetot. Negoviot politi~ki radikalizam i otporot protiv eksplotacijata- duri i na nebelcite- odele raka na rakaso neprifa}aweto da ja otfrli mo`nosta za poligenezata. Hejne i Forster isklu~itelno se po~ituvale i na dolgo i na {iroko se dopi{uvale, glavno za tropskata klima i antropologijata.

Hejne nemal poseben interes za hristijanstvoto. Me|utoa, koga pra{awata se pola-rizirale posle 1789 godina, toj strasno se vklu~il vo odrùvaweto status kvo. Negovata è-stoka osuda na Francuskata revolucija ne moè prosto da se objasni kako bes protiv George Foster, iako Forster ne samo {to zaminal za Paris da u~estvuva vo Revolucijata, tuku ja ostavil i svojata sopruga- }erkata na Hejne- za nejzinata najdobra prijatelka, }erkata na se-mitistot Mihaelis.

Objasnenieto za besot na Hejne treba da se bara i vo negovoto iscelo u~estvo vo ha-noverskiot i germanskiot status kvo, u~estvo koe voop{to ne se namalilo poradi negovata sposobnost da raboti so francuskite okupatorski sili zaradi za{tita na negoviot sakan univerzitet. Ottuka, sosema e jasno zo{to tolku mnogu u~enici i sledbenici na Hejne ra-botele za Prusija vo nejzinata borba protiv Francija i revolucionernite idei. Se na se, ja-sno e deka priznaeniot predok na Altertumswissenschaft, koja podocna e prenesena vo Brita-nija i Amerika kako novata cisciplina ′klasi~ni studii′, bil proizvod na Getingnen- na ne-govata èlba za reforma, a ne revolucija, dlabokite preokupacii so etni~nosta i rasata i

146

iscrpnoto u~enstvo. Zgora na toa, i predokot i diciplinata ja spodeluvaat reakcijata pro-tiv Francuskata revolucija i predizvik koj taa go istoporila pred tradicionalniot pore-dok i tradicionalnat religija, kako i preokupacijata so razlikite i neednakvostite me|u razli~nite rasi. Gi spodeluvale i strasniot romanizam i neohelenizmot na naprednite ger-manski krugovi od docniot 18 vek.

POGLAVJE 5: ROMANTIÂRSKA LINGVISTIKA PODEMOT NA INDIJA I PADOT NA EGIPET, 1740-1880 Sega se vrtime kon padot na Anti~kiot model koj, iako vo sli~na zadnina i glavno

so istite op{testveni i intelektualni sili, treba da se razlikuva od podemot na Arijskiot model dvaesetina godina podocna. Poglavjeto go po~nuvame so privle~nosta od sanskritski-ot i drugite indiski jazici, koja raste vo posledniot kvartal od 18 vek i vlijanieto na taa privle~nost vrz razbiraweto na odnosite me|u evropskite jazici. Do triesettite godini od 19 vek, ve}e e razvieno edno op{to razbirawe na indoevropskoto jazi~no semejstvo, razbira-we koe vo rasisti~kata atmosfera koja go proniknuva vremeto mnogu brgu se razviva vo ide-jata za indoevropska ili ′arijska rasa′. Strasta za Indija zna~i i deka Indija go zamenuva Egipet kako egzoti~niot predok na Evropa. Me|utoa, seka potekloto ne se razbira vo smi-sla na prenos na filozofija i razum, tuku vo romanti~arska smisla na prenos na ′krv′ i sr-odstvo.332

Da mu se vratime na Anti~kiot model. Po osumdesettite godini na 18 vek, zasiluva-weto na rasizmot i novoto veruvawe vo sredi{nata va`nost na ′etni~nosta′ kako na~elo na istorskoto objasnuvawe, dobile presudna uloga vo razbiraweto na drevniot Egipet. Egip}a-nite se pove}e se distanciraat od blagorodniciteKavkasci, a se pove}e se naglasuva nivna-ta ′crna′, afrikanska priroda. Na toj na~in, idejata deka tokmu tie bile kulturni predci na Grcite- otelotvorenieto na ~istoto detstvo na Evropa-stanala neizdr`liva.Se javila i no-va kriza me|u egipetskata mitoligija i hristijanstvoto so delata na Dupua, koi se ideolo{-ki i teolo{ki korelat na napadot na Francuskata revolucija vrz evropskiot op{testven poredok. Samo vo taa zadnina moème da ja razbereme ma~nata kariera na [ampolion vo go-dinite na reakcijata, od 1915 do 1830 godina. Iako [ampolion bil zakolnat revolucioner i voodu{even bonapartist, nekoi od negovite rani otkritija diskreditiraa nekoi teoriii na sledbenicite na Dupua, pa zatoa blagorodni{tvoto na restavracijata i crkvata so dobrodoj-de go do~ekale nego i negovite odgatki. Od druga strana, negovoto zalagawe za Egipet nad Grcija, nared so politi~kite uveruvawa do koi se drèl, gi razbesnale helenistite i indo-lozite, koi pravele se {to bilo vo nivna mo} da mu ja blokiraat akademskata kariera.

Tokmu pred negovata predvremena smrt vo 1831 godina, [ampolion ja predizvikuva hristijanskata ortodoksija so svoeto mnogu rano datirawe na egipetskata antika. Pa taka, pred svojata smrt toj uspeva da gi naluti i hristijanite i helenistite, pa egiptologijata, i pokraj ma|epsanosta na javnosta od Egipet i odrùvaweto na masonski po~it kon nego, ja o~ekuva silen upadok vo slednite dveset i pet godini. Taa poleka po~nuva da zakrepnuva du-ri kon krajot na pedesettite godini od vekot. Periodot me|u {eesettite i sedumdesettite, pak, e period na netrpenie me|u duhot na [ampolion i dominantniot rasizam i strasta za Grcija; me|utoam po 1880 godina, egiptologijata e sklona kon toa da se soobrazi so i podredi na dominantnata disciplina na klasi~ni studii.

Ottoga{ pa navamu, sekoga{ imalo disonantni glasovi i tvrdewa deka Egipetskata civlizacija navistina poseduvala barem ne{to od visokata religija, filozofijata i nauka koi anti~kiot svet i gi pripi{uval. Pa sepak, se odrùva dominantnoto gledi{te koe veli 332 Bidej}i vo Nil i Ind, {to vaì za Egipet i Indija, za vreme na Aleksandar Makedonski rastel ist grav, duri imalo krokodil, se potvrduva, Egipet i Indija bile na isto genetsko-geografsko podra~je. Ova se dokaùva so slonot, ama i so bivolot, koj bil indiski i afri~ki od pred da postojat konti-nentite. Vo Egipet i Indija stignale Belci. Nivni bil zebu, koj denes go ima vo Indija i Afrika... Sledi nikoga{ nemalo Indoevropjani, a Vedite i Egiptjanite bile Belci. Toa {to vo Indija ìveat temni i beli, {to vaì i za vo Afrika,tamu stignale Belcite so svojot tn.slovenski jazik, tradicii...

147

deka iako Egip}anite bile ve{ti vo tehnikata, tie ne bile ′vistinski civilizirani′, a gr~-kata po~it kon niv se zasnovala vrz zabluda. Ras~ekorite me|u ovoj ′zvani~en stav′ i preì-veanite pamenici i opisite vo anti~kite dela dovedoa do pojavata na golem broj kontraku-lturni ili kontradisciplini.

Za dve od niv }e govoram na krajot na poglavjeto: prvata e teorijata na ′difuzioni-zmot′, koja ja predloì anatamot i fizi~kiot antropolog Eliot Smit, spored koja dosele-nicite od Azija ja osnovale egipetskata civlizacija i potem ja ra{irile niz Evropa i osta-tokot od svetot. Vtorata e {kolata na ′piramidolozite′, ~ii povnimatelni ~lenovi tvrdat deka golemite piramidi bile izgradeni spored planovi na arhitekti koi imale mnogu raz-vieni poznavawa na astronomijata i matematikata. Poglavjeto zavr{uva so diskusija za mo-`nostite ovie ′eresi′ i ortodoksnata egiptologija vo idnina da se pomirat.

Ra|aweto na indoevropskiot Jazikot sekoga{ bil vo sredi{te na interesot na romanti~arite. Za niv, jazicite se

osobeni- imeno, vrzani za osobeni mesta, pejsaì i klima. Ottuka, tie niv gi razbiraat kako poedine~en izraz na nekoj osoben narod i tvrdat oti taka i treba da se tretiraat. Herder bil opsednat so jazikot,osobeno so govorot.Sledej}i gi angliskata voodu{evenost so Homer, potem Blekvel i germanskiot misti~en filozof Haman, Herder im odrekuva predimstvo na mislata i razumot nad zborovite; na toj na~in se sprotistavuva na naklonetosta na prosve-titelstvoto kon vizuelnite znaci, egipetskite hieroglifi i kineskite simboli, za koi se smetalo deka odrazuvaat op{to idei neoptovareni od poedine~na fonetiika. Za Herder i romani~arite, glavnata cel na jazikot ne bila da go prenesuva razumot, ami da izrazi ~ustva i tokmu zatoa germanskiot i grkiot u`vale voshit.Kako {to vidovme,vo sredinata na 18 vek, gr~kiot ne se po~ituva kako sredstvo za filozofija, tuku poradi negovite poetski kvalit-eti.333

Ovaa preokupiranost so jazikot kaj Herder i drugite romanti~ari bila va`na za formiraweto na istoriskata filologija. Zgora na toa, romanti~arskoto vlijanie da se za-beleì vo dvata glavni modeli na discilplinata- drvoto i semejstvoto- koi blagodarenie na svojata ogromna privle~nost vo esteti~ka smisla i vo smisla na napredokot stanale mn-ogu popularni vo celoto u~enstvo i celata nauka od 19 vek. Vo istoriskata lingvistika, pr-etpostavkite za ednostavni po~etoci i podocne`ni razgranuvawa i razijduvawa- po pat na redovni, iako osobeni,izmestuvawa koi moàt dijagramski da se prestavat-se pokaàle kako mnogu korisni vo ranite etapi od novata disciplina. Od druga strana, drvoto i semejstvoto ne dozvoluvaat ′povlekuvawe′ ili me{awe i spojuvawe i imaat nekakva sklonost kon teolo-gijata, od {to sleduva pretpostavkata deka sekoj jazik ima svoja prva priroda vgradena vo negovite po~etoci, vrz koi vo osnova ne vlijaele podocne`nite dopiri. Vo is~ekuvawe na diskusii od Sedmoto Osmoto poglavje, tuka ednostavno moème da zabeleìme deka istori-skata filologija, glavno poradi tie pri~ini, se na{la na umirawe kon krajot od 19 vek.

Me|utoa, pred toa, filologijata bila edno od najvozbudlivite podra~ja na intele-ktualniot ìvot. Ve}e go spomnav [lecerovoto utvrduvawe na semitskoto jazi~no semejst-vo, vo vrska so deloto na opatot Bartelemi i slu~uvawata vo Getingen. Do 1820, u~enite- pr-ed se danecot Kristijan Rask i u~enikot na Herder, Franc Bop- sistematski gi imaa izve-deno odnosite me|u fonetskata i morfologijata na najgolemiot broj evropski jazici.

Ovoj napor nesomneno bil povrzan so novata sistematska rasna taksonomija. Bidej}i Kavkascite do{le od aziskite planini, pretpostvkata e deka i evropskite jazici poteknu-vaat od tamu.334 Va`no e toa {to za germanskiot se smetalo oti e po~ist i postar od drugite jazici vo semejstvoto, kako {to i za Germancite se smetalo deka se po~isti Kavkasci, zatoa {to posledni zaminale od Urheimat ili prvobitnata tatkovina. Ottuka germanskoto ime za novodefiniranoto jazi~no semejstvo stana Indogermanisch (indogermansko)-izraz koj go isko-val germanskiot ideolog H.J. Klarpot po 1823 godina.Me|utoa, samiot Franc Bop se priklo-nil kon u~enite od drugite zemji, koi pretpo~itale ′indoevropski′, naziv koj za prv pat go upotrebil Tomas Jang vo 1816 godina.

Qubovta so sanskritot 333 Koga makedonskiot koine bil potisnuvan,na scena stapuval makedonskiot koinski germanski jazik. 334 Evropjanite se naselile preku Balkanot.A i Skitite=Gotite=Tatarite ja imale vrskata so Kavkaz.

148

′Indo′se odnesuva na novata strast kon Indija i kon sanskritot. Vo svoeto izvonre-dno delo Orientalnata renesansa, prv pat objavena vo 1950 godina, francuskiot intelektua-lec od po~etokot na 20 vek, Rajmond [vab, go povrzuva raste~kiot interes za drevnata indi-ska kultura i jazicite kako posledica od probivot na Francuzite i Britancite na potkon-tinentot. Kako i so brojni drugi umetni~ki i intelektualni dvièwa od 19 vek, prviot ~o-vek koj ja voveduva idejata za ′orientalna renesansa′ e jazi~arot i revnosen romanti~ar, Fr-idrih [legel. Vo svoeto delo Govorot i mudrosta na Indijcite, [legel pi{uva deka

Na izu~uvaweto na indiskata knièvnost treba da mu se posvetuva takvi studenti i patroni kakvi {to vo 15 i 16 vek vo Italija i Germanija odnenade` pottiknaa ravnosna po-~it kon ubavinata na klasi~nata u~enost i za kratko vreme i pridadoa tolkava va`nost, {to vlijanieto na toa razbudeno znaewe go promeni i obnovi oblikot na seta mudrost i na-uka, re~isi samiot svet.

Naslovot na [vabovata kniga, Orientalnata renesansa, prezemen e od naslovot na poglavjeto od edno delo na Edgar Kine, objaveno vo 1841 godina.Kine, a podocna i [vab, ima-le dve mnogu sli~ni osnovi. Prvata bila tvrdeweto deka noviot orientalizam go presti-gnal neoklasicizmot. Mo`no, iako ne mnogu izdràno, gledi{te vo ~etiiesettite godini od 19 vek, bilo edno prilagoduvawe na ova, imeno tvrdeweto deka orientalizmot vo sojuz so me-dievalistikata go nadminuva klasicizmot. Me|utoa, so pobedata na Grcija i Rim i odreku-vaweto od drevna Indija na krajot od 19 vek, idejata stanuva sosema neodr`liva i nejzinoto oìvuvawe od strana na [vab e ednostavno antikvarno.

Vtoriot koncept zad orientalnata renesansa i pripa|a na kategorijata na mitovi na istorijata na naukata, vo koi heroi sozdavaat svetlina, red i nauka od temnina, zbrka i pra-znoverie. Toj pretpostavuva deka pred vremeto na romantizmot, maìte i ènite ne go po-znavale, a ne se ni grièle za′Orientot′ i deka toj za prv pat bil otkrien kon krajot na 18 vek. Vistina e deka za Egipet vo prosvetitelstvoto ponekoga{ se mislelo deka mu pripa|a na zapadot, a ne na orientot. Od druga strana, kako {to se obidov da pokaàm vo prethodno-to poglavje, postoel silen interes za Egipet i Kina i zna~itelno znaewe za niv mnogu pred 1750 godina. Iako kaj mislitelite od prosvetitelstvoto ne zazemale tolku sredi{no mesto kako Egipet i Kina, duri i za Indija se znaelo vo 17 i raniot 18 vek. Indiskite bramini ne se po~ituvale tolku kolku egipetskite sve{tenici ili kineskata inteligencija,no vo odre-dena smisla tie im bile nim funkcionalno ekvivalentni vo op{tata kritika na evropskite institucii i evropskata religija.

Sekako, indiskite u~eni otsekoga{ si go znaele svojot klasi~en jazik, sanskrit, a i Zapadot znael po ne{to od krajot na 17 vek. So toa do{ol i op{tiot vpe~stok, koj otvoreno go iskaùval ser Vilijam Xouns vo 1786 godina, spored koj sanskritot vo odnos na gr~kiot i latinskiot

ima pogolema sli~nost, i vo glagolskite koreni i vo gramati~kite oblici, odo{to bi moèlo da se dolì na kakva bila slu~ajnost; tolku silna, vsu{nost, {to nitu eden fi-lolog ne bi moèl da gi izu~uva site tri jazici a da ne veruva deka nastanale od nekoj za-edni~ki izvor, koj verojatno ve}e ne postoi; postoi sli~na pri~ina, iako ne sosema tolku silna, da se pretpostavi deka i gotskiot i keltskiot, iako izme{ani so eden sosema poinak-ov idiom, imaat isto poteklo od sanskritot.335

Germanskite i britanskite u~eni od 19 vek ne se sloùvaat so idejata spored koja e mo`no nivnite jazici da se tvorba na ne~isti me{awa. Me|utoa, nastrana toa, ovaa odli~na i soèta izjava-koja treba da zabeleìme,e zasnovana vrz izdr`livost-stana osnova na indo-evropskata i drugata istoriska filologija ottoga{ pa navamu.

Jazi~niot odnos zna~elo deka indiskiot jazik i indiskata kultura bi moèle da se smetaat i za egzoti~ni i za bliski, ako ne i za pretci na evropskite jazici i evropskata ku-ltura. Taa ideja se dolì na faktot {to, i pokraj Xounsonovata promislenost- toj tvrdi de- 335 Koine i latinski se dvorasni jazici od 3 vek p.n.e. Hristijanski jazik stanal koine, vo kogo bile vneseni i gotski=tatarski zborovi.Na prostorite na Keltite, koi imale frigisko=brigisko poteklo, vo upotreba kako hristijanski jazici bile koine, latinski i gotski. Vajgand pi{i: ″Duri se pretpola-ga, deka vo 9 vek vo Tomi (Mizija) gotskiot bil silno prestaven i deka se izvr{uvale bogoslu`bi na gotski″. Me|utoa, nikade go nema najbrojniot evropski tn.slovenski narod so svoj jazik na Belci. Pak, Vedite bile Belci so svojot sanskritski=tn.slovenski jazik. Ist zagovor bil/e i so etrurskiot jazik.

149

ka sanskritot i evropskite jazici imale zaedni~kai nepoznat predok- op{to se mislelo de-ka samiot sanskrit bil prvobitniot indoevropski jazik. Taa vrska- i znaeweto, so posred-stvo na indiskata tradicija, deka braminite bile potomci na ′arijski′ osvojuva~i koi do{le od planinite na centralna Azija- prekrasno sovpa|awe so germanskoto romanti~arsko uve-ruvawe deka ~ove{tvoto i Kavkascite nastanale tokmu tamu. Toa bila golema sila zad ne-voobi~aenata voodu{evenost so site aspekti na indiskata kultura, koja besneela od posle-dnata decenija na 18 vek do dvaesettite godini na 19-tiot.Me|utoa, kratkoro~no Xouns imal duri i posilno vlijanie so posredstvo na knièvnosta odo{to so posredstvo na lingvisti-kata i negovite prevodi na indiska poezija nai{le na voshiten priem {irum Evropa.Angli-skite ezerski poeti bile site do eden trognati od indiskata poezija, a Gete vo 1791 pi{uva: ′Koga }e ja spomenam [akuntala [indiska poema koja Xouns ja prevel], kaàno e se′. ]e se po-tsetime deka Napaleon na svojata egipetska ekspedicija nosel primerok na Vedite.336

Akademskiot rezultat na taa voodu{evenost bil osnovaweto na brojni katedri po sanskrit i sozdavaweto disciplinarna osnova koja, vo sojuz so germanski studii kako Indo-germanisch, moèle da go ospori monopolot na latinskiot i gr~kiot kako edinstveni drevni jazici.337 So toa ne sakam da kaàm deka studiite po sanskriti germanski bile seriozna za-kana po studiite po gr~ki i latinski, iako nekoi u~eni, kako na primer K.O. Miler vo tre-tata i Salomon Repak vo poslednata decenija od 19 vek gi gledale kako takva.

Na po~etokot, sredi{teto na novite akademski studii bile Britanija i Francija, koi imale kolonijalni interesi vo Indija. Me|utoa, britanskite obidi nabrzo is~eznale, a duri i izu~uvaweto na sanskritot i na drevna Indija vo Francija nabrzo padnalo vo senka na germanskiot romanti~arski odgovor.Dominantinite likovi vo toj odgovor bile Fridrih fon [legel i negoviot brat Vilhelm, koj stanal prviot profesor po sanskrit vo Bon. Duri i eden ne tolku strasen ~ovek kako Vilhelm fon Humbolt mu se zablagodaruval na Boga {to mu dozvolil da ìvee dovolno dolgo za da se zapoznae so Bhagavad Gita.

[legelijanskata romanti~arska lingvistika Dvaeset godini pred toa, strasta za Indija na Fridrih [legel bila so u{te poslabi

vozdr{ki: ′Se, apsolutno se, ima indisko poteklo′. [legel bil i prviot koj, nasproti bi-bliskata tradicija za Vavilonskata kula i nasproti najgolemiot broj podocne`ni mislite-li, tvrdel deka jazicite imaat poligeneza. Toj poto~no tvrdel deka postoi kategorijalna razlika me|u indoevropskoto semejstvo i drugite jazici i go napadnal Vilijam Xouns koj gledal me|u indiskite i semitskite jazici.338

Duri i konceptot za arijskata rasa moè da mu se pripi{e na [legel, iako toj ne go formuliral. Negovata romanti~arska strast i ubedenosta vo najdrevnosta na drevnata indi-ska rasa bile dovolno da se premosti celosnoto otsustvo na dokazi i da se dade ednostaven odgovor na novonastanatiot′egipetski problem′; kako moèle afrikanci da sozdadat taka napredna civilizacija ? Spored [legel, odgovorot leì vo faktot {to Egipet go koloni-zirale Indijci. Toj bil tolku uveren vo toj obrazec, {to ja naveduval veli~estvenosta na egipetskata argitektura kako dokaz za goleminata na indiskata rasa. Ovaa ideja za indisko poteklo na Egipet }e ostane silna niz celiot 19 vek i nie povtorno }e se sretneme so nea kaj Gobino.339

I pokraj svojot interes za rasata, [legel nikoga{ ne ja smetnal od um sredi{nata va`nost na jazikot. Toj razlikuval dva vida jazik- ′blagorodniot′ flektiven i pomalku so-vr{eniot neflektiven. Prviot ima duhovno poteklo, dodeka vtoriot prvobitno bil ′ìvo-tinski′. Toj veruval deka samo flekcijata na jazicite koi vodat poteklo od indiskiot moè da se javi jasna i prodorna inteligencija ili visoka i univerzalna misla.

Prili~no e ~udno {to [legel ne minal dobro kaj nacistite. Pri~inata za toa se de-ka negovite politi~ki gledi{ta ne bile antisemitisti~ki- se zalagal za emancipacija na Evreite- pa i li~no, oti se oènil za }erkata na slavniot evrejski filozof Mozes Mendel-

336 Veda=Voda=Znaewe, a [akuntala={akun tal-a, tn.slovensko; {aka={aka, a vaka velat Hanzite... 337 Koine, latinski, gotski, germanski...ne se drevni ednorasni jazici, kako sanskritski=tn.slovenski. 338 Indijcite bile Temni, kako i Crncite=Semitite. Ju`na Afrika bila spoena so Indija: ist koren. 339 Temnite bile niski. Vakvi bile Indijcite. Belcite bile visoki. Vakvi bile Vedite i Egiptjanite. Temnite po teloto ne bile obrasteni so vlakna,sprotivno na Belci.Ovie imale gradeì,a ne Temnite.

150

son. Pofalno se izrazil i za ′visokata mo} i energija na arapskiot i hebrejskiot jaziki′. No, prodolùva, ′tie navistina stojat na vrvot na svojata osobena granka′. Napati znael da kaè i deka tie bile hibridi me|u ′duhovnite′ i ′ìvotinskite′ jazici. Toa sepak, ne bilo dovolno da ne gi smesti vo poniskata kategorija. [legel smetal i deka evrejskata kultura trpela vlijanie od Egip}anite- koi, da si spomeneme, ja dobile svojata napredna civiliza-cija od Indicite. Zgora na toa, bidej}i Fridrih [legel bil prviot koj go povrzal jazikot so rasata, negovite gledi{ta za poligenezata na jazikot nesomneno bile povrzani so nemu sovremenite mislewa za poligenezata na ~ovekot.

Poplo~uvaj}i go patot za arijskata i semitskata rasa, [legel nesomnenie bil pred svoeto vreme. Tie idei nema da se sfatat kako serioni u{te najmalku ~etirieset ili pede-set godini: vo nadvore{na smisla,silite na rasniot antisemitizam se u{te ne bile dovolno silni; vnatre{no, so negoviot pristap imalo brojni nedoslednosti. [legel tvrdel deka po-stoi kategorijalna razlika me|u nadvore{noto dodavawe na sufiksi ili drugi ~estici na zbor i flekcijata, vo koja ′korenot′ vnatre{no se menuva na na~in koj toj go smetal za orga-nski. Za nesre}a po indoevropskata superiornost, semitskite jazici se menuvaat tokmu na toj na~in, pa i samiot termin ′koren′ e prezemen od hebrejskata gramatika.340 Ottuka, podo-cne`nite u~eni bile prinudeni i semitskiot jazik da go stavat vo najvisokata kategorija, nared so indoevropskiot. Istovremeno, zabele{kata na Bartelemi od {eesettite godini na 18 vek, spored koja postoi temelen i isklu~iv odnos me|u ′fenikijskiot′ i koptskiot, retko koj ja zemal za seriozno vo 19 vek. Zgora na toa, nitu idejata za semitsko-hamisko ili afro-azsko jazi~no ′nadsemejstvo′, vo koe ~lenuvaat semitskiot, egipetskiot i drugi afrikanski jazici, po~nala op{to da se prifa}a duri po Vtorata svetska vojna.341

Vtoroto golemo prilagoduvawe na [legeloviot urnek od strana na jazi~arite od 19 vek se odnesuvalo na pra{aweto na ′napredokot′. [legel igral va`na uloga vo preobrazbata na filozfijata, od istorija na jazicite vo tolkuvawe na jazikot kako sila vo sozdavaweto na istorijata.Toj delumno go vklu~il i ′napredokot′ vo svoeto razmisluvawe. Pa sepak, [le-gelovite gledi{ta bile staromodni dotolku {to toj gi razbral ′duhovnite′ indiski jazici kako nazadni. Toa zna~elo deka tie bile sozdadeni sovr{eni no potem, pove}e ili pomalku, go gubele sovr{enstvoto. Od druga strana, vo ′ìvotinskite′ jazici imalo ′napredok′ so ni-vnoto uslo`nuvawe. I tuka podocne`nite u~eni lu|e, koi bile podlaboko navlezeni vo ′na-prednata′ paradigma, morala da gi izmeni negovite idei i da gi objasnat podredenosta i nad-redenosta na jazicite vo smisla na nivnoto soodnosno mesto vo evolucijata.

Angliskite i francuskite u~eni bile isto tolku uvereni deka indoevropskite jazi-ci bile podobri od site drugi. Me|utoa, bidej}i tie samite govorele na jazici vo koi nema mnogu flekcija, ne se voodu{evile od [legelovite idei po toa pra{awe, zatoa {to od niv sleduvalo deka sanskritskiot, grkiot, latinskiot i grmanskiot bile edinstveni jazici ka-darni za filozofija i religija.342 Nasproti nim- i pokraj gorespomenatite izmeni- german-skite u~eni go usvoile ili spodeluvale noviot obrazec na [legel. Na primer, Vilhelm fon Humbold gledal napredok od jazicite so sufiksi i prefiksi, odnosno aglutinativnite jazi-ci, kon flektivnite jazici i go spodeluval [legelovoto mislewe deka razlikata me|u niv e kategorijalna.

Vilhelm fon Humbolt bil seopfaten genij koj, me|u drugot, gi postavil osnovite na baskiskata i malajsko-polineziskata lingvistika. Pa sepak, negovata strast kon sanskritot bila neposredliva so {to i da e. Na primer, mislel deka sanskritot e, so svojata ogromna i sloèna flektivnost,mnogu podobar jazik od kineskiot,koj e ′analiti~en′ i so pomalku fle-kcija duri i od angliskiot jazik.343 Vo svojat izvonreden ogled za kineskiot napi{an vo dva-esettite godini vo 19, Humbolt , moral da priznae, oti, i pokraj neflektivnosta na zboro- 340 Hebrejskata gramatika ne e poznata. Toj govori za aramejska, koja bila dvorasna na: Belci i Crnci. 341 Semitski (aramejski),egipetski (staroegipetski) i drugi afrikanski jazici na crnite Afrikanci. 342 Bidej}i koine, naslednik na staroegipetskiot, ovoj bil kako aramejskiot, latinski i germanski bi-le verski jazici, {to bilo so gotskiot, tie bile jazici so bogati formi...nad ~etiri padeì. Ova pro-izleguvalo od udelot na Belcite, a sanskritski bil jazik na Belci tn.slovenski, kako {to bil koptsk-iot i tn.staroslovenski so 6 padeì kako koine. Sledi jazicite na Crncite=Semitite da bidat bedni. 343 Sanskritski bil jazik na Belci tn.slovenski, kineskiot mongolski,kako i na Gotite vo angliskiot.

151

vite, kineskiot im e ramen na najdobrite indoevropski jazici kako sredstvo za logi~ka mi-sla. Od druga strana, smetal deka faktot {to toj nema flekcija ′ne i dozvoluva na mislata slobodno da se vivne′ zatoa {to za toa i e potrebno vodstvo od gramti~kite formi.344 Pa ta-ka, ne samo {to kineskoto pismo e stati~no, tuku i samiot govoren jazik ja nema polnata emocionalna mo} koja denes germanskite romanti~ari ja baraat od eden jazik. Angliskite i francuskite romanti~ari se ~ini deka ne go spodeluvaat takvoto mislewe, verojatno {to i nivnite sopstveni jazici nemaat flekcija.345

Izedna~uvaweto na flekcijata so slobodata ubavo ni ja dolovuva razlikata koja ro-manti~arite ja gledaat me|u strogata sinofilija na prosvetitelstvoto i nivnata sopstvena dlobodna qubov za indiskata rodbina. Do dvaesettite godini od 19 vek, duri i ograni~enata voshit kon kineskiot jazik i izu~uvaweto na drugi neindoevropski jazici go obeleìlo Hu-mbolt kako pripadnik na postarata generacija. Pomladite odmetnici od prosvetitelstvoto bile postrogi: tie se interesirale re~isi isklu~ivo za indoevropskiot.

Orientalna renesansa Kine i [vab tvrdea deka ovoj probiv vo indiskite studii vsu{nost bil prosto sre-

di{te na edna op{ta ′orientalna renesansa′- za koja [vab opravdano smeta oti bila neraz-delno povrzana so romantizmot- i tie celoto toa dvièwe go stavaat vo odnos so golemite de{ifrirawa od 19 vek. Vistina e deka de{ifriraweto na klinestoto pismo go zapo~nal romanti~arskiot u~enec od Getingen, G.F. Grotefend, vo 1800 godina, so ~itawe na imiwata na persiskite kralevi, no jas }e se obidam da pokaàm vo ova poglavje deka mnogu poimpre-sivnoto de{ifrirawe na hieroglifite se dolì ne na romantizmot i orientalnta renesa-nsa, ami glavno na egipetsko-masonskata tradicija i na nau~niot duh na francuskata revo-lucija.

Pa sepak, [vabovoto tvrdewe deka orientalnata renesansa bila povrzana so vteme-luvawe na ′orientalizmot′ kako akademska disciplina se ~ini delumno opravdano. Arapski-ot, jazik so visoka kultura vo raniot sreden vek vo Evropa, se u~el od vreme na vreme u{te od toga{. Pa sepak, negoviot redoven status vo smisla na moderni akademski studii datira od 1799, od naimenuvaweto na Silvester de Sasi kako prviot nastavnik vo novoosnovanata École de Langues Orientalis Vivantes, ~in koj bil povrzan so egipetskata ekspedicija. Nema som-ne` deka Sasi, i kako nastavnik po noviot tainstven orientalizam i taka podrùva~ na mo-narhijata, odgovara na romanti~arskiot i konzervativen urnek na orientalnata renesansa. Ako na Francija navistina i bil potreben arapskiot, i zaradi egipetskata ekspedicija i zaradi osvojuvaweto na Alìr koe zapo~nalo vo 1830-ta, na Germanija ne i bil potreben i tamu imalo mnogu malku interes za nego. Zgora na toa, kako {to poso~i Evard Said, orie-ntalizmot nasledil golem del od tradicionalnata omraza kon islamot kako neprijatel na hristijanstvoto. Vo toj kontekst, va`no e da zabeleìme deka so dvaesettite godini od 19 vek, presudna decenija za formirawe na orientalizmot, dominira Gr~kata vojna za nezavi-snost me|u Grcite hristijani i me|u Turcite i Egip}anite muslimani. Postoi, sepak, neka-kva religiozna i jazi~na smisla vo koja semitskite kukturi se smetale ako ne za ramni, to-ga{ barem na isto nivo so arijskata kultura (pogledneto go Sedmoto poglavje).

Orientalnata renesansa ne ja opfatila i Kina. Brojni isusovci dobro znaele kine-ski ve}e vo 16 vek i do krajot na 18, blagodarenie na prevodite na tie isusovci i na brojni patepisci,Evropjanite znaele mnogu podrobnosti za Kina. Jazikot se pou~uval so prekin ot-toga{ pa navamu, no na drugi mesta vo Evropa katedri se osnovale duri pri krajot na 19 vek. Osobeno e vpe~atlivo {to prvata katedra po sanskrit bila osnovana vo Berlin vo 1818, do-deka kineskite studii vo Germanija ostanale vo zagriùva~ka sostojba kon krajot na vekot. Kako {to pi{uva eden francuski sinolog vo 1898: ′Germanija i Avstrija ne go zazedoa izvo-nrednoto mesto vo sinologijata koe im pripa|a vo drugite granki na erientalnite studii′.

Iako germanskite u~eni lu|e dominiraat so egiptologijata vo pretposlednata de-cenija od 19 vek, maticata na germanskata akademija vo periodot na orientalnata renesansa ne sakala kakva bilo vrska so novata disciplina. Za neprijatelstvoto na francuskite orie-ntalisti protiv [ampolion }e govorime podocna. Tuka e dovolno da se kaè deka Rajmond

344 Jazikot na Kinezite bil mongolski. Vakov bil na Gotite. Sledi nivnite gramatiki da se bedni itn. 345 Vo germanskiot ima okolu 30% mongolski zborovi, pomalku vo angliski, a francuski e so crne~ki.

152

[vab naslovuva eden od delovite na svojata kniga′Predrasudite protiv Egipet′ i pi{uva: ′Ova gledi{te za Egipet kako prvo i najva`no orientalno vlijanie vrz zapadot e celosno pogre{no. Vsu{nost, Egipet na u~enite lu|e e relativen novojdenec, tuka duri vo 19 vek′. Vo fusnotam [vab pojasnuva {to saka da kaè so toa: ′Zanesenosta na 19 vek so Egipet vsu-{nost doa|a kako zamena za zanesenosta so Indija′.

Ovie izjavi se mamlivi vo tolku mnogu nasoki, taka {to e te{ko da odlu~ime od kade da po~neme. Kako prvo, tuka e neprijatelstvoto na orientalistite kon Egipet i sporo-to vtemeluvawe na egiptologijata. Kako vtoro, i kako {to vidovme, Egipet bil smetan za ′glavnoto orientalno vlijanie vrz zapadot′, u{te od antikata, mnogu pred kakov i da e spo-redliv interes za Indija. Kako treto, iako postoelo zna~itelno qubopitstvo za Egipet vo prvata polovina od 19 vek, vrz dràvata toga{ se gledalo kako egzoti~na i tu|a- imeno, mno-gu poinaku od porane{nata polo`ba na Egipet kako kultura-predok na evropskata. Tokmu poradi taa pri~ina toj bil zamenet so romanti~arskoto gledi{te za Indija.

Se na se, jasno e deka akademskiot orientalizam, najvpe~atlivo vo Germanija no i na drugi mesta, zapo~nal so jasna utvrdena granica. Edinstvenite oblasti od Orientot, za koi ranite orientalisti pokaùvale po~it, bile centralna Azija, za koja se smetalo deka e pla-ninskiot evropski Urheimat, i Indija, domot na rodbinata od koja Evropjcite bi moèle da nau~at za sebe. Kon krajot na 19 vek is~ezna duri i po~itta za niv.

Edvard Said i R. Ra{ed pokaàa deka orientalizmot na edno osnovno nivo i od sami-ot po~etok go spoil interesot za aziskite op{testva so preyir kon niv i ubeduvawe deka ′orientalcite′ se nekadarni da gi analiziraat i sredat sopstvenite kulturi. Specijalisti-te po orientalizam ednovremeno se obiduvale da gi naglasat drevnite civlizacii od drugi kontinenti i da go potcenat nivnoto prodolènie i razvoj niz sredniot vek i modernoto vr-eme. Se tvrdelo deka zapadnata u~enost moè celosno da gi prisvoi drugite drevni civili-zacii, zatoa {to nivnite sovremeni naslednici se ili novojodeni i natrapnici, ili zatoa {to poradi svojata ′dekadentnost′ ja zagubile razvienata kultura na svoite pretci. Podo-cne`nite civilizacii koi ne moèle da se prezemat na toj na~in se otfrlale ili zanema-ruvale-iako vo re~isi site slu~ai Evropjanite bile vo mo`nost da nau~at za drevnite samo blagodarenie nim. Zgora na se i pokraj porazitelnite dokazi deka ne e taka, se tvrdelo deka samo evropejcite imale vistinska smisla za istorija.

Nema somne` deka ranite orientalisti vloìle neverojatni napori i ostavarile golemi i trajni postignuvawa. Pa sepak, rastot na orientalizmot ne se odvival ednostavno so pro{iruvawe na horizontite, kako {to tvrdele Kine i [vab. Vo brojni slu~ai, toj raz-voj podrazbiral stesnuvawe na voobrazbata i zasileni ~ustva za vrodena i kategorijalna na-dredenost na evropskata civlizacija. Toj sluèl za distancirawe i objektifikacija na ne-evropskite kulturi, stavawe na mnogute nivni razli~ni karakteristiki vo edna op{ta ka-tegirija na ′orientalni′, ednostavno zatoa {to tie ne bile evropski. Se smetalo za ′egzoti~-ni′ i tromi ili pasivni nasproti evropskiot dinamizam. Vpro~em, u{te od 19 vek, na Evro-pjnanite bukvalno im e nezamislivo deka narodite na koj i da e drug kontinent bi moèl da se ′nau~ni′ onaka kako {to se tie samite, ili pak deka Azijatite i Afrikancite moèle so bilo {to va`no da pridonesat za gradewe na Evropa. Edinstvenite o~igledni isklu~oci bi-le dreven Iran i Indija, no tie sekako bile del od indoevropskoto semejstvo. Kako takvi, tie go popolnile mestoto na ′egzoti~nite pretci′, koe prethodno im pripa|alo na Egipet i Haldeja. Na primer, Gobino bil siguren deka ′narodite na Egipet i Asirija zazele mesto zad lu|eto od Hundistan′.

Prirodno, institucionalniot podem na orientalizmot mora- barem vo Anglija i Francija- da se povrze so golemata ekspanzija na kolonijalizmot i drugite oblici na domi-nacija nad Azija i Afrika koi se odvivale naporedno. Za kontrola nad tie neevropski na-rodi ne bilo dovolno samo nivnoto sistematsko razbirawe i u~ewe na nivnite jazici; znae-weto za nivnite civilizacii po pat na grabawe na kategorizirawe na nivnite kulturi tr-eba da se pogriàt i samite domorodni pripadnici da u~at za svoite civilizacii isklu~ivo od evropskite izvori.346 Toa e u{te edna ni{ka koja gi povrzuva kolonijalnite eliti kon

346 Evropjanite do 15 vek bea kanibalisti i divjaci. Tie so nauka po~nale da se bavat vo 18, 19 i 20 vek.

153

razvienite dràvi i se pokaùva kako se povaèn faktor vo odrùvaweto na evropskatata kulturna hegemonija od vremeto na opa|aweto na neposredniot kolonijalizam vo vtorata po-lovina na 20 vek.

Rajmond [vab izvonredno pokaà kolku ~esto vo kulturata od 19 vek se javuvaat ori-entalno- romanti~arski temi. Me|utoa, negoviot zaklu~ok, deka toa e nova pojava vo evrops-kata umetnost, e sosema mamliv. Interesot za drugi kontinenti e mnogu postar od voodu{e-venosta so Egipet, Abisinija i Kina od 18 vek, koja ja spomenav pogore. Zgora na toa, osnova-weto na akademskite disciplini koi se zanimavaat so tainstveniot orient vo 19 vek, go oslobodi kulturniot voop{tuva~ od neprijatnata dol`nost da se fati so kostec so orie-ntalnite civilizacii i da gi tretira so po~it. Za razlika od umetnicite i politi~arite od 17 i 18 vek, koi navistina seriozno go zemaa predvid Egipet i Kina, na onie od 19 vek dovol-no im bilo da sobiraat porcelan ili da vovedat egzoti~ni romanti~ni temi vo svojata kni-èvnost.

Tie intelektualni i obrazovani promeni moè da se povrzat so osobeni dràvni strukturi na evropskata kolonizacija i ekspanzijana drugite kontinenti. Na primer, po~e-tniot razvoj na staroindiskite studii vo 17 i 18 vek se dolèl na potrebata na Isto~noin-diskata kompanija da gi razbere svoite podanici i ′domorodni′ sojuznici. Ednakvo va`no e {to romantiziraweto na Indija go izvr{ile Germanci, koi nemale neposreden interes vo potkontinentot. Duri i vo Anglija, dominantniot indolog od vtorata polovina na devetnae-settiot vek bil Maks Miler, koj bil imenuvan za profesor po indiski jazici na Oksford na pottik od pruskiot ambasador, baronot Kristijan Bunsen i koj ostanal vistinski Germa-nec niz pedesete godini minati na taa profesura.

Padot na Kina Istoriografskiot pad na indiskata kultura, kako i na srednite Semiti, se slu~uva

duri na krajot na 19 vek. Tuka }e se zanimavam so po~etokot na vekot i so uniùvaweto na Kinezite i Egip}anite. Do celosen triumf na rasizmot i ′napredokot′ i do romanti~arsko ′vra}awe′ kon Evropa i hristijanstvoto doa|a koga evropskite proizvoditeli po~nale da za-menuvaat kineski luksuzni stoki kako mebelot, porcelanot i svilata so svoi sopstveni pr-oizvodi. Dobivkata na Evropa od toa ne bila ednostavno kulturno zadovolstvo. Britanija po~nuva da se probiva na kineskiot pazar so lanka{irski pamuk i so indiski opium, a trgo-vskata ramnoteà se naru{uva na {teta na Kina; po trgovskata prednost na Evropa nabrgu sleduvaat i voeni incijativi.347

Od 1839 godina- koga Britancite zapo~nale vojna za za{tita na svojata trgovija so opium od oficijalnata kineska zabrana- do krajot na vekot, Britanija, Francija i drugi ′mo}i′ izveduvaat nekolku posledovatelni napadi vrz Kina, za da dobijat pove}e i pogolemi otstapki. Potrebata da se opravdat ovie postapki i eksplotacijata, vistinskiot op{test-ven raspad na Kina- koj samiot vo golema mera se dolì na evropskiot pritisok- zaedno so op{tiot rasizam i ′vra}aweto kon Evropa′, toa se silite koi ja predizvikale preobrazbata na prestavata za Kina na zapadot. Od primer za razumna civilizacija, Kina po~nuva da se gleda kako valkana zemja vo koja cvetat ma~ewata i raznoobrazbna korupcija. So nepristoj-na ironi~nost, Kinezite osobeno se obvinuvaat za koristewe na opium. Pi{uvaweto vo pe-desettite godini od 19 vek, De Tokvil smeta oti e nerazbirlivo kako fiziokratite od 18 vek tolku mnogi i se voshituvale na Kina.348

Padot na ugledot na Kina moè da se locira i vo lingvistikata. Kako analiti~en ja-zik, na Humbolt ne mu bilo lesno da go smesti kineskiot- na red so koptskiot, a do nekade duri i so angliskiot- vo svojot model na evolutiven razvoj od aglutinativni kon flektivni jazik. Toj eksperimentiral so idejata deka kineskiot e bebe{ki govor i, sledstveno, jazikot na detstvoto na ~ove{tvoto, no ja otfrlil. Do sredinata na vekot, mislitelite nalik na go-lemiot indoevropski jazi~ar Avgust [lajher ve}e nemale takvi problemi. [lajher si pre-

347 Lanka{ir=lan ka{ir: lan=len od Ka{ir, koj bil pambuk=pamvuk=pam (Pan) vuk=vu~=vl~=vle~i. Pamukot go narekle na tn.slovenski jazik lan=len, koj bil predivo, kako opium=opi um,sladoled... itn. 348 Se potvrduva, kako {to istorijata e ispolitizirana, istoto bilo i so lingvistikata. Ne slu~ajno, rasa=jazik, a za avtorot e rasizam. Toj se zalaga za semitskoto, spored nego, i Belcite bile Crnci=Se-miti, a protivnicite gi narekuva antisemitisti. A kaj nego gi nema najbrojnite tn.slovenski narodi...

154

stavil troetapna evoluciona hierarhija od analiti~kiot kineski, do aglutinativen tura-nski (turski i mongolski) pa se do flektivnite semitski i indevropski.349

Baronot Kristijan Bunsen, ~ija koleblivost vo vrska so Egipet bila izma~uva~ka, ne se kolebal koga stanuva zbor za lingvistikata, pa ottuka i za istoriskoto mesto na kine-skiot. Po nego, sinizmot (Kina) e najprimitivna etapa na svetskata istorija; po nea sledi turanizmot, a potem khamizmot (Egipet). Potoa e Potopot i vistinskiot po~etok na isto-rijata, koja se sostoi od dijalektika me|u semitite i indogermancite.350 Pa taka, vrz ′nau~-nata′ osnova na istoriskata ligvistika, i Egipet i Kina bile izgoneti od istorijata vo pr-etpotopsko minato. Kako {to naglasiv, odnosite me|u rasata i jazikot bile mnogu silni vo tekot na 19 vek. Ottuka, padot na jazi~nata polo`ba na Egipet i kina bil pridruèn so ana-tomski i rasen plan.

Rasizmot na po~eokot od 19 vek Nevoobi~aeniot podem na rasizmot kon po~etokot na 19 vek so sebe donel u{te po-

pogrdni klasifikacii na Kinezite i Egip}anite. So reakcijata protiv Francuskata revo-lucija i budeweto na hristijanstvto, edna klu~na doktrina vo koja hristijanstvoto ne uspea-lo da si ja vrati svojata polo`ba bila edinstvoto na ~ove{tvoto. Duri i poligenezata se vr-atila vo igra po neuspehot vo evangelskata treta decenija od 19 vek, a prvata polovina na vekot i onaka bilo vreme na zasilena aktivnost za otkrivawe na anatomska opravdanost na rasnite razliki, za koi sekoj kulturen Evropjanin ′znael′ deka postojat. Nemaweto nespor-ni rezultati od toa istraùvawe ne vlijaelo vrz op{toto mislewe vo vrska so toa pra{a-we. Mo`no e toa sepak da vlijaelo vrz faktot {to pogolem broj povnimatelno u~eni lu|e prodolìle da go koristat jazikot za objasnuvawe na ona {to tie go smetale za o~igledni neednakvosti me|u razli~nite narodi. Neva`no vo koj oblik, novoto na~elo na etnikum gi proniknalo site oblasti na ìvotot i u~enosta.

Eden patnik od renesansata, Andrea Korsali, gi opi{uva Kinezite kako ′so na{e priroda′. Pisatelite od 17 i 18 vek vo najgolem del smetale deka tie pripa|aat na razli~na, no ne nu`no i poredena rasa. Za vreme na Opiumskata vojna kon sredinata na 19 vek, me|utoa, Kinezite stanale prezrivi vo rasna smisla. So zborovite na edna pesni~ka objavena vo Pun-ch vo 1858 godina:

Kinezot Xon, bitango prava So zakonite na vistinata ne si ma~i glava Teòk tovar vrz Zemjata, cel ton Poteòk taa ne nosi od Kinezot Xon Sing Jeh, Kinezot Xon, bezdu{no yvere, Anatemata od ~ove{tvoto vrz Kinezot Xon Frlena na Koblen ne ja trga, milostiv on So o~i~ki ko svin~iwa i opa{ki kratki, So gluvci, ku~iwa, polàvi slatki, So nebare dive~ vo taa frla on Gnasna {to jade, Kinezot Xon Sing li-ti, Kinezu moj, podlec Kinezu Xon, kukavico, ne borec Xon Bul ima mo`nost- ako kadaren e on Da mu gi podotvori o~ite na Kinezot Xon.351 U~enite od 19 vek bile samo malku poblagi. Neva`no kolku podelba na ~ove{tvoto

zamisluvale novite antropolozi, ′òltite′ rasi sekoga{ se nao|ale vo sredina, pod beli i nad crnite. Zgora na toa, Kinezite sega se osuduvale tokmu za ona za {to prosvetitelstvoto

349 Se potvrduva razlikata me|u mongolskite jazici vo odnos na Belcite. Vtorive se flektivni jazici. 350 Aramejski,staroegipetski,koine,latinski,gotski...germanski imalepelazgiska=tn.slovenska osnova 351 Mongolite ne po~ituvale zakoni; se odnesuvale yverski; bile tvrdoglavi; o~i bademlii, zatoa da im se podotvorat..; a i per~iwa na glavata, koi se veele; tie jadele gluvci, ku~iwa, polàvi slatki...Ova nasledstvo go ostavile Gotite, kade {to tie niz Evropa bile, {to vaèlo i za kowi;tie bile divjaci i mo}ni, koga bile mnozinstvo, nikako vitezi vo malcinstvo; tie bile podli, kukavici i pla{livci. Za podlost, kukavi~nost i ubivawe zad grb bile poznatite Arnauti=Goti,nivnoto go prevzele Skiparite.

155

im se voshituvalo, imeno nivnata stabilnost. Spored baronot Kivie, golemiot naturalist od po~etokot na vekov: ′Taa rasa sozdala silni imperii vo Kina i Japonija...no nejzinata ci-vilixzacija ve}e dolgo se ~ini nepodvi`na′. Za prvenecot na rasizmot, Kont de Gobino, ò-ltite plemiwa

imaa malku fizi~ka sila i skloni se na apatija...nesilni èlbi, voqa koja e poskoro svoeglava odo{to vo krajnost...Vo se te`neat kon osrednost. Lesno go razbiraat ona {to ne e premnogu vovi{eno ili premnogu dlaboko. @oltite se prakti~ni lu|e vo stroga smisla na zborot. Ne sonuvaat i ne uìvaat vo teorii. Slabo izumuvaat, no kadarni se da go razberat i usvojat ona {to moàt da go koristat...352

Treba da si spomeneme deka Gobino se stekna so slava samo kako prethodnik na Hit-ler; vo 19 vek, iako nekoi moèbi ne se sloùvale so nego, toj sepak bil prifaten kako na-stran, no ugleden u~en ~ovek. Novara rasna polo`ba na Kinezite bila sosema dovolno tie da ne dobijat mesto vo romanti~arskata slika za dinami~na istorija na svetot i nikoj ne se so-mneval deka ′kinezot′ ( Chinaman, peòrativen izraz, zabel. na prev.) e osreden.

So kakva boja na koàta bile drevnite Egip}ani ? Rasnata polo`ba na drevnite Egp}ani bila mnogu ponesigurna od taa na Kinezite, i

toa od dve pri~ini: u~enite nikako ne moèle da se soglasat vo odnos na nivnata ′rasa′, a samite Egip}ani barale ramnoteà me|u beliot vrv na ~ove{tvoto i negovata crna dupka. [to se odnesuva do Kuvie,

Crne~kata rasa...ima crn ten,vitkana ili volnikakva kosa,nabien ~erep i ramen nos. Ispap~enosta na dolnite delovi na liceto i debelite usni o~igledno ja probliùvaat do majmunite: glutnicite od koi se sostoi sekoga{ bile vo edna sosema zaokruèna varvarska sostojba.

A za Gobino, Crne~kiot vid e najniskiot i e na dnoto na skalata. @ivotinskot karakter na ne-

goviot osnoven oblik mu se nametnuva od migot na za~nuvaweto. Toj nikoga{ ne izleguva od najograni~enite intelektualni zoni...Iako sposobnostite za razmisluvawe mu se osredni ili nikakvi, toj poseduva èlba i, ottuka, i volja ~ija silina neretko e stra{na. Setilata mu se razvieni so silina nepoznata za drugite dve rasi, glavno vkusot i mirisot. Tokmu se-tilnata al~nost e najvpe~atliviot znak koj govori za negovata inferiornost..

Kolku lo{o Evropejcite gi tretirale crncite niz celiot 19 vek, tie morale da gi pretvorat vo ìvotni ili, vo najdobar slu~aj, podlu|e; oti, blagorodnikot Kavkazec ne e ka-daren da tretira drugi sosema ostaverni lu|e na takov na~in. Ova prevrtuvawe ja postavuva scenata na ′rasniot′ i glavniot aspekt na ′egipetskiot problem′: Ako e nau~no ′dokaàno′ deka crncite se biolo{ki nekadarni za civilizacija, kako da go objasnime drevniot Egip-et- koj bil nezgodno lociran na Afrikanskiot kontinent ?353 Imalo dve ili poskoro tri re-{enija. Prvoto e da se odre~e deka drevnite Egip}ani bile crni; vtoroto bilo da se odre~e deka drevnite Egip}ani sozdale ′vistinska′ civlizacija; tretoto, za sigurnost, e da se odre-~e i ednoto i drugoto. Tokmu tretoto e ona {to go pretpo~ituvale najgolemiot broj istori-~ari od devetnaesettiot i dvanaesettiot vek.354

Pa na koja ′rasa′, toga{, i pripa|ale drevnite Egi}ani ? Jas imam mnogu somneì {to se donesuva do poleznosta na konceptot na ′rasa′ vo op{ta smisla, zatoa {to e nevozmo-`no da se utvrdi kakva bila atomskata preciznost vo odnos na toa pra{awe. Zgora na toa, duri i kako go prifatime zaradi rasprava, u{te pomalku veruvam deka }e go najdeme odgo-vorot vo ovoj osoben slu~aj. Istraùvawata vo vrska so ova pra{awe govorat mnogu pove}e za predispoziciite na istraùva~ot odo{to za samoto istraùvano pra{awe. Pa sepak, uve-ren sum deka naselenieto na Egipet, barem vo izminatite sedum iljadi godini, se sostoele od afrikanskiot, jugozapadno aziskiot i mediteranskiot tip. Jasno e i deka kolku se odi na-

352 Ovie odliki se arnautski i na nivni ″bra}a″ Skiptari.Sledi krvna i druga odmazda, za mig oru`je... 353 Vedite...Persijcite...Fenikijcite,Mesoptamcite,ìtelite na Arapskiot Poluostrov,Severna Af-rika bile Belci.Mesopotamcite...sé do so Severna Afrika imale zakoseni o~i, kako denes Berberite. 354 Na avtorot mu bile potrebni Egip}anite da bidat Crnci, a vakvi bile Semitite. Sledi toj i Feni-kijcite da gi proglasi za Semiti. Me|utoa, Mesoptamija sé do so Severna Afrika ìveele Belci, a na tie prostori bile dojdenci...kolonisti Crnci: Sumerite Belci, Akadcite Crnci, ili dverasi=jazici.

156

kaj jug ili uzvodno po Nil, naselenieto stanuva se pocrno i ponegroidno; taka bilo sigurno i izminative sedum iljadi godini. Kako {to kaàv vo Vovedot, jas veruvam deka egipetskata civilizacija vo osnova bila afrikanska i deka afrikanskiot element bil posilen vo sta-roto i srednoto kralstvo, pred invazijata na Hiksite, odo{to posle toa. Zgora na toa, uve-ren sum deka najgolem broj od mo}nite egipetski dinastii smesteni vo goren Egipet-1-vata, 11-tata, 12-tata i 18-tata- bile sostaveni od faraoni koi polezno moème da gi opi{eme kako crni.355

Me|utoa, stvarnata afrikanska priroda na egipetskata civilizacija ne e relevant-na za ona so {to sega se zanimavame, a toa se neednozna~nostite na vospriemnata ′rasa′ na Egip}anite. Vo klasi~nite vremiwa, Egip}anite se razbirale i kako crni i kako beli i ka-ko òlti; Herodot za niv veli deka imaat ′crna koà i volnesta kosa′. Od druga strana, por-tretite na Buzirid na vazni obi~no go prestavuvaat kako kavkazec, iako toj imal i crna i bela svite.356

Profesorot @an Deviz izrazi za~udenost za toa kolku mnogu crnci ima vo ranoto hristijansko prestavuvawe na Egip}anite. Toj pokaùva i deka Egip}anite bile ′zatamnu-vani′ vo 15 vek, koga uìvale golem po~it. Se ~ini i deka imalo vrska me|u crnotijata i egi-petskata mudrost. Golem broj srednovekovni i renesansni sliki prestavuvaat eden od trojca mudreci- se pretpostavuva Egip}anec- kako crn. Od druga strana, renesansnite sliki na He-rmes Trismegist go prestavuvaat kako Evropjanin, iako ponekoga{ so neodredeni oriental-ni obele`ja.

Vo Anglija, faktot {to imeto \upci (ili E|upci) im se davalo na lu|eto od severo-zapadna Indija, govori deka vo 15 vek za Egip}anite se smetalo deka izvorno se so temna bo-ja na koàta. Talmudskoto tolkuvawe, spored koe ′prokletstvoto na Ham′ (tatkoto na Hana-an i Mizraim, ′Egipet′) e negovata crnotija, bilo ra{ireno niz siot 17 vek.Od druga strana, poradi spojot na zgolemeniot rasizam od krajot na 17 vek i raste~kata po~it za drevnite Egip}ani, te`nenieto bilo prestavata za Egip}anite da se izbeli. Bernie, avtorot na No-vata podelba na zemjata spored razli~nite vidovi koi ìveat na nea, delo objaveno vo 1684 godina, smetal oti Egip}anite se del od belata rasa.

Nema mnogu somne` deka brojni masoni bile rasisti.357 Faktot {to tie bile posre-dni ili neposredno vpletkani vo trgovijata358 so robovi i {to bile tolku uvereni vo mono-genezata kolku {to bile ortodoksnite hristijani, nekako ja nadvjasuval nivnata antropoce-ntri~na tradicija i na~eloto spored koe ′site lu|e se bra}a vo nevolja′. Sosredoto~eni vrz Egipet, nim im bilo potrebno da povle~at stroga razlika me|u ′ìvotinskite′ crnci i bla-gorodnite Egiptjani. Na primer, Mocart vo Magi~nata flejta gi sprotistavuva sladostra-sniot Mavar Monostasos i egipetskiot filozof Sarastro. Vistina, ako ja zabeleìme na-glaskata vrz polzite od egipetskata kolonizacija, sredi{nata tema na Set, i drasti~nata sprotistavenost koja toa delo i brojni drugi dela od 18 vek ja povlekuvaat me|u Pelazgite koi se ranat so èlati pred doa|aweto na Egip}anite i slavata na gr~kata civilizacija po-sle toa doa|awe, moème da zaklu~ime deka takvite prestavuvawa barem do nekade bile op-ravduvawe na evropskite aktivnosti od toa vreme. (Mavar=ma var, varosvaj=bojadisvaj,R.I.)

355 Crncite nemale zemjodelite, doma{ni ìvotni (goveda, sviwa...ptici), navodnuvawe, pismo...civli-zacija kako Egiptjanite koi bile Belci vo ~ii hieroglifi ima koptski slova, a ovie bile tn.Kiril-ski...na Belcite so tn.slovenski jazik. Ovie bile pove}ebo`ci, a Crncite=Semitite eden bog. Za Cr-ncite ~ovekot postanal od ilova~a, so mitot Adam i Eva itn. Prv faraon koj bil ednoboèc bil Eh-naton=Egnaton=e gnat on=on. Sledi toj kako nepodoben da bide gnat=gonat, smenat.Pa Mojsej, koj kako Egiptjanin so svoite pridr`nici ednobo`ci bil gnat=gonat,do gonadi polovi organ nagon=na gon..|on 356 Vo Egipet imalo Crnci kako robovi, vojnici itn. Crncite imale debeli ~erepi i se obrezuvale.. Tie do denes gi obrezuvaat i devojkite. Isto taka, jadat lu|e, a Belcite lu|eto gi stavale za `rtvi na bogovite. Belcite so obrasteni tela so vlakna i so svoi ìvotni goveda, kow...so gusti vlakna se po-vlekle na prostorite na Temnite bez vlakna na telata i istovetni ìvotni (kamila, magare...). Toa bi-lo vo Levantot. Toj bil napolnat so voda od te~enieto ~ie bilo na jagulata. Takva nemalo vo Levantot. 357 Avtorot gi proglasuva rasisti lu|eto koi tvrdat deka Egip}anite bile Belci,{to se gleda i na ni-vnata ostva{tina. Onie koi pi{at sprotivno gi proglasuva antisemisti. Bitno e edno: Belci=Belci. 358 Kapitalot se sozdava vo proizvodstvoto, koe go uni{tuva trgovijata so bankarstvoto. Onie koi se bavat so trgovija i bankarstvo,a i pe~atata pari, se zloto na ~ove~nosta.Sé toa mora da se vidoizmeni.

157

Me|utoa, vo vtorata polovina na 18 vek, se javile i tendencii Egip}anite da se pov-le~at nazad vo Afrika, tendencii koi se povrzani so voodu{evenosta so Etiopija koja se gleda vo prevodot na d-r Xonston za patuvawata niz Etiopija na otec Loba od 17 vek, kako i vo negoviot roman Raselas. Iako srednovekovnata legenda za kralstvoto na Prester Xon, hristijanski sojuznik na Evropa zad islamot, se povrzala so brojni oblasti vo Azija i Af-rika, Etiopija kako egzoti~no, dale~no hristijansko kralstvo bila izvonreden kandidat. Zgora na toa, Etiopija mnogu opravdano moèla da se povrze so drevniot Egipet.

Me|utoa, treba da ni bide jasno deka imeto ′Abisinija′ bilo iskoristeno tokmu za da se izbegne imeto ′Etiopija′, nerazdelno vrzano so crnotijata. Naslovot na prvoto amerikan-sko izdanie na deloto na Xonson, objaveno vo Filadelfija vo 1768 godina, bil Istorijat za Raselas, princot od Abisinija: aziska prikazna ! Baronot KuvieEtipjaninite gi imal ize-dna~eno so crncite, no Abisincite- kako arapski kolonii- gi kategoriziral kako kavkasci. Pa sepak, razlikata bila premnogu tenka za da bide delotvorna. Golemiot {kotski istraù-va~, Xejms Brus, vdahnoven od vizijata za Abisinija/Etiopija i potragata po izvorot na Nil, bil podobro informiran. Za nego, ìtelite na etiopskite planini bile crni i- se na se- ubavi. Negovite vol{ebni otkritija ohrabrile brojni vqubenici vo Egipet, kakov {to bil toj samiot, potem patnikot i nau~nikot Kont od Volni, Dupua i [ampolion, da ja nagla-sat va`nosta na goren Egipet, pa duri i Etiopija kako izvori na egipetskata civilizacija.

I pokraj o~igledniot romanti~arski {arm, Germancite ne gi zafati zaludenost so Etiopija. Nivnite fantazii so crnata Afrika, toa bilo za da go ocrnat. Ve}e spomenav de-ka na Vinkelman ne mu se dopa|alo kako izgledale Egip}anite; od sledniov navod se gleda kolku prokleta za nego bila vrskata nivna za Afrika:

Kako da vidime i tragi od ubavinata na nivnite likovi, koga site ili re~isi site orignali vrz koi se zasnovani imale oblik na Afrikanci ? Tie, poto~no, imale, kako i Af-rikancite, ispr~eni usni, opa|a~ki i mali podbradnici, vdlabnati i ramni profili. I ne samo kako Afrikancite, ami i kako Etiopjanite, neretko imale ramni nosevi i crna koà ...Site likovi naslikani na mumiite imale temni kafeavi lica.

Sli~ni stavovi sre}avame i vo Anglija i Francija. [arl de Bros, na primer, pi{u-vaj}i vo re~isi isto vreme so Vilkelman, tvrdel deka drevnite Egip}ani nalikuvale na so-vremenite crnci po toa {to nivnoto zoopoklonstvo- za koe masonite, sledej}i tradicija stara barem kolku i Plutarh, smetale oti e alegorisko- bilo prosto ′crne~ki feti{izam′. Pa sepak, na krajot od 18 vek, dominantonoto gledi{te bilo toa Mocart i na negoviot li-berist Emanuel [ikander, izrazeno vo Magi~nata flejta: Egip}anite nitu se crnci, nitu vo osnova Afrikanci. Taka i Herder, so svojata ogromna po~it kon istokot, gi smetal za Azijci. Antropologot i prvenecot na rasnite studii, lordot Monbodo, slaven po toa {to orangutanot go vbroil vo ~ove~kiot rod, mnogu gi po~ituval Egip}anite. Blumenbah gi vbr-ojuva Egiptjanite, nared so Arapite i Evreite, vo kavkaska rasa. Nekolku decenii podocna, Kuvie smeta deka ′verojatno′ se beli.

Dominantnite etiopski jazici se semitskite,pa se ~ini tokmu poradi toa polo`bata na Abisincite vo vi{ata rasa bila pobezbedna od polo`bata na Egip}anite. So mnogu pogo-lemoto slikovno prestavuvawe na drevnite Egip}ani koe im bilo raspolo`livo na Evropja-nite vo prvata polovina od 19 vek, a od koe se gledalo deka tie se edno sosema izme{ano na-selenie, Egip}anite po~nale se pove}e da bidat gledani kako Afrikanci i crnci.

Kon sredinata na 19 vek, Gobino go oìvuva bibliskiot- ili, da bidam poprecizen, talmudskiot-, obrazec i gi kategorizira Egip}anite kako Hamiti i prakti~no crni. Pora-di toa, polezno mu e da ja prifati [legelovata teorija, spored koja egipetskata ′civlizaci-ja′- dotolku dokolku Gobino prifa}al oti postoela- vsu{nost proizleguvala od vmetnuva-wata na indiskite ′arijski′ kolonisti. Pred toa, postignato se dva kompromisi me|u crno-tijata na Egip}anite i nivnata razviena civilizacija, so pomo{ na dolgite vremenski pe-riodi za koi stanuva zbor. Prviot e ist kako onoj {to bil op{to prifaten vo odnos na In-dija- prvobitnite ′~isti′ Egip}ani bile beli, no podocna imalo mnogu me{awe so drugite rasi i toa me{awe na rasite e glavnata pri~ina za nivniot upadok.

Vtoriot kompromis, predloèn od strana na antropologot V.^. Vels, bil tokmu spr-otivniot. Vels bil povrzan so humanitaristi~koto dvièwe i im se sprotistavuval na kraj-niot rasizam i na poligenezata, a se zalagal i za podobruvawe na crnata rasa. Iako toj pri-

158

znaval vrska me|u bojata na koàta i stepenot na civilizacijata, poskoro smetal deka ci-vilizacijata ja odreduva bojata a ne sprotivno. Zabeleàl, na primer, deka drevnata egipet-ska umetnost pokaùvala lu|e koi o~igledno ne se negroidni, pa sepak modernite Egip}ani ne se crni. Ottuka, tvrdel toj, mo`no e bojata na koàta da im se osvetluvala kako napredu-vala nivnata civilizacija.

Pi{uvaj}o vo 1818 godina, Vels pokaùva kolku korenito se izmenila intelektual-nata atmosfera od prosvetitelstvoto pa do negovo vreme. Idejata za ponapredna drevna egi-petska civilizacija se otfrla vo polza na trumfalniot ′napredok′, koj bi moèl da go na-dmine i bibliskiot ideal za trajnost: ′moè li Etiopjaninot da si ja promeni koàta ili leopardot damkite ?′ Me|utoa, Vels imal pravo za dve ne{ta. Kako prvo, razbiraweto vo docniot 18 i raniot 19 vek bilo deka drevnite Egip}ani bile crnci- poglednete gi, na pri-mer, slavnite sliki na sfingata kako ja merat francuskite nau~nici od ekspedicijata. Ka-ko vtoro- neva`no dali Vels bil svesen ili ne- Egipet vo 1818 godina bil na pragot na ′na-cionalna renesansa′. (Vels=Veles, R.I.)

Nacionalnata renesansa na moderen Egipet Sega doa|ame do tema koja navidum ne e relevantna za istorijata na ugledot na dre-

vniot Egipet. Me|utoa, kako i slu~ajot so ′pesot koj lael no}e′ vo prikaznata za [erloh Ho-lms, faktot {to egipeteskata renesansa ne vlijaela vrz rasnite stereotipi na u~enite lu|e za drevnite Egip}ani, ni govori ne{to mnogu va`no.

Egipet bil del na turskata imperija u{te od 16 vek. Me|utoa, Turcite vladeele so posredstvo na prethodnite vladeteli. Mamelicite, korpus od robovi glavno od Kavkaz, koj go obrazuval najstra{niot del na armijata i koj go kontroliral Egipet od 13 vek. Mamelu-~kata istorijata e isklu~itelno krvava i vlasta na vrvot mnogu ~esto se menuvala. Me|utoa, kon krajot na 18 vek, komercijalnoto zemjodelsko proizvodstvo, trgovijata i proivodstvoto dostignale nivo koe mu ovozmoùvalo na Egipet da stane bogat spored svetskite standardi.

Mamelu~koto vladeewe i turskiot suverenitet zna~itelno oslabnale poradi Napa-leonovoto osvojuvawe vo 1798, osvojuvawe koe vo golema mera se sprovelo po pat na manipu-lirawe so klasnite, religionite i egipetskite podelbi vo egipetskoto op{testvo. Ve}e do 1808- posle golemata zbrka otkako Francuzite se povlekle, a intervenirale Britancite- ispadeni se i Britancite i vlasta doa|a vo racete na Mohamed Ali, albanski general na tu-rskite sili. Nekolku godini podocna toj gi iskasapil Mamelucite i stanal potkral, prakt-i~no nezavisen od Turcija.359

Mohamed Ali zapo~nal modernizacija na egipetskata ekonomija i op{testvo so po-krovitelstvo na dràvata, modernizacija koja moè da se sporedi samo so taa na Petar Ve-liki vo Rusija i na Meixi, carot na Japonija. Zemjata im bila odzemena na Memelucite i na dano~nite farmeri i neposrednoim bila razdelena na selanite, koi sega pla}ale kombina-cija od renta i danok na dràvata. Bile izvedeni golemi proekti za navodnuvawe i po~nalo nagolemo da se seat pamuk i {e}er za komercijalna potrebi. Zgora na toa, so pomo{ na stra-nski eksperti, se zgradile moderni fabriki za obrabotka na ètvata, no- kako i vo Rusija i Japonija- sredi{teto na industrijata bile oruàrnicite, osnovani so podr{ka na moderna-ta armija i zaradi nezavisnost od stranskoto oru`je.360 Moè da se tvrdi, donekade opravda-no, deka programata imala {tetni posledici vo taa smisla {to dràvata stanala premnogu zavisna od pamuk i sozdala klasa na bogati komercijalni zemjoposednici ~ie vlijnie bilo mnogu {tetno vrz razvojot na dràvata. Me|utoa, kratkoro~no, programata imala neveroja- 359 WOLF SEIDL (1981), ″BAYERN IN GRIECHENLAND″, Die Geburt des griechischen Nationalstats und die Re-gierung Koenig Ottos, pi{i: ″Vo meteìte, koi gi slede{e napaleonskata invazija na Egipet, se vivna Makedonecot Mehmed Ali na ~elo na albanskata telesna garda za pa{a od Egipet i na sultanot mu stanal najmo}niot i najopasniot vazal″. Toj bil so svoite Skiptari i gi uni{til Mamelucite...Me|u-toa, toj kako Makedonec bil sposoben, i doprinel da napredni Egipet. Ova se potvrduva so dokazot de-ka Makedoncite bile vredni. Sledi Makedonija da bide mnogu pobogata od sosednite zemji: Srbija, Bu-garija i Grcija.Toa bilo sé do 1913 godina, koga Makedonija bila podelena opla~kana, proces koj do de-nes ne e zavr{en. Makedoncite svojata NR (SR/R)Makedonija ja vozdignale na mnogu povisoko nivo od-kolku Albanija. Makedoncite svoja dràva imaat od 1990 godina. Makedonija do denes e pred Albanija. 360 Vo toa vreme tie mnogu ubavo si ja znaele istorijata, koja bila izvrtena za zlo~ine~ki intersi od Evropajnite. Toj Makedonecot samo se potrudil svojot Ptolomejski Egipet da go oslobodi i vozdigne.

159

ten uspeh. Do 1830, Egipet po moderna industriska produktivnost bil vtor vo svetot zad An-glija.

So taa ekonomska i politi~ka osnova, Mohamed Ali po~nal da gradi Egipetska im-perija. Negovata moderna armija osvoila mnogu teorii vo zapadna Arabija koi bile vo vla-denie na Turcija, a vo 1822 godina negovite generali go osvoile Sudan. Toj gledal kon sever, kon Sirija i Grcija: i samite podanici na Otomanskata imperija, brojni Grci361 ìveele vo deltata na Nil i osobeno se angaìrale vo novite komercijalni sektori na ekonomijata.362 Otkako Mohamed Ali do{ol na vlast, do{le u{te Grci, kako da se priklu~at na negovata nova armija, taka i da u~estvuvaat vo ekonomskiot bum.

So po~etokot na Gr~kata vojna za nezavisnost vo 1821, o~ajni~niot turski sultan mu gi dal pa{alucite na Krit i Moreja (toga{no ime za Peloponez) so zada~a da gi istrebi bu-tnovnicite. êtiri godini Egip}anite ne uspevale da gi osvojat poradi ve{tata i èstoka gr~ka flota. Me|utoa, vo 1825, tie go iskoritile buntot na flotata, poradi nedobieni pla-ti i istovarile diciplinirana vojska pod vodstvo na Ibrahim, sinot na Mohamed Ali. Taa uspeala da go skr{i èstokiot otpor na gr~kite gerilci, no duri posle divja~ko ugnetuva-we, Ibrahim potem se upatil na sever kon Misolung, kade Turcite gi drèle gr~kite rodo-qubi vo opsada.

Doa|aweto na mo}nata egipetska vojska ja otklonuva ramnoteàta vo polza na Tur-cite i ovoj centar na gr~kata revolucija e zazemen, no duri posle herojskata odbrana koja, nared so smrtta na Bajron, odigrala presudna uloga, bidej}i gi naterala vladite od Evropa da zastanat zad filhelenskite u~eni i umetnici koi ja podrùvale gr~kata kauza. Vostanie-to sega stanalo kontinentalna bitka me|u Evropa, od edna strana i Azija i Afrika, od druga strana. Za nekoi, Turcija koja se nao|ala vo pad ne bila tolkava zakana po Grcija i Evropa kolkav {to bil Egipet. Kako {to napi{al avstriskiot kancelar Meternih, razmisluvaj}i za mo`nosta Egipet da dobie celosna nezavisnost od Turcija: ′Taka bi se ostvarilo ona {to tolku ~esto se najavuva{e kako najstra{nata opasnost po Evropa- nova afrikanska sila...′.

Za da spre~at takva mo`nost, britanskata i francuskata vlada se obidela da go od-delat Egipet od Turcija. Se obidele i da go ubedat Mohamed Ali da se povle~e od Moreja i da ja prisili turskata vlada vo zamena da mu ja dade Sirija. Vo 1827, eskadroni na britanska-ta, francuskata i ruskata mornarica gi uni{tile turskite i egipetskite floti363 vo Nava-rino i gr~kata nezavisnost bila obezbedena. Sklu~en bil dogovor so koj Egip}anite se po-vlekle od Peloponez i gi oslobodile gr~kite robovi. I pokraj poniùvaweto i porazot, na Mohamed Ali mu bila dadena Sirija i toj prodolìl so svojata ekonomska i voena ekspa-nzija.

Za vreme na triesettite godini vo 19 vek, Egip}anite vladeele vo Sirija i zapo~na-le modernizacija na dràvata i vospostavuvawe nova baza na mo}. Istovremeno, Mohamed Ali i sin mu Ibrahim uspeal da vospostavat kolonijalno vladeewe nad Krit. Naselenieto na ostrovot dalo ogromni ~ove~ki `rtvi za vreme na divja~koto vojuvawe me|u Grcite i Tu-rcite vo Gr~kata vojna za nezavisnost: edinstvenoto kakvo- takvo primirje bilo vo tekot na 18-te meseci koga vojskata na Ibrahim vladeela so Krit kako otsko~na daska kon Peloponez

Po porazot kaj Navarino vo 1827, Kritjanite hristijni povtorno se krenale na vo-stanie pod za{tita na evropskite floti. Me|utoa, Anglija ne sakala pregolemo naru{uva-we na ramnoteàta pa taka, vo 1829, na Mohamed Ali mu bilo dozvoleno povtorno da vospo-stavi vlast nad ostrovot. Posle tri godini relativen mir, Kritjanite hristijani, nezadovo-lni {to se pod vlast na muslimani dodeka drugite Grci se nezavisni, digaat novo vostanie, no toa brutalno e zadu{eno. Po 1834, se nametnuva strogo kolnijalno vladeewe koe ne im da-va povlastici na muslimanite i se vospostavuvaat vrski so ogromnoto gr~ko naselenie vo Egipet. Se obnovuva i razviva ekonomijata vo korist i na Mohamed Ali i na Kritjanite. 361 Vo Otomanskoto Carstvo imalo Muslimani=Turci i Pravoslavni=Grci. Bidej}i bila ukinata ma-kedonskata narodna=bulgarna Ohridska arhiepiskopija/patrijar{ija, pove}e nemalo Bulgari, a sami-ot poim Bulgar ozna~uva narod, imalo samo Grci. Tie bile pripadnici na makedonskata carska crkva, Carigradskata patrijar{ija, na Konstantin i Justinijan... Ohridskata crkva bila Jutinijana Prima... 362 Vo Egipet, Arapskiot Poluostrov...Sirija...Pakistan...Indija...Tibet...imalo makedonski kolonii. 363 Toa bile Ruskata vojska i Veneciskata mornarica. Britanija i Francija bile so Otomanskoto Car-stvo so svoi sultani. Tie bile naslednici na Brigite=Brzjacite, Komneni. A Mohamed Ali od Kavala.

160

Bolestite se kontroliraat i ima golem porast na naselenieto i na bogatstvoto, {to- posle decenii lo{o tursko vladeewe- podocna se ~ini kako zlatno doba na ostrovot.

Vo 1839 godina, Mohamed Ali proglasuva nezavisnost od Porta i ja napa|a Turcija. Pet dena podocna, sultanot umira i nabrzo turskata flota se buntuva i im se pridruùva na Egip}anite. Zakanata od isto~niot Mediteran pod kontrola na neevropejci bila golema i vo eden ~in na edinstvo koj }e se povtori duri po {eeset godini, vo kinesko Boksersko vo-stanie, Avstrija, Anglija, Francija, Prusija i Rusija zastanuvaat zad Turcija. Mohamed Ali e prisilen, pod zakana od blokada, da gi vrati Severna Sirija i Krit i povtorno da stane turski vazal.

Noviot dogovor i nanesuva na egipetskata ekonomija udar duri i posilen od onoj po Navarino. Vo triesettite, dràvnata avtarkija na Mohamed Ali slabee poradi komercijal-niot probiv na Evropa; egipetskata ekonomija e prisilena da se vrati kon tradicionalnite turski modeli. Poradi toa, taa stanuva sosema otvorena za evropskite proizvoditeli, koi ja oslabuvaat a ~estopsti i ja uni{tuvaat egipetskata industrija. Pa sepak, naslednicite na Mohamed Ali uspeale da za~uvaat golemo bogatstvo i politi~ka mo}, se do politi~kiot i voeniot poraz od Britancite. A po osvojuvaweto od strana na Britanija vo 1880 godina, mo-dernata ekonomija se soo~uva so u{te pogolem kolaps.

Faktot {to taa epizoda vo modernara istorija e tolku slabo poznata voop{to ne ne iznenaduva. Taa ne odgovara na prestavata za aktivna evropska ekspanzija vo pasivniot nad-vore{en svet. Egipetskoto carstvo od 19 vek bilo kako i ednakvo nepoznatite, kratki uspe-{ni prikazni na êrokite364 vo Apala~kite planini, Maorite na Nov Zeland i Kinezite vo Kalifornija. Toa e primer kako neevropejci gi pobedile Evropejcite vo nivnata sopstvena igra i zatoa bile prisileni da se otkaàt od nea. Tamu kade {to se urival rasniot stereo-tip za prirodnata evropska superiornost, nu`no moralo da se intervenira so ve{ta~ki sre-dstva zaradi negovoto za~uvawe.

Ovie nastani se sovpa|aat so na{ata preokupacija, bidej}i vo sovremenite pisanija za drevnata istorija ni{to ne se spomenuva za najgolemoto egipetski carstvo u{te od vre-meto na Ramzes II. U{te povpe~atlivo e {to }e se negira invazijata na Danaos Egip}anecot, barem delumno, vrz osnova na ′nacionalniot karakter′, tokmu koga Egip}anite vladeele so golemi oblasti od Grcija. Neuspehot vo ova da se sogleda kakva bilo anomalija, moè da se objasni vo smisla na sovremenoto ′mediumsko pokrivawe′. Iako oficijalnite izve{tai ja odbeleùvaat relativnata uspe{nost na egipetskoto vladeewe, vo popularnite izvestija u~estvoto na Egip}anite vo koleì se izedna~uva so mnogu pora{irenite ubivawa koi gi vr{ele kako Turcite, taka i Grcite hristijani. Zgora na toa, prestavata za crnci na gr~ka po~va bilo osobeno grozna.365

364 êroki=~e roki=raki; ~ovek=~o vek: ~e=te, ~o=to; Tesalonika=te salonika, Tasalonika=ta salo... 365 Pred Mojsej nemalo verski, tuku vladetelski vojni. So Mojsej zapo~nuvale verskite ubivawa. Toa bilo Evrejstvoto=Ednoboèstvoto protiv Pove}eboèstvoto=Helenstvoto.Site tie istrebuvawa bi-le po nalog na Mojsej=Mojsi.Vo Biblijata stoi:″...26. zastana Mojsej na vratata od taborot, i re~e: ′Koj e Gospodov, neka dojde pri mene !′ I se sobraa kaj nego site sinovi Levievi. 27. I toj im re~e: ′Eve {to veli Gospod, Bog Izrailev: opa{ete go sekoj svojot me~ na bedroto svoe, i pojdete po taborot, pa na-vratete od vrata do vrata, i sekoj neka go ubie bratot svoj, bli`niot svoj i sosedot svoj′. 28. I po-stapija sinovite Levievi spored zapovedta Mojseeva: i vo toj den izgina narod do tri iljadi du{i. 29. I Mojsej im re~e: ′Denes Mu gi posvetivte racete svoi na Gospoda za slu`ba: koj na sinot svoj, koj na bratot svoj, za da vi dade denes blagoslov′. 30. A utredenta mu re~e Mojsej na narodot: ′Napravivte go-lem grev; i sega }e pojdam gore pri Boga, za da molam da vi se prosti va{iot grev′. 31. I se vrati Mojsej pri gospoda, i re~e: ′Ti se molam, Gospodi, ovoj narod napravi golem grev, oti si napravi bog od zlato. 32. I sega prosti im go grevot nivni; ako li, pak, ne, toga{ izbri{i me i mene od knigata Tvoja, vo koja si me zapi{al′. 33. A Gospod mu re~e na Mojseja: ′Onoj, {to zgre{il pred Mene, nego }e go izbri{am od knigata Moja. 34. No sega odi, slezi i povedi go toj narod vo mestoto, kade {to ti rekov. Eve, Mojot Angel }e odi pred tebe, a koga }e gi posetam, na niv }e go navratam grevot niven′. 35. I go porazi Go-spod narodot, zatoa {to napravenoto tele go izleal Aron″. Vidlivo e deka toj e nositel na zloto...Ona {to stoi vo Stariot zavet zastra{uva, zatoa {to ne e ubistvo=ubistvo, grev=grev, kradewe=kradwe... A bitno e, {to Belcite davale `rtvi na svoite bogovi, a Mojsej premnogu `rtvi za crne~kior=semit-ski Bog.Za Belcite bil biten Bikot=Zevs, a ovde za tele. Me|utoa, Elisavet=eli savet=zavet: eli=he-

161

Faktot {to sovremenite drevni istori~ari ne gi spomenuvaat sovremenite egipet-ski uspesi, op{to, a osvojuvaweto na Grcija osobeno, ne moè da se objasni ednostavno vrz osnova na tvrdeweto deka skore{nite nastani ne go interesiraat profesionalniot istori-~ar ili deka so doa|aweto na islamot vo egipetskata istorija doa|a do eden celosen prekin. Istori~arite od raniot 19 vek bile vo srceto na romantizmot, spored koj za narodite se smetalo deka imaat trajni su{tini i karakteristiki. Toga{ nemalo kolebawe dali da se po-vrzat paganskite Goti i Vikinzi so hristijanskite angliski i germanski triumfi vo 19 vek. Pri~nata za ovoj dvoen standard o~ebijno e rasisti~ka. Toga{, pa duri i retrospekti-vno, na istori~arite koi bile uvereni deka Afrikancite se rasno i kategorijalno podrede-ni,366 ne im bilo prijatno da priznat deka Egip}anite bi moèle da objasnat juna~ki osvoju-va~ki vojski, ramni so tie na Napaleon, Veligton ili Bliher, se i neka gi vodele odmetnati Evropjani kako Mohamed Ali i Ibrahim.367

Dupua, @omar i [ampolion Rasizmot u{te od samiot po~etok bil vaèn faktor vo omalovaùvaweto na Egip}a-

nite i vo otfrlaweto na Anti~kiot model, a po 1860 stanuva i dominanten. Me|utoa, vo dva-esettite i triesttite godini vo 19 vek, staroto rivalstvo me|u egipetskata religija i hri-stijanstvoto i natamu igra va`na uloga. Jas ve}e progovoriv za zakanata po hristijanstvoto koja doa|a od [arl Fransoa Duoua, i kako kulturen sovetnik na revolucionerni reìmi i od negovoto delo Poteklo na site kultovi, vo koe toj go izloùva i i so bezbroj podrobno-sti go potkrepuva tvrdeweto deka hristijanstvoto nastanalo od pogre{no razbranite urna-tini na egipetskite astromonski religiozni alegorii.

Takvoto razmisluvawe stana anatema posle Francuskata revolucija i oìvuvaweto na hristijanstvoto kako nuèn bastion na op{testveniot poredok. Dupua gi voznemiri ne samo grubite reakcioneri, ami i ′kriti~kite apologeti′ na hristijanstvoto. Kolrix se pro-inesuva kako ′berklievec′ otkako go ~ita Berkli; Berklievata odbrana protiv predizvici-te upateni kon istori~nosta na Evangelijata poa|a od stojali{teto deka seta istorija e mit, pa taka Evangelijata se ednakvio verodostojni kolku bilo koj drug tekst. Prosvetleni-te od raniot 19 vek se ~ustvuvaat zagrozeni od strana na Dupua, isto kako {to Wutn, Bentli i Viston bile prepla{eni od Toland i od radikalnoto prosvetitelstvo. Na primer, porane-{niot pretseatel Xon Adams bil opsednat so Dupua. Vo 1816 godina, toj mu pi{uva na svojot prijatel Tomas Xeferson i veli oti, mesto da tro{at pari na misioneri, ′poskoro treba da osnova dru{tvo koe }e go prevede Dupua na site jazici i }e ponudi nagrada vo dijamanti na koj bilo ~ovek ili grupa na lu|e koi bi ponudile najdobar odgovor za nego′. Dijamantite tr-ebalo da zavr{at kaj @an Fransoa [ampolion.

Silinata na stravot od Dupua i od egipto-masonerijata i nivnite vrski so Francu-skata revolucija, kako i sloènite tragolni odnosi me|u hristijanstvoto, Grcija i dreven Egipet, gi gledame vo ma~eni~kata kariera na [ampolion. Kako antiteza na orientalnata renesansa, [ampolion na brojni na~ini zasluùva da bide smetan za vrvot na masonskoto prosvetitelstvo. Se ~ini deka mnogu mlad ja otkril svojata misija da gi de{ifrira hiero-glifite, imeno vo istiot mig na mladosta koga se nurnal vo masonskata misla; do svojata dvaesetta gotina, toj ve}e gi sovladal hebrejski (aramejski, R.I.), arapski (vulgarenaramej-ski, R.I.) i koptski (jaziki na Belci, tn.slovenski, R.I.) za da se podgotvi za zada~ata.

De{ifriraweto sega bilo mo`no blagodarenie na raspolo`livosta na primeroci novi tekstovi, vklu~itelno novootkrieniot kamen od Rozeta na koj istiot tekst bil ispi-{an na gr~ki (makedonski koine, R.I.), demotski (brigiski=brzja~ki govor so znaci, R.I.) i so hieroglifi. Me|utoa, kako {to veli Gardiner, [ampolion ′postojano sakal da i se na-vra}a na svojata nesomerliva teorija, spored koja hieroglifite imaat ~isto simboli~ki ka- li=Helios, za Heleni=Beleni, oti Sonceto e belilo=den... Vo Biblijata nikade nema Crnci=Semiti, tuku samo Belci=Pelazgi. Bidej}i vo Biblijata pi{i za Egiptjani, tie vo nea ne se prestaveni crni... Bidej}i Biblijata se koristi kako osnova vo istorijata, taa kako verska sozdala i sozdava samo zbrki. 366 Crncite denes dominiraat vo sportot: boks, fudbal, ko{arka, atletika...Glava i muskuli ne e isto. 367 Islamiziraniot Makedonec bil Musliman=Tur~in. Toj so sebe imal Albanci, koi kako Muslimani =Turci bile stare{ini vo Osmanovata vojska. Vo nea bil poznat êrke{kiot rod, a êrkezite ìvee-le na Kavkaz. Najstari platenici bile Tatarite, koi bile Skiti=Goti. Tokmu Makedonecot so svoite [kiptari gi istrebil Mamelucite, Kavkazcite. Na Kavkaz bila Albanija,od kade prodirale Arnauti.

162

rakter′. Faktot {to uspeal da go sovlada toa te`nenie pokaùva deka iako za de{ifrira-weto bil potreben masonski pottik, toa moèlo da uspee samo koga egipetskiot ideal po-~nuval da napuknuva i romanti~arskata lingvistika po~nuvala da triumfira. Duri toga{ [ampolion bil vo sostojba da go otfrli sredi{noto masonsko na~elo, spored koe hiero-glifite bile ~isto simboli~ki i bez fonetska funkcija.

Dopolnitelna ironija e toa {to prvoto zna~ajno otkritie na [ampolion, vo 1822 godin, bilo {to uspeal da pokaè deka zodijakot od Dendera, za koj Edme-Fransoa @omar, sledbenik na Dupua i vode~ki u~en ~ovek vo Napaleonivata ekspedicija, tvrdel oti pote-knuva iljadnici godini pred Hristos, vsu{nost datira od rimskite vremiwa. Se smetalo de-ka ova otkrite e od golema pomo{ za hristijanstvoto, {to se gleda od izve{tajot na francu-skiot ambasador vo Rim za stojali{teto na papata. Ambasadorot izvestuva deka papata re-kol oti

[so taa] ...va`na usluga za religijata: ′Toj [[ampolion] ...ja poniì i porazi gordo-sta na filozofijata koja tvrde{e deka vo zodijakot od Dendera otkrila hronologija koja e postara od hronologijata na Svetoto Pismo′. Svetiot Otec, zatoa, pobara od M. Testa, ~o-vek isklu~itelo u~en po klasi~ni studii, podrobno da mu gi izloì argumntite so koi M. [ampolion utvrduva: (1) deka zaodijakot bil izgraden za vreme na Neron; i (2) deka ne po-stoi pametnik od 2200 pr.n.e., odnosno od vremeto na Avraam, taka {to- soglasno so na{ata vera- ostanuvaat pribli`no osumnaeset vekovi temnina niz koi moè da ne vodi edinstveno tolkuvaweto na Svetoto pismo.

Ovaa pomo{ protiv zakanata od Dupuaja objasnuva vpe~atlivata promena na stavot na visokoto blagorodni{tvo i na Luj XVIII i Karlo X od 1822 godina pa natamu kon [am-polion i negoviot postar brat, koi prethodno bile omrazeni poradi nivnoto jakobinstvo i podr{ka na Napaleon, a ni govori i kako toa pomladiot od bra}ata dobil zna~itelno po-krovitelstvo tokmu od reìmot koj go preziral. [ampolion mudro gi ograni~il svoite istoriski otkritija na post-hiksovskite dinastii, koi to~no bile vremenski locirani vo 2200 godina pred Hristos, so {to ostavil mesto za prvenstvoto na Biblijata. Iako toa mu ja osiguralo podr{kata na branitelite na hristijanstvoto, faktot {to upatuval na egipet-skite triumfi so vekovi pred samite po~etoci na gr~kata civlizacija ja pottiknal omraza-ta na helenizmot. Pa taka toj edno vreme uspeal da go skr{i sojuzot me|u hristijansvoto i helenizmot.

[ampolion imal brojni neprijateli vo akademskite krugovi, vklu~itelno soperni-ci egiptolozi kako @omar, ~ie datirawe na zodijakot bilo diskreditirano, kako i roma-nti~arskiot i konzervativen osnova~ na orientalizmot,Silvester de Sasi. Me|utoa, stoè-rot na otporot koj go drèl ponastrana od Akademijata i od Collège de France se sostoel od helenisti kako @an Antoan Letron i Raul Ro{et, koi toga{ ve}e bile strasni protivnici na Egipet. Pa sepak, vo 1829 godina, kralskoto pokrovitelstvo, kako i izdrànosta i upo-trebata na de{ifriraweto na hieroglifite, uspeva da osvoi zna~aen broj od niv na svoja strana i [ampolion go dobiva priznanieto koe odamna go zasluìl. potem, vo liberalnata atmosfera posle Julskata revolucija od 1830 godina, [ampolion se ~ustvuva dovolno slobo-den za da go objavi svojot zaklu~ok, spored koj egipetskiot kalendar, pa otuka i egipetskata civlizacija, datiraat u{te od 3285 godina pred Hristos. Toa odnovo gi obedinuva hristi-janite i helenistite protiv nego i po negovata smrt, vo 1831 godina, egiptologijata doìvu-va recesija vo traewe od ~etvrtina vek, dodeka negovite helenisti~ki i orientalisti~ki neprijateli dominiraat so francuskiot akademski establi{ment. Vpro~em, najgolemata ir-onija e toa {to posmrtniot govor vo negova ~est ne go ~ita negoviot prijatel Dasie, postoj-an sekretar na Akademijata, ami naslednikot na Dasie i negoviot du{man De Sasi.

Duri kon krajot na pedesettite godini od vekot, istori~rite na anti~kiot svet }e gi prifatat prevodite na egipetskite tekstovi kako verodostojni. Faktot {to od 1831 do 1860 godina nema bilo seriozni obyiri vo vrska so egiptologijata ima ogromna va`nost za temata na moevo delo,zatoa {to tokmu toa vreme se uni{tuva Anti~kiot model zasnovan vrz Egipet i se gradi Arijskiot model zasnovanm vrz Indija. Dobar primer za ovoj proces i za op{tiot upadok na ugledot na dreven Egipet gledame vo deloto Midlmar~ na Xorx Eliot koe, iako napi{ano vo 1860 godina, pretskaùva gri`liva rekonstrukcija na intelektua-lniot ìvot okolu 1830 godina. Vo novelata, intersot na stariot u~enec Kazaubon za dreven

163

Egipet prestavuva odraz na nagovoto mra~ili{te. Za razlika od nego, mladiot Ladislav, do-jden sve` od sredi{teto na romanizmot, germanskata zaednica vo Rim, ne go kritikuva Kaza-ubon zatoa {to ne go zel predvid novoto de{ifrirawe na [ampolion. Poskoro, poln e so preyir kon nego zatoa {to ne ja ~ital novata germanska u~enost {to voop{to e zaintere-siran za Egipet.

Zvani~ni voda~i na germanskata zaednica vo Rim, za vreme na negovata mladost i mlade{ka zrelost, se Bartold Nijbur- golemiot istori~ar na Rim i, nekoe vreme, pruski ambasador vo Vatikan- i negoviot sekretar i naslednik Kristijan Bunsen. Obajcata bile zdu{ni podrùva~i na novior romantizam, polni so strast za etni~nosta. Pa sepak, tie za-edno so Aleksandar i Vilhem fon Humbolt bile del od malata grupa germanski u~eni ubede-ni od de{ifriraweto na [ampolion od dvaesettite. No duri i tie imale seriozni zadr{ki vo odnos na egipetskata kultura.Vo1833,kako organizator na noviot nacionalen muzej vo Be-rlin, Vilhelm fon Humbolt tvrdi deka iako egipetskite predmeti im se vredni na u~enite- me|u koi e i toj samiot- nim ne treba da im se dade ramnopravno mesto vo eden u~en naciona-len muzej koj, zaradi javno unapreduvawe, treba da bide posveten na Kunst, pod {to toj gi pod-razbira gr~kite i rimskite antikviteti i renesansnata umetnost (Vatikan=vati kan, R.I.)

Kristijan Bunsen studiral vo Getingen i podocna stanal pruski ambasador vo Bri-tanija vo kriti~noto vreme vo ~etriesettite.Nau~il hieroglifi i se borel za egiptologija nasproti ′re{itelnata nedoverba i ramnodu{nost na negovite sonarodnici′, odrùvaj}i ja discilinata vo ìvot za vreme na nejzinata stagnacija, no po cena a preobrazuvawe na dr-evniot Egipet vo tu| predmet na prou~avawe. Pri prvite razmisli da se posveti na egipet-skiot jazik, toj po~ustvuval- kako {to mu pi{uva na Nijbur- ′nekakov sram od toa′. Opi{u-vaj}i edno patuvawe vo vila Albani vo bliziata na Rim, zabeleùva: ′ni{to ubavo ili gr~-ko ne moè{e da se vidi, ami se bara{e se {to e egipetsko′.

Blagodarenie na svojata poddr{ka na germanskiot egiptolog Rajhard Lepsius i na angliskiot egiptolog i asiriolog Semjuel Bir~, Bunsen si obezbedi trajno po~esno mesto vo istorijata na egiptologijata. Kratkiot Re~nik na hieroglifite na Bir~- prv od takov vid na koj i da e jazik- izleguva prosto kako dodatok na vtoroto izdanie na pettiot tom od ogromnoto Bunsenovo delo Mestoto na Egipet vo op{tata istorija. Vpro~em, tokmu poradi ova delo Bunsen- ~ovek so pove}estrana kariera- e poznat i kako egiptolog za vreme na nego-viot ìvot i vedna{ po toa.

Iako deloto go pi{uva vo ~etiriesettite, Bunsen tvrdi deka negovite osnovni idei za temata se razvile mnogu pred de{ifriraweto, imeno dodeka bil student vo Getingen vo 1812 godina. Ottuka, tie moàt da se povrzat so intelektualniot svet na Hejne, koga Bunsen go zapoznal, i na Blumenbah, koj kogo studiral. Pa sepak, ima i nesporni tragi na podo-cneèn intelektualen razvoj, spored koj egipetskata rasa e afrikanska verzija na zaedni~-kiot koren i na aramejskata (semitskata) i indoevropskata rasa.368 Bunsen smeta deka

Civilizacijata na ~ove~kata rasa glavno se doloì na dvete golemi semejstva a na-rodi, ~ija vrska e fakt koj ne e podloèn na gre{ka, isto kako i faktot za nivnoto rano od-deluvawe. Ona {to nie go narekuvame op{ta istorija, mene nu`no mi li~e{e na istorija na dve rasi...od ovie dve, mi se ~ine{e oti glavnoto te~enie na istorijata e indogermanska ra-sa; aramejskata se vkrstuva so nea i obrazuva epizodi na boèstvenata drama.

Na drugo mesto, toj ja izrzuva istata poenta vo poinakov oblik: ′hebrejskite semiti se sve{tenicite na ~ove~tvoto, heleno-arijcite se i sekoga{ }e bidat negovite heroi′.

Za ovaa vospriemna neednakvost me|u dvete ′izvorni rasi′ }e pregovoram podocna, no tuka vredi da se odbeleì deka i pokraj porane{nite tvdewa na [legel deka dvete jazi~ni semejstva se apsolutno izdeleni, idejata za zaedni~ko poteklo na arijcite i semitite i na-tamu bilo prifatlivo vo ~etiriesettite godini vo 19 vek. Taa gubi na prifatlivost so od-minuvaweto na vekot, no opstojuva so vrvot na antisemitizmot vo dvaesettite i triesettite

368 Avtorot pi{i: ″aramejskata (semitskata)″, {to e falsifikat. Aramejskiot jazik bil dvorasen, na Belci (Pelazgi) i Crnci (Semiti). Aramejskiot bil siriski jazik, a ne palestinski, od Palesti=Pe-lesti, samo Pelazgi. Tie na bogovite im davale `rtvi lu|e..., {to bilo i so Mojsej, koj `rtvuval 3.000 lu|e na negoviot crne~ki=semitski Bog...Crncite jadele lu|e, se obrezuvale...Tokmu zatoa vo knigata go vnesov naslovot Crnci=Semiti. So toa jas ne sum antisemitista, tuku za avtorot Crncite se Belci.

164

godini od 20 vek. Bunsen, smetaj}i deka negovata ramka odgovara na novite informacii od deloto na [ampolion, gleda nesporni vrski me|u egipetskiot i semitskiot i zna~ajni vrski me|u niv i indoevropskiot.369

Golem del od Mestoto na Egipet se zanimava so hronologija. Za taa cel, Bunsen doda-va novi egipetski i astronomski podatoci na klasi~nite i bibliski izvori. Negoviot zak-lu~ok e ist kako i zaklu~okot na [ampolion- egipetskiot kalendar po~nal vo 3285 godina pred Hristos. Nasproti toa, datumite koi toj gi koristi za op{tata istorija nemaat vrska so toj sistem i denes bi se smetal za sosema neverojaten. Bunsen pripa|a na novoto pokole-nie strasni hristijani i smeta oti istorijata na svetot minala niz tri etapi pred Potopot: sinizam,od 20-15.000pred Hr;turanizam,15-14.000 pred Hr. i khamizam,14-11.000 pred Hristos.

Istoriskiot redosled- od Kina do centralna Azija, do Egipet i kone~no do Evropa- prili~no se razlikuva od prvi~niot redosled vo negovata po~etna nacrt verzija, koj se sost-oi od tri etapi: istokot, potem Grcite i Rimjanite i, kone~no, tevtonskite narodi. Dvata urneci spoeno mnogu nalikuvaat na Humboltoviot ′napredok′ od aglutinativnite do flekti-vnite jazici ili na Hegeloviot ogromen zamav na ′etapite na istorijata na svetot′, obete pr-oizlezeni vo pribli`no isto vreme. Kaj Hegel, tokmu {to sonceto se dviì od istokot kon zapadot, taka i dràvata ili univerzalnata ideja se dviì od intuitivniot ′teokratski despotizam′ na Mogolija i Kina, kon ′teokratskata aristokratija′ na Indija i ′teokratskata monarhija′ na Persija, dodeka Egipet e preodna to~ka od istokot kon zapadot. Site tie ja pr-estavuvaat prvata etapa na ~ove{tvoto, koja Hegel otvoreno ja sporeduva so detstvoto. Vto-rata etapa, mlade{tvoto na ~ove{tvoto, i pripa|a na Grcija, vo koja za prv pat se javuva eti~ka sloboda. Tretat etapa e Rim, a vrvot e germanskit svet.

Zabele`livo e {to Hegel pi{uva relativno malku za Egipet vo taa {ema; faktot {to go smestuva nad Indija se ~ini e plitka dosetka za da se zadrì op{tata nasoka na uni-verzalnata ideja od istok kon zapad. Vo svoite Predavawa po istorija na filozofijata, odr-àna me|u 1816 i 1830 godina, toj prili~no op{irno pi{uva za kineskata i indiskata misla, dodeka Egipet go dopira samo zanimavaj}i se so potekloto na gr~kata filozofija. Taka, etapite istoirii, vo koi evropskite kulturi gi nadminuva orientalnite, se vo moda vo Ger-manija od raniot 19 vek.

Da se vratime na Bunsen. Negoviot arjo-semitizam i negovoto veruvawe deka Egipet e dale~niot izvor na civilizacijata go lociraat silno vo raniot 19 vek; takvite idei gubat po~va za vreme na negoviot ìvot (1791-1860) i stanuvaat neprifatlivi vo akademskite kru-govi po 1880 godina. Iako Bunsen i negovite sovremenici smetaat deka Kinezite i Egip}a-nite se za~etnicite na civilizacijata, Bunsen samiot gi smestuva niv vo minatoto pred Po-topot. Toj, imeno, smeta, kako vpro~em i re~isi site istori~ari od sredinata na 19 vek, deka vistinskata istorija se sostoi od dijalogot me|u arijcite i semitite. Ottuka, toj bez mnogu razmisluvawa gi negira legendite za egipetskite naselbi vo Egejot.

Kako i najgolem broj od negovite sovremenici, toj priznava deka gr~kata mitologija sodrì odredeno semitsko vlijanie. Me|utoa, povikuvaj}i se na novata germanska u~enost, veruva deka toa vlijanie bilo posredno. Spored negovata {ema, semitite Hiksi se nareku-vale Peleset ili Pelasgoi koi bile izgoneti od Egipet vo 16 vek pred Hristos.370 Nekoi se naselile na Krit i na ju`niot Egej, brkaj}i gi arijcite koi ìveele na ostrovite. Tie ari-jci ostrovjani gi zele imiwata na svoite goniteli i se doselile na kopnena Grcija, kade stanale predci na Joncite. Tokmu tie, podloèni na semitsko vlijanie, vovele fragmenti na bliskoisto~nata kultura vo Grcija.371

No ovoj zamrsen i nesmasen na~in- koj ne e potkrepen so nekoj anti~ki avtoritet- Bunsen se obidel ednovremeno da gi vgradi gr~kite legendi za doseluvaweto na Fenikijcite i navodnite semitski vlijanija vo Grcija i da ja so~uva helenskata arijska ~istota. Taka, me-|utoa, nie navleguvame vo erata na antisemitizmot, za koja }e govoram vo Osmoto i Devetto-to poglavje; tamu opse`no }e se zanimavam so razdeluvawata me|u Egip}anite i Fenikijcite od edna i Joncite i Dorcite od druga strana.

369 Zna~i, aramejskiot i staroegipetskiot bile jazici na Belci i Crnci, a Belci bile Indoevropjani. 370 Hiksite ne bile Semiti=Crnci, tuku samo edno: Peleseti=Pelesti=belesti: Pelazgi=Belazgi,z=s. 371 Zna~i, Belcite bile eden narod so pelazgiski=tn.slovenski jazik, vo 1913 godina govoren na Krit.

165

Sega e va`no da se zabeleì deka znaeweto na egipetskiot jazik kako jazik stana do-stapno za komparativni celi duri nekolku decenii otkako u~enite ja otfrlija idejata spor-ed koja Egip}anite ja kolonizirale Grcija ili deka egipetskata kultura imala kakvo i da e krupno vlijanie vrz arhipelagot. Pa taka, u~enite od renesansata i prosvetitelstvoto kop-neele po toa komparativno da go izu~uvaat egipetskiot, no ne moèle. Nasproti nim, u~eni-te od docniot 19 vek gi poseduvale potrebnite alatki, no bile uvereni deka sekoja detalna sporedba }e e besplodna. Do ~etiriesetite godini od 19 vek, za egipetskiot jazik i kultura ve}e se smetalo deka se tvorba na kategorijalno podredena i ponazadna rasa, su{tinski ne-kadarna da pridonese ne{to kon golemata arijska civilizacija i kon blagodarnite jazici na Indija, Grcija i Rim.

Egipetski monoteizam ili egipetski politeizam Ponekoga{ se predlaga deka edna krupna pri~ina za padot na ugledot na Egipet e ra-

zo~aruvaweto od sodrìnata na egipetskite tekstovi, koga tie ve}e bile pro~itani. Toa, sepak, ne vaì za [ampolion, ~ija voodu{evenost so Egipet se zgolemuva so odminuvaweto na negoviot ìvot. So oìvuvaweto na egiptologijata kon krajot na pedesettite godini od 19 vek, egiptolozite se nao|aat rastrgnati od edna strana me|u svojata po~it kon [ampoli-on- priznaeniot osnova~ na nivnata civilizacija- i prifa}aweto na negovata po~it kon Egipet, i dominantnite romanti~arsko-pozitivisti~ki etos, preyir i popuvawe kon i vo vr-ska so egipeskata kultura od druga strana. Iako sovpa|aweeto me|u dvete ne e celosno, gla-vnoto pra{awe vo vrska so koe se pojavuva taa napnatost e prirodata na egipetskata religi-ja. Kako {to pi{uva istori~arot na religijata Karl Bet vo 1916 godina:

Monoteizmot ili politeizmot ? Toa e golemoto pra{awe na egiptologijata u{te od otkrivaweto na prvite egipetski tekstovi. Pregledot koj go dadov tuka pokaùva deka obata odgovori se opravdani; toj pokaùva i deka pobornicite i na edniot i na drugiot od-govor gi koristat tie koncepti kako gesla, no sepak nitu eden od niv ne moè da ja odrazi vistinskata osobenost na egipetskata religija.

Ako, kako {to toj izdràno tvrdi, korpusot egipetski tekstovi moè da se ~ita vo koja i da e dvete smisli, vo vrska so {to bila- i e- raspravijata ? Se ~ini deka taa vo osnova e prodolènie na starata borba me|u egipetskata religija i hristijanstvoto. Ako egipet-skata religija bila monoteisti~ka, toga{ bi moèle da ja nabquduvame kako osnova ili izvor na hristijanstvoto. Me|utoa, vo docniot 19 vek, rasnoto pra{awe bilo poistaknato. Ako egipetskata religija bila monoteisti~ka, toa bi go naru{ilo arjo-semitskiot monopol na civilizacijata.

Emanuel de Ru` i Hanrih Brug{, voda~i na vtoriot bran egiptologija vo {eesetti-te i sedumdesettite godini od 19 vek, objacata go sledat [ampolion i hermeti~kata i plato-nisti~kata tradicija na koja toj se nadivrzuva i veruvaat deka ~istata egipetska religija bila vozvi{ena i vo su{tina monoteisti~ka. Kako {to veli De Ru`: ′Dominira edna ideja, a edinstven prvobiten Bog; sekade i sekoga{ toj edna su{tina, samopostoe~kiot i nepristap-en Bog′.

Brug{ e imenuvan na katedrata po egiptologija vo Getingen vo 1868 godina, prv pro-fesor na taa tema u{te od smrtta na [ampolion. I toj smeta deka Egip}anite prvobitno bile monoteisti, kako {to prvobitno smetal i Ser Piter le Pejx Renuf, vode~kiot egi-ptolog na Anglija. Me|utoa, do vtoroto izdanie na negovite Predavawa za potekloto i rast-ot na religijata vo 1880 godina, Renuf ve}e se ima predomisleno i odrekuva deka kaàl: ′Za-po~nale so monoteizmot′. Nekoi internalisti, kako moderniot egiptolog i istori~ar na egiptologijata, Erih Hornung, tvrdat deka taa promena na misleweto se dolì na se pogo-lemoto znaewe za drevniot Egipet. Mene mi se ~ini oti e popolezno odrekuvaweto na egi-petskiot monoteizam da go smetame za del od procesot vo koj rasizmot i romanti~arskiot helenizam, koi dominiraa vo klasi~nite studii i istorijata na stariot svet kako celina, ja prezedoa i egiptologijata.

Posrednata etapa vo procesot moè da ja zabeleìme vo eden navod od deloto na profesorot Liblajn. Vo toj navod napi{an vo 1884 godina, Liblajn se obiduva da go smesti staroto gledi{te za monoteizmot vo novata lingvisti~ka i istoriska {ema i kompromisno zaklu~uva deka Egip}anite verojatno imale samo nekakov pred-Bog, ili pak voop{to nemale Bog:

166

Koga se }e zememe vo predvid, mo`no e, duri i verojatno, deka idejata za Bog se razv-iva vo nekoj poran period, period na jazici pred indoevropskiot. Moèbi idninata }e obez-bedi dokazi za toa.Naukata za jazikot uspea delumno da rekonstruira indoevropski praisto-riski jazik. Moèbi }e uspee da rekonstruira i praistiriski semitski i praistoriski ham-itski, pa od tie tri praistoriski jazici,~ija prvobitna vrska ne se dolì samo na pretpost-avki,}e se nafati da pokaè, postepeno, [sic], veruvame, so vreme, da izvle~e u{te porana pr-aistoriska vrska, koja po analogija bi moèla da se nare~e noevska. [tom edna{ }e dojdeme do tamu, vo toj praistoriski jazik najverojatno }e najdeme i zborovi koi ja izrazuvaat ide-jata za Bog. No mo`no e i taa ideja za Bog da ne nastanala nitu vo toj praistiriski jazik.

Taka,Liblajn gi potisnuva Egiptjanite vo dale~noto primitivno minato.Od akadem-skiot svet se izgonuvaat i poslednite tragi na platonisti~ka, hermeti~ka i masonska po~it kon Egipet i nekolku godini podocna francuskiot egiptolog Maspero zapo~nuva bezrezer-ven napad vrz postarata egiptologija. Kako {to toj ja opi{uva situacijata vo 1893 godina:

Veruvam na po~etokot od mojata kariera, {to naskoro }e bide ve}e pred dvaeset i pet godini, i dolgo vreme smetam kako i Brug{ deka Egip}anite vo svojot najran period do-{le do idejata za boèstveno edinstvo i deka od taa ideja razvile eden cel religiozen si-stem i simboli~ka mitologija...toa e period koga ne se obiduvav samiot da gi de{ifriram religioznite tekstovi i koga se ograni~uvav sebesi na reprodicirawe na tekstovite na na-{ite golemi u~iteli. Prisilen samiot da se zanimavam so niv...morav da priznam deka tie ne mi pokaàa ni{to od dlabokata mudrost koja drugite ja videle od niv. Ne moè da da bi-dam obvinet oti sum sakal da gi potcenam Egip}anite i uveren sum deka tie bile eden od go-lemite narodi na ~ove{tvoto, edni od najoriginalnite i najkreativnite, no tie sekoga{ ostanale poluvarvari...Tie izumuvale, sozdavale i, nad se, vetuvale mnogu vo umetnosta, na-ukata i industrijata, no nivnata religija ja pokaùva istata kombinacija na neizmaznetost i prefinetost koja ja nao|ame kaj ostanatite.

Ova {to e zna~ajno vo vrska so ovaa izjava na liberalniot Francuz i naslednik na prosvetitelstvoto ne e opisot na Egip}anite, koj vo najgolem del se ~ini sosema pravi~en. Va`no e negovata implikacija: imalo drugi civilizacii, verojatno indoevropski i hristi-janski, koi bile sosema prefineti i slobodni od varvarstvoto. Na drugo mesto vo istiot na-vod, sepak, Maspero sosema otvoreno gi pokaùva svoite rasisti~ki boi:

Vremeto, koe tolku {teta im ima naneseno na drugite narodi, se ~ini najblagona-klono im bilo na Egiptjanite. Gi po{tedilo nivnite grobnici, nivnite hramovi, nivnite statui i iljadnicite sitni predmeti koi bile gordosta na nivniot doma{en ìvot, i ne na-velo nas da sudime spored najubavite i naj~udesni ne{ta koi tie gi sozdale i dolgi godini da ja stavame nivnata civlizacija na ramna noga se menuva; nakuso kaàno, Totmes III Ramzes II pove}e nalikuvaat na Mtesa od centralna Afrika odo{to na Aleksandat ili na Cezar...

Argumentot spored koj ne treba da ne izmami prosto izgledot, pa da gi prekr{ime ′nau~nite′ zakonii na rasizmot, interesen e i kako pokaz na celosnoto raskrstuvawe me|u nau~niot i prednau~niot period vo o~ite na u~enite lu|e od docniot 19 vek. Za Maspero i negovite sovremenici, drevniot Egipet e moderno otkritie. Se {to e napi{ano za nego pr-ed Napaleonovata ekspedicija i [ampolionovoto de{ifrirawe nema kakva i da e releva-ntnost.

Zatoa na toa, Maspero prodolùva: Najgolemiot broj od mitovite, Egipt}anite gi spodeluvaat so najdivja~kite plemi-

wa na stariot i noviot svet. Egip}anecot poseduva duh na suptilen metafizi~ar, fakt koj toj go dokaùva koga hristijanstvoto go snabduva so predmet koj e dostoen za angaìrawe na negovite suptilni mo}i.

Bi moèle da pomislime deka li{eni od civlizacijata, religijata i filozofijata, na Egip}anite moèlo da im se dozvoli barem malku metafizika.Me|utoa, plimata na ra-sizmot ne moè da go trpi ni toa. Deset godini podocna, vo 1904 godina, angliskiot egipto-log Volis Bax dodava:

Egip}anite, vo osnova afrikanski narod, gi imale site doblesti i maani svojstveni op{to na severno afrikanskite rasi i nitu eden mig ne treba da se smeta deka bilo koi af-rikanci moèle da stanat metafizi~ari vo moderna smisla na zborot. Kako prvo, nitu eden afrikanski jazik ne e soodveten na izrazuvawe na teolo{ki i filozofski spekulacii, pa

167

duri ni eden egipetski sve{tenik so najvisoki intelektualni postignuvawa ne bi moèl da prevede nekoj Aristotelov traktat na jazik koj negovite bra}a sve{tenici bez pouka bi mo-èle da go razberat. Samata gradba na jazikot ne bi dozvolila toa, a da ne govorime i za ide-ite na golemiot gr~ki folozof, koi pripa|aat na podra~je na misla i kultura sosema tu|a na Egip}anecot. (Makedonski filozof Aristotel, R.I.)

So ova, kako i so koristewe na voobi~aenata strategija od 19 vek za opravduvawe na rasizmot vrz jazi~na osnova, Bax e suptilen ! Vistina e deka vo egipetskite misli ne sre}a-vame ne{to nalik na Aristotel, no Bax go koristi toa otsustvo za da se poso~i deka me|u gr-~kata i egipetskata misla kako celina postoela kategorijalna razlika. Moèl, me|utoa, ka-ko na primer da go iskoristi Platon.

Na drugo mesto Bax go napa|a Brug{oviot argument,spored koj najvoobi~aeniot zbor za ′boènstvenoto′, ntr, bil identi~en so gr~kiot zbor ϕυσισ, i so latinskiot natura:

Te{ko e da se razbere kako istaknatite egiptolozi moèle da se obiduvaat da go sp-oreduvaat poimot Bog na poluciviliziranite Afrikanci so pomo{ na neguvanite narodi kako {to se Grcite i Rimjanite.

Nema somne` deka ovoj preyir donekade e povrzan so britanskata okupacija na Egi-pet i nenaklonetosta kon ìtelite na taa zemja. Vpro~em, po 1880 godina, Egipet stanuva- posle Irska i Somaliland- najproblemsti~niot britanski posed. Za Baxovoto sopstveno poistovetuvawe so imperijalizmot svedo~i faktot {to toj mu go posvetuva svoeto golemo delo Bogovite na Egip}anite na lordot Kromer, koj rakovodel so uni{tuvaweto na egipet-skata proizvodna ekonomija, i toa so atributot ′preporoditelot na Egipet′.

Ni germanskite u~eni ne zaostanuvaat zad britanskite i francuskite vo skepticiz-mot kon Egip}anite. Otkako Liblajn go stavi pod znak pra{alnik nivniot monoteizam, sle-duvaat otvoreni kritiki i prezir kon kakva bilo ideja koja veli deka tie imale nekakva dr-evna mudrost. Zgora na toa, kon krajot na osumnaesettite godini od 19 vek, nekoi egiptolozi gi usvojuvaat konceptite za arijska jazi~na ~istota na indoevropeistite. Eve kako situaci-jata vo 1883 godina ja opi{uva profesorot A. Bezenberger, urednik na vode~koto spisanie na indoevropski studii, Beiträge zur Kunde der indogermanischen Sprachen:

Mnogumina smetaat deka Egipet imal silno vlijanie vrz anti~ka Grcija. Me|utoa, ovaa pretpostavka do sega najmalku ne e dokaàna od stojali{te na jazikot. Imaj}i predvid kolku e seriozno pra{aweto, takov dokaz nesomneno e potreben. Od tie pri~ini, jas mu se obrativ na her d-r Adolf Erman [koj podocna }e stane doajenot na germanskata egiptologi-ja] i go zamoliv da gi sobere i obraboti vistinskite i navodnite zaemki zborovi vo gr~kiot od egipetskiot.

Eman, koj ima dobro- iako te{ko- ~ustvo za humor, odgovori: ′Vo teorija, so golemo zadovolstvo bi se nafrlil vrz rabotata koja mi ja predlaga{- no mi se ~ini deka nedosta-suva ne{to: samite pozajmeni zborovi. Vo egiptolo{kite dela }e najdeme dovolno <navod-ni>. No kolku {to jas razbiram, nitu eden od niv ne moè da se smeta za sigurno zajmuvawe′.

Erman priznava deka nekoi egipetski zborovi za egipetski predmeti se koristele vo gr~kiot, no tie ne se vistinski zaemki. Vo sledniot broj na spisanieto, vakviot Ermanov stav se soo~uva so predizvik. Negoviot odgovor na predizvikot se potpira vrz dve otstapki:

Nikoga{ ne tvrdev deka vo gr~kiot nema zborovi pozajmeni od egipetskot. Prosto kaàv deka jas ne znam za sigurni slu~aevi. Ne veruvam deka imiwata na egipetskite pred-meti koi gi sre}avame tuka i tamu kaj gr~ki avtori treba da se smetaat za prifateni gr~ki zajmeni zborovi.

Negovata vtora otstapka e priznanieto deka zborot βαρισ (~amec, kaj~e), koj nesom-neno doa|a od docnoto egipetsko i demotsko br (~amec),372 bil asimiran vo gr~kiot. No prko-sno zaklu~uva:

Po ova, se {to ostanuva e vo su{tina negativno; ima nekolku zborovi svojstveni za samata tu|a kultura i verojatno eden navisina pozajmen zbor, βαρισ, i toa e se;373 voobi~ae-noto gledi{te za dlabokoto egipetsko vlijanie vrz Grcija ne doa|a do istite rezultati. Ne se somnevam deka slobodoumni kolegi bi moèle da najdat mnogu pove}e, kako {to bi moèl

372 Br=b′r=bar, bara, barka=bar ka. Egiptjanite bile Belci so tn.slovenski jazik,so slu`ben dvorasen. 373 Varis=Baris, v=b, s={, edno isto so var=bar, varka=barka, oti vo koine go nema v, tuku samo b...

168

i jas. Moram vo toj slu~aj da gi predupredam deka vo pismo vo koe samoglaskite ne se pi{u-vaat i so re~nik vo koj zna~ewata se nesigurni, ~ovek so dobra volja moè da najde egipetsko poteklo na sekoj gr~ki zbor...Toa e razonoda koja so zadovolstvo im ja prepu{tam na drugite.

Iako toj stav e tipi~en kaj egiptolozite od toa vreme i podocna, mora da se priznae deka Ermanoviot stav na prezir kon drevnite Egip}ani bil dobro poznat me|u egiptolozi-te. Alen Gadiner ja raskaùva slednava prikazna za nego:

Edna{, Erman go zamoli Maspero da mu podredi izvadok od Tekstovite na piramidi-te od koi odredeni ostatoci postoele vo Paris. Po priemot na podredokot, Erman mu odgo-vori na Maspero: ′Kakva {teta {to duri i vo raniot period Egip}anite ne znaele da pi{u-vaat pravilno !′ Na toa Maspero zajadlivo prokomentira- {to, sekako, ne mu be{e prene-seno na Erman: ′Kakva {teta {to Egip}anite od Staroto kralstvo ne ja pro~itale gramati-kata na gospodin Erman !′

Pa sepak, i pokraj Ermanoviot ekstremizam vo vrska so ova, jas smetam deka e opra-vdano da kaème oti ova vo osnova rasisti~ko skepti~ko raspoloènie vo vrska so i prezir kon egipetskite dostignuvawa, dominiraat so egiptologijata niz siot bran na imperijali-zam me|u 1880 i 1950 godina. Pa sepak, premnogu bi poednostavuvale koga bi kaàle deka toa gledi{te bilo i edinstveno. Za otporot kon nego na granicite ili otade granicite na aka-demijata }e pregovoram podocna vo ova poglavje, no ostapuvawata od nego sre}avame duri i vo srceto na disciplinata. Na primer, tokmu na vrvot na rasizmot, vo prvata decenija na 20 vek, profesorot Xejms Henri Brestid go ibjavuva deloto Memfiska teologija, za koe govor-ev vo Vtoroto poglavje. poimaweto na svetot koe e izloèno vo deloto, zaklu~uva profe-sorot,

prestavuva dovolna osnova za pretpostavka deka podocne`nite idei za nous i logos, za koi dosega se pretpostavuva{e deka bile vovedeni vo Egipet od nadvor i toamnogu podoc-na, ve}e bile prisutni vo ovoj ran period. Taka, gr~kata tradicija spored koja nivnata fi-lozofija vle~e koren od Egipet, nesomneno sodrì pove}e vistina odo{to se priznava{e vo izminative godini.

Toj prodolùva: Navikata, podocna tolku ra{irena me|u Grcite, za filozfskoto tolkuvawe na fun-

kciite na egipetskite bogovi i odnosite me|u niv...ve}e ja sre}avame vo Egipet pred prvite gr~ki filozofi voop{to i da se rodat; ne e vozmo`no gr~kata praksa za tolkuvawe na sop-stvenite bogovi da go dobila prviot pottik od Egipet.

Sepak, bi moèle da pretpostavime deka takviot zaklu~ok mu se nametnal od samiot tekst; toj, vpro~em, e anomalija i kaj samiot Brestid. Toj podocna, vo svoeto delo Razvojot na religijata i mislata vo drevniot Egipet, pi{uva na standardniot rasisti~ki jazik:

Egip}anite nemale terminologija za izraz na eden ist sistem na apstraktna misla, nitu pak ja razvile sposobnosta da ja sozdadat neophodnata terminologija, kako {to toa go storile Grcite. Tie razmisluvale vo konkretna slika.

U{te povpe~tliv isklu~ok od dominantnata moda vo akademskite krugovi na premi-not od 19 kon 20 vek prestavuva deloto na fracuskiot klasi~ar Paul Fukar, koj znael mnogu za Egipet i ~ij sin @or` bil egiptolog. Vo svoeto podrobno delo za elevsinskite mistrii, Fukar ne samo {tio zaklu~uva deka kultot bil voveden od Egipet, ami i mnogu jasno go bra-ni Anti~kiot model, za {to }e govoram vo slednoto poglavje. (Fukar, f=p..., R.I.)

Me|utoa, od stojali{te na ortodoksnosta od 20 vek, problemot so Fukar e {to nego-vata rabota vrz elevsinskite zapisi bila tolku dobra, {to stanala neophodna za podocne-`nite u~eni koi rabotele na toa pole. Ottuka, tie nekako se obiduvale da povle~at linija me|u izvonredniot epigraf od edna i ekscentri~niot teoreti~ar od druga strana. Kako {to kaùva eden od niv: ′Moème samo iskreno da àlime {to eden toku vaèn u~en ~ovek zasta-puval edno tolku pogre{no gledi{te′.

I pokraj ovie ostapki ili eresi, nema somne` deka za vreme na prvite dve tretini od 20 vek najgolemiot broj ′razumni′ u~eni ne gi sfa}ale Egiptjanite osobeno seriozno. Se-pak, interesno e {to vo nivnata peòrativna prestava za Egip}anite doa|a od edna va`na promena. Najgolemiot broj u~eni lu|e od 19 vek go prifa}ale gledi{teto, zastapuvano od Vinkelman i drugi, spored koe Egip}anite bile star i nekako ~uden mrtov narod. So cvr-stoto vtemeluvawe na paradigmata na ′napredok′ i so analogijata me|u istorijata i biogra-

169

fijata, Egip}anite se turkaat vo tokmu sprotivna nasoka. Sega se razbiraat kako deca i ja dobivaat istata onaa ni{ka koja Vinkelman im ja pridava{e na bezgri`nite Grci. Vo svoja-ta Egipetska gramatika, objavena vo 1927 godina i op{to prifatena kako ′biblija′ na mode-rnata Egiptologija, Alen Gardiner pi{uva:

I pokraj ugledot za filozofska mudrost koja Grcite im ja pripi{uvaat na Egip}-anite, nitu eden narod koga i da e ne bil tolku nenaklonet na spekulacii i tolku iscelo po-sveten na materijalnite interesi; ta iako tie posvetuvale preterano vnimanie na pogrebni-te obredi, vlogot bil prodolùvaweto na zemjinite preokupacii i nasladi; nesomneno, toa ne se dolèlo na kakvo i da e qubopitstvo za celta na ~ove~kiot ìvot.

Toj podocna }e gi opi{e Egip}anite kako ′narod koj saka nasladi, vesel, umetni~ki nadaren i ostroumen, no bez dlabo~ina na ~ustvo i bez idealizam′.

Pa taka, vrz glavite im visi i drevniot ugled na dlaboka mudrost i staroto razbira-we za pasivnost i mra~ni{ta. Pa sepak, Egip}anite ostanuvaat kategorijalno podredeni na Evropejcite. Sepak, Gariner na drugo mesto priznava deka egiptolozite se soo~uvale so od-redeni ograni~uvawa: ′Klasi~nite u~eni vo minatoto ne gledaa mnogu blagonakloneto kon idejata za zavisnost na helenskata civilizacija od egipetskata′.

Imaj}i go predvid sredi{noto mesto i va`nosta na klasi~nite studii vo univerzi-tetite vo edna mala periferna disciplina ne moèle ni{to da storat vo vrska so ocrnuva-weto na Egipet, duri i da sakale. Malkumina i pravele ne{to. Pred da zapo~nat so svojata disciplina, skoro site od niv dobivale temelno klasi~no obrazovanie. Pa taka, slednata re~enica na Gardiner nesomneno gi odrazuva gledi{tata na najgolemiot broj negovi kolegi: ′Navodnata gr~ka zavisnost od egipetskata filozofija, kogo dobro }e ja ispitame, se poka-ùva kako obi~no drdorewe′.

Odrekuvaweto na egipetskata filozofija i somneìte vo vrska so egipetskata re-ligija dominiraat so egiptologijata do {eesettite godini od 20 vek. Hornung, na primer, govori za ′polovina vek apstrakcija′ od razgleduvawe na problemot za fundamentalnata pr-iroda na egipetskata religija. Imalo, vsu{nost, u{te nekolku drugi u~eni lu|e, kako na pr-imer Margaret Marej, koi prodolùvile seriozno da se zanimavaat so egipetskata religija, no za niv ′pravovernite′ u~eni smetale deka se rabot na egiptologijata.

Pa sepak, posle Vtorata svetska vojna po~nuvaat da se javuvaat puknatini vo orto-doksnoto gledi{te. Vo 1948 godina, opatot Ejtep Drioton, generalniot direkror na Slu`-bata za egipetski drevnosti, po~nuva da gleda vistinska religija vo egipetskite knigi na mudrosta i da ja zema predvid mo`nosta od rana monoteizam.

Od {eesettite godini pa navamu, ovoj pootvoren stav po~nuva da fa}a koren, osobe-no vo Francija i Germanija. Taka odnovo se zema predvid mo`nosta od vistinska egipetska duhovnost i originalnost. Nekoi egiptolozi, kako na primer germanecot Helmut Bruner, duri i zagovornaat ′nova prestava za Egipet′, a Bruner smeta deka na krajot od trettiot milenium vo Egipet do{lo do kvalitativen intelektualen i duhoven skok. Me|utoa, i po-kraj taa nova fleksibilnost, i natamu ima golem jaz me|u disciplinata egiptologija i ona {to bi moèle da go nare~eme ′kontrakulturi′.

Popularni mislewa za drevniot Egipet vo 19 i 20 vek Pred da gi ispitame sprotivodnite te~enija na rabovite na akademijata vo odnos na

ova dominantno gledi{te za egipetskiot intelektualen i duhoven ìvot, bi sakal da gi ra-zgledame mislewata za Egipet vo po{irokoto op{testvo. Voobi~aeno se veruva deka kako rezultat na Napaleonovata ekspedicija,vo raniot 19 vek svedo~ime za nekakva egiptologija. Vistina, taa slika dobro sooddvestuva vo op{tiot urnek, koj najdobro go izrazuva Rejmond [vab i spored koj rimanti~arite- pozitivisti bile prvite Evropejci navistina svesni za nadvore{niot svet. Ova gledi{te, pak, proizleguva i od svoja strana ja potkrepuva idejata spored koja edinstveniot soodveten odnos me|u Evropa i drugite kontinenti e odnosot na nesporna nadmo}nost, ideja koja ne postoi se do 19 vek. Pa sepak, voobi~aenoto gledi{te za periodot na egiptomanija ima vo sebe element na vistina: na po~etokot na 19 vek navistina vladeelo golemo qubopitstvo vo vrska so Egipet.

Me|utoa, kako {to vidovme, za Egipet postoel golem interes i golemo znaewe dolgi godini pred toj period. Zgora na toa, Egipet imal mnogu pogolemo vlijanie vrz Evropa od 15

170

do 18 vek odo{to imal vo 19-tiot. Nema nitu somne` deka ′egiptomanijata′ od 19 vek bila poslaba od ′indomanijata′, a nevredna za spomen vo odnos na ′helemanijata′ ili strasta za Gr-cija koja gi zbri{a Severna Evropa i Amerika vo istiot period. Zgora na toa, najgolemiot broj lu|e kon Grcija gledaat kako kon po~ituvan i sakan predok, dodeka kon Egipet gledaat kako vo su{tina tu| egzoti~en.

Sepak, vistina e deka niz cela Evropa postoi golem interes za publikaciite na fr-ancuskata ekspedicija i za rezultatite na natamo{nite istraùvawa i otkritija. Ne ne iz-nedauva toa {to tie istrùvawa se odnesuvaat na piramidite i na grobnicite, a vo vtorata polovina na vekot se objavuvaat prevodi na egipetskiot vodi~ za du{ata. Knigata za izlez preku den, op{to poznat kako Knigata na mrtvite. Seto toa go zgolemuva ve}e dobro vkore-netiot vpe~atok za Egipet kako temno i mrtvo kralstvo i kako takvo toj dobiva edno pole koe e mnogu va`no vo sredniot i docniot 19 vek- poleto na smrtta. Egipetskite stilovi se javuvaat na site grobi{ta vo Egipet i Severna Amerika. Zgora na toa, vo {eesettite i sed-umdesttite godini na vekot, mumificiraweto se {iri niz Soedinetite Dràvi. Iako ta-kvoto te~enie na nastanite im se pripi{uva na povisokite barawa od higiena vo urabanite op{testva, sepak e interesno da se sprotistavi amerikanskiot (egipetskiot) na~in na umi-rawe so {irewe na kremiraweto- gr~kiot na~in na spravuvawe so posmrtnite ostanki- us-voen vo golem del od Severna Evropa vo isto toa vreme.374 Dali toa se dolì na mnogu pogolemoto vlijanie na slobododnoto yidarstvo vo SAD ?

Masonstvoto ostanuva golemiot nositel na po~itta kon Egipet. Vistina, masonska-taarhitektura, simbolite i ritualnite prodolìja- a i ponatamu prodolùvaat- da ja sle-dat poskoro egipetski tradicii odo{to akademskata moda. Vo masonstvoto na SAD, Egipet i hieroglifite igrale sredi{na uloga vo osnovaweto na mormonstvoto vo dvaesettite go-dini od 19 vek i izvr{ile golemo vlijanie vrz brojni amerikanski pisateli od sredinata i krajot na vekot. Novelite na Melvil- osobeno Mobi Dik- se polni so egipetski simboli i hieroglifi, kako vpro~em i Skerletna bukva od Hotori.

Iako masonite bile mnogu vlijatelni i vo Evropa, tamu interesot na majstorstvoto za Egipet e skoro sosema ograni~en na negoviot vnatre{en ili duhoven ìvot. Kako i osta-tokot od evropskata visoka i sredna klasa, masonite mnogu pove}e gi zafatilo dominantna helenomanija. Drugi, mnogu pomali grupi isto taka go rezerviraat sredi{tnoto mesto na svoite veruvawa za Egipet: rozenkrojcerite, i kako vnatre{en krug na masonite i kako po-sebna duhovna organizacija, go imaat Egipet kako sredi{te i izvor na svoite veruvawa. Mi-sti~nite svedenborgovci od 18 i 19 vek, kako i podocne`nite teolozi i antropozofi, isto taka go stavaat Egipet vo centarot.

Me|utoa, vo prvata polovina od 19 vek, mnogu povlijatelni grupi se sensimonistite. Ovie u~enici na pionerot ′socijalist′ i proto-pozitivist, Klod Anri Kont de Sen Simon, zastapuvaat edno tipi~no trodelno gledi{te za svetskata istorija, spored koe tretata i po-sledna ′epoha na pozitiven sistem′ podrazbira obedinuvawe na svetot. Za takvo obedinuva-we, potrebno e da se vospostavat komunkacii niz celiot svet, a Sen Simon, kako i Napaleon i najgolemiot broj misliteli od toa vreme, smeta oti Egipet e mostot me|u istokot i zapad-ot. Pa taka, toj i negoviot naslednik Prosper Enfantin osobeno se interesiraat za Egipet, ne samo od duhovno, ami i od prakti~na gledna to~ka.

Enfantin doa|a vo Egipet vo 1833 godina so pogolem broj u~enici, vklu~itelno in-ìneri, doktori, delovni lu|e i pisateli. Toj ima zvani~no odobrenie od noviot francuski reìm na Luj Filip, za ona {to toj go smeta za vtora francuska intelektualna i nau~na ek-spedicija; me|utoa, toj ima i edna misti~na misija kako′tatkoto′, da se oèni za zagado~nata ′majka′ na orientot. Misijata potem se vrzuva za prakti~niot proekt za gradewe na Sueckiot kanal. Slikovito izrazuvaj}i se za probivaweto kanal i kako parodija na op{toto veruva-we deka evropskata dominacija vrz neevropejcite e nekako nebare heteroseksuaslen polov ~in, enfantin pi{uva: ′Suec e sredi{teto na na{ata ìvotna misija. Nie }e go sprovedeme deloto koe svetot go ~eka za da proglasi deka sme maì !′ Kanalot go gradi pripadnik na gr-upata, Ferdinant de Lesens, no duri vo {eesettite godini od vekot. Vo me|uvreme, sensimo-

374 Avtorot pi{i: ″so {irewe na kremiraweto- gr~kiot na~in na spravuvawe so posmrtnite ostanki- usvoen vo golem del od Severna Evropa″. Zna~i, Severna Evropa bila so poteklo od ju`niot Balkan...

171

nistite igraat klu~na uloga kako inìneri, doktori, u~iteli i taka natamu vo moderniza-cijata na Egipet pod dràvnoto pokrovitelstvo na Mohamed Ali; prestavata za nivniot pr-oekt po mnogu ne{ta nalikuva na pre stavata za Napaleonovata ekspedicija- Francija go bu-di Egipet, drevniot izvor na civilizacijata.

Tokmu vo takva sensimonska atmosfera, vnukot na Mohamed Ali, Ismail, nara~uva od Verdi, kompozitorot na italijanskata Risorgimento, da so~ini egipetska nacionalna ope-ra, Aida. Zapletot na operata- smislen od strana francuskiot egiptolog Ogist Mariet, an-gaìran od egipetskata vlada- go slavi Egipet na zapaden na~in. Me|utoa, razlikata od 18 vek e jasna: ako Mocart gi slave{e sve{tenicite koi imale egipetska mudrost i moralnost, Verdi gi postavuva svoite sve{tenici nasproti Aida i nejziniot qubovnik Radames.

Aida postignuva uspeh niz cela Evropa.Ova istrajno prifa}awe na pozitivnoto gle-di{te za Egipet- kako su{tinski bel i kako ozvori{teto na civilizacijata- osobeno e ra-{ireno vo Francija i Italija, no moè da se vidi i vo umetnosta na Anglija i Soedinetite Dràvi. Zaedno so egiptofilijata na vtorata generacija egiptolozi od {eeesettite i se-dumdesetite godini od 19 vek, toa gi objasnuva odbrambeniot stav i prkosot koi gi zabele-àvme vo izjavata na u~enite od osumdesettite godini, kako Maspero i Erman. Tie, kako i klasi~arite, no ne i kako po{irokata javnost, imale edno op{to i sistematsko gledi{te i bile svesni za zakanata koja edna premnogu dobrta slika za Egipet bi moèla da ja nametne vrz originalnosta na gr~kata civilizacija i na civlizacijata na Evropa kako celina.

Eliot Smit i ′difuzionizmot′ Imalo, me|utoa, u{te dve drugi zakani kon novata konvencinalna mudrost, i toa vna-

tre vo samata akademija. Prvin }e ja razgledame onaa koja se javuva podocna, zatoa {to taa nemala tolku seriozno vlijanie vrz egiptologijata; stanuva zbor za ′difuzionsti~kite′ idei na Eliot Smit. Roden vo Avstralija vo 1871, Smit se kvalifikuva za doktor i zaminuva za Anglija, kade stanuva ugleden anatom. Vo 1901 godina, imenuvan e za profesor po anatomija vo Kairo, kade osnova medicinska {kola. Vo slednite osum godini toj stanuva fasciniran od raniot Egipet- ne samo od negovata fizi~ka antropologija, ami i od negovata kultura. Tokmu vo toj period toj stanuva uveren deka Egipet e izvorot na bliskoisto~nata i evropska kultura.

Eliot Smit e ~ovek od svoeto rasisti~ko vreme. Pa taka, iako ne moè da go odbegne faktot {to najgolemiot del od egipetskoto naselenie otsekoga{ bil kako i ostatokot od isto~na Afrika, sepak e uveren deka ′vremeto na piramidite′ imalo dovolen napliv na azi-jci- nesemiti- so {irok ~erep. Spored nego, taa me{ana rasa se doselila na Maditeranot i vo severna Evropa i ja donele megalitskata kultura, za ~ii impresivni spomenici smeta de-ka se odraz na piramidite. Ovoj del od teoriite na Eliot Smit denes e sosema neodr`liva, zatoa {to datiraweto so jaglenorod pokaà deka evropskata megalitska kultura zapo~nala pove}e od iljada godini pred vremeto na piramidite.

Britanskata javnost so interes gi do~ekuva gledi{tata na Eliot Smit, zatoa {to ′difuzionizmot′ dobro se sliùva so imperijalizmot od toa vreme: zatoa {to negovite Egi-p}ani ne se Afrikanci;i zatoa {to toj samiot e anatom.Za anatomijata se smeta deka e ′egza-tna′ nauka, dodeka istorijata i arheologijata nemaat takov status. Prirodno, profesiona-lnite istori~ari na anti~kiot svet i egoptolozite prirodno bile mnogu vnimatelni.Kolku {to mene mi e poznato, ne postoele obidi negovite teorii da se vgradat vo nivnite akadem-ski disciplini. Pa sepak, toj ne zapa|a vo seriozna nevolja pred da go pro{iri svoeto tvr-dewe, spored koe Egipet ne e izvorot samo na evropskata kultura, ami i na kulturata na ost-atokot na svetot.Toj nao|a egipetsko poteklo na piramidite vo Meksiko i na tehnikata na mumifikacijata vo Peru i Ostrovite na Toresoviot tesnec vo blizina na Nova Gvineja.375

Paradoksalno e {to ovoj del od negovite teorii denes stoi podobro odo{to onoj za megakitskite kulturi na Evropa. Od edna strana, rastot na arheologijata i upotrebata na datirawe so pomo{ na jaglenorod pokaàa deka kuturite na koristewe metali od jugozapa-da Azija i neolitskite kulturi od Evropa bile zna~itelno postari od kulturata na Egipet, so {to negovite teorii vo vrska so niv se pobivaat. Od druga strana, se pove}e dokazi za af-rikanskoto vlijanie vrz Amerika pred Kolombo, i toa okolu 1000-tata godina pred Hristos,

375 Tamu stignala iz~eznata flota na Aleksandar Makedonski:kalendar,hieroglifi,fonetsko pismo...

172

a otkritijata kako na primer faktot {to srednoamerikaskite piramidi ne bilo prosto osnova za hramovi, ami moèle da sodràt i pogrebni mesta, odat vo prilog na mo`nosta za posredno egipetsko vlijanie vrz tie mnogu podocne`ni civilizacii.

Istovremeno, me|utoa, vtoroto golemo delo na Eliot Smit od toa pole, Drevnite Egip}ani i potekloto na civilizaciite, objaveno vo 1923 godina, predizvika napadi od kon-zervaticite koi gi zadràle romanti~arskite gledi{ta za lokalnata osobenost i od zako-rovenite rasisti koi smetale deka seta civilizacija poteknuva od ~istite arijci. Bitkite so liberalite bile duri i poèstoki; tie po~nuvale da ja prenaso~uvaat antropologijata od rasisti~koto utvrduvawe- koe gi koristele da ja prenaso~uvaat antropologijata od rasisti-~koto utvrduvawe- koe gi koristele svoite specijalisti za evtino odrùvawe na imperii- kon discilina koja }e vnese kulturen relativizam vo Evropa. Pa sepak, za vreme na dvaeset-tite godini na 20 vek, bitkata ne bila ramnopravna. Eliot Smit ja imal podr{kata od naj-golemiot del od svojata disciplina, a negovite u~enici do{le na va`ni pozicii vo fizi~-kata antropologija. Toj uspeal da go ubedi duri i V.H.R. Rivers, eden od osnova~ite na soci-jalnata antropologija, da se prikloni na negovite veruvawa. Zgora na toa, toga{ se u{te nemalo postari socijalni antropolozi obu~eni vo disciplinata koi moèle da go nadmi-nat po rang Smit. U{te pova`no od toa, toj imal dobra vrska so semejstvoto Rokfeler, ~ija fondacija obezbeduvala ogromni sredstva za egiptologijata i antropologijata vo dvaesetti-te i triesettite godini. Blagodarenie na site tie resuri, Eliot Smit imal silno vlijanie vnatre akademijata.

Pa duri i vo takvi okolnosti, kombinacijata na sili zdruèni protiv nego se po-kaùva premnogu silna.Rivers umira predvreme,vo 1922 godina,a samiot Eliot Smit vo 1937, edvaj na {eeset i {est godini. Duri i da proìveele pove}e, vrskata me|u negovite idei i rasizmot ne }e moèle da ja preìvee zagrozenosta na rasizmot za vreme na Vtorata svetska vojna i po nea. Pa sepak, zakanata kon antropologijata koja dojde od Eliot Smit na edna ra-nliva etapa od nejzinot razvoj moè da se po~ustvuva i denes: zagrozuvaweto i grimasata pri spomenuvawe na zborot ′difuzionizam′ i natamu e neophoden znak za ortodoksnost ili ′kom-petentnost′ vo oblasta.

@omar i misterijata na piramidite Iako op{to ne miluvaa tu|inci da im navleguvaat na teritorijata, egiptolozite i

istori~arite na anti~kiot svet vo taa borba u~estvuvaa mnogu pomalku od antropolozite. Ova verojatno se dolì na faktot {to Eliot Smit nikoga{ ne go gibal jazikot, sanctum san-ctorium na romanti~arski pozitivizam. Tie, me|utoa, mnogu pove}e se upla{ija od vtoriot napad vrz egiptologijata, mnogu podolgotraen od ′dufuzionizmot′. Taa akademska eres vle~e koren od drevnoto gledi{te, spored koe Egip}anite imale povisoka mudrost koga Grcite ne moèle da ja nau~at i da ja so~uvaat vo celost.

Na po~etokot od 19 vek, ova gledi{te go oìvea èstokiot i doìvoten sopernik na [ampolion, Edme-Fransoa @omar, matemati~arot i istraùva~ot povrzan so Napaleono-vata ekspedicija so kogo ve}e se sretnavme. @omar gi spojuva rezultatite od sopstvenite pr-imeri na Golemata piramida vo Giza i nejzinata precizna geografska polo`ba so drevnite opisi na matemati~koto zna~ewe na nejzinite dimenzii. Stanuva uveren deka drevnite Egi-p}ani mora to~no da go znaele obemot na Zemjata i deka gi zasnovale svoite edinici linea-rni merki tokmu vrz toj obem; ova, nesomneno, go stava vo taborot na Dupua. Nekoi podro-bnosti na negovata rabota se so~uvani so kritika, no vo masonskiot duh na Napaleonovoto carstvo @omarovite gledi{ta se tretiraat mnogu seriozno; bidej}i stanal ~len na francu-skiot akademski establi{ment pred Restavracijata, toj uspeal da preìvee i po nea.

Iako negoviot ugled doìveal udar poradi vremenskoto locirawe na zodijakot od Dendere, ideite negovi preìveaja ili ~estopati odnovo se otktrivaa i razvivaa niz celiot 19 vek. Razlikite me|u ovaa heterodoksna {kola i akademskata egiptologija stana izrazena vo vtemeluvaweto na disciplinata vo {eesettite godini od 19 vek, a akutna vo osumdesetti-te godini, koga ja prifati dominacijata na klasi~nite studii. Me|utoa, me|u niv nema for-malna debata koga i da e. Ova prvin se dolì na op{toto na~elo koe veli deka nitu edna gr-upa so akademska mo} nema svoevolno da gi ′udostoi′ nadvore{nite na takov na~in; kako vto-ro, se dolìna faktot {to dvete grupi govorat na razli~ni akademski jazici. A tie jazici gi odrazuvaat razlikite me|i [ampolion i @omar. Egiptolzite bile pred se filozofi koi

173

ja primenuvale novata tehnika na lingvistikata vrz egipetski pi{ani materijali. Od dru-ga strana, ereticite bile matemati~ari, zemjomeri i astronomi i malkumina od niv go na-u~ile egipetskiot. Egiptolozite od 19 vek, pak, ne moèle nitu da gi razberat, a kamoli da gi pobijat tehni~kite argumenti na ereticite.

(Avtorot sé u{te ne kaà za jazikot na [ampolion, koptski=tn.slovenski, R.I.) Bitkata bila neravnopravna od samiot po~etok, oti ereticite se borele protiv dv-

ete glavni paradigmi na 19 vek-′napredok′ i rasizamot. Ako bile vo pravo, toga{ eden af-rikanski ili poluafrikanski narod bil podobar vo matematikata od koi bilo Evropejci do 19 vek. Ne edno posveteno nivo, ereticite, na koi im nedostasuvala disciplina i podr{ka na formalno organizirano akademsko znaewe, povremeno sliznuvale vo religiozno fanta-zirawe.Sklonosta kon ova bilo dotolku pogolema i poradi vistinskata te{kotija so koja se soo~ile vo izvonrednoto ostvaruvawe na drevnata matemtika i astromnomija, {to go navelo do postuliraat objasnuvawa vo smisla na boèstveno okrovenie. Ova od svoja strana napati ohrabruvalo veruvawa spored koi piramidite sodrèle boèstveni proro{tva. Seto toa se koristelo za diskreditirawe na takvata ′piramiodika′, kako {to i po~nalo da se narekuva.

U{te eden seriozen hendikep za ereticite bil faktot {to klasi~nite studii i li-ngvistikata imale povisok status vo Germanija i Anglija vo 19 vek od matematikata. Vo Fr-ancija, so Polytechiques, sostojbata bila povramnoteèna i se ~ini deka tamu egiptolozite bile pod golem pritisok da gi zemat predvid argumentite od tradicijata na @omar. Na pr-imer, vo 19 vek, Maspero bil prinuden da priznae oti go uverile podrobnite argumenti na astronomot se Norman Lojker, spored koi egipetskite hramovi gri`livo se gradeni zaradi astronomski celi. Vpe~atlivo e {to tolku mnogu lu|e- vklu~itelno i takvi ugledni i dobri etablirani astronomi- gi rizikuvale svoite karieri ili se otkaùvale od niv za da moè da se zanimavaat so tie idei. Slu~ajot na Pjaci Smajt moè delumno da se objasni vo smisla na religiozno vdahnuvanie, no glavnata motivacija, kako i kaj Lojker, sepak se ~ini deka e voshitenosta poradi matemati~kata elegancija na soodvetstuvaweto.

′Piramidolozite′ go pretrpele svojot najgolem neuspeh so dezertirawato na Flin-ders Petri, kogo go spomenuvame na strana 138-ma vo vrska so negovoto rano datirawe na He-rmeti~kite tekstovi. Petri bil obrazuvan po inìnerstvo i premer i bil voodu{even od ideite na Smajt i drugi naslednici na @omar, pa vo 1880 godina uspeal da dojde vo Egipet so najsovremena oprema za primer, za samiot da ja proveri to~nosta na prethodnite merewa.

Negovite zaklu~oci se neuverlivi. Od edna strana, se sloùva deka Golemta pira-mida bila povrzana so kardinalnite to~ki na kompasot so pogolema to~nost od koe i da e podocne`no zdanie i deka dimenziite na vnatre{nata odaja govorat za poznavawe na π kako 22/7 od pitagorinite triagolnici. I vo op{ta smisla, se v~udonevidliv od tehni~kite i ma-temati~kite ve{tini vloèni vo gradbata na piramidite. Od druga strana, ne se sloùva so Pjaci Smajt vo vrska so dolìnata na laktot koja se kortistela vo izgradbata i ne se pri-fa}a tvrdeweto na Smajt deka zdanieto ja vklu~uva i preciznata dolìna na godinata. Zgo-ra na toa, imaj}i gi predvid promenite koi se odvivale vnatre vo egiptologijata vo osumde-settite godini od 19 vek i op{tata profesionalizacija na akademijata i vo ostanatite ob-lasti me|u 1880 i 1960 godina, ′piramidolo{kite′ teorii zavr{uvaat vo nivnata kategorija na otka~enost ili psevdonauka.

Blagodarenie na svojot izvonreden premer i na razvojot na tipologijata za podredu-vawe na razli~nite grn~arski stilovi, Petri stana osnova~ ne samo na egipetskata, ami na seta moderna arheologija. Podocna proglasen za vitez, vklu~en e vo akademskata egiptolo-gija i obezbedena mu e osnovnata podr{ka. Sepak, odnosot me|u nego i akademijata nikoga{ ne bil lesen. Katedrata moral da ja dobie od nadvore{en donator i ostanal otpadnik se do krajot na svojot dolg ìvot vo 1942 godina.

Dezeriraweto na Petri ne gi zapira istraùvawata na piramidite i drugite egipe-tski zdanija, so uveruvawe deka tie bi moèle da ni razotkrijat nekoja povisoka drevna mu-drost. Lojker prodolùva da gi razviva svoite idei za naprednoto astronomsko znaewe za koe govorat egipetskite zdanija, a negovite idei gi prezemaat brojni u~eni lu|e od 20 vek, me|u koi najbeleìt e sjajniot laik [valer de Lubic. Knigite na De Lubic, objaveni vo pe-desttite i {eesettite godini, doìveaja {irok uspeh, osobeno vo misti~nite krugovi, no i vo po{irokata javnost.

174

Vo me|uvreme, inèwerot X.H. Kol, vo 1925 godina izvr{il u{te eden poprecizen premer na piramidite. Toa merewe potvrdilo golem broj od tvrdewata na ranite ′piramido-lozi′- duri i na @omar, koj se ~ini do{ol do relativno to~na golemina na dolìnata na egipetskite merni edinici kako rezultat na dve gre{ki koi me|usebno se poni{tuvaat. Ne-preciznosta na negovoto merewe bila poramneta poradi faktot {to predvidel oti Glemata piramida sigurno imala piramidion na svojot vrv. Zgora na toa, od dvaesettite godini na vekot pa navamu imalo dve va`ni dezertirawa od ortodoksnata akadenija kon ′piramidolo{-koto′ stojali{te. Prvoto e toa na Livio Katulo Stekini, Italijanec koj studiral vo Ge-rmanija i doktoriral anti~ko merewe na Harvard. Vo brojni studii objaveni vo pedesttite i {eesettite, Stekini pokaùva, so odredena izdrànost, deka Egip}anite imale mnogu pr-ecizno poznavawe na globalnoto merewe i deka toa znaewe go primenile vo Egipet i na dr-ugi mesta so izvonredna to~nost.

Vtoroto preobratuvawe kon veruvaweto vo povisoka drevna mudrost bilo mnogu po-spektakularno: stanuva zbor za eden od najgolemite, ako ne i najgolemiot, istori~ari na re-nesansnata nauka, Xorxo de Santilijano. Kako avtor na va`na kniga za Galileo, De Santi-lijano se zaintersiral za hermeti~kata egipetska tradicija; potem, docna vo ìvotot, go pro~ital Orgine de tous les cultes na Dupua i poveruval vo argumentot spored koj anti~kata mi-tologija vo golema mera e alegorija za nau~nata astronomija. Me|utoa, De Santiljana odi duri i podaleku od Dupua i od Egipet i tvrdi deka postoi duri i postaro znaewe, koe moè da se najde vo mitovi {irum svetot i koe toj, koristej}i ja procesijata na ramnodnevnicata, go datira 6000 godini pred Hristos.

I pokraj ogromniot ugled na De Santilijana, Hamletovata vodenica- delo vo koe toj i eden pomlad germanski kolega ja iznesuva taa {ema- nitu edno univerzitetsko knigoizda-telstvo ne se nafa}a da ja izdade i taa izleguva kako komercijalno izdanie. Toa zna~i deka po~ituvanite u~eni lu|e nemaat obvrska da go zemat takvoto delo predvid. Zgora na toa, faktot {to De Santilijana tolku daleku go podal vratot, ja oslabnuva negovata delotvor-nost kako pobornik na {kolata na Dupua i @omer. Natamu, negovoto delo- kako i delata na Stekini i Tompkins- bi moèlo da se stavi vo red so ekstremistikoto krilo; ova im do-zvolilo na ortodoksnite u~eni lu|e da go zanemarat, duri i im naloìlo.

Poradi vlijanieto na arheologijata, egiptolozite i istori~arite na stariot svet denes se nekako pobrojni odo{to bea pred pedeset ili sto godini. Pa sepak, malkumina od niv imaat i vreme, i napor i ve{tina koi se dovolni za da se zanimavaat so isklu~itelno te-hni~kite argumenti na [valer de Lubic, Stekini ili De Santilijana. Poskoro, vo izmina-tite triesetina godini, tendencijata vo tie disciplini e povikuvawe na pobivawata na eden drug golemec od istorijata na naukata, profesorot Oto Nojgebauer, ~ie ime poseduva re~isi tantri~ka mo} me|u branitelite na statusot kvo.

Dijapazanot na ne{ta so koi se zanimaval Nojgebauer e navistina neverojaten. Ve}e go spomenavme vo vrska so Kopernik, no negovoto najpoznato delo se odnesuva na naukata vo antikata. Vo nego toj e poliberalen od ostanatite i, tokmu kako {to bil podgotven da ja pr-iznae islamskata nauka zad Kopernik, dokaùva deka gr~kata matematika i astronomija tr-pele krupni vlijanija od Mesopotamija. Nojgebauer objavuva i nekolku dela za egipetskata astronomija vo sorabotka so ortodoksni egiptolozi, no vo niv, nimalku nalik na tretmanot na Mesopotamija, go spodeluva prezirliviot i potcenuva~ki stav na svoite sorabotnici kon Egipet i kon hermetizmot. Vsu{nost, vo site svoi dela Nojgebauer tvrdi deka Egip}anite nemale originalni ili apstraktni idei. To~noto centrirawe na piramidite i hramovite i upotrebata na π se objasnuvaat kako rezultati poskoro na prakti~ni ve{tini odo{to na dlaboka misla; eve primer za toa: ′Otsekoga{ se tvrdelo deka povr{inata na hemisfera e to~na vo eden primer od moskovskiot papirus, no tekstot dozvoluva i mnogu poprimitivni tolkuvawe, koe e pretpo~itanoto (kurzivot moj)′. Interesno e {to, me|utoa, Nojgebauer ne se zanimava so {kolata na piramidite. Toj prosto ja osuduva:

Se pretpostavuva deka va`ni matemati~ki konstanti, kako na primer to~nata vred-nost na π, se vgradeni vo dimenziite i strukturata na toa zdanie. Takvite teorii iscelo pr-otivre~at na seto verodostojno znaewe koe ni go davaat arheologijata i egiptolo{kite is-trùvawa za istorijata i celite na piramidite.

(Iako knigata moèv da ja skratam, nea vo potpolnost ja prenesuvam, R.I.)

175

Potem im prepora~uva na onie koi se interesiraat za, po negovo sopstveno prizna-nie, ′mnogu sloènite istoriski i arheolo{ki problemi povrzani so piramidite, da gi pro-~itaat knigite na Edvards i Loer′.

Specijalistot po egipetska arheologija Edvars ne se zanimava so ′piramidolozite′ i so nivnite presmetki. Geometarot i arheolog Loer, pak, se zanimava, i pokraj protiveweto na egiptolozite, koi bile ′zaprepasteni {to i pridavame tolkava va`nost na diskusijata za teorii koi nikoga{ ne bile prifateni vo egiptolo{kiot svet′ .

Se na se, Loerovoto delo ima nekakva protivre~na priroda. Od edna strana, toj pri-znava deka merkite imaat odredeni svojstva koi zasluùvaat priznanie, deka vo niv sre}a-vame odredeni odnosi kako na primer π, φ, ′zlatniot broj′ i pitagoriniot triagolnik, i deka tie vo osnova soodvestuvaat na ona {to Herodot i ostanatite anti~ki avtori go tvrdele za niv. Od druga strana, toj gi otfrla ′voobrazbite′ na @omar i Pjaci Smajt; ja napa|a, prili-~no neopravdano, @omarovata rekonstrukcija na laktot; i tvrdi deka formulata i izvonre-dniot stepen na sideralna to~nost, spored koja piramidite bile centrirani se dolàt edno-stavno na ′intuitiven i utilitaren empirizam.

Protivre~nosta me|u prifa}aweto na izvonrednta matemati~ka to~nost na Golema-ta piramida i ′izvesnosta′ deka Grcite bile oprvite ′vistinski′ matemati~ari ja sre}avame niz brojnite Loerovi pisanija za doti~nata tema. Ovaa zategnatos stanuva u{te poneizdr-`liva ako se prisetime na faktot {to Grcite doznale za golem broj nevoobi~aeni obele`ja na piramidite i {to i samite veruvale deka Egip}anite bile prvite matemati~ari i astr-onomi. Najnakraj, tuka e i problemot {to brojni gr~ki matemati~ari i astronomi u~ele vo Egipet. Eve kako izgleda Loeroviot ~esen obid da se spravi so tie pote{kotii:

Iako do sega ne e otkrien nitu eden egipetski matemati~ki dokument, nie znaeme, dokolku im veruvame na Grcite, deka egipetskite sve{tenici qubomorno gi ~uvale tajnite na svojata nauka i deka, spored svedo{tvoto na Aristotel, se zanimavale so matematika. Se ~ini, taka, opravdano da pretpostavime deka imale nekakva ezoteri~na nauka koja, malku po malku, se sozdavala vo tajnosta na hramovite niz dolgite vekovi od gradeweto na piramidi-te, nekade vo godinata 2800-ta, do pojavata na gr~kata matemati~ka misla vo {estiot vek pr-ed Hrista. [to se odnesuva do geometrijata, analizata na takvi slavni zdanija kakvo {to e Golemata piramida sigurno igrala va`na uloga vo istraùvawata na tie sve{tenici; i so-sema e blizku do umot deka, verojatno dolgi godini posle nivnoto gradewe, tie uspeale da otkrijat slu~ajni obele`ja koi im bile celosno nepoznati na nivnite graditeli.

Loer e otkritelot na stvarnoto postoewe na Imhotep, arhitektot na tretata dina-stija, za kogo prethodno se mislelo deka e plod na docna egipetska legenda, a i iskopuva ne-koi prekrasni gradbi na Imhotep vo Sakara. Zgora na toa, toj siot svoj ìvot im se voshitu-va na izvonrednite istvaruvawa na piramidite. Te{ko e da razbereme zo{to, toga{, se otka-ùva od najednostanoto re{enie i ne im veruva na Grcite i ne gi prifa}a, nared so german-skiot egiptolog profesor Bruner, deka okolu 3000-ta godin pred Hristos imalo Achsenzeit, ′aksijalno doba′. Taka, eden ili dva veka podocna, vo tretata i ~etvrtata dinastija, postoelo napredno poznavawe na matematikata i nekoi negovi obele`ja bile vgradeni vo Golemata piramida. Podocne`nite Egip}ani so~uvale predanija za toa i podocn im gi prenele na Gr-cite koi doa|ale vo poseta. (Sakara, k=h. Vo drugi slu~aevi: k=g=h=v, v=u, R.I.)

Ako go otfrlime rasisti~kite argumenti i grubite argumenti za ′napredok′ zo{to ova re{enie bi bilo pomalku verojatno od pretpostavkata deka Grcite napravile kvalita-tiven intelektualen probiv vo ~etvrtiot vek pred Hristos ? Vpro~em, vtorata hipoteza ne-ma nikakva potkrepa, ni{to pribli`no na stvarnite ostvaruvawa na piramidite i dosled-nata anti~ka tradicija koja govori za superiorna egipetska matematika.

(Poimot Grci bil vo upotreba od 10 vek n.e., i toa za Makedonskata dinastija, R.I.) Me|utoa, takvoto gledi{te ne moèle da go usvojat obi~nite u~eni lu|e pri kul-

minacijata na imperijalizmot. Pa sepak, jasno e deka Loer se izma~uval poradi toa pra{a-we i deka kone~no, se ~ini, im podlegnal na op{testvenite sili. Dokolu go priftel naj-ednostavnoto re{enie, }e go proglasele za mrdnat, kako i @omar i Pjaci Smajt. Pa zatoa, prepo~ital isklu~itelnite matemati~ki odnosi vo Golemata piramida i nivnoto mesto vo anti~kata tradicija da mu gi pripi{e na obi~en slu~aj, koj podocna egipetskite sve{te-nici go otkrile i go iskoristuvale.

176

Pa sepak, duri Loerovoto re{enie dozvoluva nekoi podecne`ni Egip}ani da bile kadarni za ralativno napredno re{enie. Toj prodolùva:

Niz site tri iljadi godini od svojata istorija, Egipet taka, malku po malku, go pod-gotvuval patot za gr~kite u~eni, koi- kako Tales, Pitagora i Platon- doa|ale do u~at tamu, pa duri i da pou~uvaat, kako Evlkid, vo {kolata vo Aleksandrija. No ona {to geometrijata ja izdignalo na nivoto na vistinska nauka bil nivniot filozofski duh, koj znael kako da crpi od riznicata na tehni~kiot pozitivizam na Egip}anite.

Kako moèl Loer da bide siguren deka, nasproti anti~kite avtori koi nastojuvale vrz duhovnosta i nesvetovnosta na egipetskite sve{tenici, egipetskata tajna na mudrost- za koja toj nemal dokazi- bila prosto ′tehni~ki pozitivizam′ ? Toa moème da go razbereme sa-mo kako rabota na vera, kako i kaj site koi rabotat vo Arijskiot model.

Bezimenite egiptolozi koi ne go odobruvaat faktot {to Loer se zanimava so te-oriite na ′piramidolozite′ imale pravo za svoeto neodobruvawe. Borej}i se protiv ′pira-midolozite′,toj po~nal da im nalikuva- prifatil tolku mnogu od nivnite argumenti {to ne-govata sopstvena odbrana na ortodoksijata se ~inelo beznade`no nesmasna.

Loer ne bil sam vo taa nevolja. Opatot Drition, kogo go spomenuvame pogore, kako nekoj {to ja prifatil egipetskata duhovnost, pi{uva: ′ne treba da se obrnuva vnimanie...na obnovenite zabludi na ârls Pjaci Smajt spored koi dimenziite na Golemata piramida ot-krivaat nekakva zagado~na nauka na drevnite Egip}ani′. Me|utoa, na drugo mesto toj pi{uva deka, zatoa {to ne obrnuva vnimanie na ′piramidolozite′, egiptolozite se tretirani kako ′naivni, slepi, tvrdoglavi diletanti vo naukata ~ii tivki rutini se naru{eni′. Ima i drugi naznaki deka golem broj ′ugledni′ egiptolozi ~ustvuvaat pritisok odnadvor- ili od materi-jalot so koj rabotat- i deka si igrale, gore-dolu, dolgo vreme so eresite. Vo ovaa va`na ka-vga me|u Anti~kiot i Arijskiot model, jas veruvam deka drevnite- so odredeni prilago-duvawa- }e izlezat kako pobednici. Me|utoa, nema somne` deka vo me|uvreme poleto kako celina se u{te vo osnova ja sledi lingvisti~kata tradicija na [amopolion, onaka kako {to ja preobrazile Maspero, Erman i ostanatite u~eni od docniot 19 i raniot 19 vek, uskla-duvaj}i ja svojata disciplina so doma{niot romanti~arski pozitivizam; nema somne` i de-ka matemati~kata i primernata {kola na @omer i natamu e vo golema mera nadvor od centarot.

POGLAVJE 6: HELENOMANIJA, I PADOT NA ANTI^KIOT MODEL, 1790- 1830 Ova poglavje re~isi celosno se zanimava so opp{testvenite i intelektualni dvi-

èwa vo protestantska Severna Germanija vo ~etiriesetgodi{niot period. Vremeto e, vi-stina, kratko, no gi opfa}a Francusata revolicija, Napoleonovite osvojuvawa, vrvot na ge-rmanskiot nacionalizam protiv Francuzite, godinite na reakcijata i etabliraweto na Pr-usija kako dominantna germanska dràva i kako sredi{te na siot germanski nacionalizam.

Tokmu vo toj period se vtemeluva Philologie ili Altertumswissenschaft (nauka za antika-ta) kako pionerska disciplina vo moderna smisla. Taa prvata gi vospostavuva mreìte na odnosi u~enik-nastavnik spored sistemot na zaslugi, kako i seminari ili katedri sposobni za manevrirawe zaradi dobivawe {to e mo`no pogolemo dràvno finansirawe i spisanija pi{uvani so profesionalen àrgon, smisleni za odrùvawe granica me|u pripadnicite na disciplinata i nestru~nata javnost.

Jas tvrdam deka intekektualnite i akademskite nastani treba da se nabquduvaat za-edno so op{testvenite i politi~kite. Vpe~atlivo e {to nekoi od klu~nite voda~i na pole-to na lingvistikata i istorijata, kako na primer Humbolt i Nijbur, igrale aktivna uloga ne samo vo osnovaweto nanovata disciplina, tuku i vo osnovaweto na noviot univerzitetski sistem kako celina. Tie bile i va`ni politi~ari na nacionalnata scena.

Isklu~itelno e va`no {to periodot na nivnoto najgolemo vlijanie bil za vreme na refirmite koi pruskata vlada morala da gi sprovede posle katastrofalniot poraz od Na-paleonovata armija kaj Jena vo 1806 godina. Razvojot i {irokata promocija na novata Alter-umswissenschaft, koja Humbolt ja stava vo sredi{teto na svoeto Bildung (vospitno obrazova-nie),treba da se razbere kako edno od tie reformi.Toj i negovite prijateli smetale deka iz-

177

u~uvaweto na ′antikata op{to i Grcite osobeno′ e na~in na koj }e moè da se integriraat studentite i lu|eto kako celina, bidej}i nivnite ìvoti se iscepkani od strana na moder-noto op{testvo. Poneposredno, Humbolt i ostanatite smetale deka studiraweto e na~in za promovirawe ′avtenti~na′ reforma, koja na Germanija bi i ovozmoìla da ja izbegne revo-lucijata od Francija koja tolku mnogu gi zagrozuvala. Pa taka, u{te od samiot po~etok, se smetalo deka Alterumswissenschaft vo Germanija- kako i ekvivalentnite klasi~ni studi vo Anglija- vsu{nost e ′tretiot pat′, toj me|u reakcijata i revolucijata. Me|utoa, vo stvarno-sta taa prosto go potkrepuvala statusot kvo. Obrazovovnite institucii i klasi~noto Bildu-ng koe gi proniknuvalo stalno stolbovite na pruskiot i germanskiot op{testven poredok od 19 vek.

Vo srceto na Altertumswissenschaft bila pretstavata za boèstvenite Grci, i umetni-ci i filozofi. Grcite morale- kako i idealiziranata prestava za samite Germanci- da se integriraat so svojata rodna po~va i da bidat ~isti. Taka, Anti~kiot model, so svoite bro-jni invazii i ~esto pozajmuvawa, kako i so implicitnite posledici od me{aweto na rasite i jazicite, se pomalku moèl da se trpi. Amo vo toj politi~ki i op{testven kontekst moè-me da go razbereme napadot na eden od prvite tvorci na noviot sistem, Karl Otfrid Miler, vrz ogromniot dreven avtoritet na Anti~kiot model.

Vo 1821, godinata po objavuvaweto na Minijcite, knigata vo koja Miler gi isloùva svoite argumenti, izbiva Gr~kata vojna za nezavisnost i ZapadnaEvropa ja preplavuva fil-helenizmot. Vo edna takva antiaziska i antiafrikanska helenomanija, odbranata na Anti~-kiot model ne doa|a vo predvid; paradoksalno, edinstveniot golem pobornik na Anti~kiot model e golemiot istori~ar na anti~kiot svet, Bartold Nijbur, koj i samiot tolku mnogu storil za voveduvawe na romantizmot i rasizmot vo pi{uvaweto na istorijata. Po smrtta na Nijbur vo 1831, stanalo te{ko, duri i nevozmo`no, ′zdravorazumskite′ u~eni da tvrdat deka Egip}anite ja kolonizirale Grcija ili deka igrale va`na uloga vo oblikuvaweto na gr~kata civilizacija.

Fridrih Avgust Volf i Vilhelm fon Humbolt Otkako se osvrnavme vrz ′padot′ na Egipet, na mesto e sega da se pozanimavame so ′po-

demot′ na Grcija. Najpoznatiot student na Kristijan Gotlob Hejne, Fridrih Avgust Volf, studiral vo Getingen samo dve godini, od 1777 do 1779 godina. No, blagodarenie na toa isku-stvo, kako i na Zeitgeist, toj na brojni na~ini stanuva otelotvorenie na romanti~arkiot po-zitivizam. Bil u~enik na Vinkelman, vernik vo etapnata istorija i vqubenik vo Grcija. Ka-ko germanski rodoqub, trpi dlaboko vlijanie od dvièweto za avtenti~nost i negovata na-glaska vrz narodnite pesni. Toj sebesi se gleda i vo romanti~arskata tradicija na homero-vite studii koja ja sretnuvame vo diskusijata zaa madam Dasie i Viko, a vo vrska so toa Vo-lf veruval deka e osobeno blizok so Bentli.

Volf gi spojuva zaedno site tie ni{ki. Postavuvaj}i go svoeto delo vo kontekstot na podrobna tekstualna analiza, zamisluva kako Ilijada i Odiseja doa|aat od detstvoto na Grcija i, sledstveno, na evroposkata rasa. Vrz osnova na tie ~ustva i na drevnata tradicija spored koja Homer bil slep, Volf bil uveren deka epovite bile usno so~ineti dolgi godini pred Grcite voop{to da imaat pismo. Spored nego, epovite se premnogu dolgi za da moèl da gi napi{e eden nepismen bard. Ottuka, mora da gi ispejale pove}emina narodni poeti i da bile spoeni pi nivnoto ureduvawe ili, kako {to veruval toj, zapi{uvawe nekade vo {e-stiot vek. So tie hipotezi, Volf do{ol do sovr{eniot romanti~arski zaklu~ok. Homerovi-te epovi ne se delo na eden avtor, ama tvorba na detstvoto na gr~kiot/evropskiot Volk kako edno telo. (Volk=volk=volg=volgar=vulgar=bulgar=bugar=narod, vulg=burg=Burgas, R.I.)376

Golem broj od tie idei doa|at od {kolskite pisateli i od Robert Vud, romanti~ar-ski amater koj- }e se potsetime- ja ~ital Ilijadata in situ. Me|utoa, blagodarenie na svojata tekstualna stru~nost i na statusot na profesor, Volf na tie idei im dal akademski avtori-tet koj bil neophoden vo noviot svet na ′profesionalno′ znaewe. Od druga strana, ne treba da go prenebregneme faktot deka, barem na hartija, u~enosta na Volf se ~ina plitka. Iako

376 Redakciskiot odbor na Pizistrat sostavil delo od tri rakopisi: so magare od peso~inite, kow i govedo Brigija i ostrovite vo Jadranski More. Kaj tn.Sloveni slepcite peat, a Homer bil narod=Volk. [to se odnesuva za kow i govedo, klimatskite priliki se nepovolni kade vireat smokvi, maslinski...

178

isklu~itelno stimulativno, negovoto delo Prolegomeni kon Homer se smetalo za ′izbrano delo′, a negovite pi{ani dela kako celina ′ne se koristat mnogu po bibliotekite′.

Dostignuvawata na Volf se vo tradicijata na Alterumswissenschaft koja toj ja vospo-stavil. Pri upisot na Getingen vo 1777 godina, toj se narekuva sebesi ′student po filologi-ja′, {to toga{ se smetalo za radikalen ~ekor. Me|utoa, izu~uvaweto na anti~kite tekstovi podocna toj- zaokruèno so klasi~nata umetnost i arheologijata- iako e nesporno deka ob-likot na disciplinata go nasedil od svojot u~itel Hejne, a sodrìnata vo krajna linija od Vinkelman, dodeka imeto go izvlekuva od noviot vokabular na nauka i napredok koj vo Ger-manija go promovira Kant. Silnata to~ka na Volf bilo pou~uvaweto, a kako profesor vo Hale vo osumdesettite godini od 18 vek, toj ja promovira novata disciplina, no i seminarot kako nastavna metoda i institucionalna osnova za istraùvawe. Volf svojata slava si ja obezbeduva blagodarenie na vrskite so mladiot pruski aristokrat, Vilhelm fon Humbolt.

Me|utoa, pred da se osvrnam kon nivnoto prijatelstvo i kon negovite nevoobi~aeni nau~ni i institucionalni rezultati, bi sakal nakuso da ja razgledame politi~kata sostojba i vo romanti~arskiot helenizam i vo getigenskiot pozitiviza i na drugiot se smetale sebe-si za′napredni′ i bile pobornici na mali ′slobodni′ dràvi. Sepak, nimalku ne bilo edno-smisleno {to zna~i toa ′slobodni. Zgora na toa, so doa|aweto na Francuskata revolucija, re~isi site zastapnici na takvite gledi{ta i ~ustva se povlekuvaat od niv poradi zakanite vrz privilegiite od revolucijata, poradi nejzinoto nasilstvo i poradi nejziniot ′nepri-roden′ i ′anorganski′ pristap kon ′slobodata′. Zna~i, vo takov kontekst treba da gi nabqudu-vame reformite koi gi planirale i koi podocna gi sprovele.

Volf i Humbolt stanale bliski prijateli vo tekot na 1792-3 godina, koga revoluci-jata ja doìveala svojata kulminacija. Od nivnite diskusii, Humbolt sro~il Skizze ili na-crt, ′Za izu~uvaweto na antikata, osobeno na Grcite′′. Iako Humbolt ne go objavil ovoj na-crt vo tekot na svojt ìvot, nego go ~itale i kritikuvale Volf i golemiot poet, dramski pisatel [iler. Nacrtot stanal isklu~itelno vaèn, zatoa {to goi izrazuva ideite koi Hu-mbolt podocna }e gi sprovede vo praksa, kako minister za obrazovanie na Prusija.

Hubolt ponudil dve obrazloènija zo{to izu~uvaweto na antikta treba da igra sre-di{na uloga vo op{toto obrazovanie. Tuka se o~iglednite estetski pri~ini za izu~uvawe na gr~kiot, tvrdi toj, no mnogu pova`na e negovata vera deka u~eweto za neotu|enite lu|e od antikata }e sozdade novo op{testvo na podobri lu|e denes. Takvoto izu~uvawe }e bide vo sr-edi{tetoto na Bildung, vospitno i moralno obrazivanie. Poradi romanti~arskata grià za rastot i formiraweto niz vremeto, Humbolt go sogleduval izu~uvaweto na antikata ne tol-ku kako cel, kolku kako proces. Toj veruval deka dofa}aweto na sloèniot organski razvoj na antikata na nekoj na~in }e gi pro{iri i zacvrsti tvore~kite mo}i na studentot.

Mo`no e Humbolt prvobitno da go namenil Bildung za celoto naselenie. Vo realno-sta, me|utoa, toa stanuva beleg na meriokratskata elita. Kako takvo, toa stoi kako predi-zvik protiv blagorodni{tvoto. Negovata cel bila da se reformira Prusija vo ramkite na germanskata kultura i na na~in da se izbegnat uàsite na Francuskata revolucija. Oti, ′Za izu~uvaweto na antikata′ bilo napi{ano za vreme na sudeweto na Luj XVI, za koe Humbolt pi{uva: ′ovaa egzekucija i uàsnoto sudewe ostavija damki koi nikoga{ nema da se isperat′. Vo Francija, povisokite klasi go ~itale Anaharsis na Bartelemi, kako begstvo od napnato-stote i uàsute na revolucijata, a nema somne` i deka izu~uvaweto na Grcite sluèlo kako bekstvo za Humbolt i negoviot prijatel [iler. No, toa bilo mnogu pove}e od obi~no bekst-vo; za niv izu~uvaweto i imitirawe na Grcite bilo na~in za nadminuvawe na ekstremite na revolucijata i reakcijata. Sli~no na toa, vo [ilerivata slavna serija na pisma za Este-tskoto obrazovanie na ~ovekot, po pettoto pismo, koe se zanimava so hasot na Francuskata revolicija, sleduva {estoto, koe govori za vramnoteùva~kata funkcija na izu~uvawe na Grcite.

Obrazovanite reformi na Humbolt Objektivno, bez ogled kakvi bile nivnite subjektivni politi~ki pozicii, Humbolt

i [iler pomognale vo odbranata na satatus kvo. Tokmu kon takvata bezbedna radikalnost se svrtele pruskata monarhija po poniùvaweto na tradicionaklnata vlada i nejzinata qube-na vojska poradi katastrofalniot poraz od Napaleon kaj Jena vo 1806. Vo 1809, me|u drugite

179

reformi koi se sproveduvale zaradi soo~uvawa so predizvikot od Francuska revolucija, na Humbolt mu bilo dovereno da go reorganizira obrazovniot sistem. Toj novata struktura ja zasnoval vrz Bildung i veruval deka toa }e gi oìvee Germancite posle nivnite te{ki pora-zi. Vo visokoto obrazovanie namerno gi otfrlil francuskite Polytechniques i nivniot nag-lasok vrz matematikata i prirodnite nauki, a vo polza na pou~uvawe na mnogu po{irokiot kocept za Wissenschaft. Zabele`livo e {to noviot germanski kriterium trebalo da gi sodr-ì trite disciplini matematika, istorija i jazici. Me|utoa, prioritetite na Humbolt se gledaat od faktot deka matematikata ne se predavala vo tekot na prvite pet godini od nego-voto glavno sozdanie, noviot univerzitet vo Berlin.

Glavniot u~en ~ovek koj Humoblt go dovel vo Gerlin bil Volf, koj, kako {to vido-vme, go vovel seminarot, koj od tamu se {iri niz Prusija, potem niz Germanija i nadvor od nea. Ovoj sistem, kako i negovoto insistirawe studentite da u~at aktivno po pat na sopstve-no istraùvawe, se ~ini deka na studentite bi im dal mnogu pove}e od sloboda i prostor za originalnost odo{to tradicionalnite predavawa. Me|utoa, iako vo izminative 180 godini konceptot sozdade izvonredni akademski ostvaruvawa, fakt e deka toj moè da se koristi i se koristi kako mnogu delotvorna alatka za kontrola, kako na izborot, taka i na tretmanot na temite od akademskiot interes.

Volfovata praksa na Altertumswissenschaft go sledi sistemot na Hejne i getingenskata {kola. Toj go otfrla ona {to go razbira kako konceptualizura~ki i apstraktna potraga po op{tosti vo prosvetitelstvoto vo polza na neposredno soo~uvawe so poedine~nostite i na podrobna kritika na izvorite. Sosema nesvesen za ona {to moè da se vidi od dene{nata retrospektiva, kako vpro~em i na negoviot silen romantizam, toj go pi{uva slednovo: ′Se-to na{e istraùvawe e istorisko i kriti~ko, ne na ne{ta na koi moème da se nadevame, tuku na fakti.Umetnostite treba da gi qubime, no istorijata treba dlaboko da se po~ituva′.

Ovoj prostodu{en pristap dominira so istorijata i so klasi~nite studii od toga{ navamu. Humbolt, barem pri krajot od svojot ìvot, bil mnogu po~ustvitelen. Vo esejot ′Zada~ata na istori~arot′, toj priznava deka razbiraweto na minatito bara mnogu pove}e od eden prost nadvore{en opis. Potrebata e ramnoteà me|u ′racionalnoto nabquduvawe′ (beobachtender Vestand) i ′poetskata voobrazda′ (dichtende Einbildungskraft). Me|utoa, istori~ar-ot, za razlika od poetot, mora da ja podredi svojata voobrazba na ispituvawetoa na stvarno-sta i ′mora nu`no da i se pokori na mo}ta na formata, neposredno imaj}i gi predvid ideite koi se nejzini zakoni′. Vo 19 vek, me|u tie idei nesomneno bila i idejata za ′nau~nite zakoni na rasata′.

Humbolt se obiduval da se bori i so pote{kotiite vo odnosot me|u subjektot i obje-ktot vo istoriskite istraùvawa, veruvaj}i deka za toa e potrebno nekakvo ~ustvo na srodn-ost, kako na primer ona koe postoi me|u Germanija i anti~ka Grcija. Blagodarenie na toa, bilo mo`no da se pi{uva istorija na antikata. Istovreneno, sepak, se smeta deka Grcite ja nadminuvaat istorijata. Kako {to pi{uva na drugo mesto:

Ottuka, na{eto izu~uvawe na Grcija e tema sosema poinakva od drugite istoriski studii. Oti, Grcite is~ekoruvaat nadvor od krugot na istorijata. Duri i ako nivnite sudbi-ni mu pripa|aat na op{tiot sinxir na nastani, vo taa smisla tie ni se najmalku va`ni. Do-kolklu vrz niv gi primenime standardite koi gi primenuvame vrz ostatokot od istorijata na svetot, nikako nema da go razbereme na{iot odnos so niv. Znaeweto za Grcite nam ne ni e ednostavno prijatno, polezno ili nu`no- ne, samo vo Grcite go nao|ame idealot na ona {to bi sakale da bideme i ona {to bi sakale da go sozdademe. Ako sekoj del od istorijata ne obo-gatuva so ~ove~ka mudrost i so ~ove~ko iskustvo, toga{ od Grcite zemame ne{to {to e pove-}e od ednostavno zemsko- ne{to re~isi bogoobrazovno.

Svoeto gledi{te za transcendentniot karakter na gr~kata istorija, Humbolt go dopolnuva so razbiraweto za potekloto na jazikot. Toj ne go smetal gr~kiot jazik za Urspra-che, ′prvobiten jazik′ kako sanskrit, tuku so sovr{ena ramnoteà me|u mlade{kata vitalno-st i filozofskata zrelost- odrazuvaj}i gi dvete osobini na estetika i filozofija koi im se pripi{uvaat na Grcite od osumdesettite godini na 18 vek.

Ve}e govorev za sredi{nata va`nost na jazikot, negoviot su{tinski odnos so naci-jata i nacionalniot karakter i romanti~arskata fasciniranost so tie tri ne{ta. Humbolt, iako pove}estran, vo osnova e lingvist, sklon e da go smeta jazikot za su{tinski nezavisna

180

fiksna menliva. Za nego prirodata na gr~kiot jazik ima najvisoka va`nost. Zgora na toa, kako i sekoga{- ili barem od 15 vek navamu- intersot za gr~kiot jazik bil ednakov so inter-esot za germanskiot. Ottuka, so kre{endoto na germanskiot nacionalizam pri kulminaci-jata na Osloboditelnata vojna protiv Napaleon vo 1813-14 godina, svedo~ime za zasileno falewe na germanskiot jazik, negovata glavna doblest e bidej}i, za razlika od Francuskiot, ostanal prili~no echt (avtenti~en) i rein (~ist).377

Mnogu porano, vo svojata Skizze od 1793, Humbolt tvrdi deka izvonrednosta na gr~-kiot se dolì tokmu na negovata neizvalkanost od tu|i elementi. Na toj na~in, odli~niot lingvist, osobeno fasciniran od sloènosta na jazi~kite me{awa, ja preskoknuva svojata sposobnost za kriti~koto razmisluvawe koga stanuva zbor za gr~kiot i smeta, vrz osnova na vera, deka jazikot e ′~ist′. Ova vnatre{no neizdràno mislewe bi se smetalo za apsurdno pred triumfot na romanti~arskiot helenizam no, so odredeni prilagoduvawa, stanuva nor-mata Alterumswissenschaft i modernite klasi~ni studii. Ottoga{ pa navamu, od celosnoto em-bargo na afroaziski zaemki se oslobeni samo nesomneno orientalnite bogovi na rasko{ta.

Iako Humbolt i drugite romanti~ari tvrdat deka ima bezbroj razli~ni op{testva i se zaloùvaat za otsustvoto na op{nosta za koe se zalaga{e prosvetiteltvoto, tie sogle-dale nekakva op{ta nasoka koja doa|a od vnatre{niot haos i deka se pribliìle do neiska-`livoto najdobro. Taka, tie vo odredena smisla i samite bile op{tiot ~ovek.

Tokmu ova, kako i navodnoto transcendirawe na istoriskite i jazi~nite zakoni, gi stava Grcite vo sredi{teto na interesot na Bildung, so ~ija pomo{ mladite voda~i na Ger-manija trebalo da se razberat sebesi i da se presozdadat. Poradi ednakvi celi, Altertumswi-ssenschaft i klasi~nite studii se ra{irile niz ostatokot od Evropa i niz nejzinite izdano-ci nadvor od nea: i pokraj nejzinite akademski zamki, ulogata vo ideolo{koto vospituvawe na vladea~kata klasa prodolì da bide pova`na od goloto istorisko ili jazi~no izu~uvawe. Taka, ako folhelenizmot od raniot 19 vek- iako dosledno rasisti~ka- imal i radikalen i reakcioneren aspekt, klasi~nite studii bile konzervativni od samiot po~etok. Obrazova-nite reformi, vo ~ie sredi{te se na{le klasi~nite studii, bile sistematski obodi da se izbegne ili da se spre~i revolucijata.

Filhelenite Za da go razbereme padot na Anti~kiot model vo dvaesettite godini od 19 vek, treba

da po~neme so razgleduvawe na op{tata politi~ka i ideolo{ka sredina vo koja doa|a do taa promena. Vo sredi{teto na promenata e filhelenskoto dvièwe, koe vo 19 vek go so~inuva takanare~enoto ′radikalno krilo′ na romanti~arskoto dvièwe. Filhelenizmot go spode-luva romanti~arskoto otfrlawe na urbanata industrijalizacija, univerzalizmot i racio-nalnosta na prosvetitelstvoto, kako i Francuskata revolicija. Od druga strana, iako gla-vninata na romantizmot se naso~uva kon srednovekovnoto minato i hristijanstvoto- osobe-no katolicizmot- filhelenite znaele da bidat religozni skeptici i ateisti, no i politi~-ki radikali. Na primer, dodeka bile mali, Hegel i Fridrih [iler gi sakale Grcite, no ka-ko {to stareele i stanuvale se pove}e konzervativni, se vrtele kon hristijanstvoto. Levo-hegelijancite, vklu~itelno i Marks, go zadràle strasniot interes za Grcija na mladiot Hegel. (Hegel=h egel; egel=igel, igl=igla, nadel=nadenal, R.I.)

Se ~ini deka e o~igledno pri~inata za entuzijazmot na radikalnite. Vo sporedba so Rim-pa ako sakate i so Egipet i Kina- gr~kite dràvi navistina bile urnek za sloboda. Zgo-ra na toa, taa zategnatost vo romanti~arskoto dvièwe i natamu postoela. I oìveaniot javen u~ili{en sistem, vo koj idnite voda~i na Anglija trebalo da stanat ′hristijani-xen-tlemeni′ ~itaj}i gi paganskite klasi~ni avtori, i dvièweto za sozdavawe indogermansko ili helensko hristijanstvo, moè da se razberat kako obidi da se spojat ovie dve krila na romanti~arskoto dvièwe.

Iskustvoto od Francuskata revolucija i triumfot na reakcijata po 1815 godina, so-zdale ogromna razo~aranost me|u romanti~arite od poniskata klasa. Me|utoa, qubovta za slobodata- pa neka bide i od nekakov otu|en oblik- oìvuva so izbivawe na Gr~kata vojna za nezavisnost vo 1821 godina, a Germancite se narodot koj najbrzu i najdlabokovleguva vo nea. Vpro~em, nivnoto dvièwe za podr{ka na borbata e edinstveniot vaèn centar na libera-

377 Se raspravalo za koine i germanski barem od 15 vek: francuski dvorasen i germanski trorasen.

181

lizmot vo dràvata: preku 300 Germanci zaminale da se borat vo Grcija, no tie se samo {i-lecot na ogromnoto dvièwe vo koe u~estvuvale desetici iljadi, glavno studenti i akademi-ci. Po{le i mnogu Francuzi i Italijani, podràni od strana na brojni filhelenski komi-teti; dvièweto bilo mo}no duri i vo Soedinetite Amerikanski Dràvi. Iako samo 16 se-vernoamerikanci stignale vo Grcija, ra{irenite filhelenisti~ki ~ustva razgoreni od Vo-jnata dale silen pottik za ′helenisti~kite′ bratstva- za gr~koto pismo- vo Soedinentite Amerikanski Dràvi. Drugoto krupno vlijanie vrz amerikanskite studentski organizacii doa|a od germanskite studentski bratstva za palewe knigi, oìveani me|u 18111 i 1819 go-dina od strana na ekscentri~niot u~itel i promotor na ve`baweto, ′Tatkoto′ Jan, kako po-dr{ka na Osloboditelnata vojna. Bratstvoto vo obete dràvi go so~uva ovoj {ovinizam za-edno so silnata fizi~ka i anti-intelektualna pristrasnost na nivnite osnova~i.

Vo gr~kata kauza dlaboko se vme{ani i nekoi Britanci. Ve}e vidovme deka angli-skite i {kotskite poeti strasno se interesirale za Grcija u{te od sredinata na 18 vek. Za vreme na izlo`bata na panteonskite ili ′elinski′ mermeri vo 1807 godina vo London, zavla-dealo ludilo po ~istata gr~ka umetnost, koja tamu bila prikaàna za prv pat. Koga gi videl mermernite skulpturi, Henri Fuseli (Henry Fuseli, germanski Füssli) izvikal: ′Grcite bile bogovi. Grcite bile bogovi !′

Fuseli bil {vajcarski umetnik i istori~ar na umetnosta koj ìveel vo London, ka-de{to gi promoviral ideite na Vinkelman. Negovata strast kon Grcija i omrazata kon Egi-pet se ~ini deka bile ednakvo silni. Za nego, Grcija bila ′toj sre}en breg, kade {to slobod-no od proizvolnite hieroglifi, privremenata merka na neznaeweto, od alatka na despotiz-am ili od nesmasen nametnik na ve~niot son, umetnosta se izdignale vo ìvot, dvièwe i sloboda.′

Sepak, treba da zabeleìme deka idejata spored koja Grcija proizleguva od Egipet, podrabira prifa}awe na Anti~kiot model, so {to nema da se sloàt podocne`nite fil-heleni. Iako Fuseli e tu|inec, negovite idei za Grcija ne bile daleku od op{toto mislewe na kulturnite lu|e od prvata ~etvrtina na 19 vek.

So po~etokot na Vojnata vo 1821 godina, voodu{evuvaweto so Grcija stanuva treska-vi~na. Kako {to napi{al [eli:

Site nie sme Grci. Na{ite zakoni, na{ata knièvnost, na{ata religija, na{ite umetnosti, seto toa vle~e koren od Grcija. Da ne bila Grcija...nie moèbi se u{te }e bevme divjaci i idolopoklonici...ôve~koto telo i ~ove~kiot um dostignale sovr{enstvo vo Gr-cija, koja gi vtisnala svoite vpe~atoci vrz ovie bezgre{ni so~inenija ~ii fragmenti se o~ajot na modernata umetnost i koja sozdala pottici koi nikoga{ ne }e moàt da prestanat, niz iljadnici kanali na vidlivo i nevidlivo deluvawe, da go opolnomo{tuvaat i voshituva-at ~ove{tvoto, se do iskoristuvaweto na rodot.

Helenomanijata navistina bila vo ek! I pokraj strasnata re~itost na [eli i dramati~noto davawe tokmu vo momentite

koga trebal da zamine vo Grcija, najslavniot filhelenski poet od vremeto na romantizmot bil Bajron. I ne slu~ajno {to bil od [kotska: ve}e gi spomenavme vrskite od 18 vek me|u taa severna zemja i romantizmot. Me|u vrskite od 19 vek bil i ser Volter Skot (Walter Scott), glasnikot na oìvuvaweto na srednovekovieto i na sozdavaweto na voobrazena sentimenta-lna nacionalna tradicija, od koja i samiot Skot se ogradil. Iako grub ergenski razvratnik, Bajron go povrzal {kotskiot romantizam so Grcija. Toj pobaral nezavisnost na dràvata cela edna decenija pred izbivaweto na vostanieto i kako vrv na se- pove}ebrojni, no vo su-{tina romanti~arski motivi- samiot se vklu~il vo vojnata, za da umre vo nea.

Niz cela zapadna Evropa, Gr~kata vojna za nezavisnost bila sogleduvana kako bitka pome|u evropskata mlade{ka energija i aziskata i afrikanskata dekadentnost, korumpiran-ost i surovost:

Varvarite na Xingis Kan i Tamerlan oìveale vo 19 vek. Proglasena e vojna do smrt protiv evropskata religija i civilizacija.

Duri i vo 18 vek, turskoto vladeewe so Grcite i Balkanot po~nuva da se smeta za ne-prirodno, imeno kako rezultat na osvojuvawe na nadredena rasa od strana na podredena. ]e se potsetime deka Kristijan Bunsen gi smestil ′Turanite′ ili Turcite me|u Kinezite i Egi-p}anite vo istoriskata hierarhija na rasite; vo 19 vek, se smetalo deka vladeeweto na ta-

182

kvata rasa e osudeno na propast i deka nesomneno ne moè da dovede do bilo kakov napredok na civilizacijata.

Kon krajot na vekot, ova na~elo ve}e sistematski bilo primenuvano vrz celata isto-rija, a sogleduvaweto na vladeeweto na Arapite i Berbrite so [panija sluì kako jasen pr-imer za taa promena. Pred 1860 godina, pisatelite od Anglija i od Severna Amerika so sim-patii gledale kon Mavrite, zatoa {to smetale deka pomala opasnost im se zakanuva od isla-mot odo{to od katolicizmot. Kon krajot na vekot, ′rasnite′ obyiri gi nadvjasale relogioz-nite; otuka, vladeeweto na Arapite so [panija po~nala da se smeta za besplodno i ′osudeno na propast′ niz osumte veka koi, vo op{ta smisla, bile godini na procut.

Ottuka, zasiluvaweto na ovie rasni ~ustva poradi Gr~kata vojna za nezavisnost iz-vr{lo neposredno vlijanie vrz Anti~kiot model.Bidej}i Egip}anite, a potem i za Fenikij-cite, se pove}e se smetalo deka bile ′rasno′ inferiorni, gr~kite legendi spored koi tie ne samo {to ja kolonizirale, tuku i ja civilizirale ′svetata Elada′, stanale i nevkusni i pa-radigmatski nevozmo`ni. Kako i prikaznata za sirenite i kentaurite, takvite svedo{tva morale da se otfrlat zatoa {to gi povreduvale biolo{kite i istoriskite zakoni na nauka-ta od 19 vek. U{te posilni zabele{ki kon ovaa prestava doa|at od eden drug aspekt na pro-menata od prosvetitelstvoto kon romantizmot.Bidej}i prosvetitelstvoto stavalo silen na-glasok vrz neguvaweto i podobruvaweto, faktot deka gr~kata civlizacija i se pripi{uvala na egipetskata i fenikijskata kolonizacija, ne bil golema damka vrz Grcite. Od druga stra-na, romanti~arite ja naglasuvale prirodata i razli~nite, trajni nacionalni su{tini, pa taka bilo neprifatlivo da se tvrdi deka Grcite bile, koga i da e, poprimitivni od Afri-kancite i od Azijatite.

Valkanite Grci i Dorcite Filhelenite pove}e se interesirale za klasi~nite Grci odo{to za nivnite heroj-

ski, no praznoverni, hristijanski i valkani ′potomci′, a nekoi od niv duri i se obiduvale da gi opi{at kako ′vizantiski Sloveni′.378 Filhelenite ja barale ~istata su{tina na Grcija, pred taa da se izvalka so raspanosta na Orientot, a so nivnata apoteoza- kako {to vidovme kaj Humbolt i [eli- duri i samite anti~ki Grci ne uspevale da gi dostignat novite visoki standardi.Tie standardi se pove}e po~nale da baraat kulturna, jazi~na i, kone~na ′rasna′ ~i-stota i Fridrih [legel otkril takvi novi primeri ve}e vo poslednata decenija od 18 vek, vo Spartancite ili vo po{irokite plemenski grupirawa na koi tie im pripa|ale, t.e. Dor-cite. Eve kako Elizabet Roson, sovremen istori~ar za prestavuvaweto na Spartancite, gi opi{uva pisanijata na [legel za Spartancite:

Me|utoa, od samiot po~etok, [legel gi opi{uva Dorcite so jazik koj ne potsetuva na jazikot koj Vinkelman go upotrebuva{e za op{to opi{uvawe na Grcite; slu{ame za nivn-ata milde Grossheit, ′spokojna golemina′, i vistina, za razlika od Joncite koi polesno moè da se povrzat so Orientot. Dorcite se postarata, po~ista i poavtenti~na helenska granka, na koja se dolàt dvete su{tinski postapki na gr~kiot duh, muzikata i gimnastikata.

Zabeleète deka [legel i brojni podocne`ni avtori gi izdeluvaat tokmu kako su-{tinski ovie dve neverbalni, iracionalni i- }e se drznam da kaàm- ′germanski′ aspekti na gr~kata kultura. Deloto na Ni~e pod naslov Ra|aweto na tragedijata, objavena vo 1872 godi-na, vo koe muzikata i dionisiskata tragi~na strast se naglasuvaat nad apolonskiot razum, ~estopati se smeta za radikalno raskrstuvawe so gledi{teto na Vinkelman za ′spokojnata golemina′ na Grcite. Taa, vsu{nost, i pripa|a na edna germanska tradicija koja se navra}a preku poemite na Hajne vo ~etiriesettite godini od 19 vek, do Hejne i do dramskiot pisatel Viland kon 18 vek.

Vo tekot na 19 i 20 vek, germanskiot kult kon Dorcite i kon Lakoncite, kako i po-istovetuvaweto so niv, i natamu raste i go dostignuva svojot vrv vo Tretiot rajh. Kon krajot na 19 vek, nekoi völkische (populisti~ki, nacionalisti~ki) pisateli smetaat deka Dorcite

378 Isto~noromejski Sloveni nikoga{ nemalo, tuku samo Sklavini, a vakvi bile Sklavinite, koi ì-veele isto~no od rekata Rajna. Tie za Bonifacius (8 vek) bile odvratna rasa, koja sakal da gi istrebi. Vsu{nost, niv pokatoli~i, oti tie bile so hristijanski verski pravec od Carigrad. Nivnite tradi-cii bile na Trakite. A ovie imale isti tradicii kako Makedoncite. Trakijcite=Odrincite bile Ma-kedonci. Tie vo 19 vek se borele zaedno so Makedoncite za Makedonija. Denes turskite se Makedonci.

183

se ~istokrvni Arijci od sever, moèbi duri i od Germanija, a sekade bile gledani kako mno-gu bliski do Germancite spored svojata arijska krv i arijski karakter.

(Za belata rasa se bara zaedni~kost, zaedni~ko poteklo, a toj bil samo Levant, R.I.) Takva voodu{evenost ne sre}avame samo kaj Grcite. Kako {to pi{uva Xon Bagnel

Bjuri vo svojata Istorija na Grcija,prv pat objavena vo 1900 godina, se u{te so status na sta-ndarno delo:

Dorcite ja zazele bogatata dolina na Evrot i, ~uvaj}i go svojot Dorski soj ~ist od me{awe so tu|a krv, gi svele svoite ìteli na statusot na podanici...Glavnata osobina koja gi razlikuvale Dorcite...bila ona {to e ′karakter′, a taa osobina najcelosno bila pojavena i razviena vo Lakonija, oti se ~ini deka tokmu tamu Dorcite stanale naj~isti Dorci.

Interesno e da se zabeleì deka Bjuri- kako i golem broj od vode~kite britanski klasi~ari od krajot na 19 vek, vklu~uvaj}i go i Xon Pentland Mejhafi i Vilijam Rixvej- doa|aat od protestantska loza od Irska. Site trojca so voodu{uvawe gledaat kon ~istata se-verna, moèbi i germanska, krv na Dorcite. Pa taka, nastrana od u~estvoto vo op{tiot ra-sizam svojstven na vremeto, jasno e deka tie gledale analogija me|u odnosot na tevtonskite Angli~ani so Ircite, koi gi smetale za ′grani~ni Evropjani′, i odnosot pome|u Dorcite i narodite koi im bile podredeni, domoridnite Pelazgi i Helotite. Rixvej bil sosema do-sleden rasist koj, iako negovoto semejstvo ìveelo vo Irska ve}e 200 godina, se falel deka nema ′nitu kapka keltska krv vo negovite veni′. Pa taka, do 1900, Spartancite- ′vistinskite′ Grci- se smetale za ~isti vo rasna smisla i prili~no severni. Sostojbata ne bila tolku ekstremna na po~etokot od 19 vek, no pritisocite se zgolemuvale.

Preodni likovi, 1: Hegel i Marks U{te eden preduslov za ispituvawe na celosniot napad vrz Anti~kiot model vo dva-

esettite godini od 19 vek, e da gi razgledame mislitelite koi gi povrzale, obedinile pro-menite. Za taa cel, zedov tr primeri: Hegel i Marks, A.H.L Heren i Bartold Nijbur.

Hegel e roden vo 1770 godina i kulminacija na negovata mo} i vlijanie bila vo dvaesettite godini od 19 vek. Me|utoa, ne bil prifaten od strana na filozofite, poradi ~ija mo} dolgi godini ne moèl da vleze vo Pruskata akademija. Pa sepak, toj ne samo {to imal sredi{no mesto vo germanskata filozofija od toa vreme, tuku i dlaboko vlijael vrz romanti~arskite istori~ari. Nema somne` nitu deka Hegel bil tipi~en prestavnik na svo-eto vreme. Toj ja sakal Evropa ili, kako {to veli, umerenata zona; gi po~ituval aziskite planini i Indija, go mrazel Islamot i celosno ja preziral Afrika. Negoviot pat na svet-skiot duh, od istok kon zapad, go prinudil da tvrdi deka Egipet, koj e poblisku do zapadot, bil ponapreden od Indija, koja bila na Istokot.

Sepak, se ~ini deka Hegelovite vistinski ~ustva izleguvaat na videlina vo Preda-vawata za istorijata na filozofijata, odràni me|u 1816 i 1830 godina. Vo niv, toj podolgo ja razgleduva kineskata i indiskata misla, dodeka kon Egiprt se osvrnuva samo koga se za-nimava so potekloto na gr~kata filozofija:

Taka, nesomneno Pitagora od Egipet ja donel idejata na svojot red, koj bil voobi~a-ena zaednica osnovana zaradi celi na nau~na i moralna kultura...Egipet vo toa vreme se sme-tal za mnogu kulturna zemja i navistina bil takov koga }e se sporedi so Grcija; toa se gleda duri i od kastinskite razliki, koi sozdavaat delba pome|u golemite granki na ìvot i ra-bota, kako industriskata, nau~nata i religioznata. No, kaj Egip}anite ne treba da barame pogolemo nau~no znaewe, nitu pak da mislime deka Pitagora ottamu ja prezel svojata nauka. Aristotel (Metafizika, I) ednostavno veli deka ′vo Egipet za prv pat se javile matemati-~kite nauki, oti tamu sve{teni~kiot narod imal slobodno vreme′.

Na drugo mesto pi{uva: Imeto na Grcija e blisko do srcata na obrazovanite lu|e vo Evropa, a osobeno vaì

za nas Germancite...Tie [Grcite] nesomneno gi dobile svoite krupni po~etoci na religijata, kulturata...od Azija, Sirija i Egipet; no tie tolku mnogu ja izbri{ele tu|ata priroda na ova poteklo i tolku ja promenile, rabotele na nea, ja presvrtele i ja napravile tolku po-inakva, taka {to ona {to tie- kako i nie- go cenat, znaat i qubat, vo su{tina e nivno so-pstveno.

Taka, sledej}i ja tradicijata na Dodatokot na Zakonite, toj priznava deka pozajmuva-wata bile golemi i brojni, no tvrdi deka Grcite kvalitativno go preobrazile pozajmenoto.

184

Argumentot na Hegel deka Orientot bil detstvoto na ~ove~nosta, a Grcija negovata adolescentnost, mnogu nalikuva na stavovite na mladiot hegelijanec Karl Marks. Marks tv-rdel deka duri vo Grcija poedinecot ja presekol papo~nata vrvka od svojata zaednica i se promenil od Gattungswesen (su{testvo na vidot) vo zãin politikon (politi~ko ìvotno/ìtel na gradot). Poradi svojata doìvotna qubov kon taa zemja, toj sosema go prifatil domi-nantnoto gledi{te spored koe Grcija vo sekoj aspekt od svojata civilizacija kategorijalno se razlikuvale od- i bilo podobro od- seto ona {to bilo pred nea. Me|utoa, Marks po{ol i ponatamu i tvrdel- isto tolku jasno kolku i [eli- deka Grcija se izdignala i nad ona {to do{lo posle nea. Takvoto tvrdewe predizvikalo problem, zatoa {to se ~inelo deka Grcija na toj na~in odi nasproti te~enieto na napredokot. Vo obid da se spravi so toa, Marks pi-{uva vo vovedot na svojot nacrt za Das Kapital, imeno Grundrisse:

Vo slu~ajot so umetnostite, dobro e poznato deka odredeni periodi od nivniot raz-voj nimalku ne se proporcinalni so op{tiot razvoj na op{testvoto, pa ottuka i so materi-jalniot temel...Na primer, Grcite sporedeni so modernite, pa i so [ekspir.(=sek pir, R.I.)

Toj sepak sogleduva oti e paradoksalno deka ′vo svojot epohalen klasi~en ugled...od-redeni...formi...na umetnostite se mo`ni samo na razviena etapa od umetni~kiot razvoj′.

Ponatamu, Marks tvrdi deka mitologijata stanala nevozmo`na {tom realnosta ja nadvjasala, isto kako i vo slu~ajot so triumfot na kapitalisti~kata industrija. Me|utoa, cvrsto stoi na stavot deka mitologija moèlo da sozdade odredeno op{testvo,vo svoite svoj-stveni op{testveni formi:

Gr~kata umetnost ja pretpostavuva gr~kata mitologija, t.e. prirodata i op{testve-nite formi koi ve}e se preraboteni na nesvesen umetni~ki na~in od strana na popularnata voobrazba. Toa e nejziniot materijal. Ne koja bilo mitologija, t.e. ne nekakvo proizvolno izbrano nesvesno umetni~ko prerabituvawe na prirodata...Egipetskata mitologija nikako ne moèla da bide temelot ili matkata na gr~kata umetnost.

Moeto tolkuvawe na ovoj nejasen navod, dotolku pove}e {to se odnesuva na temata na ovaa kniga, e slednovo: duri i vo pedesttite godini od 19 vek, koga se pi{uva Grundrisse, Mar-ks bil dovolno svesen za Anti~kiot model, dovolno za da znae deka postoela mo`nost gr~ka-ta mitologija- i ottuka i umetnosta- da ne se dolèla na gr~kite op{testveni odnosi, tuku do{la od Egipet. Koga toa bilo prifateno, negovata {ema bi bila obesmislena. A ìveel vo vreme koga site vo svojata sr` ~ustvuvale deka Grcija bila kategorijalno izdelena od i nadredena nad Egipet. Ottuka, poradi uni{tuvaweto na Anti~kiot model, negovoto pokole-nie dobilo sloboda vo vrska so toa pra{awe, sloboda koja ne bi mu bila na raspolgawe na Hegel. Marks moèl otvoreno i neposredno da go otfrli egipetskoto vlijanie vrz Grcija.379

Preodni likovi, 2: Heren A.H.L. Heren e roden vo 1760-tata, deset godini porano od Hegel, no go doìvuva He-

gel za deset godini i umira duri vo 1842. Heren bil zet na Hejne i istaknat profesor po istorija vo Getignen vo dvaesettite i triesettite godini vo 19 vek. Negovata u~enost, so-sredoto~ena vrz ekonomskiot i tehni~kit razvoj, bila iscrpna, kako {to i mu dolikuva na Getingen. Kako i svekor mu Hejne i {ura mu Georg Forster, Heren bil fasciniran od istr-aùvawata od 18 vek i negoviot magnus opus, Razmisluvawa za politikata, op{testvoto i tr-govijata na glavnite narodi od antikata, gi kombira takvite istraùvawa na Afrika i Bli-skiot Istok so anti~kite pisanija za tie temi. Negovite zaklu~oci ja naglasuvaat va`nosta na Kartagina, Etiopija i Egipet i- donekade vo apologetski duh, zatoa {to toj mnogu i se vo-shituval na Grcija- Heren se ~ustvuval obvrzan da go zadrì Anti~kiot model, zaradi obja-snuvawe na vpe~atlivite paraleli koi gi zabeleàl me|u kulturite na tie civilizacii i kulturata na Grcija.

Heren ne dobiva dobar tretman od onie negovi sovremenici koi izvr{ile vlijanie vrz idninata. Humbolt go smetal za ′prili~no tap ~ovek′, a denes e najmnogu poznat poradi besmilosnata karikatura koja poetot Hajnrih Hajne ja slika za nego vo svoeto delo Sliki od patuvawe. Romanti~arite go kaznile Heren ne samo poradi temata koja ja izbral, tuku i po-radi faktot deka premnogu se zadràl vo ramkite na Anti~kiot model. Denes go ~itaat sa-mo istori~ari crnci.

379 Avtorot upotrebuva samo avtori od 18, 19 i 20 vek. Me|utoa, za nego tn.slovenski avtori nepostojat.

185

Preodni likovi 3: Bartold Nijbur Nijbur uìva mnogu pogolem ugled od Heren. Toj voobi~aeno i opravdano se prizna-

va za osnova~ na sovremenata anti~ka istorija. No od stojali{te na ovaa kniga, interesno se {to Nijbur ostanuva vo ramkite na Anti~kiot model. Jas }e mu posvetam pogolemo vnima-nie na Nijbur, zatoa {to toj ja prestavuva naprednata germanska misla na krajot od 18 vek i poradi negovoto ogromno vlijanie vrz razbiraweto na drevnata istorija i dobriot ′istiri-ski′ metod vo 19 vek. So negovo posredstvo moème da vidime kolku se proniknati od niv i romantizmot, i rasizmot.

Me|utoa, Nijbur go vklu~uvam i kako preoden lik bidej}i, iako im dava ogromna po-mo{ na intelektualnite i ideolo{kite sili koi go urnale Anti~kiot model, samiot i na-tamu veruva vo nego na krajot na svojot ìvot. Mo`no e toa da se dolì na negoviot silen konzevatizam tokmu na krajot od ìvotot, ili pak na pri~ini koi si imaat rabota so li~no ili profesionalno rivalstvo. Me|utoa, uverlivosta so koja Nijbur go brani Anti~kiot mo-del sugerira deka ne e taka.

Bartold Nijbur, roden vo 1776 godina, ima obemno tevtonsko poteklo. Negovoto se-mejstvo bile Frizijci so germanska kultura i ìveele vo Hol{tajn, koj toga{ bil vo Dan-ska. Negoviot tatko, Karsten Nijbur, bil slaven patnik po istokot, angaìran od strana na danskiot dvor i Getignen. Bil i anglofil, a angliskiot bil prviot stranski jazik {to go nau~il negoviot sin Bartold, dodeka studiral vo Britanija, re~isi edinstven od svojata ge-neracija. Kasrsten go hrabrel svojot sin da ~ita ne samo na latinski i gr~ki, tuku i na ar-apski i persiski. Ottuka, Bartold imal isklu~itelno {iroko obrazivana zadnina. Kako vu-nderkind, toj se sprijatelil so kultivirani sosedi, vklu~uvaj}i go i homerovskiot u~en ~o-vek, Fos i romanti~arskiot poet M.K. Boe, obajcata tvorba na Getignen.

Bartold se dopi{uva so Hejne i obajcata sakale toj da studira vo Getingen. Me|utoa, Karsten Nijbur pretpo~ital da go prati Bartold na univerzitetit vo Kil, koj toa{ bil da-nski; blagodarenie na toa }e moèl da dobie oficijalna slu`ba vo Danska. Od Kil zaminal na ednogodi{en prestoj vo Edinburg, i potoa minal {est godini vo Kopenhagen kako isklu-~itelno uspe{en javen slu`benik stru~en za finansii, a gi prodolìl i svoite studii i se sosredoto~il vrz rimskata istorija. Vo 1806 godinai se priklu~il na pruskata vlada, koja toga{ bila na svoeto dno i rabotela na reformite koi pomognale za preìvuvaweto na mo-narhijata. I tuka na{ol vreme za izu~uvawe i vo 1810-11 godina ja napi{al svojata Istorija na Rim, koja nabrzi se steknala so ugled na temelot na modernata i ′nau~na′ istorija na anti-~kiot svet. Potoa, vo 1816 godina, bil praten kako pruski ambasador vo Rim, kade ostanal do 1823. Posle toa, Nijbur delumno se povlekol i zaminal vo Bon kade{to, iako i natamu dla-boko posveten na politikata, najgolemiot del od svoeto vreme i go posvetil na u~enosta, se do svojata smrt na 54- godi{na, nekade na po~etokot od 1831 godina.

Nijbur, pred se, bil istor~ar na Rim. Pri~inata za taa preokupacija ja istraùva istori~arot na intelektualnite slu~uvawa, Cvi Javec. Javec poso~uva deka slikata koja is-tori~arkata na literaturata od po~etokot na 20 vek, gospo|a E.M. Batler, ja slika vo delo-to Tiranijata na Grcija nad Germanija, treba do nekade da se ograni~i. Javec priznava deka Germancite imale dolgi, osebni vrski so Grcija, koja gi opsednuvala kon krajot na 18 vek i ~ija slika dominirala so poetite i ′progresivistite′ od 19 vek, no sepak, golemite konzer-vativni i liberalni germanski istori~ari bile sosredoto~eni kon Rim- kon negoviot po-dem, no ne i kon negoviot pad- i tokmu Rim go poistovetuvale so Prusija. Pa sepak, Nijbur bil strasno zainteresiran i za Grcija.

Od polza e da go razgledame op{toto ideolo{ko gledi{te na Nijbur.Finskiot u~en, Sepo Ritkenen, go opi{uva Nijbur kako ~ovek koj ′go na{ol sopstveniot pat pome|u prosve-titelstvoto i restavracijata′; me|utoa, definicijata na Ritkenen za ′prosvetitelstvoto′ e tolku {iroka, taka {to vo nea ima mesto ne samo za Monteskje, tuku i za Berk i konzerva-tivec Mezer. Negovata ideja za ′restavracijata′ e propocionalno potesna. Se ~ini deka e og-rani~ena na poetskite i indofilskite besmislici na Hajdelberg, kako i deka ne ostava me-sto za mnogu posilnata getingenska tradicija, na koja Nijbur nesomneno i pripa|al.

Golemiot klasi~ar,profesorot Momiqano,koj visi kako kula mad istorijata na kla-si~nite studii, sekoga{ te`nee svojata disciplina da ja odvoi od romantizmot i od german-skiot nacinalizam. Toj tvrdi deka osnovata za razmisluvawata na Nijbur proizlegla od an-

186

gliskite- duri ne i od britanskite- ekonomisti. Momiqano go citira {titenikot na Nij-bur, F. Liber, koj veli deka Nijbur mu rekol oti najgolemiot broj negovi prijateli od Bri-tanija bile vigovci, kako i deka tokmu vigovcite ja spasile Anglija vo 1688 godina. Bidej}i najgolemiot broj prijateli na Bartold Nijbur od Britanija bile maì na Isto~noindiska-ta kompanija, poznanici na tatko mu Karsten, nivnoto politi~ko opredeluvawe ne ne izne-naduva. (Momiqano, q=lj, Momilano=momil an o; Milan=mil an: an=on=tn.slovensko, R.I.)

Zgora na toa, Nijbur ja smeta Slavnata revolucija od 1688 godina kako model za po-liti~ka promena so minimum neredi. Vo mladosta, toj veruval deka takov nastan moè da se slu~i samo me|u povisokite, severni rasi; podocna, me|utoa, se razo~aruva i od niv. Frensis Bunsen, soprugata na sekretarot na Nijbur, Kristijan- podocna baron- Bunsen, koja mo{ne dobro go poznavale Nijbur po 1816 godina, go opi{uva kako najkrut reakcioner i ′kraen to-rievec′. Taa pi{uva deka Nijbur voobi~aeno bil ′sklon da im veruva poskoro na vladite, od-o{to na vladeenite narodi′.Nijbur deluval tokmu spored takvite na~ela i kon svojot prezir kon ′policinelosite′ od Ju`na Italija, koga gi pre~ekoril svoite slu`beni ovlastuvawa kako Pruski slu`benik i im pomognal na Avstrijcite da go zadu{at vostanieto na karbona-rite vo Neapol vo 1821 godina. Se ~ini deka i negovata smrt bila zabrzana, ako ne i predi-zvikana, od uàsot poradi francuskata i belgiskata revolucija vo 1830 godina. Ottuka, ne-ma somne` deka po 1817-tata, Nijbur bil reakcioner duri i spored standardite na kontrare-volucionernoto vreme, kako i deka toa vlijaelo vrz negovata podocne`na istoriografija.

Dali toa zna~i deka Nijbur bil svesen konzervativec vo 1811 godina, koga prv pat ja pi{uva svojata Istorija ? Ritkenen veruva oti idelogijata na Nijbur izgleda pokonzerva-tivna odo{to voobi~aeno bila, dodeka Momiqano upatuva na ranite ′demokratski simpatii′ na Nijbur i podr{kata za osloboduvaweto na kmetovite vo Danska i Prusija. Vsu{nost, simpatiite na Nijbur kon Francuskata revolucija se zabele`livo plitki i kusove~ni vo vreme koga takvite simpatii bile na vrvot. Vpro~em, kako potkrepa na misleweto deka ne-govite konzervativni idei otsekoga{ mu bile osnovni, sluì i faktrot {to takvo bilo ubeduvaweto i na tatko mu.

Karsten Nijbur nikoga{ ne gi sakal Francuzite, nitu politi~kite voznemiruvawa od bilo kakov vid. Osobeno mu bil uàsen spojot na ednite i drugite. I samiot od selansko poteklo, Karsten dlaboko so~ustvuval tokmu so taa klasa vo svojt roden Ditmar{en, {to, sekako, odgovara na romantizmot na vremeto; kaj Bartold, takvite ~ustva dopolnitelno so prijatelot na Karsten, Boe, koj ja spoil aktivnosta vo poetskite krugovi so strasnata pod-r{ka kon avtenti~nata ′germanska′ sloboda i so otpor protiv francuskoto prosvetitelstvo

Spored Momiqano, ideite na Njbur sodràt nekakva ′me{avina od konzervativni i liberalni stavovi, sosema nevoobi~eno na kontinentot′, kako i deka toa e ′posledica od ne-govoto britansko iskustvo′. Me|utoa, se ~ini deka tie idei se istite onie idei na negoviot tatko i na negoviot krug, kako i deka se sovr{eno romanti~arski. Kako mladi~, se ~ini deka Nijbur ne samo {to veruval deka severnite selani se dostojni za avtenti~na tradicionalna sloboda, tuku i deka tie bi moèle da bidat bastion protiv revolucionernite i katoli~ki sili. Taa kombinacija na idei se slu~uva vo Britanija, no e ednakvo germansko i skadinav-sko; ottuka, se ~ini deka nema pri~ina da se osporuva dominantnata istoriografija, koja ve-li deka Nijbur bil romanti~ar i konzervativec.

Nikoj go nema sporeduvano Nijbur so Adam Smit, so Bentam ili so Xejms Mil. Berk bil Britanec kon kogo se svrtel Nijbur. Kako {to pi{uva vo vovedot na tretoto izdanie od svojata Istorija na Rim: ′Nitu edna od osnovite na politi~koto rasuduvawe vo moeto delo ne moè da se najde kaj Monteskje ili Berk′. Bliskite paraleli me|u Nijbur i Berk gi imaat prifateno bukvalno site avtori- isven Momiqano- od baronesata Bunsen i konzerva-tivniot germanski nacionalist od krajot na 19 vek, Hajnrih fon Tri~ke, do sovremenite istori~ari Vita i Bridental. Taka, kako primer za prosvetniot duh na Najbur, profesorot Momiqano tvrdi deka toj zaminal vo Edinburg zatoa {to tamu, za razlika od London, imalo univerzitet. Sosema e mo`no taa prakti~na pri~ina da igrala uloga vo re{enieto na Nij-bur, no toj mu kaùva na eden prijatel deka odi vo [kotska za da go nau~i jazikot na Osijan !

Iako dosleden romanti~ar, Nijbur, nekade do 1810 godina, bil reformski konzeva-tivec, zalagaj}i se za reforma zaradi spas na Danska i Prusija od revolucijata. (Tokmu vo toj kontektst treba da se nabquduva faktot {to toj se zalaga za abolicija na kmetstvoto.)

187

Poradi tie idei, ponekoga{ go napa|ale krajnite reakcionri, na ~ija strana podocna zasta-nal. Ritkenen, na primer, smeta deka Nijbur bil povrzan so prosvetitelstvoto poradi otsu-stvoto na istoriski relativizam kaj nego i poradi veruvaweto deka ~ovekot po priroda ne e istori~en. Na drugo mesto, sepak, toj smeta deka Nijbur neguval koncept za romanti~arski rast, koj podocna padnal vo senka na Traditionalisimus, ′stagnacija′ sosema rali~na od postoja-niot razumjski poredok kon koj te`neelo prosvetitelstvoto.

Zgora na toa, me|ukulturnite sporedbi na Nijbur bile vo ramkite na strogi grani-ci. Sredi{nata sporedba- me|u raniot Rim i negoviot quben, roden Ditmar{en- bila mo-`na samo blagodarenie na toa {to smetal deka i edniot i drugiot narod se sosema avtenti-, ~ni tvorbi na nivnata sredina. Pa taka, toj i tamu e vo glavnoto te~enie na romantizmot. Nijbur nikoga{ ne gi prifatil univerzalizmot, deizmot ili ateizmot i verata vo razumot na prosvetitelstvoto, u{te pomalku slobodarstvoto, ednakvosta i bratstvoto na revoluci-jata. Zgora na toa, negovata promocija na romantizmot ne bila ograni~ena na germanskata zaednica vo Rim, vo vremeto koga taa bila izvori{te na novoto romanti~arsko dvièwe.

Na kakov na~in konzervatizmot i romantizmot na Nijbur vlijaele vrz negovoto pi-{uvawe na istorijata ? Kako prvo, i toj kako i Humbolt smetal deka {irokoto izu~uvawe na antikata- koe toj i natamu go narekuva Philologi- e na~in spored koj moè da se obezbedi Bild-ung i da se unapredi tatkovinata. Negovata metoda e ista kako i metodata na getingenskite kriti~ari na izvorite, ′kombinacija na racionalen kriticizam i voobrazna rekonstruk-cija vrz osnova na analiza na tekstot, analogija i intuicija′. Ili, kako {to za nego veli mnogu pozitivnata statija od 11-toto izdanie na Enciklopedija Britanika: ′Toj go vnese za-klu~uvaweto za da se obezbedi mestoto na diskreditiranata tradicija i pokaè oti e mo`no da se pi{uva...′. Ne e navedeno kako bile ′diskreditirani′ tie tradicii, no nesomneno naj-malku verodostojni bile onie koi gi prekr{ile kanonite na naukata od raniot 19 vek- vklu-~itelno i nejzinata rasna granka. Ovoj aspekt od metodata na Nijbur se povrzuva so presud-nata poenta, koja ja iznesuva Momiqano, i koj veli deka Nijbur bil prviot koj gi predi-zvikal golemite anti~ki istori~ari tokmu na nivniot teren. Duri i Gibon po~nal tamu ka-de{to zaprel Tacit, no Nijbur pi{uva za raniot Rim, kogo podobro go obrabotile Livij i ostanatite.

Nijbur gi unapredil gledi{tata na Humbolt za nu`nosta od zaklu~uvaweto i voob-razbata. X.P. Gu~, istori~ar na intelektualnata istorija od po~etokot na 20 vek, gi navedu-va slednive negovi zborovi: ′Jas sum istori~ar zatoa {to moàm od razli~ni fragmenti da sostavam cela slika; {tom }e doznaam kade se delovite {to nedostauvaat i kako da gi po-polnam, nikoj ne veruva kolku mnogu moè da se obnovi od ona {to se ~ini deka e zagubeno′. Iako sro~eno so pozitivisti~ki izrazi, ispovodenieto na Nijbur e iskreno i bi soodvet-stuvalo za site istori~ari. Pa sepak, te{ko e da razbereme kako, dokolku negovata metoda sodrèla tolku mnogu subjektivnost, e mo`no da se tvrdi deka Nijbur e prviot ′nau~en′ is-tori~ar i deka toj ja izdignal disciplinata do kategorijalno povsoko nivo, nad ′predistori-skite′ istori~ari kako Herodot, Tukidid, Sima Cajn, Tacit, Ibn Ksaldun, Volter i Givon ! Tie barem pi{uvale jasno !

Koi se osobenite pridonesi na Nijbur ? U{te toga{, a i navamu, najpoznat aspekt od negovoto delo bila- so seta dol`na po~it kon Ritkenen i Momoqano- hipotezata koja veli deka istorijata na Rim bila prezemena od zagubenite baladi ili epskite poemi. Kako {to poso~ija brojni avtori, Nijburovata ideja nesomneno se dolì na romanti~arskoto veruva-we vo sredi{noto mesto na narodnite pesni vo potekloto na narodite. Imaj}i predvid deka profesorot Momiqano vo osnova go razbira Nijbur kako tvorba od {kotskoto prosvetite-lstvo, ne ne inenaduva faktot {to toj ′baladite′ ne gi smeta za mnogu va`ni. Za nego, najva-`nata inovacija vo deloto na Nijbur se odnesuva na druga tema: prirodata na ranoto rimsko zemjopodsedni~ko pravo vo Ager Publicus (javnoto pole). Toj pokaùva deka Nijbur gi izv-lekol svoite idei za toa pra{awe od informaciite za Indija,380 koi gi doznal od {kotskite prijateli na svojot tatko. Me|utoa, Momiqano priznava deka motivot na Nijbur za izu~uva-we na ova pra{awe e ona {to toj go smetal za zloupotreba na rimskite presedani od strana na francuskite revolucioneri vo nivnata- mnogu blaga- agrarna reforma.Kako {to veli sa- 380 Vo Indija do{le Belcite, koi bile zemjodelci i sto~ari. Pak, Temnite bile samo lovci i ribari.

188

miot Nujbur, toj pi{uva za da ja pobie ′ludata i gnasna smisla koja edna krminalna banda mu ja pridava na agrarnoto pravo′.

Za Nijbur, Rim, kako i Britanija, bil primer kako vnatre{nite sudiri moàt dase razre{at na eden postepen i ustaven na~in. Vo razvojot na taa ideja, toj ja voveduva svojata treta nova golema teorija, koja tvrdi deka patriciite i plebejcite ne bile ednostavno raz-li~ni klasi, tuku i razli~ni rasi. Idejata spored koja klasnite razliki proizleguvaat od rasnite razliki- ideja koja Nijbur }e ja primeni i vrz drugi okolnosti- prethodno ve}e bi-la koristena vo Francija; tamu, idejata spored koja blagorodnicite bile potomci na germa-nskite Franki, dodeka tretiot stale` bile domorodni galski Latini, odigrals va`na uloga na razvojot na revolucijata od 1789 i 1830 godina. U{te eden urnek koj, verojatno, vlijael vrz Nijbur e indiskiot kastinski sistem, za kogo se pretpostavuvalo deka se dolì na arij-skite osvojuvawa i deka bil obid da se odrì ~istotata na osvojuva~ite.381

Me|utoa, Nijbur bil ~ovekot {to i dal akademski pe~at na teorijata i nemu mu se pripi{uva zaslugata za nejzinoto voveduvawe. Golemiot romanti~arski francuski istori-~ar, Mi{el, go falel Nijbur za otkrivaweto na etni~koto na~elo na istorijata ′u{te vo 1811-tata′. Tuka e i porakata koja od Nijbur ja dobil negoviot angliski u~enik, d-r Arnold, slavniot direktor na u~ili{te od Ragbi. I pokraj somneòt vo vrska so ′baladite′, so Ager Publicus, rasnoto poteklo na rimskite klasi i u{te edna teorija za severnoto poteklo na Etrurcite,382anonimniot avtor na statijata za Nijbur od izdanieto na Enciklopedija Bri-tanika od 1911 godina, pi{uva:

duri i da se pobie sekoj pozitiven zaklu~ok na Nijbur, ostanuva negibnato negovoto tvrdewe deka e prviot koj se zanimava so istorijata na Rim na nau~en na~in, kako i deka no-vite na~ela koi toj gi vovede vo istraùvaweto na istorijata nema da zagubat ni{to od svo-jata va`nost.

Edno od tie ′novi′ na~ela e romanti~arsko-pozivisti~koto na~elo, zastapuvano vo Getingen, spored koe treba da se izu~uvaat narodite i nivnite institucii, a ne poedinci. Me|utoa, Nijbur uìva duri i pogolema po~it zaradi voveduvaweto na rasata vo istorijata:

So svojata teorija za sudirite me|u patriciite i plebejcite i tvrdeweto deka ple-bejcite poteknuvaat od prvobitnite razliki me|u rasite, toj i obrnuva vnimanie na ogro-mnata va`nost na etnolo{kite razliki i pridonesuvaat za oìvuvaweto na tie razliki ka-ko faktori vo modernata istorija.

Pokraj toa, Nijbur bil i nepopusliv {to se odnesuva do poèlnosta na nacionalna-ta i rasna ~istota:

Se ~ini deka istorijata na svetot si ima nekoe svoe te~enie, koe me{a osvojuvawa i razli~ni me{avini za da gi stopi bezbojnite prvobitni rasi...Retko nekoj narod }e ofajdi od takvoto me{awe. Nekoi trpat nepovratna zaguba na blagorodna nacionalna civilizacija, nauka i knièvnost. Duri i pomalku neguvani narodi retko iskusuvaat polza od uvezenite prefinetosti- koi, zgora na toa, ako mu bile svojstveni na nivniot duh, tie i samite moèbi }e gi ostvarele- so koja }e moàt da se nadomestat zagubata na nivniot izvoren karakter, nacionalnata istorija i naslednite zakoni.

Ottuka, ne ne iznenaduva {to istori~arot na anti~kiot svet, Ulrih Vilken- koj pr-osperiral za vreme na vladeeweto na nacistite- go falel Nijbur kako ′osnova~ na kriti~ko -geneti~kata istoriografija′. Vo pismo napi{ano na svoite roditeli vo 1794 godina, koga imal osumnaeset godini, Nijbur gi opi{uva {tetnite posledici od me{aweto na rasite i nema somne` deka negovata romantisti~ka etni~kost se bazira vrz ona {to toj go smetal za fizi~ka i temelna rasna razlika. Vo taa faza, toj barem veruval vo poligenezata:

Smetam deka mnogu vnimatelno treba da gi koristime razlikite me|u jazicite vrz teorijata za rasite i mnogu pogolemo vnimanie da i posvetime na fizi~kata struktura...[ra-sata e] eden od najva`nite elementi na istorijata, koj doprva treba da se ispita- vsu{nost, prvata osnova vrz koja se obrazuva seta istorija i prvoto na~elo od koe taa mora da zapo~ne.

381 Vedite so sanskritski=tn.slovenski jazik ìveele vo kasti=ka{ti=ku{ti=ku}ti=ku}iti=ku}it-i; Tie imalo brigisko poteklo so Zevs=Zebu,dativno u.Galskiot petel bil brigiski,Frankite Balkanci 382 Kako {to Evropjanite imale balkansko poteklo, istoto vaèlo za Etrurcite so tn.slovenski jazik. Evropjanite tn.slovenski, nepodobni, jazici gi otfrlat za odgonetnuvawe na vistinata za Etrurcite...

189

Mo`no e Nijburovoto pretpo~ituvawe na fizi~kiot nasproti ′lingvisti~kiot′ ra-sizam da se dolì na negoviot tatko, a so negovo posredstvo i na Britanciteod istokot. Toa go locira na druga strana od Humbolt i od tradicijata koja podocna }e ja podràt negoviot sopstven sekretar Bunsen i golemiot francuski semitist i istori~ar Ernest Renan, koj tvrdi deka o~iglednite razliki me|u narodite ne se predizvikani od fizi~kata struktura, tuku od soodvetnosta na jazikot. Fizi~kiot rasizam ima su{tinska va`nost za na~eloto na Nijbur za rasnata priroda na klasite, imaj}i predvid deka razli~ni klasi, pa duri i kasti, govorat so ist jazik. Treba se odbeleì so kolkava doslednost toj se pridrùva do ova na-~elo, kako i do nepoèlnosta na me{aweto na rasite.

Nijbur gi spojuva romantizmot i rasizmot od poslednata decenija na 18 vek. Vsu{no-st, vospostavuvawe na toj sojuz i ne bilo te{ka rabota. Na brojni na~ini, Rasse (rasata) ili Geschlecht (vidot) bile ednostavno ′nau~nite′ termini za romanti~arskiot Volk (narod) ili Gemeinschaft (zaednica). Vo svojata klasi~na formulacija na istoricizmot i progresivniot relativizam, naslovena Isto taka i filozofija na istorijata objavena vo 1774 godina, He-rder tvrdi tokmu Volk e izvorot na seta vistina. Ovaa ideja vo 19 vek se javuva kako ′rasna vistina′ koja gi istisnuva site drugi vistini.

I pokraj na~elnata somerlivost me|u romantizmot i rasizmot, postoi edna protiv-re~nost me|u romanti~arskiot ideal za rasna avtenti~nost i rasisti~koto pravo na gospo-darskata rasa da osvojuva. Mlade{koto uveruvawe na Nijbur deka e poèlno zaostanatite narodi- imeno, Germancite- da razvivaat avtohtoni kukturi, ne vaì i za poniskite, neevro-pski soevi. Vo 1787, na edinaesetgodi{na vozrast, toj gi podrùva Avstrijcite- koi, ne go sakal mnogu- vo borbata protiv Turcite, a vo 1794 godina, najgolemata navreda koja moèl da ja smisli za revolucionernata Francija bila ′Nova Tatarija′. Vo 1814 godina, toj povikal na evropsko i hristijansko edinstvo vo borbata protiv islamot, a vo predavawata koi gi od-ràl kon krajot na ìvotot zabeleàna e slednava negova izjava:

Eropskata dominacija gi podrùva naukata i knièvnosta, zaedno so pravata na ~o-ve{tvoto, i spre~uvaweto na uni{tuvaweto na nekoj varvarski narod bi bilo ~in na najgo-lemoto predavstvo protiv intelektualnata kultura i ~ove~nosta.

Povodot za ovaa odbrana na imperijalizmot bil idnoto evropsko osvojuvawe na Egi-pet. Kako i bra}ata Humbolt i Bunsen- no za razlika od najgolemiot broj germanski klasi-~ari i orientalisti- Nijbur go prifa}a de{ifriraweto na [ampolion. Ova go naveduva da go napadne F.A. Volf, koj spored Nijbur, ′ja istraùval drevnosta na pi{uvaweto kaj Grci-te sosema nezavisno od istata taa ume{nost na istokot′; takvoto ednostvno gledi{te Nijbur i go pripi{uva na Volfovata ′predrasuda protiv golemata drevnost na pi{uvaweto na isto-kot′.

Nijbur, samiot vo dopir so Rim, go prifatil kompromisot me|u [ampolion i Crk-vata po pra{aweto na datiraweto. Ottuka, toj ja vle~e egipetskata istorija nazad do 2200 godini pred Hristos, datumot koj toga{ se prifa}al za Hiksite. Me|utoa, pokaùvaj}i ja kulturnata, rasnata i vremenskata arogantnost na Bessewissen ili kriti~ki metod, koj sta-nuva pri~inata za propasta na pi{uvaweto na anti~kata istorija ottoga{ navamu. Nijbur tvrdi deka trinaesette dinastii, koi navodno bile pred Hiksite, vsu{nost gi izmislile Egip}anite,koi ′nesomneno se godeele {to imaat istorija koja odi se do vremeto na Avraam, no sakale da se izdignat u{te povisoko, soglsasno so duhot na isto~nite narodi′.

Nijbur bil vo romanti~arsko-rasisti~ko rasploènie koga povlekol kategorijalna razlika me|u slobodnite i kreativni Grci i Egip}anite koi, ′kako brojni drugi ugnetuvani narodi, imale mnogu napredni umetnosti dodeka intelektualnata kultura zaostnuvala zad niv′. Gi napadnal i Fenikijcite zatoa {to nemale koreni. Ovoj smrten grev protiv roma-nti~arskiot kanon se koristel, sekako, i protiv Evreite, se do pobedata na romanti~arski-ot cionizam, i nema somne` deka Nijbur go spodeluval raste~kiot antisemitizam od negovi-te op{testveni krugovi.

Pa sepak, kako {to kaàv, Nijbur ostanuva vo ramkite na Anti~kiot model. Vo svoj-ot napad vrz Volf, toj pi{uva:

Priznavaj}i deka...zloupotrebata na vlijanieto koe isto~nite narodi go imale vrz Grcite ne moè da se trpi...Volf premnogu go prenebregnuva faktot deka me|u Grcite i ist-

190

okot navistina postoele odnosi, kako i deka Grcite vo postarite vremiwa navistina trpele vlijanija od isto~nite narodi i u~ele od niv, iako podocna bile nezavisni.

Nijbur veruval deka mitot za egipetskite naselbi na Kekrops vo Atina, na odreden na~in go odrazuvalo egipetskoto vlijanie, kako {to toa go pravele i legendite za Danaos i Egiptos za Argolida. Toj voop{to ne se somneva deka Kadmos ja osnoval Teba. Od druga stra-na, postoi nekakov prizvuk na odbrana vo tie tvrdewa, prizvuk koj mora da mu se pripi{e na Volf i na negovite idei, kako i na, dvaesettite godini od 19 vek, sledbenikot na Volf, Ka-rl Otfrid Miler. Jas }e go navedam Miler otkako }e go razgledam prviot napad vrz An-ti~kiot model vo 19 vek, imeno napadot od opatot Peti- Radel.

Peti- Radel prviot napad vrz Anti~kiot model Peti-Radel bil u~en koj mnogu se interesiral za umetnosta i arhitekturata. Vo 1792

godina, toj emigriral vo Rim, koj ve}e bil centarot na romanti~arskata estetika, i dodeka bil vo Italija stanal fasciniran od pred-latinskite urnatini na dràvata. Nadovrzuvaj-}i se na edna drevna tradicija, toj gi narekol ′kiklopski′, smetaj}o deka se nepravilni i, ot-tuka, ′slobodni′ na na~in na koj egipetskata i orientalnata arhitektura ne bile. Vrz osnova na postoeweto na tie zdanija, Peti-Radel stanal uveren deka pred doa|aweto na Egip}anite i Fenikijcite, vo Italija i vo Grcija postoela nekakva zaedni~ka evropska civilizacija.

Vo 1806 godina, Peti- Radel izloìl edna statija, ′Za gr~koto poteklo na osnova~ot na Argos′, vo Institut de France vo Paris. Negoviot argument se potpira vrz ranoto datirawe od strana na Dionisij id Halikarnas, gr~ki istori~ar od prviot vek pred Hrisos, za neka-kva arkadiska naselba vo Italija, koja Peto-Radel ja povrzal so kiklopskite zdanija. Fran-cuzot gi napadnal Frer i Bartelemi, zastapnici na Anti~kiot model, vo vrska so kukturno-to nivo na domorodnite Grci vo vremeto koga se naselile Egip}anite. Toj go potkrepil svo-eto gledi{te so tvrdeweto deka kiklopskata arhitektura mu predhodi na doa|aweto na Egi-p}anite, kako i svoeto romanti~arsko veruvawe deka slavnite Grci nikoga{ ne moèle da bidat tolku nazadni.(Kiklopi=k iklopi=i klopi:doklopi,isklopi,poklopo,rasklopi...,R.I.)

Zgora na toa, Peti-Radel otvoreno ja osporil tradcijata spored koja kralevite Inahos i Foronej od Argos bile Egip}ani. Toj kaùval kolku slaba bila takvata tradicija vo antikata- a vistina e deka duri i me|u najmaglovitite likovi od legendarniot period, ovie dvajca se isklu~itelno temni. Glasot na negovata statija frla odredeni somneì vrz stepenot na negovata smelost, oti ima pokazateli koi velat deka statijata bila dobro pri-fatena od negovoto parisko slu{atelstvo. Se ~ini deka taa bila navistina dobro primena i deka Peti-Radel i natamu igral istaknata uloga vo akademskiot ìvot od periodot na re-stavracijata.

Karl Otfrid Miler i urivaweto na Anti~kiot model Ako Peti-Radel se obidel da gi zaobikoli anti~kiot avtoritet i Anti~kiot model,

prviot neposreden napad vrz niv do{ol od Karl Otfrid Miler. Op{to kaàno, nema som-ne` deka romantizmot e prisuten vo u~estvoto i ìvotot na Miler. Istori~arot na klasi~-nite studii od raniot 20 vek, Rudolf Fajfert, vo nego gleda ′bleskav lik na sre}en mlad u~en ~ovek′, dodeka za inaku prisebniot angliski specijalist po intelektualna istorija, G.P. Gu~, toj bil ′[eli na modernata renesansa, mladiot Apolon vo istoriskiot panteon′.

Miler e pripadnik na edno od prvite pokolenija koi u~ele spored obrazovniot si-stem na Humbolt. Roden vo [lezija vo 1797, studiral vo nejzinata prestolnina, Vroclav, od-nosno posetuval seminar koj bil zasnovan vrz berlinskiot model. Negoviot u~itel Hajndo-rf bil oddale~en u~enik na Volf, a i samiot Miler rabotel edna godina vo Berlin pod nad-zor na Volf. Iako Miler od koren ne go sakal Volf, negovite pisanija se, sepak, pronikna-ti od Volfovoto vlijanie.

(Bernal gi otfrlil tn.slovenski jazici, a Prusija=p Rusija, Berlin=ber lin..., R.I.) I za edniot i za drugiot, klu~nite zborovi se kantovski Prolegomena i Wissenschaft.

Usvojuvaj}i go progresivniot i nau~en duh na Volf, Miler ja naglasuva pionerskata pri-roda na svoite sopstveni studii, za koi veruval deka }e bidat zameneti od strana na zdruè-nite napori na podnocne`nite u~eni. No, iako imal polna po~it kon idninata, kon minato-to gledal so arogantnost. Edinstvenite dela od minatoto, za koi smetal deka se dostojni da se spomenat so pofalba, bile publikaciite od Getingen i spisanijata na francuskite roja-listi~ki u~eni, kako Peti-Radel i najgolemiot neprijatel na [ampolion, klasi~arot Raul

191

Ro{e. So svojot prezir, Miler e sovr{en primer za profesionalnite filozofi od 19 vek, koi im se potsmevale na nespecijalisti~kite érudits ili Gelehrte od 18 vek, na ~ie mesto do-{le tie samite.

Tezata na Miler bila lokalna istorija na ostrovot Egina. Iako, delumno vdahoven od mermerite koi neodamna pred toa bile doneseni od Egina vo Germanija, proektot bil so-vr{en primer za romanti~arskiot pozivitizam. Kako prvo, kako {to poso~uva Gu~, prvata lokalna istorija na anti~ka Grcija nalikuvala na prvata germanska istirija: taa na Osna-brik, napi{ana od strana na romanti~arskiot konzervativec Justus Mezer. Kako vtoro, Egina e ostrov- sovr{eniot ograni~en prostor i zgoden za iscrpno istraùvawe. U{te po-vaèn e faktot {to na nego ìveele Dorci i {to gledal kon Atina, glavniot grad na ′rasi-panite′ Jonci.

Blagodarenie na silata na ova delo Miler, i pokraj izvonredno mladata vozrast, do-bil katedra na Getingen.Toa, so eden nevoobi~aeno hebrejski idiom, go narekuva ′mestoto na site mesta za mene′. Ottoga{ pa natamu, negovata akademska polo`baza razlika od polo`-bata na golemiot broj negovi sovremenici- bila bezbedna. Dobival pari i ugled od vladite na Hanover i od drugi germanski dràvi, se do negovata prerana, no romanti~arska smrt po-radi treska vo Atina vo 1840-ta.

I pokraj negoviot profesionalizam, opsegot na u~enosta na Miler e prosto neve-rojaten. Toj bil kadaren da zavr{i filologija na noviot odobren na~in, napi{al va`no de-lo za Etrurcite i pi{uval tomovi za anti~kata umetnost i arhitektura.Me|utoa,delata koi stanale stolbovite na Altertumswissenschaft bile negovite Istorii na gr~kite plemiwa i gr-adovi, objaveni me|u 1820 i 1824 godina, kako i Vovedot vo eden nau~en sistem na mitilogija, objaven vo 1825-ta. Vo obete dela, toj sosema otvoreno go napa|a Anti~kiot model. Prviot tom na Istorii na gr~kite plemiwa i gradovi, Orhomen i Minijcite, po~nuva so navodot od Pavsanij:

Grcite se uàsno skloni na zaprepastenost od cenata na doma{nite proizvodi; ugle-dni istori~ari gi objasnuvale egipetskite piramidi do najsitna podrobnosti, a voop{to i ne gi spomenale rizncata na Minij [vo Orhomej] ili yidovite na Tirint, koi nikako ne se pomalku veli~estveni. (So poim Grci samo od 10 vek novata era, R.I.)

Navodot igra stoèrna uloga: toj go naso~uva vnimanieto na ~itatelite i kon Mini-jcite, koi Miler gi smetal za osvojuva~ko severno pleme povrzano so Dorcite, i gi otkriva ona {to go smeta za izma~uva~kiot grev na Grcite, koj podocna }e go dobie patalo{kiot na-ziv ′egiptomanija′ i ′varvarofilija′. Ovie poremetuvawa bile o~igledni vo ′zabludata′ spo-red koja Egip}anite i drugite neevropski ′varvari′ imale ponapredni kultovi, od koi Grci-te nagolemo pozajmuvale.

Miler imal neprijateli na dva fronta: Anti~kiot model i negovoto koristewe od strana na Masonite i Dupua, i indofilijata na [legel i romanti~arskata hajdelber{ka gr-upa okolu misti~nite filozofi i mitolozi Krojcer i Geres. Ako [legel go gledal Egipet kako indiska kolonija, Krojcer- gledaj}i sli~nost me|u indiskata i gr~kata religija, oso-beno vo nivniot simbolizam, koi inaku bi bile neobjasnivi- tvrdel, sosema bez dokazi, deka indiskite sve{tenici na nekoj na~in ja donele svojata filozofija vp Grcija. Iako- za raz-lika od pobornicite na Anti~kiot model-tie nesomneno bile povlijatelni vo Germanija po 1815 godina, indofilite ne moèle da iznesat bilo kakov specifi~en dokaz za prenos na ku-lturata, koj Miler bi moèl da go napadne.383

Zanimavaj}i se so Anti~kiot model, Miler ~estopati upatuva na Verbindungen (kom-binacii) i Verknüpfungen (vrski) me|u Grcite i varvarskite sve{tenstva.Tie, smetal Miler, govorele za nekakvi temelni odnosi me|u razli~nite religiozni sistemi i mitovi. Tokmu ovie ′podocne`ni′ kontakti go sozdale pogre{niot vpe~atok spored koj Grcija ja prezela svojata religija, svoite mitovi i svojata civilizacija kako celina od Bliskiot Istok; ne-govata glavna tehnika za ostranuvawe na ovie docne`ni srasnuvawa bil ′argumentot od ti-{ina′. Toj vo na~elo priznval deka avtenti~no drevni tradicii ponekoga{ se javuvale samo vo ′docne`ni′ izvori- vpro~em, i samiot ponekoga{ se potpiral vrz takvi izvori. Ottuka, za odrekuvawe na avtenti~nosta na odredena legenda, mu bil potreben nekakov dopolonite- 383 Vedite bile Pelazgi, kako i vo Elada.Zatoa sledi so ista osnova na mitologija, religija, simboli...

192

len kriterium: mora da postoela nekakva silna pri~ina od samoto vreme za izmisluvawe na legendata. Me|utoa, vo praksa, samoto nepostoewe na svedo{tvo se smetalo za obvinuva~ko, osobeno koga Miler go napa|al Anti~kiot model. Vpro~em, toj i negovite sledbenici gi ko-ristele Homer i Hesiod, no ne kako poeti so {irok spektar, tuku kako enciklopedii. Na toj na~in, voobi~aenata fraza ′nepoznato kaj H.′, ne se koristela vo smisla ′ne e prisutna vo za-~uvaniot korpus na H.′, tuku kako ′ne postoelo vo vremeto na H.′.

Vtorata tehnika na Miler za uni{tuvawe na Anti~kiot model bila negovata disek-cija ili analiza: smetal deka so toa }e go ispravi ona {to go smetal za op{ta sklonost kon sinkretizam vo analitikata. Borej}i se za romanti~arskiot partikularizam nasproti uni-verzalizmot na prosvetitelstvoto, toj tvrdi deka ′odvojuvaweto e glavnata zada~a na mi-tologot′. Taka, svedeni na lokalni specifi~nosti, najranite mitovi moème da gi nabqu-duvame kako vkoreneti vo gr~kata po~va. Pa sepak, Miler smeta deka postoela potreba od ′kombinirawe′, ne od podocne`niot sve{teni~ki vid koj ve}e go spomenavme, tuku po pat na vleguvawe vo tragite na kultnite i mitolo{ki urneci koi se ra{ireni zaedno so osvoju-va~kite rasi.

Glavniot primer za ovoj proces bil ona {to Miler go smeta za povrzuvawe na Apo-lon so Dorcite- imeno, deka kultot na Apolon se ra{iril poradi osvojuvawata na Dorcite. Takvoto tolkuvawe bilo sosema tipi~no za op{toto romanti~arsko veruvawe, spored koe ìvotvornosta te~e od sever kon jug, a ne obratno. Na toj na~in, Miler smetal deka ako sli-~ni kultovi sre}avame vo Grcija i na Bliskiot Istok, toga{ tie mora da se gr~ki; ako tie istovremeno postoele vo Grcija (Elada, R.I.) i Trakija ili vo Grcija i Frigija, koi bile severosto~no od Grcija (Elada, R.I.), toga{ tie doa|aat od Trakija ili Frigija.(Frigija bi-la sozdadena od Brigija, R.I.) Istoto vaì i za vnatre{nosta na Grcija, smeta Miler: ako sli~ni obele`ja nao|ame i na severot i na jugot od zemjata, tie re~isi redovno poteknuvaat od severot. Zgora na toa,ako odredeni kultovi se ra{ireni niz cela Grcija i niz Egejot, tie sigurno se domorodni, a ne vovedeni od tu|ina. (Dorcite od Dolna Makedonija na jug, R.I.)

Prviot napad na Miler se odvival protiv legendite okolu Kekrops i negovoto navo-dno kolonizirawe na Atina i oblasta okolu ezeroto Kopais vo Bojotija, vo koja bil locir-an i Orhomen, gradot po koj bil nasloven prviot tom od negovata Istorija. Ovie tradicii ednostavno bile osvedo~eno′podocne`ni′, pa taka go zadovoluvale prviot Milerov uslov za la`nost.Pokraj toa,postoele bliski odnosi me|u Grcite,op{to Atiwanite,osobeno, od edna strana i Egiptskata 26-ta dinastija, 664-520 pr.n.e., so prestolnina vo Sais, sestrinski grad na Atina, od druga strana, pa taka bil zadovolen i vtoriot uslov. Zgora na toa, Miler poso-~il deka glavnite izvori na legendata bila edna kniga, za koja Pavsanija rekol deka e fal-sifikat, kako i prikaznite koi Diodor gi slu{nal od Egip}anite, ~ij o~igleden li~en in-teres gi diskreditiral. I u{te pove}e, Herodot, koj cvrsto veruval vo stranski naselbi na drugi mesta, smetal deka Kekrops e avtohton. Kone~no, Miler go citira Meneksen od eden od Platonovite dijalozi, spored koi Atiwanite bile ~istokrvni, za razlika od Tebancite i Peloponescite, koi bile kolonizirani od strana na lu|e od istokot.

Miler ne upatuva na ovoj navod koga im se sprotistavuva na legendite okolu osvoju-vaweto na Argolida od strana na Danais; toa go pravi poso~uvaj}i na geneolo{ki razijduva-we na mitskiot krug. Toj smeta i deka Danaos ne moè da bil Egip}anec, zatoa {to e eponim na Danajcite, koi nesporno bile Grci. Me|utoa, priznava deka ′dodeka egipetskoto poteklo na Kekrops e obi~en istoriski sofizam, egipetskoto poteklo na Danaos e vistinski mit′. Miler ne moèl da ja izbegne taa otstapka, zatoa {to znael za stihovite koi govorat za ker-kite na Danaos od epot Danaja. Ova, me|utoa, na legendata ne i obezbedilo istoriski status, imaj}i gi predvid ′faktite′ za op{tata nasoka na kulturnoto te~enie od sever koj jug i ′egi-petskoto gnasewe od bilo kakvo patuvawe i moreplovstvo′.

Miler priznava deka legendite okolu Kadmos ne soo~uvaat so u{te pove}e pote{ko-tii. Na prvo mesto, tie se odnesuvaat na Fenikijcite, koi spored Miler bile ′aktivni trgo-vci postari od ksenofobi~nite i netrpelivi Egip}ani′. Pa sepak, uveren vo trajnosta na nacionalnite obele`ja, Miler smeta oti e nepoimlivo kako nekoi pomorski trgovci mo-èle da ja osvojat Teba, koja e vo vnatre{nosta na kopnoto. Toj gi napa|a legendite okolu Kadmos, izdvojuvaj}i gi navodno fenikiskite kolonii vo Bojotija od onie kolonii vo Egej-

193

ot. Potem gi otfrla legendite za drevnite nasproti ′podocne`nite′ fenikiski naselbi na Samotraki i Tasos vo severniot Egej, zatoa {to Herodot smetal deka tamo{niot dreven ku-lt na Kabirite e pelazgiski.

Tuka, iako ne saka da priznae, Miler e vo nevolja zatoa {to u~enite lu|e od 17 i 18 vek znaele deka imeto Kabeiroi doa|a od semitskoto kabir (golem)- Grcite gi narekuvale Megaloi Theoi, a Rimjanite Dei Magni, {to zna~i ′golemi Bogovi′.384 Miler pretpo~ita da go izvede imeto od gr~koto kaiõ (gori), pa taka go povrzuva so nesporniot odnos pome|u kultot i metalstvoto. Toj poso~uva i na vrska me|u Kadmos i Kadmilo, eden od Kabirite, i zabele-ùva deka Kadmilo bil oboàvan vo blizinata na Teba.385 Me|utoa, namesto na obete mesta da go sogleda kultot kako bliskoisto~en, toj go iskoristil ′dokazot′ spored koj egejskiot ku-lt bil pelazgiski, so cel da tvrdi deka kultot i imeto Kadmos vo Teba doa|a od istiot ′sup-strat′ i deka, ottuka, nema bilo kakva vrska so Fenikija. (Kadmos, Kadmilo=kad mil-o, R.I.)

Vo toa vreme, ovoj zbrkan i zbunuva~ki argument bil isto tolku neuspe{en kolku i Mileroviot napad vrz indofilite i negovite gledi{ta za Fenikijcite i, isto kako i napa-dot vrz indofilite, stanuva dominanten duri vo 20 vek. Vo 1882 godina, na primer, golemiot klasi~ar i indoevropeist, erman Uzener, go napadna Milerovoto odrekuvawe na ′sega ve}e o~iglednoto vlijanie od Sredniot Istok′. Miler podobro pominal so Egip}anite. Vo svo-eto delo Fenikijcite, objaveno vo ~etriesettite godini od 19 vek, F.K. Movers se obiduva da gi spasi legendite za Danaos, vrz osnova na toa {to vrskite pome|u Danaos i Hiksite go pravat Semit, a ne Egip}anec; no toj vo golema mera bil diskreditiran i ve}e do ~etirie-settite godini stanalo nedozvolivo da se prifati bilo kakva prikazna za egipetsko pote-klo na Kekrops. Pa taka, posle Miler, site ′ugledni′ u~eni lu|e rabotele vo ona {to jas go narekuvam ′[irok ariski model′, veruvaj}i deka fenikiski naselbi vo kopnoto na Grcija moèbi i nemalo, no egipetski sekako nemalo.

Najgolem broj podocne`ni istori~ari, kako i nekoi od negovite sovremenici, sme-tale deka Miler vo osnova e romanti~ar koga smeta deka postoela kategorijalna razlika me|u gr~kata kultura i drugite kulturi. Vo Orhomen, toj go otfrla takvoto obvinenie i, iz-vinuvaj}i se {to ja tretira gr~kata mitologija kako da e nebare seta mitologija koj postoi, tvrdi deka Grcija bila del od svetot i deka, ottuka, gr~kata mitologija ja imala istata os-nova kako i mitologijata od ostatokot na ~ove{tvoto. Ona so {to ne se sloùval bilo veru-vaweto nakolonijalnite vrski i celosnoto pozajmuvawe na gr~kata religija i mitologija od istokot. Miler bil uveren deka pokaàl oti takvoto veruvawe nema istoriska potkrepa, iako iluziite vo vrska so nego go odnele na pogre{en pat seto istraùvawe na minatoto.386

Vo Prolegomena,387 Miler upatuva edna re~ita molba kon u~enite lu|e i bara da go storat ona {to toj ne uspeal da go stori i da gi istraàt site mitologii zaradi uvid vo gr-~kata. ′Antropol{kata {kola′ na klasi~arite od Kembrix, Xejms Frejzer i Xejn Harison, koja cutela na po~etokot od 20 vek, vo nikoj slu~aj ne gi pre~ekorila tie granici. Me|utoa, Miler ne ostavil bilo kakov prostor za osobeniot odnos pome|u gr~kite i isto~nite mi-tovi. Vpro~em, so negovi zborovi, ′celata kniga i se sprotistavuva na teorijata spored koja mnozinstvoto mitovi se uvezeni od istokot′. Toj prodolùva so eden izvonreden primer za romanti~arski pozitivizam:

Za da go pretpostavime ova, duri i samo eden [mit], potreben e jasen dokaz, dali so tolku golema vnatre{na soobraznost {to moè da se objasni samo kako presaduvawe ili, ka-ko vtoro, deka mitot e apsolutno bez korewa vo lokalnata tradcija ili, kako posledno, deka presaduvaweto e izrazeno vo samata legenda.388

384 Rasa=jazik i samo istoglasno: Kabeiroi=ka beiroi=veir (vir) oi=oj; Kabir=ka bir=vir; Megaloi= megal=me|al oi; Magni=megni=me|ni: Magna Greika bila samo me|na Greika. Tokmu taa bila i golema. 385 Kadmilo=kad milo. Bidej}i toj mu bil mil-o, toj bil oboàvan. Sledi Kadmos=kad mo s, istoglasno. 386 Belcite bile eden narod so eden jazik,a vakov bil i na Egip}anecot Mojsej=Mojsi, ISTOGLASNO. 387 Prolegomena=pro leg o men a: pro=pro, leg=leg, o=o, men=men=min, a=a.Sé samo edno: tn.slovensko. 388 Vo Brigija mitska tradicija bila zmijata, koja do denes vo Brzjakija e ku}no ìvotno, koe nikoj ne smee da ja ubie. Taa e mala i crna zmija. Babamu i majkamu na Aleksandar Makedonski bile zmijarki, {to vaì za Ptolemejcite kavalxiite i gajdaxiite so svojata Kleopatra. Aleksandar Makedonski e prestven so zmija na glavata. Zmija go rodila Georg Kastriotis, tn.Skendebeg. Na Saatkulata vo Bito-

194

Baraweto ′jasen dokaz′, nasproti izdrànosta na sprotistaveni mo`nosti, e sporno vo sekoja granka od znaeweto. Toa e apsurdno vo edno tolku nejasno pole kakvo {to e pote-kloto na gr~kata mitologija.

Vtorata Milerova izmama bilo prefrluvaweto na bremeto na eden takov ′dokaz′ vrz pobornicite na Anti~kiot model. Kako {to tvrde{e Pol Fukar, nau~nik od po~etokot na 20 vek, koj veli deka postoela kolonizacija od Bliskiot Istok namesto od onie koi go bra-nat takviot konsesus.Faktot deka blefot na Miler bil tolku uspe{en,samo pokaùva kolku mnogu negovoto slu{atelstvo, vo tekot i na Gr~kata vojna za nezavsnost, sakale da go slu{ne toa. Milerovoto osvojuvawe na akademskite ′viso~ini′, od koi moèl da bara ′dokaz′ od os-poruva~ite, go obezbedilo uni{tuvaweto na Anti~kiot model.

Miler priznava deka tokmu etimologijata e eden od najdobrite na~ini za razlikuva-we na istoriskite elementi od odreden mit ili legenda, osobeno etimologija na imiwata. Samiot toj ne uspeal da ostvari golem napredok vo slu~ajot so Grcija i, posle nekolku slabi obidi, izjavuva:

No, za àl, etimologijata e nauka vo koja pove}e se primenuva pogoduvawe na slepo odo{to metodolo{koto istraùvawe; ako vo nea sakame se da objasnime premnogu brzo, na-{ite napori po~esto zavr{uvaat so zbrkanost odo{to so objasnuvawe.

Ovoj neuspeh objasnuva zo{to, kako {to se izrazija dvajca sovremeni o~ituva~i na Miler, ′filologijata vo deloto na Miler voobi~aeno e podredena na mitologijata′. Me|u-toa, Miler go spodeluval karakteristi~noto veruvawe vo napredokot na naukata: ′pa sepak... ne e bezumno da se nadevame na u{te pova`ni re{enija od taa strana′. Me|utoa, za nesre}a po Arijskiot model, indoevropskata filologija vo izminatite 160 godini ne ponudi bilo kak-va pomo{ vo objasnuvaweto na gr~kata mitologija i religija.389 Vakvata sostojba na ne{tata stoi vo vpe~atliva sprotivnost so stotici verodostojni etimologii od semitskiot i egipe-tskiot. Golem broj od niv, vklu~uvaj}i gi onie na Teba, Kadmos, Kabirite i za elementot sam- vo Samotraki- mu bile poznati na Miler, no toj retko se soo~il so niv neposredno i prepo~ital da gi otfrli bez mnogu kolebawa.390

Sega doa|ame do podocne`niot priem na Miler i negovite idei. Vo negovoto sop-stveno vreme, toj uìval voshit; nemu prv mu se podiga spomen-plo~a vo Getingen vo 1874 godina, a ve}e kon krajot na 19 vek go smetaat za pioner na ′sovremenata′ anti~ka istorija. Vo svoeto delo Istorija na klasi~nata umetnost, objavena vo 1921 godina, golemiot Vilamo-vic-Melendorf vo vrska so Miler zabeleùva: ′Kone~no doa|ame na pragot od 19 vek, vo koj se dovr{uva nau~noto osvojuvawe na anti~kiot svet′.

Treba da zabeleìme deka ovaa izjava- nastrana kolonizira~kata prestava koja taa ja privikuva- go slika Miler kako herojski lik vo voobi~aenata istorija na naukata, lik koj gi pretvara haosot i temninata vo red i svetlina i koj sozdava novo nau~no pole. A na poleto na mitologijata, taa prestava za nego e dobra formirana za vreme na negoviot ìvot. Delata Mitologija na anti~ki Grci i Rim na Tomas Kejtli, objaveno vo 1831 godina, i Re~-nik na gr~kiot i Rimski biografii i motologija na Vilijam Smit, koi od pe~at izleguvaat pome|u 1844 i 1849 godina, gi koristat negovite novi metodi. Istori~arot na klasi~nite studii, F.M. Tarner, upatuva na Kejtli i na Smit kako na ′seriozni britanski tolkuva~i na klasi~nite mitovi′, dodeka maticata izu~uva~i na mitologijata i ja prifa}at definicijata na Miler za sebe kako ′nau~na′ i go smetaat za ′seriozen′ i ′skrupulozen′ osnova~ na nivnata disciplina.

Me|utoa, vo izminatite dvaesetina godini, odredeni u~eni klasi~ari nekako se po-~ustvitelni za negovite posomnitelni aspekti. Na primer, Rudolf Fajfer priznava deka ogromnoto dvotomno delo na Miler, pod naslov Dorcite, poprvo bilo ′vpe~atliva himna za

la ima plo~a so orel vo usta zmija. Orlite go pretskaàle roduvaweto na Alesandar Makedonski. Br-igiski bil pr~ot, jarec=jares=j Ares, koj se najduva vo Heraklea, ~ij mozaik so dva pr~a so svoite ro-govi, Argos=a rogos, se najduva na po~etokot na [etali{teto. Vo Biblijata Aleksandar Makedonski, Veliki, e prestaven kako pr~,ama i Brigot Pir (so Neron Epir=e Pir) so Georg Kastriotis vo 15 vek. 389 Toa bilo normalno,koga od Evropjanite postoi otvoren zagovor na jazikot na Belcite,tn.slovenski 390 Semitskiot (aramejskiot) i egipetskiot (staroegipetskiot) bile dvorasni jazici. Ednorasen jazik, na Belcite, bile samo tn.staroslovenski i tn.slovenski jazici: Samotraki=samo traki=t raki, rakav.

195

odli~nosta na se {to e dorsko, odo{to raskaùvawe istorija′. Sakaj}i da gi naglasi racio-nalnite aspekti na svojata disciplina, Momiqano ja naglasuva va`nosta na Nijbur, ~ij ro-mantizam se obiduva da go odre~e, no ne go vklu~uva i Miler vo svoite brojni portreti na klasi~ari od 19 vek.

Za nas, najvpe~tlivoto obele`je na delata na Miler e faktot deka toj vo celost se bazira vrz tradicionalni materijali koi otsekoga{ im bile na raspolagawe na u~enite lu-|e. Vo nego gi nema dogradbite na znaeweto od 19 vek. Se razbira, toj ne moèl da gi zeme vo predvid ~itawata na klinestoto pismo ili [limanovite arheolo{ki otkritija- tie doa|a-at posle negovata smrt. Me|utoa, za razlika od Hejne i Heren, Miler ne im posvetuva gole-mo vnimanie na istraùvawata od 18 vek; za razlika, pak, od Humbolt, Nijbur i Bunsen, gi zanemaril senzacionalnite pridviùvawa vo u~enosta pome|u 1815 i 1830 godina. Ne po-stoi bilo kakva naznaka deka mu obrnal vnimanie na de{ifriraweto izvedeno od strana na [ampolion, a negoviot neprijatelski stav kon Indija zna~i i deka pokraj bliskite vrski so bra}ata Grim i so drugi indoevropeisti, Miler ne ja primenil novata indevropejska lin-gvistika vrz svojata rabota. Seto toa zna~i deka uni{tuvaweto na stariot model bilo vo ce-lost predizvikano od pri~ini koi istori~arite na naukata gi narekuvaat ′nadvore{ni′. An-ti~kiot model padna ne poradi novi otkritija vo samata oblast, tuku zatoa {to toj ne odgo-vara{e na dominantniot svetogled. Da bidam poprecizen, toj be{e nesomerliv so paradig-mite na rasa i napredok od po~etokot na 19 vek.

POGLAVJE 7: HELENOMANIJA, 2 Premin na novo u~ewe na tloto na Anglija i podemot na Arijskiot Model, 1830-1860 Prvata polovina od ova poglavje go razgleduva preminuvaweto na Milerovata dej-

nost na angliska po~va. Prepora~livo e ovoj proces da bide ragleduvan vo kontekst na zapo-znavaweto na angliskata javnost so Altertumswissenschaft i so vostanovuvaweto na disciplina-ta na klasicite pri {to, vo toj period, ogledite vrz (i razmisluvawata za) site aspekti od ìvotot na anti~kite Grci i Rimjani koi stanale dostapni za uvid, bile smetani za isklu-~itelno va`ni aspekti od obrazovaniot i eti~kiot proces na koj trebalo da bidat podloè-ni idnite vladeteli na Britanija i na ostatokt od imperijata.

Klasicite stanale sredi{teto na reformiraniot javen u~ili{en sistem, a na uni-verzitetsko nivo tie ednostavno stanale dominantni. Ovie reformi bile predvodeni od strana na d-r Arnold i preostanatite vikotorijanski reformatori od periodot na ranoto doba, koi vo germanskiot obrazec na {koluvawe i voop{to na obrazovanie go prona{le po-sakuvaniot ′tret pat′, koj bi moèl da raskrsti so stagnacijata na torievskata i vigovskata Anglija, bez pritoa da zapadne vo zamkata na francuskiot radikalizam. Taka, sli~no kako i Humbolt i negovite germanski kolegi triesetina godini porano, angliskite reformatori bez somne` bile mnogu pove}e ispla{eni od revolucijata otkolku od nekakva reakcija. Se-pak, toa ne uspealo da gi zasolni od napadite na konzervativcite.

Konop Tirlvol i Xorx Grout se me|u prvite koi ja predizvikale i napadnale zalo-`bata na Mitford za tkn. Anti~ki model, a obajcata doa|ale od razli~ni frakcii na po-stoe~kata reformuva~ka elita. I dvajcata pokaùvale voodu{evuvawe od rabotata na Mi-ler, no i odbivnost kon negoviot ikonoklasti~en radikalizam. Tirlvol kategori~no odbi-val da gi otfrli fenikiskite naselbi,dodeka Grout go presekol Gordieviot jazol i odbival voop{to i da {pekulira za verodostojnosta na gr~kite legendi i na na~inot na koj mina-toto e prikaàno preku niv. No, i pokraj razlikite vo nivnite pristapi, kako oska na ni-vnite zaedni~ki napori deluvala namerata za diskreditirawe na tradiciite od minatoto koe se odnesuvale na kolonizacijata so {to, sledstveno na toa, se glorificirala nezavisna-ta kreativnost na Grcite, koi na eden takov na~in se steknale na nekoj vid status na polubo-èstva. Sekako, ova nai{lo na odobruvawe od strana na aktuelnata javnost, koja i onaka po-~nala se pove}e da projavuva filhelenski trendencii za boewe na sopstvenoto minato, so zabeleèn porast na netrpelivost kon onie drugite, t.e. kon neevropskite kulturi .

(Gi nema tn.slovenski jazici za istoglasno: Konop=konop, Tirlvol=tirl vol, R.I.)

196

Vtoriot del od sedmoto poglavje go razdeluva ′pomiruvaweto′ pome|u indofilijata i indoevropskite studuski istraùvawa i pome|u filhelenizmot i Altertumswissenschaft. Po Milerovoto razurnuvawe na Anti~kiot model, ne bilo osobeno te{ko ovoj novonastanat va-kum da se ospolni so eden nov model koj se odnesuval na indoevropskoto osvojuvawe, za koe se pretpostavuvalo deka do{lo od sever. Vo ovoj slu~aj, za razlika od prethodnoto poni{tu-vawe na Anti~kiot model, postoelo dobro objasnuvawe za novonastanatata promena od str-ana na onie koi vsu{nost i zapo~nale so nejzinoto zagovorawe: neophodnosta od razotkriva-weto i objasnuvaweto na indoevropskata osnova na gr~kiot jazik. Vo sekoj slu~aj, nema so-mnevawe deka i germanskite i angliskite u~eni ~ustvuvale osobena naklonost kon eden ta-kov vid idei, idei koi bile vtemeleni vrz svoevidna invazija od severot i kon soodvetstvu-vale od raste~kiot rasizam i so obrazecot na Nijbur za postoeweto na etni~ka istorija. Ostanuva malku prostor za somne` i deka tokmu taa moderna strast, koja Evropjanite ja pro-javuvale kon Indija, gi nateralo da obrnat malku pove}e vnimanie na invaziite koi gi pre-zemale Arijcite od sever vo predelot na potkontinentot. A, so mala pomo{ na imaginaci-jata, ne bilo osobeno te{ko da se dojde i do svoevidna transpozicija na ovie osvojuvawa- ka-rakteristi~ni za indiskata tradicija- na teritorijata na Grcija, za {to vop{to ne postojat nikakvi zapisi.391

Germanskiot model i obrazovnata reforma vo Anglija Na sli~en na~in kako {to Isokrat gi gledal Atincite i voop{o Grcite (Eladcite,

R.I.) vo 4 vek pr.n.e. taka, na po~etokot od 19 vek, Germancite bile sosema ubedeni deka to-kmu tie se ′intelektualnite instruktori na ~ove~kata rasa′. Toa prestavuvalo svoevidno samonazna~uvawe, {to nai{lo na odobruvawe i bilo prifateno od strana na golem broj ′pr-ogresivni′ Evropjani i ìteli na Severna Amerika. Germanskata filozofija i germanski-ot obraziven obrazec, vsu{nost ovozmoìle da dojde do kompromisno re{enie, do ′sreden pat′ vo izborot pome|u raspadnatite tradicii i francuskata revolucija i ateizmot. Sovre-meniot istori~ar na knièvnosta, Elinor [afer, vo odnos na eden opredelen aspekt od go-renavedenata pojava, pi{uva vaka:

′Germanskata kriti~ka {kola se karakterizira so u~enost i e prili~no tehni~ka, a so toa i nesoodvetna da sluì kako prira~nik za nekakvo dvièwe na rabotni~kiot otpor...vo u{te pogolema merka, taa e podlo`na na brojni interpretacii, me|u koi se nao|a i revizionisti~kata vntre{na reforma, koja gi ostava ne~epnati levite eklesijasti~ni i politi~ki instutcii, pri {to vistinskata mo} ostanala onamu kade {to se nao|ala prethodno. Vo Anglija, od 1830 godina pa navamu, znaeweto na najnaprednite kontinentalni {koli sluèle kako stap so koj mu bil davan }otek na angliskiot akademski establi{ment...Samata priroda na ovoj na~in na razmisluvawe sama po sebe ni kaùva za stepenot na dvoli~nost na ovoj politi~ki romntizam a, moèbi i vo u{te pogolema mera, za prirodata na viktorijanskiot kompromis. Od opredelena gledna to~ka, vakvata toga{na sostojba moè da se okarakterizira kako grdewe ogromen intelektualen spomenik na borùaskoto licemerie′. Ovoj svoeviden ′germanski trend′ e najdobro prikaàn od strana na poznatiot fran-

cuski filozof i politi~ar, Viktor Kuzin, ~ij najplodotvoren period e lociran vo grand bourgeois, t.e. reìmot na Luj Filip. Kuzin gi vospostavil osnovite na francuskoto obrazo-vanie vrz pruskiot obrazoven model i, sli~no kako i Humbolt, kon kogo imal neizmerna po~it, ostavil posebno mesto vo obraazovniot sistem za izu~uvawe na anti~kata kultura, stavaj}i osoben akcent vrz starite Grci. Toj bil i zakoraven branitel na stanovi{teto ba-zirano na cvrstoto razgrani~uvawe pome|u primitivnata i ′spontana′ filozofija na istok-ot i ′refleksivnite′ filozofii na paganskiot i hristijanskiot svet.

Dodeka mnogumina od Angliskite reformatori go pre~ekuvaat prikaàniot pruski Bildung so ra{ireni race, i toa re~isi vedna{ po negovata artikulacija vo novata sredina,

391 Me|utoa, na Peloponez=Morea, od 14- 15 vek, postojat indiski=ciganski naselbi, so svojota buzuki.

197

mo}ta na konzervatizmot uspevala vo podolg vremenski period da go zadrì procesot na ′ge-rmanizacija′ na obrazovniot sistem, koj opfa}a pove}e desetletija. Vsu{nost, ovoj proces i ne moèl da zeme poln zamav pred nastapot na vtorata tretina od 19 vek, odnosno pred peri-odot koga nekonformisti~kiot pritisok i pritisokot od strana na raste~kata industrija-lizacija go prinuduva establi{mentot da otvara novi univezitetiti, pri {to kako o~igled-na neophodnost se naloùva potrebata od reformi vo javnite {kolski ustanovi od {to, se razbira,ne bil zaobikolen nitu takanare~eniot Oksbrix. Do organizirawe na seminari ili ne bile vo potpolnost zavr{eni, a duri i potoa podrùva~ite, me|u koi ima i imiwa na ug-ledni profesori, na ovaa svoevidna avtokratija od germanski tip, naiduvale na negoduvawa i opstrukcii od strana na drugite univerziteti i od strana na liberalnite strukturi koi i pripa|ale na reformatorskite frakcii. Bitno e da se napomene i deka na ovoj Bildung na ge-rmanski sistem na tloto na Anglija mu e posveteno daleku pogolemo vnimanie, i e sfaten daleku poseriozno otkolku {to e toa slu~aj so ~inot na ispituvaweto na ovoj svoeviden fe-nomen. Za~uduva~ki e faktot koj govori deka eden Xoust, vode~kit klasicist vo periodot na vtorata polovina od 19 vek, e ~ovek koj uspeal da ostane vo trajno se}avawe na golem broj od negovite studenti bez da ja poseduva kompententnosta, vo smisla na u~enost i sposobnost, na pogolemiot broj od negovite prethodnici koi ne bile podle`ni na procesot na reformaci-ja. Vo ovaa smisla, brojot na izvr{eni ispituvawa od strana na angliskite univerziteti e nesporedlivo pomal vo sporedba so impresivniot opus na germanskata profesura.

Izu~uvaweto na latinskiot jazik i ~itaweto na literaturata od anti~kiot period prestavuvale svoevidna sredi{na to~ka na obrazovanite programi na srednovekovnite uni-verziteti. Vo Anglija, ovie aspekti na naobrazbata zabeleùvaat zna~itelen porast vo tek-ot na 18 vek, a toa se slu~uva naporedno so padot na zainteresiranosta kon religijata i teo-logijata i so porastot na odbivnosta kon matematikata, {to bile karakteristi~ni za se po-golemiot broj u~enici koi glavno poteknuvale od aristokratski semejstva. Kako dopolnu-vawe na ovde kaànoto,no i kako {to imavme mo`nost da vidime i prethodno, pogolemo vni-manie mu se obrnuva na stargr~kiot jazik, {to osobeno e slu~aj po 1780 godina. Latinskiot jazik naj~esto se izu~uval vo pogornite klasovi; a sega tokmu starogr~kiit go dobiva pri-matot. Vo sekoj slu~aj, prvi~noto pribegnuvawe kon klasicite- izu~uvaweto na site mo`ni aspekti ot antikata, sfateno kako moralen i intelektualen trening za pripadnicite na elitatata- se pojavilo edinstveno vo prvata polovina od 19 vek i toa- dali direktno ili in-direktno- odej}i po stapkite na germanskiot obrazec.

ôvekot za koj moè da se kaè deka e najodgovoren za promoviraweto na ovaa tende-ncija, no i koj vo istorijata }e ostane zapameten kako glavniot promotor na toj neverojaten i isklu~itelno ~uden hibrid, e Tomas Arnold, pro~ueniot ′hristijanin-xentlemen′. Na po-zicijata rakovoditel na Ragbi i so projaven golem stepen na interes istaknuva kako isklu-~itelno vlijatelna figura, osobeno vo periodot koj gi opfa}a poslednite deset godini od negoviot ìvot, t.e. periodot pome|u 1832 i 1844 godina. Sli~no kako i Humbolt i Kuzin, i Arnold i pripa|al na onaa op{testvena struktura koja bi moèla da se nare~e ′agresivna sredina′,a koja se odlikuvala so prijavuvawe netrpelivost kako kon revolucijata, taka i kon reakcijata. Ideja-vodilka vo negovite napori za ostvaruvawe na posakuvanite reformi za-radi za~uvuvawe na najdobroto od tradicijata, bila negovata qubov kon Germanija: toj imal mo`nost da se zapoznae so Bunsen vo Rim vo 1827 godina, a nivnoto poznatstvo nabrgu prera-snalo so vistinsko prijatelstvo; i pokraj maliot stepen na zagriènost poradi istoriskiot skepticizam na Nijbur, toj stanuva strasen po~ituva~ na negovata rabota i pi{uva eden vid skratena verzija na negovata poop{irna Istorija na Rim, {to prerasnuva vo ogled koj do-stignuva golema popularnost.Pokraj drugoto,Arnold go imal istoto stanovi{te kako i Nij-bur vo odnos na razmisluvawata za ulogata na rasata, odnosno rasnata determiniranost vo objasnuvaweto na istorijata, {to go naveduva vovednoto predavawe koe go odrùva kako kra-lski profesor po moderna istorija vo Oksford, vo 1841 godina, da i go posveti tokmu na taa tema. D-r Arnold, zaedno so negoviot sin Metju, se zna~ajni najmnogu poradi ′modernosta′ koja ja promovirale; tie uspeale da gi artikuliraat i da im dadat u{te pogolem zamav na ve-}e postoe~kite, mnogu popularni za toa vreme ~ustva i razmisluvawe od toj tip.

Na Univerzitetot Kembrix se pojavile u{te pooriginalna grupa u~eni lu|e. Imeno, mo`nosta za voveduvawe reformi vo obrazovanieto vo ovoj ne tolku konzervativen i vigov-

198

ski univerzitet, se nayira so voveduvaweto na ′Tripus za klasi~ni studii′ na Kembrix vo 1822 godina, koj se sostoel i od otvoreni diskusii pome|u kandidatite koi go branele svojot diplomski ispit; tokmu preku Kembrix se odvivalo zapoznavaweto na angliskata javnost so dostrelite na novoto germansko {kolstvo i so Altertumswissenschaft. Vsu{nost, dvete klu~ni figuri vo toj proces se dvajca mnogu bliski prijateli i kolegi na univerzitetot. Nivnite imiwa se Xulius Hear i Konop Tirlvol. Hear pogolemiot del od svoeto detstvo go minal vo Germanija, kade {to go nau~il germanskiot jazik i kade {to se steknal so doìvoten afini-tet kon taa kultura, afinitet koj potoa go prenel i na svojot kolega i prijatel, Konop Ti-rlvol. Zaedno so matemti~arot Vilijam Vivel, tie se me|u prvite aktivisti koi se zalaga-at za sozdavawe ′Unija na univerzitetot Kembrix′, koja prestavuvala svoeviden studentski debaten klub, no koj bil zatvoren vo 1817 godina pod obvinenie deka se zanimava so subver-zivni aktivnosti, po {to Vivel i Tirlvol, na svoja raka, prodolùvaat so izu~uvaweto i usovru{vaweto na germanskiot jazik pod zakrila na nivniot kolega i prijatel Hear. Vo pe-riod od samo edna godina, Tirlvol ne samo {to prili~no solidno go sovladale germanskiot jazik, tuku uspeva i so lesnotija da ja pro~ita Istorijata napi{ana od Nijbur. Nabrgu potoa zaminuva za Rim, kade {to se povrzuva so tamo{nite germanski zaednici i kade vospostavu-va bliski i prijatelski vrski so Bunsen koj, spored negovite zborovi, ′go izvr{il najgole-moto vlijanie vrz negoviot ìvot′.

Po vra}aweto vo Anglija, Tirlvol go preveduva Sv. Luka, eden teòk i sloèn teo-lo{ki traktat napi{an od [laermaher, poznat romanti~ar i ′arijski′ teolog, koj bil i eden od omilenite avtori na Humbolt i na Bunsen. Ovoj negov poteg predizvikal skandal vo krugovite na konzervativnoto sve{tenstvo, koe sekoga{ bilo raspoloèno za napad protiv se {to bilo povrzano so germanskata teologija, no toa ne go pokolebuva Tirlvol da se vrati vo mati~niot Triniti392 kolex i tamu da ja poloì svetata zakletva. Vo 1827 godina, toj i Hear zapo~nuvaat da rabotat na prevodot na Istorijata na Nijbur; prviot tom se pojavuva vo 1828 godina, vtoriot tri godini podocna,dodeka planiraniot tret tom, i pokraj nivnata isk-lu~itelna trpelivost i neverojatna posvetenost,sepak ostanuva nedovr{en.(Luka=luka,R.I)

Do po~etokot na novata dekata, t.e. pred 1830 godina, Tirlvol i Hear ve}e imale vo-spostaveno kontakti so edno malo hermeti~ko i tajno studentsko dru{tvo, koe se sostanuva-lo i rabotelo pod imeto ′Apostoli′, formirano kako eden vid hristijanski dru{tven klub aktiven ve}e desetina godini. Tie odigrale zna~ajna uloga vo negovata transformacija, da-vaj}i mu go svoevidniot metafizi~ki i liberalen karakter koj- so opredeleni ostapki- op-stojuva i do den-denes. Tie gi mohrabruvale pomladite ′sobra}a′ vo svojata naobrazba da go vklu~at i poetite romanti~ari i pridobivkite od germanskiot {kolskim obrazec. Vo pro-dolènie,kako dopolnenie na kaànoto,gi naveduvame zborovite na eden ~len na dru{tvoto, koj bil primen vo negovite redovi vo 1832 godina:′Kolrix i Vordsvort bea na{ite vrvni bo-èstva, a na Hear i na Tirlvol gledavme kako na nivni proroci′; eden drug izvor poso~uva deka ′Nijbur za niv prestavuva{e bog, koj dolgo vreme gi oformuva{e nivnite misli i ~u-stva′. Romanti~arskiot etos na grupata bil dopolnitelno intenziviranvo 1833 godini po smrtta na Halam, edno izvonredno mom~e omileno vo dru{tvoto i mnogu ceneto i sakano od strana na Tirlvol; svoevidniot kult kon nego predizvikan od negovata prerana smrt, koja se trnasformirala vo simboli~no obele`je na zasekoga{ izgubenata mladost i ubavina i koj ostanuva kako stoèrna ′Dru{tvoto′ vo slednite ~etirieset godini, e opi{an i ovekove~en vo poznatata pesna In Memoriam od Tenison. (Halam=Galam=@alam, R.I.)

Bez somnenie, Tirlvol se doìvuval sebesi kako svoeviden Sokrat na grupata, vlo-ùvaj}i se sebesi celosno i svesno vo procesot na oformuvawe na najdobrite umovi od po-mladata generacija, naso~uvaj}i gi da ~ustvuvaat na romanti~arski na~in, a da razmisluvaat skepti~no. Taka, govorej}i i za ′apostolite′, no i za toga{niot Zeitgeist voop{to, ovoj roma-nti~arski skepticizam stanuva sredi{niot etos na ona {to sovremeniot istori~ar na op-{testevite priliki, Noel Anan, go narekuva ′intelektualna aristokratija′ ili ′nova inte-ligencija′. Ovaa svoevidna sokratska reputacija na Tirlvol bila dopolnitelno zgolemena-ta so negoviot principelen stav vo odnos na prifa}aweto na disidentite vo povisokite

392 Angl=a n gl, Engl=e n gl: a=e, n=n, gl=`l; angel=engel, `l=èl: èlva=èlba; Triniti=tri nit-i.

199

stepeni na obrazovanie koi gi nudel sistemot koj funkcioniral na Kembrix. Tokmu od tie pri~ini, no i bez poddr{kata od strana na Hear i svoevidnoto predavstvo od strana na Vi-vel, toj e prinuden da raskrsti so dotoga{nite prijatelstva so niv. Vo sekoj slu~aj, negovata ogor~enost nabrgu e ublaèna poradi negovite prijatelstva so mnogu vidni li~nosti od vi-sokite vigovski op{testveni krugovi: toj za relativno kratko vreme se steknuva so zaviden imot vo Isto~en Rajding, {to mu ja ovomozùva udobnosta da i se posveti na pi{uvaweto na negovata Istirija na Grcija.

Vo 1840 godina Tirlvol e nazna~en za biskup na Sv. David, najstarata biskupija na teritorjata na Vels. [to se odnesuva do ovaa negova inauguracija, najsoodvetno e taa da bide razgledana vo kontekst na toga{nata serija progermanski ~ekori koi bile prezemeni od to-ga{nata vlast, vklu~uvaj}i go i postavuvaweto na d-r Arnold na ~elnata pozicija na Kral-skata Profesura, kako i specijalnata misija koja mu bila doverena na Bunsen od strana na pruskata vlada,a koja se sostoela od ponatamo{no pro{iruvawe na negovoto religijsko vli-janie na tloto na Anglija, koe bilo prepolno so silni tevtonski potkonteksti, so krajna cel- soedinuvawe na Luteranskata i Anglikaskata crkva. Ovaa {ema se zdobila so svoja vi-stinska, konkretna forma,vo obedinetata Evangelska episkopalna crkva so sedi{te vo Eru-salim, i tokmu ovoj ~ekor direktno vlijael idniot Kardinal Wumen kone~no da se priklu~i kon katolicizmot. Ova negovo preobratuvawe prestavuva izvonreden prikaz na razdorot koj toga{ generalno se slu~uva vo romanti~arskoto dvièwe, pome|u ′progresivnite′ vqubeni-ci vo Grcija i Germanija od edna strana, i ′reakcinerniot′ vid strast kon hristijanskite ri-tuali i kon sredniot vek koja, moèbi i bez nivnoto svesno posakuvawe, moèla nedovolno vnimtelno da gi odvede vo latinskata kultura, od druga strana. (inaugurat=i na ugurat, R.I.)

Kako biskup, Tirlvol osobeno go vozdignuval liberalizmot na ′novata inteligenci-ja′ i nejzinata eklesijastikalno krilo, poznao kako ′[iroka crkva′. Vo ovie negovi usilbi toj ~estopati ostanuval i sam, a negovoto prvo konkretno deluvawe vo taa nasoka gi v~udo-nevidelo drugite od negoviot tabor. Imeno, toj bil edinstveniot biskup koj javno nastapil vo odbrana na gra|anskite prava na Evreite. Za ova negovo, moè slobodno da se kaè, pri-li~no hrabro povedenie, toj najverojatno bil voden od raznordni pri~ini. A site tie zaedno oformuvale eden op{t liberalizam, koj bil vtemelen na negovoto dlaboko ubeduvawe deka asimiacijata vsu{nost go prestavuva najbrziot pat do posakuvanoto preobratuvawe. (Vpro-~em, preobratuvaweto na Evreite bila i glavnata pri~ina poradi koja Evangelskata epi-skopalna crkva vo Erusaslim bila, na~elno, i oformena) Tirlvol prodolìl so toa negovo povedenie, vtemeleno na kombinacijata pome|u liberalizmot (sekako, kako {to toj podraz-biral) i tenzijata {to ja {irel okolu sebe, do krajot na svojot ìvot, {to pridonelo da bi-de toleriran edinstveno od strana na negovite deca i doma{ni mileni~iwa.

Imaj}i go predvid celiot toj period oboen so negoviot revnosen reformizam- koj ja doìvuva svojata kulminacija so eden izvonredno elokventen govor, vo koj toj na izvonreden na~in gi poso~uva prvencite na ′antidisestabli{mentarijanizmot′- mora da se naglasi i de-ka Tirlvol sekoga{ bil- a i do den-denes ostanuva zapameten kako- romanti~ar i kontrare-volucioner. Za negovite Primitae, zbirka esei koi gi napi{al na samo edinaesetgodi{na vo-zrast, Anti-Jakobinskata Revija imala samo pofalni zborovi, a eseite mu bile posveteni na ìvotot i deloto na biskupot Persi, ~ii Ostanki od Drevnata Britanska Poezija se poka-ùvaat kako klu~ni za posledovatelniot interes koj idnite romanti~ari go projavuvale kon ànrot balada- kako vo Britanija, taka i vo Germanija. Potoa, vo tekot na dvaesettite godini od 19 vek Tirlvol, zaedno so Hear, gi vostoli~uva ekstremnite reaktivni fazi na Vordsvort i na Kolrix. Tirlvol mnogu se voznemiril i od soznanieto za revolucijata za ko-ja mislel deka ja razotkril vo ′]erkata na Rebeka′- ~ie dejstvie se odviva okolu eden Vel-{anin koj se preslekuva vo ènski ali{ta so cel da podmetnuva poàri vo omrazenite ka-bini koi bile podignuvani za sobirawe taksa- kako i za vreme na Amerikanskata gra|anska vojna koga, bez razlika na negovoto neodobruvawe na konceptot na ropstvoto, kako u{te po-alarmantno od toa go uvidel ′porastot na militantnata demokratija, vo koja vladee zakonot na posilniot′. Ponatamu, toj bil opsednat so ona {to negoviot prijatel Tomas Karlajl go opi{al kako ′bezmalku freneti~na vonemirenost poradi zakanuva~kata francuska napast′. Po se izgleda deka politi~kite ubeduvawa na Tirlvol ne se razlikuvaat premnogu od onie na Bunsen, na Tomas Arnold i na mladiot Nijbur.

200

Osumtomnata Istorija na Grcija napi{ana od Tirlvol, koja zapo~nala da se izdava vo 1835 godina, vsu{nost e prvoto poobemno- i po golemina, i po zna~ewe- pi{ano delo na angliski jazik koe se zanimava so dostignuvawata i rezutatite na novoto germansko {kol-stvo. Ova delo e prvoto i koe i go odzema primatot na prerthodno najobemnata Istorija od Mitford,pe~atena nekade pome|u 1784 i 1804 godina. Ovaa konfrontacija so konzervativec-ot Mitford bila zapo~nata destina godini porano, u{te od vremeto na besneeweto na Gr~-kata vojna za nezavisnost, i toa po pat na prepiski koi se pojavuvale vo pe~atot vo periodot pome|u 1824 i 1826 godina.Prviot ogled, napi{an od strana na izvesen Tomas Babington Me-koli,393 prestavuval èstoka kritika na ekstremno reakcionernite antiatinski i antispar-tanski stavovi koi Tirlvil mu gi pripi{uval na Mitford. Sepak, Mekoli prvenstveno mu zameruval na Mitford za na~inot na koj gi prikaùval Grcite, odnosno poradi toa {to gr-~kiot narod go prikaùval kako samo u{te eden vo nizaata narodi: kako i [eli ili, na tlo-to na Germanija, [iler i Humbot, i Mekoli stoel na edno takvo stanovi{te deka Grcite, vsu{nost, se nao|aat nad mo`nosta za edno takvo prikaùvawe, odnosno deka ne se podlo`ni na takov i sli~ni vidovi analizi. Spored negovite sopstveni zborovi, koga toj samiot raz-misluval za Grcija, se obiduval da ja ′zanemari to~nosta i preciznosta na sudijata za smetka na uvaùvaweto koe go ~ustvuva poklonenikot′.

Vtoriot napad od ovoj vid,koj se slu~uva vo 1826 godina, doa|a od peroto na eden mlad bankar so radikalni pogledi, po ime Xorx Grout. Grout go is~ital Mitford u{te povnima-telno otkolku {to toa pred nego go storil Mekoli, i do{ol do zaklu~ok deka Mitford vo-op{to ne bil prospartanski orientiran- kako i Aristote- deka toj vsu{nost gi favorizi-ral me{anite vidovi poredoci. Grout upatuval osobena zamerka na ona {to go gledal kako proangliska pristrasnost na Mitford, kako i na negoviot neuspeh da ja prepoznae onaa oso-benost karakteristi~na edinstveno za Grcija, poradi koja Grcija e navistina isklu~iva, a koja Grout ja izvlekol od negovite slobodni pretpostavki: ′Tokmu na demokratijata kako ta-kva (i na sli~nite na nea vidovi otvorena aristokratija, koi vsu{nost se mnogu nalik na nea) i ja dolìme neposredlivata izvonrednost i raznovidnost na ona {to go poznavame ka-ko individualen talent, a od koj e so~ineta ubavinata i slavata koja ja krunisuva gr~kata is-torija′. Me|u drugoto, toj se zalagal Grcija da se zdobie so eden vid specijalen status i tre-tman, a kako pri~ina za toa go naveduval faktot deka nejzinata posebnost ve}e bila insti-tucinalizirana. êsto potenciral deka ′korenite na isklu~itelniot interes na koj se bazi-ra samiot klasicisti~ki presvrt vo angliskoto obrazvanie treba da se baraat tokmu vo gr-~kite izvori...′. Obajcata pogore napomeneti, uslovno kaàno kriti~ari, go delele misle-weto deka izu~uvaweto na osobenostite na anti~ka Grcija treba da go drì primatot na ob-razovniot proces. So tek na vreme, kaj Mekoli do{lo do promena na poliwata na interes, dodeka Grout opstoil na svoeto prvi~no stanovi{te, uporno gradej}i go i vo ponatamo{ni-te anga`mani {to, dvaeset godini podocna, rezultiralo so pi{uvaweto na negovata sopstve-na i poprili~no obemna Istorija na Grcija. (Promena, toj omekna: Mekoli=mek koli, R.I.)

Sepak, pred seto toa, na javnata scena se pojavik Tirlvol. Voobi~aenite ogledi koi se zanimavaat so prilikite od toj period se odnesuvaat na toa deka dodeka Mitfirdoviot konzervativisti~ki prezir kon gr~kata demokratija napravil od negovoto delo vistinski ′pettomen traktat′ za Torievskata partija, za koja Istorijata na Grout prestavuvala eden vid radikalen predizvik. Tirlvol deluval kako svoeviden most pome|u dvete polarizirani stanovi{ta, kako nekoj koj uspeal da ja odrì ramnoteàta. Aspektot od ovaa pojava {to go zadrùva na{iot interes e kontrastot pome|u napadot na Anti~kiot model od strana na Ti-rlvol i Grout, od edna strana, i zalagaweto na Mitfird koe se dvièlo vo nasoka na negova odbrana, od druga strana.Kako {to ve}e imavme mo`nost da vidime vo Tretoto poglavje, u~e-nite od prethodnite epohi naj~esto go prifa}ale ovoj model bez voop{to da go dovedat vo pra{awe i bez da imaat potreba da go opravdaat. Sepak, so po~etokot na 1780-te godini, na Mitford mu se naloìla neophodnosta od soodvetna artikulacija za odbranata na negoviot ortodoksen stav, koj se temelel na toa deka Grcija vsu{nost bila kolonizirana od strana na Egip}anite i Fenikijcite. Toj se zalagal deka treba da im se veruva na postoe~kite pronaj-deni gr~ki izvori koi ukaùvaat tokmu na toa, i toa ne samo zatoa {to tie bile na{iroko

393 Rasa=jazik, istoglasno, tn.slovensko: Babington=babin g ton; Mekoli=mek koli=koli=kori=k or i.

201

rasprostraneti i prepolni so poedinosti koi se odnesuvale na kolonizacijata koja najvero-jatno navistina se slu~ila, tuku i zatoa {to za eden narod kakov {to bile starite Grci bi bilo krajno nesoodvetno da izmisluvaat prikazni koi bi odele sprotivno na nivnite inte-resi.

Protiv ovaa pretpostavka, Tirlvol gi navel sumiranite argumenti na Miler, bez pritoa da go navede negovoto ime kako izvor na podatocite. Vo odnos na ova pra{awe toj pr-idodava i eden prili~no fascinanten ogled koj se odnesuva na motivacijata na Miler:

′Vo sporedbeno podocne`niot period- onoj koj doa|a po porastot na popularnosta na istoriskite pi{ani tekstovi kaj Grcite- naiduvame na edno prili~no generalno ubeduvawe, i kaj obi~niot narod, no i pome|u u~enite lu|e od toj period, deka vo epohite na ranata antika, u{te pred Pelazgite da go otvorat patot za ona {to denes go narekuvame Helensko, na bregovite na Grcija, privlekuvani od taa teritorija od najrazli~ni pri~ini, pristignuvale golem broj tu|inci, koi tamu podignuvale svoi kolonii, no {to sleduvalo oformuvawe na dinastii i gradewe na gradovi, so {to doa|alo do donesuvawe na novi, i dotoga{ nepoznati za domorodnoto naselenie, ve{tini i obrasci na op{testveno ureduvawe. Istoto ubeduvawe se provlekuva i do den-denes, i re~isi nasekade e op{to prifateno, ne vklu~uvaj}i gi pritoa i u~enite od modernite vremiwa... Od tie pri~ini, potrebna bila prili~no golema smelost i hrabrost duri i za obid za frlawe na senka na somne` vrz edno takacvrsto vostanoveno gledi{te, zemeno pod zakrila i na op{testvenata javnost, a i za{titeno od strana na, najte{koto za promena na gledi{teto, javno mnenie, a ova moèbi i voop{to ne bi bilo staveno pod znak pra{awe dokolku zaklu~ocite proizlezeni od negovoto razgleduvawe ne isprovocirale eden vid qubomorno isleduvawe na samata po~va na koja {to, samoto toa, vo prv plan, i po~iva′. (kurzivot nazna~en od moja strana) Tirlvol ne poso~il na {to to~no misli koga gi naveduva tie proizlezeni zaklu~oci

no, zemaj}i ja predvid rabotata na Miler, te{ko e da se sogledaat bilo kakvi drugi kono-tacii osven onie istite prethodni prisutni, odnosno romanti~arskite i rasnite. Proizne-suvaweto na edno vakvo stanovi{te od nekoj koj bil vo blizok kontakt so germanskite u~eni e od golemo zna~ewe, poradi toa {to ukaùva deka projaveniot kriti~ki stav ne proizlegol poradi eventualnoto postoewe na nekakvi formalni nedoslednosti- kako {to e toa slu~aj so tvrdeweto na Miler vo odnos na Danaos- tuku poradi toa {to samata sodrìna na legen-dite po~nala da se nametnuva kako neprifatliva. Tirlvol prodolùva vo istiot manir:

′Sepak, po budeweto na ovoj duh, otpo~nal i procesot na sogleduvawe deka verodostojnosta na dotoga{nite prikazni koi se odnesuvale na naselbite od tie damne{ni epohi moè, i treba, da bide stavena pod znak na pra{awe, i toa ne samo poradi neverojatnite karakteristiki so koi tie, samite po sebe, se odlikuvaat, tuku mnogu pove}e i zaradi somnitelniot fakt koj ukaùva deka naporedno so minuvaweto na vremeto, nivniot broj doìvuva postojan porast, a poedinostite koi se odnesuvaat na niv (izgledano) stanuvaat se poprecizni, taka {to kako se oddale~uvame kon minatoto, podatocite koi gi dobivame stanuvaat se pomalkubrojni dodeka, kone~no, konsultiraj}i gi Homerovite poemi, doa|ame i do kone~no gubewe na tragite za nivnoto postoewe′. Sli~no kako i Miler, pred nego, Tirlvol vo spisite na starogr~ki avtori od ranite

epohi ne uspeval da iznajde konkreten model koj bi moèl da mu oponira na Anti~kiot, po-radi {to bil prinuden da go iznajde so pribegnuvawe kon ′argumentot od ti{inata′. Od tie pri~ini, po~nal da pribegnuva kon tvrdeweto deka uspeal da detektira izvesno ′premol~e-no nesogolasuvawe′ kaj nekoi od gr~kite avtori, {to pridonelo da poveruva vo toa deka le-gendite vsu{nost bile ′negirani so toa {to bile premol~uvani vo postarite gr~ki poemi i od strana na istori~arite od poodminatite epohi′.

Vo duhot na eden vistinski pripadnik na ′Apostolite′, Tirlvol bil obdaren so spo-sobnosta da ja sogleda mnoguzna~nosta koja se sostoi vo pra{awata a konkretno, vo odnos na

202

ova specifi~no pra{awe, no se izgleda deka bil poprili~no rastrgnat pome|u Milerovite radikalii, no sepak zadovolitelni zaklu~oci, i krutniot ortodoksen stav, gor~livo zasta-puvan od Nijbur. Od tie pri~ini, toj go pi{uva slednovo: ′se ~ini vozmo`no, a duri i neop-hodno, za~ekoruvaweto na patot koj vodi niz sredinata, odnosno pome|u starite, ve}e vosta-noveni, i novite pretpostavki′. I negoviot kompromis bil onoj voobi~aeniot- Egip}anite ? Ne ! Fenikijcite moèbi ?- prodolùvaj}i da gi negira, na rasni osnovi, vistinite okolu legendite koi na primer se odnesuvale na Egip}anecot Kekrops ili onie od Danaos: ′da se govori za dojdenci so ~isto egipetsko poteklo, so egipetska krv, koi go minale Egejot i koi tuka osnovale primorski gradovi, se ~ini deka voop{to ne soodvestvuva so seto ona {to go znaeme za nacionalnite obele`ja′. Zabeleète go, na primer, ona ′~isto′ i ona ′primorski′ ! Tirlvol pristapuval so osobeno vnimanie koi odbiraweto na zborovite, imaj}i go tuka pr-edvid odbedgnuvaweto od mo`nite protivre~nosti koi bi moèle da prizlezat od dejstvuva-wata na Mohamed Ali i Ibrahim, no ovoj sistematiziran vid rasizam e dobar primer za toa kolku lesno moè da se slu~i ideologijata da gi zaseni golite fakti.

Od druga strana, Tirlvol gi prifatil legendite koi se odnesuvale na Kadmos i na Fenikijcite, i toa ne samo onie koi se odnesuvale na ostrovite, tuku i onie za Bojotija. Dr-uga pri~ina poradi koja toj moè, i treba, da se razgleduva kako oddelen primer od preosta-natite rasisti~ki orientirani nau~nici i antisemiti koi rabotele vo periodot na premi-not od 19 kon 20 vek e bidej}i, i pokraj toa {to izrazot mu bil izrazeno romanti~arski, slu-èj}i se so terminot od tipot na ′krv′ i ′rasa′, toj vo 1830-te godini po~nuva da ukaùva na toa deka:

′Samo po sebe, od malo zna~ewe dali ponekoja grupa Egip}ani ili Fenikijci se me{ale ili ne se me{ale so naselenieto koe ve}e ìveelo na tloto na Grcija. Ona {to navistina go pravi ovoj ogled interesen e pretpostavenoto vlijanie koe doa|aweto na ovie tu|inci go izvr{ilo, ili ne go izvr{ilo, vrz op{testvoto na nivnata nova sredina′. Eden vakov nedostatok na grià kon ~istotata na izrazot se pokaàlo kako daleku

poneprifatliva osumdesetina godini podocna. Xorx Grout Istorijata na Tirlvol mnogu nabrzio biva zaseneta od onaa napi{ana od strana na

Xorx Grout, a koja se pojavuva vo 1864 godina. Dvajcata navedeni avtori bile sovremenici, no i kolegi od u~ili{teto ârterhaus, koi rabotele vo relativno ist period, a Grout ima dadeno izjava deka dokolu znael oti Tirlvol ve}e se zanimava so taa problematika, toj ni-kojpat ne }e go otpo~nel proktot. Tirlvol, od negova strana, dosta srde~no ja pre~ekuva i ja prifa}a ovaa novonastanata zamena, koja vsu{nost na eden na~in mu go odzema dotoga{niot primat. Momiqano, na edna strana, gi potencira sli~nostite pome|u krugot na Tirlvol i onoj sostaven od radikalnite bankari na Grout: ′I dvete dru{tva nemale osobeno simpatii kon Mitford, ~itale germanski i ~estopati bile meta na napadi od strana na Quarterly revi-ew.I obete dru{tva se zalagale za liberalizacija na angliskite politi~ki i,osobeno, inte-lektualni naviki i obi~ai i se stremele kon nivno vtemeluvawe vrz cvrsti filozofski pr-incipi′.

Sepak, Momiqano vo svoite ogledi pomestuva i edna bitna distinkcija: dodeka Ti-rlvol i Hear se stremele kon zamena na empiricisti~ki ustroeni studii, koi ve}e dolgo vr-eme bile vostanoveni na Oskbrix, so filozofija na istorijata videna niz edna romani~ar-ska prizma, Grout stoel na cvrsti empiricisti~ki i pozitivisti~ki osnovi. Me|utoa, toj naveduva i deka ovaa distinkcija ne bi trebalo da se zema premnogu rigidno. Golem broj od utilitaristi~kite i onaka ve}e go imale vosprimeno onoj romanti~arski vid zanes i strast kon Grcija, dosta tipi~en za toj period, koj do 1830-te i 1840-te godini bil ve}e vostanoven kaj maìte i ènite od raznorazni provinencii i oblasti na interes, so isklu~ok na ekstr-emnite reakcionerni strukturi. (Navistina, Momiqano, koga stanuva zbor za Grcija, ~esto-pati go citira Xon Stjuard Mil, no strasta kon helenizmot, od koja moè da se kaè bil op-sednat tatkoto na Mil, koj patem bil utilitarist- i koj go podu~uval svojot sin da pi{uva i ~ita starogr~ki u{te od trigodi{na vozrast !- zboruva samo za sebe). Voshitot koj Grout, na primer, go projavuva kon ustrojstvoto na gr~kiot polis, vo mnogu ne{ta potsetuva na onoj na

203

Ruso. A kako {to Momiqano naveduva i na edno drugo mesto, Grout i negovata ′naklonetost i simpatija kon malite dràvi...podocna go naveduva da napravi temelna studija na politi-~kite priliki vo [vajcarija′. Od druga strana, kako ~ovek so radikalni i utilitaristi~ki ubeduvawa Grout, {to e normalno, projavuval golemi simpatii i kon nau~niot duh koj vo 1830-te bil artikuliran vo Francija vo pozitivizmot postaven od Kont. Tokmu od tie pri~ini, Grout bil vo pozicija da bara pocvrsti i poubedlivi ′dokazi′ koi se odnesuvaat na anti~kata istorija, otkolku {to toa bilo slu~aj prethodno so Nijbur ili so Miler, so {to na eden na~in go osuduva i go stava pod pra{awe ona {to go sogledal kako ′Germanska li-cenca nad pretpostavkite′.

Momiqano istaknuva i deka Grout, so praveweto ostra dinstikcija pome|u onaa le-gendarnata i onaa vistinskata, istoriska Grcija, vsu{nost ′raskrstil so K.O. Miler i so po~ituva~ite na negoviot lik i delo na tloto na Anglija′. Sepak, treba da se napomene i de-ka Miler ja zapo~nuva svojata Prolegomena so stavot deka postoela, ili postoi, ′svoevidna ja-sna granica′ pome|u niv. Isto taka, i Miler i Grout prodolùvaat po stapkite na Folf, vo ona negovo ubeduvawe deka se do 8 vek vo Grcija voop{to ne se pi{uvalo, kako i toa deka ne postoelo sve{tenstvo od bilo kakov vid, kako {to toa navodno bilo slu~aj na Istokot. Od tie pri~ini, moè da se kaè deka, vo toj period, soznanijata koi se odnesuvale na onie poodminati epohi bile prili~no oskudni. Kako dopolnenie na kaànovo, i obajcata go de-lele misleweto koe po~iva na faktot deka iako mitot, kako takov, moè vo sebe da sodrì opredeleni istorski elementi, za nego ne treba da se misli kako za svoevidno jadro na ne-kakov realititet na koj naknadno mu bilo dodadeno, ili dodavani, opredeleni mitski eleme-menti; spored niv, poosodvetno e gledi{teto koe se zalaga za razgleduvawe i integrirawe na onie dva elementi u{te od samiot po~etok. I na ova mesto se vospostavuva deka distink-cijata koja se obiduva da ja prikaè profesorot Momiqano, a koja se odnesuva na razlikite vo gledi{teto na Grout i na rimanti~arskiot tip istori~ari, i ne e tolku golema kolku {to ukaùva profesorot. Vo sekoj slu~aj, pome|u stavovite koi gi zastapuva Grout i onie na germanskite romanti~ari, koi bile zagrièni na istorijata na Grcija od gledna to~ka na zarodi{ot na Evropa,ima edno mnogu bitna razlika: prvenstveno, kako na eden radikal, {to bilo vnatre{no ubeduvawe koe go nadminuvalo negoviot konzervatizam, nemu mu pa|alo oso-beno te{ko minuvaweto na toj tkn. mito-poetski period. Kako i Xejms Haris, gramati~ar koj ìveel i rabotel eden vek prethodno, interesot na Grout pove}e bil naso~en kon podoc-ne`niot i iznenaden procut na Atinskata demokrtatija i, kako {to ve}e imavme mo`nost da vidime i prethodno, negova glavna preokupacija bilo i ostanalo pobivaweto na toriev-skiot skepticizam na Mitford, osobeno na onoj koj se odnesuval na institiciite na stara Grcija.

Momiqano ukaùva i deka Grout prijavuval izrazena neutralnost po pra{aweto na istori~nosta na gr~kite mitovi:ednostavno,pred da go prifati kako takvi,baral ′konkreten dokaz′. Pokraj ovaa negova, taka da se izrazime, neumesnost, projavena preku postojanoto ba-rawe ′dokaz′ za iznesuvanite tezi, diskutabilna e i iznesenata neutralnost na Grout vo od-nos na ovaa problematika, osobeno poradi toa {to tonot so koj ja vodi diskusijata koja se odnesuva na istori~nosta e naj~esto, so najmala raka, skepti~en, a ne bi bilo pogre{no da se kaè deka na momenti preminuva duri i vo podbiv. Taka, toj ~estopati, i spored svoite gle-di{ta so polno pravo, pribegnuva kon citirawe na izvesen Xejkob Brajant, istori~ar i za-pi{uva~ na mitovi od peridot na docniot 18 vek, koj veli deka bi bilo krajno neseriono da se smetaat za seriozni prikazite i prikaznite koi doa|aat od lu|e koi veruvale vo kenta-uri,394 satiri, nimfi i kowi koi zboruvaat.

Vo izvesna mera, ovoj argument na Brajant moè da se smeta i za soodveten i za vero-dostoen. Sepak, treba da se ima na um deka za sekoj period se vrzani oprdeleni veruvawa i ubeduvawa koi so tekot na vremeto stanuvaat apsurdni. Vo odnos na ova pra{awe, jas stojam na mislewe deka ona {to denes go sogleduvame kako nekoga{ni pogre{ni veruvawa na ken-tauri i sli~ni na niv mitolo{ki su{testva se, vo smisol na nekakvo opredeluvawe, daleku pobezna~ajni- vo odnos na temite i problemite so koi se zanimava ovaa kniga- otkolku onie 394 Na makedonski kentavr kako Selevk ni{to ne zna~i: kentaur=ken(kon=kow) taur i Seleuk=sele uk. Taur=t aur=pondila; kaur=k aur. Vo aur se drèle sviwi itn. Me|utoa, taur=tur=t ur ozna~uva govedo.

204

mitovi koi se vospostavile vo 19 vek, a koi se odnesuvaat na rasite, na neporomenlivosta na nacionalnite karakteristiki, na takanare~enata produktivnost i ~istota i {tetnite efe-kti koi moàt da proizlezat od eventualnoto me{awe na rasite- i moèbi najva`noto od se onoj, da se izrazam taka, poluboèstven status koj vo toj period im bil nametnat na starite Grci, {to dovelo do toa tie na izvesen na~in da im prkosat na op{tite zakonitosti na isto-rijata i na jazikot. Vo taa smisla, koga stanuva zbor za izvr{uaweto uvid vo opredeleni na-odi od damne{nite epohi, sekoga{ treba da se ima kriti~ki pristap, pristap so opredelena doza od rezerviranost, {to osobeno e slu~aj so onie nivni interpretacii koi datiraat od 19 i od raniot 20 vek.

Momiqano e na mislewe deka tokmu poradi taa negova ′neutralnost′, pogledite koi Grout gi imal kon mitologijata ne se voop{to i na nikoj na~in poni{teni ili diskredi-trani od strana na podocne`nite arheolo{ki otkritija, koi se ~ini kako da potvrduvaat golem broj od postoe~kite legendarni prikazni. Sekako, ova ne moè da vaì dokolku, ka-kvo {to e i moeto mislewe, negovite pogledi na problematikata bile skepti~ni. A u{te pove}e, eden vid skepticizam izgleda daleku poprikladen za Grout otkolku za nekoi od ne-govite naslednici od 20 vek: podnesuvaj}i go porazot vo odnos na Troja, Mikena, Knosos itn. bi bilo logi~no da se pretpostavi deka kaj niv bi moèl da se pojavi somne`, ako za ne{to drugo barem vo odnos na onie tradicii koi bile neprikosnoveni vo antikata. Bi bilo razu-mno, ako ni{to pove}e, barem kako rabotna hipoteza da ja razgledame mo`nosta za postoewe eventualna me|usebna vrska pome|u Bojotija i Fenikija, ili da ja istavele otvorena mo`no-sta deka legendarnite Sesotris i Memnon- egipetski faraoni Senvosret i Amenes- bi mo-èle da se oddavat na oformuvawe golemi ekspedicii koi moèbi kruèle vo predelot na Isto~niot Mediteran vo 20 vek pr.n.e., namesto vedna{ da gi otfrlaat takvite i sli~ni na niv prestavki i da gi proglasuvaat za apsurdi ili {to, po propa|aweto na opredeleni arhe-olo{ki ili pi{ani dokazi koi gi potvrduvaat postoe~kite me|usebni vrski pome|u ovie tr-adicii, stanuvaat da bidat izloèni na potsmevot na nau~nata javnost.

Vo sekoj slu~aj, postojano insistirawe na Grout za nemo`nosta tradicijata da ovo-zmoì soodveten ′dokazen materijal′ se pokaàlo kako neverojatno vlijatelno. Osobeno ne-govoto insistirawe deka- kako dopolnuvawe na tvrdewata na Miler- Grcija, se dodeka ne se dokaè sprotivnoto, mora da se smeta za entitet koj bil izoliran od Bliskiot Istok, se po-kaàlo kako isklu~itelno orudie vo procesot na isklu~uvawe na otpadnicite od Arijskiot model od akademskata zaednica. Na sli~en na~in, postavuvaj}i ja prvata olimpijada, odrà-na vo 776 godina pr.n.e., za oficijalen po~etok na gr~kata istorija, Grout dopolnitelno ja potsilil klasi~nata prestava za Grcija, koja ve}e i onaka bila oformena, kako za svoeviden ostrov koj lebdi vo prostor-vremeto. Spored toa, proizleguva deka starogr~kata civiliza-cija395 se pojavila od nigde-nikako, deka taa ednostavno se pojavila vo svetskata scena celo-sno opremena i vooruèna i toa na eden na~in koj, vo najmala raka, potsetuva na nekakva na-tprirodna pojava.

Ovaa Istorija na Grout vedna{ stanala zadolìtelno ~etivo za u~enite, i toa ne sa-mo za onie vo Anglija, tuku i onie vo Germanija, a i {irum kontinentot. Bez razlika na sti-mulativniot efekt koj ogledot za mitovite od strana na Grout go imal vrz nau~nata javnost od toa vreme, toa sepakne uspealo da gi zadovoli kriteriumite na site istori~ari, pri {to za na{le i takvi koi se u{te se ~ustvuvale povikani da dadat svoj ogled i svoe mislewe za periodot koj gi opfa}al ranite epohi od starogr~kata istorija. Voglavno, tie kako da ja sledele onaa pozicija na svoeviden kompromis, ve}e vospostavena od strana na Tirlvol, koja se odvivala vo slednata nasoka: dodeka gr~kite legendi ukaùvale na postoeweto kako na egipetski, taka i na fenikiski osvojuvawa, noviot ′nau~en′ dokaz koj doa|al od pod pazuvite na lingvistikata, ja sugeriral ~istotata i avtohtonosta so koja se karakterizira gr~kiot jazik.396 Vo Istorijata na Grcija od Ser Vilijam Smit, koja prestavuvala standardno ~etivo na toloto na Anglija koe se zanamavalo so ovaa problematika, i toa od negovata prva pu-blikacija vo 1854 godina pa se do 1880-te godina, prikaàni se nekoi od pote{kotiite so koi se karakterzirala vakvata pozicija:

395 Poimot Grci samo od 10 vek novata era. Sledi mesto Grcija Elada, starogr~ka atinska, spartanska... 396 Avtorot govori za gr~ki i starogr~ki jazik. Me|utoa, eladskiot bil pelazgiski, a koine dvorasen.

205

′Civilizacijata na starite Grci i vostanuvaweto na nivniot jazik go ima site obele`ja koi ukaùvaat na opredelena avtenti~nost, a toj proces, naverojatno, pretrpel mali i nezna~itelni nadvore{ni vlijanija. Sepak, tradiciite na koi Grcite se povinuvaat neretko moàt da dovedat i do prili~ni kontradiktorni zaklu~ici. Na primer, pome|u niv postoi edno veruvawe koe veli deka Pelazgite, vsu{nost, izlegle od prvobitniot varvarski stepen na razvoj blagodarenie tokmu na opredeleni tu|inci, koi poteknuvale od predelot na Orientot, a koi se naselile vo toa podnebje i koi na toga{noo grubo domorodno naselenie mu gi ovozmoìlo prvite problesoci na civilizacijata. Sepak, golem broj od ovie tradicii ne se od anti~ko poteklo, tuku nivnoto poteklo e daleku od ponov datum′.397 Koga stanuva zbor za ideolo{kite koreni na izvesniot ′purizam′ na gr~kiot jazik,

pojava za koja ve}e govorev vo [estoto poglavje, interesno e da se zabeleì deka tokmu toj jazik, nekolku desetletija podocna, e upotreben kako svoevidna ′nau~na′ osnova za pobivawe na Anti~kiot model. Kako i Tirlvol pred nego, i Smit go napravil kompromisot koj se so-stoel od prifa}aweto deka prvoto naselenie na Teba e od kadmejsko- fenikisko poteklo, otfrlaj}i gi taka site dotoga{ni teorii koi vklu~uvale bilo kakva mo`na vme{anost na egipetskata civilizacija vo toj proces.398

Dodeka romanti~arite u{te od po~etokot na 18 vek se zanimavale so idejata za navo-dnoto poteklo na Grcite od severnite krai{ta, napadite vrz Anti~kiot model, predvodeni od u~enite od tipot na Semjuel Masgrejv, Karl Otfrid i Konop Tirlvol, insistirale na av-tohtonosta na Grcite, kako i na navodnite sli~nosti me|u Helenite i Pelazgite. Do pedese-ttite godini od 19 vek, semejstvoto na inodoevropski jazici i postoewe arijska rasa stanale svoevidni ′fakti′. So voveduvaweto na koherentnata rasna teorija i so voveduvawe na ko-ceptot za postoewe avteti~na arijska tatkovina, smestena nekade vo visokite planini na centralna Azija, se slu~uva i svoevidna transformacija na dotoga{nata slika za gr~koto poteklo.

Arijcite i Helenite Nijbur, Miler i zastapniciite na takanare~enata Indoevropska teorija, pome|u se-

be gi podgotvile site elementi potrebni za konstrukcijata na ′Arijskiot model′. Nijbur pr-idonel kako legitimno da se smeta otfrluvaweto na anti~kite izvori, a za smetka na toa gi vovel francuskit i indiskiot model, baziran na iznesenite osvojuvawa od severot. Miler, pak, go ostranil Anti~kiot model vo Grcija. A u{te pomo}no od ovie dve raboti bilo delu-vaweto na lingvistite koi rabotele vo taa nasoka, koe se sostoelo od povrzuvawe na staro-gr~kiot jazik so sanskrit, so viden streme` da se pokaè i dokaè deka starogr~kiot vsu{-nost prestavuva jazik koi i pripa|a na inodoevropskata grupa na jazici. So cel da bide va-lorizirana vaka postavenat pretpostavka, se javila neophodnosta od nekakva istoriska ek-splikacija na taa povrzanost, na {to re~isi sovr{eno odgovoril modelot koj se temelel na severnite osvojuvawa od Centralna Azija. Tokmu od tie pri~ini, neophodno e da se napravi jasna distinkcija pome|u padot, poto~no ukinuvaweto na ′Anti~kiot model′, {to prestavuva ne{to {to moè da bide pojasneto edinstveno so upotreba na izvesni eksternalisti~ki po-imi- kaàno so drugi zborovi, preku raznorazni socijalni i politi~ki pritisoci- i podem-ot na ′Arijskiot model′, koj vo sebe sodrèl edna zna~itelno internalisti~ka komponenta- {to doveduva do zaklu~okot deka opredelenite promeni koi se slu~ile vo samiot u~ili{en sistem odigrale zna~ajna uloga vo evolucijata na noviot model.

Na ova mesto bi sakal da naglasam i deka ′Anti~kiot′ i ′Arijskiot′ model ne seko-ga{ treba da se razgleduvaat kako me|usebno isklu~ivi kategorii. Vpro~em, vo pogolemiot del od 19 vek, ovie dva modeli koegzistirale ramo do ramo vo svoeviden, kako {to miluvam da go nare~am, ′[irok arijski model′. Vo ova smisla vleguva pretpostavkata deka predhodni-cite na starite Grci, koi proizlegle kako svoeviden rezultat od indoevropskoto osvojuva-we na Prethelenite, bilo povtorno porazeni od strana na Anadolcite i na Fenikijcite, pri {to osoveno Fenkijcite ostavile zad sebe zna~itelni kulturni tragi i obele`ja. Vo 397 Pelazgiskiot jazik bil varvarski, a Varvari (govedari i sviwari) bile Makedoncite: dokaz Filip. 398 Belcite (Pelazgite) koristele pelazgiski jazik i pisma. Koine bil samo po smrtta na Aleksandar.

206

mojot ogled koj se zanimava so ′Revidiraniot anti~ki model′, ostavam kako otvorena edna pretpostavka koja veli deka ne e isklu~ena mo`nosta da se slu~uvale izvesni damne{ni osvojuvawa, ili ednostavno navleguvawa od strana na grupa lu|e koi govorele opredelen ja-zik so indoevropski koren, vo reonot koj go opfa}a Egejskiot basen, i toa u{te pred po~et-okot na procesot na kolonizacija na ove predeli od strana na Egip}anite ili na semitskite populacii od Zapadot. Vo sekoj slu~aj, sakam da kaàm deka poddrùva~ite na ovoj ′Arijski model′ bile dlaboko zasegnati so fenomenite od tipot na ′rasna hierarhija′ i ′~istota na rasata′, taka {to edna ideja koja bi se odnesuvala na eventualna kolonizacija od strana na Egip}anite i na Fenikijcite, nim otsekoga{ im izgledaloa kako ne{to krajna nesoodvetno i neprifatlivo. (Egip}anite so zakoseni o~i, Fenikijcite i Eladcite normalni o~i, R.I.)

Ovoj ′nov Arijski model′ vo sebe sodrèl edna ogromna maana, a toa bil nedosta-tokot od potvrda koj bi do{ol od nekokov anti~ki izvor. Vo ovaa smisla, na primer, kaj Tu-kidid postojat izvesni naznaki koi ukaùvaat na opredeleni dvièwa od strana na toga-{nite plemiwa, kako na primer migraciite na Helenite od severna Grcija kon ju`nite pod-ra~ja, pri {to tie gi asimilirale lu|eto od domorodnite naselenija koi }e im se na{le na patot. Vremenskoto locirawe na ovoj proces, do po~etokot na Trojanskata vojna toj proces se u{te ne bil zavr{en i zaokruèn; na toj na~in, potekloto na Danajcite, Argivjanite, Ahakcite i na na mnogu drugi starogr~ki plemiwa ostanuva nedvolno rasvetleno.399 Sli~en vid problemi se nametnuvaat i vrz nekoi od drugite mo`ni pretpostavki za eventualnoto postoewe na tkn. severno osvojuvawe- na primer ′Vra}aweto na Heraklidte′ ili ′Invazija na Dorcite′- pri {to, kako {to odat pretpostavkite, plemiwa od severozapadot na Grcija po-stojano se ustremuvale kon jug, pri {to uspeale da osvojat zna~itelen del od Peloponez i da zavladeat so pogolem del od ju`niot Egej.

Postojat golem broj podatoci za vakvi i sli~ni nastani koi se sluùvale po Trojan-skata vojna, {to zna~i po 1200 godina pr.n.e,. Od tie pri~ini- vo slu~aj tie da bile smetani za sostaven del od takanare~ena ′Arijska invazija′- Agamemnon, Menelaj, kako i pogolemiot del od Homerovite heroi ne bi moèle da bidat smetani za Grci. Ova soznanie prestavu-valo eden gor~liv zalak koj malkumina od takvite helenisti bile podgotveni da go progol-taat, duri i pred de{ifriraweto na Linearnoto B pismo da dokaè deka starigr~kiot ja-zik bil govoren na tloto na Grcija dolg period onoj koj e odbeleàn od strana na Trojan-skata vojna. Taka, edinstvenata mo`nost koja ostanuvala otvorena za diskusija se odnesuva na toa deka ′Dorskata invazija′ bila samo poslednata vo serijata prethodni invazii- no toa sepak go ostava problemot za postoeweto, poto~no na nedostatokot od podatoci koi bi se odnesuvale na ona prvi~no osvojuvawe.

Ernst Kurtius, izvesen pomlad kolega na Miler i i po~ituva~ na negovoo delo, go priznava nepostoeweto na avtoritet od antikata koj bi go potvrdil postoeweto na ′Arij-skiot pohod′. Spored negovite zborovi: ′...idejata za avtohtonost kaj niv (se misli na starite Grci) ima proizlezeno od eden impomzanten dijapazon od predanija′. Inaku, vo toj period Philologie ve}e prestavuva edna ′nau~na′ disciplina, koa e nad eden takov vid ogledi...; a po se izgleda, ve}e napomenatiot nedostatok od svoeviden annti~ki avtoritet kako voop{to da ne im prestavuval pre~ka na novite istori~ari koi stapuvale na nauna scena vo toj period. A spored zborovite koi so~inuvaat edna re~enica za koja se veruva deka proizleguva od peroto na Teodor Momzen, mnogu poznatiot istori~ar na Rimskiot period od periodot na polovi-nata i krajot na 19 vek: ′Istorijata, pred da stori bilo {to drugo, mora da napravi edna te-melna ~istka, so cel da gi ostrani site onie izmislici koi, i pokraj toa {to se stremat da bidat istorija, ne se ni{to pove}e od najobi~ni improvizacii′.

So ogled na porastot na prou~uvawata koi se odvivale vo nasoka na indoevropskite istraùvawa, osobeno zgolemenoto istaknuvawe na takanare~eniot ′Indiski model′ na Ar-ijskoto osvojuvawe i Milerovoto anulirawe na ′Anti~kiot model′, projavenata tendencija za aplikacija na Arijskiot model vo odnos na gr~koto pra{awe stanalo tolku o~igledno, {to se ~ini deka, osobeno vo tekot na ~etiriesetite i pedesttite godini vo 19 vek, presta-vuvale svoevidna dominantna tendencija. Tokmu od tie pri~ini, doa|a do pojava na dvoumewe

399 Se govori za starogr~ki plemiwa i starogr~ki jazik. A Evropjanite vo 18, 19 i 20 vek sé izme{ale...

207

za toa komu treba prvenstvo da mu se pripi{at zaslugite za nastanokot na edna takva sostoj-ba. Vo sekoj slu~aj, pome|u potesniot izbor na kandidati koi bi moèle da go podnesat toj primat se nao|aat bra}ata Kurtius, a kr{ej}i go onoj napi{an zakon za predimstvo na po-stariot, nie ovde najprvo }e go razgledame likot i deloto na pomladiot od dvajca bra}a, od-nosno na Georg.

Georg Kurtius e roden vo Libek vo 1820 godina, studiral vo Bon i vo Berlin i bil profesor vo Praga (grad koj u{te vo toa vreme ve}e prestavuval centar na prou~uvawrta od domenot na lingvistikata) vo Kil i Lajpcig. Golem del od brojnite knigi koi toj gi ima na-pi{ano prestavuvale svoevidni aplikacii na novopronajdenite principi na indoevropska-ta lingvistika vrz gr~kiot jazik. Vo domenot na negoviot interes i rabota vleguvale spore-dbenata gramatika i osobeno indoevropskite komponenti vo gr~kiot jazik, vo {to toj ume-sno gi vmetnuval elegantnite i ve}e vostanoveni zvu`ni promeni na glasovite, koi go ofor-muvale na~inot na naglasuvawe na zborovite, so {to pridonel da se dojde do formirawe na mislewe koe se zalagalo za postanovkata deka pogolemiot del od gr~kiot jazik moè da bide ′izvle~en′ od onoj pretpostaven i postaven na hipoteti~ki temeli proto-indoevropski ja-zik. Taka, vo tekot na pedesettite godini od 19 vek, Xorx Kurtius postavil edno prili~no crvsto stanovi{te, koe bilo dosta te{ko za nadminuvawe. Leksikografot H. Stjuard Xons, koj rabotel na po~etokot od 20 vek, vo negoviot predgovor za 9-to izdanie na standarniot gr~ko- angliski re~nik na Lidel i Skot, vaka ja opi{uva sitiacijata vo dvaesettite godini od 20 vek:

′Po izvr{uvaweto na vnimatelni i detalni analizi, odlu~eno e etimolo{kite informacii da bidat svedeni na minimum. Dovolno e da se frli eden pogled vrz Bojzakoviot Dictionaire étimologique de la longue grecque za da se uvidi deka {pekulaciite na etimolozite retko koga ne se prepolni so najobi~ni pretpostavki; isto taka, progresot vo domenot na sporedbenata filologija od denovite na X. Kurtius (~ija Griechische Etymiologie go prstavuva glavniot izvor koj bil pozuvan od strana na Lidel i Skot) dovelo do toa mnogu od nepotrebnite raboti da bidat pokonkretni i pocvrsto vtemeleni konstrukcii′. Ona {to go pi{el Xons toga{, vo 1925-ta godina, vaì i den-denes. Golemiot del od

′nepotrebni raboti′ na koi aludira, se razbiira se od Semitsko poteklo, {to bilo nevozmo-`no da se istolerira vo toj opredelen vremenski period, odnosno vo dvasesettite godini od 20 vek.

Naporite na Xorx Kurtius bile naso~eni kon lingvisti~ko povrzuvawe na Grcija so Indoevropjanite, dodeka negoviot postar brat, Ernst, se obidel da go stori to na poleto na istorijata. Ernst Kurtius e roden vo 1814 godina. Studiral vo Bon i vo Getingen, kade go za-poznava Miler, po {to stanuva negov privrzanik i pridru`nik, pri {to e vredno da se na-pomene i deka tie, od 1836 do 1840 godina, zaedno prestojuvale vo Grcija, kade Miler i po~i-nuva. Kurtius pi{uva detalen istoriski prikaz na Peloponez, {to mu ovozmoùva solidna pozicija vo Berlin;potoa stanuva profesor vo Getingen, vo periodot od 1856 do 1868 godina; potem dobiva po~esno mesto na univerzitetot na Berlin, kade gi minuva i slednite dvaeset i osum godini od svojot ìvot.

Ernst Kurtius ja imal istata onaa strast kon spomenicite, arheologijata i umetno-sta na stara Grcija koja ja imal Miler. Negovata Istorija na Grcija e prvata istorija napi-{ana od nekoj {to navistina prestojuval vo nea. Kaj Kurtius zasekoga{ ostanala prisutna i tragata od edna romanti~arna prestava za Grcija, {to bilo edno od glavnite obele`ja na ne-goviot mentor. Kako {to na edno mesto istaknuva Vilamovic-Melendorf, toj ′ne samo {to nikoga{ ne ja nadrasnal taa negova verba vo edna takva idealna koncepcija, tuku prodolìl da ja zastapuva se do posledniot zdiv′. Sepak, za razlika od Miler pred nego, Kurtius na iz-vesen na~in bil vovle~en vo novonastanatiot entuzijazam kon Indoevropjanite i Arijcite, so {to i negoviot romanti~arski entuzijazam kon Indoevropjanite i Arijcite, so {to i ne-goviot romanti~arski impuls dobil pridviùvawe kon taa nasoka.

So edna takva konstelacija od vizii i ogledi e isprepletena i negovata Istorija na Grcija,~ij prv tom e izdaden vo 1857 godina. Kurtius ja prifatil onaa ideja nametnata od st-rana na lingvisti~arite, vtemelena vrz postoeweto na izvesen indoevropski Urheimat neka-

208

de vo planinite na centralna Azija; tokmu ottamu, kako {to Arijcite se ustremile kon jug, so cel da ja pokorat Indija,taka Helenite se upatile kon Grcija. No sepak, za razlika od an-ti~kite u~eni, kako i od nivnite prethodnici, Kurtius uspeal da ja sogleda i da ja naglasi razlikata pome|u Pelazgite i Helenite:′Dobata na Pelazgite leì vo pozadina- eden dolg period, ispolnet so monotonija: impulsot i dvièweto za prvpat se zabeleèni kaj Helen i negovite sinovi; i tokmu so nivnoto pristignuvawe zapo~nuva da se vrti trkaloto na isto-rijata′.400

Ovoj ogled, na prv pogled, izgleda kako da ja potencira razlikata me|u Arijcite i ne- Arijcite, dodeka vistinata e deka Kurtius ja sogledal pojavata na Pelazgite kako eden vid prv doseleni~ki bran na tloto na Grcija, sostaven od inferiorni Arijci koi tamu sti-gnale preku Anadolija i Helespont, prethodno ostavaj}i izvesni tragi vo predelot na Fri-gija. Podocne`nite helenski osvojuvawa bile od zna~itelno poslab karakter, no tie ′iako pomalkubrojni, tokmu poradi nivnata superiornost, vo smisla na mentalna nadmo}, uspe-vale da gi splotat ra{trkanite elementi...i da gi vozdignat do ne{to pokonkretno, ovozvi-{eno′. Analogite povle~eni pome|u pred-Dorskoto domorodno naselenie na Sparta i Mese-nija i ′ne-Arijskite′ Irci ve}e bea napomeneti na str. 294. Ovaa svoevidna istoriska {ema na Kurtius, koja govori za ariskite Heleni koi gi pokoruvaat poluarijskite Pelazgi, vo sebe ja sodrì mo`nosta za sogleduvawe na eden model kombiniran od dve ideolo{ki, se razbira vo smisol na opservacija, pogodni strukturi- severniot pohod na vlade~kata rasa i so~uvuvaweto na krucijalnata rasna ~istota.

Zna~i, novite osvojuva~i doa|ale isklu~ivo od sever. Edna od ovie grupi ′do{le po kopnen pat, niz drevnata porta401 na naciite, koja se nao|ala vo Helespont: tie minale niz Trakija i navlegle vo Alpskite zemji vo severniot del od Grcija i tamu, vo tie planinski kantoni, uspeale da si go organiziraat ìvotot, i toa vo eden specifi~en vid op{testveni zaednici...pod imeto Dorci′. Pri~inite za pribegnuvaweto kon eden vakov vid pitoresken prikaz na ìvot izoliran vo planinski ′kantoni′- so {to nebare se dobiva vpe~atok kako za [vajcarci- najverojatno treba da se baraat vo onaa potreba, osobeno specifi~na za roma-nti~arite, za izvlekuvawe na karakternite crti na lu|eto od po{irokoto okruùvawe na nivnata tatkovina. Moème samo da prepostavime kakov sram bilo koga pobornicite na ed-na takva teorija doznale deka ′ne`nite′ jonski Atinci vsu{nost poteknuvale od surovata Atika, dodeka Spartancite ìveele vo bujnata dolina na Evrotas.

Kurtius bil daleku pokoncizen vo odnos na ova jonsko poteklo, napomenuvaj}i edi-nstveno deka Joncite imaat pristignato na isto~niot breg na Egejot direktno od Frigija. Spored dotoga{ vostanovenoto op{to mislewe na Grcite, delot od Jonija koj se nao|al vo Anadolija bil naselen od Joncite od Grcija duri vo vtoriot vek, me|utoa Nijbur ne se slo-ùva so edno takvo gledi{te pomesteno vo anti~kite izvori. Vo odnos na toa, poto~no vo odnos na vnesuvaweto na stavovite koi se odnesuvale na poreknuvaweto na podatocite pome-steni vo predanijata i tvrdeweto deka Grcite vsu{nost ìveele na toa tlo od mnogu porano, Kurtus zad sebe go imal avtritetot na ′novoto {kolstvo′. Kako zaklu~ok na toa, toj go iznel stavot deka tokmu ovie nivni oddelni migracii vsu{nost gi sozdale, t.e. gi izdiferenci-rale Dorcite od Joncite: taka ′bivaat razobli~eni prvi~nite osnovi na onoj specifi~en dualizam, koj se protkajuva niz celosnata istorija na ovie lu|e′. No sepak, tie vo edna rasna

400 Avtorot istakna: ″Volf gi spojuva zaedno site tie ni{ki. Postavuvaj}i go svoeto delo vo konte-kstot na podrobna tekstualna analiza, zamisluva kako Ilijada i Odiseja doa|aat od detstvoto na Grci-ja i, sledstveno, na evroposkata rasa. Vrz osnova na tie ~ustva i na drevnata tradicija spored koja Ho-mer bil slep, Volf bil uveren deka epovite bile usno so~ineti dolgi godini pred Grcite voop{to da imaat pismo.Spored nego, epovite se premnogu dolgi za da moèl da gi napi{e eden nepismen bard. Ot-tuka, mora da gi ispejale pove}emina narodni poeti i da bile spoeni pi nivnoto ureduvawe ili, kako {to veruval toj, zapi{uvawe nekade vo {estiot vek. So tie hipotezi, Volf do{ol do sovr{eniot ro-manti~arski zaklu~ok. Homerovite epovi ne se delo na eden avtor, ama tvorba na detstvoto na gr~-kiot/evropskiot Volk kako edno telo″. Bidej}i Homer bil narodot, a kaj tn.Sloveni ″slepcite″ peat, i Hesiod bil narodot. Sé toa bil narodot vo 6 vek p.n.e. Sledi redakciskiot odbor na Pizistras go vne-sol poimot Heleni. Pa Elada bila Pelazgija, a Eladcite Pelazgi. Platon tvorel na pelazgiski jazik. 401 Porata=p orata; porta=p orta; aorta=a orta=o rta + v = vrta=vrata: Portugal=port u Gal; ora=oro.

209

smisla, neli, prestavuvale edno: ′edno vnatre{no ~ustvo na pripadnost na edno isto gi pri-vlekuvalo ovie narodi eden kon drug′.

Sepak, od primaren interes za Kurtius, vo odnos na negovite prili~no misti~ni pr-etstavi za navodnite arijski Heleni, bile aspektite na jazikot:

′Narodot koj na eden tolku delikaten i prefinet na~in znael kako da go vospostavi i so~uva neiscrpnoto bogatstvo na indogermanskiot jazik bile ...tokmu Helenite. Prviot podvig so koj tie, vsu{nost, i vleguvaat na istoriska scena, e tokmu vostanovuvawe na ovoj jazik, a toj ~in pretpostavuva edna svoevidna umetni~aka manifestacija. A na toj na~in treba da bidat razgleduvani i site sestrinski jazici na gr~kiot, odnosno kako eden vid umetni~ki dela...Na primer, i dokolku do na{iot uvid den- denes ne ostanalo ne{to drugo osven gramatikata na jazikot na koj govorele ovie lu|e, Helenite, toa bi bilo i pove}e otkolku dovolno svedo{tvo za izvonrednite prirodni i vrodeni {irokozna~ni talenti so koi bil obdaren ovoj narod u{te od samite po~etoci na negovoto postoewe...Celokupnite karakteristiki so koi zra~i ovoj jazik potsetuvaat na teloto na atlet vo polna forma, kaj koj sekoe edno muskul~e, sekoe ìl~e, e vo funkcija na celokupnosta na organizmot, i kade nema mesto za tronka tromost ili, pak, ne{to {to e nepotrebno, izli{no...i kade se, prosto, blika od mo} i od ìvotnost′. (Atlet=a tlet=t let, R.I.) Od ova proizleguva deka ovoj ′~ist′ jazik, pred da se najde na gr~ka po~va, bi trebalo

da doìveal svoe celosno oformuvawe u{te vo periodot pred da izleze od severnite plani-ni. Pretpostavkata za vakvoto negovo damne{no i celosno kompletirawe za Kurtius bilood presudno zna~ewe i od ogroma va`nost, bidej}i ja pothranuvalo negovata vnatre{na ubede-nost vo direktnata povrzanost pome|u nastanokot na jazicite i prirodnoto okruùvawe vo koe tie nastanuvaat: ′Eden vid zvuci se prisutni i dominiraat vo ridi{tata, podrigite se zvucite vo dolinite, a sosem tret vid se onie vo {irokite ramnini′. Ednostavno, bilo nevo-zmo`no i da se pomisli deka takov vid ubavina i ~istota, kakov {to bil gr~kiot jazik, bi moèlo da nastane vo predelot na Mediteranot, a u{te pomalku deka toj bi moèl da nasta-ne kako rezultat na nekakvo me{awe na Helenite so Egip}anite i so Semitite.402

Kurtius se sogloasuva so proiznesenoto od strana na anti~kite izvori deka, tamu ne-kade vo damninite, Fenikijcite trguvale na gr~ka teritorija, pri {to so sebe donesuvale i izvesni novini na toa podra~je, me|utoa uporno ostanuval na stanovi{te koe ja zastapuvalo teorijata deka tie ottamu bile mnogu nabrzu isterani od strana na daleku podinami~noto Jonsko naselenie. A toj ostanal krajno ubeden vo apsurdnosta na legendite, prikaùvani od strana na ′rasnata nauka′, koe govorelo za eventualnoto postoewe na fenikiski i egipetski naselbi na toa podra~je:

′Prosto e nevozmo`no i neizdr`livo mislewe deka Hanaancite koi, kako Helenite napreduvale vo svoite osvojuvawa, taka ovie mirno se povlekuvale, {to bilo osobeno slu~aj koga }e do{lo do neposreden kontakt me|u niv, bi moèle pritoa premnogu da se oddale~at od nivnite prethodni ìveali{ta; i koi, kako narod, Helenite naprosto gi prezirale, i toa do toj stepen {to podocne`nite brakovi koi bile sklopuvani so ~lenovi od taa zaednica, vo mestata kade populacijata bila prete`no izme{ana, kako {to toa bile na primer Salamina i Kipar, gi smetale za sramni i neprikladni; povtorno povtoruvame deka e, naprosto, nepoimlivo edno takvo tvrdewe koe ja ostava otvorena mo`nosta edni takvi Fenikijci, vo bilo koj period, da moèle da vospostavat prevlast nad teritorii kade {to ve}e imalo Helensko naselenie′. Antisemitskite implikacii koi se pomesteni vo ovoj oddelok, kako i prili~no raz-

noobraznite stavovi projavuvani kon Fenikjcite, dominantni vo toj period vo Britanija, }e bidat poop{irno i potemelno razgleduvani vo slednoto poglavje. [to se odnesuva do Ku-

402 Koine, od 19 vek tn.starogr~ki, bil samo po smrtta na Aleksandar Makedonski, vo Egipet. A toj bil kako me{avina na dvorasnite jazici,aramejski i staroegipetski,na Belci (Pelazgi) i Crnci(Semiti).

210

rtius,toj gi iznel svoite stavovi vo vrska so Fenikijcite na na~in sli~en na onoj na Bunsen pred nego, vo ni{to ne zaostanuvaj}i zad nego, nitu vo grubosta, nitu vo opse`nosta. Spored nego, gr~kite predanija koi se odnesuvaat na naseluvaweto i prisustvoto na Fenikijcite vo tie predeli proizlegle ili poradi izvesna nastanata konfuzija ili nedorazbirawe, pome|u toa dali toa bile navistina Fenikijcite ili Joncite koi patuvale i koi vo tu|inskite ze-mji prinau~uvale pone{to od tamo{nite kulturi,ili od ′faktot′ koj veli deka Karija vo toj period go nosela nazivot Phoinikê, so {to Karijcite najverojatno prestavuvale nekoj vid Isto~ni Grci. (Fojnike=vojnike ili Fojnike=Pojnike: vojnik ili pojnik..., R.I.)

Edinstveniot isklu~ok koj Kurtius go dozvoluva se odnesuva na Krit, pri {to priz-nava deka e mo`no Fenikijcite navistina da go naselile ostrovot, i toa vo golem broj, pri {to sepak, neli, ne uspeale ottamu da go istisnat vo celost domoridnoto naselenie koe, se razbira, bile Pelazgite. Vo tekot na pedesettite godini od 19 vek, dodeka ostrovot se u{te se nao|al pod celosna kontrola na Turcija, edna vakva pretpostavka ne bila smetana za ne-soodvetna; me|utoa, po otkrivaweto na ′Minojskata′ civilizacija od strana na Evans vo 1900 godini, Krit stanuva premnogu skapocen za da moè da se dozvolat ponatamo{ni pretposta-vki za nekakva fenikijska vme{anost vo seto toa.

Bi sakal da go privr{am ova poglavje so edna viweta. Izvesniot freneti~en i popr-ili~no fanati~en Vilijam Rixvej, koj ve}e be{e napomenet vo kontekst na prikazite koi se odnesuvaa na mo`nata povrzanost pome|u Spartancite i naselenieto od Severna Irska, pr-etpostavuva edna od najdominantnte figuri ~ija tesna specijalnost prestavuvalo prou~uva-weto i izu~uvaweto na ranata istorija na Grcija vo univerzitetot Kembrix, na po~etokot od 20 vek. Vo negovata kniga so ogledi na taa tema, pod naslov Ranoto doba na Grcija, izda-deno vo 1901 godina, toj se obyrnuva i na svoeto intelektualno pedigre, napomenuvaj}i gi, neli, svoite prethodnici i istomislenici, koi vsu{nost prestavuvale: ′...~etvorica istori-~ari ~ij skepticizam, svesnost i sovesnost nikoj, do den dene{en, ne gi ima dadeno pod znak pra{awe- Nijbur, Tirlvol, Grout i E.Kurtius′. Sekako, nikoj ne moè da go dovede vo pra-{awe nivniot skepticizam kon teoriite koi ne im odgovarale. Od druga strana, ostanuva i malku prostor za somne`- moèbi so isklu~ok na Grout- deka site pogorenavedeni ′gospoda′ vsu{nost bile rasisti, a voop{to nema somne` deka site tie bile nepopravlivi romanti-~ari koi, vo svoite sogledbi i stavovi, bile bezglavno i strasno ponesuvani pred se od svo-ite romanti~ki proekcii za Grcija. A sega, na ova mesto, neka bide obznaneno deka stavam eden golem pra{alnik nad svesta i svesnosta, nad vramnoteènosta i nad objektivnosta na sekoj eden od niv.

POGLAVJE 8: PODEMOT I PADOT NA FENIKIJCITE, 1830-1885 Vo ova poglavje i obrnuvame vnimanie na sredi{nata faza od vostanuvaweto i etab-

iliraweto na Arijskiot model: dodeka mo`nosta za eventualno egipetsko vlijanie i vme{a-nost na Fenikijcite vo toj proces, vo osnov se smeta za mo`no i donekade prifatlivo. Spo-red moeto mislewe i gledawe na rabotite, koe e poop{irno izneseno vo ova i vo poglavjata koi sledat, osnovnata pridvi`na sila koja stoela zad celokupniot mehanizam na edno takvo decidno otfrlawe na mo`nosta zad nastanakot na ranite fazi na Grcija da stoi nekakvo fe-nikijsko vlijanie od pogolemi razmeri, leèle tokmu vo zabeleìtelniot porast na raspi-tot-za razlika od onoj religiozniot- antisemitizam. Do ova najverojatno do{lo poradi de-lumno to~nata prestava za Fenikijcite kako za dreven narod koj, vo edna kulturalna smisla, bil mnogu blizok do Evreite.403

Situacijata vo ovoj, kako {to go narekovme centralen period, se komplikuva so vo-spostavuvawe edna druga paralela, ovojpat postavenata pome|u minatoto i sega{nosta- onaa pome|u Angli~anite i Fenikjcite, odnosno pome|u gordite industrijalci na dene{nicata i trgovcite-princovi od minatoto. Ovoj vid identifikacija bila prifatena i od strana na samite Angli~ani, no i od strana na nivnite zakolnati neprijateli od toj period- na po~e-

403 Ednobo`cite=Evreite so zakoseni o~i, a Fenikjcite=Penikijcite pove}ebo`ci so normalni o~i.

211

tokot na 19 vek Francuzite, a na krajot od vekot Germancite. Vo toj period postojat i bitni razliki pome|u dvete sprotistaveni strani podeleni so ′kanalot′ vo odnos na istoriskiot tretman kon Fenikijcite: Angli~anite po~nale da gi cenat i da im se voshituvaat, dodeka kontinentalnite ìteli ostanale pri svojata, pomalku ili pove}e, negativna prestava za niv. Interesot na Francuzite za Fenikijcite dobiva svoeviden zamav naporedno so nivnoto kolonijalisti~ko i voeno vme{uvawe na teritorijata na Liban (starata Fenikija) i na Se-verna Afrika (novata Fenikija).404 Neprijatelskite ~ustva kon Francuzite gi gaele kon Fenikijcite osobeno doa|aat do izraz i doìvuvaat svoeviden klimaks vo Floberovata ne-verojatna popularna novela Salambo, vo koja na eden jasen i ekspliciten na~in se prikaù-va liksuzot, no istovremeno i surovosta na Kartagina vo periodot na 3 vek pr.n.e.

Vo Salambo,na svoeviden spektularen na~in povtorno se aktuelizira eden prili~no ~est bibliski motiv, imeno poznatiot surov ritual na `rtvuvawe na prvorodeniot vo ~est na Moloh.405 Ovoj Floberov spektakularen asocijativen manevar, koj vo me|usebna sprega gi postavuva Kartagincite i Fenikijcite, istovremeno povrzuvaj}i gi so edna takva bogo-hulna konotacija, prestavuvalo ne{to {to bilo najgolem predizvik koj duri i Britanskite i Evrejskite u~eni ne moèle na bilo kakov na~in da mu parirat.

Poslednite tri oddeloci od poglavjeto najprvin gi razgleduvaat pogledite na Go-bino za Grcija kako edna prili~no semitizirana, a poradi toa i korumpirana kultura; a po-toa i so [limanovoto otkritie na ′Mikenskata′ civlizacija od Bronzenata epoha i disku-siite okolu toa od koja rasa bile ìtelite i vladetelite od toj period i na koj i kakov ja-zik zboruvale. Ovde za mene od osoben interes e aspektot koj se odnesuva na {irokoraspro-stranetoto veruvawe i ubeduvawe vo toa deka celata taa kultura bila zna~itelno ′semitizi-rana′.406

Tretata i zavr{na tema so koe se zanimava ova poglavje se odnesuva na vlijanieto na istoriografijata za podra~jeto na Isto~niot Mediteran vrz procesot na dekodirawe na ot-krienoto klinesto pismo i pronajduvaweto, t.e. razotkrivaweto, najprvin na Asircite i na Vaviloncite, koi zboruvale na izvesen semitski jazik, a potoa i na nesemitskte Sumerci.407 Preku eden indoktriniran proces na priklonuvawe na site mo`ni aspekti na mesopotam-skata civilizacija isklu~ivo kon Sumerite, antisemitskite strukturi, koi se do devedeset-tite godini od 19 vek drèle svoeviden monopol nad procesot na prou~uvawe i zapi{uvawe na ogledite koi se zanimavale so antikata istorija,uspevale da go odrùvaat svoeto vode~ko na~elo, odnosno dogmata koja se bazira na toa deka Semitite prestavuvale edna krajna regr-esivna i nekreativna rasa.408

Fenikijcite i Antisemitizmot Otsekoga{ postoelo zna~itelno poklopuvawe na onoj karakteristi~en vid religi-

ska omraza kon Evreite niz celokupnata istorija i etni~kata netrpelivost projavuvana kon niv. Vo sekoj slu~aj, podednakvo e to~no i deka vo tekot na 19 vek se slu~uva eden vid pome-stuvawe na teì{teto na ovaa netrpelivost, pri {to onaa tradicionalna i glavna hristi-janska Judenhaß (omraza kon Evreite) se vidoizmenuva vo eden vod moderen ′rasen′ antisemi-tizam. Sekako, ovaa tranzicija prestavuvala prili~no sloèn proces, koj na razli~ni pro-stiri se rasprostranuval so razli~na brzina. Vo Germanija, na primer, jazot pome|u ovie dva vida omraza bil re~isi nezna~itelen, a za ne{to takvo moèbi moè da se govori samo vo odnos na Iluminatite i na Masonskite krugovi, i toa zemaj}i go predvid edinstveno pe-riodot pred Francuskata revolucija. Judenhaß doìvuva revitilizacija, pri {to semeto na antisemitizmot doìvuva vistinski procut, osobeno na po~etokot od 19 vek, so vra}awe kon hristijanstvoto i terorot proizlezen od revolucinernite posledici od ona {to vo istori-jata e poznato kako period na prosvetitelstvoto; ova poslednovo, osobeno vo umot na rea-kcionerite, e vo tesna povrzanost i so evrejskiot racionalizam.

404 Liban=Livan, bez b=v lian=lean: dolean, nalean, polean...Ili lean + v = levan + t =levant=Levant. 405 @rtvuvawe imale samo Belcite, a ne Temnite koi bile kanibalisti: vtorovo denes vaì. 406 Belcite (Pelazgite) govorele pelazgiski, a Crncite (Semitite) crne~ki. Toga{ nemalo aramejski. 407 Sumercite bile so zakoseni o~i i pove}ebo`ci. Bidej}i se govori za Nesemiti Sumerci, koi bile Belci, toga{ Semitite bile Crnci. Pa vo Mesopotamija ìveele Belci (Sumeri) i Crnci (Akadci). 408 Bidej}i Crnci bile/se Semiti,avtorot se raspraval za ″edna krajna regresivna i nekreativna rasa″.

212

Promenite koi toga{ stapuvaat na scena pome|u najkultiviranite krugovi od toga-{nata germanska elita vsu{nost go prestavuvaat samo vrvot od ledeniot breg na koj se nao|a celokupnata germanska vladea~ka klasa od toj period. Ostanuva zabeleàno deka Vilijam fon Humbolt, zaedno so negovata sopruga Karolina, pred po~etokot na revolucijata premi-nal vo takanare~eniot evrejski krugovi, no pri krajot na nejziniot ìvot Karolina, poradi netrpelivost i neprijatelstvo koe go projavuvala kon evrejskata zaednica, se steknuva so edno priznanie od strana na nacistite, kako svoeviden pioner vo antisemitizmot. Humbolt, od svoja strana, ostanal na svoeto stanovi{te deka i Evreite treba da se steknat so oprede-leni gra|anski prava, no od nego ostanuva eden zapos od 1815 godina koj veli: ′Mene Evreite, en masse, ne mi pre~at; no en detail, gledam da gi odbegnuvam′. Vo op{to nema somnenie i deka situacijata, vo taa smisla, stanuva u{te polo{a vo sedumdesettite i osumdesettite godini od 19 vek, koga golem broj od toga{ istaknatite liberali od tipot na Vilamovic-Melendo-rf i Momzen, no i nekoi drugi, kako na primer Ni~e, èstoko se opiraat na novata tenden-cija koja se dvièla vo nasoka na intenzivirawe na antisemitizmot.

Vo Francija- kade evrejskata zaednica bila daleku pomalkuvrojna- postoe~kite dvo-kratni vrski pome|u evrejskiot racionalizam i prosvetitelstvoto i posledovatelnoto ste-knuvawe na Evreite so gra|anskite prava vo revolucijata, u{te od toj period ja zacvrstile pozicijata na evrejskata zaednica vo republikanskata frakcija na francuskata politika. No, za smetka na toa, rojalistite i katolicite vo Francija projavuvale eden takov stepen na omraza kon Evreite, koja spored èstokosta ne moèlea da se sporedi so nitu edna druga evropska zemja. Od druga strana, iako tamo{nite liberali i ′progresivni sili′ ~estopati se priklonuvale kon ideite koi gi proklamirale novonastanatiot rasizam i antisemitizam, tie naj~esto ne go gubele predvid faktot deka Evreite vsu{nost go prestavuvaat za{titni-ot yid, bedemot na republikata; od tie pri~ini, evrejskata zaednica se steknala so mnogu zna~ajni i vlijatelni sojuznici vnatre vo francuskoto op{testvo, pritoa ne isklu~uvaj}i gi i francuskata vlada i parlamentot.

[to se odnesuva do Anglija kade Evreite, zboruvano voop{to, bile isklu~eni od op-{tstvenite tekovi u{te od pedesettite godini na 17 vek, vo teoretska smisla postoele izve-sni filosemiti, kako i antisemitski tendencii. Vo Anglija postoela edna tradicija, koja se provlekuvala u{te od epohata na srednovekovieto, koja se temelela na toa deka Angli-~anite se poptomci na [em, koj bil eden od sinovite na Noe- predok na site Evrei- a ne Ja-fet, koj se smetal za pratatko na Evropejcite. Pritoa, ne smeeme da zaboravime na onaa pu-ritanska vizija za Anglija, vo koja taa bila smetana za nov Erusalim, a koja ostanuva oveko-ve~ena na istoimenata pesna na Blejk. Ovie predanija i tradicii- kako i zna~ajnata uloga {to ja odigrale Evreite vo procesot na vospostavuvaweto na britanskata finansiska i ko-lonijalna prevlast vo docniot 17 i tekot na celiot 18 vek- zna~elo deka vo Anglija, sli~no kako i vo Francija, transformacijata od Judenhaß kon antisemitizam se odvivalo relati-vno bavno,pri {to kon sredinata na 19 vek do{lo do otvarawe na eden izvonreden i nov ′pro-zorec na mo`nosti′. Onie preobratenite, od tipot na Dizraeli, vo toj period moèle da do-stignat i do najvisokite o{testveni pozicii, ne{to {to prethodno, kako i dolg period po-toa, ne bilo vozmo`no, a Evreite koi bile rabotosposobni toga{ se steknale so gra|anski prava i so priem~ivost od strana na op{testvoto koi, po zavr{uvetokot na toj period, ne se povratile duri do pedesettite i {eesettite godini od 20 vek.

Na koja rasa i pripa|ale Semitite ? Iako ve}e imavme mo`nost da uvidime kako nazivot ′bel′, vo smisol na boja na ko-

àta, bil naso~en od Prometejski kon Jaferski, kako sprotivnost na onoj, neli, semitski-ot,409 vistinata e deka negoviot vostanuva~ X. F. Blumenbah go voveduva ovoj termin duri vo 1795 godiina, odnosno vo tretoto izdanie na negovoto najpoznato i najobemno delo De Gene-ris Humani Varetate Nativa. Poznato e deka vo negovata prvobitna koncepcija, koja se temelela vrz navodnata superiornost na belata rasa, bile vklu~eni i Arapite i Evreite, i tokmu vo ovaa smisla bil razbran i koristen terminot ′bel′ od strana na pogolemiot del na angliski pisateli, {to ostanalo da bide praktika se do krajot na 19 vek. Do 1840 godina, na primer, Dizraeli go opi{uva Mojsej kako ′...vo sekoj pogled, ~ovek-imanenten prestavnik na belata

409 Kaj avtorot postojat Belci i Semiti (Crnci).Evrejstvoto bilo ednoboèstvo,ne etni~ko, a versko.

213

rasa...′, a za Evreite od tloto na Evropa pi{uva deka tie inaku ne bi uspeale da ne im podle-gnat na makite na koi bile podloùvani dokolku ′...niz nivnite veni ne te~ela ~istata, i so ni{to nepomatena, krv na Kavkazot′; ne{to podocna, odnosno od periodot na sedumdesettite godni od 19 vek, postoe edna referenca zad koja stoi peroto na Xorx Eliot vo koja se pre-staveni kako ′po~istite lu|e′. Duri i vo Germanija, èstokiot i zakolnat antisemist Kri-stijan Lasen, koj me|u drugoto bil u~enik na [legelite, ne im go osporuval ′beliot′ status na Evreite.410

Vo istiot period, vo tekot na ovie desetletija, doa|a i do vostanovuvaweto na opre-deleni novi stavovi. Na primer, omrazta kon profesorot Robet Noks, eden pro~uen anatom od toa vreme, se dolèl na faktot deka toj vo svojata slu`ba gi stavil ozloglasenite ogra-buva~i na grobovite Burk i Hear. Imeno, toj imal potreba od redovna dostava na sveì tru-povi, postojano àlej}i se deka telata koi mu bile prethodno noseni za disekcija bile pr-emnogu stari i ve}e isu{eni. Vo sekoj slu~aj, toj na drago srce gi prifa}al `rtvite na ni-vnite ubistva so {to, neli, negovoto prethodno àlewe prestanalo. Na krajot, Burk i Hear zavr{ile na besilka, a Noks, otkako dobil zabrana za ponatamo{no zanimavawe so anatomi-ja, se prenaso~il kon {irewe rasna omraza, a voedno stanal glavniot znamenosec na rasizm-ot vo toj period. Zemaj}i ja kako svoevidna deviza, i ~esto parafriziraj}i ja poznatata re-~enica na ′premudrata′ Sidonija od Dizraeloviot Tankred, koj veli: ′...se e vo rasata, i druga vistina nema′, Noks i vo periodot od pedesettite godini od 19 vek ostanuva na gledi{te ′... rasata e, vsu{nost, se, i toa e nepobiten fakt, i toa najzna~ajniot i najrazbirliviot od si-te mo`ni fakti koi filozofijata bilo koga gi obznanila. Rasata, povtoruvam e se: litera-turata, naukata, umenosta- so eden zbor, kamen- temelnikot na civilizacijata′.

Noks se voodu{evuval od otvorenite mo`nosti na beliot ~ovek za izvr{uvawe geno-cid:

′Kakvo samo pole na istrebuvawe leì pred Saksonskite, Keltskite i Sarmatski-te411 (Slovenskite) rasi !′ Toj go opi{uva ′Evreinot′ kako ′sterilen hibrid′, obvinuvaj}i go na toj na~in celiot toj narod deka negovite pripaadnici otsekoga{ bile nekreativni para-ziti:

′A kade se, vpro~en, Evreite farmeri, Evreite mehani~ari i rabotnci ? Od koi pri-~ini toj bega od rabota, osobeno od onaa ra~nata ? Dokolku li nema inventivnost vo nego, dotolku li nema prostor vo negoviot um za nekakvi mehani~ki ili, pak, nau~ni sposobnosti ? ...A moeto istraùvawe vo odnos na ovoj problem me dovede do slednive zaklu~oci...deka, vsu{nost, Evreite koi rabotat ne{to ne se vistinski, ~isti Evrei, tuku deka poteknuvaat od tatko Evrein i majka od saksonsko ili od keltsko poteklo: kako i do toa deka onoj vi-stinskiot ja nema voop{to promeneto }udta od koga postoi svetov i vekov...vistinskiot Ev-rein nema nikakvo ~ustvo za muzika, toj ne e sposoben da ~ustvuva qubov kon naukata ili kon literaturata, vo nego nema poriv za istraùvawe itn....′.

Preminot od religiska omraza kon Evreite do moderniot tip rasen antisemitizam ne moè da bide pojasno prikaàn, otkolku {to e toj slu~aj tokmu so preminot koj na eden spontan na~in go napravil tokmu Noks. Iako- kako {to toa prikladno go poso~uva moderni-ot istori~ar na antisemitizmot, Poljakov- vakviot tip rasni argumenti ne bile nepoznati za Velika Britanija od toj period, duri i istaknati misliteli i dejci vo op{tetsvenata re-alnost, kako {to se naprimer Darvin ili Herbert Spenser (vostanovuva~ot na Socijalni-ot darvinizam)rabotele sledej}i sli~ni na~ela kako ova navedeno malku pogore vo tekstot, a se slu~uvalo Spenser i da go citira Noks, odobruvaj}i nekoi negovi stavovi.

Da se vratime malku na situacijata vo Francija. Vo 1856 godina, pro~ueniot zasta-pnik na semitizmot, Ernest Renan se poàluva deka ′...vo Francija re~isi voop{to i da ne-ma takvo ne{to od tipot na rasni razliki, od prosta pri~ina {to podelbata od toj tip, kako {to se onie koi se baziraat, na primer, na <rasata>, ve}e od poodamna ni vireat na ova po~-va...site ovie, i na niv sli~ni (povrzani so rasata) raboti moàt da se pojavat edinstveno kaj narodi kako {to se,da re~eme Germancite, koi se u{te se dràt do nekoi svoi primordi-

410 Ni{to sporno, EVREITE BILE SAMO BELCI SO PELAZGISKI=TN.SLOVENSKI JAZIK. 411 Sarmatite bile Mongoli: kowari, a nikako sto~ari...Vo Sarmatija Belcite bile nare~ni Sarmati.

214

jalni koreni′ . Jas ne velam deka ovoj vid sporedba pome|u Francija i Germanija ne e sood-vetna, no bi bilo premnogu neseriozno da se tvrdi, na eden tolku kategori~en na~in, deka Francuzite ne bile voop{to zasegnati so pra{aweto na rasata. Do po~etokot na pettoto desetletie od 19 vek, idejata za ′Semitskata rasa′ ve}e od poodamna bila inkorporirana vo noviot vid rasizam koj se vospostavuval na tloto na Francija. Ve}e ja napomenav onaa lin-gvisti~ki bazirana teorija koja na samiot natanok na istorijata gleda kako na dijalog po-me|u Arijcite i Semitite; od druga strana, eden francuski sledbenik na Nijbur, po ime Mi-{le, ja postavuva ovaa sprega pome|u Arijcite i Semitite ne vo vid na dijalog, tuku kako eden vid rasana borba do istrebuawe. U{te mnogu porano, nekade vo periodot na trineset-tite godini od 19 vek, toj vo svojata Rimska istorija pi{uva vaka:

′Ne bez pri~ini se}avaweto za Punskite vojni e ostanato tolku ìvo i se u{te prisutno vo kolektivnata memorija. Borbata tamu ne se vodela edinstveno za toa koja od dvete zavojuvani strani }e ja odnese pobedata, i kakva }e bide sudbinata na dva grada ili, pak, na dve imperii, seedno: osnovnata borba bila za toa koja od dvete rasi- indogermanskata ili, pak, semitskata- }e vladeat so svetot...Od edna strana- genijot na heroizmot, umetnosta i zakonot; od druga- duhot na idustrijata, navigacijata i trgovijata...Borbata se vodela pome|u heroite, junacite- bez nikakva zadr{ka- i nivnite industrijalizirani i perfidni sosedi. Tie bile lu|e- rabotnici, kova~i, rudari, vol{ebnici. Toa bile lu|e {to go sakale zlatoto i {to uìvale vo ureduvaweto na svoite gradini i vol{ebni palati...Tie imale izgradeno edni takvi kuli i yidini, od koi me~ovite na voinite se kr{ele kako pra~ki i pa|ale na zemjata′. Soodvetno, a voedno i poèlno, e navedeniov pasus da se razgleduva na dve nivoa koi,

kako {to se pokaàlo so tekot na vremeto, se od osobena va`nost. Kako prvo, tuka e ona po-vr{insko nivo koe se odnesuva na rasnata borba pome|u Arijcite i Semitite. Kako vtoro, no ne i ponezna~itelno nivo, tuku sre}avame terminologija od tipot ′perfidni sosedi′, so koja se referira na ′perfidniot Albion′, {to e francuskiot naziv za Anglija. Pi{uvaj}i za Punskite vojni, nema somnenie deka Mi{le vsu{nost gi imal predvid Napaleonskite voj-ni, koi bile aktuelni vo vremeto koga vsu{nost ja pi{uval knigata. Na toj na~in, i pokraj toa {to herojskata Francija izlegla porazena od bitkata so angliskata industriska revolu-cija, ovaa paralela so Punskite vojni, na nekoj na~in, ja ostava otvoreno mo`nosta za odma-zda. Vsu{nost, ovaa analogija ja odrazuva perecepcijata za edna postoe~ka vrska pome|u An-glija i Semitite voop{to- so osoben akcent vrz povrzanosta so Fenikijcite- {to do opre-delen stepen ja objasnuva pozitivnata pozitivnata slika koja Anglija ja imala izgradeno vo odnos na Evreite, za {to i dosega stanuva{e zbor, no i na {to }e se navra}ame ~estopati na ovaa kniga.

]e imame mo`nost da ja razgledame i inkorporiranosta na ideite i ogledite na Mi-{le vo odnos na Fenikijcite vo delata i stavovite na Gobino i na Flober. No, sega- zasega, u{te malku }e se zadrìme na procesot na vostanovuvawe na rasisti~kiot tip antisemiti-zam na tloto na Francija, za {to najeklatanten primer nao|ame vo likot i deloto na izve-sniot Emil Luj Burnof. Imeno, Emil Burnof e eden istaknat helenist,- koj inaku bil upra-vitel vo Francuskata {kola vo Atina- i sanskritist, so osoben afinitet kon iznao|awe ta-kanare~eni indoevropski povrzanosti i vrski. Toj, isto taka, mu bil rodnina na Eèn Bur-nof, eden od osnovopolo`nicite na Indiskite studii vo Francija i koj, patem, e herojot na [vabovata Orientalna renesansa. Emil Burnof, vo tekot na {eesetite godini od 19 vek, da-va eden vakov opis na semitskata rasa:

′Eden vistinski, avteti~en prestavnik na semitskata rasa e ~ovek so izmazneta kosa, ~ii kraevi se navitkani, izrazeno kukest nos, mesnati ispap~eni usni, neprirodno golemi ekstremiteti, tenki listovi i ramni tabani. A kako kapak na se, toj im pripa|a na onie, ka-ko {to jas gi narekuvam, <tilni> rasi: toa se onie lu|e ~ij zaden del od glavata e daleku porazviena od predniot. Toj, imeno, raste i se razviva mnogu brzo, i dodeka da napolni pet-{estnaeset godini, toj e ve}e celosno razviena edinka. Na taa vozrast, oddelocite od ~erep-ot koi gi sodràt organite od koi zavisi intelgencijata se ve}e povrzani a, vo opredeleni slu~ai, duri i sploteni eden so drug, vo edno. Od toj period pa natamu, mozokot kaj niv pre-

215

stanuva da se razviva.Ovoj fenomen, ili, pak, ne{to nalik na ova, kaj pripadnicite na Arij-skite rasi nikoga{ ne se slu~uva, vo nitu eden period od ìvotot...′.

Spored Burnov, semitskata rasa nastanala kako rezultat od me{aweto na belata i òltata rasa.412Negoviot sovremenik Gobino, eden od najèstokite reakcioneri na svoeto vreme, koj so tek na vreme ja steknal titulata ′tatko na rasizmot vo Evropa′, gledal na pra-{aweto za Evreite i Semitite na eden u{te poneverojten na~in. Imeno, Grofot de Gobino bil rastrgnuvan pome|u negovota konzervativna podr{ka kon crkvata, od edna strana, i no-vata vozbuda koja bila sodràna vo novite rasni tendencii i teorii, od druga strana. Ovoj negov vnatre{en konflikt go dovel do golem broj neprijatnosti i pote{kotii, od koi kako najzna~ajno se izdvojuva onaa bila pokrenata od pra{aweto dali nastanokot na ~ovekot se odvival ednokratno ili pove}ekratno. Poljakov dava eden priklden opis za nego, opi{uvaj-}i go nego ′kako monogenist vo teorija, a poligenist vo praksa′, bidej}i Gobino i navistina gledal na trite postoe~ki rasi lu|e- belata, òltata i crnata- kako na razli~ni vidovi lu-|e. Podvoenosta koja se dolèla na edna rastrgnatost od negoviot li~en ìvot, a koja pote-knuvala od karakteristikite na negovite roditeli, imeno od disparantnosta pome|u eden strog, no blagodaren tatko i majka so ′avanturisti~ki duh′, dovelo do toa Gobino vo odnos na edna seksualna prestava za rasite da bide prili~no estravaganten i poprili~no ekspli-citen. Imeno, spored nego, ′belcite′, vo su{tina bile ′ma{ki′, dodeka ′crncite′ od druga str-ana, neli, ′ènski′ . No i pokraj o~iglednata odbivnost koja ja ~ustvuval kon crnasta rasa, toj gledal na ′...crniot element...(kako)...neophoden za razotkrivaweto na umetni~kata str-ana od bitieto na edna rasa, bidej}i site sme imale mo`nost da bideme svedoci na toa so ka-kvi izblici...na polet i spontanost se odlikuva nejzinata du{a i do koj stepen imaginaci-jata, toa ogledalo na senzualnosta, kako i site èlbi za materijalnite ne{ta, taa e vo so-stojba da gi podgotvi...′.

Istiot vid tenzija e prisuten i vo negoviot {irok istoriski pogled, koj vsu{nost pretstavuvasvoeviden hibrid na Biblijata i toga{niot nov indoevropeizam. Site tri rasi, prestaveni preku Noevite sinovi- Ham, [em i Jafet- spored nego poteknuvaat od Sogdijana ili od nekoj region vo sredi{niot del na Azija koj bi bil sli~en na nego, na nalik na trite prasiwa, site ottamu se upatile na razli~ni strani, sekoj vo potraga po svoja sudba. Spored nego, prvite koi se upatile kon jug bile Hamitite. Tie na nivnoto pate{estvie nai{le na nekakvi ve}e poste~ki civlizacii i bez razlika {to sakale da ja zadràt nivnata krv, neli, ~ista, Hamitite sepak so tek na vreme doìveale bespo{tedno izmelezuvawe od strana na domorodnite i inferiorni crnci. Slednite koi zaminale bile Semitite. Iako i tie se tr-udele da ja zadràt svojata ~ista krv, i tie doìveale ′te{ko truewe′ so crna krv; toa, vo pomal stepen, se slu~uvalo i po direkten pat, preku direktno zame{uvawe so crnoto nase-lennie, no u{te pove}e i indirektno, odnosno preku kontaktite so mulatite Hamiti. Edin-stveno Jafetitite, t.e. Arijcite, ostanale na sever i ja zadràle ne~epnata svojata ~istota.

I pokraj toa {to celokupnoto delo na Gobino e eden vid lament po izgubenata ~ist-ota, ovaa negova me{avina e od krucijalno zna~ewe na negovoto {ematizirawe na rabotite. Bidej}i edinstveno po pat na dozvoluvawe na mo`nosta deka do{lo do pretpostaveno me{a-we na rasite bi moèle da se objasnat i dobrite i lo{ite strani so koi edna rasa, vsu{nost, se karakterizira. Na toj na~in, Gobino uspeal da se proiskaè vo odnos na toa {to mu se do-pa|a kaj Evreite kako narod- nivnata ve{tina i hrabrost vo vojuvaweto i nivnata sposo-bnost za kultivirawe na zemjata - pri {to ovie pozitivni karakteristiki i gi pripi{uva na semitskata krv koja te~e niz nivnite veni, dodeka nivnata ume{nost vo trguvaweto, qu-bovta i strasta koja ja projavuvale kon trupaweto bogatstvo, surovosta so koja se odlikuva-le, iznajmuvaweto platenici itn., spored nego se dolèle na hamitskoto vlijanie.

Vo 1856 godina, Gobino dobiva pismo od svojot mecena Aleksis de Tokvil,vo koe ovoj go ute{uva zaradi slabiot odek na negovoto ′veli~estveno delo′ na tloto na Francija. Sli-~no na misleweto na nivniot zaedni~ki prijatel, i de Tokvil bil na mislewe deka negovata kniga bi na{la na zna~itelen podobar priem vo Germanija, tokmu poradi nejzinata ′naklo-netost kon eden vid apstraktno razmisluvawe...′, pri {to gi uveruva svojot {titenik deka

412 So me{awe na dve rasi se dobiva melez. Prestavenoto se odnesuvalo za dvorasniot aramejski jazik.

216

negovoto delo sepak ′}e uspee da se povrati vo Francija, i toa preku Germanija′. I navi-stina- vedna{ po pa|aweto na Francija pod germanska vlast, po invazijata vo 1940 godina, knigata doìvuva novo izdanie. (mecena=me cena, R.I.)

Podredenosta na Semitite vo lingvisti~ka i vo geografska smisla Dolgo vreme, a vpro~em i sosema opravdano, Evreite i Fenikijcite bile razgleduva-

ni kako vzaemno tesno povrzani narodi i kulturi. Dolgo pred de{ifriraweto na fenikij-skoto pismo od strana na Bartelemi kon sredinata od 18 vek, opredeleni u~eni od tipot na Semjuel Bohart, koj ìveel i rabotel eden vek porano, bile ubedeni deka jazicite so koi se sluèle Evreite i Fenikijcite vsu{nost prestavuvaat nare~je na eden ist jazik. Do period-ot na osumdesettite godini od 18 vek, ovie dva jazika bile razgleduvani vo zaedni~ki kon-tekst so arapskiot, aramejskiot i jazikot koj bil govoren vo podra~jeto na Etiopija, pod za-edni~kiot imenitel ′semitski jazici′.413Golem broj od u~enite umovi od raniot 19 vek, ostro sprotistavuvaj}i mu se na bibliskiot prikaz na hebrejskiot jazik kako jazikot na koj vsu{-nost govorel Adam,kako i na toa deka hebrejskiot jazik bil edinstveniot jazik na celoto ~o-ve{tvo se do padot na Vavilonskata kula, ostanivale verni na stanovi{teto deka toj jazik ne bil onoj sovr{eniot, nitu onoj originalniot. Od gledna to~ka na toj period, hebrejskiot jazik bil smetan za primitiven. Na primer, Humbolt mislel deka toj treba da bide predavan edinstveno vo gimnaziskite klasovi, i toa tokmu poradi takvite pri~ini. Vo Pettoto po-glavje imavme mo`nost da vidime kako semitskite jazici bile definirani i opi{ani od strana na Fridrih [legel, odnosno deka tie bile edna svoevidna malku povisoka forma na ′ìvotinski′ jazik, no bidej}i modulacijata na glasot bila smetana za kriterium spored koj bile valorizirani superiornite ′produhoveni′ jazici, ne postoela nikakva mo`nost da se izbegne faktot deka semitskite jazici, vsu{nost, se modulirani jazici par excellence. Na toj na~in, dodeka Humbolt i ostanatite od istiot kov se zanimavale so kreirawe i vo-spostavuvawe pomalku ili ove}e ′progresivni′ lingvisti~ki hierarhii, semitskiot jazik ednostavvno moral da go zazeme svoeto mesto vedna{ do indoevropskiot. Nastanakot na edna vakva situacija, koja ja reflektira relativnata tolerancija projavuvana kon Evreite vo te-kot na raniot 19 vek na tloto na Evropa,bila osnova za vospostavuvawe na edno edno akadem-sko sogleduvawe na ′vistinskata′ istorija kako dijalog pome|u Arijcite i Semitite.

Ovie takanare~eni fiziolo{ki rasisti, imale vospostaveno slika za Semitite ka-ko za izrazeno ′ènstveni′ i, u{te pove}e, ′sterilni′- prekumerno inteligentni i imagina-tivni, no fundametalno nesposobni za bilo kakva kreativno razmisluvawe ili deluvawe. Ernest Renan,raziduvaj}i se vo razmisluvawata so svojot prijatel Gobino, se priklonil kon onoj postar aspekt na romanti~arskata tradicija, koj opstojuval na eden stav deka zad op-redelenata nesposobnost na izvesen narod prvenstveno stojat opredeleni lingvisti~ki pri-~ini. Op{o poznat kako eden od vode~kite francuski eksperti vo oblasta na semitskata gr-upa na jazici, i vostanovuva~ot na Fenikijskite studii vo 19 vek, Renan bil dosta zagrièn poradi novoproizlezenite naodi, koi vo negovite o~i ukaùvale na izvesni praznini i ne-dostatoci na semitskiot jazik. Od tie pri~ini, izrazuvaj}i se vo eden manir svojstven za u~enite Germanci, na koi toj otvoreno im se voodu{evuval, go pi{uva slednovo:

′Zaedni{tvo, a i ednostavnosta so koja zra~i semitskata rasa, vsu{nost se sostoi vo samite semitski jazici. Za niv, apstrakcijata prestavuva celosno nepoznanica, metafizika- nevozmo`nost. Jazikot, toj svoeviden kalap koj prestavuva neophodnost za samoto intelektualno funkcionirawe na opredelen narod, kaj niv ostanuva da opstoi skoro sogolen od bilo kakvi sintati~ki karakteristiki, so vidni nedostatoci vo mo`nostite za varijabilnost na re~eni~nite konstrukcii, bez neophodnite svrznici, koi ovozmoùvaat tolku delikatni i prefineti odnosi pome|u elementite na mislata, kako i sposobnost edinstveno za slikawe na nadvore{nite karakteristiki na predmetite na razgleduvawe. ovoj jazik, velam, moèbi bil izvonredno prikladen za iskaùvawe i

413 Semitskiot jazik ja imal vrskata so Crncite, aramejskiot bil dvorasen jazik na Belci i Crnci. Pa vulgaren aramejski bil arapskiot. @itelite na Arapskiot Poluostrov bile Belci so zakoseni o~i, a vakvi bil Evreite=Ednobo`cite i Arapi=Muslimani. Pak,Fenikijcite bile Belci so normalni o~i.

217

prikaùvawe na elokventnite inspiracii na onie vidovitite i za otslikuvawe na opredeleni efemerni vpe~atoci, me|utoa bil celosno neprikladen za bilo kakvo filozofsko ili intelektualno i spektulativno razmisluvawe. Zamislete si gi eden Arisotel ili Kant, so eden vakov instrument...′.414 Drugata pri~ina koja ja naveduva Renan, a koja se odnesuva na semitskata inferior-

nost, leì vo geografskata mestolo`ba. Evropejcite, koi ìveele vo edno do`dlivo podne-vje (inaku, Renan bil Bretanec), bile otsekoga{ obdareni so edna prijatna klima i so raz-noobrazna priroda.Semitite, doa|aj}i od pustinata, postojano izloèni na nemilosrdno so-nce i na ostrite premini od svetlo na temno proizlegle, neli, relativno prosti i fanati-~ni: (Indoevropskata rasa bila dvorasna: Belci [Pelazgi] i Indijci [Negri=Temni], R.I.)

′Semitskata rasa ni se prikaùva kako necelosna tokmu niz ednostavnosta so koja zra~i. ]e se osmelam da kaàm deka taa, vo odnos na indoevropskoto semejstvo, e ne{to kako {to e crtaweto vo odnos na slikaweto, ili, pak, kako {to e srednovekovnata crkovna pesna vo odnos na rasko{nata moderna muzika. So drugi zborovi, nejze i nedostiga raznovidnosta, raznoobraznosta, onaa polnoto na ìvotot koja e neophodna na patot do usovr{uvaweto′. Od druga strana, tokmu ovaa nivna ednostavnost i sirova sila go prestavuva korenot

na religijata koja tokmu Semitite mu ja dale na svetot ;a Renan, kako svoja svoevidna misija, go sogleduva doveduvaweto na naukata koja e, neli, ~isto arijska pridobivka, kon religijata, koja, se razbira e semitska. Vsu{nost, od takviot stav i trgnuvaat site negovi filolo{ki i rasni ogledi za potekloto na hristijastvoto. Vo sekoj slu~aj, pogre{no bi bila pretposta-vkata deka religijata, poto~no zaslugata koja ja imaat Semitite vo samiot nejzin nastanok i vlijanie, im donela nekakva ednakvost:

′Od tie pri~ini, semitskata rasa bi trebalo da se povrzuva, i toa re~isi vo celost, edinstveno so negativno obele`je. Taa nitu ima mitologija, nitu epika, nitu nauka, filozofija u{te pomalku, a istoto vaì i za pi{aniot zbor, za umetnosta, za gra|anskiot ìvot...: vo bukvalno se za {to moè da se kaè deka prestavuva nejzina karakteristika naiduvame na celosen nedostig od nekakva podlaboka komplesnost, sloevitost, rafiniranost ili, vo krajna mera, ~ustvo, osven moèbi vo odnos na nivnoto edinstvo. Vo nivniot monoteizam nema prostor za raznovidnost′. Vakvite stavovi iskaàni od Renan se od isklu~itelno zna~ewe, ne samo zatoa {to

negovoto ime uìvalo golem ugled vo toga{noto op{testvo,so {to se naloùvalo edno mi-slewe deka vsu{nost iskaùva voop{teni stavovi na pogolemiot del od populacijata tuku, moèbi duri i vo pogolema mera, tokmu poradi negovata dominantna pozicija vo domenot na semitskite,bibliskite i fenikijskite prou~uvawa.Ovaa svoevidna kombinacija zna~ela de-ka toj ja poseduval mo}ta istovremeno i da go odrazuva,no da go naso~uva kako javnoto misle-we,taka i stavovite koi }e bidat dominantni vo akademskite krugovi na op{testvoto vo od-nos na ovie disciplini.I navistina,moè da se povle~at neverojatni paraleli pome|u Rena-noviot vid odnos kon semitskite jazici i onoj vid odnos kon koj se pridruùvale Humbolt, Nijbur i Bunsen vo nivnata promocija na egiptologijata kako disciplina. Vo dvata slu~ai, izgleda deka u~enite donekade stravuvale od tovarot koj samo po sebe im go nametnuval pr-edmetot na nivnoto po~ituvawe, a toj svoeviden strav kako da proizleguval tokmu od nivna-ta naklonetos kon materijata so koja se zanimavale.Se razbira,sekoja pretpostavka za neka-kvo eventualno predavstvo kon Evropa bila celosno neopravdana,so samiot fakt {to pribe-gnuvaweto kon edno ′nau~no′ istraùvawe na edna kultura koja ne e od evropskoto podnebje,

414 Avtorot veli: ″Renan bil dosta zagrièn poradi novoproizlezenite naodi, koi vo negovite o~i ukaùvale na izvesni praznini i nedostatoci na semitskiot jazik″. Toj go citira Ernst Renan (19 vek): semitskiot jazik ″bil celosno neprikladen za bilo kakvo filozofsko ili intelektualno i spektula-tivno razmisluvawe″. Zna~i, aramejskiot jazik nemal bogati formi..,a i bez dativna forma. Vakov bil i staroegipetskiot jazik. Brigiskiot dativ vo koine go vnesle brzja~kite Ptolomejci.Sledi toj da po-stoi i vo tn.staroslovenski jazik so solunski govor, vo kogo ne postoel, i sé do denes go nema dativot...

218

na izvesen na~in pravelo taa kultura da bide kvalitativno inferiorna,egzoti~na i inert-na. Vo sekoj slu~aj,tvrdewata na Renan se odvivale vo nasoka deka Semitite,vsu{nost,se raz-likuvaat vo drugite narodi koi ne bile od indoevropsko poteklo za koi, neli, ne moèlo da se kaè ni{to pozitivno.Semitite,spored nego,se odlikuvale so golem broj kvaliteti spor-ed koi moèle a bidat sporedeni i so onie na Angli~anite;a negovata netrpelivost kon ov-ie dva narodi,za razlika od netrpelivosta na Mi{le,na primer,bila donekade umerena. Im-eno,spored negovoto mislewe,i obata narodi poseduvale ′...izvonredna sosredoto~enost na umot i zavidna ednostavnost na srceto, edno izvonredno i izostreno ~ustvo za moralnost...′.

Razlikite vo mislewata pome|u Tomas i Metju Arnold ovozmoùvaat izvonreden uv-id vo promenite koi vo toj period, odnosno vo tekot na pogolemiot del od 19 vek, se slu~uva-le vo odnos na rasizmot na tloto na Anglija. Vo tekot na dvaesettite i triesettite godini od 19 vek, d-r Tomas Arnold bil preokupiran so konfliktite koi se odigruvale pome|u Tev-toncite i Galite-vklu~uvaj}i gi onie pome|u Galite i Rimjanite- a osobeno vnimanie im po-svetuval i na kofliktite na Angli~anite so Francuzite i so Ircite. Toj se gordeel {to stanal poznat kako ′...toj Tevtonec nad Tevtoncite, keltomrazecot d-r Arnold′.415 Vo period-ot na pedesettite, {eesettite i sedumdesettite godini od 19 vek, negoviot sin Metju zasta-nal na odbrana na Ircite i na Francuzite, so {to veruval deka ja nadminal krakovidnosta i ograni~enosta koja bila obele`je na negoviot tatko. Zemaj}i gi predvid toga{nite najnovi pridobivki od lingvisti~kite istraùvawa,toj stanal golem podrùva~ na Indoevropjani-te i na Arijcite.Ednostavno,toj oboùval se vo vrska so niv. Stanuvaj}i vodi~ na edna druga {kola na angliski misli koja zemala zamav kon sredinata od 19 vek, toj duri pokaàl i izvesen entuzijazam, vo smisla na aspektot za koj ovde govorime, kon Ciganite ili Boemite. Na ovie indoevropski govoriteli416 sega gledano, ne{to nalik na Grcite na Vinkelman, ka-ko na simpati~ni, veseli, neodgovorni i nedozreani-a, sepak, na eden osoben na~in, nekako filozofski nastroeni-rodnini na Arijcite.417 Moè da se kaè bilo vospostaveno edno mi-slewe deka tie vsu{nost bile polesnata, ili posvetlata strana na indoevropskata kultura.

Se razbira, po negoviot tatko, likot i deloto na Renan go pretstavuvale najza~aj-niot intelektualen potsrek vo ìvotot na Metju Arnold. Toj vo celost gi prifatil stavo-vite i sogleduvawata na Renan- vpro~em, kako i pogolemiot del od progresivnite misliteli od toa vreme- deka osnovata i najgolemata podelba koja se odigrala na scenata na svetskata istorija voop{to bila onaa pome|u Helenite i Evreite,pome|u Arijcite i Semitite. Vo se-koj slu~aj, toj bil soo~en so problem koj ne gi zasegal kontintalnite rasisti: na izvesen na~in, toj bil prisilen da gi usvoi nivnite usilbi koi velele deka Angli~anite vsu{nost imaat isti osobenosti so Semitite. Kako dodatok na ova,kako {to ve}e napomenav i pretho-dno, Britanija ve}e imala edno cvrsto vospostavena filosemitska tradicija, koja doìvea-la osoben podem so porastot na borùazijata kon sredinata od 19 vek. Tokmu od tie pri~ini, golem del na viktorijancite po~nale sebesi da se doìvuvaat kako eden vid bibliski patri-jarsi, vozgordejuvaj}i se od nivnata sopstvena pril`nost, {tedlivost, premudrost, od po~i-tta koja ja projavuvale kon formite i- prvenstveno- od nivnata smisla za crvrsta i surova pravi~nost.

Arnold bil izma~uvan od vakvata povrzanost, koja gi pre~ekoruvala lingvisti~kite i rasnite granici. Negovoto objasnuvawe na ovaa anomalija na~elno se sostoela vo toa deka vakviot angliski ′hebrejski′ duh koj bil pro{iren niz zemjata, prvenstveno se dolèl na re-formacijata i na puritanizmot. Poto~no, deka podelbata pome|u ona {to e helensko i ona {to e hebrejsko vsu{nost e podelbata nastanata po Gra|anskata vojna, onaa bitka bez kraj pome|u takanare~enata visoka i niska crkva, pome|u crkvata i kapelata, t.e. pome|u indu-strijaliziraniot sever i zemjodelskiot jug. Kako i Renan pred nego i Metju Arnold tvrdel deka vo ′hebrejskata′ tradicija prepoznala golem broj doblesti; sepak; toj upatuval i javni povici kon Anglija, vo koi se zalaga za otfrlawe na buròaskoto filistejstvo propa-girano od docnite puritanci i za svrtuvawe kon pridobivkite od gr~kata tradicija. Vo ne-govite o~i, Grcite- sledej}i ja centralnata pozicija od toa vreme, odnosno onaa vosposta-

415 Herodot pi{i Kelti, ne Tevtonci,od Teuta, ilirska kralica. Evropjanite vo 19 vek sé ispome{ale. 416 ZNAÎ, VO INDOEVROPJANITE PRIPA\ALE I CIGANITE=BOEMITE. Zna~i, dvorasni. 417 Se govori ciganskoto vo Elada.Ova se potvrduva i so indiskiot bivol i indiskata sviwa,a i buzuki.

219

vena od Vinkelman- bile spontani, vedri, umetni~ki nastroeni i spokojni. No, kako ~ovek od 19 vek, Arnold na ovaa ve}e vospostavena tradicija i ja dodava jasnosta na novata misla i onaa osobena sposobnost za filozofsko rasuduvawe na rabotite. Toj bil ubeden deka so svr-tuvaweto kon duhot na Helenizmot, Anglija bi moèla da se vklu~i na patot na progresot po koj ve}e ~ekorele nejzinite evropskio sosedi. Ultimativniot povik na Arnold kon nego-viot narod, vo negoviot prou~en ogled Kultura i Anarhija, vsu{nost se odnesuva na rasata: ′Helenizmot, na~elno, e indoevropski. Na Hebreizmot, pak, korenite mu se semitski, a nie Angli~anite, koi sme nacija- pripadnik na indoevropskoto semejstvo, spored prirodata na rabotite i pripa|ame na Helenizmot′.

I pokraj toa vakviot takanare~en viktorijanski helenizam pretstavuval edno vita-lno i prili~no kompleksno dvièwe so mnogu aspekti, postoi mal prostor za somne` deka re~isi site pretstavi za Grcija po izdavaweto na Kultura i Anarhija na Metju Arnold vo 1869 godina, ne bile vospostaveni kako povrzani ili kako reakcija na nastanatoto prefor-mulirawe na germanskiot neohelenizam od negova strana. Dodeka qubovta na d-r Arnold kon Grcija bila pome{ana so negoviot protestantizam, tevtonizam i antisemitizam, hele-nizmot na negoviot sin stoi vo prili~no otvorena sprega so vizijata za postoeweto na edna indoevropska,odnosno arijska rasa, koja e vo postojan istoriski konflikt so onaa semitska-ta, odnosno konflikt pome|u onie ′kultiviranite′ i burùaskite vrednosti. Sekako, i vo ovie negovi usilbi toj odel po eden ve}e dobro istapkan pat. Teoretski gledano- kako, vpro-~em i Mi{je, Renan i ostanatite- toj prifatil, kako {to toa go iskaàl Bunsen, deka ′ako prifatime deka Evreite-Semitite se sve{tenicite na ~ove{tvoto, toga{ heleno-rimskite Arijci se, i sekoga{ }e bidat, negovite heroi′. Vo toj period vladeelo edno op{to mislewe deka so toa {to na Semitite im se pripi{uvat golem del od religiskite zaslugi voop{to, nim vsu{nost im se dozvoluva i pripi{uva pove}e otkolku {to navistina zasluùvaat. Imeno, Metju Arnold, vo edno pismo do svojata majka, pi{uva:

′Bunsen veli deka na{a dol`nost i zada~a e da go ottrgneme od hristijsanstvoto seto ona {to e od ~isto semitsko poteklo i da go vidoizmenime vo indogermansko, a [laermaher deka vo hristijanstvoto kaj nas, kaj zapadnite nacii, ima mnogu pove}e od Platon i od Sokrat, otkolku od Isus Navin i od David; i, vo su{tina, celoto tatkovo delo e vo nasoka tokmu na ovie idei na Bunsen i na [laermaher, i, po se izgleda, toj e edinstveniot Angli~anec na svoto vreme koe seto toa jasno gi uvidel′. [to se odnesuva do ovaa oblast, bez pritoa da imame nekakva namera za odzemawe na

primatot koj go drì likot i deloto na d-r Arnold, }e ostane zapameten i Tirlvol i negov-iot prevod na Sv. Luka od [laermaher od 1865 godina,kade vsu{nost se pomesteni pogolemi-ot del od ideite za koi stanuva{e zbor malku pogore vo tekstot. Kako dodatok na ova, moè da se napomene i faktot deka tloto na Francija, Viktor Kuzinh ja proklamiral helenskata priroda na hristijanstvoto u{te vo 1818 godina.

Iako ne sekojpat vaì deka tatkovcite se vinovni za grevovite na svoite sinovi, po-stoi eden prili~no interesen podatok koj govori deka nekade vo tekot na sedumdesettite godini od 19 vek, sinot na Bunsen, Ernst, izmislil eden nov vid, nova forma na arijsko obo-ùvawe na sonceto,se razbira na bibliskata tradicija,no vo koja Adam e prikaàn kako Ar-iec, dodeka zmijata e- semitska ! Do krajot na vekot, zabeleàni se golem broj, i kakvi se ne obidi da se iznajde nekakov arijski ili germanski model na hristijastvoto. Najuspe{niot od ovie obidi se vrzuva za imeto na eden ekstremno radikalen semitist, koj poteknuva od akademskite krugovi, i koj voedno e eden od najstrasnite germanski nacionalisti od svoeto vreme- Pol Logard. Imeno, Logard tvrdel deka Isus vsu{nost bil ′Evrein-Ariec′ od Gali-leja, raspnat od strana na ′Evreite-Semiti′ od Jedeja. A, za rabotite da stanat u{te polo{i, prvi~noto hristijanstvo bilo prezemeno i izopa~eno od strana na u{te eden Evrein, Pavle, so {to, neli, samo od sebe se naloìla potrebata vistinskata religija na Arijcite da se iz-~isti od raznorasnite semitski izrastoci. Logard, kako {to moè da se zaklu~i i od dosega navedenoto, bil zakolnat antisemitist, koj strasno go proklamiral i se zalagal za celosno uni{tuvawe na judaizmot, {to na~elno trebalo da zapo~ne so progon na evreite na Madagas-kar, edna {ema koja podocna na drago srce bila prifatena i od strana na Hitler. Vsu{nost,

220

tokmu ova dvièwe, ~ij rodon~alnik e Lagard, se smeta za eden od izvorite za napojuvawe na nacisti~koto dvièwe.

Za volja na vistinata, vo Anglija rabotite ne stasale dotamu. Sepak, do na{iot uvid ostanuva zabeleàna edna tendencija, prisutna kon krajot od 19 vek, koja se sostoela od toa da im se odzeme na Semitite primatot vo edinstvenata rabota koja dotoga{ im se pripi{u-vala kako nivna najgolema zasluga za ~ove{tvoto. Imeno, edna od glavnite temi vo Hardie-vata Tesa na D′Ubervilovi, prvpat objavena vo 1891 godina, vsu{nost e konfliktot na vi-stinskata i sekoga{ vitalna saksonska Anglija, smestena vo samata srcevina na Veseks, so dekadentite francuski potomci na osvojuva~iite na tie krai{ta. Vo sekoj slu~aj, germaniz-mot na Hardi vsu{nost poteknuva i e povrzan so helenizmot, koj go sogleduva kako borba so semitizmot i so filistejstvoto na novata buròazijata. Junakot na deloto, Ejnxel Klear, saka da se vrati vo rodenata zemja i da se oèni so ~ista Saksonska devojka. Vo isto vreme, toj e nositel na dionisiskite kvaliteti na Grcite, onaka kako {to bile opi{ani od Vinke-lman: toj saka da igra, da jade i pie i da se veseli, i bezgri`no da se {eta niz prekrasniot i svetol krajolik, dodeka negoviot tatko i negovite bra}a se prikaàni kako tipi~ni Semi-ti: moralni, cvrsti i celosno otese~eni od prirodata i od ìvotot voop{to. Hardi so ovie zborovi go opi{uva osnovniot konflikt koj postoi me|u niv:

′Edna{, mnogu odamna, Ejnxel bil dotolku poti{ten, {to toa go nateralo da mu kaè na tatka si... deka za ~ove{tvoto, voop{to, bi bilo daleku podobro dokolku Stara Grcija, a ne Palestina, stanela izvor na religijata na modernata civilizacija, a jadta na negoviot tatko se ogleduvala vo negoviot tap pogled, koj govorel deka toj ne bil vo sostojba da razbere nitu iljaditi del, a kamoli ne{to pove}e, od vistinata koja se sodrèla vo edno takvo razmisluvawe′. Pa taka, iako so niv ne ja spodeluval qubovta koja ja ~ustvuvale kon Galite, Hardi

vleguva vo dru{tvoto na Metju Arnold i na Renan. Fenikijcite i Angli~anite, I: Angliska perspektiva I pokraj asocijacite koi se odnesuvale na eventualnata povrzanost na Angli~anite

so Semitite, sepak nikoj ne dal mo`nost za sporedba pome|u Angli~anite i Arapite ili, na primer, Etiopjanite. Site koi se zanimavale so ova pra{awe gi imale predvid Evreite i/ ili Fenikijcite koi govorele za ′Semitite′ a nie vo sledniov oddelok od ova poglavje }e se fokusirame na toga{ postoe~kata identifikacija si Fenikijcite. Dodeka ogledite na Mi-{le za postojanata vojna pome|u Indoevropjanite i Semitite vsu{nost se odnesuvalo na konfliktot pome|u Rim i Kartagina, ottamo transponiranite paraleli pome|u Kartagin i Anglija im bile sosem jasni na ~itatelite od 19 vek, bez razlika od koja strana na kanalot se nao|ale. Pogolemiot del od viktorijancite spodeluvale edno vo osnova pozitivno misle-we za Fenikijcite, smetaj}i gi za eden vid svesni i sovesni trgovci, koi odvreme-navreme pribegnuvale kon delumno porobuvawe na izvesno podra~je i koi, {irej}i ja postepeno svojata civilizacija, zarabotuvale po ne{to i otstrana. Taka, izvesniot Vilijam Gledstoun, koj poteknuval od mnogu sli~na i malku pogore opi{anata trgovska sredina, se smetal sebe-si za revnosen podrùva~ na edna takva ideja- a, da bideme u{te poprecizni- i za eden visti-nski fenikijski junak. Na prv pogled, ova vo izvesna mera moè da izgleda i za~uduva~ki, so ogled na negovata strast kon aristokratskite vrednosti, sfateno vo eden Homerov smisol, kako i so ogled na qubovta {to ja ~ustvuval kon Evropska Grcija i dajametralno sproti-vnata omraza kon AzijatskataTrcija. Vo sekoj slu~aj, entuzijast~kite provevi od ovoj vid ne bile neretka pojava vo tekot na ~etiriesettite godini od 19 vek, odnosno vo periodot koga Dizraeli, idniot rival na Gledstoun, poto~no vo 1889 godina, po~ituvaniot istori~ar G. Raulinson pi{uva edna prikladna istorija na Fenikija, vo koja Fenikijcite gi opi{uva ka-ko ′narodot koj od site narodi od antikata ima najmnogu sli~nsti so Anglija i so Angli~a-nite′.

Postoelo i edno dosta ra{ireno- a moè da se kaè i prili~no razumno- veruvawe deka Fenikijcitego go posetuvale Kornvol od trgovski pri~ini, poto~no zaradi limot, a Metju Arnold ova nivno za~esteno prisustvo na ostrovot go sogledal kako eden od prvi~ni-te izvori na Angliskiot Hebreizam. Vo edna negova pro~uena poema, koja po~nuva so stiho-vite ′Nekoj odvaèn Tirjanski trgovec...′, Fenikiecot e prikaàn kako posrameno se povle-

221

kol pred naletot na negovite gr~ki gospodari, na ′mladite poletni gospodari na branot′. Fenikiecot potoa biva isteran od tie krai{ta, preku Mediteranot kon Atlantikot i kon Britanija, a istiot vid so~ustvo za kutriot Fenikiec se pojavuva i pedestina godini podoc-na, vo oddelokot so naslov ′Smrt od voda′, pomesten vo poznatata Pusta zemja na T.S. Eliot:

′Fleb Feni~aninot, mrtov dve nedeli ve}e, Ne go poznava ve}e na galebite krikot toj, i na dlabokot more branot Nitu profitot i zagubata stradna. Strujata morska niz {epot nemu koskite mu gi zbra. Podemot negov, a i patot potem, mladosta negova i godinite odminati vo vitelot krajot go najdoa sesem Risjani dal′ si, il′ Evrein, seedno Ti, koj kormiloto go vrti{ i se nasproti vetrot tera{ Na Fleb seti se, koj nekoga{ ′ko tebe be{e- ist, Mladi~ ubav i vit′. Inaku, Pusta zemja e delo koe pripa|a na ′post-Berarskata′ era, za koja pove}e }e go-

vorime vo slednoto poglavje. Vo sekoj slu~aj, kaànovo se odnesuva i na stavovite na Anglo-saksoncite od toj period voop{tom, vo smisla na nivnata identifikacija so aktivnostite na Fenikijcite na more i so nivnite trgovski sposobnosti. Zabeleìtalna e i dvojbata koja se javuva vo odnos na pretpostavenoto semitsko poteklo na Fenikijcite, bidej}i dokolku Semitite, kako {to bilo op{toto mislewe za niv, bile poim za parazitizam i pasivnost, toga{ Fenikijcite- koi bile daleku popri~ueni kako moreplovci i trgovci, otkolku bilo slu~aj so Evreite vo spravuvaweto so finansiite- vo nikojn slu~aj ne bi moèle da bidat ′vistinski′ Semiti.

Od tie pri~ini, se naloìla potrebata Fenikijcite da se oslobodat od taa ve}e vo-stanovena prestava za niv kako za Semiti, {to dovelo toa toa, potsetuvaj}i po edna takva potvrda vo arhai~nite vremiwa, Gledstoun da go napi{e slednovo: ′Otsekoga{ dlaboko vo sebe sum veruval deka, na krajot na krai{tata, sojot na Fenikijcite e nesemitski′.A za volja na vistinata, vo po~etokot na 20 vek i Anglij ne zaostanuvala mnogu od ostatokot na Evropa vi smisla na zabeleìtelniot porast na antisemitizmot, {to dovelo do toa stavovito kon Fenikijcite i na~inot na koj bile tie razgeduvani dopolnitelno da se uslo`nat. Pretpo-stavkata deka Britanija bi moèla da ima nekakva posebna vrska so bilo vakva, pa makar i marginalna grupa Semiti, po~nala da stanuva prili~no somnitelna. Taka {to, prodolùva-weto na edna takva potraga, kako {to toa na vremeto imal na um da go stori [erlok Hems po penziniraweto vo Kornvol, sega bilo smetano za edna krajna ekscentri~nost. Od druga str-ana, duri i so vostanovuvaweto na eden vakov stav kon niv, Fenikijcite sepak ne bile dokraj satanizirani; dodeka, pak, na opredeleni mesta {irum Evropa, kon niv po~nale da se vasta-novuvaat sosema razli~ni mislewa i stavovi.

Fenikijcite i Angli~anite, II: Francuska perspektiva Mi{leovata implicitna- i apsolutno ute{itelna- analogija pome|u Francuzite i

Rimjanite, kako i analogijata koja ja vospostavil pome|u Angli~anite i Kartagincite, ve}e be{e napomenato pogore vo tekstot. Sepak, na drugo mesto, toj e daleku poekspliciten:

′Anglija- toa e ~ove~kata gordost personificirana vo eden narod i vo edna zemja. [to se slu~uva koga varvarite (Normanite i Dancite) stapnuvaat na toj mo}en ostrov, kade blagodarenie na bogastvata na zemjata koja ja zateknuvaat i na blagodetite na okeanot se opivaat i debeleat bespo{tedno ? Tie stanuvaat gospodari na moreto, na eden svet bez zakoni i granici, splotuvaj}i gi vo edno surovosta i èstkosta na Danecot-gusar i feudalnata arogancija na <Lordot> sin Normanski... U{te kolku Tirovi i Kartagini treba da se natrupaat edno na drugo za da se dosegne drskosta na gramadnata Anglija ?′. Neprikosnovenosta koja stoi zad edna vakva analogija moè jasno da se sogleda kon-

tekstot vo koj gi naveduva Fenikijcite: ′Kartagincite, isto kako i Fenikijcite, od koi tie vsu{nost i poteknuvaat, po se izgleda bile narod koj bil surov i taèn, i pohoten i al~en,

222

eden narod koj, vistina, bil obdaren so avantursti~ki duh, no bez heroizam vo nego′. Posle, eden vakov ilustriran primer, toj ne zastanuva, tuku naprotiv prodolùva vo eden sli~en manir, kaùvaj}o deka ′...isto taka, vo Kartagina e religijata bila prili~no svirepa i pre-polna so uàsni zastra{uva~ki rituali′.418

Vakvite paraleli, povlekuvani glavno me|u Angli~anite i Fenikijcite, so stavawe osoben akcent vrz Kartagincite, prestavuvale svoeviden stoèr na francuskata misla kon ova pra{awe vo tekot na celiot 19 vek. Na primer, koga Gledstoun istapuva so idejata deka Fenikijcite ne se Semiti, toj vsu{nost saka da kaè deka tie bile podobri od Evreite. Od druga strana, za pogolemiot del francuski i germanski pisateli, Fenikijcite bile nespo-relivi polo{i, a kolku za potkrepa na kaànoto, korisno bi bilo da se razgledaat nekoi od stavovite na Gobino iskaàni vo vrska so tkn. fenisko pra{awe. Vo ovaa smisla, Gobino e zna~aen od dve pri~ini- imeno, toj izvr{il zna~itelno vlijanie kako vrz francuskata i ge-rmanskata misla,taka i vrz Metju Arnold.Pa taka, iako de Tokvil ne go podrùval suroviot vid rasizam koj go proklamiral Gobino, toj sepak ostanal negov prijatel i pokrovitel.

Pozicijata koja ja zazemaat Fenikijcite vo prikazot na Gobino za trite osvojuvawa na Hamitite, Semitite i Jafetcite, ili Arijcite, e prili~no sloèna. Tie vo Biblijata se jasno prikaàni kako potomci na Ham, no kako {to ve}e imavme mo`nost da vidime vo Tre-toto poglavje, ovie dosta bliski me|usebni vrski pome|u Fenikijcite i Evreite na u~enite lu|e im bile poznati barem od 17 vek. Za Gobino, na primer, koj ìveel i rabotel vo 19 vek, ovaa lingvisti~ka srodnost istovremeno bila i od isklu~itelno zna~ajna no,moèbi i u{te pove}e, prili~no voznemiruva~ka. Ovaa mo}na kombinacija koja poteknuvala od avtoritet-ot na bibliskata tradicija, negovata odbivnost da ja prifati mo`nosta svetiot jazik da bi-de premnogu blizok na jazikot na Fenikijcite, kako i negovite prili~no izme{ani- no vo edna zna~itelna mera i pozitivni- ~ustva i stavovi kon Evreite, doveduva do toa Gobino da gi prestavi Fenkijcite ne kako Smiti, tuku kako Hamiti. Taka, edinstveniot na~in spored koj Gobino moèl da gi usolglasi bibliskite i lingvistikite izvori, bil preku edno celo-sno izvrtuvawe na vistinata. Vo 1815 godina, poznatiot germanski semitist Vilhelm Gese-nius gi razdeluva semitskite jazici vo tri potsemejstva: (1) aramejski i siriski; (2) hanaan-ski, vo ~ij sostav spa|ale i hebrejski i fenikijski, od koj spored nego proizlegol punskiot jazik; i (3) arapskiot, od koj toj go izvlekuva etiopskiot. Na edno drugo mesto, Gesenius na-pomenuva deka fenikijskiot jazik bil prili~no rasprostranet po mnogubrojnite fenikiski kolonii i pazari, a Gobino, so cel da pokaè i dokaè deka Gesenius vsu{nost gi klasi-ficiral semitskite jazici vo ~etiri kategorii, ja citiral, na negov na~in, tokmu ovaa str-anica od negovoto delo:

′Prvata gi sodrì fenikijskiot, punskiot i libijskiot, od koi proizleguvaai i berberskite dijalekti; vo vtorata se hebrejskiot i site negovi varijacii; tretata...aramejskiot ...~etvrtata, arapskiot...′. Trgaj}i gi nastrana oddeluvaweto na fenikijskiot od hebrejskiot jazik, u{te pogo-

lemata besmislica na ovaa klasifikacija so~ineta od strana na Gobino, vo edna lingvisti-~ka smisla, se sostoi vo povrzuvaweto na fenikijskiot jazik so berberskite nare~ja. Takvo ne{to, odnosno prifa}aweto na mo`nosta deka tie moè da proizleguvaat od semitski ko-ren- nitu toga{, a niti sega- ne minuva kaj nitu eden poseriozen semitist.419Vo sekoj slu~aj, ovie namerni naru{uvawa bile od klu~no zna~ewe za negovata {ema, t.e. toj moral da pribe-gne kon ne{to takvo za da moè da ′drì voda′ negovoto definirawe na Fenikijcite kako Hamiti,420 bez pritoa da dojde do naru{uvawe na bibliskiot obrazec. So toa se doa|a do edna ′validna′ pretpostavka deka tokmu nivnata ′bela′ priroda im dava pravo da dostignat opre-delen civlizaciski stepen na razvitok, no do periodot na pristignuvaweto na Semitite na tie prostori od severoistok, Fenikijcite ve}e se pretopile vo ′crni′ so {to, sledstveno, pridonele i za ′rasipuvaweto′ na Evreoite: ′Vo vremeto na Avraam, civilizacijata na Hami-tite ve}e bila vo poln rascut, so seto nejzino sovr{enstvo, no i so porodicite koi odat ra-ka pod raka so toa′. 418 Fenikijcite i nivnite Kartaginci imale polazgiski bogovi, za koi bile davani `rtvi, so rituali. 419 Avtorot e preselktiven i prosemitski:Fenikijcite i Berberite bile Belci, samo so razli~ni o~i. 420 Mojsej gi napravil zbrkite. Sledi bez osnova do denes me|usebno da se istrebuvaat Evrei i Arapi.

223

[to se odnesuva do Gobino, toj mnogu pove}e vreme minal zanimavaj}i se so poroci-te otkolku so sovr{enosta. Imeno, u{te od samite po~etoci na negovoto zafa}awe so ovie temi, upotrtebuvaj}i vokabular sli~en na onoj koj podocna e upotrebuvan i od nacistite, vo onie nivni sporedbi na Evreite so staorci koi prenesuvaat zarazni bolesti, Gobino posta-vuva edno vakvo retori~ko pra{awe: ′Dali padot na Fenikijcite se dolì na rasipanosta koja gi nagrizuvala i koja ja {irela nasekade okolu niv ? Ne, ami tokmu sprotivnoto- nivna-ta rasipanost, vsu{nost, bila glavniot instrument so koj tie steknuvale svoja slava i mo}′. Se postavuva pra{aweto do koj stepen, toga{, bi moèl Gobino da ja ima na um Anglija do-deka gi pi{uval ovie zborovi ? Gobino bil izvonreden poznava~ na angliskiot jazik i dosta ~esto pribegnuval kon koristewe na citati od angliskoto jazi~no podra~e, a negoviot Esej za neednakvosta pome|u ~ove~kite rasi mu go posvetuva na kralot od Hanover so anglisko poteklo. Interesen e da se zabeleì eden podatok, spored koj Gobino, i pokraj toa {to mno-gu propatuval, od Skadinavija do Persija, preku Brazil i mnogu drugi mesta, nikojpat ne go preminal kanalot za da otide do sosedna Anglija. Kako dodatok na ovoj svoeviden kuriozit-et, Gobino bil neobi~no tivok vo odnos na zemjata koja bila dominantna sila vo svetot vo vremeto vo koj toj ìveel i rabotel- a toa e prili~no ~udno, koga }e se zeme predvid nego-viot razgoveten entuzijazam koj mnogupati go ispolnuval kon Germanija.

Sledej}i gi stapkite na negoviot pokrovitel de Tokvil, i Gobino vo potpolnost go podrùval onoj anglosaksonski stav koj se odnesuval na kategori~nata supoeriornost na be-lite nad crvenoko{cite i crncite vo Severna Amerika; toj bil i prili~no zajadliv vo ne-govite ogledi koi se odnesuvale na licemerieto koe kruèlo okolu problemot na ropstvo-to. Imeno, bil mnogu zasegnat i v~udoneviden od povedenieto na amerikanskata imigracio-na politika poradi {to, voden tokmu od tie pri~ini, dal edna sporedba, se razbira vo negov stil, na Wujork od toa vreme i Kartagina od minatoto, potcrtuvaj}i deka Kartagina, ako ni-{to drugo, barem bil naselen so blagorodni hanaanski semejstva. Ponatamu vo toj ogled, toj go pi{uva slednovo: ′Kartagina se steknala so seto ona {to go zagubile Tir i Sidon. Karta-gina, me|utoa, so ni{to ne prodonela nitu za podemot, nitu, pak, za sudbinata {to ja sna{la semitskata civilizacija′. Na drugo mesto, Gobino gi sporeduva osobenostite na Tir i Si-don, vo edna trgovska smisla, so onie na London i na Hamburg od aktuelniot mig, a nivnite proizveduva~ki funcii so onie Liverpul i Birmingen. So ovoj negov pristap, toj sakal da ja napravi {to poo~igledna sli~nosta pome|u nemu omrazenite Anglosaksonci i Hanaanci. Isto taka, pove}e od o~igledno e deka toj ne gi po~ituval nitu Hamitite, i do opredelen stepen, napati ispolnuval zgrozuvawe i od ne~istite, odnosno od onie izmelezenite Semi-ti. Toj, imeno, vo svojata glava sozdal edna prestava za Fenikijcite kako za narod koj nasta-nal po pat na me{awe na izmelezenite ′mulati′ Hamiti so Semitite, pri {to, se razbira, im dava prednost na ovie vtorive, koi kako ′pobeli′- neli- se i superiornite. Sepak, tragi~na-ta ironija koja ja proniùva celokupnata istorija, mu go razotkriva faktot deka vsu{nost onie ′crnite′ i inferornite ′ènski′ rasi se rasite koi bile osvojuva~ki i koi gi potisna-le i pokorile onie ′belite′ ′ma{ki′ rasi. Taka, spored nego, vsu{nost i do{lo do toa Feni-kijcite da izgradat gradovi vo koi neverojatnoiot sjaj i luksuz bile isprepleteni so var-varski obele`ja; a zgora na se, tuka bile i nivnite surovi religiski obi~ai, koi vo sebe vklu~uvale i prostitucija i krvni, ~ove~ki `rtvi, ne{to {to, toj gi uveruva negovite ~i-tateli, ′nikoga{ ne bilo obele`je na belata rasa′.

[to se odnesuva do nivnoto dràvno ureduvawe, Fenikijcite nikoga{ ne go dosti-gnale stepenot na blagorodnost i sloboda so koja se odlikuvaat ′belite′, tuku rakovodele ili so pomo{ na postavuvawe na despoti, ili vlasta bila vo racete na tolpata. A situaci-jata, neli, bila najlo{a vo Kartagina- koja prestavuvala grad bez minato i bez istorija, po-radi toa {to bila oformena otkako Hamitite doìveale celosna degeneracija, po {to sta-nalo u{te popodlo`ni na vlijanijata na ′crnata′ Afrika.421 Gobino na pretpostavkite za toa doa|awe doa|awe na Semitite na toa podra~je gledal kako na golem ~ekor napred, {to dovelo do toa da bide prili~no rastrgnat za toa kakov stav da zazeme kon Evreite. Pone-koga{ go zazemal stavot deka tie sepak uspeale da so~uvaat nekoi aspekti od nivnata ′bela 421 Fenikijcite bile Belci. Belcite imale gradeì, pisma itn. Tie prodirale na jug vo Afrika i severoistok vo Azija. Kade Belcite stignale, tamu ima piramidi i drugi gradeì.Zna~i,civilizacija.

224

priroda′; drugpat tvrdel deka tie od prvoklasni sto~ari se pretvorile vo razgaleni trgov-ci. Kako nivna najlo{a, Gobino go naveduva toa {to tie najmuvale platenici koi bile pri-padnici na drugi narodi. Vo odnos na ova, toj go naveduva slednoto:

′Edna od osnovnite pri~ini, koja na eden mnogu jasen i precizen na~in go opi{uva pretstoe~kiot pad na Hamitite...i nivniot gubitok na hrabrost, i toa vo vistinskiot, vo voinstveniot smisol na toj zbor, {to pridonelo pove}e voop{to da ne prezemaat nikakvi voeni dejstvija. Ovoj svoeviden skandal zemal golem zamav i dostignal ogromni razmeri vo Vavilon i vo Niniva, {to ne zna~i deka ne bil prisuten i vo Tir i vo Sidon...′. Salambo Sli~na na ovaa poraka upatuva i Mi{le vo 1830 godina, so negoviot opis na revolt-

ot na Kartaginskite platenici po doìveaniot poraz vo Prvata Punska vojna vo 241 godina pr.n.e. Temelej}i go svojot ogled na klasi~ni izvori- najpove}e na zapisite na starogr~kiot istori~ar Polibij422- Mi{le dava eden op{iren izve{taj za pobunata na edna vojska koja bila od neverojatno raznoobrazen me{an karakter, ~ii predvodnici bile eden crnec, po ime Mato, i eden Grk,Spendij.Ovaa vojska bila kone~no porazena po brojni kampawi,koi se kara-kterizirale so isklu~itelno nasilstvo i brutalnost, pri koi golem broj od platenicite, kako i golem broj od nivnite kartaginski protivnici, bile pogubuvani na neverojatno suro-vi na~ini i so koristewe prili~no ìvopisni i zastra{uva~ki metodi od strana na nivni-te ma~iteli.

Ovoj tekst na Mi{le stanuva osnova za eden roman na Gustav Flober, pod naslov Sa-lambo. Imeno, Flober vo tekot na dolgi godini bil fasciniran od egzotizmot na ′Orient-ot′. Go posetil i Egipet, a po uspehot na Gospo|a Bovari, toj imal na um da napi{e i roman za taa zemja, koj sakal da go naslovi Anubis. Me|utoa, nekade pred mart 1857 godina, toj se predomisluva i se re{ava da se zafati so rabota na deloto {to vo svetskata knièvnost ostanuva da postoi pod naslovot Salambo. Izvesniot italijanski u~en Benedeto bil na mi-slewe deka Flober se otkaàl od na~elnata zamisla za pi{uvaweto na Anubis, bidej}i istata taa godina izlegol najnoviot roman na Teofil Gotje, vo koj se obrabotuvala tema to-kmu od periodot na drevniot Egipet. No, nitu toj, nitu nekoj drugi ′Floberovci′, ne moèle so sigurnost da tvrdat koja bila vistinskata pri~ina koja go naterala Flober da pribegne kon novata tema koja ja izbral.

Bez ogled {to sepak ne postoi neposreden dokaz za ova {to sega }e go navedeme, od-govorot na prethodno postavenoto pra{awe za motivite za napu{taweto na Floberivata prvi~na ideja moèbi treba da se bara vo ′Indiskiot bunt′, vo fevruari taa godina. Imeno, Britanija- veli~estvenata imperija na modernite Fenikijci- uspeale preku nejzinata al~-nost i brutalnost, ispolena najplasti~no preku eden fakt koj govori deka vojnicite, priti-snati od besmilosniot glad, bile primorani da ja liàt govedskata i svinskata mrsnotija koja bila prvi~na nameneta za podma~kuvawe na oru`jeto, {to im pa|alo osobeno te{ko na Hindusite i Muslimanite koi vleguvale vo sostavot na platenata vojska, {to dovelo do ne-izbe`niot konflikt. Duri po izbivaweto na konfliktot bilo sogledano deka ovoj ′bunt′ vsu{nost pretstavuval krvava bitka, vodena i od dvete zavojuvani strani so nevidena è-

422 Martin Bernal, vo svojata kniga ′Crna Atena′ e preselektiven, toj ne gi prifa}a avtorite koi ina-ku mislat, od drugi napi{ano prevzema samo ona {to nego mu se dopa|a i za nego nepostojat mislewa na tn.slovenski avtori, ~ii slu`beni jazici se samo jazici na Belci, a toj pi{i vo prilog na dvorasnite jazici na Belci i Crnci, kako aramejskiot, nare~en semitski. Ovoj jazik toj go narekuva hebrejski, ia-ko toj na Egiptjanecot Mojsej bil jazik na Belci. Vakov bil na Berberite, a i na Fenikijcte i nivnite Kartaginci.Toj go naveduva Polibij.Toj ni{to ne kaùva, {to vsu{nost Polibi pi{el. Od fusnotata 33 na strana 13 naveduvam del: ″...Spored Kosidovski, feni~kite religiozni epovi ìvo potse}ale na Homer. Navedenoto se potvrduva i so Polibij, spored koj vo dogovorot za sojuz sklu~en 215 godina me|u Hanibal i Filip V bogovite na Kartagincite imale pelazgiski imiwa (Zevs, Hera, Apolon, Dajmonot na Kartagincite, Herakle, Ares, Triton, Posejdon, Helios, Selena, Geja i drugi). Tekstot bil bukval-en prevod na punskiot tekst od dogovorot.Ovoj e potvrden dokaz deka Punite(Feni~nite i nivnite Ka-rtaginci) bile Pelazgi, na ~ij Homerov=tn.slovenski jazik se govorelo na Apeninskiot Polustrov...″ Bernal pi{i za rasisti...antisemitisti.Pa toj gi negira belata rasa i nejziniot doprinos za Temnite.

225

stina i brutalnost. Poradi toa, paralelata pome|u Anglija i Kartagina bila prisutna vo Salambo od samiot za~etok na idejata za deloto.

Vo maj 1861 godina, koga Flober po~ustvuval deka knigata e podgotvena za prikaù-vawe pred potesniot krug negovi prijateli, toj gi pokanuva bra}ata Gonkur, edni od najemi-nentnite pariski literarni dejci na svoeto vreme, a programata za prigodnata sve~enost bila slednava:

′1. Po~nuvam da vikam vo to~no ~etiri ~asot, nekade okolu tri. 2. Vo sedum- Veligdenska ve~era. Na menito e ~ove~ko meso, burùjski mozok i klitoris od besna tigrica poprèna na puter napraven od mleko na nosorog 3. Po kafeto, prodolùvame so vreskaweto na Punite, se dodeka slu{atelite ne skinat konci′.423 Bodler, pro~ueniot dekadenten poet, koj bil eden od negovite najdobri prijateli,

strasno go podrùval Flober vo pi{uvaweto na ova negovo delo, najverojatno bidej}i Sala-mbo vsu{nost prestavuva eden vistinski svoeviden manifest na dekadencijata.Od gledna to-~ka na pripadnicite na krugovite koi ja so~inuvale visokata francuska gra|anska klasa vo pedesettite godini od 19 vek, Flober za pi{uvaweto na ovoj svoj roman go imal odbrano naj-adekvatniot aspekt (platenicite) na najadekvatniot grad (Kartagina) i na najadekvatniot narod (Fenikijcite). Ili, kaàno so drugi zborovi, Flober na eden prili~no slikovit na-~in gi prikaàl site opa~ini koi vo tekot na vremeto se nataloìle vo navidum pristo-jnoto i prikladno maèstveno belo op{testvo, preku konfliktot koj vo sebe gi vklu~uval svoevidnata etni~ka ′me{avina′ od platenici koja, patem, bila predvodena od eden pripa-dnik na crnata rasa, od edna strana, i od eden grk-predavnik na svojata rasa, od druga, sopo-stavena nasproti Kartagincite koi, istio taka, prestavuvale svoevidna ′me{avina′ sostave-na od crnci i od Hamiti i Semiti; vo vtor plan, kako svoeviden liksuzen suptropski mizan-scen, vo deloto dejstvuvaat raznorazni sve{tenici i evnusi, kako i senzualni èni koi ne se dvoumat vo koristeweto na nivnite ènski atributi za ostvaruvawe na svoite celi; a se-to toa, povrzano vo eden surov i zastra{uva~ki konflikt.

Kako {to ve}e napomenav, voop{to ne nedostasuval istoriski materijal za pi{uva-we vakvo delo.Flober,osven konsultaciite so Mi{le i Polibij,424navistina gi posetil ost-atocite od Kartagina; no, moèbi u{te pova`no, toj pri pi{uvaweto na deloto se koristel i so materijali dobieni od poslednite istraùvawa na francuskata orientalisti~ka {ko-la, predvodena od strana na Renan. Sledej}i gi na~elata steknati ottamu, toj gi osoznal bli-skite kulturni vrski koi postojat pome|u site hanaanski govoriteli, pri {to zaradi podo-bro zapoznavawe so Izrailcte i so nivnite sosedni narod od toa vreme, pribegnal i kon konsultirawe na bibliskite izvori, a se so cel da go zbere siot moèn dostapen materijal koj na bilo kakov na~in se odnesuval na Fenikijcite i Kartagincite.

Benedeto, vo eden negov ogled od dvaesettite godini na 20 vek, ukaàl deka rekon-strukcijata napravena od Flober prili~no dobro go izdràla testot na vremeto. A, bez ogl-ed {to bil pripadnik na edna prili~no antisemiski orientirana {kola od Rim, koja se za-nimavala so izu~uvawe na klasicite, i {to pi{uval vo edno doba na izrazena rasna netrpe-livost i op{to antisemitsko nastroenie, za golem del od rabotite koi toga{ gi iskaàl moè da se kaè deka vaàt i den-denes.Sepak,spored moe mislewe, Flober pogre{il vo naj-malku dve od negovite sogledbi. Imeno, prviot previd se sostoi vo toa {to Kartagina vo 3 vek pr.n.e., na nekoj na~in prestavuvala tipi~en grad za Orientalnata kultura od toa vreme; od tokmu tie pri~ini, taa najverojatno ne samo {to ne go zasluìla genocidot koj nad nego go izvr{ile Rimjanite devedesettina godini podocna, tuku imaj}i gi predvid celiot 19 vek voop{to, stepenot na nekakva moralna osuda koja bi se odnesuvala na uni{tuvaweto na ne-

423 Kontintalcite, von Balkanot, jadele ~ove~ko meso...Ova vaèlo i za podocna. Zna~i, kanibalisti. 424 Vo Friedrich Lübkers Reallexikon, B.G.Teubner, Leipzig-Berlin, 1914,stoi za Kartago: Punite so svoeto vla-deewe na nivnata pomorska mo}...se za~vrstile na bregot na Sicilija, Korzika i Sardinija, ″pri{to tie, nekoga{ so Etrurcite zaedni~ki, vr{ele trgovija, kolonizacija i politi~ka mo} na Grcija i zap-adniot Sredozemen Bazen...″.Bidej}i Fenikijcite so Punite...Eladcite...Makedoncite...Etrurcite bi-le Pelazgi so pelazgiski=tn.slovenski jazik, a vakov bil venetskiot=ilirskiot,site bile tn.Sloveni.

226

evropskite civilizacii od strana na kolonijalnite osvojuva~i, vo ovoj period bil prili-~no nezna~itelen i re~isi nepostoe~ki. (Imeno, ovde moè da se sogleda i drugata pri~ina poradi koja Flober, najverojatno, se otkaùva od svojata prvobitna ideja da pi{uva za dre-vniot Egipet, koj bil daleku poneinteresen i poneìvopisen, vo smisla na prisusvoto na poroci i surovost, otkolku temata i periodot koi na krajot se odlu~uva da gi razraboti.)

Vtoriot previd na Flober se sostoi vo toa {to se obiduval da ukaè deka Evropej-cite- so isklu~ok, moèbi, na Angli~anite- ne se sposobni za takvi raboti. Dodeka vistina-ta e deka Rimjanite, vsu{nost, nedaleku gi nadminuvale Kartagincite- i vo smisol na rask-o{, i vo smisol na razvratnost, a vo ovoj smisol, za volja na vistinata, i Makedoncite ne bi-le ni{to poarni.425Kako ilustracija na ovde kaànovo, ja naveduvam sporedbata pome|u Pla-teni~kata vojna koja se odigrala vo Kartagina vo 3 vek pr.n.e., so nejzinata izrazena socijal-no-revolucionerna komponenta, i onaa vojna koja se odigrala na teritorijata na Rim- ne{to pomalku od dveste godini podocna- vo koja rimskite vojski, so podednakva èstokost i svi-repost, gi pobedile i uni{tile armiite od robovi predvodeni od gladijatorot Spartak. Op-{testvoto vo koe ìveel i rabotel Flober, odnosno Francija vo periodot od Vtoroto Car-stvo, primenuvalo dosta èstoki merki kon populaciite vo Kina i vo Indokina, a moèbi najgolema èstokost bila projavuvana vo nejzinata toga{na kolonija Alìr. Na nekoj na-~in, eksplatacijata, rasko{ot i razvratot na Kartagina, na na~inot na koj se opi{ani vo Salambo, vo mnogu ne{ta nalikuvale na Paris od vremeto na Flober, {to nai{lo na oddek i na{lo svoj soodveten i jasen prikaz vo delata na Emil Zola. (Emil=e mil; Zola=zol-a,RI)

Salambo doìveal neverojatno uspeh i toa vedna{ po izleguvaweto. Za razlika od Gospo|a Bovari, koj zaradi obidot za eden realisti~ki prikaz na francuskoto burùarsko op{testvo bil ednostavno osakaten od strana na izdava~ot i zaradi koj Flober zavr{il i na sud, pod obvinenie za {irewe na ′skandalozen javen moral′, Salambo, i pokraj faktot {to vo sekoj pogled bil polasciven i podelikaten od Gospo|a Bovari, mu ja donel na Flober ti-tulata ′lav na pariskoto visoko op{testvo′, so {to stanal blizok prijatel na carskoto se-mejstvo. Flober so nego ja dobil ′premijata na lotarijata′, vo edna literaturna smisla; nego-viot vid ′realizam′ primenet kon ′Orientot′ ovozmoùval ~itatelite da gi dobijat posaku-vanite seksualni i sadisti~ki vozbudi, dodeka nivnoto ~ustvo na vrodena i kategori~na su-periornost kako beli hristijani ostanuvalo ne~epnato. Toa ja zabrzalo i neophodnosta od edna Francuska mission civilisatrice, kon koja trebalo da se pribegne so cel narodite od drugi-te kontinenti da se izbavat od nivnata sopstvena surovost i zloba.

Moloh Popularnosta na Flober moèbi najmnogu se dolì na prili~no plasti~noto pri-

kaùvawe na eden navistina zaprepastuva~ki aspekt na kartaginskata kultura, aspekt koj ne bil svojstven nitu za Rimjanite, nitu za civlizacijata koja gi nasledila, odnosno Evropja-nite od 19 vek. Imeno, stanuva zbor za vostanoveniot ritual na `rtvuvawe deca, koj se so-stoel ili od presekuvawe na grklanot, ili na frlawe na deteto vo ogan, ili neretko i od dvata navedeni na~ini. Vodej}i se spored egzegetskata tradicija od negovoto vreme, Flober ovoj ritual go prikaàl kako podnesuvawe krvna `rtva na stra{niot bog Moloh. Ottoga{ vsu{nost i poteknuva ve}e vostanovenoto ~itawe na korenot mlk, no ne kako da se odnesuva na navedenoto boèstvo, tuku na `rtvata koja se podnesuvala na negova ~est. Ovie `rtvi bi trebalo da poteknuvaat od blagorodni~koto semejstvo na Kartagina, me|utoa Flober, vodej-}i se spored anti~kite, t.e. klasisti~kite izvori koi gi konsultiral pri pi{uvaweto na deloto, navel deka nekoi od ovie bogati semejstva, namesto da gi priloùvaat kako `rtvi nivnite deca, ~estopati pribegnuvale kon grabnuvawe i `rtvuvawe deca od posiroma{nite op{testveni sloevi ili od robovite.426 Vo ovoj negov manir, iako ima i dosta prili~no pi-toreskni detali koi poteknuvaat li~no od nego, od negoviot um, toj sepak prvenstveno gi sledi na~elata od nasledstvoto na starogr~kite i rimskite istori~ar; i vo ovoj slu~aj, po-

425 Avtorot Makedonija ja narekuva samo Grcija. A isto taka, i tn.Vizantija so makedonska dinastija. 426 Belcite (Pelazgite) davale `rtvi, a niv Crncite (Semitite) gi jadele...Sledi mlk=m′l′h. Temniot vokal Belcite ne go pi{ela, a Belci bile Pelazgite so bademlii o~i,ednobo`ni Evrei i Arapi,ama i pove}ebo`nite Fenikijci so svoite Puni=Peni: Apeni=a peni, Apenini.I mlk=molk=molok=Moloh, h=k. Se kaà {to avtorot navede: ″stra{niot bog Moloh″. Pred stravot bez da se strada samo so molk.

227

sledovatelno pronao|ame na izvesni naodi, kako vo Kartagina, taka i pove}eto nejzini ko-lonii,me|u koi imalo i stotici urni polni so izgoreni detski koski posveteni na bogot Ba-al, kako samo da ja potvrduva negovata fiktivna rekonstrukcija napi{ana godni porano.427

Voop{to nema prostor za somne` deka i vo Evrejskata i vo Hristijanskata tradici-ja, na ova `rtvuvawe na deca se gleda kako na najgolemo mo`no bogohulewe i kako na ne{to najstra{no i najgromozno. Ogromniot uspeh na Salambo, kako vo Francija, taka i vo pogole-miot del na Evropa vo toa vreme- koj vo pogolem del se dolì na opisot na toga{ takana-re~eniot ′Moloh′-vsu{nost povtorno go aktueliziral onoj malku podzaboraven strav i uàs od bibliski tip, so edna dotoga{ nevidena sila. Kaj mnogumina, toa pridonelo da denes stav na edno op{ta osuda na op{testvoto koe se praktivuvalo takov vid rituali, {to od druga strana stanalo mo}no oru`je vo racete na onie Kartagina i Fenikijcite im bile omrazeni i poradi asocijaciite koi gi vrzuvale ovie narodi za Evreite i za Angli~anite.

Inaku, nema somne` deka ova raspoloènie i ovie stavovi se pro{irile i vo akade-mskite krugovi. Za istori~arite od 20 vek koi se zanimavale so pra{aweto na Kartagina i Fenikija, ednostavno bilo nevozmo`no da go zaobikolat Flober vo svoite istraùvawa. Od glena to~ka na evejskata zaednica, Salambo i osobeno ugledot koj se odnesuval na Moloh, ka-ko da ja vozobnovile i intenzivirale onaa podzaboravena bibliska i religiska omraza kon Hanaancite i kon nivnite blasfemi~ni grozmorii, {to doprinelo duri i onie ne tolku re-ligiozni i ve}e pretopeni Evrei da se dràt ponastrana i od Hanaancite i od Fenikijcite.

Vo periodot na sedumdesettite godini od 19 vek, stariot neprijatel na Kartagina i vsu{nost na Anglija, biva potisnat so nov. Francija vleguva vo Francusko-Pruskata vojna, pri {to vo vojnata vleguva kako imperija, a izleguva kako republika, a kralot na Prusija po vojnata stanuva imperator na Germanija. Golem del od populacijata na Germanija toa go gle-dal kako prekrivawe na nivnata zemja so nametkata na svetata Rimska imperija i kako sami-ot Rim da stapil na nivno tlo. Postoi eden podatok koj se odnesuva na ne{to za {to se veru-va deka go izrekol Herder vo odnos na Kartagina nekade vo 18 vek, imeno deka taa bila doto-lku preplavena vo gnasotii, {to soodvetna za nea bi bilo sporedbata so {akal koj treba da bide uni{ten od strana na rimskata vol~ica; do vtorata polovina od 19 vek, najgolemiot del od populacijata ve}e go smetala uni{tuvaweto na Kartagina kako ne{to {to gradot, spored povedenieto, go imal vo potpolnost zasluèno. Pri istaknuvaweto na ova cvrsto vostanove-no kli{e, osoben akcent se staval na finalitetot na uni{tuvaweto na gradot od strana na Rimjanite. Re~enicata ′Kartagina, edna{ uni{tena od Rimjanite, ne e nikoga{ povtorno vo-zobnovena′- {to, se razbira, voop{to ne e to~no- prestavuvala dosta ~esto upotreben izraz.

Ovoj ′fakt′- koj sugeriral krajnost, finalitet- e konstantno vbrizguvan preku meha-nizmite na propagandnata ma{inerija kon Anglija vo periodot na dvete svetski vojni, a do osoben izraz doa|a vo odnos na Evreite i Holokasustot. Vsu{nost, so iskaùvaweto na ova, pravam golem po~ekor nanapred, vo smisol na prikaùvawe na eden period kade ′rasniot′ antisemitizam,428po periodot na osumdesettite godini od 19 vek,go dostignuva svojot vrv, po-radi {to, zaradi prikladno prikaùvawe na tekot na nastanite vo sled, vo sledniot oddel-ok }e se zadrìme malku popodrobno na stavovite koi bile dominantni kon sredinata na 19 vek, a koi se odnesuvale na ideite i pretpostavkite na naseluvaweto na Grcija od strana na Fenikijcite. (Fenikijcite i Eladcite bile Pelazgi, R.I.)

Fenikijcite vo Grcija: 1820-1880 K.O.Miler, koj na~elno odbival bilo kakva vme{anost na Fenikijcite vo oformu-

vaweto na Grcija, vo toa negovo stanovi{te bil najverojatno voden od antisemitski pobudi. Kako {to ve}e imame mo`nost da vidime, negoviot napad protov Kadmos, vo periodot koga bil izre~en od negova strana, ne nai{ol na nekakov osoben priem od strana na nau~nata i po{irokata javnost. Vsu{nost, kako {to opa|al voshitot kon Egip}anite, taka rastele in-teresot i po~itta kon Fenikijcite.Ovaa promena na perspektivite moè jasno da se sogleda vo obemnoto delo na F. Muvers,so prikladen naslov Fenikijcite,koe se pojavuva vo tekot na ~etvrtoto desetletie od 19 vek i vo ~ii ogromni tomovi se pomesteni site mo`ni informa-cii za toj narod koi avtorot uspeal da gi pronajde vo klasi~nite i vo bibliskite izvori koi

427 Zna~i, Belcite davale `rtvi, {to bilo i so makedonskite Mai..., ama ne so mongolskite Indijanci. 428 Avtorot pi{i za rasniot antisemitizam.Sledi Semitite bile crni:Evreite bile beli,`rtvuvale...

228

mu bile dostapni na uvid. Sli~no kako i Julis Beloh vo 19 i Ris Karpenter vo 20 vek- na ~ii karieri }e se osvrneme popodrobno vo poglavjata {to sleduvaat- Mufers sakal da go pripi-{e dinamizmot na Fenikijcite na severnite vlijanija na koi tie navodno bile podloèni, vo ovoj smisol stavaj}i osoben akcent na Asircite. Kako i mnogu drugi istori~ari od pono-vo vreme, i toj bil fasciniran od ovaa brutalna kultura, koja e ~estopati opi{uvana kako, na nekoj na~in, ne tolku ′semitska′ kolku {to toa nejziniot ~ist semitski jazik na prv po-gled bi moèl da go sugerira. Na primer, vo 19 vek, voenata ve{tina so koja se odlikuvale Asircite im bila pripi{ana na ′belite′ vlijanijana koi tie navodno bile podlo`ni. Od dr-uga strana, dokolku Semitite go zagubile svojot porane{en kredibilitet vo odnos na sever-ot i istokot, sega se steknale so kredibilitet vo odnos na jugot. [to se odnesuva do pra{a-weto za prisustvoto na Fenikijcite na tloto na Grcija, Mufers ne samo {to gi prifatil site raboti koi bile iskaàni za Fenikcite, kako i site zaslugi koi tokmu i nim im bile pripi{uvani od strana na anti~kite izvori, tuku vo svoeto delo toj gi priloìl i ogledite za ′Egip}aninot′ Danaos. Ovaa negova pozicija moè donekade i da se opravda, najmnogu zara-di navistina sloènata sostojba so koja se odlikuva kulturata od me{an karakter koja bila prisutna vo Dolniot Egipet vo periodot na Hiksite. Vo sekoj slu~aj, kako {to veli Majkl Astur, eden od po~ituva~ite na negoviot lik i delo, Muvers ova go sogledal pove}e ′intu-itivno, otkolku po pat na konsultirawe na dokazite so koi raspolagal′. Taka, negoviot za-klu~ok bi trebalo da bide nabquduvan od edna istoriografska gledna to~kana na~in koj soodvetstvuva so periodot koj sledi po padot na Egipet, a pred onoj na Fenikijcite.

Gobino i negovara pretstava za Grcija Ova e periodot i vo koj bi trebalo da gi situirame stavovite na Gobino za pote-

kloto na Grcija. Gobino, kako {to ve}e vidovme, rabotele na Arijskiot model, no vo peri-odot na pedesettite godini vo 19 vek, ovoj model se karakterizira so prili~na ′{irokogra-dost′ ili, so drugi zborovi kaàno, dozvoluval vklu~uvawe na izvesni semitski vlijanija. Negovata analiza na Grcite se odvivala na pribli`no sledniov na~in:

1. Heleni- Arijci vidoizmeneti na izvesni ′òlti′ vlijanija, no so davawe predimstvo na ′belata′ su{tina, pri {to se provlekuvaat i izvesni semitski vlijanija 2. Aborixini- Sloveni/Kelti so prisustvo na òlti elementi. 3. Trakijci- Arijci pome{ani so Kelti i so Sloveni. 4. Fenikijci- Crni Hamiti. 5. Arapi i Evrei- mnogu izme{ani Semiti. 6. Filistejci- Semiti, najverojatno po~isti. 7. Libijci- re~isi crni Hamiti. 8. Kritjani i drugi ostrovjani- Semiti sli~ni so Filistejcite. Ovda e eden ogled koj moè mnogu lesno da go zasrami i najzakoraveniot rasist !

Sepak, Gobino opstoil na toa negovo stanovi{tve, i pokraj pote{kotiite da se ostane kon-cizen i precizen vo edna takva sloèna situacija.

Sepak, izvesnoto ne zna~i krajno ocrnuvawe na negovoto ime i delo. Dokolku vo ovoj slu~aj terminot ′rasa′ go ~itama kako ′kultura′, ne moè da se poreknat izvesnite realiteti koi proizleguvaat od nekoi od tamu navedeni me{awa. Gobino, na izvesen na~in, bil vo pra-vo koga velel deka: ′...vo niedna zemja, vo primitivnite epohi, nema znaci na netrpelivost od nekakov etni~ki karakter, ili pak pojava od tipot na magnovni menuvawa na mestoto na ì-veewe i pove}e kratni preselbi′. Vo sekoj slu~aj, ovaa negova {ema, vo eden pojasnuva~ki smisol, e daleku poizdràn otkolku objasnuvawata koi gi dava Ekstremniot arijski model. Toj veruval deka gr~koto domorodno naselenie bilo pokoreno od arijski ′Titani′ koi na-do{le od sever vo periodot na tretiot milenium; vo pribli`no istiot period, nad niv e iz-vr{en pohod i od strana na Hanaancite, koi toj gi smetal i za eden vid Semitski Arapi i Evrei i za crni Fenikijci. Inaku, isto kako i Muvers, vostanovuvaweto na civlizacijata na Fenikijcite Gobino mu ja pripi{uval prvenstveno na vlijanieto koi nad niv go izvr{i-le Asircite, koi sepak imale nekakvi beli elementi vo sebe.

So ogled na toa deka ja ostavil otvorena mo`nosta gr~kata krv da bide ′rasipana′ po pat ne me{awe so crnite Fenikijci, pra{aweto koe se odnesuvalo na toa dali imalo egipe-

229

tski kolonii na tie prostori ne bilo od primarno zna~ewe za nego. Sepak, toj gi prifatil poslednite zaklu~oci koi proizleguvale od ogledite na novoto {kolstvo, a koi go odreku-vale postoeweto na egipetskite kolonii na prostorot na Grcija. Dodeka, od edna strana, Go-bino ja podrùv [legelelovata teorija koja se bazirala na toa deka veli~inata na egipet-skata civilizacija poteknuvala od prethodnata kolonizacija na Indijcite na tie prostori, toj veruval i deka, vsu{nost, rasnoto me{awe koe mu se slu~ilo na egipetskoto naselenie- {to vo sebe vklu~uvalo vme{uvawe na zna~itelno prisustvo na crni, pa duri i negroidni elementi- najnogu pridonelo za statisti~niot pasiven karakter na zemjata. A toa e taka bi-dej}i Gobino na vostanovuvaweto na gr~kata istorija gledal kako na borba pome|u arijskiot gr~ki duh, koj se nao|al severno od Teba, i semitskiot duh na jugot, pri {to i dvete bile pot-sileni od strana na nivnite rasni rodnini od nadvore{nosta. Na toj na~in, toj gi izbegnal eventualnite problemi koi bi moèle da mu se naloàt poradi postoeweto na tradiciite na Kadmos i Danaos, na primer, ili poradi vozvi{enosta na Dorcite i sl.

Vo sekoj slu~aj, mora da bide napomenato deka i pokraj entuzijazmot koj go ispolnu-val kon karakterot i kon instituciite na Helenite Arijci, Gobino bil ubeden deka Anti-~ka Grcija, gledana kako edna svoevidna celina, bila temelno ′ocrneta′ i semitizirana′.429 Imeno, Gobino spa|al vo onaa grupa u~eni koi opstojuvale na stanovi{teto koe se temelelo na toa deka sovremenite Grci se do toj stepen izmelezeni, {to voop{to ne moè i ne treba da bidat smetani za potomci na anti~kite Grci. Sekako, ova negovo ubeduvawe vo postoewe-to na fenikijskoto vlijanie vo vostanovuvaweto na starogr~kata civilizacija bila sosta-ven del od negovata seop{ta uverenost deka, vsu{nost, cela Ju`na Evropa bila izloèna na isklu~itelen visok stepen na ′semitizacija′, pri {to edinstveno germanskite narodi od se-verot uspeale da ja zadràt svojata ′bela′ ~istota. Sepak, vo odnos na ovoj negov stav, toj ne-mal golem broj istomislenici. Iako mnogumina go delele negovoto mislewe i negovite po-gledi koi se odnesuvale na Arijskata superiornost, pove}eto severnoevropejci sepak ne mo-èle taka lesno da se otkaàt od Grcija i od Rim.

Se na se, kako svoeviden zaklu~ok vo odnos na ovde iskaànoto, proizleguva deka vo odnos na prifa}aweto na mo`nosta za postoewe na fenikijskite naselbi na prostorite za koi stanuva zbor, postoele golem broj dvoumewa i nesigurnosti. Vo prethodnoto poglavje, na primer, imavme mo`nost da vidime na koj na~in Grout ja izbegnuval ovaa tema; kako Bunsen i Kurtius se vrgolele okolu postoe~kite legendi koi govorat za toa; i kako Vilijam Smit i Xorx Roulinson se ma~ele so dvosmislenostite koi od seto toa proizleguvale. Nekoi drugi, iako ne ja vodele rabotata dotamu do kade {to ja odnel Gobino, sepak ja ostavale otvorena mo`nosta Anti~kiot model da bide proniknat i so prisustvoto na Fenikijcite. Ili, kako {to Gledstoun toa prikladno go zapi{uva vo 1869 godina:

′...ponatamo{noto prosleduvawe na ovaa tema, {to zna~i i vklu~uvawe na Fenikijcite vo nea, na eden sosema potpoln i jasen na~in go vadi na povr{ina ona za {to prethodno postoeja samo bledi pretpostavki i naga|awa i, dokolku sum vo pravo, od toa proizleguva deka tie imale prili~no zna~itelna uloga i vlijanie na oformuvaweto na gr~kata dràva. Ova otkritie, pod pretpostavka deka korespondira so vistinata i so realnosta, a koe govori za nesomneno mo}noto semitsko vlijanie, kako vrz Homerovata Grcija, taka i vo odnos na periodot koj mu prethodi na Homera, otvara edno sosem nova prespektiva vo na~inot na koj bi trebalo da se nabquduva anti~kata istorija na svetot′. [liman i otkrivawe na ′Mikenskata civilizacija′ Se razbira, ne treba da se prenabregne faktot deka Gledstoun vsu{nost bil prven-

stveno politi~ar, a ne akademski u~en; od tie pri~ini, ovie negovi ogledi ne bile vo pot-polnost vo tek so vremeto. Sepak, i bez ogled na toa, vredno e da se napomene deka ovie nego-vi zabele{ki izleguvaat na svetlinata na denot tokmu pred Hajnrih [liman da gi otkrie Mikenskata i Tirskata civilizacija vo sedmdesettite godini od 19 vek. Samiot [liman, vo odnos na svoeto epohalno otkritie, se izrazuva so slednite zborovi: ′bev o~i v o~i so likot na Agamemnon′, aludiraj}i deka ostapkite na koi nai{ol se vsu{nost ostankite na Homero-

429 Zna~i, Crncite bile Semiti. Tokmu zatoa Elada bila temelno ocrneta i semitizirana: edno isto.

230

vite junaci, za koi voop{to ne moè da stane zbor deka ne bil Grci. Sepak, negovoto otkri-tie izvr{ilo sosem sprotiven efekt od o~ekuvaniot. Imeno, pronajdenite naodi u{te pove-}e gi zacvrstile uveruvawata na onie koi opstojuvale na stojali{teto deka vrz nastanokot na Grcija nesomneno i zna~iteolno vlijanie ima tokmu Fenikijskata kultura.

Naodite od Mikena ispadnale sosem sprotivni na se {to dotoga{ se povrzuvalo so ona {to moèlo da se podvede pod zaedni~ki omenitel ′Gr~ka umetnost′, {to dovelo do toa da bidat smetani duri i za grdi i neprikladni. Od tie pri~ini, pretpostavkite za nivnoto poteklo se dvièlo vo razni nasoki, od tamu deka toa se vsu{nost vizantski ostanki, preku gotski i- {to bilo naj~esto pretpostavki od site- deka se od orientalno poteklo; a, {to se odnesuva do poslednovo, se pretpostavuvalo deka tie se ili doneseni odnadvor ili naprave-ni od strana na izvesni majstori od Istokot, ili, pak, od strana na nivni gr~ki u~enici.

Zaklu~okot koj logi~no se nametnuval odel vo nasoka deka toa se, vsu{nost, tragi od fenkijskite kolonizatori na gr~kata tradicija. Ili, kako, {to vo 1880 godina pi{uva edi-nstveniot germanski istori~ar na anti~kite narodi, Maks Dunker:

′Ispituvawata izvr{eni vrz najstarite dosega najdeni spomenici na tloto na Grcija ozvozmoùvaat validni dokazi koi ukaùvaat na edno zna~itelno prisustvo na Fenikijcite na ova podnebje, ako ne i povnatre, toga{ sigurno na bregovite na zemjata, prisustvo koe najverojatno se dolì na vospostavenite trgovski vrski pome|u narodite koi gi naseluvale ovie prostori; koga go velam ova, ne mislam samo na predmetite koi se najduvaat vo tamo{nite gradbi, tuku i na samite gradbi voop{to, koi sami po sebe govorat za nespornoto vlijanie a so toa, sledstveno, i na nesomnenoto prisustvo na Fenikijcite vo Grcija. I ne e edinstveno toa, bidej}i postojat i mno{tvo drugi tragi, znaci i ostavki od fenikijski naselbi {irum teritorijata na dene{na Grcija, {to dopolnitelno govori za vlijanieto na Fenikijcite vrz Grcija. Postojat i izvesni gr~ki predanija koi govorat i za oformuvawe na grad i za nametnuvawe vlast nad gradot od strana na sinot na nekoj fenikijski kral vo nivnata zemja. Toa, imeno, e edinstvenata naselba koja se spomenuva vo dosega najdenite pi{ani izvori: no nie sega sme vo pozicija da dokaème deka na bregovite na Elada, vo opredeleni vremenski periodi, postoele ne edna, tuku golem broj fenijski kolonii′. (naglaseno od strana na avtorot) Nekoi drugi germanski u~eni, kako na primer istori~arot na Grcija Adolf Holm,

ne se soglasuva so ova. Holm,imeno,koj na Grcite gledal kako na ′isklu~itelno vozvi{en vid lu|e′, vo odnos na ova pra{awe se priklonuva kon misleweto na Ernst Kurtius, koj ja dal ′od nau~na gledna to~ka, poslednata revizija na tradicionata epoha′. Pi{uvaj}i go slednovo vo 1880 godina, toj go ukaùva i negovoto sopstveno mislewe vo odnos na ovaa dilema koja gi za-posednuvala u~enite umovi od toj period:

′Vo posledno vreme. zabeleìtelna stanuva edna tendencija kon pobivawe na onaa teorija koja go zastapuva stanovi{teto deka Fenikijcite izvr{ile nekakvo pogolemo i pozna~itelno vlijanie vrz razvitokot na Grcija {to, iako donekade e opravdano, ne sekoga{ ima jasna cel pred sebe. Vistinskata pri~ina poradi koja lu|eto mu prkosat na edno takvo stanovi{te, koe go podrùva postoeweto na Fenikijcite vo Grcija, leì vo toa {to tie ne se soglasuvaat da prifatat deka Grcite, vsu{nost, tokmu na Fenikijcite im dolàt ne{to {to bi moèlo da se pokaè kako od presudno zna~ewe za niv i za nivnasta kultura i civilizacija. Nie veuvame deka uspeavme da dokaème oti golemoto vlijanie koe im se pripi{uva...se zasnovuva edinstveno vrz kapricite na opredeleni u~eni koi se zanimavaat so ova problematika. No, od druga strana, zo{to tolkava odbivnost i neprifa}awe na toa deka postoele fenikiski naselbi {irum Grcija, koga istoriskite fakti i voop{to istoriskiot kriterium koj ukaùva na vistinitosta na edno takvo tvrdewe, se smeta za validno vo nekoi drugi slu~ai, a ne i vo ovoj ? Fakt e deka Fenikijcite opstojuvale i na ovie prostori, no nivnoto

231

vlijanie tamu bilo re~isi nezna~itelno′. (naglaseno od strana na avtorot).430 Ovie zborovi na Holm so edna izvonredna preciznost gi prikaùvaat pritisocite

odnadvor, za koi postoele obidi da im bidat nametnati na istori~arite koi se zanimavale so antikata, so {to donekade stanuva jasna pri~inata poradi koja izvesni u~eni, kako na pr-imer Konop Tirlvol vo triesettite godini na 19 vek ili Frenk Stabings vo {eesettite go-dini na 20 vek, vo odnos na nekoi delikatni temi i pra{awa pribegnuvale i kon opredeleni kompromisi. Vo sekoj slu~aj, logi~no e deka edno takvo tvrdewe, koe bi odelo vo prilog na Fenkijcite, ne bilo mo`no da bide {irokogrado prifateno vo periodot na ′visokata pli-ma′ na imperijalizmot i antisemitimot, odnosno vo periodot od 1885 pa se do 1945 godina, koj e periodot i koga klasi~nata arheologija ja doìvuva svojata profesionalizacija.

Vo ovoj smisol, tonot koj bil dominanten vo nazna~eniot period ve}e bil vosposta-ven i cvrsto vtemelen. A ova moè da bide sosema jasno sogledano vo zbrovite na avtorot na prvoto izdanie na Amerikanskiot arheolo{ki ùrnal od 1885 godina:

′Fenikijcite, spored uvidite koi ni se dostapni, nemaat vovedeno nitu edna ideja vo svetot koja bi moèla da se smeta za prosvetitelska...a nivnata umetnost...edvaj i da moè da se nare~e taka; tie pred se bile trgovci. Nivnata arhitektura, skulpturite, slikarstvoto... se odlikuvaat so eden kraen nedostatok na imaginatovnost. A nivnata religija bila visti-nski napad za setilata′.

Vavilon Po minuvaweto na osumdesettite godini od 19 vek, doa|a do pojava na eden nov tip

′Semit′, zad koj ne se krevala tolkava pra{ina kako za prethodno razgleduvanite Semiti. U{te na po~etokot na vekot, interesot projaven kon drevnite runi na Mesopotamija431 be-leèa postojan podem, a simpatiite kon lu|eto od tipot na Muvers i Gobino gi projavuvale kon Asircite, ~ie osvojuvawe i koleì se odvivale na eden sosem ′nesemitski′ na~in, ve}e bea napomenati pogore vo tekstot. Vo periodot na ~etiriesettite i pedesettite godini, se pribegnalo kon aktivno de{ifrirawe na pronajdenite zapisi so klinesto pismo, so koe se sluèle starite Persijci, so koe bile zapi{ani asirski i vavilonski dijalekti na akadski jazik, kako i drevniot nesemitski jazik so koj se sluèle Sumercite.432 De{ifriraweto na ovie tekstovi pottiknale ogromen interes i vozbuda vo krugovite na u~enite od toj period, so postojan podem vo intenzitetot i vo desetletijata {to sleduva potoa, osobeno po izle-guvaweto na povr{ina na neverojatnite sli~nosti pome|u bibliskite sodrìni i sodrì-nite so koi bile ispolneti golem del od tekstovite napi{ani na novode{ifriraniot akad-ski jazik. So se pogolemata sekularizacija vo tekot na sedumdesettite i osumdesettite go-dini, ovie tekstovi bile prifateni kako svoevidno nadopolnuvawe na ogledite koi se odne-suvale na Stariot zavet. Tie bile dobrodojdeni i vo drug smisol, imeno kako edna svoevdna potvrda vo vostanovenoto ubeduvawe deka kulturata na tkn. Zapadni Semiti- onaa na Evrei-te i na Fenikijcite- vsu{nost, kako {to vpro~em i moèlo da se o~ekuva od strana na Semi-tite, ne bila avteti~na,tuku proizlezena od zna~itelno postarata vavilonska civilizacija.

430 Bidej}i atinskite i po{iroko eladski prostori bile fenikiski,avo Elada se govorel tn.Platonov jazik,koj bil pelazgiski=tn.slovenski,zna~i,tn.Homerov,Fenikijcite bile samo edno:Belci(Pelazgi). 431 Se istakna deka koga Evreite vo Aleksandrija go prifatile koine se narekle Heleni. Heleni bile vo Elada, zatoa{to tie ne go prifa}ale hristijanstvoto. 393 po Hr. carot Teodosius gi zabrani Olim-piskite igri, dodeka godinata 529 so zatvoraweto na Atinskata govorna {kola od Justinijan nepre-gledno se odbeleùva krajot na klasi~nata tradicija na Atina, zatvorawe neopltonskata akademija... Bidej}i Rusite ne go prifa}ale hristijanstvoto, bile nare~eni Heleni. Rusite nikogoga{ ne bile Sloveni. Ova proizleguva od toa {to tie nikoga{ ne pi{ele so Slovo, a postoi Bo`jo Slovo, Logos se istovetuva so Slovo. Bidej}i tie pi{ele so runi (recki), tie bile Runari (Reckari). Vsu{nost, tie se narekuvale ″rocki narod″. Makedonskata dinastija gi ispratile Solunskite Bra}a, Kiril i Meto-dij vo tajna misija vo Rusija, da go {irat hristijanstvto. Tie tamu go prenele koinskoto slovo. Sledi tie da stanat Sloveni. Vsu{nost, koinski Sloveni. Tie za Sloveni se izjasnale 860 godina, {to go za-pi{al carigradskiot patrijarh Fotij. Isto taka, Runari (Reckari) bile Etrurcite. Tie stanale Slo-veni od slovo, {to go pi{el Stefan Vizantiski, prva polovina na 6 vek n.e. Runari (Reckari) bile i Germanite itn., a potoa Sloveni. Bidej}i vo Mesopotamija pismoto bilo runsko, Mesoptamcite bile Belci so zakoseni o~i.Na tie prostori bile doneseni Crnci(Semiti).Crncite nikoga{ nemale pismo 432 Zna~i, so ″drevniot nesemitski jazik″ na Sumerite i asirski so vavilonski akadski jazik na Crnci.

232

Ovaa tendencija doìveala svoeviden vrv vo devedesettite godini od 19 vek, koga na op{to zadovolstvo bilo utvrdeno stanovi{teto deka mesopotamskata civilizacija bila sozdadena ne od Semitite, tuku od Sumercite, a koe se temelelo na faktot deka ′koga Semitite stapna-le na tloto na Vavilonija, tie tamu na~ekale edna celosna razviena civilizacija′.433

U~enite koi od razli~ni pri~ini sakale da izbegnat da im pripi{at bilo kakvi za-slugi na Fenikijcite, sega po~nale na Asircite i na Vaviloncite da im gi pripi{uvaat onie nedosmisleni semitski elementi koi bile prisutni i vo gr~kata, no i vo mnogu drugi evropski kulturi. I ovde se pojavile izvesni problemi, koi se odnesuvale prvenstveno na faktot deka, vo ovoj slu~aj, normalniot protok na dobra informacija bi moral da se odviva po morski pat, odnosno preku Fenikija- ili, vo najdobar slu~aj, preku severna Sirija. I na-vistina, pri krajot na 19 vek se projavuva edna tendencija orientalnite vlijanija koi bile prisutni vo gr~kata kultura da i se pripi{uvaat na Anadolija, ~ija prete`no ′azijska′ po-pulcija ne spa|ala vo grupata narodi koi gi govorele semitskite nare~ja ili jazici. Vo an-ti~kite izvori postojat golem broj podatoci koi ukaùvaatna postoeweto kontakti pome|u Grcija i Mala Azija, pri {to kako primer go naveduvame onoj koj govori deka Pelops tokmu ottamu go zapo~nal svoeto osvojuvawe na pogolemiot del od ju`na Grcija. Sepak, spored ′An-ti~kiot model′, ova osvojuvawe vo vremenska smisla e konstantno postavuvano po onie na Kadmos i na Danaos, so {to za imeto na Pelops ne bile vrzani nikakvi kulturni pridobiv-ki- osven toa deka bil isklu~itelno ve{t vo trkite so dvokolki. Otkritieto deka jazikot na drevnoto Anadolsko carstvo na Hetitite e sroden so indoevropskiot jazik, koe se slu~i-lo vo 1912 godina, nai{lo na golemo odobrenie i bilo so radost prifateno od strana na ger-manskite orientalisti. I tie, kako i najgolemiot del od klasicistite, pretendirale na An-adolcite da im napi{at {to pogolem del od zasugite koi se odnesuvale na prisustvo na ori-entalni elementi vo gr~kata kultura. Taka, na primer, britanskiot klasicist i istori~ar P. Volkot, vo negovoto poznato i mnogu zna~ajno delo pod naslov Hesiod i Bliskiot Istok, izdadeno vo 1966 godina, prvoto poglavje im go posvetuva na Hetitite, a vtoroto na Vavilo-ncite; vo sekoj slu~aj, nitu eden od ovie narodi- za razlika, neli, od Egip}anite i od Feni-kijcite- dotoga{ ne e nitu napomenat vo antikata kako moèn izvor, od koj ponatamu moè-bi proizlegla gr~kata mitologija i religija. I navistina, vo godinite kon koi }e se osvr-neme vo slednoto poglavje- periodot od 1885 do 1945 godina- se obrnuva navistina malo i ne-zna~itelno vnimanie na orientalnite vlijanija kon Grcija koi moèbi pristignale od Va-vilon, i toa po kopnen pat, izbegnuvaj}i ja pritoa Sirija, a sledel onoj germanski model, koj velel i deka transportot i komunikacijata se odvivale pove}e po konen, otkolku po morski pat.434 Vo slednoto poglavje, se osvrnuvame tokmu kon ovoj period. (Volkot=volkot, R.I.)

POGLAVJE 9: RAZVRSKA NA FENIKISKIOT PROBLEM, 1885- 1945 Ova poglavje se zanimava so konsolidacijata na Arijskiot model i so negiraweto i

na egipetskoto i na fenikiskoto vlijanie vo sozdvaweto, poto~no vo oformuvaweto na sta-ra Grcija kako takva.Nesomneno, negiraweto na fenkijskoto vlijanie leì vo vzaemna spre-ga so visoko izrazeniot antisemitizam so koj se karakterizira siot toj period, imaj}i gi osobeno predvid dvete ′to~ki na vriewe′- osumdesettite i devedesettite godini od 19 vek i dvaesettite i triesettite godini od 20 vek. Prvata od niv go dostignuva svojot vrv po ma-sovnata preselba na isto~noevropskite Evrei vo zemjite od zapadna Evropa, pri {to kako 433 Po Potopite Belcite od Levantot se preselile vo Mesopatamija, a tek mnogu podocna i Crncite. 434 Izgleda na Balkanot ìveele divjaci. Tie prifatile sé od Afro-Azija, ama i od divjacite Slove-ni, koi preku Dunav se naselile na Balkanot. Tokmu zatoa, sekoj onoj koj pronajdi eden edinstven naod severno od Dunav da e donesen na Balkanot, toj itno mora da dobie Nobelova nagrada...Doma{nite ì-votni na kontinentot Evropa se samo balkanski, a sé do 20 vek nemalo ~arterletovi. Nikoga{ nemalo preselbi od Afrika i Azija na Balkanot, tuku sekoga{ bilo obratno. Sledi doma{nite ìvotni so gusti vlakna (kow, govedo...) da se samo balkanski.Vakvi se vo Egipet, Arapski Poluostrov, Mesopota-mija, Persija, Indija, Kina...Brigiskiot=brzja~kiot dativno u stignalo duri vo Japonija,a i Amerika. Toa {to i denes se negira Makedonija,a do 1809 godina Balkanot bil Makedonija,ne e slu~ajno:zagovor.

233

svoevidna oska na slu~uvawata okolu ovaa migracija se izdvojuva′Aferata Drajfus′; vtorata se slu~uva vo vospostavuvaweto na ulogata koja ja odigruvaat Evreite vo sklop na me|una-rodnoto komunisti~ko dvièwe i vo tekot na revolucijata vo Rusija, a osobeno, kako {to ve}e napomenavme, vo periodot na golemata ekonomska kriza vo dvaesettite i triesettite godini od 20 vek.

Vo devedesettite godini od 19 vek, vo krugovite na u~enite i vo domenot na obrazo-vanieto, osobeno uloga vo zalagawata koi odele vo nasoka na negirawa na ulogata na Fenkij-cite vo vostanovuvaweto na Stara Grcija odigrale eden pretopen francuski Evrein po ime Salamon Renak i eden germanski izgnanik koj ìveel vo Italija- imeno, Julius Beloh. Ni-vnite zalo`bi bile prosledeni so svoevidno ′zati{je pred bura′, odbeleàno so zna~itelni-ot uspeh na eden od najistaknatite francuski u~eni za negovo vreme, Viktor Berar, koj se dolèl na promoviraweto na negovite idei pred javnosta, no ne i pred negovite kolegi kla-si~ari, idei koi bile bazirani okolu toa deka tloto na stara Grcija, vo opredeleni vremen-ski periodi, i toa kako se slu~uvale navleguvawa na golem broj semitski plemiwa.

Otprilika vo istiot toj period, senzacionalnite otkritija na Krit od strana na Artur Evans, koj me|u drugoto ja iznel na svetlinata na denot razlikata pome|u ′Minojci-te′ i govoritelite na semitskite nare~ja,za koi se dotoga{ bilo smetano deka se domorodno-to naselenie na ostrovot, go pottiknale interesot za razotkrivawe i zapoznavawe na ′pret-helenskiot′ period na Egejot, vklu~itelno i narodite koi go naseluvale. Interesno e toa {to vo periodot po ova otkritie, site mo`ni aspekti na starogr~kata kultura za koi nema-lo soodvetno objasnuvawe pod zakrilata na terminot ′indoevropski′, po~nalo da mu se pri-pi{uvaat na ovoj misteriozen ′Minojski′ narod, {to dovelo do toa Grcija da zapo~ne,vo edna kukturna ili kulturolo{ka smisla, sebesi da se smeta za samodostatna, bez da ima potreba da gi objasnuva eventualnite bliskoisto~ni vlijanija na koi, bez somnenie, bile podloèni predelite na anti~ka Grcija.

Vo dvsesettite godini od 20 vek, ovaa tendencija na negirawe na bilo kakvo semit-sko vlijanie na predelot na Egejskiot basen vo sebe vklu~uvala eden isklu~itelno uspe{en obid za prenabregnuvawe na va`nosta na edna od pridobivkite pozajmeni od strana na Fe-nikijcite, koja bila navistina te{ka za pobivawe: alfabetot. Imeno, se do 1939 godina, po-zicijata na privrzanicite na Ekstremniot arijski model vo op{testvenite strukturi bila do toj stepen dominantna, {to dokolku nekoj od u~enite se obidel da se drzne i da kaè ne-{to vo odbrana na fenikijskoto vlijanie vrz gr~kata kultura, toa zna~elo mignovo gubewe na akademski status.

Gr~kata renesansa [limanovite ogledi koi se odnesuvale na nacionalnosta na ′Mikencite′, kako na i

nivnata evropska pripadnost, po~nuva da se razgleduvaat so pogolemo vnimanie i da stanu-vaat delumno prifa}ani duri vo 1880 godina; a najgolemiot protivnik na vakvata nova pozi-cija i klasifikacija bil gr~kiot arhelog K. Cuntas.

Od vospostavuvaweto na nezavisnosta na republikata, kaj gr~kite intelkektualci jasno se o~ituva edna tendencija kon herojsko prestavuvawe na svojata zemja vo ′edinstvenata svetlina na nejzinoto slavno helenisti~ko minato′. Vozobnoveni se golem broj imiwa na to-ponimi koi aludiraat na toj istoriski period, a takvi karakteristiki po~nuvaat da im se ′zaka~uvaat′ i na opredeleni turski, venecijanski, pa duri i na vizantiski gradbi. Vo isto vreme, Grcite od 19 vek ne moèle da tvrdat deka onaa idealizirana prestava za Atincite od 5 vek pr.n.e. vaì za site Grci vo site vremiwa. Taka, idealot na helenizmot, i pokraj ne-govite postojani promeni niz istorijata, kako i pokraj promenite na klimata i okruùva-weto na Grcija vo sekoj smisol, sepak opstojuval, doìvuvaj}i brojni permutacii i trans-formacii, za na krajot da se vtemeli vo nacionalen obrazec. Zna~i, poa|aj}i od edni vakvi postanovki, ne ne iznenaduva mnogu deka Cuntas bil prili~no vozbuden od ovie novi otkri-tija, koi bi moèle da bidat interpretirani kako pokazateli na nadmo}nosta so koja se ka-rakteriziral gr~kiot genij, pokaùvaj}i i dokaùvaj}i deka negovite koreni odat mnogu podlaboko, kako i deka toj e daleku pove}ezna~aen od ona gledi{te koe se sveduva samo i edinstveno na ve}e vostanovenata i dobro poznata klasi~na forma.

(Po Balkanskite vojni Eladcite vo Dolna Makedonija...gi promenale imiwata, R.I.)

234

Cuntas bil dlaboko ubeden deka ostankite od Mikenskata civilizacija vsu{nost pretstavuvaat tragi od gr~kite prethodnici na klasi~nata civilizacija, pri {to crvsto stoel na stavot deka tie namaat, i ne moàt da imaat, ni{to zaedni~ko so Orientot. ′Ovaa originalna umetnost, posebno i homogena po katrakteristikite koi ja odbeleùvaat, mora da proizleguva od edna silna i visoka nadarena rasa. Samo po sebe se gleda, bez somenie, taa e od helenski koren′. sepak, na nekoi drugi mesta toj se obiduva da bide pokoncizen i pote-melen vo svoite iskaùvawa. Vo 1891 godina, Amerikanskiot arheolo{ki ùrnal izdava eden pregled na negovi statii pi{uvani vo odnos na ova pra{awe:

′Zaklu~ocite do koi doa|a doktor Cuntas im prkosat na pretpostavkite za mo`noto azijatsko poteklo na Mikenskata civilizacija. Kako glavni pri~ini za edno vakvo stanovi{te toj gi naveduva slednive: (1) Na~inot na koj se prestaveni boèstvenite figuri vo celost korespondira so gr~kite idei; (2) Vo Mikena i Tirini ne se pronajdeni ostatoci od ribi pogodni za jadewa, no pronajdeni se ostatoci od ostrigi, a poznato e deka Homrovite Grci ne gi jadele ribite, dodeka vo Arijskite jazici postoi eden zbor koj sluì za ozna~uvawe tokmu na ostrigata; (3) Mikencite, od edna strana, se povrzani so Italiotite i drugite Arijci, a od druga strana so Grcite od istoriskiot period, ~ija civilizacija, vsu{nost, prestavuva prodolènie na nivnata; (4) Tipi~nata mikenska ku}a e adaptirana i za do`dliva klima, {to ukaùva na toa e deka e donesena od severot′.435 Gre{kata koja se nao|a pomestena vo prvata to~ka od gorniot pasus e napomenata

u{te vo samiot voved od knigava koja ja drìte vo race, a so nea }e se poznanimavame, i toa popodrobno, i vo preostanatite dva toma. [to se odnesuva do vtorata to~ka- navistina ne vredi da se gubi vreme vo bilo kakvo objasnuvawe. Tretoto se pokaùva kako besmisleno, po-bivaj}i se samata sebesi so otkrivaweto na ′Minojskata′ civilizacija na Krit. Navistina e te{ko da se kaè na {to se temeli ~etvrtata to~ka, bidej}i za{ilenite vrvovi na ku}ite se pojavuvaat vo iskopinite {irum Sirija, dodeka so ramni vrvovi se odlikuvaat ku}ite koi se pronao|aat vo celiot Egejski region vo periodot od Bronzenata epoha. Se na se, malkumina se istori~ari koi se zanimavaat so antikata ili arheolozite koi denes bi gi smetale za se-riozni vakvite argumenti, iako mnogumina od niv, kolku i toa da izgleda paradoksalno, ne bi se dvoumele mnogu okolu prifa}aweto na proizvolnite zaklu~oci koi gi izvlekol.436

Podr{kata na idejata za postoewe semitsko vlijanie vrz vostanovaweto na starogr-~kata civilizacija ne iz~eznalo naedna{. Dokolu pove}e zdravorazumsko sogleduvawe na ova pra{awe moè da se o~ita vo ramkite na toga{noto op{testveno nivo.Vo Amerikanska-ta ~itanka, izdadena 1895 godina, moè da se pro~ita slednovo:

′Osnovniot fakt okolu koj se temelat site ovie legendi e najverojatno sledniov- deka Evropskite Grci, vsu{nost, gi poprimile od Istokot prvi~nite elementi na koi se temeli celata nivna ponatamo{na kultura. i toa na slednive dva na~ini: prviot e direkten, odnosno preku predistoriskite naselbi na semitskite rasi koi postoele na tloto na Grcija, a ovde prvenstveno mislime na Fenikijcite; a vtoriot e indirekten i se odviva preku Orientalnite Grci, koi bile naseleni na bregovite na Mala Azija, Krit i, najverojatno, vo Dolen Egipet i koi do{le vo kontakt so tamo{nite semitski i delumno semitski

435 Brigiskata=brzja~kata ku}a od Pelagonija bila stara 6.000 g.p.n.e. Taa bila prenesena na Istok vo Frigija.Spored Psametih, Egipet bil pomlad od Frigija, a Frigija bila brigiska. Frigi=Brigi bile Atiwanite, a od Dolna Makedonija se preselile Dorcite, koi ja sozdale Sparta...Brigiskata ku}a bi-la za do`d, a vakva bila mikenskata, koja ″donesena od severot″. Brigite kako varvari (sto~ari) ne bi-le ribari, a Atiwanite stanale ribari. Sledi ″Vo Mikena i Tirini ne se pronajdeni ostatoci od ri-bi pogodni za jadewa, no pronajdeni se ostatoci od ostrigi, a poznato e deka Hemrovite Grci ne gi ja-dele ribite,dodeka vo Arijskite jazici postoi eden zbor koj sluì za ozna~uvawe tokmu na ostrigata″. Vakov govor bil i brigiskiot. Tsioulkas, vo 1907 godina pi{el, Slavo-Makedoncite od Lerin govorat ran Homerov jazik. Tokmu zatoa vo ″Ilijada″ e brigiskiot govor, so zavr{etok na treto lice it: odit... 436 Za ku}ata se istakna: ″donesena od severot″. Severot ne e Egejot. Mesopotamija e isto~no od Sirija. Der Großer Duden,Prof. Horst Klien za Arameja pi{i:″nekoga{no ozna~uvawe za Sirija″,so aramejski jazik.

235

naselenija...pri {to do{lo i do prenos na nivnata kultura na nivnite sonarodnici vo evropskiot del od Grcija′.437 Do po~etokot na 1898 godina, site ovie raboti mu stanale sovr{eno jasni na eden ne-

zavisen u~en ~ovek po imeRobert Braun.Toj otvoreno gi napadnal pobornicite na Arijskiot model, koi cel vek ′...re~isi celosno ja ignoriraat ili voop{to ja otfrlaat mo`nosta za postoewe na ona ogromno i vistinski postoe~ko semitsko vlijanie, a na koe vsu{nost i se temeli celoto arjo-semitsko {kolstvo, i toa dol` i popreku cela Elada′. Interesno e {to ovie ogledi na Braun, koi vo su{tina naiduvale na prili~no dobar priem vo tekot na pogo-lemiot del od 19 vek, poprimile dosta ekscentri~na konotacija, a negovata kniga, pro~ita-na deneska, vo najmala raka pobuduva edno ~ustvo na ′borbena gotovnost′.438(Samo Elada,R.I.)

Salomon Renak Od osumdesettite godni na 19 vek, intelektualnata atmosfera vo Evropa doìvuva

ogromna transformacija, i toa se dolì na svoevidniot triumf na izrazeniot rasen anti-semitizam, koj zemal navistina ogromen zamav vo Germanija i vo Avstrija, a negovite ekoti bile glasni i mo}ni i vo razni drugi delovi na evropskoto tlo. Do ova do{lo poradi mno{-tvo razni pri~ini, od koi kako najgolema i najzna~ajna se izdvojuva masovnoto preseluvawe na Evreite od isto~niot del na Evropa vo zemjite od zapadna Evropa i vo Amerika. Na iz-vesen na~in, tie prestavuvale svoevoidni `rtveni jarci, vrz koi bile proektirani pri~i-nite za stradawata na rabotni~kata klasa vo golemite gradovi, so {to se do{lo do fabri-kuvawe na identifikacijata na rabotncite od gradovite i na selanite so kapitalistite i so zemjoposednicite, i nivno splotuvawe protiv ovie novojdeni ′tu|inci′. Porastot na anti-semitizmot vo ovoj period se dolì i na nastanatata sekularizacija i, za smetka na toa, sla-beweto na verata, edna pojava {to osobeno gi karakterizira docnite pedestti godini od 19 vek, kako i na porastot na opredeleni drugi tipovi na rasizam.

Ovoj ogromen napliv od rasna netrpelivost vo toj period vsu{nost se javuva kako nus-proizvod od imperijalizmot,pri {to doa|a do porast na ~ustvoto za ′nacionalna solida-rnost′, {to e osobeno slu~aj so metropolitskite zemji, koi se krevaat protiv varvarskite i neevropski ′domorodci′. Paradoksalno, osumdesettite i devedesettite godini od 19 vek, go obeleùvaat i periodot vo koj Evropa i Severna Amerika, vsu{nost, ja vospostavuvaat svo-jata dominacija vrz celiot svet. Vistinskot domorodno naselenie na Amerika i na Avstra-lija e bukvalno izbri{ano od liceto na zemjata, a ìtelite na Afrika i na Azija se celo-sno pot~ineti i doìvuvaat neverojatni degradirawa i poniùvawa; vo toj period, ne po-stoi nikakva pri~na poradi koja ′beliot ~ovek′, bi trebalo da gi zeme predvid nivnite pra-va. Vo ovoj smisol, antisemitizmot moè da se razgleduva i kako eden vid ′evropski luksuz′, kon koj Evropjanite moèle slobodno da se prepu{tat vo periodot koga ne se zakanuvala opasnost od nadvore{ni neprijateli.

Vo edna takva atmosfera, francuskiot sestran u~en, Salomon Renak, vo 1892 godina go pi{uva slednovo za Cuntasovite postanovki: ′ovie idei lebdat vo vozduh′. Slednata godi-na, toj pi{uva i izdava eden napis koj go nosi tokmu ovoj naslov. So samoto toa {to Renak se proiznesol po odnos na ′ovie idei′ go pokaùva faktot deka tie pove}e ne bile isklu~ivo i edistveno razgleduvani i obrabotuvani od strana na romanti~arite. A so sigurnost moè-me da tvrdime deka Salomon Renak i negovite bra}a bile na tokmu sprotivnata strana od spektarot. Tie poteknuvale od edno ima{no i emancipirano evrejsko semejstvo od Paris, a 437 Belcite vo ledenoto doba, so traewe 1.000.000-500.000 godini, bile povle~eni vo Levantot. Tie so potopite se preselile na Istok i Sever. Sé do kade tie stignale, ima piramidi. Takva bila i pronaj-dena vo Bosna. Isto taka, ima i naselbi. Odej}i kon Istok, naselbite se sé pomladi. Sekoga{ presel-bite bile kon Istok, nikako kon Zapad. Taka Belcite stignale vo Vietnam, so zurlata, kako za mene dosega poznat dokaz. Vo Severna Afrika...so Mesopatamija bile naseleni Crnci (Semiti). Kako dvo-rasni jazici,na Belci i Crnci, bile aramejski i staroegipetski. Koine bil po smrtta na Aleksandar... 438 Belcite kon Ju`na Afrika stignale okolu 3.500 godini. Crncite od Ju`na Afrika, koja bila spoe-na so Indija, po bivolot do{le do Severna Afrika. Nivna krv se najduvala vo Egipet sé do so Mesopo-tamija. Nivniot udel bil mal...So pomestuvawe na suviot pojas, po 15 vek n.e. Egipet pove}e ne e ìt-nica, a takva stanalo Podunavjeto, a potoa i Ju`na Rusija. Od 15 vek preselbite na Crncite stanale po intenzivni.Tokmu zatoa Egiptjanite, Arapite i Ira~anite se potemneti. Sledi ona kako {to go pi{i avtorot, koj e preselektivan, ja izbegnuva vistinata. A taa bila edna: Crncite bez pismo i bez {koli.

236

Renan, kako i mnogumina vidni intelektualci od toa vreme, bile ~esti posetiteli na nego-viot tatko. Inaku, i toj i negovite bra}a imale prili~no kompliciran odnos kon judaizmot. Nepodloèni na nikakvo religisko obrazovanie,tie bile na mislewe deka i judaizmot, kako vpro~em i hristijanstvoto, ne se ni{to drugo osven najobi~ni sueverija so izminat rok na traewe. Od druga strana, Salomon se zalagal za so~uvawe na ostavninite od evrejskata kul-tura i dolgi godini bil pokrovitel na Revue des Études Juives. Zaedno so svojot brat Jozef, prili~no se aktivni vo slu~ajot Drajfus, pri {to ja zazemaat dijametralno sprotivnata strana od onaa na katoli~kite kralski sili, koi zastanuvaat zad noviot antisemitizam koj zema se pogolem zamav na tloto na Francija.

Salomon Renak e u~en ~ovek koj se karakteriziral so golemo qubopitstvo i so iz-vonredna {irina i dlabo~ina. Negovite centralni interesi bile naso~eni prvenstveno kon novite disciplini, imeno kon arheologijata i antropologijata, koi tokmu vo toj perod po-~nuvale da go doìvuvaat svojot podem. I pokraj toa {to imal {iroki poznavawa i vo od-nos na Indija, kako i vo odnos na Bliskiot Istok sepak, domenot na negoviot interes, prve-nstveno mesto zazemale mno{tvoto informacii koi doa|ale od arheolo{kite lokaliteti na Severna, Centralna i Zapadna Evropa. Toj cvrsto stoel na stanovi{teto deka ne{to ka-ko {to e jazikot ne moè da bide svedeno na nekakva predeterminiranost od fizi~ki tip, so {to negovite napisi od ranite devedesetti godini od 19 vek se zdobivaat so edna dimenzija na svoevidna dvojna deklaracija za nezavisnost: na Evropa od mirage oriental, i na ′nau~nata′ arheologija i antropologija od filologijata i romanti~arskiot tip asocijacii koi, vo toj period, odele raka pod raka so nea. Vo likot na Renak moè istovremeno da bidat sogledani i doblestite i porocite karakteristi~ni za arheologijata i klasicite od 20 vek: doble-stite, pritoa, se zdraviot razum i skepticizam, dodeka kako poroci }e gi nabroime nemino-vnoto barawe dokazi po sekoja cena- osobeno koga tie se odnesuvaat na onie od sprotivniot tabor- potoa nepreciznoto vremensko locirawe, kako i prezirot kon antikata.

Negoviot dolg napis ′Le mirage oriental′ pretstavuva eden svoevden dvokraten napad, ustremen i kon Indija i kon semitskiot Bliski Istok.439 Upotrebata na edna militantna analogja, koja bila favorizirana i od samiot Renak, se odnesuvala na degradraweto na Kina, Egipet i na Turcija, a bila sprovedena od strana na edna svoevidna indoevropsko-semitska alijansa.Vo dvaesettite godini od 19 vek, edinstveno K.O. Miler, za kogo Renak izjavil deka ′e sekoga{ eden ~ekor pred svoeto vreme′, ja imal hrabrosta da gi diskreditira evropskite sojuznici. Do 1885 godina, osvojuvaweto na svetot sprovedeno od strana na ovoj evropski so-juz bilo tolku temelno i celosno, {to dovelo do edna sostojba ovaa, da ja imenuvame taka, hrabrost, da stane svoevidno op{to mesto, so {to kako da se dobilo pokritie za posledova-telnoto otfrlawe na Indijancite i na Semitite.

′Koga }e se prikaùva za istorijata na evolucijata na istoriskite nauki koi go odbeleàle 19 vek, so celosno pravo }e bide naglasuvano deka tokmu vo periodot pome|u 1880 i 1890- otprvin srame`livo, a potoa so edna se pogolema uverenost, vtemelena vrz nepobitni fakti- se slu~ila reakcijata protiv <mirage oriental>; povtornoto osloboduvawe na pravata na Evropa od stegite na Azija, natopeni vo temninata na prvite civilizacii′. Napadite na Renak kon romanti~arite koi se zastapuvale za Indija se odvivale na

tri nivoa. Kako prvo, toj ukaàl i prikaàl deka ne moè da stane zbor za bilo kakvo povr-zuvawe na indiskataso gr~kata mitologija. Kako vtoro, a vo odnos na jazikot, toj pribegnal kon citirawe na toga{ mladiot i nadeèn lingvist Ferdinand de Sosir, koj vo svojata ra-bota imal vostanoveno edno od na~elata na tkn. neogramati~ari, koi sebesi se smetale za oponenti na prestavnicite na postarata generacija u~eni.Renak se drèl do toa deka Sosir uspeal da go simne sanskritot od negovata dotoga{na neprikosnovena pozicija na najstar i naj~ist indoevropski jazik; Sosir go indetifikuval dotoga{niot ′proto-indoevropski′ ka-ko, vsu{nost, evropski jazik, odnosno da bideme u{te poprecizni, go dovel vo neposredna vrska so litvanskiot. Kako posredna pri~ina za ova moè da se navede edna toga{na voop-

439 Vo Zapadna Azija trgovski...jazik bil aramejski. Ama ovoj bil dvorasen na Belci i Crnci (Semiti). Me|utoa,na Belcite naroden jazik im bil pelazgiskiot so mno{tvo govori:bez semitski Blizok Istok

237

{tena tendencija za pomestuvawe na Urheimat na semejstvoto proto-indoevropski jazici kon ukrainskite stepi, ili duri i kon Baltikot. Vo sekoj slu~aj Renak, kako treta to~ka na ne-goviot napad, insistira deka indoevropskite govoriteli, dokolku nekoga{ i pretpostavuva-le nekakva posebna ′rasa′, neminovno doìveala edno svoevidno fizi~ko pretopuvawe od strana na domorodnite narodi na Evropa, pri {to ostanuva na stanovi{teto deka impresi-vnite predistoriski kulturi na Zapadna Evropa bile prevashodno avtohtoni.

Nadvore{nite pri~ini za ova Renakovo ustremuvawe protiv rasizmot ispoluvan od proklamatorite na arijstvoto i negovoto ubeduvawe vo postoe~kite asimilatorni kapaci-teti na Evropa se pove}e od o~igledni. Sepak, negoviot napad upaten kon semitskite vlija-nija e malku posloèn otkolku ovie prethodno navedenite. Toa, najverojatno, bi moèlo da im se pripi{e na negovite usilbi i èlbi da go vospostavi i osigura svojot sopstven iden-titet na eden emancipiran gra|anin na Evropa, bez pritoa da go nosi kako tovar naslednoto semitsko kulturno nasledstvo. Isto taka, toa moè delumno da proizleguva i od onaa, vo toj period novonastanatata situacija, koja ve}e ja napomenavme prethodno, a koja se odnesuva na ve{ta~ki nametnata relacija pome|u Fenikijcite i Kartagincite so Evreite, vo odnos na situacijata so famozniot Moloh, pri {to Renak se obiduva da gi distancira evropskite Evrei od vakvite i sli~ni na niv konteksti. Pokraj ovaa svoevidna odbrana na sopstveniot identitet, negovata poddr{ka koja odi na nasoka na evrejskite stanovi{ta bi trebalo da bi-de razgleduvana kako eden vid ′so~uvuvawe za nau~ni celi preku ubivawe′ koja,patem kaàno, e dominantnata idea- vodilka koja go proniknuva celiot 19 vek.

Renak kategori~no i, spored negoviot vokabular- ′apsolutno′- i se sprotistavuva na mo`nosta za postoewe na bilo kakvo semitsko ili ′ku{itsko′ (egipetsko) vlijanie440 na tlo-to na Evropa se do periodot na docnata ′metalna epoha′. Sepak, priznava deka vo po~etokot na vostanovuvaweto na trgovskite vrski so Fenikijcite, {to spored nego se slu~ilo vo 13 vek pr.n.e., ′zapadnoevropskata civilizacija stanala...na eden opredelen na~in...pot~ineta na onaa na Orientalcite′. Vo sekoj slu~aj, toj nikojpat ne ostapil od svoeto zacvrsteno sta-novi{te deka korenite na civilizacijata poteknuvaat tokmu od evropskoto tlo. Kako do-datok na ova, toj veruval deka golemite predistoriski evropski civilizacii vsu{nost vli-jaele vo vostanovuvaweto na civilizaciite na Orientot, pri {to na edno mesto naveduva de-ka dokolku u~enite bi se obidele dovolno hrabro, ovoj ′premin od odbrana vo napad′ bi mo-èl mnogu lesno da vidi do uspeh. Renak se soglasil so Cuntas vo edno mesto, imeno deka mi-kenskata civilizacija e vsu{nost evropska civilizacija, vo {to se vodel spored postoe~ka-ta sli~nost pome|u kulturite koi bile pronajdeni vo predelite na Sredozemjeto so onie pronajdeni okolu Crnoto More;441 toj sogledal i izvesni vremenski i lokalni razliki, koi spored nego bile rezultat na sopostavenosta na razli~nite plemiwa ′koi poteknuvale od ist koren, no koi dostignale razli~en stepen na kulturen razvoj′.

Julius Beloh I pokraj negoviot izrazen radikalizam, po dopu{taweto na mo`nosta za postoewe

izvesno semitsko vlijanie po 1300 godina pr.n.e., Renak, sepak, ne se navra}a celosno kon po-stanovkite na K.O. Miler. Ova se slu~uva duri slednite, odnosno 1894 godini, i toa od stra-na na Julios Beloh, preku eden kratok, no isklu~itelno zna~aen i vlijatelen napis pod na-slov ′Fenikijcite na Egejsko more′. Beloh bil u{te eden Germanec koj ìveel vo Rim. Toj podu~uval na tamo{niot univerzitet celi pedeset godini, od 1897 do 1929 godina i, sli~no kako i Humbolt, Nijbur i Bunsen, ~esto patuval niz Italija i vr{el katalogizacija na ta-mo{nite iskopini i spomenci na kulturno nasledstvo; a isto kako i pogorenavedenite go-spoda, i toj stanal ′neosetliv na vlijanijata od strana na italijanskata kultura′.

I pokraj nesomneno uspe{nata profesorska kariera i impozativniot broj izdadeni publikacii Beloh, po se izgleda, se smetal sebesi za neuspe{en ~ovek i eden vid ve~en iz-gnanik. A toa naverojatno se dolì na faktot deka nemu, na izvesen na~in, mu bil zabranet

440 Ku{itskiot jazik (Ku{- hebrejsko i etiopsko ozna~uvawe za Nubija), koj kako dijalekt i nare~je se sre}ava vo Etiopija, Somalija, Sudan, Kenija i Tanzanija. Istot slu~aj e i so ~adskiot, koj e osnova za nad sto jazici i dijalekti vo Nigerija, Niger i âd. Site tie bile Crnci (Semiti),so semitski jazici. 441 Crno More nastanalo so potopi. Ako dotekot na voda od Crno More vo Sredozemno More se preki-ni, Sredozemno More }e se isu{i. Na Istok }e se najde plodna povr{ina i civilizacijata na Belcite.

238

pristapot vo visokiot op{testven akademski ìvot vo Germanija, i toa od strana na emine-ntniot i pro~uen germanski istori~ar vo Rim, Momzen. Druga pri~ina poradi koja Beloh ne uspeval da najde nekakva soodvetna pozicija vo germanskoto op{testvo, bilo toa {to za nego se pretpstavuvalo, a dali taa pretpostavka e to~na ili ne ostanuva nadvor od opsegot i mo-`nostite na na{iot uvid, deka toj bil Evrein. No i pokraj- ili moèbi posoodvetno bi bi-lo da kaème ′tokmu zaradi′- vakvata pretpostavka ili somnenie, toj ne samo {to bil stra-sen germanski nacionalist, tuku se istaknuval i kako eden pd najistaknatite i najèstoki antisemitisti vo svoeto vreme. Ovoj izrazen antisemitizam go pro{iril i vo negovite napisi vo odnos na istorijata: ′Eden crnec koj zboruva angliski ne moè samo zaradi toa da bide smetan za Angli~anec, a Evreinot goj govorel gr~ki bil isto onolku Grk kolku {to de-nes Evreinot, koj zboruva germanski, minuva kako Germanec′.442

Julius Beloh, i vo odnos na gr~kata i vo odnos na italijanskata istorija, pi{uval na eden prili~no ~uden na~in, a }e ostane najdobro zapameten, voedno i po~ituvan, zaradi negovata zalo`ba i uspe{no voveduvawe na modernite statisti~ki metodi vo procesot na prou~uvawe na anti~kata istorija. Imeno, ovaa negova zalo`ba za pribegnuvawe kon eden cvrst tretman vrz eden prili~no ′mek′- ako ne i ′te~en′- materijal, vo sebe vklu~uvala ri-gidno pobaruvawe na dokazen materijal, potoa eden ultrakriti~ki pristap kon anti~kite izvori dostapni za uvid i ogromna strast za {to poprecizno vremensko locirawe daleku vo minatoto. Seto toa odelo raka pod raka so ona {to vo vovedniot del na knigava go imam opi-{ano so zborovite ′arheolo{ki pozitivizam′, pod {to se podrazbira edna apsolutna dover-ba vo arheologijata kako najdobar i edinstven ′nau~en′ izvor, i toa vo smisol na edna isklu-~ivost vo odnos na informaciite za Antikata. Ova, na nekoj na~in, e povrzano so edno vo-stanoveno veruvawe deka spravuvaweto so arheolo{kite predmeti nekako go obdaruva onoj koj se zanimava so toa so edna svevidna ′objektivnost′, a Beloh i negovite naslednici kako da go predvidele faktot deka arheolo{kite interpretacii, vsu{nost, ne se nepodlo`ni na subjektivni vlijanija, kako {to e toa slu~aj i so interpretaciite na dokumentite, na ling-vistikata i na mitovite.

Profesorot Momiqano, vo svojot esej za Beloh, se osvrnuva na ′implicitnite kon-flikti pome|u negoviot liberalizam i negoviot nacionalizam...pome|u negoviot rasizam i kultot {to go neguval kon broevite′. Ne negiraj}i gi implicitnite protivre~nosti, veru-vam deka pove}eto od niv se naj~esto od ′ne-antagonisti~ki′ tip. Dokolku ovoj svoeviden ′ku-lt kon broevite′ se podrazbere kako edno pozitivisti~ko na~elo za neminlivo pobaruvawe na dokaz, toga{ ovie ′implicitni konflikti′ moè da se sogledaat kako osnova za prou~uva-weto na klasicite vo tekot na 19 i 20 vek. Vsu{nost, tie i go so~inuvaat ona ′kriti~no-ge-netsko ispi{uvawe na istorijata′, za {to desno orientraniot istori~ar na antikata Vil-ken, a vo odnos na Nijbur, imal samo pofalni zborovi.

Iako Beloh bil meta na niza napadi od strana na negovite poliberalni kolegi, kako {to e slu~aj so onie koi doa|ale od perata na Momzen i na Vilamovic-Melendorf- prven-stveno poradi negovoto pribliùvawe kon Momiqano- negovite ogledi edinstveno presta-vuvale edna ekstremna verzija na stanovi{teto na koe vo toj period i bila vtemelena disci-plinata voop{to. Ostavaj}i go za moment na strana gledi{teto koe go imal za semitskoto pra{awe, moème slobodno da vostanovime deka malkumina klasicisti i den-denes ne bi se sloìle so negovata postanovka deka ′naukata nema i ne moè da ima nikakvi dopirni to~ki so ne{to {to bi moèlo da se smeta za <mo`no>′, pri {to vo slu~aite koga se naloùva po-

442 Francuskiot,angliskiot i germanskiot jazik dràvni jazici se od krajot na osumnaesettiot vek, za-po~nuvaj}i so francuskiot, koj bil vulgaren latinski. Pak, gr~kiot, katarevusa, bil dràven samo od 1868 godina. Evreite govorele so govori koi se zboruvale vo Arapskiot Polustrov. Tie im pripa|ale na jazikot na Belcite, pelazgiski=tn.slovenski.Tie vo Vavilinskoto zarobeni{tvo go prifatile si-riskiot aramejski jazik,koj bil dvorasen na Belci (Pelazgi) i Crnci (Semiti). Tokmu samo zaradi ar-amejski jazik kako semitski avtorite govorat za semitski jazici, duri aramejski stanal evrejski. Za ova da se potvrdi e sledniot dokaz: koga Evreite vo Aleksandrija go prifatile helenskiot=pove}ebo-èn koine, tie stanale Heleni. Sledi sklavinskite=tn.slovenski Germani=Doj~eri go prifatile ger-manskiot=doj~erskiot koj bil trorasen i protestanski, a Germani imalo i katolici, so tn.slovenski prezimiwa, kako na primer Beloh=Belov, tie stanale Germanci. Tokmu zatoa i Evreite bile Doj~eri.

239

trebata od toa, a sledej}i go pritoa tokmu negoviot primer, za daleku poprikladno se smeta pribegnuvaweto kon koristewe na zborot ′verojatno′.

Kako i pove}eto klasicisti koi ìveele i rabotele vo 20 vek, i Beloh ne znael nitu da govori, nitu da pi{uva na nieden semitski jazik. I pokraj toa, a pribegnuvaj}i kon pri-dobivkite na germanskoto {kolstvo koi mu bile dostapni za uvid, toj se ~ustvuval sposoben da gi otfrli site mo`ni dodavki vo gr~kiot jazik koi bi moèle da proizleguvaat, odnosno da bidat pozajmeni od strana na jazikot na Fenikijcite, a koi prete`no so odnesuvale na imiwa na opredeleni mesta i lokacii, bez razlika na ′primamlivosta′ na eventualnite so-zvu~ja koi bi moèle pritoa da se pojavat. Na primer, toj go odrekuval i ve}e {iroko ra-sprostranetite, i od porano prifatenite kako postoe~ki, vrski pome|u imeto na rekata Jordan i nazivot Jadranos, pronajden na Krit i vo Elis; ili pome|u planinite Tavor vo Iz-rael i planinata Atabirion na Rodos.443 Vo ovoj smisol, toj nao|a prili~no korisna potpo-ra vo Eduard Mejer- eden, isto taka, zakolnat germanski nacionalist. Mejer, vo ovoj konte-kst, imal sli~no mislewe kako i Adolf Holm. Imeno, dodeka se drèl cvrsto i radikalno vo svojata tendencija za pro~istuvawe na semitskite vlijanija od Grcija, toj sepak ne go ne-giral postoeweto na fenikijskite naselbi vo predelite okolu Egejskiot basen. Od tie pr-i~ini, bi moèlo da se re~e deka toj bil prili~no objektiven vo odnos na ova pra{awe. Be-loh go sledel K.O. Miler i vo vostanovuvaweto na odnosite pome|u stara Grcija i Bliskiot Istok, zapo~nuvaj}i od zaedni~kite koreni na opredeleni kultovi aktivni vo opredeleni periodi vo ovie dve podra~ja, pa se do nivnite me|usebni kontakti vo docniot Klasi~en pe-riod ili onie vo Helenisti~kiot period.444 (Stara Grcija=Elada, R.I.)

Od eden drug u~en, Beloh ja prezema idejata deka na Fenikijcite ne moè da im bide pripi{ana zaslugata za sposobnosta na Grcite vo domenot na brodogradbata, bidej}i vo gr~-kiot jazik,spored izvesniot u~en, nemalo ni traga na semitski zaemki pome|u terminite koi se odnesuvale na naukata.445 Od tie pri~ini, kako logi~en bi se nametnal zaklu~okot deka ne moè da stane zbor za nekakvo nivno mnogu damne{no prisustvo vo Egejot. Postvuvaweto na edna vakva pretpostavka sopostavuva edna dvojna zamka, vo smisol na edno svoevidno odda-le~uvawe od mo`nata fakti~ka sostojba. Imeno, prisustvoto na Fenikijcite vo vtoriot milenium pr.n.e., na~elno ne ja isklu~uva mo`nosta proto-Grcite ve}e da imale brodovi; a kako vtoro i, moèbi u{te pova`no, po se izgleda deka ne e zanemarliv brojot na prili~no prikladni etimolo{ki koreni na gr~ki nauti~ki zborovi, vo smisol na nivno najverojatno semitsko poteklo, bidej}i spored nivnite karakteristiki, tie ne moàt da se podvedat pod nitu edno od semejstvata indoevropski jazici. I iako nikoj ne go stavil pod znak pra{awe egipetskoto poteklo na zborot baris (~un),446 Beloh, zaedno so svoite istomislenici i sovr-emenici, ne ja razgledal mo`nosta ili verojatnosta za postoewe i na drugi egipetski kore-ni vo napomenatoto semanti~ko pole. A vsu{nost, tokmu so pomo{ na takvo sogleduvawe na ne{tata moè da se objasni poednakvo, ako ne i vo pogolema mera, zna~itelnoto prisustvo na opredeleni zborovi i termini koi mo{ne jasno ukaùvaat na faktot deka najranite pri-kazi na brodovi od predelot na Egejot, odnosno onie prikaàni na muralite pronajdeni na Tera koi datiraat od vtoriot milenium pr.n.e., se nesomneno od egipetski tip.

Beloh cvrsto stoel na stanovi{teto deka fenikijskite brodovi447 vo toj period ne bile dovolno golemi i podgotveni za takvi plovidbi po otvoreno more.Sepak, toj ja ostaval kako otvorena mo`nosta tie da bile sposobni, ne oddale~uvaj}i se premnogu daleku od breg-ot, da plovat dol` bregovite na Severna Afrika, no vo sekoj slu~aj se sprotistavuval na

443 Rasa=jazik i istoglasno: Jordan=j ordan; Jadran=jadr an=on: jadr=jadro, koe e i jadro=j adro, golemo. Tavor=ta vor i Atabirion=ata birion=virion, bir=vir; Krit=krit, Kret=kret; Elis=Ilis; Rod o s... 444 Helenizmot go vnesol Drojzen, a toj bil period samo po smrtta na Aleksandar Makedonski. Bidej}i koine bil helenski jazik, toj sledel samo po smrta na Aleksandar. Helenski bil Zevs=Yevs=yvs=yvezda. Taa ja dava belinata=helinata,Helios=Ilios, so Il sl′nce.Na decata prvo im se veli ye:vidi,svetlost. 445 Bidej}i koine bil makedonski jazik,a Makedoncite ne bile pomorci,tuku varvari,nemalo pomorsko 446 Bidej}i egipetskiot baris bil za ~un, so kogo se plovi po bari, egipetskiot bil samo tn.slovenski. 447 Spored Djuran, priprostoto prase bilo nekoga{ Totem na preistoriskite Evrei. Na vaznite e pri-kaàn nerez (=ne rez) ili vepar (=ve par), na germanski eber (=ebar=epar=e par) so svoite zabi. Toj bil fenikiski. Vo Egipet se pronajdeni svinski koski. Bidej}i navedenite prostori bile na Temnite, koi ne jadele sviwa, sviwata vo Biblijata ne e podobna.Me|utoa, toa ne vaèlo za Fenikijcite, Belci.

240

tvrdeweto deka tie bi moèle da stignat do Egejskiot basen pred 8 vek pr.n.e. Sepak, i na-sproti ogromnoto nasledstvo pomesteno vo brojnite ogledi za antikata, a koi podrùvaat tokmu vakvo stanovi{te, sega postoi ogromno koli~estvo arheolo{ki dokazen materijal koj govori deka i toa kako bile sposobni da storat tokmu takvo ne{to, i toa daleku pred 8 vek pr.n.e.448 Vo ovoj smisol, vpro~em kako i pove}eto ekstremni pobornici na Arijevskot mod-el, Beloh se priklonuval kon prifa}aweto deka onie vlijanija, koi neminovno moraleda se pripi{at kako dojdeni od Orientot, vsu{nost pristignuvale na evropsko tlo po zemjen pat, odnosno preku Anadolija.

Eden od najefikasnite na~ini za razgrani~uvawe na onie poklonici na [irokiot arijski model arijanisti od onie na Ektremniot, prestavuva razgleduvaweto na nivniot od-nos kon zapisite na Tukidid. Kaj onie pobornici na [irokiot arijski model se zabeleùva ispoluvawe na svoeviden otpor kon prifa}aweto na Herodotovata ′Egiptomanija′ i nego-vata ′Interpretatio Graeca′, a prifa}awe i po~it kon Tukididovite ogledi i stavovi. Tukidod voop{to ne spomenuva prisustvo na egipetsko- fenikijski kolonii na samoto tlo na Grcija; sepak, spomenuva postoewe na izvesni fenikijski naselbi rasprskani na gr~kite ostrovi, kako i vo predelite okolu Sicilija. Beloh vo potpolnost ja otfrla mo`nosta za nivno po-stoewe vo ovie predeli, baraj}i cvrst i isklu~ivo arheolo{ki ′dokaz′ za ova ′nepotkrepe-no′, iako {iroko rasprostraneto anti~ko svedo{tvo koe se odnesuvalo na niv. Vo ovoj smi-sol, negovata glavna ′glavobolka′ poteknuvala od relativno ~estoto napomenuvawe na Feni-kija i Fenikijcite i na Sidon i Sidoncite, no ne od bilo kogo, tuku tokmu od strana na Ho-mer. Sli~no kako i Miler pred nego, i Beloh se obidel da go vidoizmeni i na izvesen na~in da go namali ova pogorespomenatovo, so ~esto potencirawe deka zborot phoinix vo starogr~-kiot jazik vsu{nost ima mnogu zna~ewa; toj se obiduval da se spravi so ovie, nepodlo`ni na redukcija brojni referenci koi se odnesuvale na Fenikjcite, so voveduvawe na edna teza de-ka, tie, vsu{nost, im pripa|aat na podocne`ni sloevi od epskata naracija koi, kako {to zad edno takvo stanovi{te stoele Volf i Miler, bile pove}e preuveli~eni otkolku {to pre-stavuvale nekakvi osobeni kreatvni ~inovi. Beloh crvsto stoel i na stanovi{tvo deka vo-op{to ne moè da stane nitu zbor za bilo kakvi referncii koi bi odele vo prilog na mo-`noto prisustvo na Fenikijcite vo samata sr` na epot, a ova negovo stanovi{te go potkre-puval so ukaùvawa na otsustvoto na Fenikijcite od listata na varvari-sojuznici na Troja-ncite vo Ilijada, koja ja smetal za isklu~itelen sodrètel na prilikite vo predelot na Egejot i Anadolija od toj period. Na toj na~in, toj samiot na sebe si go ovozmoìl kredi-bilitetot na stavot deka Fenikijcite ne bile vo mo`nost da pristignat i da bidat pri-sutni vo Egejskiot reon pred krajot na 8 vek pr.n.e., {o go potkrepuvalo stanivi{teto deka tie vo nikoj slu~aj ne moèle da odigrat nekakva pozna~ajna uloga vo formiraweto na sta-rogr~kata civlizacija. (Dokaz, tn.Troja ne moèla da bide vo Mala Azija, R.I.)

Vo odnos na ~ovekot koj e poznat kako vtemeluva~ na Ekstremniot ariski model, so-vremeniot belgiski u~en Gi Bunens go opi{uva slednovo:

′Pri ~itaweto na nivnite dela i ogledi, ~ovek ne moè a da ne pomisli

448 Avtorite so Potopot go istovetuvaat so Prometej. Negoviot sin Devkalion imal èna Pira. Koga se povlekle vodite po Potopot, tie slegle na vrvot na planinata Parnas. Taka legendata za Devkalion i Pira se sovpa|a so mitot za Noe i za negovite tri sina, kako {to se raskaùva vo Biblijata i Kora-not. Potopot zavr{il okolu 4000 g.p.n.e. Prometej bil okovan so èlezni prangi...Spored avtorite, èleznoto doba zapo~nalo okolu 1200 g.p.n.e. B.V.Wekrasov prikaùva dobivawe na èlezo vo stariot Egipet 1500 g.p.n.e., no i ″~elikot se dobival vo Egipet mo{ne davno. Taka vo kamenata piramida Hifu (2900 g.p.n.e.) bilo pronajdeno ~eli~no dleto″. Zna~i, èleznoto doba bilo mnogu porano otkolku {to se kaùva, {to vaèlo i za bakarot i bronzata. Bidej}i M.Beranal pi{i: ″da plovat dol` bregovite na Severna Afrika, no vo sekoj slu~aj se sprotistavuval na tvrdeweto deka tie bi moèle da stignat do Egejskiot basen pred 8 vek pr.n.e.″ i ″sega postoi ogromno koli~estvo arheolo{ki dokazen mate-rijal koj govori deka i toa kako bile sposobni da storat tokmu takvo ne{to, i toa daleku pred 8 vek pr.n.e.″, ne bilo mo`no ona {to go zapi{al Mojsej za Potopot. Toj bil pred 4.000 g.p.n.e., koga kone~no zavr{il posledniot potop. Bidej}i ne bilo mo`no da se gradi brod bez èlezno povrzuvawe na vrvot na brodot, do 1200 (2900) g.p.n.e. ne bilo mo`no plovewe, kako {to go pi{el Mojsej. Toa bila kako vo negovo vreme, pred smrtta, ili vo ponovo vreme. Isto go napi{al i Platon za Atlantida: gradeìte, brodovite...bile kako vo toa vreme vo Kartagina.Zna~i,Mojsej...i Platon ne ja kaùvale vistinata itn.

241

deka ovie avtori ne sekoga{ bile vodeni edinstveno od ~isto nau~ni~ki porivi i pobudi. Renak i Otren (eden francuski u~en so sli~ni pogledi na negovite), na primer, insistirale na edno svoevidno smestuvawe vo damne{noto minato na narodite koi, vsu{nost, dominirale so svetot na politikata vo vremeto koga tie ìveele i rabotele: a koga go velam ova, mislam na Evropejcite voop{to. Tie ostanale verni na misleweto deka e prosto neverojatno edni nacii, koi se tolku mo}ni i razvieni denes, da nemale nikakvi zna~ajni ulogi vo minatoto. Vodeni tokmu od tie pri~ini, kaj niv se javila neophodnosta za edno <nametnuvawe na prvata Evropa nad ona za {to Azija tvrdi deka e nejzino>. Istoriskata pozadina od krajot na 19 i po~etokot na 20 vek samo po sebe gi objasnuva vakvite i na niv sli~nite tendencii i teorii. Bidej}i tokmu toa e epohata na triumfot na evropskiot kolonijanizam...Postoi i eden drug faktor, koj ne e tolku <nau~na> priroda. Toa e, imeno, golemiot porast na antisemitizmot na tloto na Evropa, koj zemal osobeno golem zamav vo Francija i vo Germanija kon krajot na 19 vek...ovaa netrpelivost i neprijatelstvo kon Evreite se pro{irilo i vo domenot na istorijata poto~no kon ovie drugite Semiti- kon Fenikijcite′.449 Viktor Berar Vredno za napomenuvawe e deka ova {to go opi{uva Bunens od edna vremenska dista-

nca, bilo sogledano i od strana na opredeleni prikladni umovi vo aktuelniot mig. Imeno, vo 1894 godina, odnosno istata godina vo koja izleguva napisot na Beloh kon koj {totuku se osvrnavme, izvesniot Viktor Berar ja izdava svojata daleku posodràjna statija naslovena kako Za potekloto na Arkadiskite kultovi; vo nea se pomesteni tokmu sprotivnite stavovi i interpretacii vo odnos na vrskite pome|u starite Grci i Fenikijcite.

Berar, roden na podno`jeto na planinskiot masiv Jura, blizu {vacarskata granica, go trasiral svojot pat preku obrazuvanieto {to go steknal vo lycé vo Paris i vo École Nor-male. Vo 1887 godina, toj go posetuva Frncuskoto u~ili{te vo Atina, pri {to celi tri godi-ni u~estvuva vo iskopuvawata vo Arkadija, arhetipskata rustikalna i arhai~na planinska provincija smestena vo srceto na Peloponez; vo toj period, pravi brojni patuvawa i krsto-suvawa nadol` i popreku celata provincija, vklu~uvaj}i gi i preostanatite delov na Grcija i pogolemiot del na Balkanot. Berar bil ~ovek koj se odlikuval so neverojatna energija i posvetenost- toj ne samo {to bil isklu~itelno uspe{en vo svojata akademska kariera, tuku i napi{al i izdal golem broj knigi so negovi osvrti za aktuelnata sostojba na Balkanot, na Bliskiot Istok i vo Rusija, a vo periodot od nekolku godini bil i urednik na eden politi-~ko vesnik, nasloven kako Revue de Paris. Podocna e izbran i za senator od Jurskata oblast. I pokraj negovite radikalni politi~ki stavovi, uspeal da vospostavi bliski kontakti i da se povrzeso francuskata mornarica, so {to steknuva so edna svoevidna fascinacija za mor-skite povr{ini.

Za vreme na negoviot prestoj vo provincijata, toj dobiva idei za temite koi gi obra-botuva vo svojata prva kniga, koja se zanimava so kultovite na tloto na Arkadija, so pomo{ na dve ′otkrovenija′. Prvoto otkrovenie go doìveal koga ja voo~il neverojatnata precizno-st, dali preku neposredno ispituvawe ili preku opredeleni arheolo{ki metodi. Od dene-{na gledna to~ka, vakvata Berarova iznenadenost od ova otkritie moè da izgleda i po ma-lku ~udno, prvenstveno poradi faktot koj govori deka ovaa svoevidna kniga-vodi~, koja da-tira od vtoriot vek od novata era, samo {to doìveala edna spektakularna reaktuelizacija so [limanovite otkritija vo Mikena i Tirin, za koi Pavsanij navel deka se nao|aat tokmu onamu kade {to i bile pronajdeni. Sepak, bez razlika na se, onoj akademski duh na Besserwi-ssen, olicotvoren vo Renak i vo Beloh, ne moèle tolku lesno da bide rasklinkan. Pavsanij, kako vpro~em i mnogu drugi istori~ari i geografi~ari od periodot na antikata, prodol-ìle da bidat tretirani i razgleduvani so edna prikladna qubeznost, pri {to prodolìle da bidat smetani edinstveno kako eden vid ~etivo za deca. Vo sekoj sluàj, Berar bil ubeden deka vo svoite zapisi gi opi{al ovie mesta prili~no to~no, {to go ohrabrileo ovoj Fran-

449 Fenikijcite kako pove}ebo`ci i Evreite kako ednobo`ci bile Pelazgi. Mojsej vnesol samo zbrki.

242

cuzin da im posveti pogolemo vnimanie i so pogolema doverba da pristapi kon razgleduva-weto na ostavninata i na mnogu drugi anti~ki avtori.

Pokraj ostanatite raboti, Berar uvidel deka Arkadiskite kultovi bile nehelenski. Ova i ne bilo dotolku kontroverzno, bidej}i Arkadija otsekoga{ bila povrzana so Pela-zgite. Me|utoa, ona {to do{lo kako iznenaduvawe, a {to gi v~udonevidelo negovte kolegi, bil negoviot zaklu~ok deka tie vsu{nost bile narod so semitsko poteklo. A toa e taka bi-dej}i se do docnite osumdesetti godini od 19 vek, postoelo edno re~isi aksiomatska uvere-nost deka Fenikijcite, kako pro~ueni moreplovci, ne navleguvale podlaboko vo kopnoto, a Beloh samo go sistematiziral ona vostanoveno op{to moslewe deka fenikijskoto vlijanie vo Grcija e od relativno ponov datum. Me|utoa, sega i dvete vakvi pretpostavki prestanale ′da dràt voda′ so ovoj nov naod koj govorel vo prilog na toa deka, vsu{nost, vrz vostano-vuvaweto na kulturata na edna vnatre{no kopnena provincija, pro~uena po svoite drevni obi~ai, i prethodele izvesni semitski vlijanija.450

Berar vedna{ gi proyrel nedoslednostite koi proizleguvale od novonastanatata me-{anica. Drèj}i se cvrsto do zaklu~ocite do koi do{ol, zapo~nal so svoevidno preispitu-vawe na toj ortodoksni stav, tolku tvrdoglavo branet od pogolemiot broj negovi kolegi, pr-ibegnuvaj}i kon baraweto moderni analogii koi bi gi potkrepile negovite tvrdewa. Sevo ova go navelo Berar da izre~e i da zastane zad eden stav, koj ovde }e bide naveden vo celost, od prosti pri~ini {to vo ovie negovi zborovi i toa na eden prekrasen na~in, vsu{nost e so-dràn i ′zlatniot prosek′ na knigata koja ja drìte v race. Imeno, pri obidot za davawe svo-evidna opravdanost na negovata teza za prisustvoto na Fenikijcite vo oskudnata i dale~na vnatre{no- kopnena Arkadija ′na Pelazgite′, toj go pi{uva slednovo:

′...golem del od Evropejcite denes se navra}aat kon Pelazgite koi, vo su{tina, i ne se ni{to pomalku dale~ni ili podivi od lu|eto denes, a vo ovie nivni istraùvawa, tie ~estopati se vodeni od edni svoevidni omalovaùva~ki tendencii, za na krajot da dojdat do otkrivawe na edni afrikanski Arkadijci. Porivot za stranstvuvawe, pate{estvija i avanturi ne se nao|a pod ni~ij monopol i ne prestavuva nikakvo isklu~ivo pravo na nitu eden period i na nitu edna rasa, a {to se odnesuva do neverojatnata rasplinetost na Semitite vo sovremeniot svet... Vistina e deka dene{nite, moderni patnici se obdareni so dva motivi za koi se veruva deka Sidoncite ne gi poseduvale, ako ne vo celost i religiska ista mera, toga{ barem delumno: nau~ni~ka qubopitnost i religiska posvetenost. Potoa, ovaa sporedba koja se odnesuva na povrzanosta na Pelazgite i na sovremenite ìteli na Kongo, na prv pogled moè da deluva i prili~no zbunuva~ki. Vo sekoj slu~aj, pri razgleduvaweto na vakvi, da se izrazam taka, ~ustvitelni temi, treba sekoga{ da se imaat predvid i da se bide osobeno vnimatelen kon dve odnapred sozdadeni, a vo su{tina neosnovani idei, ili kaàno so drugi zborovi, dve prili~no nerazumni i re~isi nesvesni ~ustva: ...na{iot Evropski {ofinizam i ona {to moè prili~no soodvetno, bez nikakvo preteruvawe, da se imenuva kako na{ svoeviden gr~ki fanatizam. Po~nuvaj}i od Strabon (geograf od periodot na 1-ot vek), pa se do (Karl) Riter (geograf obrazuvan vo Getingen, koj ìveel i rabotel vo periodot na raniot 19-ti vek), site geografi ne u~ea da ja smetame na{ata

450 Arkadija kako arkada=arkad ada: arkad=a rkad=rakad e raka, zatoa {to arkadata e rakadna=rakatna, a me~kata ubiva so prednata noga, taa rakuva. Arkadija e zemja=narod na me~kata. Spored mitologijata Arkad e sin na Kalisto, nimfa, svrzana so bogiwata na lovot Artemida i so Zevs vo soyvezdieto na Go-lemata me~ka. Ovaa ne bila od prostorite za maslinki i smokvi, tuku prostori kade uspevala sviwata. Ovaa bila pratilka na govedoto,ama i kowot. Kowot bil pelisteski, a govedoto i sviwata pelagonski. Isto taka, me~kata na Pelister prezimuva. Sledi Arkadija bila vo Pelagonija. Se kaà: ″Pelazg se povrzuva so makedonskata Pelagonija, duri postavuva ravenstvo me|u terminite Macedonian (Pelasgian) ili Pelasgia (Macedonia)″. Bidej}i Solunsko so Olimp, {to vaì i od nego poju`no, kako i isto~no, vo Azija,e samo za maslinki i smokvi,a vo Elada me~kata ne moè da prezime, {to vaì za govedotot i ko-wot, mitologijata bila pomestna na goliot Olimp, a Arakadija so Peloponez (Halkidiki) vo Elada.

243

Evropa za zemja koja e nad site ostanati, posebno na svojata edinstvenost i, spored nejzinata ubavina, superiorna vo odnos na site ostanati...spored elegancijata na nejzinite formi i mo}ta na nejzinata civiliziranost... Ovoj svetogled moèbi navistina vlijae na pogolemiot broj od na{ite misli koi ni doa|aat spontano, po inercija, i bez toa svesno da go spoznaeme. Od tie pri~ini, naj~esto ja stavame Evropa na edna strana, a Azija i Afrika na sprotivnata- i pome|u niv ambis. Koga, na primer, zboruvame za eventualnite azijski vlijanija koi gi pretrpela nekoja od evropskite zemji, te{ko ni e da zamislime deka...tie varvari, vsu{nost se drznale da se upatat kon nas. Surovata realnost ne prisiluva da prifatime kako fakt deka tie, sepak, ponekoga{ i uspevale da se vturnat vnatre. Postojat opredeleni li~nosti koi stojat na stanovi{teto deka lulkata na na{ite damne{ni pretci vsu{nost bila daleku od na{ata draga Evropa, smestena nekade vo srceto na Azija. No, za da ne gi obespokojuvame na{ite arijski tatkovci, kako nivni dobri sinovi nie sme obrzani za navek da tvrdime deka iako tie moèbi i poteknuvaat od Azija, tie vo nikoj slu~aj ne moàt da bidat, neli, Azijati, ami edinstvenata dopu{tena otstapka, odnosno Indoevropejci. Kako svoeviden kontrast na {totuku kaànoto, pomislata na edna invazija od strana na semitskata Azija vrz na{ata arijska Evropa se pokaùva kako odbivna za site na{i predubeduvawa. Toa, navidum, izgleda kako da go smetame fenikiskiot breg podale~en od nas otkolku, da re~eme, Iranskata visoravnina. Edno takvo stanovi{te pravi arapskoto osvojuvawe na pogolemiot del od Mediteranot da izgleda nebare kako eden odvoen i edine~en nastan koj kako da se slu~il ~isto po nekakva igra na slu~ajnost i ni{to pove}e...{to doveduva do toa nikoj voop{to i da ne pomisluva deka takvo ne{to bi moèlo nekoga{ i da sev povtori. A toa {to Fenikijcite ja okupirale Kartagina i zaposednale pove}e od polovina teritorija na Tunis, toa e problem edinstveno na Afrika. Toa {to potoa Kartagincite ja osvoile [panija i tri ~etvrtini od Sicilija e (vo red, bidej}i tie i se tokmu toa), kako {to ve}e rekovme, povtorno povrzano edinstveno so Afrika. Me|utoa, koga }e naideme na tragi na prisustvoto na Fenikijcite blizu Marsej, Prenesta, Kitera, Salamis, Tasos i Samotraki, vo Bojotija i vo Lakonija, kako i na Rodos i na Krit, ne ni e po volja da prizaeme deka, sli~no kako i na teritorijata na Afrika, se rabotelo za vistinski osvojuvawa; toga{, pomilo ni e toa da go <zavitkam> vo <vremeni ostapuvawa>, ili, pak, <ednostavni trgovski logori>...Dokolku odime dotamu da gi upotrebime zborovite od tipot na kreposti ili, pak, Fenikijski utvrduvawa, brzame da dodademe deka toa bile samo i edinstveni krajbre`ni naselbi i ni{to ponatamu...Ovoj svoeviden evropski {ofinizam preminuva vo eden vistinski fanatizam koga ne stanuva zbor za Galija, Etrurija, Lukanija ili Trakija, tuku za Grcija, koga tokmu tamu }e go sretneme tu|inecot. Na po~etokot na vekov (se misli na 20-ot vek zab.prev.), cela Evropa e na noze...od velikodu{niot i blagoroden Filhelenizam od dvaesettite godini na 19 vek nema ni{to traga, nitu glas i toj ve}e od podamna e izlezen od moda. Moè slobodno da se kaè, a da ne se zgre{i, deka toa se povlekuva i do den- denes...Koga }e se spomene Grcija, se u{te naj~esto se namenuva vizijata na zemja preplavena so heroi i bogovi. Smesteni pod kolonadi od stolbovi vo bel mermer... Herodot kako zaludno da ni kaè deka seto toa poteknuva od Fenikija i od Egipet. Nie, bezdrugo, mnogu dobro znaeme {to i kako da mislime, i nema potreba da go menuvame ve}e vtemelenoto mislewe koe go imame za dobriot star Herodot/. Duri i po celi dvaeset godini novi sveì soznanija ovozmoèni od dostrelite na arheologijata, i toa vo

244

odnos na site mo`ni gr~ki dràvi, so site nesoborlivi dokazi koi neminovno ukaùvaat na pretrpenoto vlijanie na Orientot, nam se u{te ne ni e dozvoleno da ja smetame Grcija za u{te edna vo nizata orientalni provincii, kako {to e toa slu~aj so Karija, Likija ili Kipar, i toa tokmu poradi predhodno navedenite pri~ini. Kako {to vo domenot na geografijata Evropa i Azija stojat zasebno, taka vo istorijata go oddeluvame ona {to e gr~ka istorija od ona {to se narekuva, neli, anti~ka istorija. Od materijalot koj e dostapen do na{itot uvid, kako i od postoe~kite spomenici na kulturata, moème sosem jasno da sogledame deka starite Grci, vsu{nost...ne se ni{to drugo osven u~enici na Fenikija i na Egipet, kako i toa deka tiem vsu{nost, pozajmile bukvalno se tokmu od semitskiot Orient, vklu~uvaj}i ja i nivata azbuka; no, toa kako voop{to da ne e spre~uva da se {okirame od, nebare, oskvernuva~kata hipoteza koja se temeli na faktot deka nivnite institucii, obi~ai, nivnite rekligii i rituali, nivnite idei, nivnata knièvnost, kako i voop{to celata nivna primitivna civilizacija, isto taka bi moèla da bide celosno prezemena od Orientot′. (kurzivot mu pripa|a na avtorot) Sepak, intersno e da se zabeleì deka i pokraj negovata smelost da se iskaè seto

ova, Berar- za razlika od negoviot sovremenik Fukar- nikojpat ne pristapil kon nekakva podirektna i poseriozna zalo`ba vo odnos na posteweto na egipetskoto vlijanie; nitu, pak, otvoreno go predizvikal ′najsvetoto ne{to′, odnosno starogr~kiot jazik.

Vo sekoj slu~aj, otkrivaweto na ovoj izvonredno artikuliran iskaz, koj e vo eden naj-verojaten dosluh so moite sopstveni razmisluvawa i ogledi vo odnos na istite pra{awa i problemi, napi{an vo periodot vo koj imperijalizmot go distignuva svojot vrv, vo samiot za~etok na vostanuvaweto na ona {to e denes poznato kako Ekstremen arijski model, za mene pretstavuva{e edno isklu~itelno zadovolstvo i pottik za ponatamo{nite zalo`bi i akti-vnosti. Voedno, toa samo po sebe mi se nametna i kako eden svoeviden predizvik, ustremen kon metodot so koj se koristev, a so cel {to poopse`no da gi objasnam ovie, uslovno kaàno {kolski postanovki, so ona {to denes ve}e e vostanoveno kako eksternalisti~ka termino-logija- imeno, so eden diskurs obremenet od strana na nadvore{nite socijalni i politi~ki konteksti i globalnata intelektualna atmosfera. So cel da go nadminam ovoj predizvik, pribegnav kon razgleduvawe na {kolstvoto od tri prespektivi, ragrani~uvaj}i go na tri ra-mni{ta, a toa se: mislite i ogledite na individualnite u~eni; nivnata sposobnost za pi{u-vawe i podu~uvawe; i razvitokot i usovr{uvaweto na {kolstvoto vo celost. Spored moeto mislewe, sociologijata na znaeweto moè da dosegne samo nekoi pribli`ni prognozi vo od-nos na stavovite i odnesuvaweto koi bi moèl se odnesuvaat na prvoto navedeno nivo. Tie moèbi i bi moèle da funcioniraat malku podobro vo smisol na vtoroto, no si doa|aat, {to se veli na svoe, samo vo kontekst na tretoto i voedno najbitnoto nivo.

[to se odnesuva do ovoj slu~aj, toj se dviì vo ramkite na prvoto i vtoroto nivo. Mene li~no, kako prili~no neverojatno mi deluva pretpostavkata za postoewe na eden ger-manski Berar, a isto taka, re~isi podednakvo te{ko e da se pretpostavi i postoeweto na eden angliski Berar. [liman, na primer, pretstavuva izvonreden primer za toa kako onie romanti~arski granici vo koi se dvièle op{tite, no i op{tetsvenite razmisluvawa, uspe-ale da go ograni~at duri i najradikalniot, vo smisol na kreativnost, Germanec vo odnos na onie raboti za koi raspravavme ovde. Preku primerite za Gledstoun, Frejzer i Harison, moèvme da uvidime deka sli~nite ograni~uvawa bile relativni po{iroki i pofleksibil-ni na tloto na Britanija. Edinstveno profesionalniot eretik i izvonredniot atropolog so semitsko poteklo i isto takva religiska opredelba, Robertson Smit, bil dovolno smel da odi nasproti vostanoveniot tek vo obid da gi nadmine. Vo ovoj smisol, Francija e edinstve-nata koja otskoknuva od ovie stegi- so somneòt kon germanskiot arijizam, koj zemal osoben zamav vo periodot na sedumdesettite godini od 19 vek, a voedno i so onaa odbivnost koja ja prijavuvale tamo{nite republikanci kon onoj katoli~ki i kralski tip na antisemitizam sopostaven nasproti niv. Vo eden, uslovno kaàno romanti~arski smisol, moè da se kaè i deka samoto poteklo naBerar odigralo zna~ajna uloga pri na~inot kako do{ol do stavovite

245

koi gi zastapuval. Imeno, i vo {vajcarskata silna tradicija na zapazuvawe i so~uvuvawe na sekulraniot i na socijalno radikalniot individualizam, {to na~elno i dovelo do toa to-kmu taa tradicija da ostane svoeviden model za ′golemata trojka′ op{tetsveni anarhisti- Prudon, Bakuwin i Kropotkin. Eden drug biten faktor, ostanuvaj}i vo ovoj smisol, bil i faktot deka Berar ne bil ′~ist′ akademik, zatvoren pome|u ~etiri yidovi: toj gi imal i svo-ite nadvore{ni novinarski i politi~ki svetovi, koi mu ovozmoùvale edna po{iroka per-spektiva, eden porazli~en svotogled, a istoto ova moè da bide kaàno i vo odnos na [li-man i na Gledstoun.

Posledniov faktor koj be{e naveden e od isklu~itelno zna~ewe za ova pogore spo-menato vtoro nivo. Edinstveno pod uslov toj/taa da uìva nekakov pozna~aen op{testven status, akademskiot eretik moè da ima kakva-takva nade` deka negovite ili nejzinite ′so-mnitelni′ idei bi moèle da bidat izdadeni i podeleni vo svetot. Vo tekot na 19 vek i vo po~etokot na 20 vek, dlaboko konformisti~kiot akademski svet ni oddaleku ne raspolagal so monopolot na ′dostojni za po~it′ izdanija koi denes se dostapni za uvidot na ortodoksii-te od sekakov vid niz raznoraznite pe~ateni univerzitetski publikacii, {to na dene{nite akademici im go ovozmoùva luksusot da moàt ednostavno da gi ignoriraat argumentite publikuvani na nekoe drugo mesto. Duri i toga{, velam, ne bilo voop{to lesno glasot, po-to~no zborot na u~enite koi ostanuvale pri svoite nekonformisti~ki stavovi i idei, a u{te pote{ko onoj na svoevidnite otpadnici od sistemot, da se ovozmoì mesto i prostor so cel da bide slu{nat, t.e. pro~itan.

Ova izleguvawe od ramkite na tvrdokorniot akademizam so sebe donesuva i edna svoevidna nepovolnost, ili maana, koja se sostoi prvenstveno vo faktot deka eden u~en koj izleguva nadvor od stegite na disciplnata,odnosno koj e ′prepu{ten sam na sebe′,lesno moè da se slu~i da zatalka ili da ne znae koga i kade da zastane. A spored principot na ova deka ′i vaka- i taka, }e se gori′, napati se pokaùva kako neizdr`livo isku{enieto za ne{to za {to so sigurnost se znae deka e taka, da ne se kaè ′tokmu onaa kako {to e′, bez razlika na toa koj }e go vospremi i na kakov na~in. Eden u~en od takov kov moè so izvesna lesnotija da pribegne kon preminuvawe ne samo na granicite na ona {to e te{ko prifatlivo za onie najograni~enite i najtvrdokornite pome|u ortodoksnite umovi, tuku i na ona {to moè da se smeta kako korisno vo samiot ~in na vostanovuvawe na negovite ili nejzinite idei.

Na primer, vo ovaa smisla, Berar vostanovil i se drèl do edna teorija deka vo po-zadinata na ona {to e nadaleku pro~ueno kako gr~ki Mediteran postoel i eden fenikijski Mediteran, kako i toa deka postoela edna fenikijska Odiseja zad onaa gr~kata. Ova, da ja nare~eme taka, diva hipoteza, im posluìla na onie ′pro~ueni u~eni′ kako idealno oru`je za dokraj da go ocrnat negovoto ime i da gi otfrlat negovite idei. No, bez razlika na se, vo tekot na negovite opse`ni i iscrpni istraùvawa na taa tema, toj otkril ogromen broj pr-ikladni semitski etimolo{ki koreni za golem broj gr~ki imiwa i toponimi, pri {to mora da se napomene deka so golema uspe{ost go vovel vo praktika mnogu korisnoto primenuvawe na metodot na toponimot ′dublet′. Toa osobeno se odnesuvalo na situaciite kade dva o~evid-no razli~ni nazivi na mesta se koristele za edno isto mesto, ili za mesta koi se nao|ale blisku edno do drugo. Pri vakvite slu~aevi, toj tvrdel deka postoe~kite imiwa bile samo gr~ki i semitski zborovi za edna ista rabota.451

Na ova mesto, da go zememe primer za razgleduvawe ostrovot Kitera, smesten jugo-isto~no od Peloponez. Vo 1849 godina, tamu e otkrien eden mesopotamski natpis za koj e vostanoveno deka datira duri od 18 vek pr.n.e; kaj Herodot se sre}ava eden podatok koj veli deka tokmu na toj ostrov Fenikijcite krenale hram na ~est na Afrodita Uranija;452inaku, naodite od antikata ukaùvaat deka boìcata Afrodita ~estopati e prikaàna so kruna na glava. Berar zabeleùva deka nazivot na glavnoto pristani{te glasi Skandeja, za {to naj-pro~ueniot gr~ki leksikograf od dobata na antikata, Hesikij, veli deka zna~i ′eden vid ka-pa za glava′. Potoa, Berar istaknuva i deka Kitera, samiot naziv na ostrovot, a voedno i na- 451 Fenikijcite...Eladcite...Brigite bile Pelazgi. ″Ilijada″ na koine e prevedena vo 3 vek p.n.e. Ko-ine bil pelazgisko- semitska fuzija. Poimot dublet=dublet=du b let, u=b, b=v: dv (dvo) v let, dvovlet. 452 Bidej}i Afrodita (a prodit=porodit-a) i Uranija=uranija=vranija bile pelazgiski=tn.slovenski, Fenikijcite=Penikijcite, Apeni=Apenini, pomorcite, bile samo edno Belci: Pelazgi=tn.Sloveni.

246

zivot na negoviot glaven grad, vsu{nost eden naziv koj voop{to nema indoevropska eti-mologija najverojatno proizlegol od semitskiot koren ′ktr′, koj moè da se najde i vo hebrej-skiot jazik kako keter ili kõteret, {to ozna~uva ′kruna ili tijara′.453

I pokraj prili~no prikladnata priroda, kako na ovaa, taka i na mnogu drugi parale-li, kako vo toponimska, taka i vo edna kultska smisla, onie tvrdokornite u~eni ne razmi-sluvale mnogu za celosno da go otfrlat Berar i celiot negov trud, a najpove}e poradi o~i-glednata nemo`nost Odisej da bil Fenikiec.454 Ottoga{, pa se do negovata smrt vo 1931 go-dina, imeto na Berar vo akademskite krugovi po~nalo da prestavuva sinonim za ekscentri~-nost, no bitno e da se napomene deka postoelo i edno paralelno, ′podzemno′ dvièwe, koe pr-odolìlo da se vodi spored ideite koi toj gi vostanovil, vo koi moralo da bidat ~uvani i neguvani vo tajnost. Isto taka, negovite knigi, pokraj toa {to bile mnogu barani i ~itani, bile i mnogu ceneti od po{irokata publika, me|u koja, vo opredeleni krugovi, kako i po-~nalo da se razviva edno ~ustvo, ispolneto i od Gobino okolu pedesettite godini porano, koe se odnesuvalo na toa deka Odisej, na nekoj na~in, bi moèl i navistinada ima nekakvo semitsko poteklo.Deloto na Berar nai{lo na isklu~itelno dobar priem vo Britanija, i po-kraj vo nego pomestenata identifikacija so Fenikijcite i otvorenite simpatii koi gi isp-olnuval kon niv, a negovoto vlijanie, iako na eden indirekten na~in, ostavilo svoeviden be-leg vo angliskata knièvnost preku Xojsoviot Ulis, koe patem e delo vo koe se raboti za Evrei a ne za Grci.455

Vo sekoj slu~aj, zalo`bite na Berar ne se pokaàle so kapacitet dovolen za da mo-àt da mu zastanat na patot na razulaveniot napliv na Eskremniot arijski model vo akade-mski krugovi, pri {to vo ovaa smisla, a odnesuvaj}i se na ova treto i najzna~ano nivo, moè da se pribegne kon soodvetna i to~na upotreba na sociologijata na znaeweto. Imeno, voop-{to ne postoi prostor za somne` deka globalnata politika na Evropa, kako i celokupnoto evropsko op{testvo vo periodot pome|u 1880 i 1939 godina bile do toj stepen potopeni vo rasizam i antisemitizam, pri {to- i pokraj, za toa vreme, najnovite istoriski i arheolo-{ki dokazi koi izleguvale na povr{ina- ednostavno bilo nevomo`no da dojde do promena na ovaa dotoga{na cvrsta vtemelena prestava za anti~ka Grcija na na~inot na koj Berar go imal toa na um. Toa, vpro~em, i ne bilo vozmo`no da se slu~i se do padot na kolonijalizmot i do oficijalnata delegitimizacija na rasizam i antisemitizmot, pojavi koi go obeleàle periodot od 1945 do 1960 godina, koga po~nale da se pravat prvite obidi za promeni na do-toga{nite modeli na anti~kata istorija.

Akenaton i Egipetskata renesansa Imeno, nitu Berar se osvrnuval kon rabotata na Fukar, nitu Fukar kon rabotata na

Bernar. Iako toa ostanuva vo domenot na pretpostavkite, tie najverojatno ~ustvuvale deka eden eres vo daden vremenski period e pove}e dovolen- odnosno deka bi bilo navistina pr-emnogu vo isto vreme da dojde do svoevidna glorifikacija i na Egip}anite i na Fenikijci-te. Vo sekoj slu~aj, ne e nebitno da se napomene i deka paralelno so porastot na antisemiti-zmot i neprijatelstvoto projavuvano kon Fenikijcite, se ovozmoùval pogolem prostor za tolerancija kon Egip}anite. Vo toj period, profesionalnite egiptolozi ostanuvale dosle-dni na prikaùvaweto na Egip}anite kako kategori~no inferiorni vo odnos na Evropjani-te, a me|u niv imalo i takvi figuri koi bile razgleduvani na eden tolku egzoti~en na~in, {to voop{to ne prestavuvale nekakva opasnost po validnosta na evropskata civilizacija.

Vo ovoj smisol, kako osobeno omilen lik od toj period se izdvojuva izvesen kral na ereticite po ime Akenaton.456 Imeno, kako Amenofis IV, ovoj faraon od 18-ta dinastija koj ìveel vo 14 vek pr.n.e., se odmetnal kako od negovoto semejstvo, taka i od dotoga{noto 453 Rasa=jazik i samo istoglasno: Berar=berar; Kitera=k iter-a=i ter-a, i=e; keter=k eter=e ter; ko-teret=ko teret, ko=kako.Tokmu kako teret e kruna=krona=k rona, oti taa se roni, vladetelot se ru{i. So ktr se potvrduva,Belcite ne go pi{ele temniot vokal, a vakvi bile pove}ebo`cite i ednobo`cite. 454 Odisej da bil i Fenikiec ne e lo{o, kako {to ne bilo za Zevs, Posejdon....Afrodita i mnogu drugi. 455 Narod Evrei i Grci nikoga{ nemalo:Evrei bile Mojsejski deca,Grci na Carigradska patrijar{ija. 456 Egipjanite kako Belci bile pove}ebo`ci, a Crncite ednobo`ci. Sledi vtorive da bidat eretici: k=h, Akenaton=Ahenaton; a=e, Ehanaton=Eh′naton=Ehnaton; h=g, Egnaton=a gnat on.Toj kako ednobo`-ec bil gnat=gonat, smenet. Via Egnatia=e gnati a: Makedoncite po nea bile gnati,progonati, vo ropstvo. Tokmu zatoa, koga nekoj govori za etnost=ednost, toj da ne izumi samo edno: rasa=narod, a i istoglasno.

247

oboùvawe na Amon i na drugite bogovi, obiduvaj}i se da vospostavi svoeviden monoteisti-~ki model na veruvawe, baziran na oboùvawe edinstveno na son~eviot disk, ozna~en so na-zivot >itn, odnosno Aton. Taka, vsu{nost, poradi Aton go menuva svoeto ime, stanuvaj}i Ake-naton. Potoa, ja zamenuva tradicionalnata prestolnina Teba so nova, izgradena na mestoto denes poznato kako El Amaria. Sepak, neposredno po negovata smrt, ovaa svoevidna refor-ma bila ukinata, do{lo do povtorno vospostavuvawe na kultot kon Amon i do vra}awe na prestolninata vo Teba. Toga{ uni{tenata i napu{tena El Amaria se pokaùva kako sovr-{ena arheolo{ka iskopina, vo devetesettite godini od 19 vek, ova nao|ali{te bilo otkrie-no od strana na Flinders Petri. Po razotkrivaweto na tekot i na sledot na nastanite koi se odvivale okolu nastanatata reforma vo negovo vreme, a koi bea premalku opi{ani, doa|a do edna svoevidna euforija i entuzijazam kon likot i deloto na Akenaton {irum Evropa.

Egiptolozite od toj period pobrzale da im pripi{at i nemu i na negovata religija eden arijski, ili ako ni{to pove}e barem eden ′severen′ predznak. Petri, na primer, zazel eden stav deka taa nova religija poteknuva od severnoto kralstvo na Mitani, kade se go-vorelo hurijskoto nare~je i od kade,spored Petri,poteknuval pogolemiot del od semejstvoto na Akenaton, imeno negovite, baba, dedo i sopruga. Ovie veruvawa- ili nekoi od nivnite br-ojni modifikacii bile dosta popularni vo tekot na narednite pedesettina godini, za {to govori i iskazot koj go naveduvame vo prodolènie, a koj poteknuva od izvesen egiptolog koj se potrdil da gi prikaè reformite od toa dale~no vreme vo edna svoevidna rasna svetlina: ′Ne smee nikoga{ da se smetne od um toa deka niz venite na kralot te~ela i tu|inska krv. Od druga strana, onie so koi govorel i na koi im se obra}al, iako ne bile neobrazvani, ne bile ni{to pove}e od sueverni Egip}ani...′.

So prili~no golema verojatnost moè da se smeta deka ova ′tu|instvo′ na ~lenovite na kralskoto semejstvo od 19-ta dinastija najverojatno se odnesuva na faktot deka tie bile Nubijci. Ostanuva otvorena mo`nosta tie da bile i ìteli na Goren Egipet, a sudej}i sp-ored nivnite likovni prikazi, golema e verojanost tie da bile so temna koà, odnosno crn-ci.457 [to se odnesuva do pra{aweto za ′novata′ religija, postoele obidi kultt kon >itn da se dovede vo vrska so semitskiot kult na >dn, >adõn (Gospod Bog). Vo sekoj slu~aj, i po odnos na ova pra{awe kako poprifatlivo re{enie se nametnalo deka bilo popodobno ovie religski reformi da se smetaat za ne{to {to proizleglo od samite priliki koi se odigruvale pome-|u domorodnoto egipetsko naselenie vo toj period, dodeka {emata za ona poteklo od Mitani o~igledno bilo so~ineta so cel da se objasni rasnata ′nesposobnost′ na ′stati~nite′ afrika-nski Egip}ani za pravewe na bilo kakvi drasti~ni reformi- ne{to {to, a hristijanite morale da go prifatat, pretstavuvalo prili~no pozitovna nasoka, vo smisol na nekakov pr-ogres i sl.

Od druga strana, ovoj svoeviden entuzijazam i euforija koi se krenale okolu Akena-ton i negovite reformi- duri i od strana na onie koi se pomirile so toa deka toj vsu{nost bil Egip}anin- upatuvaat na toa deka vo celiot proces postoela vme{anost i na nekoi dru-gi sili. Edna od niv bilo vozobnovuvaweto na ona staro veruvawe deka Evreite, kako narod ili Mojsej kako ~ovek, vsu{nost se steknale so nivna religija tokmu vo Egipet.458U~enite bile osobeno vnimatelni koga stanuvalo zbor za ova pra{awe, no otkritieto deka edna mo-noteisti~ka religiska ideja bila prisutna i opstojuvala vo 14 vek pr.n.e. vo sosedata zemja na Izrailcite, vodelo kon logi~en zaklu~ok deka tie moèbi tokmu ottamu ja prezele ni-vnata forma na religsko ubeduvawe. Postojat i avtori koi ukaùvaat deka oboùvaweto na Aton, vo ovaa smisla, bilo daleku posuperiorno vo odnos na judaizmot: ′Niedna religija vo svetot ne mu e poblisku na hristijanstvoto otkolku {to e toa slu~aj so onaa ispoluvanata kon Akenaton′.459 Tokmu na toj na~in hristijanstvoto, i vo edna duhovna, i vo edna istoriska smisla, moèlo da se dobie svoevidno otkritie deka ne poteknuva od Semitite, tuku od eden pripadnik na arijskata rasa, i tokmu ova treba da se ima na um pri ~itaweto na Frojdoviot Mojsej i Monoteizmot, eden ogled napi{an vo docnite triesetti godini od 20 vek. Imeno, Frojd go sakal tokmu sprotvnoto od Akenatonovite hristijanski ′sledbenici′. So cel da ja 457 Se potvrduva, ednoboèstvoto bilo na Crnci=Semiti, koi tamu ìveele.Zna~i, ni{to ne e sporno. 458 Zna~i,ednoboèstvo so Aton=Sonce=Helios=Ilios, So Il, Sl′nce; Elisavet=eli savet:Eli=Heli. 459 Na Belcite Sonceto im bilo simbol,no ne na Crncite=Semitite,od kogo se kriele vo pra{umite...

248

′olabavi′ prisutnata tenzija nastanata pod vlijanie od raste~kiot antisemitizam, koj vo toj period zemal ogromen zamav, Frojd so pi{uvaweto na ovoj ogled kako da se nadeval deka prefrlaj}i ja vinata na Akenaton i na Egip}anite, na eden na~in }e uspee da go oslobodi judaizmot, a so toa i Evreite, od onaa odgovornost koja so generacii nanazad im bila name-tnuvana vo odnos na potisnuvaweto na hristijanskiot monoteizam.

Artur Evans i ′Minojcite′ Vo prvite decenii od 20 vek, vo kuloarite na u~enite se nametnuva i edna nova i

mnogu bitna tema za razgovor: ′Minojskata′ civlizacija na Krit. Dokazite za nejzinoto po-stoewe se doneseni od strana na Artur Evans, preku negovite senzacionalni otkritija na Knosos od devedesetttite godini na 19 vek, po {to vedna{ sleduvale otkopuvawe na mnogu drugi lokacii prinajden {irum ostrovot. Koga do{lo do vostanovuvawe na toa deka Mino-jskata, vo mnogu ne{ta, ne e ni{to drugo osven edna decentralizirana forma na kulturata pronajdena na Krit, do{lo i do nametnuvawe na potrebata od edna lingvisti~ka identi-fikacija na anti~kata Kritska kultura. Vo tkn. ′Klasi~na epoha′, egipetskata upotreba na nazivot Ktf>iw kako da doìvuva edna svoevidni preminuvawe od ′Kritska′ na ′Fenikijska′, a Grcite najverijatno bile narekuvani ′Minojci′, a voedno i Fenikijci, odnosno Fojnici.460 Ova, samo po sebe, prestavuva postoewe na ednoa semitska vrska.461 Vo sekoj slu~aj, kako op-{to prifaten fakt, barem {to se odnesuva do epohata na procutot na Helenizmot, se zema deka ofcijalen jazik na Krit vo negov ran period bil fenikijskiot jazik. Na primer, po-stoi eden zapis napi{an od Lucius Septimius, koj datira od 4 vek od na{ata era, vo koj se veli deka koga po zemjotresot od 66 g.n.e. bile pronajdeni izvesni dokumenti koi o~igledno potekinuvale od anti~koto minato na Krit, imperatorot Neron, so cel nivno razgatnuvawe, povikal u~eni semitisti.462 Kako dopolnenie, no i kako {to ve}e imavme mo`nost da vidime poop{irno vo Sedmnoto poglavje od knigava, i Ernest Kurtius ne uspeva{e da ne priznae deka na prostorot na Krit postoela prili~no golema naselba so semitsko naselenie, ne ostavaj}i ja pri toa otvorena mo`nosta lokalnite Pelazgi da bile proterani od tie pro-stori.463 I samiot Artur Evans bil na mislewe deka pome|u anti~kite ìteli na Krit, koi tokmu toj gi narekol ′Minojci′- spored legedarniot vladetel na Krit, kral Minos, kako i zaradi imeto Minoa, ~esto se sre}avano na tie prostori- i Fenikijcite, bez somnenie po-stoela nekoja povrzanost; iako ne treba da go zaboravime faktot deka toj se soglasil so gle-di{teto na Glestoun deka Fenikicite ne bile ~isti Semiti, odnosno deka go prifatil ka-ko vistinito takanare~enoto Egejsko vlijanie.464

Evans e roden vo 1851 godina i, iako svoeto obrazuvanie go steknuva vo Oksford i na univerzitetot vo Getingen, toj moè da se smeta za pripadnik na ovaa postara i ′pootvo-rena′ generacija. Toj, imeno, ne ja otfrlil celosno mo`nosta za postoewe na izvesno semit-sko, pa duri i na libisko vlijanie vrz oformuvaweto na kritskata kultura, a sledstveno na toa, i na oformuvaweto na kulturata vo Egejot vo celina.Intersno e toa {to negovata kova-nica ′Minojska′ gi nateralo lu|eto da steknat edno mislewe za Krit kako za edna zasebna i unitarna kultura, sosem odvoena od bliskoisto~nata civilizacija. Tokmu od tie pri~ini, ne bilo osobeno te{ko da se postigne konsenzus vo akademskite krugovi vo odnos na jazikot koj se govorel na toa tlo, pri {to se do{lo do re{enie deka toa ne bil nitu helenskiot, nitu semitskiot jazik;a,i pokraj navistina golemiot broj egipetski predmeti najdeni na Kr-it, i toa na pove}e nivoa, istoto se odnesuvalo i za egipetskiot jazik.465 Taka, se do{lo do edno re{enie spored koe ′minojskiot′ jazik bil smetan za povrzan so nekolku razli~ni nare-~ja zboruvani na teritorijata na Anadolija; na toj na~in, kako {to veli edna podocne`na

460 Nikoga{ i nikade nemalo Grci: Minojci od Mino,Fenikijci od feni i Fojnici od vojnik.Samo toa 461 Kritjani 1913 godina sakale da bidat so Bugarija, no ne so Elada: tie razbirale bugarski, ne gr~ki. 462 Avtorot ni{to ne kaà za jazikot: {to [ampolion pro~ital, {to [liman otkril, Evans tvrdel... Za nego se bilo semitsko. Spored nego, semitski jazik bil aramejskiot. Toj bil dvorasen na Belci (Pe-lazgi) i Crnci (Semiti). Me|utoa, e najbotno, Fenikijcite bile Pelazgi i imale pelazgiski bogovi. 463 Me|utoa, bez noad, vo Krit nekoga{ ne ìveele Belci (Pelazgi), a bile naseleni Crnci (Semiti). 464 Egiptjanite...i Fenikjcite imale crni=semitski robovi,vojnici, mornari...Me|utoa,Crnec=Semit. 465 Zna~i,ne na semitski,a semitski bil aramejskiot, nitu na staroegipetski, nitu na helenski (koine). Preostanuva samo jazikot na Belcite,koi vo ledeno doba prestojuvale vo Levantot, zapadno od Erihon.

249

definicija na ovoj problem, toj nitu bil, nitu ne bil smetan za pripadnik na indoevropska-ta grupa jazici.

Vo sekoj slu~aj, evidentno e postoeweto na eden vid premol~en dogovor da se pokaè i dokaè deka Minojcite, vo edna ′rasna′ smisla, ne bile Semiti. Ili, kako {to toa moè da bide sosem jasno sogledano vo opisot na edna mnogu poznata minojska freska od strana na iz-vesen u~en. napi{an nekade vo 1911 godina:

′Sluìtelot na vino ukaùva na nivniot stas, na toa kako bile gradeni, na toa deka kosata im bila crna i kadrava, nosot prav i oblikot na ~erepot prili~no dolgnavest; spored moeto skromno mislewe, ova mom~e nema ni{to zaedni~ko so Semitite, nitu so Fenikijcite, kako {to dosega be{e sugerirano. Sosem e jasno deka ovie lu|e bile obdareni so izvonredni talenti i sposobnosti, osobeno vo smisla na zapazuvawe na isklu~itelno brz razvoj′.466 Vo ovoj period, Minojcite bile smetani za najcivlizirani me|u Pelazgite, a ova mi-

slewe bilo najartikulirano iskaàno preku zborovite na dvajca istori~ari na Zapadna Az-ija.

′Mnogu e golema verojatnosta deka ne postoi pozna~jno otkritie koe se odnesuva na istorijata na svetot voop{to, imaj}i ja ovde osobeno predvid na{ata kultura vo eden civilicaziski smisol, otkolku {to e toa slu~ajot so otkrivawe na Mikena od strana na [liman, kako i posledovatelnite naodi koi se slu~ija potoa, kulminiraj}i vo otkritijata na g-dinot Artur Evans na Knosos. Sekako, za nas ove otkritija se od isklu~itelen interes, bidej}i tokmu tie gi donesoa do na{iot uvid samite po~etoci na procutot na evropskata civilizacija kakva {to ja znaeme i den-denes. Tokmu preku niv doznavme i razbravme deka na{ite kulturni predci ne se nitu Egip}ani, nitu Asircite, nitu, pak Hebreite (zabeleèto go ovde izzemaweto na Fenikijcite, duri i edinstveno kako pretpostavka !), tuku nikoj drug, ami Helenite; a pak tie, arijski Grci, se steknale so pogolemiot del od nivnata civilizacija od onie prethelenski narodi koi ìveele vo tie podra~ja pred nivnoto doa|awe′. (Knosos=k nos os, R.I.) Sega, bukvalno se zaviselo od Pred- Helenite ! (Pred 6 vek pred novata era, R.I.) Ve}e pove}epati be{e napomeneto onoj star kompromis koj se temeli na toa deka ia-

ko Fenikijcite moèbi i do{le i bile prisutni za teritorijata na Grcija, toa ne bilo od nekakvo pogolemo zna~ewe, bidej}i tie ne izvr{ile nekakvo pogolemo vlijanie vrz vostano-vuvaweto na starogr~kata civilizacija.A, i pokraj se pogolemiot zamav na Ekstemniot arij-ski model, se u{te postoele privrzanici i zastapnici na [irokiot ariski model, koi pod-drùvale edno takvo stanovi{te, me|u koi se nao|ale i Evans, potoa eden star poznanik i kolega na [liman, brilijantniot arhitekt i geodet Filhelm Dornfeld, kako i izvonredni-ot i sestran uèn Eduard Mejer. Tie se vodele spored ispi{anoto od Tukidid, deka na ostr-ovite, a moèbi duri i vo Teba, imalo zna~itelno prisustvo na Fenikisko naselenie. Edno vakvo razmisluvawe bilo krajno neprifatlivo za pripadnicite na ponovata generacija u~e-ni lu|e, odnosno na onie koi navlegle vo zrelata doba po 1885 godina. Ili, kako {to X.B. Bjuri, vode~kiot istori~ar koj se zanimaval so Stara Grcija vo periodot koj go opfa}a po-~etokot na 20 vek i koj, voedno, bil i eden ona najistaknatite liberali na svoeto vreme, toa ′umesno′ go pomestuva vo svojata Istorija na Grcija od 1900 godina, koja ostanuva kako svoe-vidno standarno ~etivo do den-denes: ′Fenikijcite, bez somnenie, imale oformeno pazari-{ta na ostrovite i na kopnoto; no ne postoi dovolno temelna pri~ina da se veruva deka Ha-naancite nekojpat se vdomile na gr~ka po~va i deka, na toj na~in, ja sme{ale semitskata krv so onaa na domorodnoto gr~ko naselenie′. Obrnete vnimanie na upotrebata na dva od omile-nite ′romanti~arski′ rasni termini- ′po~va′ i ′krv′ ! A vakviot tip stavovi opstoile i pro-dolìle da opstojuvaat i po Vtorata svetska vojna.467

466 Temna i kadrava kosa bila na Belci. Bidej}i periodot bil koga bilo vetrovito, ~erepit bil izdol-èn. Ovoj bil tn.slovenski. So odminuvawe na vremeto, vetrovite bile pomali, so pozaokruèn ~erep. 467 Pa se govori za rasa i krv, {to mu smeta na avtorot, za sé crne~ko=semitsko, oti rasa=narod=jazik.

250

Vrvot na antisemitizmot, 1920- 1939 Atmosferata stanala u{te posurova vo dvaesettite godini od 20 vek. Antisemitiz-

mot i onaka bil izrazen niz celata teritorija na Evropa i na Severna Amerika, a osobeno dobil na intenzitet po sogleduvaweto na ulogata koja ja odigrale Evreite vo Ruskata revol-ucija.Imeno, nikoga{ ne nedostasuvale evrejski bankari i finasieri na koi redovno im bi-la prfrlana celata vina za site ekonomski krizi i nacionalni frustacii;vo toj period, on-aa prethodno bleda prestva za nekakov postoe~ki evrejski zagovor za potkrepuvawe i sobo-ruvawe na hristijanskiot moral, red i poredok, kako da stanala realno vidliva i opipliva.

Ovoj vid ~ustvo i razmisluvawe ne vaèlo isklu~ivo za Germanija, t.e. ne se odnesu-vale edinstveno na onie vulgarni ekstremisti~ki kategorii, kako {to na primer bile na-cistite. Niz celata teritorija na Severna Evropa, kako i niz cela Severna Amerika, anti-semitizmot stanal svoevidna norma vo ′visokite krugovi′, a vo ′visokiter krugovi′, sekako, spa|aat i univerzitetite. Eden istori~ar na op{testvenite priliki od na{eto vreme, pro-fesorot Oren, neodamna objavi detalen ogled koj gi opfa}a tokmu ovie pra{awa, pokonkre-tno edna postoe~ka tendencija za voveduvawe striktni merki za reducirawe na brojot na studeti so evrejsko poteklo na seu~ili{teto Jejl, kako i na nekolku drugi nemu ′bratski′ univerziteti, vo tekot na dvaesettite godini od 20 vek, a nema pri~ina da ne veruvame deka toa {to go pi{uva vo odnos na ovie fakulteti i univerziteti ne se odnesuva i na pogolemi-ot broj seu~ili{ta na teritorijata na SAD, kako i- moèbi na eden ne tolku organiziran na~inna golem broj visoki stru~ni u~ili{ta vo Britanija.

Vo tekot na triesettite godini od 20 vek, golem broj od istaknatite klasicisti od toa vreme koi imale antifa{isti~ki ubeduvawa, po~nale da ja nadograduvaat svojata qubov kon ′gr~kata sloboda i slobodunost′ tokmu vrz nivniot otpor kon raste~kata nacisti~ka i fa{isti~ka tiranija. No nie, i toa vo pove}e navrati, imavme mo`nost da uvidiem deka fi-lhelenizmot vsu{nost otsekoga{ imal arijski i rasisti~ki konotacii, a klasicite naj~e-sto prodolùvale da se dràt do svoite konzervativni predubeduvawa. Tokmu od ovie pri-~ini, postoi navistina mal prostor za somne` deka ovaa disciplina, i toa vo celost, ne go poddrùvala i potkrepuvala postoe~kiot antisemitizam za koj ovde stanuva zbor. Kako pri-mer za prethodno navedenoto, koj na izvonreden na~in ja opi{uva atmosferata koja vladeela pome|u klasicistite vo nazna~eniot period, vo celost go naveduvame slednovo pismo, pro-najdeno vo 1980 godina na biroto na profesorot Hari Kaplan od Kornel, koj dolgi godini bil edinstveniot profesor od evrejsko poteklo so opredelna povisoka funkcija na tkn. ′Ajvi′ liga (grupa sostavena od osum najstari i najpo~ituvani univerziteti od severoisto-~niot del na SAD, zab. prev.):

′Po~ituvan Kaplan: Po predlog i sovet na cenetiot profesor Bristol, bi vi prepora~al vedna{ da zapo~nete so vtorostepenoto podu~uvawe. Mo`nostite za steknuvawe titula akademski profesor, vo dadeniov moment, se navistina mali, bez ogledi za, vo ovoj smisol, nekakvi promeni vo dogledno vreme. Od tie pri~ini, nikomu ne mu prepora~uvam vloùvawe energija i napori vo edna takva nasoka. Isto taka, postoi edna raste~ka tendencija za zgolemuvawe na predrasudite kon pripadnicite na evejskata zaednica. [to se odnesuva do mene, jas li~no ne go delam ova predubeduvawe, a istoto moè da se kaè i za pogolemiot del moi kolegi. Sepak, svedoci sme na se pogolemiot broj dosta sposobni Evrei koi, samo poradi {to se Evrei, ne uspevaat vo nivnite napori da se steknat so akademski status. Vo se u{te sveò se}avawe mi e Alfred Gudeman, kako i E.A. Lev- dvajca izvonredni u~eni, so nesporen me|unaroden ugled i reputacija koi, i pokraj seto toa, ne se vo sostojba da se staknat so akademski tituli. Od tokmu tie pri~ini, go smetam za krajno nesoodvetno i pogre{no toa da upatuvam signali na ohrabruvawe, koi bi se odnesuvale na nekakvo ponatamo{no zalagawe okolu povisokite stepeni na obrazovanie, nekomu komu toj pat, za àl, mu e popre~en od strana na nesomnenite postoe~ki rasni predrasudi i predubeduvawa. Vo ovaa moja zalo`ba, podràn sum od strana na site kolegi klasicisti, od koi ja dobiv i potrebnata dozvola da gi dadam i nivnite potpisi do mojot, na

251

samiot kraj od ovaa pismo. (potpi{ani) ârls E. Benet, ^. L. Duram, Xorx S. Bristol, E. P. Endrjus (27/3/1919) Itaka′. Vo edna takva atmosfera, ne e voop{to iznenaduva~ki {to {kolstvoto od toj period

vo edna golema merka ja naglasuvala celosnata odvoenost na Stara Grcija od Bliskiot Ist-ok, pri {to osoben akcent bil stavan na skepticizmot deka Fenikija, vo eden kulturen smi-sol, vo bilo koj period igrala nekakva pozitivna uloga vo predelot na Mediteranot.

Arijanizmot vo 20-ot vek I pokraj za~etocite na eden nov bran napadi upateni kon raste~kot rasizam, svoevi-

den zamav zemal i onoj arijski vid rasizam, i toa ne samo vo redovite na ekstremnata i ozo-glasena desnica, ~ij najeklatanten primer sekako se nacistite, tuku i vo samite akademski krugovi. Na primer, duri i pro~ueniot i istaknat marksist-praistori~ar Gordon âjdl ze-mal zna~itelno u~estvo vo ovaa tendencija, posvetuvaj}i i edno celo delo, so prikladen na-slov Arijcite, vo ~ij predgovor se smesteni negovite razmisluvawa za povrzanosta pome|u jazikot i rasata: ′Indoevropskite jazici i nivniot pretpostaven govor- praroditel imaat minato isklu~itelno delikaten pat, bidej}i prili~no sloèni i fleksibilni instrumenti na mislata...Od toa sleduva deka Arijcite mora da bile obdareni so isklu~itelni mentalni kapaciteti, {to nesomneno im ovozmoùvalo da uìvaat vo edna materijalna kultura koja se na|ala na dosta visoko nivo′. âjdl govorel za edno ′svoevidno duhovno edinstvo′ na onie koi govorat na eden i ist jazik. Vo ovoj smisol, a so sledniov primer, toj ja objasnuva super-iornosta na arijskiot duh vo odnos na site ostanati: ′Sekoj {to se somneva vo prethodnoto kaàno, moè slobono da go sporedi veli~estveniot i vozvi{en jazik izrezban od strana na ...(Arijecot) Darij na karpata na Behistun so onaa bombasti~na i besramna sebeglorifika-cija koja prosto izbiva od zapisite na (Semitite) Asurbanipal i Navuhodonosor′.468

Podednakvo sirov i surov rasizam ′izbiva′ i vo prvoto izdanie na Anti~ka istorija od seu~ili{teto Kembrix, izdaden pod uredni{tvo so~ineto od Bjuri i od negovite kolegi vo 1924 godina. Naumeno da sluì kako svoeviden model na ′novata′ i ′objektivna′ istorija, a napi{ana so zaedni~ki napori na pove}e lica izvonredno ostru~eni vo oblastite od ni-vniot interes, taa nabrgu uspeala da se stekne so svoeviden kanonski status, a vsu{nost, istiot toj model na ′Anti~ka istorija od seu~ili{teto Kembrix′ bil spontano nametnat na golem broj regioni i kulturi {irum svetot. Celiot voveden del od ovaa Anti~ka istorija e, naprosto, prepolna so konotacii za rasata. A u{te vo prvoto poglavje, Xon Majrs,inaku pr-ofesor po anti~ka istorija na Oksford, na eden prili~no jasen na~in ja iskaùva svojata pozicija vo odnos na Nijburskata etni~ka tradicija na anti~kata istorija:

′Drevnite narodi nstapuvaat na istoriska scena...po eden opredelen red...sekoj od niv so soodvetnite {minka i maska kompletmentirani so ulogata koja }e treba da se odigra...istorijata, na eden na~in, go predeterminira i go pretpolaga formiraweto na toj lik...vo predvorjeto na podale~noto minato: i ske~ot koj sledi potoa...e namenet ...da go opi{e na~inot na koj lu|eto gi dostignale tie kvaliteti na izgled i na temperament so koi raspolagaat...′. Prifa}aj}i go ovoj trikraten model na podelba na ~ove~kite rasi, Mairs go opi{u-

va ′Mongolot′ kako ′parazit′, ′infantilen′ i nalik na ′nekakov ~etirinoèc viden odzadi′ ! Davaj}i eden vakov {egovit opis, koj prvenstveno se odnesuval na kukavi~lukot koj, neli, bil edna od osobinite so koi se karakterizirale pripadnicite na taa rasa. Majrs ne zaprel na toa, tuku prodolùval i ponatamu so omalovaùvawata upateni kon niv, tvrdej}i deka tie se odlikuvale so eden ′poseben′ vid psihologija, koja ′ne go ceni ~ove~kiot ìvot vo ne-koja osobena mera...Re~isi ne~ove~en vo projavuvaweto na apatijata, Mongolot moè da ispolni podednakvo, ako ne i pogolemo divja{tvo vo slu~aite koga e isprovociran od neka-kov napad na panika ili od nekakvo povedenie kon nego′.469 Vo odnos na opisite koi se odesu- 468 Asurbanipal i Navuhodonosor bile samo na jazik na Belci: Asurbanipal=a sur (sir) ban i pal; Na-vuhodonosor=na vuho (vuko) donosor (donosar); Vavilonska kula Nebokatnica=nebo katnica; ziguret... 469 Osmanite vo vojskata koristele Mongoli, koi bile izvonredni ubijci i zlo~inci. Toa bile Tatari i êrkezi, a vo vojskata imalo êrkeski red. I indijansko pleme êrokes, so zna~ewe kratok no`. Pa toa {to tie pravele do 1913 godina, go pravele i potoa: prodavawe na organi, droga, belorobje itn. Na

252

vaat na òltata rasa, opisite na crnata rasa ispa|aat, ako moè taka da se kaè, prili~no blagi i lesni, iako i na ′Crnecot′ ne mu nedostasuva ′krvolo~na rilka′ i ′neverojatna fizi-~ka sila′. (Crncite domoniraat vo sportot. Pa i toa e rasna odlika, R.I.)

Poglavjeto zad koe stoi potpisot na profesorot S. A. Kuk, a koe se zanimava so ′Se-mitite′, isto taka prestavuva edno svoevidno ogledalo na toga{nite op{testveni priliki vo odnos na toa pra{awe. Bidej}i Semitite, neli, bile celosno razli~ni, a da bideme u{te poprecizni, tokmu sprotivni na Arijcite, logi~niot zaklu~ok koj proizleguval bil deka ne{to mora da ne e vo red so niv, zemeno generalno. Kuk, na primer, otvoreno gi obvinil za ekstremni izlivi na optimizam, od edna strana, i na pesimizam, od druga strana, za asketi-zam, kako i za prekumerna ~ustvitelnost. Tie, imeno, se karakterizirale so poseduvawe ogr-omna energija, entuzijazam, agresivnost i hrabrost, no i nedostatok na ~uvstvo za istrajnost, so malo i nedovolno izgradeno ~ustvo za gra|anska odgovrnost i nacionalna pripadniost, kako i so nedovolno vodewe grià za moralnite posledici od nivnata aktivnost: ′Tie se vo-dat edinstveno od li~noto ~ustvo, od toa kako se ~ustvuvaat vo opredelen moment, a ne od strana na zdraviot razum, ili spored nekakov plan ili morale potstrek′.

Interesno e da se zabeleì deka postoi edna ogromna razlika pome|u prikazot na Kukovite ′nemoralni′ Semiti i onie ′moralnite′ Semiti, prikaàni od Renan {eesetina godina porano. Na izvesen na~in, ova ja odrazuva i onaa dopolnitelna dimenzija koja vo ama-lgamot na ′Semitot′ ja dodalo vklu~uvaweto na Arapite, kako i rastekiot strav od onie no-vonatanati i predvodeni od Evreite bolèvi~ki ordi, t.e. sledbenicite na posledniot he-brejski prorok, se razbira ovoploten vo imeto i deloto na ozoglaseniot Marks. Od druga strana, Kuk se dobliùva do stavovite na Renan deka diskurzivniot na~in na razmisluvawe mu e prili~no nepoznat na mentalniot sklop na Semitot: ′Koj hebrejskite proroci, na pri-mer, kako i kaj Muhamedanoviot Kuran, voop{to ne nedostsuva entuzijazam, elokventnost i imaginativnost, no zatoa nema nitu traga od logi~ki sled i preciznost na mislata, ili po-riv kon nekakov po{iroko razbirawe i sogleduvawe na rabotite...Mislata tamu kako da e nekako nedorazviena, kako da i nedostasuva objektivnost′.

Ovoj vid razmisluvawe ostanalo da bide dominantno i po zavr{eetokot na Vtorata svetska vojna, oformuvaj}i ja osnovata vrz koja arheologot, istori~ar na umetnosta i filo-zof na anti~kata istorija, Henri Farankfort, ja temeli negovata distinkcija pome|u ′mi-topoeti~nata′ misla na drevnite Egip}ani, Semiti i ′moderni divjaci′, i onaa ′racionalna′ misla karakteristi~na za starite Grci i modernite Evropjani. Sekako, na izvesen na~in, ova kategori~no razgrani~uvawe go potcenuva vakviot vid razmisluvawe, odnosno ′mitopoe-ti~kata′ misla prisutna vo modernoto op{testvo generalno, a moèbi vo u{te pogolema merka, toa e anulirano od strana na onaa osobena ′objektivnata preciznost′ koja bila posti-gnata i od strna na Mesopotamcite i od strana na Egip}anite vo odnos na mereweto na pr-ostorot i vremeto, kako i toa do koj stepen tie dozvolile merkata, ili merata kako feno-men, da vlijae, poto~no da dominira so nivnot na~in na ìvot.

Da se navratime povtorno kon Kuk i kon negovata vizija za Semitite, kako {to ta e elaborirana vo Anti~kata istorija od seu~ili{teto Kembrix, vo koja tie se ′posrednici, koi samo gi kopiraat tu|ite modeli...koi samo go remoliraat ona {to }e stasa do niv...i koi se ìgosuvaat so ona {to od toa }e proizleze′. Ovde, paradoksalno, imame ne{to {to zazvu-~uva kako onie predanija na Epinomis, spored koi Grcite, vsu{nost, edinstveno go ′perfe-ktuirale′ seto ona {to go prezamele od drugi kulturi. Vo sekoj slu~aj, Kuk ne gi gledal Gr-cite- zaedno so Prethelenite- vo edno takvo svetlo. Za nego, tie bile i ostanale za~etoci i sozdava~i na nivnata sopstvena kultura.

Osnovnite stavovi na u~enite koi zapo~nale so pi{uvaweto na Anti~kata istorija od seu~ili{teto Kembrix se pomesteni vo ovie vovedni poglavja od toa delo. Imeno, spored ovie u~eni, kako {to ve}e napomenavme, se zaviselo od Prethelenite, poradi {to vo tekot na dvaesettite godini od 20 vek tie, kako i golem broj drugi ′moderni′ u~eni, gi ustremile site svoi napori vo pronao|aweto i iznao|aweto {to e povrzano so Helenite. Tokmu ovaa

ova se nositeli Skiptarite.Ova se potvrdi i vo 2001 godina vo R.Makedonija,so podr{ka na NATO... So nea za dvorasniot tn.albanski narod so agresija se dojde do rasisti~ki Ramkoven dogovor: zlostor...

253

dekada go beleì i naporot na eminentniot {vedski u~en, Martin Nilson, koj se sostoel od demonstracijata na vrskite pome|u klasi~nata gr~ka mitologija i ikonografijata na Mike-nskata i Minojskata civilizacija. So vospostavuvaweto na edna takva povrzanost, toj pove-}e ne moèl da se povinuva na onie dotoga{ni stavovi, proteìrani od Evans i od postara-ta generacija, koi se odnesuvale na kontaktite na Minojskata i Mikenskata civilizacija so Bliskiot Istok.470 Sega, povrzanosta i kontaktite me|u niv, za koi se pretpostavuvalo deka se odigruvale vo isto~nite predeli na Mediteranot vo tekot na Bronzenata epoha, pove}e ne bilo vozmo`no. Pote{kotiite so koi se soo~ilo ova odrekuvawe, manifestirano preku prikaùvawe na sli~nostite pome|u arhitekturata i materijalnata kultura prisutni na Krit so onie na Egipet i na Sirija, bile daleku ponezna~itelni vo sporedba so onie raboti koi, da se izrazime taka, visele na konec; imeno, samiot integritet i proklamiranata ~i-stota na Starogr~kata civilizacija. (Poimot Grci samo od 10 vek nova era, R.I.)

Ve}e imavme mo`nost da vidime deka u{te od krajot na 19 vek po~nalo da se {iri edno veruvawe deka jazikot, ili jazicite so koi se koristele Predhelenite bile, na nekoj na~in, so ′azijatski′ koren ili, da bideme u{te poprecizni, so poteklo od Anadolija. Vo se-koj slu~aj, do dvaesettite godini od 20 vek, odnosno paralelno so po~etocite na ~itaweto na hetitskiot jazik, kako i so posledovatelnoto is~ituvawe na lidiskite, likijskite i kari-jskite napisi, prethodno navedenata hipoteza po~nala da stanuva se pote{ko odr`liva, od ednostavna pri~ina {to bilo nevozmo`no da se iznajdat postoe~ki paraleli so onie ne-gr-~ki elementi vo gr~kiot jazik. Vo sekoj slu~aj, ova izgledalo kako edinstvenata vozmo`no vode~ka ni{ka, a vo 1927 godin, vo obid da se dade edna geografska odrednica za tatkovina na Prethelenite, do{lo do pribegnuvawe tokmu kon nea. Vo edna statija od toj period, na-pi{ana vo duhot na noviot kolaborativen ′nau~en′ manir od strana na arheologot Karl Ble-gen i na klasicistot X. Hejli, avtorite trgnale od edna hipoteza na germanskiot Pol Kre-~mer, koja se temelela na toa deka postoele dva tipa predhelenski sufiksi so koi bile oz-na~uvani imiwata na mestata, odnosno -i(s)os i -ntos, koi moèle da se dovedat vo relacija so sufiksite -sa i -ida, karakteristi~ni za podr~jeto Anadolija. Spored toa, bi bilo logi-~no, se razbira spored novnoto mislewe, da se pretpostavi deka site toponimi koi zavr{u-vale so onie sufiksi proizleguvale od eden zaedni~ki dreven pred-indoevropski koren. Po-natamu, nivnoto opstojuvawe na edno vakvo stanovi{te- deka rasprostranuvaweto na ovie i na drugi nehelenski gr~ki toponimi soodvestuvalo so vospostavuvaweto na naselbite od pe-riodot na Ranata bronzena epoha- sovr{eno se poklopuva so onaa hipoteza koja se temelela na toa deka invaijata na Indoevropjanite se slu~ila na po~etokot od Srednata bronzena epoha. (Ovde e va`no da napomeneme deka vakvata pretpostavka se pokaàla kako neto~na. Imeno, kako {to vpro~em pokaàle podocne`nite arheolo{ki naodi, navedenata invazija se slu~ila nekade pome|u takanare~eniot Vtor Ranoheladski i Tret Ranoheladski period.)

Dokazite za toponimskite i arheolo{kite korespodencii na koi ukaùvale ovie dvajca avtori ne se voop{to vpe~atlivi. Tie duri i samite priznavaat deka toponimite so-odvestvuvaat i so predelite na koi bila rasprostraneta Mikenskata kultura vo Docnata Bronzena epoha. A {to se odnesuva do nivnite argumenti od edna lingvisti~ka gledna to~ka, tie se u{te poslabi. Kako, prvo, tiponimiskite sufiksi obi~no sodràt i nekoi zna~ewa: -vil (grad), -ham (selo), -born (potok), -ej (ostrov), itn. Taka, navedenite vo ovoj slu~aj -(s)os i -ntos, moàt da upatuvaat na eden navistina {irok dijapazon geografski odrednici, {to voedno ukaùva i na mno{tvo raznorodni potekla. Kako vtoro, kako {to prikladno ukaùva i sovremeniot lingvist profesrot Laro{, ~ija tesna specijalnost se tokmu anadolskite go-vori, sufiksot od tipot na -sa, kako i nemu sli~nite, pobrgu moàt da bidat objasneti kako proizlezeni od hetitskite ili od luviskite govori,otkolku kako nekakvi predhelenski zbo-rovni dodavki. Ova svevidno nedorazbirawe moè da bide lesno nadminato dokolku se pri-begne kon sogleduvawe na edna bliska vzaemna povrzanost pome|u ovie anadolski govori i pretpostaveniot tkn. predhelenski jazik- iako toa moèbi, navidum, ne e ednostavno, sepak ne zna~i i deka ne e mo`no. Sepak, vo ovaa smisla , postoi i edna te{ko milnliva pre~ka, postavena od Pol Kre~mer, a namesteno vo negovite podocne`ni nau~ni trudovi, koi vo pe-

470 Ju`no od Krit, vo Levantot, Belcite bile povle~eni za vreme na ledenoto doba. Preselbite bile kon Istok. Najstara naselba bila na Erihon, a naselbite kon Istok se sé pomladi. Krit bil najstarot.

254

riodot koga Blegen i Hejli ja izdavaat nivnata zaedni~ka statija, ve}e bile izlezeni pred liceto na javnosta. Tokmu od tie pri~ini se slu~uvalo ovie sufiksi da se nao|aat kako pri-dodadeni i na nekoi ′steblenca′ od indoevropsko poteklo. Na toj na~in, i pokraj nivnata pr-etpostavena starost ili, u{te posoodvetno drevnost, tie pove}e ne moèle da bidat smetani za nekakvi soodvetni i vistinski indikatori koi bi moèle so sigurnost da upatuvaat ja-zikot i kulturata so koja se odlikuva populacijata naselena na Egejot pred tamu da pristi-gnat starite Grci, koi govorele na opredelno indoevropsko nare~je.471 Sevo ova govori za edna svoevidna nesoodvetnost i nedostatok na temelnost vo ogledite na Blegen i Hejli za problematikata na gr~kite toponimi, ~ija toga{na prili~no izvikana statija mnogu lesno moèla da stane i zadolìtelno akademsko ~etivo. Vaka, taa ostanuva edinstveni kako sve-do{tvo za onie koi pokaùvaat zgolemen i prodlabo~en interes kon taa problemtika.

Vsu{nost, ovaa statija na Blegen i Hejli, prestavuva odli~en pokazatel za nemo-`nosta na u~enite od toj period da se fatat vo kostec so ′Predhelenite′, i pokraj toa {to tokmu od niv zavisele mnogu raboti. No, bez ogled na se, tie ostanale da opstojuvaat vo cen-tarot na vnimanieto, bidej}i ne doa|alo predvid da se dopu{ti gr~kata kultura, taka {to i periodot koj go zafa}al krajot na dvaesettite i po~etokot na triesettite godini od 20 vek bil obeleàn so edna naknadna intenzifikacija na,i onaka od prethodno prisutnite, napadi kon Fenikijcite. So toa, na eden na~in do{lo do dopolnitelno osiguruvawe na nesemitsko-to poteklo na Minojcite, so {to se otvoril patot za edno vozobnovuvawe na onaa drevna identfikacija na Minojcite so Fenikijcite, na ~ij prilog odele i pretpostavkite predla-gani od strana na Bunsen i na Kurtius vo 19 vek; na toj na~in se do{lo do slednovo- koga vo gr~kite mitovi }e se sretnelo bilo kakvo napomenuvawe na Fenikijcite toa, vsu{nost, da bide pro~itano kako da se odnesuva na Minojcite.472

′Skrotuvawe′ na azbukara: Finalniot napad upaten kon Fenikijcite Vode~ka figura vo periodot na klimaksot na Ekstremniot Arijski model bil izve-

sniot amerikanski arheolog Ris Karpenter koj, me|u drugoto, bil golem po~ituva~ na likot i deloto na Julius Beloh473i, voedno, zakolnat protvnik na mirage oriental vo tekot na siot ne-gov porili~no dolg ìvot. Do po~etokot na triesettite godini na 20 vek, onie legendi koi se odnesuvale na prisustvoto na fenikijskite naselbi na tloto na Grcija se pove}e go gube-le svojot kredibilitet, a re~isi site dotoga{ni semitski etomolo{ki koreni na gr~kite imiwa i zborovi bile isfrleni od upotreba. Na dneven red ostanalo u{te spravuvaweto so fenikijskata azbuka. Poetot i romansier Robert Grejvs moèl da posakuva i da se zaloùva da i pripi{e arisko poteklo, no bez razlika na se, i toj, a i u~enite do tendencii sli~ni na negovite, ne moèle da go ingoniraat faktot koj im bil pred o~i, a koj ukaùval i seu{te ukaùva na neverojatnata sli~nost pome|u gr~kite i smemitskite bukvi, kako po forma, taka i po zvu~nost, kako i na golemiot broj poklopuvawa vo zna~ewata474 koi gi nosat samite bukvi: alpha/>alep (bik); bêta/bêt (ku}a) itn. Seto ova zra~elo so zna~ewe eporedeno so docniot hanaanski jazik, {to ne moèlo da se kaè i vo odnos na gr~kiot. Od tie pri~ini, i pokraj podgotvenosta na ovaa nova garnitura u~eni ednostano da gi otfrlat kako nevaè~ko ova ogromno i zgovorno drvno svedo{tvo, koe vsu{nost ukaùva na faktot deka Grcite se ste-knale so azbuka i so pismenost blaodarenie tokmu na Fenikijcite, tie sepak ne moèle a da ne go priznat semitskoto poteklo. (Fenikijcite bile Pelazgi so pelazgiski bogovi, R.I.)

Spored navistina golemiot broj anti~ki zapisi koi se odnesuvaat na ovaa tema, a koi datiraat od periodot na sredinata na vtoriot milenium pr.n.e. ovaa azbuka za prvpat se

471 Jazik na Belci, tn.slovenski, ~ij Bog bil i German, so balkansko poteklo, {to vaèlo i so Doj~-in. 472 Do denes na makedonski man=mon=min, mina=lu|e, i imiwa/prezimiwa: Mane (Man~e) Mino,Mone... 473 Kako {to imeto i prezimeto na Julius Beloh bile tn.slovenski, vaèlo i za Ris (=ris) Karpeneter (=karpen ter). Karpen bilo od karpa, a vakvo bilo i imeto na ostrovoto Karpatos vo Sredozemno Mo-re. Toa bilo karpatsko, {to vaèlo i za Karpatite. Avtorite kaùvaat, Slovenite poteknale od Zad-karpatite. Bidej}i imalo ~etiri strani (istok,jug,zapad i sever,), imalo ~etiri Zatkarpati. Tokmu za-toa site tn.Sloveni poteknale od Zatkarpatite: Belorusi, Rusi, Ukrainci, Balkanci, Poljaci, êsi, Slovaci i site nenavedeni. Tie me|usebno da ne se raspravaat, neka si frlat `rdrepka, da si ja isku-{at nivnata sre}a koja ja o~ekuvaat od 6 vek n.e. Nivnata postapka ja ubrzal kievskiot sve{tenik Ne-stor (11-12 vek).Spored nego,Rusite poteknale od Ilirija,na Balkanot: Ilir i Sloven bile sinonimi. 474 Belcite vo Levantot,za vreme na ledeno doba, imale pismenost.Crncite (Semitite) bile bez pismo.

255

spomenuva zaedno so imiwata na Danaos od Egipet i na Kadmos od Tir. Postoi i eden pasus vo pisanieto na Josif, eden od najistaknatite evrejski apologeti, vo koj i toj ukaùva dekavo eden vid antigr~ka tirada, napa|aj}i gi Grcite, vsu{nost, nivniot nedostatok na, kako {to veli toj, edna kulturna dlabo~ina- Grcite, vsu{nost, samo naprazno se falele koga tvrdele deka bukvite gi spoznale i izu~ile od Kadmos. Imeno, spored nego, za vreme na Trojanskata vojna, na primer, tie Grci bile se u{te nepismeni. Tokmu od ovie pri~ini, ne e za~udewe faktot {to ova gledi{te na Jozef bilo na golema vrata prifateno od strana na helenistite-romanti~ari, najverojatno zaradi toa {to edno vakvo stanovi{te na sovr{en na~in ja dopolnuvalo nivnata pretstava za Homer kako za nepismen bard na poetskiot zbor. Sepak, pogolemiot broj u~eni odlu~ile da mu stanat verni na ve}e podolg vostanoveniot konsenzus po toa pra{awe, bidej}i avtenti~nosta na legendite okolu Kadmos i negovoto na-vodno podignuvawe na Teba ne bilo voop{to staveno pod znak na pra{awe se do krajot na ve-kot. (Se govori za nepismenost, R.I.)475

Ova rano datirawe ne bilo voop{to prifatlivo za Renak i za Beloh. Renak, na pri-mer, go smestil ovoj period na preminot nekade okolu 13 ili 12 vek pr.n.e., za koga i veruval deka zapo~nalo {ireweto na fenikijskoto vlijanie. Beloh go navel osmiot vek pred novata era kako svoja pretpostavka za prvite kontakti, a ova negovo viduvawe na rabotite go pot-krepil so iznesuvawe ~etiri argumenti. Kako prvo, toj ostanal na negovoto prvi~no stano-vi{te za nepostoeweto na gr~ki zapisi od bilo kakov vid se do periodot na 7 vek pr.n.e.; ka-ko vtoro, toj istaknal deka ona ednokratno napomenuvawe na pi{uvaweto {to se sretnuva kaj Homer ne e dovolno jasno, pri {to ja ostavil otvorena mo`nosta i verojatnosta poetot, kako i negovata publika, sepak da bile sposobni da ~itaat; kako treto, toj tvrdel deka patot od Fenikija kon Grcija se odvival preku Kipar kade, se do vreme na Aleksandar, ne e zabele-àno upotreba na bilo kakva azbuka;476i kako ~etvrto, toj go iznel stanovi{teto deka buk-vite, imeno, nalikuvaat na aramejski, a ne na fenikijski; sledstveno na toa, azbukata, neli, mora da bila pozajmena po nastanatata aramejska dominacija vo Levantot, koja se slu~ila vo docniot osmi vek pr.n.e.477

Somneòt kon ovoj prv argument iskaàn od Beloh, imeno onoj takanare~en ′argume-nt od ti{ina′, ve}e be{e razgleduvan vo Crna Atena, a }e mu se navratime i povtorno. Vo odnos na vtoriov negov argument, i pokraj uveruvaweto, kako na Beloh, taka i na golem broj u~eni po nego, deka ova napomenuvawe ne e ne{to {to e od nekakvo pogolemo zna~ewe, nema zbor deka kaj Homer, iako na samo edno mesto, sepak se spomenuva izvesni sêmata lygra (pogi-belni znaci), pod {to se podrazbira deka tie, vsu{nost, bile ′napi{ani′. Toj naveduva deka nedostatokot od azbukata na Kipar se pojavil kako rezultat od tamo{nite uslovi,{to zna~i deka ostrovot, vo tekot na preminot na azbukata od predelot na Levantot kon Egejot, ne uspeal da ja vospriemi. Sepak, toj ne ni dava nikakva naznaka za toa koga se slu~il toj pre-min. Na krajot na krai{tata, nie ve}e imavme mo`nost da vidime deka Beloh ne poznaval nitu eden od semitskite jazici, od {to, sledstveno, normalno e da proizleze kako pogre{no ona negovo tvrdewe deka gr~kite toponimi se eden vid odraz na prethodno postoe~kite ara-mejski nazivi. Imeno, glasot õ, prisuten vo bukvite iõta i rhõ, navistina ukaùva na izvesna nastanata glasovna promena, no taa se slu~ila vo hanaanskite, a ne vo aramejskite govori.

Vo sekoj slu~aj, ovie idei na Beloh za azbukata ne bile seriozni sfateni od strana na negovite sovremenici, a debatite okolu datiraweto na momentot koga navistina do{lo do vostanovuvawe na azbukata, vo tekot na prvata polovina od 20 vek stanale daleku poot-voreni i u{te po~esti i poèstoki, otkolku {to toa bilo slu~aj vo celokupniot period koj go zafa}al vremeto na preminot od [irokiot kon Ekstremniot Arijski model.Ovaa svoevi-

475 ″Ilijada″ imala brigiski rakopis. Bidej}i vo 6 vek p.n.e. bila nepismenost, poradi {to sledi ″sle-piot″ Homer, pismenosta bila brigiska, onaa niz Balkanot, severno od nego...i Egipet. Sledi da se pr-ifati pismenosta. Se istakna: ″vo prv red vo arhai~no vreme neosporno kulturnata prednost na Mil-et kako sredi{en grad na maloazijskite Jonci (vo Atina, vo koja dotoga{ se pi{elo svetlo-sino, go prevzele temno-sinoto 403.g.p.n.e.)″.Na koinsko vo 3 vek p.n.e.,i toa samo vo Aleksandrija, Ptolemejci. 476 Bidej}i na Kipar ″sî do vreme na Aleksandar, ne e zabeleàno upotreba na bilo kakva azbuka″, ko-ine so koinski slova bilo samo po smrtta na Aleksandar Makedonski. Toa bilo samo vo Aleksandrija. 477 Aramejski bil dvorasen, a evrejski ednorasen na Belci, tn.slovenski: Biblija aramejski vo 6 v.p.n.e.

256

dna otvorenost vo pogled na ova pra{awe najverojatno se dolì na onoj pogolem stepen na vlijanie koe vo toj period bilo vo sostojba da go nametnat semitistite i Evreite vo dome-not na razgleduvawe na semitskata epigrafija, {to, pak, bilo isklu~itelno zna~ewe vo pro-cesot na vospostavuvaweto na periodot koga toa vostanovuvawe na azbukata navistina se slu~ilo. Generalno zemeno, voop{to nema prostor za somne` deka op{tata tendencija bila periodot na toj premin na azbukata da bide postaven {to povisoko na vremnskata skala, a toa se dolì na istite onie pri~ini koi i dovele do faktot Ekstremniot Arijski model da go zeme predimstvoto vo ovoj pogled; bez pritoa da go zaboravime ve}e vostanoveniot i ra-ste~ki ′pozitivisti~ki′ poriv za ′dokaz′, kako i onaa èlba na arhelogijata i na anti~kata istorija da im se dade ona {to dotoga{ bilo smetano za svoeviden primat edinstveno na pr-irodnite nauki.

Ovoj proces na postavuvawe na preminot {to ponisko na vremenskata skala kulmi-niral vo 1933 godina, odnosno koga profesorot Ris Karpenter, arheolog i dokaàn autsaj-der vo domenot na epigrafijata, isfrla edna teorija deka azbukata stasala kaj Grcite neka-de okolu 720 godina pr.n.e. Toj, imeno, izloìl dve osnovni pri~ini za toa kade i zo{to, vsu{nost, do{ol do eden takov zaklu~ok: prvata se bazirala na toa deka najstarite staro-gr~ki bukvi bile mnogu nalik na onie na fenikijskite koi datiraat od 8 vek, a vtorata bila deka ne postojat pronajdeni gr~ki zapisi koi datiraat od pred toj period, odnosno onoj fa-mozen ′argument od ti{ina′. Ova svoevidno ′spu{tawe′ na datumot bil samo eden od trite po-zna~ajni obidi kon koi pribegnal Karpenter, se so cel da se namali zna~eweto na toa posti-gnuvawe na azbukata na gr~kata teritorija, vklu~uvaj}i go i namaluvaweto na mo`nosta za-edno so azbukata da do{la i do nekakvi pozna~ajni kulturni vlijanija, poto~no zaemki. Dr-uga vakva tendencija prestavuva obidot da se napravi kategori~no razgrani~uvawe pome|u azbukite koi koristat isklu~ivo soglaski od onie koi koristat i samoglaski. Vo ovoj smi-sol, {to spored moeto mislewe e apsilutno pogre{no, pronao|aj}i i vostanovuvawe na sa-moglaskite im bilo pripi{ano tokmu na starite Grci. Stavaj}i jasno na znaewe deka, spor-ed nego, ne{to od tipot na postoewe na samoglaski vo jazikot bilo daleku od sposobnostite i kapacitetot so koj raspolagale Semitite, Karpenter ja naveduva ′taa izvonredna kreacija na samoglaskite od strana na Grcite′, taka davaj}i im go, a vo odnos na ova delikatno pra-{awe, primatot naStarite Grci, odnosno deka tie se onie koi vsu{nost ja izmislile prvata ′vistinska′ azbuka {to, se razbira, voop{to ne e to~no.

Tretiot od obidite na Karpentner se sostoel vo slednovo: mestoto od kade {to doa-|ala opasnost od ′pozajmuvawa′ da se postavi {to e mo`no podaleku od gr~koto tlo. Taka, toj gi predaga Krit, Rodos i najnakraj- krajno nesoodvetno, a od istite onie pri~ini koi ve}e gi navedov malku pogore vo tekstot, odnosno poradi toa {to tamu ne se upotrebuvala azbukata- Kipar. Zgora na toa, vo docnite trieset godni na 20 vek, arheologot Ser Leonard Vuli ot-kril ostatoci od gr~ka kolonija blizu Al Mina, na bregot na Sirija, koja datira od 8 vek pr.n.e., {to ja ostavalo otvorena mo`nosta deka Starite Grci sepak moèle da ja prezemat azbukata tokmu otamu, {to odelo vo polza na stavovite koi gi zastapuval. I pokraj krev-kosta so koja se karakteriziralo vakvoto tvrdewe- za {to govori i faktot deka vo radius od petstotini milji od ovoj lokalitet ne bila pronajdena nitu traga od nekakov starogr~ki za-pis- brojnim klasicisti i arheolozi me|u koi, se razbira, se vbrojuva i Karpenter, voop{to ne se dvoumele okolu negovoto prifa}awe kako svaevidna referentna to~ka za nastanokot na azbu~nata transmisija.

Ovde, samo po sebe, se nametnuva pra{aweto za pri~inite za popustlivosta koja ja projavuval Karpenter vo odnos na mestot kade se slu~ila ovaa azbu~na transmisija; koj, kako {to imavme mo`nost jasno da uvidime, napravil bezmalku feti{ od potrebata za utvrduva-we na vremeto na takviot premin na azbukata. Kako edna od glavnite pri~ini bi moèlo da se navede negovoto predubeduvawe deka daleku poverojatno e da se smeta oti ′dinami~nite′ Grci ja dovele ovaa azbuka doma, otkolku da se misli deka tie bi dozvolile da ja vospriemat pasivno. Btoraa pri~ina koja ja naveduva vo pogled na ova e u{te pozlokobna. Toa moè da bide jasno sogledano vo eden svoeviden zaklu~ok za ova pra{awe, sumiran od negoviot glav-en naslednik vo poleto na epigrafijata, profesorot Lilijan Xeferi:

′Vtorata to~ka, na eden prili~no sodveten na~in, e iskaàna od strana na profesorot Karpenter: deka edinstveno vo edna vospostavena

257

dvojazi~na naselba na dva opredeleni narodi, a ne edinstveno vo edna najobi~na semitska trgovska naselba, smestena vo gr~kata oblast, moè azbukata na ednite da doìvee prezemawe od strana na onie drugite′. Ovaa svoevidna imaginativna rekonstrukcija na eden prili~no aksiomatski na~in

smeta deka ′semitskata′ kolonizacija bila kategori~no daleku ′povoobi~aena′ otkolku onaa na Starite Grci, {to prestavuva edno tvrdewe pozadi koe vre~isi ne stoi nikakva potvrda od strana na nekakov avtoritet od antikata, a {to ve}e be{e poop{irno obrazloèno vo og-ledot na Berar, pomesten na str. 378-380. Vo sekoj slu~aj, zad pri~inata poradi koja do{lo do insistirawe da se prikaè kako kratkotrajno i minlivo postoeweto na ovie fenikijski naselbi, stoi edna sloèna ideolo{ka platforma: tie, ednostavno, morale da bidat prika-ùvani na toj na~in, dokolku se sakalo da se so~uva vizijata za Grcija kako za lulka na ra-snata ~istota na Evropa i kako eden vid kvintesencija na celokupnoto evropsko ureduvawe. Dokolu nekomu ovde iskaànoto moè da mu izgleda, na nekoj na~in, preterano, bi sakal vo prodolènie povtorno da gonavedam pasusot zad koj stoi imeto na Bjuri, a koj na eden posre-den na~in se odnesuva i na preminot na azbukata, {to vsu{nost i e temata okolu koja ovde ′se kr{at kopjata′:

′Fenikicite, bez somnenie, imale oformeno pazari{ta po ostrovite i na kopnoto; no ne postoi dovolno temelna pri~ina da se veruva deka Hanaancite nekojpat i se vdomile na gr~ka po~va i deka, na toj na~in, ja sme{ale semitskata krv so onaa na domorodnoto gr~ko naselenie′.478 Prenosot na azbukata, ednostavno, moral da se slu~i nekade nadvor od Grcija; inaku,

posledovatelno, bi se naloìla potrebata od postoewe na fenikijskite naselbi od {to, no-rmalo, proizleguva i ′rasno′ me{awe.479

Sepak, da se navratime na pra{aweto okolu vremeto koga seto toa se slu~ilo. Od koi pri~ini Ris Karpenter tolku insistiral tokmu na periodot od docniot 8 vek pr.n.e., koj- kako {to, vsu{nost, i se pokaàlo kako vistinito- moèl da bide falsifikuvan ili iskrivokol~en i vidoizmenet, osobeno so nadoa|aweto na podocne`nite otkritija, i toa bez nekakov pogolem problem ? Kako prvo, na toj na~in moèlo prili~no lesno da se objasni zo-{to isklu~itelno ′pasivnite′ Fenikijci se odlu~uvale da plovat kon zapad;480 obrazloèni-eto e deka tie bile vodeni i upatuvani od strana na Asircite koi, imeno, imale golemo vlijanie vrz fenikijskoto krajbre`je, no samo kon sredinata na 8 vek pr.n.e. A vo oddelo-cite od knigata kade bea razgleduvani stavovite na Muvers i na Gobino, ve}e ja uvidovme onaa tendencija Asircite da bidat prikaùvani kako eden vid ′delumni Semiti′.481 [to e moèbi u{te pova`no, bidej}i na eden takov na~in, odnosno od vakvoto ′docno′ datirawe, proizleguvalo bilo koe fenikijsko vlijanie koe bilo prisutno vo Grcija, vsu{nost ne do-{lo vo periodot koga zemjata se oformuvala tuka, samo i edistveno, posle vospostavuvawe-to na polisot kako ureduvawe i po~etcite na kolonizacijata-dve instuticii ~ie formir-awe, dokolku bi bilo dozvoleno sprotivnoto, bi moralo da im se pripi{e na Fenikijcite.

Koga negovoto stanovi{te bilo predizvikano, Ris Karpenter go sogledal faktot de-ka negovoto docno datirawe pobaruvalo isklu~itelno brzo rasprostranuvawe, {to podraz-biralo i intenzivirawe i pro{iruvawe na usilbite na ovoj model za razgrani~uvawe na az-

478 Avtorot na str. 249 istakna: ″vo svojata Istorija na Grcija od 1900 godina, koja ostanuva kako svoe-vidno standarno ~etivo do den-denes: ′Fenikijcite, bez somnenie, imale oformeno pazari{ta na ostr-ovite i na kopnoto; no ne postoi dovolno temelna pri~ina da se veruva deka Hanaancite nekojpat se vdomile na gr~ka po~va i deka, na toj na~in, ja sme{ale semitskata krv so onaa na domorodnoto gr~ko naselenie′. Obrnete vnimanie na upotrebata na dva od omilenite ′romanti~arski′ rasni termini- ′po-~va′ i ′krv′ ! A vakviot tip stavovi opstoile i prodolìle da opstojuvaat i po Vtorata svetska vojna″. Sledi, deka M.Bernal i toj ja koristi taa krv, bez toj da bide rasist i antipelazgist. Za nego, i kako nego,e bitno,ako vo Belcite ima krv na Crnci, Pelazgite stanuvaat Semiti,nikako Semitite Pelazgi. 479 Avtorot Martin Bernal e protiv avtorite koi govorat za rasi,tie bile rasisti, a toj bil melezist. 480 Avtorot pi{i za patuvawa kon zapad. Vo makedonski Epir imalo Mesopotam...Fenices...eden narod. Me|utoa,denes Mesopotam=meso potam i Fenices,c=k,istogasno, se makedonski, nikako na tn.semitski. 481 Avtorot e {tetno najsemitist: kaj nego bez Semiti da se delumno Nesemiti. So niv po~nal Svetot...

258

bukite, koj spored Karpenter trebalo da bide primenet ne samo vrz teritorijata na Egejot, tuku i vrz Italija i Anadolija. Negoviot odgovor glasel vaka:

′Spored mene, toa e pove}e od apsurdno. Ednostavno, apsolutno negr~ki, a spored toa i nerazumno, e voop{to i da se pomisli deka tie bi moèle da dozvolat takvo ne{to taa (azbukata) da se zadrì eden podolg vremenski period pome|u niv, pome|u ovoj najverojatno aktiven narod, vo edna pasivna forma- da se znae,a da ne se upotrebuva. Gr~kata klima, go tvrdam toa, napravila vistinsko ~udo od ovaa mlada azbuka; skoro i da moème da go sogledame nejziniot rast i razvitok′. Bez ogled na ovie romanti~arski prikazi za klimata, drvjata, mladosta, rasteweto i

sli~nite ne{ta, ovoj pasus, i toa na eden dosta ilustrativen na~in, ja pokaùva i prikaùva onaa ogromna mo} na tradicijata, kako i nejziniot neprikosnoven kontinuitet, ne{to {to moème da go sogledame kako prisutno i kaj Humbolt, deka koga stanuva zbor za Starite Gr-ci, seto ona {to se naloùva kako normalno funkcionirawe na zakonite i na analogiite vo odnos na site drugi narodi- za niv, ednostvno, ne vaì.

Me|utoa, ne site u~eni ′padnale′ na ovaa re~itost na Karpenter. Hans Jansen, na pri-mer, eden od najstru~nite u~eni od 20 vek od oblasta na azbukite, ostanal cvrsto na stavot kako validen, vo odnos na preminuvaweto na azbukata, da go smeta periodot na 10 i 11 vek pr. n.e. Me|utoa, edinstveniot direkten predivzik upaten kon Karpenter pristignal od strana na istaknatiot amerikanski semitist B.X. Alman, koj- vo eden napis koj, normalno, ne bil citiran od strana na Karpenter- u{te od porano predlagal datirawe koe se odnesuvalo na 12 vek pr.n.e. ili porano. Alman, imeno, se sloùval deka golem broj od starogr~ki bukvi spored formata se razlikuvale od onie koi se nao|ale vo fenikijskite ili moavskite zapi-si od 9 vek; no, toj na niv gledal kako na svoevidni derivati od prethodno postoe~ki levant-ski tipovi bukvi, a ne deka tie nalikuvale na nekakvi podocne`ni bukvi, pri {to cvrsto se drèl do stanovi{teto koe se temelelo na toa deka edna azbuka e stara onolku kolku {to e stara i nejzinata najstara bukva. Alman uspeal da gi identifikuva onie bukvi koi se nao|a-le na najstariot po datum pronajden fenikijski zapis, imeno onoj koj se nao|al na sarkofa-got na Ahiram, kralot na Biblos, kako mnogu sli~ni na onie koi datirale od 9 vek, pri {to napomenal deka inamu kade postojat izvesni razliki pome|u niv, onie postarite se poblisku do gr~kite formi.482

Vo negoviot odgovor kon Alman, Karpenter na eden impliciten na~in ja zazemal to-kmu sprotivnata pozicija od onaa na negoviot oponent- deka starosta na edna azbuka treba da se presmuva spored starosta na vostanivuaweto na poslednata bukva koja vlegla vo nejzi-niot sostav. Za ilustracija, toj se osvrnal na bukvite K i M, odnosno na onie gr~ki formi koi bile najmnogu nalik na podocne`nite fenikijski. Iako ova ne se odnesuvalo direktno na negovite argumenti za ′postarite′ bukvi, Alman ne uspeal da opstoi kako dostoen proti-vnik na ovoj èstok, re~isi detektivski stil, koj bil edno od glavnite oru`ja na Karpenter, pokraj toga{niot op{toprifsten antisemitski Zeitgeist i mo}ta so koja raspolagale klasi-cistite i koja bila nametnuvana i- osobeno- vrz strana na klasicistite so ra{ireni race. Tie, vsu{nost, mu odele vo prilog na ona ve}e vostanoveno veruvawe na romanti~arite deka Homer bil nepismen poet. Inaku, ve}e bile prisutni i opredeleni neprijatnosti koi se po-javile po propa|aweto na zapisite na Krit od strana na Evans, na {to im se pridodale i do-kazite od kopnoto koe odelo vo ista nasoka. Vo sekoj slu~aj, moèlo mnogu lesno da se slu~i linearnite rakopisi- bez razlika dalo toa sodvestvuva so vistinata ili ne- da bidat smeta-ni za zagubeni, pod pretpostavka deka iz~eznale zaedno so uni{tuvaweto na Mikenskite pa-lati; na toj na~in, datiraweto za koe se zalagal i koe go pretpolagal Karpenter bilo pove-}e od dobrodojdeno, zaradi toa {to ovozmoìlo edna proekcija za postoewe na eden vid dol- 482 Avtorot na str. 255 veli: ″toj go iznel stanovi{teto deka bukvite, imeno, nalikuvaat na aramejski, a ne na fenikijski; sledstveno na toa, azbukata, neli, mora da bila pozajmena po nastanatata aramejska dominacija vo Levantot, koja se slu~ila vo docniot osmi vek pr.n.e.″ A ovde: ″fenikijski zapis, imeno onoj koj se nao|al na sarkofagot na Ahiram, kralot na Biblos, kako mnogu sli~ni na onie koi dati-rale od 9 vek, pri {to napomenal deka inamu kade postojat izvesni razliki pome|u niv, onie postarite se poblisku do gr~kite formi″. Vo prilog i, deka vo Makedonija bila najstarata pismenost, vo nea se najdeni site pisma,za koi se govori vo knigava,kako i deka vo nea ima milionski karpesti pismenosti.

259

go ′mra~na doba′, so koe caruvala nepismenosta, a vo koe nardniot pevec Homer, ili Homeri moèle, neli, da gi vospostavat svoite spevovi so nepre~ena severni~ka varvarska èstina. Vo ovoj kontekst, interesna e edna zabele{ka koja govori deka duri vo tekot na dvaesettite godini od 20 vek,odnosno koga profesorot Milman Pari zapo~nal so svoeto istraùvawe na srpskite epski narodni pesni,zapo~nala da se otvora mo`nosta za razgleduvawe na idejata deka Ilijada i Odiseja vsu{nost bi moèle da bidat so~ineti i bez pomo{ na pi{uvawe.483

Ova osiguruvawe na edno nepismeno i te{ko probojno ′mra~no doba′ od strana na Ka-rpenter, so sebe nosele u{te edno, taka da kaème, soblaznenie za sedràtelite i po~ituva-~ite na Arijskiot model. Prekinot na kulturniot kontinuitet koj nastanal na toj na~in, ja dozvolil mo`nosta lu|eto da ne go vrednuvaat na vistinski na~in, ili voop{to go imale zapi{ano za svoeto dale~no minato. Taka, ne samo {to do{lo do celosno diskreditirawe na onoj Anti~kiot, tuku, voop{to, i do diskreditirawe na [irokiot Arijski model.

Zna~i, soodvetno so duhot na vremeto, Karpenter re~isi vo celost gi pridobil sim-patiite na klasicistite od toj period. Vsu{nost, onamu kade {to ne uspeal Beloh vo deve-desettite godini od 19 vek, uspeal Karpenter- i toa, gore-dolu, so istite argumenti- vo tri-esettite godini od 20 vek. Pogolemiot del od semitistite od toj period se prilagodile kon ovaa tendencija vospostavena pod direktiva na stisokot ne hegemonisti~kite disciplini, no imalo i takvi- ovde, pred se, gi imam predvid semitistite Evrei- koi ne bile preterano voodu{eveni od onoj najnov tek na nastanite. Alman ne podlegnal na ovaa tendencija na po-mal otpor, a i toj, kako i nekoi drugi u~eni- kako na primer profesorot Tur-Sinaj od Eru-salim- ostanale na svoote prethodni stojali{ta, odnosno da ne se stavatat pod znak pra{a-we deka gr~kata azbuka bi moèla da poteknuva od Fenikija od periodot na @eleznata epo-ha, tuku deka nejzinite koreni sepak najverojatno se nao|aat vo podamne{nite Hanaanski za-pisi.

Vo periodot od 1938 do 1973 godina nemalo nikakvi poseriozni preispituvawa na Karpenterovoto ultra-damne{no datirawe na gr~koto ′pozajmuvawe′ na azbukata. Nastana-tata redukcija na azbukata ja ottrgnale poslednata poseriozna pre~ka koja stoela na patot na vostanovuvaweto na Ekstremniot Arijski model, a so izbivaweto na Vtorata svetska voj-na, kaj klasicistite i kaj istori~arite koi se zanimavale so antikata do{lo do vostanovu-vawe na edno ubeduvawe deka nivnite disciplini, kone~no, stapuvaat vo edno nau~no doba. Ili, iskaàno so edna moderna terminologija, do{lo do vospostavuvawe paradigmi. Otto-ga{, se pomalku moèlo, {to se veli, ′da mine′ faktot eden ′u~en′ da zastapuva nekakva teo-rija za posteweto na nekakvi pozna~ajni egipetski ili, u{te pomalku, fenikijski vlijanija vo odnos na oformuvaweto na Grcija. Dokolku nekoj i se osmelil na takov ~ekor- {to bilo navistina retkost- toj, vedna{, ili bil ′otsekuvan′ od akademskata zaednica ili, vo najdobar slu~aj, bil proglasuvan i obeleùvan kako ′ekscentrik′.

POGLAVJE 10: POSTVOENA SOSTOJBA Vra}aweto kon [irokiot arijski model, 1945-1986 So ova poglavje, vsu{nost, ja zaokruùvame prikaznata. Knigava ja zapo~nav obreme-

net so griì za sega{nosta, no se trudev {to pomalku da se poznavaat nivnite tragi. Trgnu-vaj}i ottamu, se nadevam deka ~itatelot koj ne e ramnodu{en vo odnos na sostojbata vo koja se nao|a svetot vo aktuelniot mig, }e uspee da iznajde nekakva vrednost koja }e bide zna-~ajna za nego, bez da misli deka zaludno si go potro{il vremeto so ovie devet poglavja. Isto taka, se nadevam deka nemu ili nejze ovie stranici }e im zra~at so dovolna ubedlivost, str-anici koi vsu{nost ukaùvaat na va`nosta koja vo sovremenosta treba da im pripadne na istorijata i istoriografijata.

Ova poglavje sodrì dve prikazni. A jas, vo sebe, veruvam deka prvata e blizu do ona {to bi moèlo da se nare~e hepiend: imeno, stanuva zbor za edno dvièwe, ~ii ~elnici gla-

483 Milman=mil man, Pari=pari, Ilijada=Ilij ada, Odiseja=odi sej-a, sé samo tn.slovenski. Belcite govorele na tn.slovenski jazik, kako jazik na Belci=Pelazgi. A Martin Bernal ne navel ni{to nivno.

260

vno se izvesni u~eni Evrei, koe kako cel ima postaveno elimirawe na antisemitizmot pri-suten vo pi{anite izvori na anti~kata istorija, pri {to kako izvesen potkontekst se pro-javuva tendencija na Fenikjcite da im se dade zasluènoto sredi{no mesto koga stanuva zbor za pojavuvaweto na temelite i za vostanovuvaweto na korenite na ona {to vo svetot e poznato kako Starogr~ka kultura i civilizacija. Ili kaàno so terminologijata na ovaa kniga,ovie u~eni se na ~ekor do povtorno vospostavuvawe na takanare~eniot [irok arijski model. (Hepiend=h epi end, R.I.)

Bez da navleguvame vo vnatre{nite faktori vklu~eni vo ova svoevidno pomestuvawe na rabotite, od edno uslovno kaàno nadvore{na to~ka na gledi{te, uspe{nata restavraci-ja na Fenikijcite ima{e potreba od dva presuslovi koi, veruvam, bea uspe{no ispolneti. Prviot be{e procesot na reintegrirawe na Evreite vo evropskiot ìvot; vtoropt se so-stoe{e od stavawe naglasok, vo ramkite na evrejskata kultura, na intelektualnite preokua-cii i dol`nata po~it kon dostrelite na akademskiot duh. Prviot od ovie preduslovi ima{e za cel da gi ottrgne idejnite barieri nametnati od antisemitizmot, zaradi koi ednostavno be{e nevozmo`no da dojde do prepoznavawe i vrednuvawe na postignuvawata na Fenikijcite i Hanaancite; vtoriot ima{e za cel da pokaè deka bez razlika na malkubrojnosta na u~e-nite od evrejskata zaednica zasegnati so ovie pra{awa, sepak, so anga`man, moè da se dojde do pomestuvawe na postoe~kiot akademski status quo.

Vtorata prikazna pomestena vo Desettoto poglavje se zanimava so odbivaweto na faktot deka za vreme na Bronzenata epoha, na tloto na Grcija postoela egipetski naselbi; za àl, nejziniot kraj se u{te ne e povidok. Na prstite od edna raka moè da se izbrojat u~enite koi svoite napori gi ustremuvaat vo ovaa nasoka, kako {to na primer e slu~aj so iz-vesni dvajca germanski nau~nici, no tuka zavr{uvat zalo`bite od akademskite krugovi kon ovaa problematika. Vo odnos na ova, kako dopolnitelen problem se javuva toa {to na pri-mer za razlika od Fenikijcite, starite Egip}ani nemaat nekoi osobeni poznati i priznati ′junaci′. Simptomati~no e toa {to kaj dene{nite Egip}ani so islamska veroispoved e zabe-le`livo edna vidliva ambivalentnost ili, podobro kaàno, edna dlaboko neodredenost vo odnos na pra{awata koi dopiraat do Drevniot Egipet, {to dobiva edna u{te poakutna di-menzija preku povikuvaweto na nego i na~inot na koj se upotrebuva slikata za nego od stra-na na korumpiranite prozapadno orientrani vladi, koi toa go pravat zaradi promovirawe i proklamirawe eden vid nearapska pretstava za moderniot Egipet. Najverojatno od ovie i sli~ni na niv pri~ini- a u{te pove}e i kako rezultat od prifa}aweto na onaa mo} nametna-ta od strana na zapadnoto {kolstvo- egipetskite u~eni prodolùvale da se dviàt po vosta-novenata inercija, ne doveduvaj}i go vo pra{awe vistinskoto zna~ewe i vistinskata uloga koi gi zazema Drevniot Egipet na svetskata scena.

Koga se govori za drevniot egipet, edinstvenite koi bi moèle da se nare~at ′juna-ci′ se Koptite i izvesni mali grupi od afrikanskite i amerikanskite crnci. Na ovie pr-vite re~isi i ne im se slu{al glas vo odnos na ova pra{awe, a poslednive navedeni se dale-ku pozasegnati da dokaàt deka Egipet, vsu{nost, e del od crnata Afrika, odo{to so toa ka-kvo bilo vlijanieto koe drevniot Egipet go izvr{il vrz stara Grcija. A retkite to~ki od ova pra{awa koi moàt da lociraat do nivniot domen na interes do{le do nivniot uvid pr-eku ona {to Grcite vsu{nost go zapi{ale za Egipet, a {to vo nivnite o~i ne e ni{to drugo osven celosna rasproda`ba i razgrabuvawe na dobrata na egipetskata filozofija i nauka po pohodot na Aleksandar. (Periodot po smrtta na Aleksandar bil nare~en helenizam, R.I.)

U{te pomo}en inhibitoren faktor vo restavtacijata na ovoj egipetski aspekt od Anti~kiot model e faktot koj ukaùva deka, na primer za razlika od junacite na Fenikij-cite, ovie u~eni so crna boja na koàta otsekoga{ se nao|ale i dejstvuvale nadvor od krugo-vite na akademskata zaednica. Od tie pri~ini, pogolemiot del od ogledite na X. X. M. Xe-jms, koi toj gi narekuvl Otkradnato nasledstvo- koe se zanimava so pra{aweto na kradeweto na egipetskoto kulturno nasledstvo od strana na Grcite- ili kruèle edinstveno pome|u mal krug na prijateli i poznanici ili, dokolku bile izdavani, se rabotelo za navistina ma-li tiraì; ovie mali tiraì naprosto bile razgrabuvani od strasnite po~ituva~i i traga-~i po vistinata, no od strana na akademcite, tie voop{to ne bile smetani za nekakvo serio-zno nau~no ~etivo, zaradi {to vo bibliotekite naj~esto ne moèlo, a toa za golem broj od niv seu{te vaì, da se najde nitu edna edistvena kopija. Kako ilustracija na {totuku kaà-

261

noto, go naveduvame ona {to go spoznav od li~no iskustvo- imeno, minaa celi osum godini od po~etokot na moeto zanimavawe so ovie temi i problemi pred da doznaam deka ovaa litera-tura voop{to postoi.

Po ova spoznanie, se najdov vo edna prili~no ~udna sostojba na rastrgnatost.Od edna strana, iskustvoto mi nalaga{e da se ottrgnam od zamkite postaveni od strana na indoktri-naciite na {kolstvoto; a od druga strana, uvidov i deka mojata intelektualna pozicija vo odnos na pra{awata koi me preokupiraat e daleku poblisku do stavovite koi gi pronajdov vo ′crnata′ literatura, otkolku vo onaa ortodoksna anti~ka istorija.

Veruvam deka ovie moi ~ustva ne se bez zna~ewe. Veruvam i deka mora da postoele i drugi nau~nici koi se na{le potreseni od soznanieto, ili u{te poto~no od otkrovenieto koe se odnesuva na ogromnata uloga na Fenikijcite vo formiraweto na stara Grcija i od politi~kite aspekti od suzbivaweto na zna~eweto koe seto toa go povlekuva so sebe, {to dovelo do toa da se zafatat so preispituvawe ne samo na Ekstremniot arijski model, tulu i na onoj [irokiot. A od iljadnicite diskusii koi gi imam vodeno na ovaa tema, mi stana so-vr{eno jasno deka ideolo{kite zabele{ki koi na bilo kakov na~in go dopiraat Anti~kiot model, pove}e ne moàt da bidat javno iskaàni. Moèbi kako edno li~no ubeduvawe ili, pak, vo privatni razgovori, no ubeden sum deka eden vakov stav- i pokraj negovata {iroka rasprostranetost vo op{testvoto- ne e premnogu ~est nitu vo onie poliberalnite akadem-ski krugovi.

Od seto ova dosega kaànovo, proizleguva deka Arijskiot model vo edna golema mera se odrùva sam po sebe, baziraj}i se na tradicijata koj sam ja vospostavil, podràna od in-ercijata na sterilniot akademizam.Niedna od ovie sili ne treba da bide potcenuvana;sepak, nivnata mo} e zna~itelno potkopana so eden nimalku nezna~itelen broj v~udoneviduva~ki soznanija koi doveduvaat do golem broj vnatre{ni promeni- a site od niv upatuvaat deka ci-vilizaciite od Bronzenata epoha bile na daleku povisoko civilizacisko i kosmopoliti~ko nivo otkolku {to toa se mislelo, kako i deka, op{to zemeno, anti~kite izvori se odliku-vaat so daleku pogolema verodostojnost otkolku nivnite podocne`ni rekonstrukcii. Zemaj-}i gi predvid site ove zna~ewa, i vo eden eksternalisti~ki, i vo internalisti~ki smisol, ubeden sum deka i [irokiot arijsko model, vo izgledno vreme, }e go zagubi svojot primat vo ovoj kontekst, a Anti~kiot model }e se zdobie so mestoto koe go zasluùva u{te vo prvite decenii od 21 vek.

Postvoena sostojba Vtorata svetska vojna i, osobeno, obznanuvaweto na Holokaustot , uspeva da go urne

primatot na legitimnosta na antisemitizmot i rasizmot, no ovie novovospostaveni stan-dardi koi prvestveno se temelat na ednakvost pome|u rasite, ~ekale dolgo vreme za svoja so-odvetna institucionalizacija. Vo realnosta, {irum Evropa, kako i vo pogolemiot del od Severna Amerika, antisemitizmot ostanuva dominaten model vo pogolemiot del od op{te-stvoto, vklu~uvaj}i gi i akademskite nivoa, i pokraj zna~itelnoto prisustvo i isklu~itel-nite postignuvawa na golem broj u~eni Evrei koi na{le pribeì{te vo Velika Britanija i SAD. Na primer, golem broj od amerikanskite univerziteti prodolìle da ne vklu~uvaat Evrei ili, i toa samo vo opredeleni slu~ai, da nametnuvaat strogi kvoti i uslovi, se do do-cnite pesedetti i po~etokot na {eesetite godini od 20 vek. [to se odnesuva do situacijata ′na Ostrovot′, a vo odnos na ona pra{awe, zemaj}i pritoa predvid i deka britanskite isti-tucii u{te pote{ko se menuvaat, se slu~uvalo ne{to nalik na situacijata so antisemitiz-mot pome|u dvete svetski vojni. Sepak, kon krajot na 50-tite, doa|a do edno op{to i celosno prifa}awe na ~lenovte na evrejskata zaednica vo akademskite krugovi od britanskoto op-{testvo. Istoto se odnesuva i vo odnos na ostru~enite lica od oblasta na klasicisti~kite nauki taka {to, do po~etokot na sedumdesettite, pogolemiot broj od dominantni figuri vo ovaa oblast vsu{nost bile Evrei.

Rasnite predrasudi ispoluvani kon Afrikancite i Azijatite bile- i se u{te se- u{te pozastra{uva~ka bariera. Vo Amerikanskiot Vrhoven Sud, na primer, vo ovoj kontek-st, nemalo nikakvo podmrdnuvawe od mesto se do sredinata na pedesettite, a kako {to op-{to e poznato, ′oboenite′ ìteli na SAD se zdobile so pravoto na glas- i toa, {to se veli, odvaj- duri vo 60-tite godini od 20 vek. Sepak, ovie reformi vo zakonodavniot i vo politi~-kiot sistem ne gi smenile vo nekoja pogolema mera drugite aspekti od op{testveniot ìvot

262

so koi se soo~uvale crncite i ju`noazijcite. Izvesen del od niv, poto~no opredelen proce-nt od ovie koi kako emigranti prestojuvale i rabotele vo nekoi od industriskite porazvie-ni zemji, uspeale da se steknat so ekonomska nezavisnost za vreme na periodot od 1945 do 1973 godina, no rasnata diskriminacija, bez ogled na se, ostanala ista, ako ne, vo izvesna smisla, i polo{a. So recesijata, koja zela osoben zamav vo 70-tite i vo 80-tite, neevropjani-te izgubile u{te pove}e i go izgubile pobrzo otkolku toa {to bilo slu~aj so naselenieto so bela boja na koàta {irum Evropa i Severna Amerika.

Ispituvaweto na istorijata bilo zasegnato i od opredeleni nastani koi se slu~ile vo zemjite na Tretiot Svet, za {to }e stane poop{irno zbor malku podolu vo tekstot. A na ova mesto, smetam za svoevidno da napomenam i deka, spored moe mislewe, osnovaweto i voe-nata ekspanzija koja ja doìvea dràvata Izrael po 1949 godina napravi pove}e za namaluva-weto na antisemitizmot otkolku {to toa go stori razotkrivaweto na posledicite od anti-semitizmot koi stanaa sovr{eno jasno vidlivi so Holokaustot. [to se odesuva do belata populacija, pogolemiot del ne bil osobeno inpresioniran koga, na primer, Indija ja zdobi-la svojata nezavisnost vo 1947 godina ili, pak, so ′vetrot na promenite′ od 50-tite, koga Br-itanija i Francija sogleduvaat deka e prakti~no da im go dadat pravoto na politi~ka ne-zavisnost na svoite tropski kolonii. Vo sekoj slu~aj, i bez razlika na vakvite i sli~ni ~ekori, neokolonijalizmot bil i ostanal glavniot izvor na ekomonska mo} za dràvite so kolonizatorska istorija. Zgora na toa, vistinskite problemi vo ovie kvazi- ili, da gi na-re~eme taka, novi nezavisni zemji i rasisti~kiot odnos na mediumite koi niv prodolìle da ja odrùvaat vo ìvot dogmata spored koja, neli, edinstveno belite se sposobni za sebe-vladeewe. Ostanuvaj}i vo ovie granici, a konkretno za na{ava problematika, od osobeno zna~ewe e opstojuvaweto na ovaa kulturna hegemonija na tloto na Evropa, vo pogled na raz-biraweto i predavaweto na istorijata nemalo nikakvi promeni, ne se slu~ile nikakvi po-mestuvawa. Za àl, se u{te caruval ovoj ′evropski {ofinizam′, tolku glasno osuduvan od strana na Viktor Berar. Na primer, se do docnite {eesetti, edinstvenoto ne{to {to se od-nesuvalo na zemjite od Tretiot Svet, a {to bilo edvaj napomenato vo Cambridgo History Tripos bilo pomesteno vo ′[ireweto na Evropa′.

Vo sekoj slu~aj, ne deka nemalo i izvesni golemi i zna~itelni promeni- pred se, ovde mislam na neverojatniot ekonomski podem na Japonija. Toj proces se odvival paralelno so reunifkacijata na Kina 484 i so nejzinoto preminuvawe vo edna od golemite svetski sili koja, po sedumdesettite, od strana na Zapad bila smetana za mnogu biten sojuznik protiv Ru-site. Hitler, na primer, u{te vo triesettite godini od 20 vek, gi ′obdaril′ Japoncite so eden svoeviden ′po~esen Arijski′ status, a ovoj negov ~in bil zemen, {to se veli, zdravo za gotovo, i taa pretstava za niv funkcionirala kako takva se do 60-tite. Vo tekot na 70-tite , ovoj vid percepcija bil nametnat i vrz Kinezite, so {to se do{lo do edna pretstava za Azi-jcite od Istokot kade za nekako razli~eni pome|u sebe, no sepak ramnopravni narodi. Isto taka, po zaceluvaweto na ranite na potkontinetot, no preìveanite stravotii kako rezult-at na otcepuvawetom, doa|a i do eden svoeviden mal, no zna~aen progres vo pogled na tret-manot i po~itta ispolnuvana kon Indijcite. Od druga strana, pak se slu~uva edna svoevidna transformacija na ′romanti~arskiot arapski {eik′ vo ′naften princ′ i palestnski ′terori-st′. Celata onaa, akumulirana so vekovi, hristijanska omraza kon Islamot, doìvuva edna neverojatna revitalizacija i ustremuvawe kon arapskiot svet, i- za razlika od onoj voshit ispoluvan od Persijcite vo 19 vek- islamskiot Iran se steknuva so edna re~isi dijaboli~na dimenzija. Zgora na toa, i pokraj nezavisnosta, Afrika, vklu~itelno nejzinata dijaspora, se u{te e gledana kako beznadeèn slu~aj, a nejzinite domorodni ìteli- kako najniska forma na humanitet.

Gi navedov ovie surovi i sirovi stereotipi ne zatoa {to se prifateni od golem br-oj akdemici- iako, vo golem broj slu~ai, toa ne e daleku od vistinata- tuku, i najmnogu zara-di toa {to site nie, so isklu~ok moèbi na muslimanite, no ne i na pogolemiot broj Azijci i Afrikanci, na nekoj na~in, go sakale nie toa ili ne, sme izloèni na nivnoto vlijanie.

484 Belcite vo Kina donele gradeì (piramidi...), ima mumii na Belci, kratka brigiska jaka na ko{u-la...i brigskoto dativno u. Ova vaì i za vo Japonija (ainu), svetii itn. Japoncite se so okolu 40% kr-vna grupa A na Belci,a sojata polo{o ja podnesuva krvnata grupa V na Temnite:sojata bila na Velcite.

263

Golem broj od dvièwata na zemjite od Tretiot svet, ~ij prestavitelen primer se dvièwa-ta na lu|eto od crnata zaednica, ja imaat prifateno kako vistinita onaa evropska suetna izmislica deka edinstveno Evropejcite se sposobni za analiti~ko razmisluvawe; kako rezu-ltat na ova, zabele`liva e edna tendencija kaj golem broj intelektualci so temna boja na ko-àta da se otkaùvaat od nivnata sopstvena analiti~ka inteligencija i se pove}e da se svr-tuvaat, {to na eden na~in pretsavuva i povlekuvawe, vo onie aspekti i kvaliteti na zaedni-cata koi moàt da se okarakteriziraat kako ′ènski′, ili moèbi posoodvetniot zbor bi bil ′ènstveni′, imeno toplinata, intuicijata i umetni~kata kreativnost- ne{to {to, in-teresno, Gobino navistina go smeta{e za dominantna odlika na crnite lu|e. Ili, kaàno so drugi zborovi, belite Arijci ne bile edistvenite koi go prifatile i go vospriemile mi-tot za ′gr~koto ~udo′ i, posledovatelno na toa prifa}awe, kategori~nata superiornost na ′Zapadnata′ civilizacija. Na ovaa delikatna tema }e se navratime u{te edna{, i toa poop-{irno, podolu vo poglavjeto.

Nastan na promeni vo pogled na klasicite, 1945-1965 Duri i vo 19 vek, onie popretpazlivite istori~ari, pred samoto ′otvorawe′ na ni-

vnata rabota, ~estopati potencirale deka ne sekoga{ lingvisti~kite i rasnite granici se poklonuvale me|u sebe- pred da prodolàt so tretmanot kon niv kako da se identi~ni. No 1945 godina, pak, ovoj pristap stanuva i edinstveniot koj e voop{to vozmoèn, a u~enite se po~isto po~nale da se osvrnuvaat pove}e kon lingvisti~kite aspekti i razliki, otkolku kon onie rasnite. Od druga strana, dodeka rasizmot pretrpuva golemo o{tetuvawe za smetka na Vojnata, kako pobednik od celata taa situacija ne izleguva nikoj drug, tuku naukata. I pokraj toa {to dolgoto vreme na dominacijata na Ekstremniot arijski model mu ovozmoì-lo, na eden na~in, svoevidna legitimnost, re~isi nikoj i ne moèl da se posomneva deka toa se dolèlo na ′nau~nata vistina′, steknata popat na metodite na arheologijata i vo drugite moderni nau~ni disciplini. Anti~kiot model, na koj pove}e ne se gledalo kako na nekakva koherentna {ema koja treba da bide konfrontirana i pobedena, doìveal eden vid dezinte-gracija, disperziraj}i se vo kup~iwa lucidni legendi koi ′nikoj denes′ ne bi moèl da gi smeta za seriozni. (I za ona {to go pi{i Mojsej, do denes ima vojna vo Palestina..., R.I.)

Debatata za ranata gr~ka istorija, vodena so vloùvawe isklu~itelna strast, se od-vivalo glavno vo ramkite na Ekstremniot arijsko model. Postoela golema diskusija za toa koga Helenite pristignale na tloto na Grcija: se do pedesettite godini od 20 vek postoel izvesen procent u~eni koi stoele cvrsto na stanovi{teto koe, me|u drugoto, se temelelo na legendata za ′Vra}aweto na Heraklidite′ i za osvojuvaweto na Dorcite, a spored koe Ari-jcite se ustemile kon jug duri pri krajot na Bronzenata epoha. I pokraj neverojatno uspe-{noto diskreditirawe na ovaa teorija od strana na Majkl Ventris, koj pri procesot na de-{ifrirawe na pismoto Linearno B do{lo do soznanie i do zaklu~ok deka, vsu{nost, se ra-boti za gr~ko pismo, sepak uspela da opstoi i edna grupa tvrdokorni podrùva~i na pretho-dno navedenata, i pobiena, teorija, i toa se do sedumdesettite godini od 20 vek.

Ova de{ifrirawe se smeta za edno od najzna~ajnite i najgolemite vnatre{ni pome-stuvawa vo ova pole od otkrivaweto na [liman i na Evans a, {to e mnogu intersno, i sli~-no kako i so slu~ajot na [liman pred nego, a zad ova otkritie stoel amater. Majkl Ventris, arhitekt, koj sakal da go razgatne korpusot tekstovi napi{ani na pismoto vo nau~nite kr-ugovi poznato kako Linearno B kriptografski, a pod pretpostavka deka tie moèbi bile napi{ani na jazikot na misterioznite Predheleni. Toj, imeno, vo 1952 godina, se obidel da gi sporedi so gr~kiot jazik i na toj na~in- uspeal i uspe{no da gi de{ifrira.

Sega bi sakal da se navratam na edna tema koja be{e zagatknata u{te vo samiot vo-veden del od ovoj tom. Od kade proizleglo ovie dve isklu~itelno zna~ajni otkritija da se dolàt na usilbite na autsajderi ? Vo [limanoviot slu~aj, toa o~igledno se dolì na ne-govata prostodu{nost, kako i vo bezmernata verba vo Drevnite, ne{to {to na u~enite od ne-govo vreme im bilo staveno v glava da go izbegnuvaat po sekoja cena. Ventris mora da bil, isto taka, voden od negovata ′prostodu{nost′ vo sopostavuvaweto na korpusot ispi{an na Linearno B nasproti gr~kiot jazik, a ne nasproti nekoi od nejasnite i te{ki razbirlivi Anadolski nare~ja ili nasproti nekoj kojznae kakov koktel so~inet od navodni ′predhele-nski′ elementi prisutni vo gr~kiot jazik. Zgora na se, se vospostavilo deka ovaa sporedba so Linearnoto B go pretstavila gr~kiot jazik vo edna krajna neprijatna svetliona, odnosno

264

kako prili~no grub i ne mnogu rafiniran jazik: a da se ~ita ne{to takvo i da se smeta za pr-oizlezeno Grcija prestavuvalo neviden presedan vo o~ite na site klasicisti koi, {to se ve-li, gi minale ìvotite veruvaj}i i zalagaj}i se za prefinetosta i delikatnosta na gr~kiot jazik.485

Ovoj ogled, koj ne moèl da bide napraven od strana na nitu eden klasicist, bil do-polnitelno potsilen so sporedbata so slogovnata azbuka od Kipar: ova bilo napraveno za-radi pretstavuvawe na gr~kiot jazik koj se govorel, i se pi{uval, na Kipar pred Helenisti-~kiot period, pri {to se pokaàlo deka se raboti za jazik koj mnogu nalikuval na Linea-rnoto B, osobeno vo odnos na grubosta so koja se pribliùval kon gr~kata fonetika. De{i-friraweto go izvele Xorx Smit, ~ie poznavawe na gr~kiot jazik bilo prili~no oskudno, i Sejmul Bir~, koj i pokraj toa {to bil prili~no kompleten helenist, kako svoja potesna specijanost ja imal egiptologijata i asirologijata, poradi {to i ja poseduval taa sposobno-st kon ovaa rabota da pristapi so pobaruvanata i posakuvana {irokogradnost. So ovoj argu-ment- deka postojat i helenisti koi bile sposobni za zanimavawe so edna takva dejnost, bar-em vo nejzinite privi~ni studii- }e se pozanimavame poop{irno vo Tretiot tom od Crnata Atena, kade }e se obidam da gi razotkrijam tragite od egipetskite i semitski zaemki vo gr-~kiot jazik486 so nivno vospostavuvawe vo edna vzaemna sprega, koja na mnogumina lingvisti na koi ne im se nepoznati najverojatno bi im izgledalo uàsno gruba i nesoodvetna.

So ogled na zakanata koja ja bil upatil kon ona {to se narekuva(lo) profesionali-zam, navistina e za~uduva~ki kolku brzo i so kakva toplina bile prifateni soznanijata do koi do{ol Ventris.Ova, moè slobodno da se kaè, delumno se dolèlo i na negoviot {arm: itrinata, na primer, da se povika za sorabotnik eden cvrst i zakolnat klasicist, izvesniot Xin êdvik; no i na novopronajdenite potkrpuva~ki dokazi, koi odele vo prilog na nego-voto tolkuvawe na zapisite.487 Od druga strana, voop{to nema prostor za somne` deka koga ovaa rabota stignala do niv, klasicistite go sogledale ova novo de{ifrirawe kako eden vid podr{ka koja mu odela vo prilog na Ekstremniot arijski model, bidej}i i spored dati-rawata koi proizleguvale od nego, izleguvalo deka Grcite bile prisutni na tie prostori i toa vo eden po{irok obem podaleku od minatoto, {to nim sekako im odgovaralo na imeto na bogot Dionis na edna od tablite na koi bile zapi{ani zapisite so Linearno B. Vo odnos na gr~kata tradicija, Dionis bil smetan za edno od podocne`nite boèstva; pretpostavkite vremeto koga se odvivalo doa|aweto i vostanovuvaweto na kultot kon nego se dvièlo ne-kade okolu 6 i 7 vek pr.n.e.A ova negovo pojavuvawe vo 13 vek gi pomestilo rabotite nanazad, mnogu blisku do ona {to go pretpolagale zastapnicite na Anti~kiot model, odnosno 15 vek. Vo sekoj slu~aj, sevo ova deluvalo premnogu zbunuva~ki i, iako nikoj ne moèl da go negira dokazot, pove}eto od u~enite prodolìle tvrdoglavo da go sledat dotoga{ vostanovenoto.

Eden daleku poseriozen aspekt prestavuva otkrivaweto na prisustvoto na Linearn-oto B pismo vo semitskite i egipetskite li~ni imiwa, kako i vo golem broj ve}e poznati za-emki so koi se ozna~uvale izvesni egzoti~ni dobra- za~ini, zlato i sli~no- za koi vladeelo mislewe, vostanoveno u{te vo 1920 godina, deka poteknuvaat od Fenikijcite, po nivnoto pr-etpostaveno pristignuvawe na ovie prostori vo docniot 8 vek. I ovde imame edna situacija kade vakvata novoprojavena neskladnost so Ekstremniot model voop{to ne bi bilo voo~ena od strana na helenistite, dokolku ne do{lo do intervencijata na semitistite. A vo osnova, ova de{ifrirawe vsu{nost gi zajaknalo poziciite na Ekstremniot arijsko model i delu-valo kako dopolnitelen pottik za u~enite u{te porevnosno da se vrtat kon severot vo svo-jata potraga po potekloto na pohodot.Vo tekot na pedesettite godni od 20 vek, vospostaven e eden vid konsenzus deka Protogrcite koi se sluèle so jazik so indoevropski koren gi nase- 485 Pretheleni bile Pelazgite, so prethelenski=pelazgiski elementi vo koine. Toj bil dvorasen na Pelazgi i Semiti, so mnozinstvo pelazgisko=tn.slovensko. Se kaà: ″prefinetosta i delikatnosta na gr~kiot jazik″. Toa bilo mo`no zatoa {to koine bil padeèn (dativ...), a ne aramejski/staroegipetski. 486 Staroegipetski i aramejski bile dvorasni na Pelazgi i Semiti: koinskite zaemki bile pelazgiski. 487 Avtorot {to ne kaùva, dopolnuvam: od staroegipetski jazik proiozlegol koptskiot, koj bil tn. slovenski jazik; srpskiot go poznaval Evans; spored Tsioulkas (1907), vo Lerin, Slavomakedoncite govorele ran Homerov jazik. Sledi, toj da se ″samoubie″; Bugarinot Georgiev go prona{ol klu~ot za da se odgonetni pi{uvaweta. Pa toj se ″otkaàl″ od klu~ot; Nego go koristel Ventris, koj poznaval pol-ski. Pa ovoj zaginal vo soobra}ajka.A vakva sudbina gi zadesila tn.Sloveni so nivniot jazik na Belci.

265

lile predelite okolu Egejskiot basen nekade kon krajot na Ranoheladskata kerami~ka epo-ha, vtor period ili pribli`no 2200 godina pr.n.e. (Belci ledenodoba, Grci 10 vek n.e., R.I.)

Modelot na Avtohtono poteklo Edinstvenite u~eni koi celosno go prifatile is~ituvaweto na Linearno B kako gr-

~ko pismo, no i otrfrlaweto na idejata za izvesna helenska invazija, bile pobornici i za-stapnici na modelot koj samite go narekle ′Model na Avtohtono Poteklo′. Predvodeni od eden star velikan na ani~kata istorija od Bugarija, Vladimir Georgiev, i od isklu~itelni-ot, no ultraizolacionalisti~ki orientiraniot arheolog Kolin Renfru, tie deklaratovno odbivaat deka indoevropskiot jazik e donesen na gr~ko tlo od nekoja tatkovina severno od Crno More.488Ti se zalagaat za teorijata koja veli deka proto-indoevropskiot jazik ne e ni-{to drugo osven zbir od mno{tvo dijalekti govoreni {irum Anadolija i Balkanot, me|u koi se nao|a i gr~kiot dijalekt, poto~no dijalektot govoren vo toga{na Grcija. Ovoj model moè da se stavi vo nizata izolacionisti~ki ili takanare~eni anti-difuzionisti~ki pa-radigmi, dominantni vo arhelologijata i antroplogijata u{te od ~etiriesettite godini na 20 vek, periodot koga pove}eto od niv i se vospostavile; spored moeto mislewe, negovata do-minacija treba da se sogleda kako izvesna reakcija ustremena protiv kolonijalizmot, komu akademizmot, o~igledno, mu prestavuva svoeviden akademski refleks. Kako {to se pokaùva vo praksata, lingvisti~arite i klasicistite se pokaùvaat kako ponefleksibilni vo napu-{taweto na difuzionisti~kiot koncepot otkolku {to e slu~aj so u~enite ostru~eni vo dru-gite srodni disciplini, a pri~inata za toa moèbi treba da se bara vo nikoga{ nepojaveni-ot nedostatok od zadovoluva~ki objasnuvawa vo vrskite io povrzanostite pome|u poznatite jazi~ni semejstva. Vo nivna polza odel i nesoborliviot argument deka {ireweto na vlijani-eto preku pohodi i naseluvawa igralo ogromna uloga vo vospostavuvaweto na istorijata ko-ja ja poznavame denes, pri {to nema nikakva pri~ina da ne veruvame deka toa, najverojatno, bilo slu~aj i za praistorijata.

Modelot na avtohtono poteklo prestavuva svoevidno vra}awe kon poziciite zasta-puvani od Karl Otfrid Miler nekade kon dvaesettite i triesettite godini od 19 vek, od-nosno vo periodot pred vostanovuvaweto na Arijskiot model. Sepak, a vpro~em sli~no kako Miler, negovite zastapnici bile ′na{teluvani′ po severni~ki i evropski terk a toa, kako {to jasno moèvme da sogledame, zna~elo deka moèbi pove}e duri i od pobornicite na Ar-ijskiot model, projavuvale u{te pogolemo neprijatelsko rasploènie kon teoriite vteme-leni vrz predanijata za kolonizacija od Bliskiot Istok nekade kon krajot na Srednata bro-nzena epoha. Me|utoa, ovaa odbivnost, kako i nedostatokot od bilo kakov prethelenski sloj, e pri~ina Modelot za avtohtono poteklo da nema nikakvo objasnuvawe za prisustvoto na ne-indoevropski elementi vo gr~kiot jazik, {to e edna od naj~esto polzuvanite slabosti od br-anitelite na Arijskiot model.Vo sekoj slu~aj, a moèbi najmnogu zatoa {to pove}eto od niv rabotat vo ramki na dominantnata paradigma na arheologijata, na zastapnicite na Modelot za avtohtono poteklo kako da ne im prestanuva problem da go prenabregnat ovoj o~igleden i fundamentalen nedostatok. A bidej}i tie, isto kako i zastapnicite na Arijskiot model, na-~elno ja isklu~uvaat mo`nosta za postoewe bilo kakvo bliskoisto~na vme{anost vo prika-znata, ovoj nivni me|useben koflikt samo posredno ja dopira oskata na Crnata Atena, vo ~ij fokus na interes e pred se konfliktot pome|u Anti~kiot i Arijskiot model.

Isto~no- Mediteranski kontakti Se do sredinata na {eesetite godni na 20 vek, zabele`liv e postojan porast na onoj

poseben vid omraza naso~ena kon Fenikijcite. Ris Karpenter ne prestanuval da pritiska so svoite kampawi ~ija, osnovna cel bila {to pogolemo ′sniùvawe′ na datumite koi se odne-suvale na prenosot na azbukata, so {to sledstveno se namaluval i obemot na fenikijskoto vlijanie na ovie prostori, a ovie negovi usilbi bile prifa}ani, i toa vo edna golema mera. Onaa mo`nost za dopu{tawe na pretpostavkata za eventualna kolonizacija na Teba, vo osnova bila otfrlena. Vo su{tina, najre{itelnata ′arijska′ interpretacija na Kadmejskata legenda, zad koja stoi francuskiot u~en F. Vijan, se pojavuva vo 1963 godina. Interesno e da se zabeleì i deka mnogu avtori prodolùvale da ja negiraat, ili ako ni{to pove}e da ja sveduvaat na minimum mo`nosta za postoewe kontakti vo predelot na Isto~noto Sredozem-

488 Bidej}i dosega ni{to ne e pronajdeno deka Belcite na jug donele ne{to,sé bilo obratno, i do denes.

266

je, osobeno vo pogled na opsegot koj ovie kontakti, uslovno, go zazemale; vo 1951 godina, an-gliskiot anti~ki istori~ar R. Mejgs go zapi{al slednovo vo svojata revizija na istorijata na Bjuri: (Vijan=vijan, v=b; Viena=vien-a, R.I.)

′Po se izgleda deka postoi edno prili~no koherentno koli~estvo pi{ani dokazi koe govori vo prilog na postoewe bliski kontakti i vrski pome|u Mikencite i Fenikijcite ili nekoi drugi Semiti, vo periodot na Bronzenata epoha. Za àl, na ovie dokazi kako da im nedostasuva potrebnata deslednost i ubedlivost...Kako ne{to daleku poseriozno deluva raste~kiot somne` za toa dali navistina se slu~ilo doseluvawe na opredeleni populacii od Bliskiot Istok na teritorijata na Egejot i/ili Zapadniot Mediteran za vreme na Bronzenata epoha′. Naporedno so se poza~estenoto izleguvawe na povr{ina na zna~itelni koli~estva

arhelo{ki dokazen materijal koi odele vo prilog na teorijata koja go zastapuvala stavot za postoewe kontakti pome|u Egejot i Levantot, pretpostavkite odele vo nasoka deka toa so sigurnost se dolèlo na nekakva inicijativa od gr~ka strana: ′...po zavr{uvaweto na SM (Sredniot Minojski) vtor period, kako i vo tekot na pogolemiot del od podocne`niot pe-riod vo vtoriot milenium, edinstveno za moreplovcite, trgovcite i zanaet~iite od mike-nska Grcija moè da se smeta deka bile vo mo`nost da go povrzat Egejot so Orientot′. Od pri~inite koi imavme mo`nost da gi razgledame vo Osmoto i Devettoto poglavje od kniga-va, mnogu od semitistite kako da ne se drznele da ′~epkaat′ po istorijata na Fenikija, koja se do {eestite godini od 20 vek, ednostavno bila prepu{tena vo racete na klasicistite i filhelenite. Vo 1961 godina, libanskiot u~en D. Baramki povtorno ja vozobnovil teorijata -postavena za prvpat od Evans na preminot na vekot, a potoa i od Vuli vo dvaesettite i triesettite godini od 20 vek- koja se temelela na toa deka siot uspeh na Fenikijcite se ba-zira na potsiluvaweto koe go dobile poradi nastanatoto me{awe na nivnata krv so onaa na Arijcite; dodeka klasi~no obrazovaniot i obu~en D. B. Harden, vo svojata kniga Fenkijcite izdadena vo 1962 godina, ja prifa}a idejata deka Mikencite bile dominantnata sila koja ja imala kontrolata vrz moreto vo tekot na Bronzenata epoha.

Voo~i novite arheolo{ki otkritija koi ukaùvale na postoeweto na kontakti, ka-ko i poradi faktot deka pretpostavkite se dvièle vo nasoka oti postoi pogolema veroja-tnost pretpostavkite se dvièle vo nasoka oti postoi pogolema verojatnost pretpostave-noto vlijanie da bilo od istok kon zapad, a ne obratno, po~nale da se pojavuvaat reakcii ustremeni ne samo protiv teoriite koi go negirale postoeweto na kontaktite pome|u ovie dve kulturi, tuku i protiv teoriite koi incijativata za vospostavuvawe na ovie kontakti im se pripi{uvale isklu~ivo na Mikencite i na podocne`nite Grci. Golemiot amerikan-ski u~en, Vilijam Foksvel Olbrajt, eden od doajenite vo oblasta na semitskite prou~uvawa i istraùvawa, i toa se do negovata smrt vo 1971 godina, kako moèn period na fenikijska-ta kolonizacija go naveduval 9 vek, pa duri i 10 vek pr.n.e Avstraliskiot anti~ki istori~ar Vilijam Kulikan, vo ramkite na eden isklu~itelen smel nau~en trud, stavil naglasok vrz centri~nosta, originalnosta i po{iroko rasprostranetoto vlijanie na Levantot vo perio-dot na vtoriot milenium pr.n.e., pritoa itro odbegnuvaj}i go Anti~kiot model i pra{awe-to dali Zapadnite Semiti go izvr{ile nazna~enoto dalekuse`no vlijanie nad starogr~kata civilizacija.

Ponatamu, negiraweto na predanijata za Kadmos, najslabata ni{ka vo Estremniot arijski model, prodolìla da gi podgreva ve}e nakrenatite somneì. Pro~ueniot marksi-sti~ki orientiran klasicist, Xorx Tompson, vo 1949 godina, kako i negoviot kolega R. F. Vilets ne{to podocna, poto~no vo 1962 godina, ostanale na stavot deka Kadmejcite bile se-mitsko pleme koe preminalo od Fenikija na Krit, po {to se upaptilo i kon Teba. Isto taka vo 60-tite godini, i libanskite istori~ari D. Baramki i Nina Xidexijan bile ubedeni vo postoeweto na fenikijskoto prisustvo vo Teba, iako mislele deka toa se slu~ilo nekade vo periodot na @eleznata epoha. Imalo i takvi istori~ari koi odele duri i podaleku, prifa}aj}i gi ne samo Kadmejskite legendi i predanija, tuku i onie za Danaos. Klasicistot X. Haksli gi iznesuva svoite stavovi vo deloto nasloveno kako Krit i Luvijcite, izdadeno vo 1961 godina; i pokraj sugestijata sodràna vo naslovot, vo ova delo pove}e vnimanie ob-

267

rnuva na ovaa anadolska vrska, otkolku na onie koi se odnesuvale na Egipet i na Levantot. Vo ovoj smisol, ne e neva`no da se napomene i deka ovaa kniga bila izdadena pridvatno. Eden u{te pointeresen razvoj na nastanite predizvikala publikacijata koja, imeno, se slu~-ila ve}e narednata godina, na tretoto izdanie na vtoriot tom na Anti~ka istorija na se-u~ili{teto Kembrix kade e pomesteno edno poglavje pod naslov ′Podemot na Mikenskata civilizacija′, zad koe stoi potpisot na arheologot klasicist d-r Frenk Stabings. Imeno Stabings go prifa}a Anti~kiot model dotamu, {to duri pretpolaga invazija od Egipet, pri {to izrazuva uveruvawe deka vo Grcija do{lo i do vostanovuvawe na kneèstvo na dinasti-jata na Hiksite; me|u drugoto naveduva i deka ova negovo tolkuvawe nao|a svoja potkrepa vo poslednite dokazi steknati po pat na arheolo{ki istraùvawa, koi ukaùvaat deka stara Grcija, u{te od samiot po~etokod mikenskiot period, navistina bila podloèna na izvesni bliskoisto~ni i egipetski vlijanija.

Drug nau~nik,po vokacija isto taka arheolog klasicist, po{la u{te podaleku. Emil Vermol, so titula profesor na univerzitetot Harvard i specijalist tokmu po ovie pra{a-wa, sugerira edno mislewe deka Mikenskata civilizacija, vsu{nost, bila vo postojan kon-takt so Egipet i so Fenikija vo tekot na celoto nejzino postoewe. Vo 1960 godina, vo opisot koj se odnesuva na nejziniot kolaps, taa pi{uva:

′...ne{to {to moèso sigurnost da se kaè e deka ne is~eznale Mikencite, tuku Mikenskata civilizacija. Silata na taa civilizacija vo golema mera zavisela od intenzivnite kontakti so Krit i so Istokot, i toa u{te od vremeto na Grobovite so okna (najstari grobovi otkrieni na Mikena od strana na [liman) pa natamu. Koga ovie me|usebni kontakti bile prekinati, mikenskata kultura stagnirala do toj stepen, {to stanala sterilna do neprepoznavawe′. Sekoga{ treba da imame na um deka vakvi gledi{ta bile, i se u{te se, vo najmala ra-

ka- tipi~ni. Pove}eto moderni britanski arheolozi i istori~ari koi se zanimavaat so mi-kenska Grcija- me|u drugite i êdvik, Dikinson, Hamond, Huker, Renfru i Tejlor- ostanuva-at na stavot deka Mikenskata civilizacija bila rezultat na naporite vo domorodnoto nase-lenie koe ìveelo na toj prostor.Ovie o~igledni kulturni pozajmuvawa od Bliskiot Istok i Afrika od strana na Grcija, se sogleduvani kako eden vid zapoznavawe so Bliskiot Istok i so Afrika blagodarenie tokmu na gr~kata incijativa: eklatantni primeri za toa se, da re-~eme, pojavite od tipot na vra}aweto na kultot na platenata vojska, trgovijata, pa duri i ra-zvojot na turizmot na Bliskit Istok itn.

Celosno isklu~uvaj}i ja mo`nosta od bilo kakvo egipetsko ili hanaansko vlijanie vrz gr~kiot jazik i kultura, akademskiot establi{ment po~nal se po~esto da pribegnuva kon vakviot ′fakt′ pri napadite upateni kon hipotezite za postoeweto invazija, vtemelena vrz gr~kite predanija ili na opredeleni arheolo{ki paraleli. D- r Stabings, vo odnos na negovite ogledi koi se odnesuvale na dinastijata na Hiksite, se obidel da go zaobikoli seto ova (Hiksite bile samo Belci: Pelazgi, Pelesti=Belesti, Pelasti=Belasti..., R.I.):

′Deka nivnoto pristignuvawe ne bilo pridruèno so nikakva ponatamo{na, da go nare~eme toa taka, egiptizacija, sovr{eno soodvetstvuva so ona {to e stasano do na{ite soznanija, a {to se odnesuva na Hiksite vo Egipet. Tie, imeno, vostanovile malku na broj, no zatoa novi voeni tehniki i na~ini na organizacija na rabotite i tie ne pretstavuvale nekakvo masovno dvièwe na narodot, tuku poprvo prestavuvale edna vojni~ka kasta...Ne dovele so sebe nekakov nov jazik ili ne{to sli~no...′. Spored moe mislewe, postojat golem broj nedoslednosti vo ovie negovi analizi za

vlijanieto na Hiksite vo Egipet. Kako prvo, nie vo osnova znaeme mnogu malku za periodot na Hiksite. Razgleduvano na dolgi pateki, nema somne` deka, i pokraj ona povtorno izbu-vnuvawe na egipetskiot nacionalizam i kultura vo periodot na 18-ta dinastija, pozna~ajna-ta kulturna transformacija tamu, sepak, se slu~ila za vreme na tu|insko vladewe so zemjata. Vo sekoj slu~aj,d-r Stabings e vo pravo koga Hiksite gi opi{uva kako nekakva vojnika kasta; no, ne{to, sli~no kako i Mongolite, koi vo eden golem stepen gi sme{ale, poto~no gi sma-tile kulturite na evroaziskiot kontinent, i tie vo edna golema merka se pokaùvaat kako

268

kulturno formativni vo procesot na prenos, na transmisija na drugite civilizacii- na se-mitskata, na primer, na tloto na Egipet, na ′minojskata′i egipetskata vo Grcija itn. [to se odnesuva do Grcija, zemaj}i go pri toa predvid faktot deka nejziniot civlizaciski gabarit ne e nitu priblièn so onoj egipetskiot,smetame deka taa bila mnogu popodlo`na na prome-ni; kako logi~en zaklu~ok od setoa ova proizleguva deka daleku pogolema e verojatnosta Hi-ksite da izvr{ile pogolemo vlijanie vo predelite okolu Egejskiot basen,otkolku obratno.

Od druga strana, gledano niz edna istoriografska prizma, pozicijata koja {to ja zazemal Stabings, na nekoj na~in prestavuva navra}awe kon pozicijata koja ja zastapuva Ko-nop Titlvol vo triesettite godini od 19 vek, ili Adolf Holm vo osumdesettite godini vo istiot vek: iako moèbi i imalo nekakvo prisustvo na egipetsko ili semitsko naselenie na tloto na Grcija, toa ne bilo od nekakvo pogolemo zna~ewe, bidej}i ne predizvikalo nikakvi pozna~ajni promeni. I pokraj raskinuvaweto so onoj sirov rasizam, domnanten vo periodot od 1885 do 1945 godina, i Stibings, vpro~em kako i negovite prethodnici, na~elno go odbi-val Anti~kiot model.

Toga{nite ′sveì′ arheolo{ki dokazi, vrz koi Stabings vsu{nost i gi temelel svo-ite ogledi, ne bile dovolni da go ′rastresat′ cvrsto vkorenetiot Ekstremen arijski model. Sepak, vo tekot na {eesetite, vo svetlinata na denot izleguvale se pogolem broj novi naodi, koi rasvetluvale izvesni raboti koi svedo~ele za nimalku bezna~ajnoto vlijanie koe gi imale Levantijcite i starite Grci vo predelot na Isto~niot Mediteran. Vo 1967, pomor-skiot arheolog Xorx Bas go objavuva svojot izve{taj za edinstveniot pronajden brod vo taa oblast koj datiral od Docnata bronzena epoha. Iako Bas smetal deka ovaa trgovska galija, zarinkala blizu ′rtot Gelidonija vo Ju`na Turcija, bila siriska, toj ne oti{ol dotamu da tvrdi deka toa neizbe`no upatuva deka celiot brodski soobra}aj od toj period bil celosno pod Hanaanska kontrola. Sepak, kako od ovoj, taka i od mnou drugi dokazi izlezeni na vide-lina, toj zastapuval stav deka vo tekot na Docnata bronzena epoha, trgovskata dimenzija na Levant bila od centralno zna~ewe za regionot. Na izvesen na~in, ova gledi{te direktno gi potkopalo onie {iroko rasprostraneti i prifateni, no nevtemeleni i bez pokritie tvrde-wa za postoeweto na nesemitskata Minojska i nesemitska Mikenska talasokratija, termin koj ozna~uval primorsko kralstvo, {to zna~elo kone~no poni{tuvawe na tezata, zastapu-vana prvenstveno od Beloh, deka fenikijskite brodovi ne gi poseduvale potrebniot kapaci-tet za da bi moèle da gi dostignat Egejskite bregovi pred 8 vek pr.n.e.489

Vo 1963, kako i vo tekot na godinite koi sledele, do{lo do pronao|awe golem broj predmeti vo po{irokiot region na Bliskiot Istok, vklu~uvaj}i gi trieset i osumte pe~ati so cilindri~na forma, pronajdeni vo Kadmeion, odnosno vo ruinata na kralskata palata vo Teba, vo slojot koj upatuval na 1300 godini pr.n.e, Pogolemiot broj arheolozi, pokaàle pr-ili~no golama doza na pretpazlivost, me|utoa eden vakov naod, i toa vo grad so takvi vzae-mni vrski so Fenikija, gi vozbnovil pretpostavkite vo prilog na toa deka onie tolku osporuvani legendi za Kadmos, sepak bi moèle da sodràt i nekakva vistina vo sebe. A pr-ed se, ovoj naod obezbedil ′municija′ za posledovatelniot napad vrz antifenikijskite pozi-cii zastapouvani od Arijskiot model. Vo toj period, mislam na {eesettite, istori~arite na umetnost, pri nivnite isleduvawa na materijalot od Docnata bronzena epoha, koj stanal dostapen za nivniot uvid, naiduvaat na golem broj motivi i tehniki koi ukaùvale na nepo-bitni me|usebni kontakti pome|u Bliskiot Istok i Egejot vo ovoj period; dodeka pravecot na vlijanie, koj se odnesuval na poranata faza od periodot, ukaùval deka vlijanijata najve-rojatno pove}e se dvièle od istok kon zapad.

Interesno e deka nitu onie arheolozi-klasicisti, nitu onie koi rabotele isklu~i-vo vo predelot na Egejot, ne ispoluvale otvoreno protivewe kon ovaa rabota. Od druga stra-na, zna~eweto na ovie arheolo{ki indikacii koi govorele vo prilog na vlijanieto koe go

489 Fenikijcite bile Belci. Zna~i, Pelazgi so pelazgiski=tn.slovenski jazik, a i pelazgiski=tn.slo-venski bogovi. Tn.slovenski bogovi imale Egiptjanite...Persijcite...So toa {to avtorot uporno i po sekoja cena toj si ja tera svojata pesna, Belcite bile Semiti, {to bilo falsifikat, koj proizlegol od ona {to go pi{el Mojsej, a se potvrduva i so navodot: ″fenikijskite brodovi ne gi poseduvale potr-ebniot kapacitet za da bi moèle da gi dostignat Egejskite bregovi pred 8 vek pr.n.e.″ Tokmu zatoa ne e vistina i ne bilo mo`no {to pi{el Mojsi za Noe so la|ata za Potopot, da go vnesi sekoe ìvotno...

269

imal Bliskiot Istok, bilo vo golema mera minimalizirano. A kako svoeviden kontrast na toa, pronao|aweto na edno ogromno koli~estvo mikenski kerami~ki predmeti vo Levant, koi datirale od Docnata bronzena epoha, na~elno bilo tolkuvano kako nepobiten dokaz za gr~koto prisustvo na tie prostori, a vo izvesni slu~evi, duri i za izvesna gr~ka koloniza-cija na toj region. Dodeka Majkl Astur, kako i nekoi drugi pretstavnici na semitisti~ata kritika, na~elno ja isklu~uvaat taa mo`nost, jas ne ja isklu~uvam verojatnosta deka postoe-lo izvesno gr~ko kulturno vlijanie vrz Levantot vo tekot na 14 i 13 vek pr.n.e. Sepak, cvr-sto ostanuvam i na stavot deka treba da se obrne vnimanie na prisustvoto na dvojni standar-di kaj nekoi u~eni, koi {irokogradno go prifa}aat postoeweto na ova vlijanie, a go odbi-vaat postoeweto na vlijanieto koe go izvr{ile Zapadnite Semiti vrz Egejot.

Mitologija Smetam deka e bitno da se naglasi i deka ovie novopronajdeni dokazi od materijal-

nata kultura, koi ukaùvale na postoewe na kontakti pome|u dvete civilizacii, na hele-nistite im deluvale daleku pomalku voznemiruva~ki otkolku onie koi zavleguvale vo dome-not na motologijata i na jazikot. [to se odnesuva mitologijata, postoele dva na~ini za spr-avuvawe so naodite od se pobrojnite dokazi koi ukaùvale na neverojatnite sli~nosti po-me|u bliskoisto~nite formi so onie prisutni {irum Egejot, bez pri toa da se izleze od ra-mkite na Ektremniot ariski model. Prviot, i najzadovolitelen na~in, bil prestaven preku svoevidniot ′antropolo{ki′ pristap, proklamiran od Karl Otfrid Miler, a {iroko pri-faten od istaknatite klasicisti od univerzitetot Kembrix, koi ìveele i rabotele na preminot od 19 i 20 vek, izvesnite Xejms Frejzer i Xejn Harison: nivnite sogledbi bile de-ka ovie postoe~ki paraleli treba da bidat razgleduvani kako eden vid slu~ajni poklopuva-wa na manifestaciite na ~ove~kata psiha. Se zalagale i za faktot deka postoe~kite sli~-nosti me|u starogr~kite mitovi i kultovite i onie bliskisto~nite moàt da bidat obja-sneti vo svetlinata na toa {to takvi paraleli moàt da bidat povle~eni i vo odnos na mno-gu drugi kulturi i civilizacii {irum svetot. Drugiot na~in e vmetnat vo eden od prista-pite koj ve}e be{e napomenat vo nekolku od izminatite stranici od knigava {to ja drìte v race, odnosno vo onoj svoeviden ogled koj be{e celosno prifaten od modernite profesori -klasicisti Volkot i Vest. Nakratko,toa e nametnuvaweto na orientalni vlijanija na Ind-ijcite, Irancite, Hetitite, Hurijcite i Vaviloncite po proizvolnost.490

Ovie dva na~ini dovele do vostanovuvawe na edna tehnika od strana na amerikanski-ot klasicist i mitograf, profesorot Fontenrouz, koja se sostoela od nivno kombinirawe i postavuvawe i na tkn. univerzalni, i na zaemkite, nad opredela terotorija. Na ova mesto be-leìme u{te eden prstap koj se obiduva da se spravi so problemite proizlezeni od poveku-vaweto bliski vrski pome|u Grcija i zapadnata semitska kultura Ugarit, ~ija cel bila da gi postulira gr~kite kolonii vnatre vo siriskiot grad, od kade vsu{nost bi poteknuvale se-mitskite mitovi i prikazni. A kone~nata cel na sive ovie pristapi e edna i edinstvena- ob-jasnuvawe na site novonastanati paraleli na bilo kakov drug na~in odo{to onoj koj go pret-po~itale i za koj se zastapuvale privrzanicite na Anti~kot model, odnosno zalagaweto za vistinosta na postoeweto na egipetska i fenikijska kolonizacija na tloto na Grcija.491

Jazik Niz celata kniga provejuva naglasuvaweto deka jazikot pretstavuva svoeviden sanct-

um sanctorum na Arijskiot model. So ova ne mislam samo na uverenosta od romanti~arskiot tip, spored koja jazikot e osnovnoto sredstvo za izrazuvawe na edinstveniot duh so koj ra-spolaga eden narod, tuku i na samoto pozicirawe na jazikot vo srceto na akademskata dis-ciplina. Sposobnosta i mo`nosta za koristewe na jazikot e sine qua non za iskaùvawe bilo kakvo mislewe, a izvesno e deka duri niz neophodniot avtoritativen proces na izu~uvawe na jazikot u~enicite se vramuvaat vo ramkite na disciplinata. Tokmu od tie pri~ini, ne e voop{to za~uduva~ki deka dodeka se slu~uvalo edno razbirlivo podopu{tawe na obra~ot stegnat okolu mo`nosata za dopu{tawe bliskosto~ni vlijanija vo oblasta na materijalnata kultura i, do nekoj izvesen stepen, na onaa koja se zanimavala so mitologijata, vo domenot na

490 Belcite imale edna mitologija, koja ja odnele vo Indija (Vedi)..., Makedoncite duri i vo Amerika. 491 Belcite od Levantot stignale vo Kina...i Japonija. Nivni bile Egipet...Fenikija...Sirija...Persija ... Tokmu zatoa sé bilo pelazgisko: ...jazik (zaemki...), Ugarit=ugarit, mitovi i prikazni,a bez crne~ko.

270

jazikot se u{te cvrsto stoele na svojot piedestal zabranata za dopu{tawe na mo`nosta za postoewe nekakvi bitni vlijanija koi bi moèle da se okarakteriziraat kako afroaziski. Ovde ′po~ituvanite′ ′u~eni′ prodolùvale da go pripi{uvaat nimalku maliot broj prisutni ′orientalizami′ koi se nao|ale vo gr~kiot re~nik na indiskite, hetitiskite, hurijskite, va-vilonskite, zapadnosemitskite i egipetskite izvori, i toa po istiot redosled na proizvol-nost po koj i ovde se podredeni. (Piedestal=pi e de stal, R.I.)

Sepak, postojat dvajca sovremeno amerikanski u~eni so podednakov stepen na visoka ostru~enost kako vo pogled na gr~kiot, taka i vo odnos na hebrejskiot jazik, ~ii imiwa se Soul Levin i Xon Perman Braun, koi so osobena vnimatelnost i proniklivost mu pristapu-vaat na problemot na vostanovuvaweto na hananskiot koren na golem broj zaemki prisutni vo gr~kit jazik.492 Dosega, vo odnos na zapoznaenosta, no i na svesnosta na klasicistite vo odnos na nivnata rabota, Levin e na~elno otfrlan zaradi negovoto opstojuvawe vo ubedeno-sta za postoewe genetski vrski pome|u semitskiot i indoevropskite jazici,493edna pozicija koja e anatemisana vo pribli`no istiot period koga na golemata scena stapuva Ekstremni-ot arijski model- i, moè slobodno da se kaè, od pribli`no istite pri~ini. Deloto na Br-aun, koe doìvuva brojni publikacii po raznite ùrnali na semitisti~kite studii, edno-stavno e ignorirano. Vsu{nost, na ovoj i sli~en na~in se pristapuva kon neosporlivite do-kazi so koi rezultira rabotata na golem broj isklu~itelni nau~nici.494

Tuka e prisutno i ona isileno priznavawe deka zaemkite prisutni vo Linearnoto B poteknuvaat od periodot na Bronzenata epoha. No, i pokraj toa, naj{iroko priznaeniot i najcenetiot ogled koj se zanimava so problemot na semitskite zaemki vo gr~kiot jazik doa|a vo forma na edna kni{ka potpi{ana od francuskiot lingvist E. Mason, wich restricted confir-med loans to words for material objects attested in the minute corpus od Phoenician inscriptions, so isklu-~ok na onie pronajdenite vo ugarskiot jazik i vo Biblijata. Na toj na~in, doa|a do edno do-polnitelno namaluvawe na ve}e i onaka oskudniot broj priznati zaemki.495

Ugarit Vo sekoj slu~aj, brgu do{lo i do svoevidnata reakcija na vakviot Arijanizam. Pred

da ja prosledime, nakratko }e se zadrìme na glavnata vnatre{na promena koja po~nala vo koren da go nagrizuva Ekstremniot arijsko model- otkritieto na Ugaritskata civlizacija. Ugarit bil grad-pristani{te na bregovite na Sirija, koj po pronao|aweto vo 1929 godina bil iskopan i ispitan so isklu~itelna temelnost i seopfatnost. Re~isi neposredno po po-~etocite na iskopuvawata, bile pronajdeni golem broj plo~ki od pe~ena glina vo slojot koj datiral od 14 i 13 vek pr.n.e. Pogolemiot del od niv bile ispi{ani na akadski jazik, svoevi-dna Lingua franca na Docnata bronzena epoha, no pome|u niv imalo i plo~ki ispi{ani na ne-koe nepoznato i se u{te nede{ifrirano klinesto pismo. Ovie napisi bile de{ifrirani so edna molnevita brzina, a toa se slu~ilo poradi slednive dve pri~ini: prvata e deka za raz-lika od onie slogovni vidovi klinesto pismo, ova bilo alfabetsko, a vtorata, i u{te pova-`na, e ispostavuvaweto deka ovoj jazik vsu{nost e edna prethodno nepoznata forma zapadnosemitski jazik, mnogu sli~en na hanaanskiot. (Samo pelazgiski pisma i govori, R.I.)

Ovoj ′nov′ jazik se pokaàl kako isklu~itelno dragocen za lingvistite. Pogolemiot broj zapisi ispi{ani za nego se odnesuvale na izvesni ekonomski pra{awa i aspekti,so {to se do{lo do isklu~itelno skapoceni informacii za strukturata na trgovijata vo major ent-repõt.Drugi,pak,opi{uvale opredeleni legendi i rituali, me|u koi imalo i takvi koi se pok-aàle kako nositeli na neverojatno zna~ewe, prvenstveno poradi nivnata isklu~itelna sli~nost kako so bibliskite prikazni, taka i so gr~kite mitovi. Tokmu ova predizvikalo ogromni problemi vo ramkite nazaednicata koja go zastapuva Ekstremniot arijski model, zadavaj}i silen udar na nivnoto centralno ubeduvawe vo kategori~nata podelba na Grci-Arijci- i Levantinci-Semiti.496

492 Bidej}i zaemkite na pelazgiski jazik bile vo koine,a tie bile hanaanski, ovoj bil pelazgiski jazik. 493 Zna~i, indoevropskiot jazik bil jazik na Belci, a pelazgiski zborovi imalo vo aramejskiot jazik. 494 Evropskoto e pelazgisko=tn.slovensko: ùrnal=yirnal; braun=vraun=vrain, vrien, goren..., temen... 495 Zaemki tn.slovenski,vakov bil evrejskiot.Imiwa ednina: Kumram=k umram 1-vo i Ugarit 3-to lice. 496 Grci-Arijci i Levantijci-Semiti bile samo Belci=Pelazgi, ni{to crne~ko=semitsko. Sledi bi-bliskite prikazni i tn.gr~ki mitovi da se samo so svoeto pelazgiski=tn.slovenski ozna~uvawa i jazik

271

Obrazovanieto i podemot na Izrael Helenisti~kiot tip obrazovanie ne pretrpel direktni posledici od oformuvaweto

i od posledovatelnoto {irewe na voenoto vlijanie na Izrael, iako tie, na eden sosema jasen na~in, obznanile deka hanaanskite govoriteli ne bile ipso facto nesposobni za krevawe na pohod ili za formirawe kolonii preku moreto. Mignovniot efekt koj kako rezultat se ja-vil kaj golem broj istori~ari Evrei, odel vo nasoka ne za pogolemoto fokusirawe na nivni-te u~ewa kon Palestina, a za smetka na toa do{lo do zapostavuvawe na dijasporata. Poded-nakvo na toa, se projavila edna tendencija za pretpo~ituvawe na istaknuvawe na razlikite pome|u Izraelcite i nivnite hanaanski i fenikijski sosedi nasproti, na primer, prikaù-vaweto na sli~nostite pome|u niv, {to dovelo do golemo ograni~uvawe vo isleduvaweto na golem broj isklu~ivo va`ni komparativni studii.

Idirektnoto vlijanie koe go izvr{i formiraweto na dràvata Izrael e od ogro-mno zna~ewe vo mnogu aspekti. Na eden osoben na~in, toa vsu{nost ja vozbnovi gordosta na Evreite vo ona {to moè da se nare~e sekularno ili svetovno evrejstvo. Vo prodolènie na ova, a vo odnos na vostanovuvaweto na eden poseben vid polarizacija- ovde pred se mislam na onaa podelba na religiozni i na sekularni nacionalnosti- go istaknuvam kako bitno ovoz-moùvaweto na pogolem prostor za manevar vnatre vo evrejskata tradicija. Nekolkumina u~eni uspeale da izvle~at ogromna polza od ovaa novonastanata situacija i da steknat svoe-vidna nezavsnost, a, konkretno, vo odnos na oblasta koja e predmet na na{eto vnimanie, dva-jca od naistaknatite me|u niv, Sajrus Gordon i Majkl Astur, ìveat i rabotat vo Amerika. Imeno, tie prestavuvaat primer za samosvesni Evrei koi uspeale da ostanat nadvor od onie glavni tekovi na religijata i na Cionizmot. Glavniot dviè~ki motiv vo zalo`bite na Gordon najverijatno e porivot za asimilacija. No, ovoj vid asimilacija e ne{to sosem po-inaku od onaa asimilacija proklamirana i, kone~no, da se priklonat kon hristijanstvoto ili kon helenisti~kata kultura. Na primer, Gordon na asimilacijata, na prilagoduvaweto, gleda kako na eden vid partnerstvo vo koe i obete strani, svesni i gordi na svoite sopstveni koreni, gi ustremuvaat svoite sili kon gradewe na edna pobogata civilizacija. I Asturovi-te pogledi se sli~ni, no kaj nego, mislam vo negovite dela, kako da se nasetuva prisustvo na eden poizrazen pan-semitizam, projaven preku eden vid kolebawe pri pripi{uvaweto bilo kako kreativnost na indoevropskite ili na egipetskite govoriteli.

Sajrus Gordon Sajrus Gordon e izvonreden lingvist i, me|u drugoto, eden od najistaknatite semiti-

sti. I pokraj brojnite obidi na negovite zakolnati neprijateli za negovo svrgnuvawe, nego-vata ve}e pionerska Ugariska gramatika ostanuva da vaì kako eden od standardite pri pro-u~uvaweto i isleduvaweto na prviot nov jazik so semitski koreni pronajdeni vo 20 vek. Vo sekoj slu~aj, vo tekot na poslednive triesetina godini, toj se nao|a na samite margini od akademskiot ìvot, a ne e mal broj na u~enite koi negovite ogledi gi smetaat za ekscentri-~ni. Ova e delumno taka bidej}i negovite, da gi nare~eme taka, grevovi ili gre{ki, voop{to ne se povrzani so nekakvi propusti ili izostavuvawa- koi {to, kako {to samo po sebe za àl se nalaga, akademskiot svet ispa|a osobeno popustliv- tuku tokmu zaradi sprotivnoto, {to se smeta za ne{to bez presedan. Kako dopolnuvawe na ova, negovite obidi za prikaùva-we na postoeweto na fenikijskoto, pa duri i izvesno rano evrejsko vlijanie vrz Amerika, se tolku daleku od nekakva konvencionalna vistina i mudrost, {to napravija da izgleda pril-i~no sme{no. Seto ova dovelo celata negova originalna rabota, {to i navistina se slu~i, no i se u{te se slu~uva, da bide otfrleno so prezir.

Edna u{te poseriozna zakana kon akademskoto status quo prestavuvaat usilbite na Gordon naso~en kon povrzuvaweto na semitskata i gr~kata kultura. Imeno, toj sogleduva dva postoe~ki mostovi me|u niv, edniot e onoj ugaritskiot, a drugiot onoj kritskiot, a zemaj}i go kako osnova negovoto pove}egodi{no zanimavawe so Ugaritskata civilizacija, pi{uva edna monografija na koja i go dava naslovot Homer i Biblijata, izdadena vo 1955 godina. Toj go zaklu~uva ova delo so tvrdeweto deka ′gr~kata i evrejskata civilizacija pretstavuvaat dve paralelni strukturi izgradeni na edni i isti isto~no- mediteranski temeli′. Iako va-kvoto tvrdewe vo edna golema mera se poklopuva so ideite na Evans, proklamirani u{te kon po~etokot na 20 vek, toa voop{to ne zna~elo deka tie }e bidat primeni na eden potolera-nten na~in od strana na u~enite koi mu bile dosledni na Ekstremniot arijski model. Ili,

272

kako opi{uva samiot Gordon, reakcijata na negovite dela bila (Toj ni{to ne kaùva razli-~no od drugite avtori, navedeni od Bernal. Site tie na M.Bernal mu se dopa|ale, R.I.):

′...ostro: nekoi od recenzentite ne gi {tedele falbite, dodeka drugi bea prili~no zajadlivi. Me|utoa, edno ne{to stana sosem izvesno. Pove}e ne pretstavuvav eden obi~en i staloèn u~en koj specijalistite go imaat prifateno kako u{te eden vo nizata tivki nau~nici. Stanav glavniot vomznemiruva~ na akademskiot mir a, vo isto vreme, i u~en ~ii ogledi i viduvawa naidoa na golem interes i kaj po{irokata publika′. Ovde, kako {to vpro~em se slu~i i so Viktor Berar pedesettina godini porano, po-

vtorno doa|a do edna sostojba na podelba pome|u op{toto mislewe, so negovite ′grubi′ pre-ferirawa na ednostavni i golemi kombinacii, i ona profesionalnoto, neli, mnenie, so ne-govite ′sitni~arewa′. Profesionalnosta, sama po sebe, pobaruva to~ni, ograni~eni i me|u-sebno nepovrzani temi, podobni za individualno isleduvawe i ′privatno poseduvawe′ na op-redeleni znaewa. Pri projavuvaweto opredelena reakcija kon stavovite na Berar i na Gor-, don golem broj od drugite specijalisti se ~ustvuvale prili~no zagrozeni, a toa se dolèlo tokmu na ubedlivosta i prifatlivosta so koi zra~el ovoj napad kon akademskoto status quo.

Na obi~niot ~ovek, na laikot, idejata za postoewe bliska vrska pome|u Hemorovata Grcija i ugaritskata i bibliskatas Pelestina moè da izgleda i sovr{eno prikladna, koga }e se zeme predvid nivnata, uslovno kaàno istoriska i geografska bliskost,497a toa osobe-no pretstavuva slu~aj po nastanatata diskreditacija na stavot deka Arijcite prestavuvaat nekakvo posebna i superiorna rasa, do koj do{lo po vtorata svetska, odnosno po padot na na-cizmot. Za profesionalcite vo oblasta, rabotite ′ne bile tolku ednostavni′, a laicite koi, se razbira neli, nemalo nikakva prestava za osobenostite vrzani za ova delikatno pra{awe i koi nemale uvid vo detalite vo vrska so konkretnata situacija, pomesteni vo brojnite to-movi stru~na literatura, nemale nikakvo pravo da se somnevaat vo mnenijata na ekspertite. Sepak, na golemo àlewe na golem broj akademici koi bi sakale da bide taka- od ednostavni pri~ini bidej}i tokmu od toa zavisat nivniot status i nivnata egzistencija- ne sekoga{ ona {to e o~igledno e i pogre{no ! Gledano vo retrospektiva, neretko se slu~uva da proizleze deka e sosem mo`no i vistinito mnogu laici da uspeat da gi sogledaat rabotite daleku podo-bro otkolku golem broj izvikani profesionalci: nadovrzuvaj}i se na ova, go spomenuvam ona {to go navedov u{te vo navedeniot del od knigava, a {to se odnesuva{e na stavovite iska-àni vo vrska so ′pomestuvaweto na kontinentalnite plo~i′.

[to se odnesuva do Krit, vtorata vrska koja ja vospostavuva Gordon pome|u Semiti-te i Grcite, rabotata bila u{te poalarmantna. Vozbuden od nastanatoto de{ifrirawe na Linearno B od strana na Ventris, Gordon u{te porevnosno prodolìl so isleduvaweto vo nasoka na pretpostavkite deka- ni{to {to vo toa vreme bilo meta na èstoka kritika, no denes e ve}e jasna i zavr{na rabota- znacite so koi se sluì ova pismo, vsu{nost, se odliku-vaat so istite fonetski vrednosti kako i onie od koi e sostaven i negoviot prethodnik, pi-smoto Linearno A, odnosno linearniot tip pismo so koe se sluèla Minojskata civiliza-cija vo nejziniot podocneèn period. Vodej}i se spored ovie principi, Gordon uspeal da is-~ita nekolku semitski zborovi i da prepoznae izvesni semitski re~eni~ni strukturi vo nekoi od podrevnite rakopisi.498Za da go postigne toa, toj trgnal od edna pretpostavka deka vo Lenearno B postoela mala razlika pome|u naglasenite i nenaglasenite tkn. eksplozivni soglaski (poto~no pome|u ps i bs, pome|u ts i ds, i pome|u ks i gs).499 Za celite na negoviot re-~nik, toj crpel i od semitskite i od akadskite govori. Preliminarnite rezultati od nego-vite is~ituvawa na Linearno A Gordon gi objavuva vo mnogupo~ituvaniot bilten Antika, vo 1957 godina; vo 1960 godina, toj gi nadograduva svoite stavovi i idei, kako vo odnos na do-toga{ postignatoto, taka i vo pogled na semitisti~kite is~ituvawa na izvesni podocne`ni eteokritski napisi napi{ani so gr~ko pismo. Ona {to proizleguvalo od ovie negovi isle-duvawa prete`no bilo smetano za nelegitimno, i toa u{te vedna{ po negovoto obelodenuva-we, no site tie obidi za obezvrednuvawe na negoviot trud padnale vo voda so spektakularno-

497 Zna~i, Belcite bile eden narod so eden ist jazik, so vremeto so pove}e govori, so svoja pismenost... 498 Koga bile podrevnite rakopisi, nemalo aramejski jazik, koj kako dvorasen jazik bil i na Pelazgi. 499 Pa kaj ps=bs, ts=ds, ks=gs do denes ima sovpa|awe vo site makedonski govori,kako {to e brigiskiot.

273

to pronao|awe na eblajskiot jazik vo 1975 godina, za koj se ispostavilo deka prestavuva za-padnosemitski jazik koj datira od tretiot milenium pr.n.e. Vsu{nost, eblajskiot jazik pre-stavuva svoevidna kombinacija od arhaizmi prezemeni od akadskiot jazik i zborovi i kon-strukcii prisutni vo ugaritskiot i vo hanaanskiot jazik.500

Kako {to ve}e napomenavme, ogledite na Gordon vrz paralelite pome|u Homer i Bi-blijata, kako vpro~em i negovata rabota vrz Linearnoto A, prete`no bilo smetani za pri-li~no ′kontroverzni′. Me|utoa, ovde kako interesno naveduvame deka Gordon, se razbira vo odnos na negovata rabota, dobil ogromna podr{ka od dvajca beli u~eni ′Angli~ani′ od Ju`na Afrika, a ova, spored moe mislewe, leì vo sovpa|aweto pome|u nivnite stavovi vo edna eksternalisti~ka, odnosno ideolo{ka smisla. Imeno, dodeka po 1885 godina na golem del od ìtelite na Severna Evropa i na Amerika voop{to ne im bilo problem slobodno da mu se prepu{tat na prisutniot i raste~ki antiusemitizam, kaj Afrikanerite, vo odnos na Evrei-te, najverojatno zaradi nivnata prete`no fundamentalisti~ka tradicija, imalo me{ani ~u-stva, kako na qubov, taka istovremeno i na omraza. Na krajot, ovaa kombinacija vrodila so priklonuvawe kon antisemitizmot, prosledena so svoevidna sistematizacija na rasizmot, koj i onaka bil prisuten kaj niv, kako i so stapuvawe vo alijansa so germanskite nacisti.

Od druga strana, Ju`noafrikancite ′Angli~anite′ nikako ne uspevale da ja prena-bregnat onaa navodno zakana od neevropejcite, pa zatoa prete`no ostanuvale pri ambivale-ntniot stav vo odnos kon Evreite, zavle~kan po inercija u{te od 19 vek. Kako dopolnenie, kaj niv se pove}e po~nala da se naloùva potrebata od objasnuvawe na nastanokot na ogro-mnite kameni ruini na Zimbabve, po koi taa zemja denes go nosi imeto. Duri i pred isledu-vaweto izvr{eno so pomo{ na tkn. jaglenorodno datirawe na ovie ostanki vo tekot na {ee-settite godini od 20 vek, pri {to se vostanovilo deka datiraat od 15 i 16 vek, stanalo sosem izvesno deka bile izgradeni od strana na narodot [ona, koj inaku se u{te ìvee vo taa ob-last.501 Me|utoa, prifa}aweto na takvo ne{to nikako ne doa|alo vo predvid, bidej}i rasni-te stereoipi ne ja dozvoluvale mo`nosta da se dozvoli pretpostavka koja bi ukaàla deka domorodnite Afrikanci bi moèle moèle da bidat sposobni za takvo ne{to; i taka, na-stanakot na ovie gradbi im bilo pripi{an na Fenikijcite. Na toj na~in, na tloto na Ju`na Afrika bile so~uvani i onie pozitivni ~ustva kon Fenikijcite koi bile ispoluvani vo te-kot na celiot viktorijanski period {to, po se izgleda, e eden od presudnite faktori za otvorenosta i slobodoumnosta prisutna kaj ju`noafrikanskite klasici po odnos na ova pr-a{awe.502

500 Vo tretiot milenium nemalo semitski=crne~ki jazik, na kogo se pi{elo, tuku samo na Pelazgite. 501 Herbert Wendt pi{i deka ″vo docnite istoriski vremiwa, naselenieto od ju`na Afrika bilo so svetol ten i bilo nositel na prvata ~ove~ka kultura. Postojat karpesti sliki od ovie podra~ja, kako na pr. vo tesnecot Cisap vo jugozapadna Afrika. Pri krajot na Prvata svetska vojna, tamu bila ot-kriena karpesta slika na koja e naslikana ~ove~ka figura so bel lik, naoruàna so lak i strela i po-tpolno oble~ena. Ovaa slika e nare~ena ′Belata dama od Gizab′. Taa ′dama′, spored ponovite ispitu-vawa bila ma`, imala svetol ten, evropskoprednoaziski, ili vo najmala raka hamitski crti na liceto i crveno oboeni kosi. Slikata bila zaboravena, no povtorno pronajdena vo 1937 g. Ovojpat, zaedno so nea se pronajdeni i drugi freski so sli~ni likovi. So metodot S-14, nivnata starost se procenila na okolu 3.500 godini. Freskite ne gi napravile Bu{manite, Hotentotite ni Crncite. Pripadnicite na taa grupa bile srodni so Mediterancite. Na freskite se gledaat lu|e so svetla koà, celi povorki na oble~eni Belci koi presretnuvaat xuxesti Bu{mani, a me|u niv stoi preveduva~. ′Belcite′ od tie sli-ki ne se indoevropjani, ne se rodnini so dene{nite evropski narodi, tuku pove}e odgovaraat na ju`no-evropskiseveroisto~en afrikanski tip, koj voop{teno re~eno, duri i laicite go narekuvaat ′Orien-talec′. Bilo predupredeno deka ′me|u tie sliki i umetnosta od egipetskokretskomikenskiot kulturen krug postojat mo{ne interesni sovpa|awa′. Drugi naveduvaat, deka slikite se delo od malajopoline-ziskite kolonisti od Madagaskar, ili pak, deka tie se potomci na starite Sumeri. Me|utoa, toe moè-le da go napravat i drugi″.[to se odnesuva za vo Zimbabve=zim bab ve so [ona={ona,kako vo Amerika, bi moèlo da bide iz~eznata flota na Aleksandar Makedonski.Tokmu taa go tragala krajot na Svetot. 502 Vo DER GROSSE READER′ DIGEST WELT ATLAS stoi: ″Prvata nau~na ekspedicija za pro{iruvawe na poznavawe na svetot trgnala od Sredozemno More. Ve}e okolu 1.200 pr.Hr. Fenikijcite gi pre-minale ′Stolbovite na Herkules′ (Gibraltar), gi dostignale Scili- Ostrovite pred angliskiot breg i gi otkrile Kanarskite Ostrovi...Vikinzite go dostignale Grenland (okolu 900) i do{le vo godinata 1000 kako prvi na bregot na Severna Amerika″. Bidej}i Vikinzi=Veneti, Peniki=Feniki, e mo`no...

274

Vo sekoj slu~aj, bitno e da se napomene deka i dvajca u~eni napomenati gore vo tek-stot zazemale daleku potvrdokorni pozcii kon Linearnoto A, vo prilog na agnosticizmot i na anadolskata vrska. Ovaa promena bi trebalo da se sogleda vo svetlinata na ostrite rea-kcii upateni protiv obidot za vospostavuvawe semitska povrzanost pome|u evropskite he-lenisti, koi doa|ale najmnogu od sorabotnikot na Ventris, t.e. Xon êdvig, doajenot na mi-kenskite lingvsti~ki prou~uvawa. Imeno, vo nitu eden od negovite nau~ni trudovi koi se odnesuvale na Linearno B, poto~no nitu vo napisot pomesten vo Anti~kata istorija od se-u~ili{teto Kembrix, nitu vo negovite masivni Dokumenti na mikenskiot gr~ki jazik, êd-vig ne spomenuva deka i Gordon rabotel na problamatikata na Linearno A, a kamoli da na-pravi nekakov osvrt na negovata rabota, od koja pogolem del bil izdaden vo standardnite bilteni. Vo ovoj pogled, interesno e deka êdvig, na edno mesto, samiot ukaùva deka pro-pustite vo negovata bibliografija ′ne bi trebalo da bidat razgleduvani kako kriti~ki vte-meleni′. Vo sekoj slu~aj, zna~eweto na Gordonovite hipotezi- i toa ne samo onie koi se od-nesuvaat na rasvetluvaweto na prirodata na mikenskite zapisi, jazik i, voop{to, op{tstvo- mu dava osobena teìna na propustot napraven vo odnos na nivnata zastapenost.

Sudbinata na Gordon ne se razlikuva mnogu od sudbinata na mnogumina radikali. Imeno, i pokraj toa{to Ekstremniot arijsko model, protiv kogo Gordon se vozdignal u{te vo 50-tite godini od 20 vek, po~nuva da se uriva; i pokraj toa {to denes e sosem jasno vo-stanoveno deka Linearnoto A pismo moè da bide soodvetno pro~itano so pomo{ na glaso-vnite odliki karakteristi~ni za pismoto Linearno B; i pokraj toa {to e sosem izvesno po-stoewe na ′me{ani′ semitski jazici, kako i deka postoi izvesen broj semitski zborovi i vo Linearno A i vo eteokritskiot jazik503 pri {to, vsu{nost, ne postoi nekakva fakti~ka i realna pri~ina zo{to tie ne bi trebalo da bidat smetani za semitski jazici; i pokraj seto ova, velam, nivnoto semitsko poteklo se u{te se negira, a na Gordon se u{te ne mu se pripi-{ani zaslugite koi vo potpolnost gi zasluùva.

I pokraj faktot deka, vo mnogu aspekti, Sajrus Gordon prestavuva svoeviden akadem-ski otpadnik, vremeto pokaàlo deka blagodarenie na negoviot jazik i na negovite sposo-bnosti kako u~itel,negovite u~enici i naslednici se edni od najdobro obu~enite stru~waci proizlezeni od taa geeracija, kako i u~eni koi denes ja prestavuvaat glavnata dviè~ka sila vo amerikanskite semitski prou~uvawa. Edna od pote{kite lekcii koi ovie u~eni imaa mo-`nost da ja nau~at e lekcijata koja ukaùva na visoka cena koja treba da se plati za isko-knuvaweto od vostanoveniot red i poredok na ne{tata, a toa moè da bide sosem jasno so-gledano preku faktot koj ukaùva deka samo eden od niv uspeal da izdade eden od negovite ogledi koi se odnesuvaat na Krit. Vo sekoj slu~aj, kaj pove}eto od niv ostanuva da opstojuva onoj poseben vid naklonetost kon negovite ogledi i stavovi, kako i uveruvaweto deka uloga-ta na Hanaancite i na Fenikijcite bila, i se u{te e, na eden sistematski na~in i vo edna go-lema mera, prenebregnuvana i negirana. Nivnoto vlijanie se pove}e go poklopuva ona akade-mski status quo, ve}e napomenato pogore vo tekstot, a setoa toa, osobeno vo SAD, doveduva do edna tendencija za se pogolemo odbivawe na ona porane{no bezrezervno prifa}awe na do-minacijata na klasi~nite prou~uvawa i studii vo odnos na semitskite.

Astur i negovata Helenosemitika Gordonoviot kolega Majk Astur, da se izrazime takana kratki pateki, doìveal

zna~itelno pogolem uspeh. Vo tekot na triesettite godini od 20 vek, toj imal mo`nost eden podolg period da prestojuva vo Paris, kade bil student kaj francuskiot ekspert za de{i-frirawe ugaritski tekstovi, [arl Virlo; imeno, Virlo bil pod golemo vlijanie na Berar, a privatno bil ubeden vo vistinitosta na fenikijskite refrenci koi bile prisutni vo kad-mejskite mitovi. Periodot od 1939 do 1950 Astur go minuva vo razli~ni sovetski zatvoreni-~ki logori; slednite {est godini gi minuva vo eden grad vo Sibir, kade vo slobodno vreme, i nadminuvaj}i golem broj raznorazni prepreki, uspeva da gi prodolì nau~nite istraù-vawa vo pogled na gr~ko-semitskite relacii. Vo 1956 godina, toj go napu{ta Sovetskiot So-juz i zamunuva za Polska, kade edna godina podocna mu se ukaùva mo`nosta da go pro~ita onoj prv Gordonov napis koj se zanimava so pra{aweto na Linearno A. Nabrgu potoa zaminu-

503 Se govori za ″postoewe na ′me{ani′ semitski jazici, kako i deka postoi izvesen broj semitski zbor-ovi i vo Linearno A i vo eteokritskiot jazik″.Tn.semitski zborovi bile samo na Belci (PELAZGI).

275

va vo SAD, kade blagodarenie tokmu na Gordon se steknuva so akademska pozicija vo zname-ntoto evrejsko sveu~ili{te Brandeis. Tamu, vo 1967 godina, ja izdava negovata Helenosemiti-ka, kniga vo koja se sodràni golem broj prou~uvawa i ogledi koi se zanimavaat so golemite mitski ciklusi na Danaos i na Kadmos, kako i mitovite za onie, kako {to gi narekuva ′he-roi isceliteli′, me|u koi se nao|at i mitovite za Xejson i Belerfont. Vo ova negovo delo se obiduva detalno da ja prestavi vzaemnata sprega pome|u gr~kite mitovi, ugaritskite le-gendi i bibliskite prikazni, kako vo odnos na strukturata, taka i vo pogled na nomenkla-turata, a vo ovie negovi stremeì toj ~ekorel po stapkite na Berar, pri {to moè slobodna da se kaè deka duri go nadminal.504

Kako {to ve}e napomenav i prethodno,pove}eto u~eni vo tekot na docnite pedesetti i ranite {eesetti godini od 20 vek, kako {to toa na primer bilo slu~aj so Fontenrouz ili Volkot, projavuvale tendencija koi barawa i prikaùvawa na paralelizmi pome|u gr~kite i bliskoisto~nite mitologii, bez pritoa da projavat nitu tronka somne` deka gr~kite for-mi bi moèle da bidat izvedeni, t.e. proizlezeni od nekade drugade. Od koi pri~ini ova Asturovo delo ′bilo pre~ekano na no`′ do toj stepen ? Kako prvo, na edno formalno nivo, toa upatuvalo otvoren predizvik kon akademskata hierarhija; ova, pak, pretstavuvalo svo-eviden odraz na relativnata mo} so koja raspolagale dvete disciplini. A, i pokraj toa {to ne bilo prvpat klasicistite da raspravaat za postoeweto na izvesni paralilizmi pome|u Istokot i helenskata mitologija, ova prestavuvalo ne{to sosem poinakvo i ednostavno ne-prifatlivo- ne{to od toj tip da bide ustremeno kon Grcija od strana na zastapnicite na Orientalizmot.505

Pokraj toa, do{lo do pokrenuvawe na fundamentalni primedbi kon samata sodrì-na koja Astur se nafatil da ja obrabotuva. U~enite od kovot na Fontenroiz i Volkot gi ustremile svoite napori kon izvr{uvawe na edna vistinska ~istka na svetskata mitologija- vklu~uvaj}i gi ovde i Indija i Iran itn.- pri {to dozvoluvale da doa|a do predimstvo do-kolku, se razbira, slu~ajot go dozvoluval toa, na pomalku napadnati izvori. Kako svoeviden kontrast na ova, ~inot na izveduvawe na gr~ki zborovi od semitskite koe so golama uspe{-nost go prosledil Astrur ne samo {to ′stapil na svetata po~va na jazikot′, tuku i gi dovel vrskite pome|u Zapadnite Semiti i Grcite vo edna prili~no specifi~na i voznemiruva~ka bliska korelacija. Ponatamu, dva od stoèrnite mitovi koi bile predmet na negovata ana-liza- imeno, onie koi se odnesuvale na Kadmos i na Danaos- govorele za periodot na Blisko-isto~nata kolonizacija na Grcija, {to na eden implicten na~in upatuvalo na verojatnata vistinotost na edna takva pretpostavka. So osobena provakotivnost zra~i ~etvrtoto po-glavje na Helenosemitika, a pri~ina {to zadira direktno vo sociologijata na znaeweto, a skicata koja e pomestena tamu, a na koja se prikaàni skeletot na istorijata i ideologijata kako na klasicizmot, taka i na klasi~nata arheologija, vsu{nost e temelot na site ogledi koi ja obrabotuvaat ovaa tema, vklu~itelno i ovoj koj vo momentov go drìte v race. So ovie negovi potfati, Astur uspeal da injektira doza na relativizam vo predeli i predmeti koi prethono bile krajno imuni na silite na verojatnosta i promelivosta, i {to so taa nivna rigidnost uspevale da transformiraat i da vlijaat vrz golem broj disciplini, i toa u{te od periodot na dvaesettite godini od 20 vek.

Vo dva zbora kaàno, Astur uspeal da go dokaè- pace Rut Evans et al.- postoewe na fundamentalni vrski pome|u zapadnosemitskata i gr~kata mitologija. No ova, se razbira, prestavuvalo samo eden od negovata osnovna cel. Imeno, i Astur, kako vpro~em i Muvers i mnogu drugi u~eni od periodot na sredinata od 19 vek, koi prete`no se drèle do [irokiot arijski model, trgnal od uveruvawe deka pretstavata za kolonizacijata koi opstojuvala vna-tre vo Anti~kiot model e vo zna~ajna mera blisku do pravilnata, so isklu~ok na tvrdewata, projaveni vo nekoi slu~ai, deka se raboti za egipetski osvojuvawa, koga vsu{nost se vospo-stavilo deka i tie bile izvr{eni od Zapadnite Semiti. Vo su{tina, toj se zalagal za tezata koja e prikladno sodràna vo slednava negova re~enica: ′Ne samo {to fenikijskiot jazik se

504 Astur poznaval tn.slovenski jazici, na koi se: [arl=Carl=Carl=caril, Virlo=vir lo... Ova bilo pelazgiski.Istoto vaì za tn.gr~ki mitovi, ugaritski legendi i bibliski prikazni, sé samo na Belci. 505 Edna{ se veli gr~ki, drugpat helenski. Vtorovo bilo od 6 vek.p.n.e. A pred toa samo Pelagonija so Pelister. Sonceto=Helios bil nositel na sé, koj bil kaj Egiptjanite, a Egiptjanin bil Mojsej=Mojsi.

276

govorel vo nekolku dela od Grcija vo Mikenskiot period, tuku i seto ona {to go pozmnava-me kako Mikenska civilizacija ne bilo ni{to drugo osven edna periferna Bliskoisto~na kultura, odnosno nejzin najzapaden ogranok′. (Samo Belci so pelazgiski jazik, R.I.)

I pokraj toa {to go prikaàl prisustvoto na zaviden broj zaemki vo Linearnoto B pismo, so {to se dokaàlo postoeweto na zna~itelno semitsko vlijanie pred 14 vek pr.n.e., Astur ne oti{ol ponatamu vo baraweto drugi primeri, primeri i od drugi nivoa i stepeni od skaliloto na podemot na Grcija. Na primer, toj voop{to ne gi razgledal mo`nostite za postoewe i na egipetsko kulturno vlijanie vo celiot toj proces; ili deka, vsu{nost, moè-bi se se dolì na edna seop{ta bliskoisto~na navalica, koja se slu~uvala vo podolg vremen-ski period, so {to na najedonstaven na~in bi moèlo da se objasni prisustvoto, no i zna~e-weto na golem broj od indoevropskite elementi prisutni kako vo gr~kiot jazik, taka i vo toponimite i vo mitolo{kata nomenklatura, so {to na eden spontan na~in bi se do{lo do otfrlawe na onoj nepotrben, pretpostaven i isfabrikuvan predhelenski sloj. No, bez raz-lika na toa Astur za navek ja smenil istografijata na anti~kiot Mediteran.506

Me|u drugoto, Helenosemitika mnogu dobro kotirala na pazarot. Sepak, nejzinite recenzenti ispoluvale edna takva doza na kriti~nost kon nea, {to go nateralo Astur da se otkaè od ponatamo{nite isleduvawa na ovoj problem. A na ~elo na kritikata stoel eden od malkute u~eni koi gi poseduvale potrebnite ve{tini za da bi moèle da mu oponiraat- izvesniot X. D. Muli, amerikanski arheolog so {iroko poznavawe na gr~kiot i na akadski-ot jazik. Imeno, Muli zastapuval eden stav spored koj ′Helenosemitikata prestavuva dla-boko razo~aruvawe. Namesto sve` pristap kon razre{uvawe na problemot, vtemelen vo mno-{tvoto novoproizlezeni materijali, ~itatelot nema mo`nost da pro~ita ni{to drugo osven najobi~noto rechauffage na teoriite na Viktor Berar′. Spored Muli, Astur ne uspeal da dokaè ama ba{ ni{to vo odnos na postoeweto na gr~ko-levitskite vrski vo tekot na Br-onzenata epoha. Toj tvrdel i dek napadite koi gi ustremuval anti-fenikijskite pozcii pro-klamirani od u~eni od tipot na Beloh vo periodot na devedesettite godini od 19 vek, Astur se sopostavuval nasproti stavovi na ~ovek ~ii ogledi ne bile ni najmalku nalik na onie na modernite klasicisti. Sepak, mo}ta na ovoj argument ja gubi silata so iskaùvaweto na sle-dniot stav na Muli: ′Jas ne predlagam da se branat apsurdnostite koi bile izdadeni i koi se u{te se izdavaat, a koi se podnesuvaat na pra{awata okolu bliskoisto~nata civilizacija i zad koi stojat eminentni klasicisti~ki imiwa (naglasokot e na avtorot)′.

Vtoriot stav iskaàn od Muli e do nekade namesto, prvenstveno bidej}i Beloh, vo nekoi oblastite na disciplinata so koja se zanimava, se u{te uìva svoeviden ugled, a kako vtoro, i pova`no, bidej}i vsu{nost ne postoi nekakva pogolema razlika pome|u antisemi-tizmot proklamiran od negova strana vo devetdesttite godini na 19 vek i onoj na Ris Karpe-nter, na primer, od pedesettite godini na 20 vek. Muli e vo pravo i deka mnozinstvoto mode-rni klasicisti ne gi delat onoj endemski vid rasizam i antisemitizam na nivnite u~iteli i na u~itelite na nivnite u~iteli. Me|utoa, toa ne zna~i deka e vo pravo i koga gi povikuva ~itatelite da go progoltat apsolutno neprikladniot stav deka Ekstreminiot arijski mod-el, vsu{nost, se oformuval kako ~ist i nezagaduvan od aktuelniot Zeitgeist vo koj se oformu-val, ili od ogledite- koi denes bi bile smetani za kompletno naprifatlivi- na onie koi gi formirale.

Tri godini podocna, vo 1970 godina, Muli se navra}a kon strategijata nare~ena na-pad preku eden napis so naslov ′Homer i Fenikijcite′. Vo nego, toj se vodi spored istite li-nii na ve}e vostanovenata logika i znaewa, na koi vo izminatite stranici od knigava {to ja drìte v race ima{e pove}ekratni navra}awa, a koi se zastapuvaat za slednovo- deka ne po-stoi arheolo{ki dokaz za postoewe na fenikijsko prisustvo na Mediteranot pred 8 vek pr. n.e. ,507 kako i deka predmetite pronajdeni vo Levantot vo sloevite na iskopanite od Bronze-nata epoha bile doneseni od straa na Grcite, bilo od strana na platenicite, bilo po nekak-ov trgovski pat, bilo turisti~ki...kako gode. Spored nego, Homerovite Fenikijci se vsu-

506 Samo ja falsifikuvale istorijata,za Belci vnesle Indoevropjani,Arijci, Semiti..., BEZ CRNCI. 507 Me|utoa, se navede: ″Prvata nau~na ekspedicija za pro{iruvawe na poznavawe na svetot trgnala od Sredozemno More. Ve}e okolu 1.200 pr.Hr. Fenikijcite gi preminale ′Stolbovite na Herkules′ (Gibr-altar), gi dostignale Scili- Ostrovite pred angliskiot breg i gi otkrile Kanarskite Ostrovi″.

277

{nost Fenikijcite od negovoto vreme, koe toj go locira vo 8 vek pr.n.e; imeno, tie ne egzi-stirale vo isto vreme so Trojanskata vojna, niu pak vo Docniot Mikenski period. Vo su-{tina, Muli na eden prili~no jasen i pasioniran na~in, vo ovie negovi ogledi ostanuva cvrsto na stavovite koi gi zastapuval i Ris Karpenter, i pred nego, Beloh, a koi se teme-lele na toa deka vlijanieto koe fenikijskata kultura go izvr{ila vrz Stara Grcija bilo nezna~itelno i od podocneèn datum. No, malku ponatamu vo knigava, }e se navratime i kon edna svoevidna promena vo stavovite na Muli, koja e od ponov datum, odnosno koja se slu~ila vo tekot na osudesettite godni od 20 vek.

Asturoviot naslednk ? X.^.Biligmaer Iako deloto na Astur ne izvr{ilo nekakvo pogolemo mignovno vlijanie vrz klasi-

cistite, toa sepak nai{lo na izvesen priem kaj nekoi istori~ari na antikata. A vo 1976 godina, doa|a do prifa}aweto na edno prili~no kusa doktorska disertacija na Univerzit-etot na Kalifornija vo Sant Babara, za koja stoel potpisot na izvesniot X. ^. Biligmaer, naslovena kako Kadmos i mo`nosta za postoewe na Semitsko prisustvo vo helenska Grcija. Vistinata e deka tezite istaknati vo ovaa disertacija ispadnale daleku posmeli duri i od samiot nejzin naslov, bidej}i vo niv ne samo {to do{li do prifa}awe na Astrovite ogledi za Kadmejskite i Danajskite predanija, tuku i do nivno nadminuvawe, a pri~inata se dolì na toa deka ovde, kone~no, do{li do napomenuvawe na egipetskoto poteklo na Danaos. Me|u drugoto, Biligmaer vo svojot ogled vr{i kako povtorno naveduvawe na golem broj od ve}e prifatenite semitski etimologii prisutni vo mnogu gr~ki zborovi,osobeno vo toponimite, taka i napomenuvaweto na nekoi od onie etimologii so semitski koren koi bile otfrleni vo 19 vek.508

Sedum godini podocna, vo 1983 godina, se pro~ulo edno izvestuvawe deka nekoja mala holandska izdava~ka ku}a ima na um da gi objavi ogledite na Biligmaer sobrani vo edna kniga. Toga{, se slu~uva avaa najavena i vetena kniga da bide povle~ena od pe~at vo posle-den moment, pri {to e vredno da se napomene i deka taa se u{te ja nema videna svetlinata na denot. Bez poznavawe na poedinostite povrzani so ovoj slu~aj, okolu toa {to, kako, i zo{to toa se slu~ilo, ednostavno e nevozmo`no da se dade bilo kakov kone~en sud vo odnos na taa rabota- a od druga strana, vakvata nastanata situacija kako da se vklopuva vo edna tenden-cija zabeleàna pove}epati dosega, imeno, onaa tendencija na ′obeshrabruvawe′ na izdava~-ite da se nafa}aat kon pe~atewe i publikuvawe na dela koi proklamiraat eden vakov vid akademski eres. Sol Levin509 vo odnos na ova pi{uva:

′Ispadna deka potragata po izdava~ot podgotven da ja izdade knigata go nadmina vremeto koe be{e potrebno da se kompletira istraùvaweto okolu samata kniga, a se ispostavi i deka seto toa okolu izdavaweto be{e isto tolku neprijateno kolku {to istraùvaweto be{e interesno i vozbudlivo. Iskustvoto mi pokaà deka i po period od ~ekawe vo vremetraewe pogolemo i od edna godina, pa i pove}e, naj~estoto ne{to {to mi se slu~uva{e be{e da dobijam pismo so izvestuvawe deka deloto mi e odbieno, ponekoga{ so kratko objasnuvawe, a naj~esto duri i bez toa′. Ova, imeno, pretstavuva i eden prili~no soodveten opis i na moeto sopstveno isku-

stvo vo odnos na onie raboti, dodeka Sajrus Gordon, na primer, uspeal sre}no da se izvle~e od ovoj vid neprijatnosti so toa {to uspeal da gi otpe~ati i izdade svoite podocne`ni dela blagodarenie na edna mala pe~atnica vo posed na negov blizok ~len od semejstvoto. I kako posleden primer vo odnos na ovaa situacija ja naveduvam blagodarnicata na Rut Evans, inaku slednata na koja i ostapuvam prostor vo moeto delo, i toa vo oddelokot {to sleduva, upatena kon nejziniot izdava~ ′zaradi prifa}aweto na trudot za pe~atewe vo ovie, kako {to se pokaà, te{ki vremiwa′. Sive ovie gorenavedeni primeri imaa za cel da pokaàt do koj stepen kontrolata e vo racete na akademskiot svet, koj {irej}i go svoeto vlijanie i vrz ko-mercijalnite aspekti na publikuvaweto, uspeva da go obezbedi i da go odrùva ona akadem-

508 Sé bilo na Belci (Pelazgi), ni{to crne~ko (semitsko). Promenato bilo ona {to se mislelo deka e tn.slovensko.Tn.slovenski jazik bil evrejskiot, od 6 vek pr.n.e. aramejski kako dvorasen jazik na Belci i Semiti. Vakov bil i staroegipetskiot, a i po smrtta na Alaksandar Makedonski e koine,Ptolomeov. 509 Sol=Sil=s il=Il;Levin=lev in;Levin=Levan=lean;Levin=Livin=liv in, liin,lien: tn.slovensko.

278

sko status quo na ′vospostavuvawe standardi′- kako {to tie miluvaat toa da go kaàt- ili, so drugi zborovi, kako na sekoj moèn na~in se obiduva da im zastane na patot na opozicioner-ite na akademskata ortodoksnost.

Obid za kompromis: Rut Edvards Dosega ne e projaven klasicist koj smeta deka e potrebno- ili moèbi posodvetno bi

bilo da kaàm,klasicist koj bi bil dovolno podgotven-da se proiznese so soodvetna odbrana na pozicijata koja ja zastapuvaat klasicistite, nasproti upateniot predizvik kon niv od strana na Gordon i na Astur. No zatoa, drugata strana istapuva so u~en ~ovek podgotven za vospostavuvawe kompromis, spored kogo usilbite treba da se ustremat vo nasoka na vmet-nuvawe na pozitivnite aspekti od dostignuvaweto na semitisti~kite istraùvawa vo ′viso-koto′ {kolstvo. Stanuva zbor za d-r Rut Edvards, studentka na d- r Stabings, za kogo stanuva-{e zbor vo edno od izminatite poglavja, poto~no onamu kade se osvrnuvavme na osvojuvawata i vlijanieto od dinastijata na Hiksite. Da i se navratime na Rut Edvards, ~ija teza, i pokraj toa {to bila kompletirana i podgotvena za izdavawe vo 1968 godina, kone~no bila izdadena celi deset godini potoa. A {to se odnesuva do na{iot potesen interes, od centralnoto zna-~ewe e nejziniot nau~en trud pod naslov Kadmos Fenikijecot.

Nejziniot stav kon Astur e kriti~ki. Taa èstoko gi napa|a negovite propusti pre-ku sopostavuvawe mitolo{i paraleli bidej}i, kako {to tvrdi taa, na golem broj od negovi-te stavovi im nedostasuva potrebnata cvrstina i stabilnost; pronao|a deka se bazirani na somnitelni is~ituvawa na dostapnite do uvid ugaritski tekstovi; prosledeni se so ~esto me{awe na periodite; ili, pak, do niv e dojdeno edinstveno preku isleduvawe na opredeleni zaedni~ki folklorni motivi. Taa projavuva i visok stepen na skepticizam vo odnos na nego-vite etimologii, najmnogu poradi eden vid specifi~na mlitaovost koja provejuva me|u niv, neizbe`na pri zanimavaweto so celosno konsonantnite zapadnosemitski azbuki. Od edna malku podruga prizma, taa vo podednakva mera e ostra i kon odbivaweto na priznavaweto na drevnosta na Kadmejskite i Danajskite legendi od strana na izvornata kritika: bidej}i ne pretrpele apsolutno nikakov napad od nitu eden od ranite gr~ki avtori, istaknuva taa, iz-vornata kritika morala da se potpira edinstveno na onoj isklu~itelno somnitelen ′argume-nt od ti{inata′. Pritoa, taa prodolùva so isleduvaweto na ovoj problem, se so cel da ja opravda drevnosta koja im se pripi{uva na legendite koi govorat za fenikijskata koloni-zacija.

Generalno zemeno, d- r Edvards se zaloùva kon site legendi da se pristapuva so isk-lu~itelna vnimatelnost, a pritoa, poèlno e od isleduvawata da bidat isklu~eni zaedni~-kite narodni motivi koi ~esto moème da gi sretneme. Vo sekoj slu~aj, taa e dlaboko ubede-na deka legendite za Kadmos i za Danaos vo sebe sodràt avtenti~ni mikenski elementi, so {to se dobliùva do tvrdeweto na Astur deka dokazite koi proizleguvaat od legendite ne se ni{to posubjektivno od onie koi doa|aat od drugi izvori. Ili, kako {to veli taa:

′Ponekoga{, do nas znaat da stignat i kritiki koi se odnesuvaat na toa deka bi trebalo da gi zanemarime legendite i da se prenaso~ime kon konsultirawe na nekoi od drugite izvori koi, spored misleweto na nekoi, se na nekoj na~in pobjektivni od predanijata. No, ovde mora da go naglasime i toa deka arheologijata, jazikot, dokumentite i sl. se objektivni samo do opredelen stepen, odnosno onolku kolku {to trae nivnoto razgleduvawe i opisot na podatocite. So po~etokot na nivnoto interpretirawe, vo toj proces se vme{uva i subjektivniot element. Ova moè da bide prili~no soodvetno ilustrativno prikaàno preku primerot so arheologijata: istite artefakti i istite nivoa i sloevi moàt da bidat razgleduvani i interpretirani razli~no od strana na razli~ni arheolozi. Ovde, isto taka, ne treba da se prenabregne i da ne se zabeleì onaa tendencija arheolo{kite interpretacii da sledat opredeleni aktuelni trendovi. Taka, na primer, vo odnos na britanskata praistorija, vo za~etokot na vekov (20-ot vek zab. prev), bilo obi~aj pogolemiot del novoproizlezeni promeni vo materijalnata kultura da bivaat objasnuvani kako rezultat na nekakva slu~ena invazija; denes, eden vakov stav vo odnos na toa e, na~elo, otfrlan, i se pribegnuva kon drugi

279

objasnuvawa, pri {to se stava akcent vrz razgleduvawe na promenite nastanati kako rezultat od nejziniot rast i razvitok na izvesnata kultura. Sli~no na ova, pa|a vo o~i onaa postoe~ka tendencija vo odnos na razgleduvaweto na gr~kata praistorija, a koja e dominantna se do devedesetite godini na 19 vek, na pripi{uvawe na golem broj dostignuvawa od periodot na Bronzenoto doba na Fenikijcite ili na nekoi od drugi orientalni narodi...kolku samo nabrzo potoa onaa Kritska hipoteza stanuva re~isi op{to prifatena kako vistinita, a do koj samo stepen vo dene{no vreme se akcentira nezavisnosta na kopnena Grcija. Od ova proizleguva deka onie drugi izvori ne se sami po sebe nekakvi objektivni izvori, ~ija primarna cel e soodvetno rekonstruirawe na praistorijata: i tie, isto taka, podleàt na ograni~uvawa od tolku istiot vid kako i legendite i predanijata. Predmetot so koj se zanimava praistori~arot retko koga ne e sloèn, pove}ezna~aen i, taka da kaàm, zamrsen, poradi {to...jas ne gledam ni{to nelogi~no i nerazumnovo pribegnuvaweto kon razgleduvawe i na legendite i predanijata, pod pretpostavka onoj koj se nafa}a na takvo ne{to da si ja znae dobro rabotata i, narodski kaàno, da znae {to pravi′. Taka, dodeka prifa}a deka na Kadmejskite legendi i predanija moè da im bide pri-

pi{ano opredelena istoriska vistinitost i fakti~nost- i implicitno, istoto bi se odne-suvalo i na onie Danajskite- d-r Edvards ostanuva nesigurna dali tie soodvetstuvaat so ko-lonizacija od dinastijata na Hiksite koja, pretpostavkata e takva, se slu~uvala nekade vo 16 vek pr.n.e., ili so postoeweto na nekoj vid trgovska naselba vo 14 vek pr.n.e.Taa veruva i de-ka legendite ja dozvoluvaat pretpostavkata deka Kadmosovoto podignuvawe na Teba do{lo od Krit, ili od Bliskiot Istok, pri {to za poverojatna ja smeta vtorata pretpostavka. No- ovde ostanuvaj}i dosledna na stavovite na nejziniot u~itel, d- r Stabings, i na onaa ′tradi-cija na Tirlvol′, spored koja ′dodeka e otvorena mo`nosta deka postoele semitski invazii, toa ne prepostavuvalo nekakva pogolema razlika′- taa jasno stava do znaewe deka edinstve-noto ne{to vo koe e re~isi sigurno e deka ne postoele migracii kon Grcija vo nekakvi pogo-lemi razmeri:

′Dokolku se slu~ilo nekakvo nadoa|awe na populacijata od Orientot na tloto na Grcija vo Mikenskiot period od pogolemi razmer, logi~no e toa da bide ili prosvedo~eno preku nekakvi, specifi~ni za takvo ne{to, arheolo{ki naodi, ili za edna takva migracija da postojat nekakvi naznaki vo nekoi od dokumentite koi se odnesuvaat na Orientot. Me|utoa, postoi nedostatok vo eden vakov tip dokazi, pri {to nitu lingvisti~kiot materijal koj e dostaven ne od nekakva pogolema pomo{, od pri~ina {to (pace Astur) semitizmite koi se prisutni vo gr~kiot jazik se prili~no malku na broj, a nivnoto prisustvo moè da bide objasneto so toa deka tie, ednostavno, prestavuvaat najobi~ni zaemki′. Ovde e karakteristi~na promenata na onoj karakteristi~en za arheologijata, ′argu-

ment od ti{ina′ ili ′tivok argument′, ili pribegnuvaweto kon cirkularnosta na lingvisti-~kiot argument, koja odi pribli`no vaka: ′Baraweto bliskoisto~ni etomologii za gr~ki zborovi se pokaùva kako prili~no bescelno i besplodno, od prosta pri~ina {to ne posto-jat dostato~ni dokazi za postoeweto izdràni vrski me|u dvete kulturi. A bidej}i brojot na zaemkite se pokaùva kako nezna~itelen, verojatnosta za postoewe nekakvi pozna~ajni kontakti e navistina mala...′.

Vo sekoj slu~aj, i pokraj nejzinata vnimtelnost i nejzinata èlba toa da ostane na edno poimlicitno nivo,voop{to nema somnenie deka Rut Edvards, i toa vo edna golema mera, i toa kako vlijaele i delata na Gordon i delata na Astur. Interesno e deka Biligmaer, ne-maj}i poim deka nejzinata teza voop{to postoi, se dvièl vo relativno ista nasoka pri ne-govite sopstveni isleduvawa. A zemaj}i gi predvid dostrelite i na obajcata, mene mi izgle-da deka brodot na Ekstremniot arijski model po~nuva seriozno da se ni{a. Nakratko kaà-no, i Edvards i Biligmaer bespogovorno go prifa}aat i go proklamiraat faktot deka sovr-

280

emeniot antisemitizam vo edna golema mera vlijael na toa {to i kako }e bide pi{uvano vo odnos na Fenikijcite. Isto taka- a i vo ova Edvards odi po stapkite na nejziniot u~itel d- r Stabings- i dvajcata ostanale crvsto na stanovi{teto deka legendite pretstavuvaat eden legitimen izvor na informacii za praistorijata.

Vra}aweto na Fenikjcite od @eleznata epoha Dodeka zalo`bite na Astur i na negovite sledbenici odele vo nasoka na povtirnoto

postavuvawe na scena na Fenikijcite i Hanaancite od Bronzenata epoha, postoele i zalo`-bi koi odele vo nasoka na reaktuelizirawe na prisustvoto na Fenikijcite vo predelot na Egejot vo Ranata èlezna epoha. Belgiskiot klasicist D. Van Berhem, vo negoviot nau~en trud nasloven kako ′Svetili{tata na Herakle-Melkart:510 prilozi kon ogledite koi se od-nesuvaat na Fenikijcite niz Mediteranot′, izdadena vo 1967 godina, go iskaùva svojot stav vo odnos na opsegot, mnoguzna~nosta i podocne`noto datirawe na vlijanieto koe go iz-vr{ile Fenikijcite vo predelot na Mediteranot vo za~etokot na 1-ot milenium pr.n.e. Ne-kolku godini potoa, vo 1979 godina, svetlinata na denot ja zdogleduva edno mnogu zna~ajno delo koe proizleguva od peroto na u{te eden belgiski u~en, ~ie ime e Gi Bunens, a koe se za-nimava so pra{aweto za Fenikijskoto rasprostranuvawe. Vo nego, nakratko kaàno, avtor-ot ja kombinira frankofonskata filofenikijska tradicija na Berar so akademskata samo-svesnost karakteristi~na za {eesettite godni od 20 vek i so Asturovite politi~ki analizi na klasicite.

Do po~etokot na 80-tite godini, duri i samata kolevka na Muli, Univerzitetot na Pensilvanija bil zafaten od ovaa tendencija. Imeno, tokmu od strana na eden od negovite studenti, P. R. Helm, doa|a do pi{uvawe teza vo koja sistematski go podreduva golemoto ko-li~estvo novoprinajden arheolo{ki dokazen materijal, {to od svoja strana nedvosmisleno ukaùva na postoewe na zna~itelno Fenikijsko prisustvo vo predelite okolu Egejskiot ba-sen vo periodot na 10 vek pr.n.e. Vo eden paragraf od ovaa teza, koja vo edna golema mera gi pokaùva pote{kotiite so koi se soo~uva studentot koj se proiznesuva so zaklu~oci koi im prkosat na crvsto vostanovenite stavovi na negoviot pretpostaven profesor, toj go pi{uva slednovo: (Pensilvanija=pen silvan..., silva, silava: silva-silna-silta, v-n-t, R.I.)

′Seto ova ne e so cel da sugerira deka teorijata za postoewe na Bliskoisto~no monopolizirawe na moriwata- koja ne e prifatena kako obrazec za postoewe na egejsko- orientalni trgovski vrski vo Docnata bronzena epoha- bi trebalo da bide reaktuelizirana so cel da gi opi{e uslovite koi vladeele vo Ranata èlezna epoha. Nitu, pak, ima za cel da gi voskrsnuva <denovite koga u~enite gi gledaa Fenikijskite trgovci rasposlani nasekade po Egejot, prikladno smetsuvaj}i gi vo vo 8 vek pr.n.e., kako se taka gi raznesuvaat svoite stoki i dobra po Grcija, upatuvaj}i gi pritoa Grcite vo povisokite umetnosti i ume{nosti na civlizaciskiot razvoj>, iako denes ovie fenikijski trgovci se prikladno nare~eni <Kipro- Fenikijci>. Postojat o~igledni dokazi koi ukaùvaat deka Atina, kako vpro~em i pogolemiot del gr~ki gradovi-dràvi, bile postojano prisutni vo primorskite potfati koi se odvivale vo ovoj vremenski period. Ona {to navistina se pretpolaga vo ovaa teza e toa deka trgovijata so Orientot vo toa vreme vo edna golema mera, ako ne i isklu~ivo, bila vo racete na trgovcite od Kipar (i eventualno, na onie od Levasntskoto krajbre`je) (na drugo mesto vo tezata, toj pi{uva i deka ovie dobra i predmeti koi se smetani za Kritski, <se, vsu{nost, od fenikijsko poteklo>) koi imale vospostaveno postojani trgovski vrski so jugoisto~niot del od Egejot, a povremeno

510 Bidej}i Herakle bil pelazgiski bog, nivniot pelazgiski jazik bil tn.slovenski. Sledi takov da e poimot Melkart=mel (melk) kart. Prviot e tn.slovenski, a za vtoriot ve}e se kaà: ″do denes karta e vrv~a, bokal=uterus″. Toa e karterot, koj kako sad e e za maslo. Da se sporedi Mikla so mik, osnova za Mikena (Svetiot Posejdon vo Mikale) i Melkart=mel kart=karta: mel=mel. Istovetno na Fenikijci so Vikinzi. Tie bile povrzani so postojbinata na ″Slovenite″. Tie se dvièle na istok vo nedonasele-na Rusija. Ova bilo po tekot na ruskite reki. Ovie bile Varezi=va rezi, pi{ele so rezi=recki (runi). Rusija bila Venetija.Sledi Fenikijci=Vikinzi=Veneti,a Veneti=Iliri:Ilir i Sloven se sinonimi.

281

trguvale i so Kikladite, Evbeja i Atika. (naglasokot e na avtorot)′ Sega, pak, kon sredinata na osumdesettite, samiot Mula gi preobratuva svoite po-

gledi i stavovi. Vo eden ogled ispe~aten vo 1984 godina- napi{an po vlijanie na edna pove}e od o~igledna impresija od mno{tvoto arheolo{ki dokazi- toj po~nuva glasno da ja zastapuva tezata za postoewe na ogromno i isklu~itelno zapadnosemitsko vlijanie vrz Grcija od Mi-kenskiot period. No, bez razlika na se, toj ostanuva nepokolebliv vo odnos na pra{aweto za prisustvoto na Fenikijcite vo Egejot vo tekot na Ranata èlezna epoha.

Nejveh i prenosot na azbukata Voop{to ne se za~uduva~ki deka ′revoltot′ na semitistite bil najuspe{no projaven

pri napadite kon najbolnata to~ka na Arijskiot model- azbukata; a nie ve}e imavme mo`no-st sosem jasno da ja uvidime bliskata povrzanost pome|u napadite ustremeni kon Ekstremni-ot arijski model od 50-tite i 60-tite i porastot na samodoverbata kaj evrejskata zaednica po oformuvaweto na dràvata Izrael. A zgora na se,predizvikot upaten kon azbukata doa|a di-rektno od Izral. Vo tekot na 40-tite, semitistot i tolkuva~ na epigrafi, profesorot Tur-Sinaj od Erusalim, prodolùva so napadite ustremeni kon datiraweto proklamirano od Ris Kerpenter; potoa, vo 1973 godina, doa|a do svoeviden nov po~etok vo ovoj pogled, za {to naj-zaslu`ni se naodite na eden epigrafi~ar so prvenstvena titula arheolog, odnosno soznani-jata do koi preku nivno isleduvawe do{ol izvesniot Xozef Nejveh, pomesteni vo napisot pod naslov ′Nekolku semitski epigrafski ogledi vrz gr~kata azbuka′.Poa|aj}i od ~isto epi-grafski osnovi, Nejveh naveduva deka nepoznatata nasoka vo koja bile pi{uvani postarite gr~ki napisi ne upatuvale tolku sli~nosti so na~inot na pi{uvawe karakteristi~en za fenkijskata azbuka, odnosno oddesno-nalevo, tuku taa kako da nalikuvala na nekakva nepra-vilna forma na hanaanskiot jazik, odnosno na jazikot koj mu prethodel na fenikijskiot. Na sli~en na~in, polo`bata na izvrsni gr~ki bukvi, me|u koi i onaa na Α i na Σ, voop{to ne na-likuvala na polo`bata vo koja bile pi{uvani fenikijskite bukvi, tuku mnogu pove}e na onaa koja bila karakteristi~na za poraniot period. Nejveh ponatamu naveduva i deka bukvi-te od raniot gr~ki period Η i Ο bile identi~ni so hanaanskite, a ne so fenikijskite for-mi, kako i deka Δ, Ε, Ν, Ξ, Π, Ο, Ρ, a najverojatno i Θ, iako ne nalikuvale na porane{nite semitski oblici, kako daleku poverijatno ja navel mo`nosta da proizleze od podocne`nite hanaanski otkolku od fenikijskite formi.511

Nejveh, me|utoa, sogledal i deka ovoj negov obrazec naiduva na opredeleni pote{ko-tii vo odnos na Κ i Μ, najranite primeroci od onie formi za koi pove}e se ~inelo deka na-likuvaat na fenikijskite formi koi datiraat od probli`no 850 godina pr.n.e., otkolku od onie koi bile vo optek u{te podaleku vo minatoto. Toj vo odnos na ova navel prili~no ne-zgrapno objasnuvawe, a i pokraj komplikaciite so koi se soo~il, ostanal ubeden deka posta-rite bukvi, kako i mno{tvoto drugi dokazi, upatuvale isklu~ivo na period koj i prethodel na standarizacijata na fenikijskata azbuka kako takva. Spored moe mislewe, negovata gre-{ka se sostoi vo toa {to go prifatil podale~noto datirawe predloèno od Olbrajt, koj go postavil tkn. Ahiranski zapis nekade okolu 1000 godini pr.n.e., po {to, vodej}i se spored logikata na ′argumentot od ti{inata′, svesno go postuliral ova datirawe kako periodot ko-ga, vsu{nost, se slu~ila standarizacijata na jazikot, pri {to datumot na prenos na azbukata bukvalno go vklopil kako da se slu~il samo pedesettina godini porano, odnosno nekade oko-lu 1050 godina pr.n.e.

Ovoj napis bil objaven vo Amerikanskiot arheolo{ki ùrnal, kade me|u drugoto bile objavuvani i ogledite na Karpenter i na Ulman. Me|utoa, kako {to praksata pokaàla deka toa neretko taka ispa|a so najgolemite predizvici upateni kon validnosta na akadem-skite ortodoksii, ovoj ogled ne nai{ol na re~isi nikakov priem.Glavniot naslednik na Ris Karpenter, Oksfordskiot klasicist i specijalist vo oblasta na arhai~nite gr~ki pisma, d-r L. Xeferi, gi ograni~ila nejzinite kritiki kon ogledot pomesten vo napisot edin-stveno na kusi komentari od tipot: (Ulman=ul man, u=i..., R.I.)

′Nejveh, so negoviot napis, koj zasluùva da mu bide obrnato seriozno vnimanie, po-sebno od strana na epigraferite koi se zanimavaat so Grcija, iako <dupkata> prisutna na 511 Crnci bez pisma. Belcite so bogot Sonce. Pa toa bilo kaj Sargon...Makedonci i Japonija. Vo olu-jno vreme, normalna pojava na prostorite na Belcite, da ima moqna, vo vid na Σ=S: sila=s il=Helios.

282

gr~ka strana ostanuva kako problem (pri {to bi dodala deka toj gre{i i onamu kade {to pr-etpostavuva deka kusite formi na mu i na psi datiraat od porano)′. Se na se, i taa, a i nej-zinite kolegi, prodolìle da se povikuvaat glavno na ′fundamentalnoto delo na Ris Kar-penter′; iako sega, od otkrivaweto i is~istuvaweto na gr~kite zapisi od 8 vek, tie pove}e sakaat da se osvrnuvaat kon 800, otkolku kon 700 godina pr.n.e. Slu~ajno, ovaa svoevidna kon-cesija vsu{nost otsekuva edna od glavnite potpori na stanovi{teto koe go zastapuva Kar-penter- potrebata Asircite da gi proteruvaat Fenikijcite kon zapad. Isto taka, taa i ja od-zema silata na eden od negovite glavni motivacioni nameri, koja se sostoi od pokaùvaweto deka fenikijskoto vlijanie stapilo na scena duri po formiraweto na gr~kiot polis.

Situacijata pome|u semitistite bila celosno poinakva. Eminentniot u~en, visoko ostru~en i vo domenot na bibliskata sholastika i vo poleto na epigrafijata, profesorot Kajl MekKarter, koj me|u drugoto e u~enik i kolega na poznatiot i priznat Olbrajtov na-slednik, profesor Frenk Kros, vode~kiot semitski epografi~ar na univerzitetot Harva-rd, izna{ol sili da predloì eden svoeviden kompromis pome|e stavovite na Nejveh i onie na Karpenter, koj se zaklu~uva so slednava izjava, koja zra~i so neigurnost i so neizvesnot:

′Dodeka Grcite moèbi i bile vo sostojba da po~nat da eksperimentiraat so fenikijskoto pismo dokolku rano kako {to e toa pretvpostaveniot 11-ti vek pr.n.e., sosem e izvesno deka tie ne bile vo mo`nost; od nepoznati pri~ini, da vospostavat edna vistinski nezavisna pismena tradicija se do, najmalku, po~etocite na 8 vek pr.n.e. Od tie pri~ini, go smetam za najadekvatno stanovi{teto koe go opi{uva gr~kiot sistem kako proizlezen od opredelen fenikijski prototip koj datira od pribli`no 800-ta godina pr.n.e.′. Jas sum na mislewe deka profesorot MekKarter e vo pravo koga naveduva dva izvora

na pozajmuvawa. Vo sekoj slu~aj, toj zastanuva vo eden pogled, odnosno vo negovoto tvrdo ostanuvawe vo ramkite na ortodoksnosta, manifestirano najpove}e so negvoto na~elno pri-fa}awe na Karpenter kako avtoritet. MekKarter, isto taka, na eden posreden na~in dava poddr{ka na stavot zastapuvan od Nejveh- a {to vpro~em bi moèl da bide eden azbu~en ′ek-speriment, ako ne pozajmuvawe na nekoja porane{na azbuka ? Ovaa svoevidna dilema, vsu-{nost, prestavuva edno op{to mesto, a mnogumina semitisti, tokmu blagodarenie na nea, go imaat zamateno nivnoto datirawe na prenesuvaweto na azbukata, postavuvaj}i ja nekade po-me|u 1100 i 750 gofina pr.n.e.

Sepak, pome|u semitistite imalo i takvi koi go postavile datiraweto povisoko na vremenskata skala. Profesorot Kros, vo ovoj pogled, po~nuva vo golema mera da se pridvi-ùva kon egledite na klasicistite. Vo 1979 godina, toj na eden izvonreden na~inja prikaù-va su{tinskata povrzanost pome|u podale~noto datirawe na prenosot na azbukata i Ekstre-mniot arijski model:

′Od perspektivata na eden Orientalist, golem broj od standardnite argumenti na klasicistite koi se odnesuvaat na podocne`noto postavuvawe na periodot koga se slu~il prenosot na pismoto pove}e na dràt vod: (1) Tvrdeweto deka Fenikijcite ne bile pristignati i prisutni na zapad se do 8 vek pr.n.e. ednostavno ne e to~no i prestavuva eden klasi~en primer za zabludite do koi moè da dovede argumentum e silentio. Vistinata e deka Fenikijcite bile vo kontakt so ostrovite i krajbre`jeto na Zapadnoto Sredozemje u{te od 11-ot vek pred Hristos... (2) Teorijata koja se zastapuva za postoeweto na edna prodolèna Mra~na Epoha na gr~kata nepismenost, leka-poleka, kako da se razurnuva...Na Orientalistot, edna vakva teorija...vo najmala raka, mu izgleda krajno nedoverliva... (3) Onoj {iroko rasprostranet i prifaten stav koj se temeli na toa deka pozajmuvaweto na gr~koto pismo se slu~ilo neposredno pred da bidat napi{ani onie najdamne{ni poznati i so~uvani do den-denes gr~ki zapisi (za koi neodamna e utvrdeno deka datiraat od vtorata

283

polovina na 8-ot vek pred Hristos) e, ednstavno, pogre{en... Neohodno e da se postavi edna razumna i podolgotrajna vremenska distanca pome|u vremeto na pozajmuvawe na pismoto i negovoto fakti~ko pojavuvawe vo najstarite poznati gr~ki zapisi, ako imame za cel na eden soodveten na~in da ja obasnime razdele~enosta koja postoi pome|u drevnite gr~ki zapisi i bilo koe od nizata proto- hanaanski i linearni fenikijski tipovi pisma... (4) Niedna teorija koja se odnesuva na gr~koto pismo pove}e nema da opstoi dokolku ne ponudi soodvetno objasnuvawe za prisustvoto na onie arhai~ni elementi (se misli na stari vo eden tipolo{ki smisol) vo pismoto na Krit, Tera i Melos. [to se odnesuva do mene, jas sum cvrsto ubeden vo veruvaweto deka tokmu Fenikijcite od Zapad, a ne Grcite od Istok se prvoshodno dvigateli na rasprostranuvaweto na azbukata′. (Se raboti samo eden narod, Pelazgi, R.I.) Ovie cvrsti stanovi{ta i ubeduvawa na profesorot Kros se dopolnitelno potkrep-

eni so neodamne{nite otkritija pronajdeni vo Izrael;imeno,se raboti za eden abecedarium, ili so drugi zborovi za edna celosna azbuka, pronajdena blizu seloto Izbet Sartah blizi Tel Aviv, za koja e vostanoveno deka datira od 12 vek pr.n.e., a ~ii bukvi daleku pove}e na-likuvaat na gr~kite i na rimskite, otkolku na podocne`nite fenikijski.512

Vo sekoj slu~aj, i bez razlika na se, me|u semitskite epigrafi~ari se u{te ima i ta-kvi koi kako da se pla{at od edna takva smelost, i koi so edna svoevidna radost go pozdravi-ja napisot od Tel Fekerie, pronajden neodamna na pribli`no 200 kilometri od Sirijsko- Turskata granica. Od pri~ini {to vo bukvite na ovoj zapis- koj na eden nesoodveten na~in i bez konsultacija na metodot na epigrafijata e datiran nekade kon sredinata na 9 vek pr.n.e.- se prisutni golem broj <pred-Fenikijski> elementi, pretpostavkite odele vo nasoka deka arhai~nite karakteristiki pronajdeni vo gr~koto pismo od poran datum bi moèle da bi-dat prenesen mnogu podocna. Me|utoa, duri i ove nau~nici priznavaat deka vo krajbre`nite delovi na Levantot, kako i vo neposredniot pojas koj bil pod negovo vlijanie, se do 9 vek pr.n.e. se pi{uvalo na standardni fenikijski bukvi. Na toj na~in, ispa|a deka ovaa azbuka- od Tel Fekeriski tip- za da gi dosegne bregovite na Grcija, trebalo nekako da se preskokne cela Fenikija, najgolemata i najbogatata zemja na Bliskiot Istok vo toa vreme. Vsu{nost, neprikladnosta na edno takvo tvrdewe samo ja potencira mo}ta na konzervativimot i inte-resite povrzani so toa.513

No, i pokraj vakviot <vitel>, nema somnenie deka op{tiot stav za datirawe na pre-nosot na pismoto odi se pove}e nagore, pri {to se po~esto kako period se spomenuva 10 vek pr.n.e., pa duri od strana na onie koi navodno, im se sprotistavuvaat na ogledite na Nejveh. Vo prodolènie gi beleìme i obidite datiraweto da se pomesti duri i kon 11 vek pr.n.e. Vo 1981 godina, u~enikot na Gordon, Robert [tiglic, pi{uva ogled koj naveduva deka Nejveh projavuva pregolem stepen na minimalizam vo pretpostavkite koi odat vo nasoka deka pre-nesuvaweto na azbukata se slu~ilo vo najdocniot moèn period pred da nastane oformuva-weto na fenikijskoto pismo. [tiglic, imeno, ukaàl deka dokazot od docnite ugaritski za-pisi nedvosmisleno upatuvale na prisutstvoto na fenikijskata azbuka vo Levantot, sostave-na od dvaeset i dve bukvi, pred 1400 godini pr.n.e. Me|u drugoto, toj ukaùval i na postoewe-to golem broj gr~ki predanija koi govorele vo polza na toa deka Grcite imale azbuka i pred Trojanskata vojna. Kone~no, toj ostanal na stavot deka prenosot na azbukata bil izvr{en od

512 Se raboti za makedonski. Se kaà: ″Dene{niot latinski alfabet se razvil od crveniot upotrebu-van na Halkidiki na ostrovot Evbeja i od tamu kolonistite go prenele vo Kume, najseverna kolonija vo Italija. Od tamu najverojatno preku Etrurcite stignalo do Rim. Od druga strana, na istok se razvi-lo preodno vizantisko pismo. Kirilskoto pismo nastanalo na krajot od 9 vek. Taka, Plinij govori za pasivnata soglasnost na lu|eto bila prvata pri~ina za upotreba na jonskata pismenost″. Sé na Belci. 513 Bidej}i krvnata grupa A bila postara od 15.000 g.p.n.e, a nositeli na virusi bile govedoto i svi-wata, tie (voglavno vol...) bile nositeli na preselbite. Egipetskoto i brigiskoto govedo bile od Le-vantot. Naprotiv, egipetskiot kow bil brigiski. Me|utoa, govedoto i kowot von Egipet bile balkan-ski. Brigite ja sozdale Frigija..., a Atina bila brigiska=frigiska... Dorite od Makedonija ja sozdale Sparta itn. Bidej}i brodovite ne bile mo}ni za preselbi, ovie bile vr{eni samo od Zapad kon Istok.

284

strana na eterokritskoto semitsko naselenie koe ìveelo na Krit vo 14 vek pr.n.e. (Kritja-ni bile Belci. Tie vo 1913 godina razbirale bugarski, ne gr~ki koj e i semitski jazik, R.I.)

Vo 1983 godina, jas predloìv i eden u{te podale~en datum za prenosot, vodej}i se spored novopronajdenite dokazi kaj Kamil el Loz, vo dolinata Beka vo Liban, koi takanare-~enata Ju`na semitska azbuka cvrsto ja postavija vo 14 vek pr.n.e. Zapisite koi se nao|aat vo ovie ju`no-semitski rakopisi, od koi proizlegle i pogolemiot del etiopski azbuki koi se koristat i den-denes, se projavuvaat nasekade po arapskite i siriskite pustini. Edna od naj-zna~ajnite razliki pome|u hanaanskata azbuka sostavena od 22 bukvi i nejzinite azbuki-na-sledni~ki- me|u koi se vbrojuvaat i fenikijskoto i aramejskoto, kako i sovremenoto arap-sko pismo izvedeno od aramejskoto514- e faktot deka jazikot na koj se napi{ani ju`no-semit-skite rakopisi se sostoi od trieset bukvi, so koi se ozna~eni site samoglaski prisutni vo arapskiot i vo protosemitskiot jazik. I navistina, germanskite semitisti i epigrafi~ari, profesorite Rulig i Mansfeld, so pravo, a vodej}i se i spored naodite od Kamid el Loz, go istaknuvaat nivnoto ubeduvawe deka hanaanskoto pismo proizlezglo od nekoe porane{no pismo od ju`nosemitskiot tip. (Belcite imale pelazgiski=tn.slovenski jazik i pisma, R.I.)

Vo 1902 godina, germanskiot semitist Pretorius gi istaknal neverojatnite, kako vizuelni, taka i fonetski sli~nosti pome|u bukvite na tamudskata i na safaitskata azbuka- dve od najstarite ju`nosemitski azbuki, no ~ie prisustvo ne e zabeleàno vo hanaanskata- i takanare~enite ′bukvi′ Φ, Χ, Ψ i Ω, koi se vsu{nost bukvite koi se nao|aat na krajot na gr-~kata azbuka. Tie se pojavuvaat vo golem broj od gr~kite zapisi koi datiraat od ranite pe-riodi, no nivnoto poteklo ostanalo da bide nepoznanica. Vo odnos na toa, Pretorius se pr-oiznesol so edna teza deka ovie bukvi se izvle~eni od izvesno postaro pismo od ju`nosemit-ski tip. No i pokraj faktot {to mnogu od u~enite, me|u koi na primer se nao|al Ser Artur Evans, kako i eminentniot francuski semitist Rene Duso, gi sogledale i gi priznale ovie sli~nosti i soodvestuvawa, ovaa hipoteza vo tekot na dvaesettite i triesettite godini od 20 vek e otfrlena i zapu{tena.Spored moeto mislewe, korenot za toa treba da se bara vo ne-kompatibilnosta na vakvi idei so dominantniot Ekstremen arijski model i pozitivizmot prisuten vo arheologijata vo tekot na nazna~enite desetletija, {to na eden na~in gi spo-teruvalo u~enite kon pobaruvawe dopolnitelni dokazi za valorizacija na pretpostavkite za rano postoewe na ju`nosemitskite pisma. (Crncite=Semitite nemale pismo, R.I.)

Sega, so potvrdenoto prisustvo na dokazi koi ukaùvaat na ranonastanatiot premin, smetam deka kone~no e dojdeno vremeto za povtirno otvarawe na ovaa tema. Mojata pretpo-stavka e deka korenite na anadolskoto, egejskoto, kako i nekoi drugi pisma- i na niv srodni, t.e.. od niv proizlezeni slogovni azbuki {irum Mediteranot- treba da se baraat vo ona pi-smo koe bilo vo optek vo Levantskata oblast pred oformuvaweto na sostavenata od dvaeset i dve bukvi hanaanska azbuka koja bila vo upotreba vo fenikijskite gradovi vo periodot na 15 ili 14 vek pr.n.e. So prifa}aweto na vakvata pretpostavka, se soo~uvame so edno svoevid-no navra}awe kon Anti~kiot model ; kon pozicijata zastapuvana od Herodot i od brojni dru-gi anti~ki avtori- no ne i od Josif, na primer- koj tvrdel deka azbukata bila donesena na tloto na Grcija od Kadmos ili od Danaos, nekade vo sredinata na vtoroto iljadoletie pr.n.e. Ova navra}awe celosno go poni{tuva konceptot za postoeweto na alfabetskata Mra~na epoha; dodeka preìvuvaweto na konceptot koj se zalaga za postoewe na alfabetska pisme-nost vo periodot pred Trojanskata vojna, kako ~ista sprotivnost na prethodno kaànoto, ja zasiluva doverbata vo verodostojnosta na ogledite na starite Grci koi se odnesuvaat na ni-vnoto sopstveno minato od periodot na Bronzenata epoha- me|u koi se najduvaat i predani-jata za kolonizacijata.

Napadot kon ovaa tendecija kon nesoodvetno datirawe na prenosot na semitskata vo Grcija prestavuva samo eden aspekt od sevkupniot napad ustremen kon Ekstremniot arijski model vo celost. Bez somnenie, otpadni{tvoto na profesorot Muli vo golema mera prido-nesuva za kone~niot kolaps na opozicijata koja gi be{e ustremila site svoi napori kon ne-giraweto na prisustvoto na Zapadnite Semiti vo Egejot. Sepak, toa ne zna~i deka pove}e ne e prisutna interpretacijata so ~ija pomo{ se odrùva vo ìvot Ekstremniot arijski mod-el. Vo ovoj kontekst, interesno e da se pribeleì i slednovo- vo poslednoto izdanie na

514 Bidej}i arapskoto pismo bilo izvedeno od aramejskoto, arapskiot jazik bil vulgarenaramejski.

285

Anti~kata istorija na seu~ili{teto Kembrix, vo prviot del od tretiot tom koj nosi naslov Bliskiot Istok i Egejskiot svet, od osmiot do desettiot vek pred novata era, ima poglavjea koi se odnesuvaat na Asirija, Vavilonija, Urartu, na neo-Hetitskata dràva Sirija i Ana-dolija, na Izrael i Judea, kako i na Kipar i na Egipet, me|utoa, nema nitu edno edinstveno poglavje koe se odnesuva na Fenikija, na svoevremeno najmo}nata i najdominantnata sila na Mediteranot.515

Vo sekoj slu~aj, i pokraj toa {to prvoto izdanie na ova delo ja vide svetlinata na de-not vo 1982 godina, vo negovoto planirawe se vklu~eni i stavovi na izvesni u~eni koi da-tiraat u{te pred da zapo~ne povtornoto obmisluvawe na ovie temi vo docnite sedumdeset-ti.So cel ~itatelot da gi rabere pri~inite koi me navedija na prezemawe eden takov ~ekor, ne treba ni{to pove}e od frlawe eden najobi~en pogled na bibliografijata na ′Isto~noto vlijanie vrz Grcija′ od 1980 godina, zad koja stoi potpisot na oksforskiot klasicist Ozvin Mjuri (Marej). Oskudnosta prisutna tamu samo po sebe kaùva kolku malku vnimanie i e po-sveteno na ovaa isklu~itelno va`na materija. Kako {to ve}e ne e te{ko nitu da se pretpo-stavi, pove}eto avtori edvaj i ′da se dopiraat′ do Vavilonija, davaj}i mu go predimstvoto na ′kopneniot pat′ so {to doa|a do ve{to odbegnuvawe na Fenikija. Samiot Mjuri (Marej), na izvesen na~in otstapuva od ramkite na Ekstremniot arijski model, pristapuvaj}i ne{to po-otvoreno kon temata na fenikijskoto vlijanie. Sepak, i toj go datira vlijanieto vo period-ot po 750 godina pr.n.e.; kako, nebare, i propustot na Fenikija i prifa}ato na fenikijskite institucii od tipot na gradovi-dràvi, ili, pak, kolonizacijata kako fenomen da do{le pred toa. (Me|utoa, Fenikicite bile samo Pelazgi, so simboli, ìvotni... na Belci, R.I.)

Vra}aweto na Egip}anite ? Bez razlika dali }e dojde do prifa}awe na ovie idei ili na ideite za koi na primer,

se zastapuva Nejveh i Kros, samiot fakt {to tie ′se staveni na dneven red′ upatuva na ra-skrinkuvawe na onoj paradigmi~en monopol na Ekstremniot arijski model. Od tie pri~ini, i pokraj sekoga{ prisutniot konzervatizam, kako i pokraj revitaliziraniot rasizam na osumdesettite, veruvam deka napadite ustremeni kon Ekstremniot arijski model mnogu na-brzo }e vrodat so zna~itelni uspesi. Me|utoa, proishodot od bitkata za vozobnovuvawe na Anti~kiot model i za vra}aweto na Egip}anite onamu kade {to im e mestoto, najverojatno }e po~eka u{te nekoe vreme. Toa e taka od prosti pri~ini {to tvrdeweto za postoeweto na egipetski kolonii, kako i tvrdeweto koe govori za podocne`no pozajmuvawe na egipetskite dobra i idei od strana na Grci koi svoeto obrazovanie go steknale vo Egipet, sega zasega se potkrepuvani od strana na samo eden i edinstven ugleden ~len na akdemskata zaednica, odno-sno od gemanskiot egiptolog Zigfrid Morenc, originalno od nekoga{nata Germanska Demo-kratska Republika (Isto~na Germanija). Imeno, Morenc, koj i pokraj toa {to prestavuva eden poznat i priznat u~en, e i eden isklu~itelen produktiven nau~nik, zad kogo stojat br-ojni nauni trudovi, me|u koi najbrojni se onie koi se zanimavaat so egipetska religija. Me-|u niv, se nao|a i eden isklu~itelno vaèn ogled, objaven 1969 godina, so naslov Sredbata na Evropa so Egipet.

Me|u drugoto, ovoj negov ogled pokriva i golem del od oblastite so koi se zanimava mojata kniga. Sepak, i zna~itelno se razlikuva od Crna Atena, i toa vo mnogu aspekti- ime-no, Morenc ne vospostavuva nikakov obrazec za sporedba so Anti~kiot i so Arijskite mo-deli; a osobeno zabele`liv vo negoviot ogled e nedostatokot od detalni objasnuvawa od aspekt na sociologijata na znaeweto, iako avtorot, o~igledno, e svesen za nekoi od silite koi se vme{ani vpo seto toa. Isto taka, toj voop{to ne se osvrnuva na mo`nosta za postoe-we na nekakvi pozna~ajni pozajmuvawa vo lingvisti~ki smisol: toj voop{to ne gi spomenuva gr~kite zaemki koi poteknuvaat od zapadnosemitskata kultura. Sepak, toj go podrùva po-stoeweto na zna~ajni kulturni vrski pome|u stara Grcija i Egipet, koi spored negovo mi-slewe, se odvivale prete`no preku Krit. Na eden prili~no ekspliciten na~in, i toj go iz-nesuva misleweto deka legendite za Danaos sodràt vo sebe i edna zna~itelna doza ′isto-riska vistinitost′. Morenc insistira i deka ′starite Grci ne samo {to u~ele za egipetski-te bogovi na teritorijata na Egipet (na primer, kako zanaet~ii i trgovci vo Naukratis ) (gr~ka kolonija, krenata na tloto na Egipet vo 6 vek pr.n.e.), tuku prili~no rano u~ewe za

515 Dativno u Brigite go odnele vo Indija...Kina...i Japonija. Ama i vo Bliskiot Istok, na pr. Urartu.

286

niv i na nivnata sopstvena teritorija′. Me|u drugoto, toj e ubeden i deka Platon tokmu vo Egipet se steknal so del od svoeto obrazovanie, {to, pak, izvr{ilo zna~itelno vlijanie vrz nego. (Zaemkite na Belci; Egipjanite Belci...; tn.Platonov=pelazgiski jazik, R.I.)

So ogled na visokoto nivo socijalni i intelektualni sili i vloèni akademski na-pori, voop{to ne deluva iznenaduva~ki toa {to mo}nata kombinacija na smelost i {kolska discipliniranost vo detaliziraweto koe zra~i od negovoto delo nai{la na mnogu mal od-yiv. Deloto e pi{uvano vo dosluh so izvesni u~eni od [vajcarija, a izdadeno e na Zapad. Vo sekoj slu~aj, toa kako voop{to da ne go doprelo glavniot i dominanten tek na zapadnoger-manskata egiptologija, predvoden od izvesniot profesor Helk, koj prestavuva edna mo}na akademska i intelektualna figura i ~ija potesna specijalnost bile odnosite na drevniot Egipet so ostatokot od svetot. Deloto na Morenc ostanalo ne bilo prevedeno nitu na angli-ski, nitu na francuski jazik, a kamoli na nekoj od drugite jazici i, kolku {to mene mi e po-znato, retko se onie koi nadvor od granicite na Mitteleuropa voop{to i ~ule za nego.

Za àl, Sredbata na Evropa so Egipet ne doprela do edinstvenata druga grupa u~eni koi veruvaat deka Egipet izvr{il isklu~itelno kulturno vlijanie vrz Grcija: crnite Ame-rikanci. Dodeka- prete`no ~lenovi na evrejskata zaednica- semitistite svojata bitka pro-tiv Ekstremniot arijski model ja vodele, i toa vo najdobar slu~aj, od akademski margini, on-ie amerikanski braniteli na Egip}anite, koi bile i koi se, vo najgolem procent, so temna boja na koàta, svoite napadi kon Arijskiot model gi ustremuvale, a i seu{te gi ustremuva-at, prete`no ′odnadvor′, a ne vnatre sistemot. (Egipjanite ne bile Crnci=Semiti, R.I.)

Mnogu mal broj akademici crnci, ovde kako isklu~ok go naveduvam kako primer Fr-enk Snouden, vode~kiot profesor vo ova pole na glavniot crne~ki univezitet Huard, zabe-leàle nekakov pozna~aen uspeh vo poleto na klasicite. Crnite u~eni, kolku {to toa im bilo ovozmoùvano vo ramkite na Arijskiot model, se koncetrirale prete`no na dva aspe-kti od ova pra{awe, aspekti od koi bile i se u{te se i posredno zasegnati: prviot e nepri-fa}aweto na crne~kata komoponenta vo egipetskata kultura, a vtoriot odbivaweto na mo-`nosta za postoewe na afroaziski formativni elementi oformuvaweto na gr~kata civli-zacija. Drugi u~eni, na eden poaùren na~in svesni za stepenot do koj rasizmot se ima vo-vle~eno vo site mo`ni }o{iwa na 19-to i 20-to vekovna evropska i severnoamerikanska ku-ltura, se trudt da gi usremat svoite sili kon nego na eden postupilen na~in. Voovoj smisol, svoeviden pionir prestavuva eden profesor na eden mal kolex vo dràvata Arkanzas, SAD, profesorot Xorx X. M. Xejms. Vo 1954 godina, toj izdava edna kniga koja go nosi naslovot Ukradeno nasledstvo: Grcite ne se avtorite na gr~kata filozofija toa bil narodot na Se-verna Afrika, popoznat kako Egip}ani. Ukradeno nasledstvo ne se zanimava so temelite na Grcija koi datiraat od Bronzenata epoha tuku, temelej}i go svojot predmet vrz re~isi stri-ktno potpirawe vrz anti~kite izvori, go prikaùva stepenot do koj starite Grci priznava-at deka pogolemiot del od seto nivno znaewe i ume{nost se dolì na pozajmeneto od Egip-}anite vo tekot na @eleznata epoha. Na eden od mnogute rigiden na~in, Xejms go postavuva svoeto stanovi{te deka Egip}anite, vsu{nost, bile crnci, a deloto go privr{uva so eden potresen povik za promena vo svetot na crnata populacija: (Egip}anite bile Belci, R.I.)

′Toa, vo su{tina, ozna~uva eden vid mentalna emancipacija, so koja crnata populacij }e bide oslobodena od lanecot zabludi koj se provlekuva niz tradicijata, i koj so vekovi ja drè{e opkovana i drèna kako zatvorenik vo kompleksot na inferiornost i vo omalovaùvawa i navredi, i toa vo svetski ramki (podvle~eno id avtorot na deloto)′. Nekolkupati se imam obiduvano da stignam do kopija od Ukradeno nasledstvo, koja

najprvin be{e prifatena od bibliotekata vo Kornel, za nabrgu da bide prefrlena vo poma-la, ograno~na biblioteka. Taa, imeno, ne e nitu smetana za vistinska kniga. Nitu, pak, so ~e-st na retki isklu~oci, ja ima pro~itano nekoj koj ne ~lenuva vo crnata zaednica. A vnatre vo zaednicata, i taa osobeno vo nejzinite intelektualni krugovi, ova delo e mnogu ceneto, a negovoto vlijanie e dalekuse`no.

Spomenuvaweto na Ukradeno nasledstvo, kaj lu|eto zapoznaeni so problematikata koja ja obrabotuva, naj~esto budi asocijacii na tkn. {kola na mislata, ~ij predvodnik e ve}e po~inatiot senegalski nuklearen fizi~ar êik Anta Diop. Diop vdahnoveno govori za ona {to toj go sogledal kako edna integralna vrska pome|u ona {to se narekuva Crna Afrika i

287

Egipet, i vo taa nasoka toj gi pretpolagal kako vistiniti i pretstavata na gr~kata istorija vo Anti~kiot modeli teoriite na Xejms pomesteni vo negovata kniga. A vo fokusot na nego-viot interes predimstvo nad se ostanato zazemaat neverojatnite dostignuvawa na egipet-skata civlizacija; potoa, sistematskite obidi za minimizirawe na nivnata vrednost i, na eden na~in, omalovaùvaweto naso~uvano kon niv od strana na ogromen broj od evropskite u~eni; i najnakraj, negovata verba deka Egip}anite bile, kako {to toa i Herodot go tvrdi- crni.516 (Avtorot go zloupotrebuva Herodot, R.I.)517

Vo eden interesen analiti~ki esej, sovremeniot crn u~en Xejkob Karuders pravi edno svoevidno grupirawe na crnite u~eni koi se zanimavaat so ovaa tema, podeluvaj}i gi vo tri {koli. Prvata od niv ja narekuva ′starite kopa~i′, a so~ineta e od u~enite koi:

′...bez bilo kakva prethodna stru~na podgotovka, no so iskreni nameri i vo domenot na svoite mo`nosti, celat da rasvetlat del od crne~kata istorija i da i zadadat udar na golemata laga koja se bazira na postoewe na istoriska i kulturna inferirnost na crnite lu|e, pri {to se koristat so site mo`ni informacii i podatoci {to }e im padnat pod raka, cedej}i ja od niv seta mo`na esencija na vistinata koja ja dozvoluvaat dadenite uslovi′. Vtorata grupa, vo koja spa|aat Xorx Va{ington Vilijams, V. E. B. Duboa, Xon Houp

Frenklin, Entoni Noguera i Ali Mazrui: ′...smeta dela Crncite samo u~estvuvale vo gradeweto na ona {to denes se narekuva egipetska civilizacija ramo do ramo so pripadnici i na drugi rasi. Ovaa frakcija...e vo celost pod fascinacija na evropskata istoriografija...ta, sekako, se zalaga za priznavaweto na delot od gr~kata antika koj treba da i se prpi{e, i koj so celo pravo treba da i pripadne, na crnata rasa, no vo pogolemiot del, na ovie <oboeni intelektualci> vistinskoto zna~ewe im se izmolknuva od race′.518 Karuders negovata treta grupa ja gleda kako edno svoevidno prodolènie na ′starite

kopa~i′. So~ineta e od Diop, Ben Xokanan i ânselor Vilijams. Toj na niv gleda kako na u~eni koi ′gi sovladale potrebnite multidisciplinarni tehniki i ve{tini neophodni za ovladuvawe so faktite povrzani so afrikanskoto minato, {to prestavuva nasu{en element za vtemeluvaweto na afrikanskata istoriografija na cvrsti osnovi...′.

Vo sekoj slu~aj, nema somnenie deka vremeto na ′starite kopa~i′ e odamna pominato, kako i deka pove}eto crnci ne se vo sostojba da go prifatat konformizmot kon beloto {kolstvo, kako na primer konformizmot pokaùvan od profesorot Snouden. Vo sekoj slu-~aj, i pokraj povicite za edinstvo, proklamirani po neophodnost, prvenstveno poradi pod-redenata sostojba vo koja {to se nao|aat crnite intelektualci, moeto mislewe e deka vo do-gledno vreme nema da bide nadminat ovoj sudir projaven pome|u vtorata i tretata grupa na Karuder.

Taka, doa|ame do krajot na osumdesettite, kade se u{te e evidenten kostecot vo koj se fateni golem broj crni u~eni vo odnos na delikatnoto pra{awe okolu ′rasnata′ priroda na drevnite Egip}ani. Od druga strana, me|u niv nema nikoja pogolema podelba, kako vo od-nos na pra{aweto za visokiot kvalitet so koj se odlikuva egipetskata civilizacija, taka i vo odnos na centralnata uloga na Egipet vo oformuvaweto na Grcija. Interesno e deka kaj

516 Herodot pi{i: ″12.Otkako se raspra{av kaj tamo{noto naselenie, vidov mnogu neobi~na rabota. Imeno, koskite na onie {to padnale vo taa bitka bea rasfrleni, no odvoeno na ednite i na drugite (koskite na Persijcite leèa oddelno kako {to bile od po~etokot odvoeni, a na druga strana bea na Egip}anite), i vidov deka ~erepite na Persijcite se taka slabi, {to, ako frli{ samo so kam~e, mo-è{ da gi produp~i{, dodeka na Egip}anite se taka nekako cvrsti {to i so golem kamen da zamavne{, odvaj bi gi skr{il. Pri~inna za toa, rekov, e toa {to Egip}anite- i, {to se odnesuva do mene, jas le-sno im poveruvav- po~nuvaj}i u{te od deca, si gi striàt glavite i koskata, izloèna na son~evi zra-ci, se stvrdnuva...″. Zna~i, Herodot veli: ″{to se odnesuva do mene, jas lesno im poveruvav″. Se izlagal. 517 Bidej}i koàta na glavata bila raspadnata,{to vaèlo i za organskoto,nemoèlo da se vidi bojata. 518 Temnite ne gradele piramidi...{to se gleda i vo Afrika, ju`no od Sahara, Indijancite vo Severna Amerika, Avstralija...Pa temnite rasi imale zaedni~ko poteklo od vremeto koga nemalo kontinenti...

288

niv e evidenten i eden stav na svoevidno neprijatelstvo ispolnuvano kon semitskata kul-tura, prvenstveno zaradi posledovatelnoto vlijanie koe ovaa kultura go ima nametnato vrz Egipet. Vo me|uvreme, dodeka zabeleìv procent od belite u~eni stanuvaat se podgotveni da priznat deka Zapadnite Semiti imale zna~aen udel vo kreiraweto na gr~kata kultura, odbivaweto da se priznae fundametalnoto vlijanie na Egipet vo toj proces e se u{te pri-sutno i mo}no. Eden od stoèrnite aspekti na moite stremeì e obidot za pomiruvawe na onie dva me|usebno sopostaveni pristapi.(Zapadni Semiti=Crnci nemalo,samo Belci, R.I.)

Revidiraniot Anti~ki model Interesno, no ne i mnogu za~uduva~ki, e deka vo moite zalo`bi za promovirawe na

Revidiraniot anti~ki model naidov na mnogu podobar primem vo spektarot nacrnoto {ko-lstvo otkolku kaj ~uvarite na akademskata ortodoksnost. Spored analogiite na zastapuva-nite stavovi, bi se smestil sebesi vo onaa Karuderova ′vtora grupa′ ili onaa grupa na ′oboe-nite intelektualci′. Sosem mi odgovara da bidam vo izvonrednoto dru{tvo na Duboa, Ma-zrui i u~enite od toj kov, koi iako ne gledaat na site drevni Egip}ani kako na pradedovci na dene{nte Zapadni Afrikanci, se razbira deka go gledaat Egipet prvenstveno kako del od Afrika. (Do Egipet bil Lavantot; Levantot ne bil pod voda, R.I.)

Ova prestavuva edna svoevidna indikacija na izolacijata prisutna vnatre vo akade-mijata vo odnos na ideite koi go formiraat skeletot na deloto {to go drìte v race. Vo se-koj slu~aj, jas sum cvrsto ubeden deka besot koj pome|u klasicistite go predizvikuva Revi-diraniot anti~ki model, kako i kaj nekoi od istori~arite na antikata, e od vremen, a ne od postojan karakter. Zo{to mislam i vnesuvaweto na eksternalizmot i na relativizmot vo ramkite na anti~kata istorija imaat dalekuse`ni subverzivni efekti vrz onaa ve}e napo-menuvana status quo situacija zemena vo celost. A osnovnata pri~ina za mojata ubedenost vo neminovniot uspeh na Revidiraniot anti~ki model, i toa vo mnogu bliska idnina, leì vo faktot {to vo liberalnite akademski krugovi zna~itelno se razret~eni politi~kite i in-telektualnite pobornici na Arijskiot model. (Rasa=rasa so me|urasni melezi, R.I.)

Od ~etiriesettite godini na 20 vek pa navamu, i rasizmot i antisemitizmot beleàt tendencija na se pogolemo slabeewe na poziciite, a po ′rasnite′ i ′antisemitskite′ politi~-ki na~ela na nacisti~ka Germanija, ne moè nitu da stane zbor za nekakov ugled. Od toj pe-riod, antisemitizmot ednostavno nema{e drug izbor osven da se povle~e vo ′podzemjeto′, a negovoto eksplikacija da stane daleku pokomplicirani otkolku {to prethodno be{e slu~aj. I rasizmot, osobeno po zasilenoto i poglasno projavuvawe na Tretiot Svet, mora{e da ′vle-ze vo senka′. Podednakva uloga vo nivniot pad imaat i gubitokot na verba, ispolnet prete`-no od liberalite, vo misti~niot ′nauk′, kako i dlabokiot somne` kon pozitivizmot, osobe-no po~nuvaj}i od {eesettite pa navamu. Taka-osven, moèbi, vo poleto na jazikot- ona poba-ruvawe na Ekstermniot arijski model se da bide nau~no dokaàno i potkrepeno od mislewe-to na stru~ni lica, pove}e ne e volno za toj da ostane za{titen od mo}ta na zdravoto rasudu-vawe. (Ako nekoj pi{i sprotivno na ona {to veli avtorot, toj e rasist i antisemitist,R.I.)

Vo tekot na moeto istraùvawe, mnogu lu|e koi, inaku, se nao|aat nadvor od poliwa-ta zasegnati vo knigava, mi pristapuvaa so zbrovite deka moite istoriski {emi im deluvaat daleku poubedlivi otkolku one vospostavenite od strana na akademskiot establi{ment. Tie ne moàt da sogledaat poradi kakva pri~ina kolonizaciite, za koi postojat mnogu jasni in-dikacii deka se slu~ile, i toa u{te vo damne{ni predanija,se smetani za tolku neverojatni; zo{to gr~kiot jazik da ne bide tretiran kako i site drugi jazici, i zo{to da ne se dozvoluva mo`nosta vrz negovoto formirawe da vlijaele egipetskiot i/ili zapadno semitskiot ja-zik;519zo{to Grcite da ne bi moèle da ja prezemat nivnata religija od Egipet, kako {to toa go velat Herodot i mnogu drugi avtori od anti~kiot period, ili zo{to starogr~kite na-u~nici i filozofi da ne gi steknuvale pogolemiot del od nivnite znaewa i ve{tini i od Egipet ? Nakratko, onie rasisti~ki i ′nau~ni~ki′ raisons d′être na Arijskiot model pove}e ne gi ovozmoùvaat zadovoluva~kite normativi.A bez nivnata potkrepa, sledi neminovniot pad. Vsu{nost, toa e temata na zaklu~okot.

(Za biolo{kite nauki e bitno samo edno: rasata si e rasa, a me|urasno e melez, R.I.)

519 Bidej}i koine bil po smrtta na Aleksandar Makedonski i toj bil makedonski Ptolomejov jazik, toj bil samo naslednik na staroegipetski jazik. Sledi da se pojavi koine,a i koptski jazik kako egipetski.

289

ZAKLUÔK Nekako kako apsurden se naloùva obidot ovaa kniga da se suzbie na duzina paragra-

fi i toa da se nare~e zaklu~ok, koga duri i za prethodnite nekolku stotini stranici vo koi se obidov da razobli~am nekoi od sloènostite na ovaa navistina {iroka i isklu~itelno razgraneta tema moàt da bidat prili~no soodvetno opi{ani so pomo{ na kineski izraz koj veli ′toa e kako da gi gleda{ cve}iwata od grobot na kowot′.

Vo vovedot gi postaviv moite generalni stavovi okolu toa kako gledam na Zapadno-aziskata i na Severnoafrikanskata istorija vo periodot koj gi prepokriva poslednite 1000 godini, kako i- malku podetalno- go davam svojot ogled vo odnos na kulturnite razmeni koi se odvivale {irum Isto~nomediteranskoto podra~je vo tekot na 2 milenium pr.n.e. Vo za-klu~okov, najprvin bi sakal da se osvrnam na prvata tema od prviot del, koj nosi naslov Iz-misluvaweto na Anti~kata Grcija; kade se pomesteni osnovnite na~ela i razliki vo mode-lite preku ~ij ar{in e razgleduvano potekloto na gr~kata civilizacija. Pred da prodol-àm ponatamu, bi sakal da naglasam i deka ne sekoga{ Anti~kiot i razli~nite Arijski mo-deli me|usebno se isklu~uvaat. Sekako, dodeka Revidiraniot Anti~ki model koj jas go pred-lagam, kako {to imeno i samiot negov naziv go kaùva toa, na~elno prestavuva forma na Anti~kiot, toj vo nego inkorporira i golem broj aspekti od Arijskiot model, a pred se ona negovo centralno veruvawe deka vo opredelen vremenski period, zna~itelen broj lu|e koi govorele indoevropski pristignale vo Grcija od Severot. Od druga strana, voop{to nema prostor za somne` deka, kako {to toa go pokaàla i se u{te go pokaùva samata praksa, po-me|u ovie dva modeli postoi edno ve~no rivalstvo koe, vsu{nost, e i edna od glavnite oski okolu koi e formirana ovaa kniga.

Osnovnoto telo na deloto zapo~nuva so opis na na~inite na koi klasi~nite, heleni-sti~kite i podocne`nite Grci-pagani, od periodot na 5 vek pr.n.e. do periodot na 5 vek od novata era, gledale na svoeto dale~no minato. Da bidam u{te poprecizen, moite obidi vo toj pogled prete`no bea ustremeni vo nasoka na razotkrivawe na nivnata vizija i razmislu-vawa vo odnosa na toa deka civilizacijata koja im ja ostavile vo nasledstvo nivnite pratat-kovci vo golema mera se bazira na slu~enata egipetska i fenikijska kolonizacija, kako i na podocne`nata vrska me|u hristijanstvoto i evrejskata bibliska tradicija, od edna strana i egipetskata religija i filozofija od druga strana: i pokraj vekovi minati kako vo laten-tno, taka i vo vistinsko rivalstvo, nitu ednata od dvete strani voop{to ne se somneva deka se do 18 vek na Egipet bilo gledano kako na lulka na seta ′paganska′ filozofija i nauka, vklu~uvaj}i ja i gr~kata; pri {to Grcite uspeale da so~uvaat samo del od seto toa. ûstvoto na zaguba koe se projavuva od tie pri~ini i potragata po povtrno pronao|awe i vozbnovuva-we na zagubenata mudrost, se glavnite motivi za postavuvaweto na temelite na naukata vo 17 vek.

Ponatamu, se obidov da prikaàm kako, na po~eokot od 18 vek, zakanata na egipet-skata filozofija upatena kon hristijanstvoto se steknuva so edna akutna dimenzija. Slobo-dnite yidari, koi pove}ekratno se imaat posluèno so, i imat videno pove}ekratna polza od ostav{tinata na egipetskata mudrost, vo napadot ustremen kon hristijaskiot red i poredok stojat vo centarot na prosvetitelstvoto. I tokmu kako sprotivno na ova zalagawe vo polza na ′razumot′ od 18 vek, pretpolagano od strana na tkn. Egiptofili, doa|a do oformuvawe na ovoj ′gr~ki′ ideal, koj gi pretpolaga ~ustvitelnosta i umetni~kiot senzibilitet. Ponatamu, vostanovuvaweto na dominantnata pozicija na evropocentrizmot i rasizmot, koja se razviva zaedno i paralelno so kolonijalisati~kata ekspanzija, koja vo toj period zema golem zamav, doveduva do svoevidnata zabluda deka edinstveno narodite koi ìveele vo umerenite kli-matski podra~ja- pod {to, neli, se podrazbiraat Evropejcite- moèle navistina da razmi-sluvaat. Taka, drevnite Egip}ani, koi- iako ne moèli so sigurnost da se tvrdi kakva e bo-jata na nivnata koà- ìveele vo Afrika, pove}e ne bile gledani kako filozofi. So vospo-stavuvaweto na ovaa nova, ′progresivna′ paradigma, tie izgubile i mnogu od prethodnite po-zicii, od ednostavna pri~ina bidej}i ìveele mnogu daleku vo minatoto.

Na ovoj na~in, do po~etokot na 18 vek, Grcite ne samo {to bile smetani za daleku poobdareni so ~ustvitelnost i umetni~ka kreativnostod Egip}anite, tuku na niv sega po~-nalo da se gleda i kako na podobri filozofi i, da bideme u{te poprecizni, kako na osnovo-

290

polo`nici na filozifijata. Ve}e ja napomenav onaa tendencija projavena prvenstveno kaj inteligentnata kontrarevolucionerna intelektualna elita, odnosno po sogleduvaweto na Grcite kako vistinski primeri za mudrst i ~ustvitelnost, prou~uvaweto i izu~uvaweto na-so~eno kon dostrelite na gr~kata civilizacija da se smeta za eden vid reintegracija na lu-|eto otu|eni od moderniot na~in na ìvot; pa duri i za eden vid odnovo vospostvuvawe na op{testvena harmonija voo~i Francuskata revolucija. Klasicite, mislam na onie {to de-nes gi znaeme kako takvi, vo su{tina bile ′kreirani′ vo periodot pome|u 1815 i 1830 godina, eden period koj slobodno moè da bide okarakteriziran kako isklu~itelno i intezivno konzervativen. Toga{ se slu~uva i Gr~kata vojna za nezavisnost, koja uspeala pod zaedni~ki pokriv da gi sobere i da gi obedini site Evropejci, so cel so zaedni~ki sili da se zazemat vo odbivaweto na tradicionalnite islamski neprijateli na Azija i Afrika.

Ovaa vojna- zaedno so filhelenskoto dvièwe, koe se javuva kako svoeviden poddr-ùva~ na porivot i borbata za nezavisnost- na eden na~in ja zaokruùva ve}e i onaka mo}na-ta prestava za Grcija kako za eden na~elen obrazec na Evropa. Anti~kite Grci po~nale da bivaat smetani za sovr{eni, za narod koj im prkosi na zakonite na istorijata na jazikot.Od tie pri~ini,pristapot kon izu~uvaweto i prou~uvawe na aspektite od nivnaa kultura, edno-stavno ne smeel da bide ist so pristapot kon izu~uvaweto na kulturite na drugite narodi, a dokolku sepak se slu~elo takvo ne{to, bilo smetano za eden vid skvernavewe. Kako rezultat na ova, a osobeno po porastot na ovoj dobro poznat strasen i sistematiziran rasizam, ~ij za-rodi{ se slu~uva vo raniot 19 vek, naznakite ostaveni u{te od antikata deka gr~kata kul-tura, na~elno, bila me{ana kultura, civilizirana od strana na Afrikanci i Semiti, ne sa-mo {to stanale odbivni i neprifatlivi, tuku doìveale i svoevidna transformacija vo ′nenau~ni′. Na sosem ist tretman po~nale da naiduvaat ′lekovernite prikaski na Grcite za sireni i kentauri′ so legendite za toa deka bile kolonizirani od strana na ′inferiorni′ rasi. Paradoksalno, kolku pove}e 19 vek ispoluval simpatii i voshit kon Starite Grci, do-tolku pomal stepen na validnost im bil davan na nivnite ogledi vo odnos na nivnata sop-stvena istorija. (Avtorovite civlizirani Afrikanci i Semiti bile samo Belci, R.I.)

Ova svoevidno uni{tuvawe na Anti~kiot model go sogleduvam kako rezultat od usi-libite na socijalni sili kako ovaa i drugi nalik na nea, kako i na ulogite koi im bile na-metnuvani na anti~kite Grci za potrebite na Severnite Evropejci od periodot na 19 vek. Spored mene, nema takva internalisti~ka sila- ili, pak, znaewe ili predznaewe vo odnos na Anti~ka Grcija- koja bi moèla soodvetno da ja objasni ovaa promena. Izrekuvaweto na eden vakov stav, vsu{nost, zna~i prifa}awe na toa deka vospostavuvaweto na Arijskiot model e vo edna zna~itelna mera potpomognato od strana na uslibite na golem broj u~eni pripadni-ci na indoevropskoto jazi~no semejstvo, koj - iako e vo edna golema mera inspiriran od ro-mantizmot- sepak prestavuva edno internalisti~ko dostignuvawe; a vo prilog na ova tvrde-we odi i nepobitniot fakt deka gr~kiot, pred se, e indoevropski jazik. No, i ovde stapuvaat na scena istite onie socijalni i ntelektualni usilbi koi go urivaat Anti~kiot model vo dvaesettite godini vo 19 vek, i toa so u{te pogolema èstkost, koja kulminira vo 40-tite i 50-tite godini od vekot, pri {to vo edna ogromna merka pidonesuvaat za vospostavuvaweto na ovaa rasisti~ka ′severna′ slika i pretstava za Anti~ka Grcija, koja kon krajot na 19 vek e ve}e postavena na cvrsti temeli. Vo isto vreme, ona fabrikuvano mislewe deka edinstveno lu|eto od 19 vek bile sposobni da mislat na ′nau~ni~ki′ na~in, im go ovozmoìlo- prven-stveno na germanskite- na u~enite neophodnoto nivo na samodoverba so edna za~uduva~ka le-snotija, od edna strana celosno da gi otfrlat kako validni i verodostojni drevnite rakopi-si vo koi bile pomesteni mno{tvo opisi na ranite periodi od gr~kata istorija, a od druga- da izmislat novi, po nivniot terk, bez nikakvo povikuvawe na bilo kakvi anti~ki izvori i avtoriteti.

So se pogolemiot zamav na rasizmot vo tekot na 19 vek, porast doìvuva i prezirot kon Egip}anite, koi pove}e ne se smetani za kulturni prethodnici na Grcija, tuku na niv po~nuva da se gleda kako na ne{to tokmu sprotivno na toa. Poa|aj}i od takvi postavki, ovo-zmoèno e vostanovuvaweto na edna nova disciplina vo ramkite na egiptologijata, ~ija pri-marna cel, okraj prou~uvaweto na ova, neli, egzoti~na kultura, stanuva so~uvaweto i potsi-luvaweto na idejata za Egipet kako za ne{to sosem porazli~no i dale~no od ′vistinskite′ civilizacii na Grcija i Rim. (Mesto GRCIJA da stoi samo edno: ELADA so Atina, R.I.)

291

Statusot na Egipet opa|a naporedno so porastot na rasizmot od dvaesettite godini na 19 vek; padot na statusot na Fenikijcite se odviva paralelno so podemot na rasniot an-tisemitizam od osumdesettite godini vo istiot vek, a negoviot celosen kolaps nastanuva vo isto vreme so svoevidnata ′to~ka na vriewe′ koja ja dostignuva rasniot antisemitizam, a ko-ja se prostira vo periodot od 1917 do 1939 godina. Na toj na~in, do periodot na po~etokot na Vtorata svetska vojna, cvrsto bilo vospostaveno stonovi{teto spored koe Grcija, vo su{-tina, ne pozajmila ni{to pozna~ajno, no eden kulturen ili lingvisti~ki smisol, nitu od Egipet nitu od Fenikija, pri {to legendite koi govorat za nastanatata kolonizacija se pr-oglaseni ′{armatno apsurdni′, a istoto se odnesuva i na prikaznite deka gr~kite mudreci go steknuvale svoeto obrazovanie vo Egipet. Ovoj vid ubeduvawe uspeal, vo pomal stepen, da opstoi i vo povoeniot period, imeno pome|u 1945 i 1960 godina, so toa {to nivnite ideolo-{ki rasni i antisemitski potkonteksti, vo edna zna~itelna mera, doìveale izvesen pad i otfrlawe od strana na akdemskata zaednica.

Od docnite {eesetti pa navamu, Ekstremniot arijski model stanuva meta na èsto-ki napadi, osobeno od strana na Evreite i na antisemititstite. Idejata za ogromnata uloga koja ja imaat odigrano Hanaancite i Fenikijcite vo formiraweto i oformuvaweto na Ant-i~ka Grcija naiduva na se po{iroko prifa}awe. Od druga strana, istoto ne moè da se kaè i za ulogata na Egipet, ~ie zna~ewe vo odnos na ovoj aspekt e se u{te, i vo edna golema mera, osporuvano; imeno, vo studiite koi se zanimavaat so prou~uvaweto na gr~kiot jazik- inaku, poslednoto upori{te na romantizmot i na Ekstremniot arijski model- sekoe, makar i naj-malo napomenuvawe na nekakvo pozna~ajno afroazisko vlijanie vrz gr~kiot jazik,vedna{ e otfrluvano kako krajno apsurdno.

Glavnata poenta koja se stremam da ja postignam so ovaa kniga se sostoi vo toa da po-kaàm deka Anti~kiot model e uni{ten i zamenet so Arijskiot ne poradi nekoi negovi vna-tre{ni nedoslednosti i maani, kako ni poradi toa {to Arijskiot model uspeal da pojasni ili e kadaren da objasni ne{to pove}e ili na nekakov podobar i popodoben na~in; sepak, ona {to moè da mu se pripi{e na Arijskiot model e deka uspeal istorijata na Grcija, vklu~uvaj}i gi i vrskite koim taa gi odrùvala so Egipet i so Levantot, da gi prilagodi na seop{tiot svetogled na 19 vek, osobeno vo pogled na toga{niot dominaten sistematski ra-sizam. Ottoga{ navamu, konceptite na ′rasna′ i kategori~na evropska superiornost, koi vsu-{nost go oformile jadroto na ovoj svoeviden Weltschauung, doìvuvaat se pogolemi, i mora-lni i heursti~ni diskreditacii, pri {to sodvetno bi bilo da se kaè deka Arijskiot mo-del, vo osnova, prestavuva plod na edno ′gre{no za~nuvawe′.

Vo sekoj slu~aj, jas ostanuvam na stanovi{teto deka ova negovo ′gre{no za~nuvawe′ ne mora po sekoja cena da upatuva i na negovo mignovno diskreditirawe i otfrlawe. Kako pokritie za ostanuvaweto pri edna vakvo stanovi{te, go poso~uvam primerot so Darviniz-mot,koj gore-dolu e nastanat vo istiot period i ~ij nastanok se dolì na golem broj od isti-te ′ozoglaseni i sramni′ motivi na koi se dolì i nastanakot na Arijskiot model, {to ne zna~i deka toj i den-denes ne prestavuva eden od najkorisnite heuristi~ki obrasci. Nekoj so celosno pravo moè da tvrdi i deka Nijbur, Miler, Kurtius i ostanatite ednostavno ′mese-~arele′, vo onoj smisol vo koj Artur Kestler go upotrebuva toj termin- so cel opi{uvawe polezni ′nau~ni′ otkritija sozdadeni od sporedni pri~ini, a so celi koi naiduvaat na neod-obruvawe i koi ne se prifateni vo podocne`nite vremiwa, Se {to tvrdam vo odnos na ova moe delo i na {to se nadevam, e deka toa otvora slu~aj, pra{awa koi baraat odgovori. Taka, i dokolku se dopu{ti pretpostavkata deka nejasnoto i zamateno poteklo na Arijskiot mo-del ne go pravi ovoj model na~elno pogre{en, od druga strana, toa vo golema mera ja dovedu-va vo pra{awe negovata inheretna superiornost i predimstvo vo odnos na Anti~kiot model. Od taa pri~ina,sledniot tom od ovaa serija ogledi }e se zanimava so natprevarot pome|u ov-ie dva modeli, viden niz prizmata na efikansno sredstvo za razbirawe na anti~ka Grcija.520

520 Martin Bernal vo negovata kniga ″Crna Atena″ e preselektiven avtor. Toj gi naveduva samo onie avtori, koi nemu mu odgovaraat. Za, primer, se naveduva, {to toj veli: ″ne ne iznenaduva {to istori-~arot na anti~kiot svet, Ulrih Vilken- koj prosperiral za vreme na vladeeweto na nacistite- go fa-lel Nijbur kako ′osnova~ na kriti~ko -geneti~kata istoriografija′ ″.Me|utoa, toj za Vilken ni{to ne navede, {to toj vsu{nost pi{i. Tokmu zatoa toj voglavno gi naveduva onie koj pi{at za Semitite itn.

292

DODATOK DALI FILISTEJCITE BILE GRCI ? Verojatnosta od postoeweto me|usebna povrzanost pome|u dvata etni~ki nazivi Pe-

lazgi i Peleseti ili Filistejci be{e razgleduvana u{te vo prvoto poglavje, taka {to ne bi bilo lo{o da napravime i eden mal osvrt za povrzanosta na Filistejcite so Krit. Nikoj, imeno, ne projavuva somne` deka narodot koj Egip}anite go narekuvbale the Prst do{ol od se-verozapad, no pra{aweto biva pokrenato okolu toa dali do{lo od predelot na Krit i nemu okolnite ostrovi, ili, pak, od vnatre{nosta na Anadolija.

Britanskiot arheolog d-r Sanders e na mislewe deka, kako {to e navedeno i vo iz-vesnite egipetski tekstovi, deka the Prst (Filistejci) pristignale vo Levant po zemjen pat. Edno vakvo tvrdewe, the Prst vo eden egipetski tekst se dovedeni vo tesna vrska so the Trš, koi najverijatno se Trojanci ili, kako {to se u{te narekuvani Tyrsênoi, narod koj ìveel vo pr-edelite na severozapadna Anadolija. Vo Biblijata, na primer, filistejskite princovi bi-le narekuvani serånîm, {to prestavuva naziv za edna titula koja moèbi vodi svoe poteklo od neohemitskiot naziv saravanas/taravanas, ili, pak, od gr~kiot tyrannos (od koj, vsu{nost, proizleguva i zborot tiranin), za koj pretpostavkite odat vo nasoka deka bil pozajmen od lidiskite govori. [lemot na filistejskiot bibliski ′xin′ Golijat se narekuval gôba>, {to moè da doa|a od hetitskiot kupahhi, koe go nosi istoto zna~ewe. A vsu{nost, i samoto ime Golijat se doveduva vo vrska so lidiskoto Alijates. Kone~no, i lidiskiot istori~ar Ksa-ntos naveduva deka izvesniot lidiski junak, Mopsos, preminal od Lidija vo Filisteja. Sive ovie navedeni dokazi napati nao|ale svoja {iroka upotreba so cel da bide ukaàno deka e daleku pogolema verojatnosta Filistejcite da do{le od Anadolija, otkolku od Krit.521

Interesno e toa {to ovie dokazi ne se tolku silni kolku {to na prv pogled moè da zali~uvaat.So ogled na aktivnostite na Grcite na Kipar, kako i vo predelite vo Ju`na Ana-dolija koi gi nosele imiwata Pamfilija i Kilikija vo toj period, odnosno vo docniot 13 i vo tekot na 23 vek pr.n.e., nema pri~ini da ne se veruva deka nekoi od niv ne bi moèle da do-jdat po kopnen pat. Spored poetot Kalinos, koj ìveele vo 7 vek pr.n.e.: ′Narodite predvo-deni od Mopsos (gr~ki junak od Trojanskata vojna) go minaa Taurus, a dodeka nekoi ostanaa vo Pamfilija, pogolemiot del od niv se ra{rtkaa niz Kilikija, nekoi otidoa do Sirija, a ima{e i takvi koi stasaa duri do Fenikija′.Ovoj opis re~isi sovr{eno soodvestvuva so eden napis zabeleàn kako zapi{an od Ramzes III, a koj datira od raniot 12 vek pr.n.e.:

′...a {to se odnesuva do tu|inskite zemji, tie kovaa zagovori na nivnite ostrovi. Si-te odedna{ se krenaa na vojna. I nema{e zemja koja moè{e da im se sprotistavi: Hatti (ce-ntralniot del na hititskata Anadolija), Quode (Kilikija), Karme{ (gorniot tek na Eufr-at), Arzawa i Alashya (Kipar). Tie bea otse~eni, a kamp be{e postaven kaj Amur (Sirija)... Nivnata liga be{e Prst, T kr, Šklš, Dnn i Wšš′.

Obrnete vnimanie na toa deka vo ovoj zapis na Ramzes III se gleda zagovorot kako za-po~nat ′na nivnite ostrvi′, pod {to najverojatno se podrazbiraat ostrovite vo Egejskiot ba-sen, potoa Sicilija i, evetualno, Sadinija. Isto taka, vo nego kako da se prikaùva i prisu-stvoto na the Prst, vo ovaa posledna kampawa na ′morski narodi′.

Isto taka, na ova mesto treba da bide pribeleàno i toa deka the Prst ovde se povrzu-va so the T kr, koi, isto taka, se smesteni na tloto na Palestina, i koi moèbi bile dove-deni vo vrska so gr~kiot junak Tevkar (v=k, R.I.). Sosem e izvesno deka nazivot Šklš naj~esto e doveduvan vo vrska so Sicilija, a pak, Dnn, so Danuna i so Danajcite. Vo zapisot nema na-pomenuvawe vo odnos na the Trš.

Zborot Srnm, so zna~ewe ′princevi′, se pojavuva vo ugaritskite tekstovi, na toj na-~in prikaùvaj}i, bez razlika na toa dali postoi nekakva povrzanost so Anadolija ili ne, deka zborot serånîm bil vo upotreba vo levantskata okolija pred invaziite, a tokmu od tie pri~ini ne moè da se dovede vo direktna vrska so Anadolija vo kontekst na toa deka tie se

521 Rasa=jazik i istoglasno: Prst=prst; Tr{=tr{=trs, trsit=trset; Tirsenoi=tirsen oi: tirsen=trs-en; seranim=se ranim; saravanas=sa ravanas; taravanas=ta ravanas, s={; tiranin=tiran in; Golijat= golij at; kupah=kupah i; Alijates=a lijat es; Ksantos=k sant os; Mopsos=mops os; Kalinos=kalin os...

293

vbrojuvale me|u pogorenavedenite ′morski narodi′, Qôba> moèbi i moè da bide doveden vo vrska so hititskite kupahhi, no Hititite se ~esto spomenuvani i vo bibliskata Palestina, {to naveduva na toa deka ne bi trebalo da postoi somne` deka hetitskiot jazik imal opre-deleno vlijanie vrz hanaanskite dijalekti koi se govorele vo toa podra~je. Vo sekoj slu~aj, noseweto ′qâba>′ne prestavuvalo isklu~ivo pravo na Filistejcite. Astur na pove}e mesta ukaùva deka ovoj vid ornament za na glava pretstavuval i neizostaven del od opremata na Saul, na Egip}anite, na Vaviloncite, na tirskite platenici, kako i na samiot Jahve.522 [to se odnesuva do vrskaa pome|u Golijat i Alijates, taa e vozmo`na, no vodej}i se spored napi-{anoto vo Knigata na Samuil, Golijat bil pripadnik na Repå>îm od Gat, za koi, spored mi-sleweto na izvesniot X. Strejnx, eden moderen student koj se zanimava so ovaa tema, ne e so-sem isklu~ena mo`nosta da bile i Hannanci. Ovaa sugestija mene mi se ~ni kako sosem ne-prikladna. Kako mnogu poverojatna mi izgleda onaa spored koja, ne{to sli~no na zapadnose-mitskite ditanu,523 ili, pak, na gr~kite titani, Repå>îm bi prestavuvale ne{to nalik na gi-ganti- duhovi na mrtvite. Dozvoluvaj}i ja pretpostavkata nazivot Repå>îm da upstuval prven-stveno na goleminata na Golijat, ne ja isklu~uvam vo celost mo`nosta od postoewe na neka-kva vzaemna sprega Golijat/Alijates. (Golijat e samo od golija, samo od gol, golijot, R.I.)

Argumentot ′koj drì najve}e voda′ vo polza ne teorijata za postoewe na tkn,. Ana-dolska migracija ostanuva da bide ona lidiski predanie koe veli deka Lidiecot Mopsos tr-gnal od Lidija kon A{kelon vo Filistija. Vo sekoj slu~aj, a vpro~em kako {to imavme mo-`nost toa da go vidime i samite, postoele i takvi predanija koi govorele za ekspedicii pr-edvodeni od Grkot Mopsos, kako i od nekoi drugi gr~ki heroi, preku Anadolija i Kipar kon Levant. Neodamne{nata potvrda za fakti~koto postoewe na legendite za Grkot Mopsos do-a|aat so pronao|aweto na eden zapis zapi{an na dva jazika, imeno na hieroglifskiot heti-tski- ili luvijski- i na fenkijskiot jazik, koj datira od periodot na 8 vek pr.n.e., pronajden blizu Karape vo Kikilija. Zapisot se odnesuva na kralstvoto Dnim i na izvesen predok, na luvijski transkribiran kako Muksas, dodeka na fenkikijski, transkripcijata na istiot e Mps. Za~uduva~ki, navedenoto etni~ko ime upatuva na postoewe gr~ki naselbi, dodeka ona koe se odnesuva na osnova~ot na dinastijata, po se nalikuva na karakateristi~no anadolsko ime, {to dokolku se prifati kako to~no, predimstvoto go dobiva anadolskata legenda. Na toj na~in, se otvora mo`nosta za otvorawe teorija deka teritorijata na Levant imalo vme-{anost na elementi od podra~jeto na Anadolija u{te vo vremeto na ′invazijata na Morskite Narodi′, koi se protegaat niz periodot na 13 i 12 vek pr.n.e. (Samo: Muksas=muks a s, R.I.)

Dokazite koi svedo~at za vme{anosta na gr~ki govoriteli se u{te posilni. Kako prvo, tuka posvedo~uva postojanata i seprisutna bibliska prikazna, spored koja Filistejci-te vle~at koreni od Kaphtôr, od Krit ili od nekade od predelite na Ju`niot Egej. Ponatamu, spomenati se izvesni platenici, od koi edniot go nosi imeto Kerêti, a drugiot Pelêti, pri {to tie se sekoga{ spomenuvani zaedno, kako par, a ~estopati se sporeduvani so Filistejcite; voglavno, mislewata se dviàt vo nasoka deka tie se ili Kritijani ili Filistejci. êsto pati se doveduvaat vo vrska so David, koj se borel i protiv Filistejcite, no i za niv.524 Ovde

522 Avtorot ne ja naveduva opremata, a taa bila na Belci, nikako na Crnci=Semiti. Bidej}i avtorot ne ja kaùva vistinata, taa e slednava: Ebehard Zangger, Ein neuer Kapmf um Troia, Droemer Knaur, München, 1994, gi naveduva slednite sliki: str. 25 Pomorski narodi, vojnik so kopje so kecelja, so vlaknesta kr-una, na kowanici; na str. 39 Peleset so mornarska kapa i kecelja; str. 81 so kruna od kowski vlakna, sli~no kako na str. 25, a bez vratnopovrzuvawe; na str. 119 egipetski vojnik bez kosa so {tit kopje i kecelja; str. 125 egipetski deca; str. 127 nubiski vojnik Crnec so u{en prsten; str. 139 Hetit so dolga kosa pletenki i kapa so pupka, nametka i kecelja, {tit i kopje; str. 155 dvajca Minojci so dolga kosa so pletenki, keceljata oformena kako preden i zaden pokriva~ ; str. 169 siriski blagorodnik so dolga kosa so pantlika, kako {to nosea Makedoncite, a i so brada, koj frla kamen, oble~en so fustanska ob-leka; str. 173 vo Sirija i Palestina prestaveniot ~ovek e so kruna od kowski vlakna so brada, kopje i fustanska obleka; str. 176 Serd so {lem so rogovi kako Vikinzite na brigiskoto govedo, rasa Bu{a, bu{avost, so kecelja, {tit i kopje; str. 211 Libier na krajot na Bronzenata epoha so dolga kosa so pletenki, oble~en so fustan i vrz nego nametka kako dolama. Od izloènite sliki, samo Nubiecot e Crnec, a drugi bile Belci=Pelazgi, Pelesti=Belesti, Pelasti=Belasti. Ovie bile eden narod=rasa. 523 Se istakna: ″ Dativno u Brigite...i vo Bliskiot Istok, na pr. Urartu″. Ovde stoi i ditanu=ditan u. 524 David=davit, se davel; Kerêti=kereti=k ereti=e reti; Pelêti=Peleti=p eleti=e leti;Atleti=a t leti.

294

smetam oti e soodvetno da bide spomenato deka vo ramkite na hebrejskiot jazik se sodràni isklu~itelno soodevtni nazivi za anadolskite narodi: Hittî, Hititi, ~ie projavuvawe e dosta ~esto, Tûbal, Mešek i Tîrås- pri {to golema e verojatnosta deka posledniov naveden narod e istiot onoj narod za koj egipetskata transkripcija e Trš, a najpoznati se pod imeto Trojanci. Vo sekoj slu~aj, Filistejcite na nikakov na~in ne se povrzani so nieden od ovie narodi, tu-ku samo i edinstveno se doveduvani vo vrska so Kaphtôr; tokmu poradi toa, ne nao|am pri~ini za somne` vo bibliskite vrska pome|u Filistejcite i Krit. (Kaftor: f=p, o=a, R.I.)

Od arheolo{ka gledna to~ka, interesno e slednovo: iako so sigurnost se znae deka onaa takanare~enata ′filistejska grn~arija′, otkrivana vi golemi koli~estva na mesta ~e-stopati doveduvana vo vrska so biblijskite Filistejci, e izrabotena vo ramkite ne prede--lite kade {to e pronao|ana, taa vo mnogu ne{ta potsetuva na stilot zaveden kako Mikenski III C IB. Imeno, najbliskite sporedbeni primeroci doa|aat od Taurus vo Kilikija, od Kipar i od Knosos na Krit. Voop{to nema somnenie nitu deka ovoj stil vodi poteklo od Egejot, a drugite regioni kade se nao|ani tragi od negovoto prisustvo, na eden sovr{en na~in sood-vestuvaat so izve{taite koi govorat vo polza na postoeweto na gr~ki naselbi vo tie pr-edeli vo dadeniot vremenski period. Voop{to ne e iznenaduva~ki faktot deka kulturata koja egzistira na teritorijata na Filistija vo periodot od 12 do 10 vek pr.n.e. ukaùva na silno egipetsko vlijanie izvr{eno nad nea, zemaj}i ja predvid geografskata blizina pome|u Filistija i Egipet, a vo odnos na ova naveduvam i eden drug fakt, koj govori deka mnogu od ′morskite narodi′ bile vo plateni~ka slu`ba na Egip}anite. Od tie pri~ini, smetam deka pi{anite i arheolo{kite dokazi koi gi povrzuvaat Filistejcite so egejskiot reon se so-vpa|aat do eden isklu~itelno redok, ako ne i unikaten stepen. No, i pokraj seto toa, iz-raelskiot arheolog d-r Dotan, iako vo nejziniot obemen nau~en trud posveten na Filistej-cite se soglasuva deka nivnata materijalna kultura poteknuva od Egejot, uporno opstojuva na svoeto stanovi{te deka Filistejcite bile ili Ilirci, ili Trakijci ili, pak, deka pote-knuvale od Anadolija- no nikako Grci.525 (Filistej=pili stej, f=p, i=o, R.I.)

Ustremuvaweto na naporite kon postavuvawe na edna verojatna prepostavka koja se temeli na dopu{taweto na mo`nosta pogolemiot del od Filistejcite da poteknuvale od Kr-it i, generalno, od predelote na Egejot, i na toa deka sozdavale mikenska grn~arija, vodi i kon pretpostavka deka tie, najverojatno, go zboruvale gr~kiot ili starogr~kit jazik. Iako postojat dokazi deka se do helenisti~koto doba na Krit ìveele i tkn. nehelensko eteokri-tsko naselenie, kako {to ve}e be{e napomenato, preku Linearno B doznavame deka gr~kiot, vsu{nost, bil dominantniot jazik na ostrovot pove}e od eden vek pred voop{to the Prst i da bidat spomensti.526

Postojat i drugi indikacii koi upatuvaat na postoewe vrski pome|u Filistejci i Grcija.Vo opredeleni asirski tekstovi,na primer,moàt da se sretnat napomenuvawa na fo-rmata la-ma-ni ili la-ad-na, {to se dve razli~ni formi koi sluàt za ozna~uvawe na ne{to {to e ′gr~ko′, pri {to ovde go naveduvam i podatokot koj govori deka Grcite, otkako se po-bunile protov asirskata vlast, uspeale i da ja zazemat prevlasta nad filistejskiot grad A{dol, a toa se slu~ilo vo 712 godina pr.n.e. Vo odnos na ova, ima i ′kr{ewe na kopja′ okolu pra{aweto dali voda~ot na ovaa pobuna bil Grk ili pripadnik na nekoj drug,lokalen narod. No,i pokraj toa {to be{e jasno utvrdeno deka Filistejcite dosta brzo bile,taka da kaème, semitizirani, problemot na postoeweto na ova ′la-ma-na′ moèbi bi moèl da bide razre-{en so pomo{ na sledewe na edna izvesna hipoteza koja se temeli vrz tvrdeweto deka nekoi od poistaknatite vlijatelni Filistejci od peridot na 8 vek pr.n.e. bile so gr~ko poteklo.527

Po invazijata na Skitite od 7 vek pr.n.e., a osobeno po tkn. vavilonski deportacii od 6 vek pr.n.e., beleìme edna tendencija na delumno vidoizmenuvawe na terminot ′Fili-steec′, odnosno negovo preminuvawe, poto~no preimenuvawe vo Gazan (>azzåtî) i Ashodite

525 @itelite vo Ilirija, Trakija, Anadolija bile eden narod,Pelazgi.Istoto vaèlo za Makedoncite. 526 Belcite bile eden narod so pelazgiski jazik, a koine bil po smrtta na Aleksandar Makedonski. Toj bil dvorasen na Belci (Pelazgi) i Crnci (Semiti). Kritjanite vo 1913 godina go razbirale Bugarite, no ne Eladcite. Ova bilo zatoa {to eladskiot jazik bil dvorasen jazik na Pelazgi i Semiti, koinski. 527 Nemalo narodi, etnost=ednost bila rasata. Pelazgite ne bile semitizirani (pocrneti), nitu ara-mejskiot jazik bil nametnat vrz narodot,Pelazgite da bi se arameizirale. Aramejski ne bil evrejski.

295

(ašdõdî), nazivi koi se proizlezeni spored dvata najgolemi gradovi vo regionot. Nekade kon 400 godina pr.n.e., Nenemija go zabranuva stapuvaweto vo brak pome|u Evreite i ènite od A{dod, pri {to ′jazikot na A{dod′, ašdõdît, se spomenuva vo kontekst na toa deka toj, na ne-koj na~in, prestavuva zakana za ′jazikot na Evreite, Yehûdît.528 Zna~eweto na ova poslednovo ostanuva neizvesno, no so ogled na toa {to Evreite vo toj vremenski perid gi zboruvale i dvata jazika, imeno i aramejskiot i hebrejskiot,529 ne e mnogu verojstno deka Nenemija imal na um, poto~no iskaùval zagriènost vo odnos na nekoj od zapadnosemitskite jazici. Mno-gu e pogolema verojatnosta deka ovaa zakana doa|ala od gr~kit jazik, koj vo toj period so ne-videna brzina se rasporostranuval {irum isto~nomediteranskoto podra~je.530 Ne postoi bi-bliski naziv ′gr~ki′ koj bi se odnesuval tokmu za jazikot.531 Od taa pri~ina, za prikladno go smetam toa deka so terminot ašdõdît, Nenemija vsu{nost ukaùval na ′gr~ki′ i toa vo smisol na jazik- {to e u{te edno ukaùvawe za postoeweto pove}ekratni vrski pome|u Grcite i Filistejcite.532

Ponatamo{nite indikacii za postoe~ki kontakti pome|u Filistija i Grcija od ovoj period se onie koi datiraat od Gaza od periodot okolu 400 godina pr.n.e., koi govorat deka Gaza bila edinstven grad isto~no od Atina kade {to se kovale pari spored ati~ki normi. Vo ovoj kontekst, kako osobeno va`no go napomenuvam toa deka na ovie kovani pari bile gr-avirani fenikjski bukvi- nekoi duri i so napis Yhd (Evrein) ili Yhw (Jahve)- kako i eden prikaz na figura vo sede~ka pozicija, za koja postoi mislewe deka go pretstavuv(la) bogot na Izrailot. Nekoi drugi moneti, koi isto taka poteknuvaat od gradot, go nosat natpisot ΜΕΙΝΩ, a pretpostavkite vo odnos na ova upatuvaat na povrzanost so Minos na Krit.

I pokraj silnite odbrani na Jafa i na Gaza krenati protiv napadite na Aleksandar, helenizacijata koja sledela po nivniot neminoven pad bila daleku pocelovita- kako vo spo-redba so Fenikija taka i vo sporedba so Judea. Spored zborovite na Viktor êrikover, eden eminenten istori~ar ~ija potesna specijalnost e tokmu helensti~kiot period, ova bi treba-lo da se is~ituva kako eden svoeviden naklon kon prifa}aweto na gr~kata kultura. Stefan od Vizant, pi{uvaj}i vo 5 vek od novata era, ukaùva deka bogot Marna po~ituvan vo Gaza, ne bil drug tuku Zevs Kritogen, ili Zevs ′roden na Krit′.533

Da sumirame: najbliskata analogija so invazijata na ′Morskite Narodi′534 bi bila onaa so krstonosnite pohodi. Branovi lu|e od severot nado{le, kako po kopno, taka i po mo-re, vo ededn period koj beleèl golemi previrawa: raznorazni bandi neretko si go popre~u-vale patot pri nivnite potragi za dobra, no i po zemja zakolonizirawe i za krevawe nasel-bi.535 Krstonosnicite bile prete`no pripadnici na naconalnosti koi govorele na razli~ni dijalekti od romanskata grupa jazici, a me|u niv imalo i Germanci, Angli~ani itn.536 Najve-rijatno, eden sli~en konglomerat pretstavuval i onoj na ′Morskite Narodi′, vo ~ij sostav vleguvale govitelite na razli~ni lingvisti~ki grupi jazici me|u koi, sekako, kako edni od najzastapenite se nao|ale i gr~kiot i anadolskiot jazik.537 Golema e verojatnosta deka po-golemiot del od niv bile govoriteli na anadolski nare~ja, dodeka Filistejcite vo ovoj kon-glomerat bile prete`no- Grci. Se do de{ifriraweto na Linearno B i do negovoto prepo-znavawe i identifikuvawe kako gr~ko pismo, ovaa filistejsko- gr~ka relacija ne se javuva-la kako predizvikuva~ na sram, od prosta pri~ina {to na niv bilo gledano kako na Predhe-leni. Porazot na {kolstvoto, od 1952 godina pa navamu, leì prvenstveno vo neprepozna-vawe na isklu~itelnite dokazi koi gi povrzuvaat Filistejcite so Grcite, a toa moè da bi-

528 Evreite bile ednoboèn narod, Belci, so tn.slovenski jazik. Pa zakanata e jehudit=j e hudit=kudit. 529 Evreite=ednobo`cite govorele evrejski=tn.slovenski, a vo upotreba bil dvorasen aramejski jazik. 530 [irewe na koine ne bilo mo`no, toj ne postoel, a se pojavil po smrtta na Aleksandar Makedonski. 531 PA NE BIL VO UPOTREBA POIMOT GRCI.TOKMU MARTIN BERNAL SOZDAVAL ZBRKI 532 RASA=NAROD=JAZIK, SAMO ISTOGLASNO. Kaànoto od avtorot ne e potvrdno, tuku negovo. 533 Zevs bil bog na Pove}ebo`cite=Helenite, no ne Ednobo`cite=Evreite. Bidej}i Stefan od Vizant pi{el, Etrurcite bile Sloveni, od Slovo,i Bo`jo Slovo,Logos=Slovo,Slovenite stanale politi~ki. 534 Pomite za ″Morskite narodi″ ozna~uvale pomorski naredbi, a go pi{am vo moite prethodni knigi. 535 Avtorite govorat Indoevropjani od Istokot. Me|utoa, preselbite otsekoga{ bilo samo od Zapad. 536 Imalo samo verski narodi: pravoslaven i katoli~ki. Prva nacija francuskata, na krajot na 18 vek. 537 Anadolcite bile Frigi, preseleni vo Anadolija kako Brigi, samo Pelazgi so tn.slovenski jazik.

296

de objasneto preku na~inot so koj bile gledani ′Filistejcite′ vo tekot na 19 i 20 vek, poto-~no, kako na edna ~ista sprotivnost na Helenite- kako na neprijateli na kulturata″.538

RASA=NAROD=JAZIK Na 7 avgust 2009 godina be{e objaven napisot ″Pleme od 200 lu|e go naselilo celiot

svet″, so sleden tekst: ″Celata ~ove~ka rasa nadvor od Afrika mu go dolì svoeto postoewe na edno pleme

od 200 lu|e {to pred 70.000 godini go preminalo Crvenoto More, se veli vo napisot na bri-tanskiot vesnik ′Telegraf′.

Istraùvaweto na geneti~arite i na arheolozite ovozmoìlo da se otkrie pote-kloto na moderniot homo sapiens: mala grupa lu|e {to uspeale da go preminat regionot od afrikanskiot rog do Arabija i ottamu go kolonizirale ostatokot na svetot. Genetskite analizi kaj dene{nite lu|e vo Evropa, Azija, Avstralija, vo Severna i Ju`na Amerika poka-àle deka site poteknuvaat od taa mala grupa. Se smeta deka klimatskite promeni pred oko-lu 70.000 do 90.000 godini predizvikale dramati~en pad na nivoto na moriwata i ovozmoì-lo da se premine Crvenoto More.

Homo sapiens, odnosno ′moderniot′ ~ovek se smeta deka evoluiral pred okolu 195.000 godini vo isto~na Afrika, najranite poznati ostatoci {to mu pripa|aat na toj period se otkrieni vo blizina na rekata Omo vo Etiopija. Isto taka, se veruva deka tie prvi moderni lu|e pred okolu 150.000 godini uspeale da se ra{irat vo drugite delovi na Afrika- nivnite fosilni ostatoci se pronajdeni na ′Rtot Dobra Nade` vo Ju`na Afrika. Prvite ostatoci od homo sapiens, nadvor od Afrika se otkrieni vo Izrael i se smeta deka se stari okolu 100.000 godini. Toa se ostatoci od grupata {to ja napu{tila Afrika preku dene{nata pu-stina Sahara, vo tekot na kusiot period koga klimata stanala povla`na i vo pustiwata se razvila vegetacija. Me|utoa, ova patuvawe propadnalo i lu|ete izumrele koga klimata po-vtorno stanala suva.

Od 14 drevni plemiwa vo Afrika, izgleda deka nadvor od kontinentot preìvealo samo edno.

Poslednite genetski istraùvawa pokaàle deka lu|eto duri pred okolu 70.000 go-dini uspeale da gi iskoristat prednostite od niskoto nivo na moriwata i da preminat vo Arabija. Dolgo se pretpostavuvalo deka lu|eto uspeale da se ra{irat po svetot blagodare-nie na svoite ve{tini na lovewe i na prisposobuvaweto. Najnovite studii, sepak ukaùvaat deka prvite lu|e {to ja napu{tile Afrika mnogu pove}e im dolàt na sre}ata i na klimat-skite promeni otkolku {to se mislelo.

- Toa {to se gleda vo DNK na site ne-Afrikanci e deka site tie mu pripa|aat na edno malo afrikansko pleme {to go preminalo Crvenoto More. Da bilo lesno da ja napu{-tat Afrika bi imale pove}e afrikanski koreni vo DNK, no postoi samo eden- veli d-r Sti-ven Openhajmer od univerzitetot vo Oksford

Za okolu 5.000 godini lu|eto uspeale da se ra{irat na dolìnata na bregot na In-diskiot Okean i niz jugoisto~na Azija za da stignat vo Avstralija pred okolu 65.000 godini. Drugite trgnale na sever preku Bliskiot Istok i Pakistan do Centralna Azija. Pred oko-lu 50.000 godini po~nale da se {irat i vo Evropa. U{te edna{ niskoto nivo na moriwata im ovozmoìlo da ′vletat′ vo Evropa.

Idejata deka site ne-Afrikanci poteknuvaat od samo edna mala grupa lu|e e sproti-vna na prethodnite teorii deka razli~nite ~ove~ki rasi evoluirale odvoeno od homo erekt-usot na razli~ni strani od svetot.

Taka, na primer, arheolozite vo Kina veruvaat deka imaat cvrsti dokazi deka Kine-zite evoluirale direktno od plemeto homo erektus koe stignalo vo ovaa zemja pred okolu dva miloni godini, a ne od afrikanskiot homo sapiens. Me|utoa, neodamne{nite istraùva-wa pokaùvaat deka site tie poteknuvaat od prvite Afrikanci.

538 AVTOROT E PRESELEKTIVEN, VOGLAVNO SEMITSKI AVTORI, BEZ TN.SLOVENSKI. Toj dava pregled na avtori od 19 i 20 vek, no ne anti~ki avtori koi govorat, deka Platon govorel pe-lazgiski jazik.Ovoj bil varvarski jazik.Bidej}i pelazgiski=varvarski=tn.slovenski sé e jasno:sé isto.

297

- Mislam deka site bi trebalo da bideme sre}ni poradi toa za{to toa zna~i deka lu-|eto {to ìveat na ovoj svet ne se tolku razli~ni eden od drug- veli Li în od univerzite-tot ′Fudan′ vo [angaj, koj go sprovel istraùvaweto.

Toj dodal deka negoviot tim ne otkril nitu eden ~ovek koj bi moèl da bide poto-mok na homo erektus vo Kina″.

Na 6 avgust 2009 godina bil napisot ″Prvite Evropejci bile crnomurni″. ″Nau~nicite do{le do revolucioerni soznanija spored koi prvite Evropejci bile

crnomourni, a obelele pred 5.500 godini i toa poradi promena na ishrana. Evropejcite blediot ten go razvile verojatno pred 5.500 godini, veli novoto istra-

ùvawe {to go sprovel tim pri Univerzitetot vo Oslo, Norve{ka, javuvaat svetskite age-ncii. Nau~nicite veruvaat deka nenadejnata promena vo ishranata vo vremeto koga lovcite stanale zemjodelci verojatno lovele do dramati~ni promeni vo bojata na koàta, so cel da se nadomesti nedostigot na vitaminot D.

Vo zemjodelskata hrana ima nedostig na vitaminot D, pa dodeka svetlite lu|e moè da go proizveduvaat koga se izloèni na ultravioletvi zraci, potemnata koà e pomalku efikasna vo toa.

Lu|eto so bleda koà bi moèlo da se potomci na Evropejcite koi dramati~no ja promenale ishranata otkako preminale od love~kiot na~in na ìvot na odgleduvawe na ì-tni kulturi.

Nau~nicite od Univerzitetot vo Oslo veruvaat deka taa promena vo ishranata kaj na{ite crnomurni predci moèlea da razvie pobleda koà za da go nadminat ovoj problem. U{te od porano se povrzuva{e bojata na koàta so vitaminot D dobien od son~evata svet-lina.

Porano se veruva{e deka koàta na na{ite predci postepeno se osvetluvala da se sobere pove}e vitamin D, pa taka i koga se selele poseverno na mesta kaj {to ima pomalku sonce nivnata koà stanuva se pobleda. Sega nau~nicite veruvaat deka promenite vo pre-hrambenite naviki od hrana bogata so vitamin D, isto taka igrala ogromna uloga vo osve-tluvawe na koàta″.

Kako {to ajkulata, jagulata... bile ajkula, jagula... od pred da postojat kontinentite, istoto vaèlo i so ~ovekot, a bez privilegii samo za ~ovekot. Istoto vaì i za Temnite i Belcite, za{to Temnite imale zaedni~ko poteklo i toa od pred da postojat kontinenti. Za ova e navedeno vo knigava, kako i vo prethodnite knigi. Najmerodaven e embrionalniot raz-vitok, vo kogo moè da se vidi deka ~ovekot vo nieden stadium na svojot razvitok ne li~el na majmun, i obratno, nitu od edna rasa da proizleze druga, {to e istaknato na strana 19, 20 i 21 fusnota 40 i 41, itn. Isto taka, prva krvna grupa 0 bila na lovci i ribari, a krvnata gru-pa A bila vegeterijanska.Sledi ne drì ona {to se govori zemjodelska hrana i vitaminot D.

Posledniot milion godini postoe{e ledeno doba. Tokmu zatoa belata rasa be{e po-vle~ena ju`no od 35-ta paralela, ju`no od ostrovot Krit, vo Levantot. Levant bez v leant, leanot, koj so voda bil nalean. Toa bilo so zavr{uvawe na ledenoto doba, a Sredozemnoto More bilo sozdadeno do 4.000 g.p.n. Deka nikoga{ nemalo Sredozemno More dokaz opstoila jagulata. Aka bi imalo Sredozemno More, taa nema{e so milioni godini da patuva od Ohri-dsko do Sarga{ko Mora, tamu da se mresti vo morska voda, taa }e se mresti vo Jadransko Mo-re. Deka jagulata kako odrasna patuva go utvrdil Aristotel, ~ie znaewe ostanalo ne potvr-deno se do 17 vek n.e., od koga vo Evropa, von ju`niot Balkan, po~nale da se zanimavaat so na-uka. Sleden dokaz deka imalo potopi, se potvrduva so tunot. Bidej}i pred potopite nemalo Angliski kanal,ribata do denes ne znae,deka so potopite toj bil sozdaden.Sledi za potopite da ima dokazi, a tie vo poslednite decenii bile utvrdeni vo istraùvawata na Crno More. Ova se potvrduva i so toa ako dotekot na voda od Crno More vo Sredozemno More se preki-ni, Sredozemno More }e se isu{i. Na Istok }e se najde plodna povr{ina i civilizacijata na Belcite. Tamu bila sozdadena krvnata grupa A, za{to bilo potrebno govedoto i sviwata.

So preselbite dativno u Brigite go odnele vo Indija...Kina...i Japonija. Ama i vo Bliskiot Istok, na pr. Urartu=urart u: urart=urar t. Isto taka, Ditanu=ditan u... Pak, Jap-on, Japet=Xefet=Belci so Sonce. Ova otstapuvalo od Sonceto na Sargon i Makedoncite.

Egiptjanite i Persijcite kako Belci imale slovenski bogovi. Luj Leè pi{i: ″po-sle potopot i koga lu|eto se podelile na mnogu jazici, po~nal da vladee Mestro, od plemeto

298

Ham (Cham), a po nego Jeremija, pa Feosta, kaj Egipjanite go vikale Svarog. Dodeka ovoj Fe-osta vladeel vo Egipet, pa|ale od neboto kle{ti, i lu|eto odma po~nale da kovaat oru`je″... ″I ovoj Feosta izdal zakon za ènite, da zemaat samo eden ma`, da ìveat zaedno, i da se ka-znat bludnicite. Za toa go narekle bog Svarog. Oti pred nego ènite se predavale na onie koi gi sakale, i ìveele kako ìvotni″. Da`bog bil identi~en so Sonceto i da se smeta ka-ko Svarogov sin. Zna~i, Svarog, Da`bog itn. bile samo pelazgiski=tn.slovenski bogovi: Fe-osta=Peosta=Beosta=Belsta, o=l. Za Kavendi{- Ling, posebno zna~ewe imalo dopirite po-me|u Slovenite i razli~nite iranski plemiwa. Tie gi naveduvaat zborovite kako bog ili ″bog″, rayl (″Raj″ i svyat ili sventi {to zna~i ″svet″). Oboàvaweto na Sonceto bilo sloven-sko i iransko. Se misli deka Sonceto i oganot bile deca na bogot Svarog za koj se veruvalo deka od Sonceto se ra|a toplina i svetlina. Vtor e Stribog, bogot na veterot ~ii deca se vetrovi i neboto. Simargl e iranski Simurg, krilato ~udovi{te. Isto taka od ìvotna va-`nost bila ènskata boìca Moko{ koja odgovara na iranskata Anahiti (ili ermenska bo-ìca Anahit). Imeto Moko{ zna~elo ″vlaga″ (mokrij na sovremeni ruski), koe ukaùva na vrskata pome|u kultot na vodata i do`dot i plodnosta i izobilie. Slovenski panteon- Vel-es ili Volos bil bog na rogovnite ìvotni. Ova ime se spomenuva vo 10 vek vo ruski spisi. ″Vo hristijanstvoto toj bog se pojavuva kako vizantiski sv.Bla`, koj na slovenski se nareku-va Vlas ili Vlah. Toj do deneska e za{titnik na stokata″. Meje i Vajan pi{at: ″Pome|u slo-venskiot i iranskiot se zapazuvaat nekoi ~udni sloùvawa koi ne poteknuvaat od pozajme-nicite napraveni po odvojuvaweto na jazicite″.

Vo Mesopotamija se naselile Belci, a potoa Crnci. Pa za niv se naveduvaat avtori: Vent pi{i za crnoglavite stranci. Crnoglavite stranci gi vikale Semitite. Spo-

red Vels, kako {to kaùva H. Xonston tie po tip bile negroidi, a postoi kaj sovremenite ìteli na Elam edna jaka negroidna ìca. Za U.A.Pa{ke Sumerite bile vo tipot na medi-teranskata rasa i se razlikuvale jasno od semitskite ″crnoglavi″ Akadi. Toj na str. 51 nave-duva slika na glava na govedo. Za glavata se veli, taa poteknuvala od sredinata na 3 mile-nium p.n.e., Irak- muzeum, Bagdad. So nego vo Mesopotamija imalo preselbi.

Brajer i dr. govorat: Ovde bile najzanimlivi prikaznite za bogovite i heroite. Ovie legendi, ~ij sredi{en lik bil Gilgame{, mo{ne mnogu potse}ale na Homerovite epovi. Gi-lgame{ovata pobeda nad nebeskiot bik koj mu go ispratila boìcata na lubovta Inama, so nea da se bori oti ja odbil Gilgame{ i se sudril so negoviot biv{ kral Ki{.

Vil Djurant kaùva, ako gi sledime spoevite na Tigar i Eufrat na Persiskiot Zaliv do mestoto kade rekite se razdvojuvaat i potoa go sledime Eufrat na zapad, se naiduva se-verno i ju`no od nego na zatrpani gradovi na Sumer: Eridu, Ur, Uruk (bibliski Ereh), La-rsa (bibliski Elasar), Laga{, Nipur i Nisin. Sledej}i go Eufrat na severozapad kon Va-vilon, naj~uveniot grad Mesopotamija, na istok od nego Ki{, ponatamu pokraj Eufrat do Agad, e Akad. Ranata istorija na Mesopotamija e borba pome|u nesemitiski narodi na Sumer protiv Semitite od Ki{ i Agad i drugi centri od sever. Ovie sozdale seopfatna civili-zacija i edinstven istoriski i etni~ki Vavilon bil proizvod na obedinuvawe na Akadcite i Sumerite i se dokaàla dominantna akadsko- semitskata loza. Nivnoto vojuvawe zavr{i-lo so pobedata na Akad i osnivaweto na Vavilon kako prestolnina na cela Mesopotamija. Zna~i, Sumerite bile Belci, Semitite Crnci, so svoe razli~no veruvawe.

Kavendi{- Ling pi{uvaat za Hebrejskata Biblija, taa bila bliska na kanaanskite predanija, a Sirija i Palestina spa|ale vo krugot na mesopotamskoto kulturno vlijanie, do-deka Mesopotamcite i Kanaancite slavele mnogu bogovi, religijata Jehova, bogot na Izra-el, go pozdravuvale kako edinstven prav bog. Na primer za Noe i potopot, vo mesopotam-skata verzija se vklu~uvaat pet bogovi, a spored knigata na postanokot e samo Jehova, koj sam go sozdal svetot. Nekoi poedinosti za mitot za Adam i Eva od Biblijata ima neo~ekuvani neposrednosti vo afri~kite mitovi. Plemeto [iluk, koe ìvee na bregot na Nil vo Sudan pripoveduva deka Juok (bog) go sozdal ~ovekot od ilova~a.

Belcite davale `rtvi, a Temnite kanibalisti i denes. Vo Biblijata stoi:″...26. za-stana Mojsej na vratata od taborot, i re~e: ′Koj e Gospodov, neka dojde pri mene !′ I se sobr-aa kaj nego site sinovi Levievi. 27. I toj im re~e: ′Eve {to veli Gospod, Bog Izrailev: opa-{ete go sekoj svojot me~ na bedroto svoe, i pojdete po taborot, pa navratete od vrata do

299

vrata, i sekoj neka go ubie bratot svoj, bli`niot svoj i sosedot svoj′. 28. I postapija sino-vite Levievi spored zapovedta Mojseeva: i vo toj den izgina narod do tri iljadi du{i. 29. I Mojsej539 im re~e:′Denes Mu gi posvetivte racete svoi na Gospoda za slu`ba:koj na sinot svoj, koj na bratot svoj, za da vi dade denes blagoslov′. 30. A utredenta mu re~e Mojsej na narodot: ′Napravivte golem grev; i sega }e pojdam gore pri Boga, za da molam da vi se prosti va{iot grev′. 31. I se vrati Mojsej pri gospoda, i re~e: ′Ti se molam, Gospodi, ovoj narod napravi go-lem grev, oti si napravi bog od zlato. 32. I sega prosti im go grevot nivni; ako li, pak, ne, toga{ izbri{i me i mene od knigata Tvoja, vo koja si me zapi{al′. 33. A Gospod mu re~e na Mojseja: ′Onoj, {to zgre{il pred Mene, nego }e go izbri{am od knigata Moja. 34. No sega odi, slezi i povedi go toj narod vo mestoto, kade {to ti rekov. Eve, Mojot Angel }e odi pred tebe, a koga }e gi posetam, na niv }e go navratam grevot niven′. 35. I go porazi Gospod na-rodot, zatoa {to napravenoto tele go izleal Aron″. A bitno e, {to Belcite davale `rtvi na svoite bogovi, a Mojsej premnogu `rtvi za crne~kiot=semitski Bog. Za Belcite bil bi-ten Bikot=Zevs, a ovde za tele. Me|utoa, Elisavet=eli savet=zavet: eli=heli=Helios, za Heleni=Beleni, oti Sonceto e belilo=den... Vo Biblijata nikade nema Crnci=Semiti, tu-ku samo Belci=Pelazgi. Bidej}i vo Biblijata pi{i za Egiptjani, tie vo nea ne se presta-veni crni. Naodite govorat, tie bile samo Belci: tie vo svoi slu`bi imale Crnci=Semiti.

Pigot veli, deka pred {est iljadi godini vo dolinata Nil bilo posadeno seme na egipetskata civilizacija. Tamu se otkrieni najstari tragi na naselbi, poredeni vo dolg niz dol` dvete re~ni obali. Najstarata poteknuva okolu 5000. g.p.n.e. Na ova da se nadopolnat Crncite, koi od Egiptjanite bile upotrebuvani za razni celi. Fleming naveduva, deka Egi-pjanite vo vrvot na svojata mo} zemale danok na narodite, so ~ii zemji upravuvale. Od yi-dnata slika se gledaat Nubijcite kako prinesuvaat darovi od zlato na Sebekhotep, koj vla-deel vo Teba okolu 1.420 g.p.n.e. Vels pi{uva deka faraonite gi lovele robovite od Nubija za da bi imale crne~ki grupi za svoite pohodi vo Sirija, kako i za svojata vojska. Pa{ke prikaùva slika so drveni modeli vo ~etiri redovi mar{ira~ki trupi na nubijski (crni) strelci so lak. Nubijskite platenici bile poznati od sekoga{ kako poverlivi trupi za do-veduvawe na red i mir. Toa go koristele i Tebancite. Canger prikaùva crte` na Nubiec i za nego naveduva deka toj bil za vreme na egipetskoto novo carstvo prestaven edinstveno se-kade so crna boja na koàta. Nubiecot nosel crvena kadrova kosa, umetni~ki okolu vratnik, dolg tesen fustan so to~kesti kraj i pojas i preku kratka kecelja. Naro~ito e karakteristi-~en golemiot òlt u{en prsten. Pak, Herodot naveduva deka Kolhi|anite poteknuvale od Egipet (tie se naselile od Egipet okolu 680 godina p.n.e. i podocna potpolno iz~eznale). Kolhi|anite bile smetani od Egipjanite kako potomci na Sezostrisovite vojnici i tie imale crna koà i kadrava kosa. Na celiot svet se obreùvaat samo Kolhi|anite, Egipja-nite i Etijopjanite. Pak, Feni~anite i Sirijcite od Palestina toa go nau~ile od Egipja-nite, a Sirijcite do rekata Termodonta i Partenija so nivnite sosedi Makroni toa go pri-mile od Kolhi|anite.

539 Bidej}i se govori za Mojsej, koj od Egipet so sebe gi ponel Ednobo`cite=Evreite, Bernal istaku-nuva: ″Pome|u mnogute raboti, Aristotel, se razbira, bil tutor na Aleksandar Veliki. Zaedno so isklu~itelnoto makedonsko osvojuvawe na Persiskoto carstvo vo 330 godina pred novata era, postoel i golem napliv na gr~kiot interes za site orientalni civilizacii i osobeno za civilizacijata na Egipet. Tokmu vo godinite neposredno po osvojuvaweto, egipetskiot sve{tenik Manetho napi{al is-torija na Egipet na gr~ki jazik, vo koja ja sro~il {emata za 33-te dinastii, koja ostanala da bide osnovata za istoriografijata na drevniot Egipet. Pribli`no vo ova vreme, Hekatej od Abdera go po-nudil svojot stav deka tradiciite za egipetskoto progonuvawe na Hiksite, Egzodusot na Izrailcite i pristignuvaweto na Danaos vo Argos, bile tri paralelni verzii na istata prikazna:

Domorodnite ìteli pretpostavile deka nivnite nevolji nikoga{ nemalo da bidat re{eni dokolku ne se odlu~ile da gi izgonat tu|incite. Zatoa, odnenade`, tu|incite bile progoneti od zemja-ta, a najistaknatite i najaktivnite pome|u niv se sobrale zaedno i, kako {to nekoi velat, pristignale na bregot na Grcija i vo nekoi drugi regioni; nivni u~iteli bile ugledni lu|e, a pome|u niv bil Dana-os i Kadmos. No, pogolemiot del od niv bile proterani vo ona {to sega se narekuva Judea, koja ne e da-leku od Egipet i vo toa vreme bila celosno nenaselna. Kolonijata bila predvodena od eden ~ovek na-re~en Mojsej″.So navodot se potvrduva, Mojsej so svoite istomislenici bile Egiptjani (Belci). Sledi tie od Egipet kako Ednobo`ci bile brkani.A tie se naselile na prostori koi nikoga{ ne bile nivni.

300

Se razlikuvale Belci so pelazgiski i Crnci so semitski jazik.Pripadnicite na Ed-noboèstvoto=Evrejstvoto, koi bile Belci, govorele na pelazgiski=tn.slovenski jazik.540

Vo Malata enciklopedija na Prosveta od 1.986 godina od Belgrad, se naveduva spore-dba na pismata: 1.arapsko pismo, 2.uslovni sistem na transliteracija, 3.voobi~aena arabi-ska transkripcija, 4.kirili~na varijanta na taa transkripcija, 5.najobi~na zamena vo na{i-te tradicionalni arabizmi, 6.kirili~na fonetska transkripcija, kade se bara sli~nost. Od nea se gleda nivnata sli~nost kako {to pi{ela belata rasa i nejzinite Pelazgi od desno na levo, {to ne se sre}ava vo Afrika, od kade poteknale Semitite kako Crnci i nivniot se-mitski jazik na Aramejcite so aramejskiot alfabet. Ponatamu se prodolùva, Aramejcite vo 10- 8 vek pr.n.e. osnovale pove}e dràvi vo predna Azija. Prvobitna mala semitska grupa, koja se spomenuva pod imeto Aram vo Stariot Zavet kako Aram, Arim i Arum e vo asirskite pi{ani spomenici od 14 vek pr.n.e., a gi spomenuvale i (takanare~enite, R.I.) starogr~ki klasici. Aramejci mo{ne rano se narekle i site onie semitski plemiwa koi bile vo rodo-vska vrska so taa etni~ka grupacija, ama i onaa nesemitska, na tloto na Sredniot i Bliski-ot Istok, koja go primila aramejskiot za svoj govorni jazik. So imeto Aram vo Stariot Za-vet se narekuvaat u{te i Mesopotamija i Sirija. Aramejskiot jazik, dolgo vo naukata ne-opravdano se narekuval haldejski, spa|a vo severnozapadnata grupa na semitski jazici. Se deli na nekolku nare~ja, koi se podeleni vo dve glavni grupi: isto~ni i zapadni aramejski. Od krajot na 10 vek pr.n.e. do 7 vek pr.n.e. bil osnovni govorni jazik vo Sirija. Toj postanal osnovni govorni jazik na cela Predna Azija. Niz patot vo svojot jazik gi vpival elementite na drugite jazici. Vo Persiskoto Carstvo vo vremeto na dinastijata Ahemenidi bil slu`-ben jazik. Evreite vo vavilonskoto zarobeni{tvo go napu{tile hebrejskiot i se sluèle so aramejskiot, koi go zadràle i posle vra}aweto vo Izrael. Aramejskiot jazik bil potisnat na Bliskiot Istok so pojavata na islamot i prevlasta na arapskiot jazik, no nekoi nare~ja na aramejskiot i denes se zadràle pod naziv na novosiriski jazik. Prvi pi{ani spomenici na ovaa knièvnost poteknuva od 14 vek pr.n.e. kako natpisi na spomenicite i nagrobnite plo~i vo okolinata na Alepo. Najstari me|u niv e za pobedata na Zahar, vladarot na Hamat i Laga{ nad Bar Hadad vladarot na Damask. Ovie se pi{ani na starosemitski pisma, a od 8 vek pr.n.e. se razviva posebno aramejsko pismo, edno od starosemitski alfabet. Toga{ Evre-ite na svojot govorni aramejski jazik gi napi{ale delovite na Stariot Zavet: delovi na knigata Ezre i Daniel, ~uenata aramejska apokrifna verzija na knigata na Postanokot, naj-dena vo pe{terata na bregot na Mrtvo More. Potoa se sozdadeni prevodi na Stariot Zavet na aramejski, a golemite delovi na Talmuda (kako vavilonski taka i erusalimski) se napi-{ani isto taka na aramejski. Na edno od aramejskite nare~ja se napi{ani i sveti spisi na hristijansko- ereti~kite Mandejci. Potoa spisite na prvite hristijanski zaednici Evange-lieto po Matej i drugi. Vo Sredniot vek na aramejski e napi{ana i misti~no, panteisti-

540 Biblijata prevedena na makedonski: Abraham=a brahom=brakom; David=davit; Isaak=isk=iska= Isaka=i saka; Ismail=ismeil=ismejal; Isav=isav; Izrail=izroil; Jakov=jak kov; Josif=osif=osip; Juda=j uda; Mojsi=moj si (sin), Samson=sam son, Sara=sara...Kumran=k umren ili Kumram=k umram=u mram=mr=mre (=premre,zamre...mrmore...)=umre=Umreno More,Mrtvo More...Za Elisa, Elizabet=Eli-savet. A bidej}i z=s, zavet=savet=s avet=a vet-i. Ostanuva samo Eli. Kako e=i, Homer=Omer=Omir, toga{ Eli=Ili=Ilij=Helij=Helios=Perun=Zeus=Zevs. Kamel=Kamil=kamila=ka mila; Kamuil=ka-mil=ka mil; Lepra (lebra=lebara)=lep pra=praa=prava=pravam; pesok=peska=pesha=Pasha; Sahara= sahar=sahar=seher={eker so kristali kako pesok, peskara=pe skara=shara=Sahara, skara= sgara=s ga-ra=gara=kara, a oti f=ph=p Afrika=a frika=prika=pirika (=piri ka) piri=gori=gari=gari=kari. Tamara=ta mara...Tamna=tamna...Isto taka, Vetil=vetil; Virsavia=vir savia=savija; Virsava=vir Sa-va; Sava=Sava...; Silom=silom...; Sinaj=sinai=sinoi=sinovi, Sinaj vo oblaci ili magla, koja e sina; Sitna=sitna...Psametih=p samet ih=ik (pa samet=samit) Kako dokaz e kulata vo Vavilon, so plo~a, so tekst: ″Nebokatnica″=nebo katnica, ama isto taka i ″ziguret″, z=s, o + siguret=osiguret, osiguruvawe od Potopot. Toa e samo istoglasno. Toa e mo`no samo pelazgiski=tn.slovenski jazici, kako {to Mo-ses=Mojsi zboruval i pi{el. Isto glasno denes ne e mo`no za Evreite i drugite tn.Nesloveni. Vo prilog e i Jerusalem=j e rus alem=alim, ama ne Sveti: rus=rus; Evrei=e vrei=vri-e(samo) vir=Virsa-via...Dopolnuvawe: Adam=a dam; Eva=e va; Jahve=jave; Agara=a gara; Noe=Nove; Apokalipsa=a po ka-lipsa=ka lipsa; Sava=s ava=aba, savi=sabi; sabot=s abat, rabota=r abot-a, abat; Luka=luka; Tavor=ta vor, v=b; Jehudit=je hudit (h=k); ″stra{niot bog Moloh″. Pred stravot bez da se strada samo so molk: mlk=molk=molok=Moloh;Ehnaton=e hnaton,h=g,gnaton=gnat on, gnat=gonat=gonadi; Ignatia=i gonati

301

~kata kniga Zahar, osnovnoto delo na evrejskoto misti~arsko u~ewe Kabalo. Zna~i, evrej-skiot bil jazik na Belci, a aramejskiot dvorasen jazik.

Vo spisanieto The Plain Truth- Pasadena (Kalifornija -SAD) vo brojot od 8 avgust 1993 godina vo rubrikata bibliska kultura e pomesten naslovot ″Ovde se zboruvalo aramejski″ so sledniot tekst: ″Tri sirijski sela so naselenie od 18.000 lu|e verojatno se poslednite me-sta vo svetot, kade {to u{te se zboruva aramejski, jazik verojatno {to go zboruval Isus. Aramejskiot bil za vreme na Stariot Zavet trgovski jazik na celiot preden Orient. Toj ja-zik doìveal procut za vreme na Persiskoto carstvo (od 539 g. pred Ristos). Evreite, ~ij ja-zik bil hebrejskiot, go prezele aramejskiot jazik za vreme na nivnoto 70-godi{no vavilon-sko zarobeni{tvo. Po pobedata na Persijcite nad Vavilon, Cirus im dozvolil na Evreite da se vratat kon Palestina. Tie se vratile, ama i ponatamu zboruvale aramejski. Za vreme na Isus, gr~kiot jazik re~isi go zamenil aramejskiot jazik kako trgovski jazik. Me|utoa, vo Palestina u{te se razbiraat na aramejski″. Za avtorite, poimot Arameja ozna~uval visoka zemja, vo severna Sirija: vo Palestina slu`beni jazici bile samo aramejskiot, novopersi-skiot i koine. Pak, koga Evreite vo Aleksandrija go prifatile koine, tie stanale Heleni.

Bernal veli:″Renan bil dosta zagrièn poradi novoproizlezenite naodi, koi vo ne-govite o~i ukaùvale na izvesni praznini i nedostatoci na semitskiot jazik″. Toj go citira Ernst Renan (19 vek): semitskiot jazik ″bil celosno neprikladen za bilo kakvo filozofsko ili intelektualno i spektulativno razmisluvawe″. Zna~i, aramejskiot jazik nemal bogati formi..,a i bez dativna forma. Vakov bil i staroegipetskiot jazik. Brigiskiot dativ vo ko-ine go vnesle brzja~kite Ptolomejci. Sledi toj da postoi i vo tn.staroslovenski jazik so solunski govor, vo kogo ne postoel, i sé do denes go nema dativot...

Bernal istaknuva: ″vodej}i se spored novopronajdenite dokazi kaj Kamil el Loz, vo dolinata Beka vo Liban, koi takanare~enata Ju`na semitska azbuka cvrsto ja postavija vo 14 vek pr.n.e. Zapisite koi se nao|aat vo ovie ju`no-semitski rakopisi, od koi proizlegle i pogolemiot del etiopski azbuki koi se koristat i den-denes, se projavuvaat nasekade po ara-pskite i siriskite pustini. Edna od najzna~ajnite razliki pome|u hanaanskata azbuka sosta-vena od 22 bukvi i nejzinite azbuki-nasledni~ki- me|u koi se vbrojuvaat i fenikijskoto i aramejskoto, kako i sovremenoto arapsko pismo izvedeno od aramejskoto″. Bidej}i arapsko-to pismo bilo izvedeno od aramejskoto, arapskiot jazik bil vulgarenaramejski.

Bidej}i aramejski se proglasuva za semitski jazik, a toj bil dvorasen jazik na Belci i Crnci, zna~i, na Pelazgi i Semiti, vo knigava stoi Crnci (Semiti). Sledi Evreite kako verski ednoboèn narod se pove}e rasen narod, sprotivno na etnosen=ednosen, rasen narod.

P.Adamo pi{i: ″Krvnata grupa V e retka vo Afrika″...″e relativno retka vo Ame-rika, e dovolno me|u hasidskite Evrei, koi emigrirale po~esto od Isto~na Evropa″. Toa e dokaz, deka Evreite vo Isto~na Evropa bile od Hazerite na Kavkaz. Ne smee da se zaboravi, deka Ulfilas napravil gotski jazik, toj vo koine vnesol u{te gotski zborovi. Spored Gu-stav Vajgand, ″duri se pretpostavuva, deka vo Tomi (Mizija) gotskiot jako bil pretstaven i bogoslu`bata bila vr{ena na gotski″. Na istite oblasti bil Jidi{. Spored Klin, Jidi{ ″jazikot na evrejskoto naselenie, odnosno na Isto~na Evropa i Amerika″.Adamo pi{i u{te: ″Bidej}i tipot V e pomalku inaku, negoviot organizam podlegnuva na egzoti~ni imunolo-{ki pre~ki, kako {to se multiple skleroza, lupus i sindrom na hroni~no iscrpuvawe na organizmot″. Adamo naveduva: ″multiple skleroza...e nastojuvawe za oboluvawe na tipot V od neobi~ni, spori virusi i nekroti~ni bolesti. Povrzuvaweto na bolestite so tipot V moì da objasni, deka mnogu Evrei, narod zastapen so visok stepen na krvna grupa V, po~esto oboluva otkolku drugite narodi″.

Adamo re~e:″deka mnogu Evrei, narod zastapen so visok stepen na krvna grupa V″. Bi-dej}i sekoj narod nasekade nema ist raspored na krvnite grupi, toga{ ne moè da se govori za narod kako etni~ki, tuku se misli samo na narod na Oblast=Provincija=Tema=Sklavina. Ama Evreite nikoga{ ne bile etni~ki narod, tuku samo monoteisti, koi otsekoga{ se bore-le protiv politeistite. Vakvi bile i Makedoncite. Koga Makedoncite go prifatile evrej-stvoto, tie postanale isto taka Evrei. Me|utoa, tie ponatamu ostanale Makedonci. Ova ne be{e so Evreite, koi do denes se pove}erasni, oti evrejstvoto ostanuva samo edno: religija.

302

Nasproti ednoboèstvoto=evrejstvoto bile pove}ebo`cite, Heleni, spored Helios =Ilios, Sonce. Helenite bil nov poim od 6 vek pr.n.e., od koga se govori za Trojansko pote-klo. Bernal istaknuva: ″Volf gi spojuva zaedno site tie ni{ki. Postavuvaj}i go svoeto delo vo kontekstot na podrobna tekstualna analiza, zamisluva kako Ilijada i Odiseja doa|aat od detstvoto na Grcija i, sledstveno, na evropskata rasa. Vrz osnova na tie ~ustva i na drevna-ta tradicija spored koja Homer bil slep, Volf bil uveren deka epovite bile usno so~ineti dolgi godini pred Grcite voop{to da imaat pismo. Spored nego, epovite se premnogu dolgi za da moèl da gi napi{e eden nepismen bard. Ottuka, mora da gi ispejale pove}emina naro-dni poeti i da bile spoeni pi nivnoto ureduvawe ili, kako {to veruval toj, zapi{uvawe nekade vo {estiot vek. So tie hipotezi, Volf do{ol do sovr{eniot romanti~arski zaklu-~ok. Homerovite epovi ne se delo na eden avtor, ama tvorba na detstvoto na gr~kiot/evrop-skiot Volk kako edno telo″. Bidej}i Homer bil narodot, a kaj tn.Sloveni ″slepcite″ peat, i Hesiod bil narodot. Sé toa bil narodot vo 6 vek p.n.e. Sledi redakciskiot odbor na Piz-istras go vnesol poimot Heleni. Pak, za ″romanti~arski zaklu~ok″ dadenoto e bez osnova.

Zna~i,Redakciskiot odbor na Pizistrat sostavil delo od tri rakopisi: so magare od peso~inite, kow i govedo Brigija i ostrovite vo Jadranski More. Kaj tn.Sloveni slepcite peat,a Homer bil narod=Volk.[to se odnesuva za kow i govedo,klimatskite priliki se nepo-volni kade vireat smokvi, maslinski...Istata gre{ka ja napravil Platon so ″Atlantida″,541 ne samo so magareto, koe nema vrska so Belcite, a vo Mala Azija nego go nemalo do 480 godi-na, Balknot u{te vo ponovo vreme, okolu 450 godina, {to se gleda kaj Herodot: rikaweto na magariwata gi pla{ele kowite na Skitite, lavovite vo Solunsko gi napa|ale kamilite koi ne gi poznavale i na Peloponez ne se dobival me|uproizvod na kow i magare, zatoa {to tek toga{ bilo doneseno magareto, javuvaj}i se neplodnost. Isto taka, prostorite na Antlanti-da bile na prostori za Temnite, bez krvna grupa A,{to vaì i za Evropa bez govedo i sviwa.

Me|utoa, ″Ilijada″ imala brigiski rakopis. Bidej}i vo 6 vek p.n.e. bila nepismeno-st, poradi {to sledi ″slepiot″ Homer, pismenosta bila brigiska, onaa niz Balkanot, sever-no od nego...i Egipet. Sledi da se prifati pismenosta. Blajken i drugi pi{at: ″vo prv red vo arhai~no vreme neosporno kulturnata prednost na Milet kako sredi{en grad na maloazij-skite Jonci (vo Atina, vo koja dotoga{ se pi{elo svetlo-sino, go prevzele temno-sinoto 403. g.p.n.e.)″. Bidej}i na Kipar ″sî do vreme na Aleksandar, ne e zabeleàno upotreba na bi-lo kakva azbuka″, koine so koinski slova bilo samo po smrtta na Aleksandar Makedonski. Toa bilo samo vo Aleksandrija. Na ″Ilijada″ vo 3 vek p.n.e., samo za vreme na Ptolemejcite.

Bernal istaknuva: ″Interesno e da ukaème i deka dve drami nare~eni Hiketidi se odnesuvaat na Argos, gradot podocna osobeno doveduvan vo vrska so kolonizacijata na Hi-ksite. Hikesios vpe~atlivo nalikuva na egipetskoto Hk3 h3st, koe vo gr~kiot jazik vo tre-tiot vek pred novata era bilo prestavuvano kako Hiksi″. Avtorot potvrdi, delata na koine bile preveduvani vo 3 vek pred novata era. Zna~i, toj dokaà, koine bil samo po smrtta na Aleksandar Makedonski. Sledi koine bil samo Aleksandriski. Tokmu od navedenoto proiz-leguva, avtorite zaludno govorat za gr~ki (koine) pred 3 vek pred novata era.

Elada bila Pelazgija, a Eladcite Pelazgi. Platon tvorel na pelazgiski jazik, koj bil varvarski, samo tn.slovenski. Istoto vaèli i za Makedonija. Naprotiv, koine ne bil 541 Bernal veli: ″postoela {iroka rasprostranetos, no samo docna potvrdena tradicija deka Atina bi-la osnovana od Kekrops, egip}anin od gradot Sais vo zapadnata Delta. Postoelo i priznanie deka Nêit, boìcata na toj grad, bila ista kako i Atena. Vo pro~uèniot pasus za mitot za Atlantida, Platon mu ja pripi{al na Kritij slednata prikazna: koga golemiot atinski zakonodavec Solon pristignal vo Sais vo raniot 6 vek pr.n.e., koga Sais bil prestolnina na Egipet, kon nego se odnesuvale kako kon ro-dnina poradi posebniot odnos koj ìtelite na Sais go ~ustvuvale kon Atincite. Duri mu bil dozvo-len razgovor so egipetskite sve{tenici od povisok rang. Eden od niv, otkako go ukoril Solon so pro-~uenite zborovi ′Oh Solon, Solon, vie Grcite sekoga{ ste deca′, prodolìl da mu kaùva na Solon deka boìcata Atena ja osnovala Atina pred Sais, e ne sprotivno. Toj mu objasnil deka vakvoto nezna-ewe na Atincite, kako op{toto gr~ko nepoznavawe na sopstvenoto minato, se dolèle na periodi-~noto uni{tuvawe na gr~kata kultura i ogneni i vodeni katastrofi, koi go izbri{ale spomenot za porane{nata slava na Atina. Me|utoa, vo Egipet, blagodarej}i mu na negovata povolna pozicija, in-stituciite bile za~uvani″. Kritij ozna~uval kriti,da krie, kako Krit skriena od morskite povr{ini, ja kriel vistinata, za {to pi{el Platon. Zna~i, Platon bil falsifikator kako Pizistrat so Atina.

303

ati~ki i eladski jazik, {to se portvrduva i so navodot na Lukian od Samosota (2 vek n.e.): ″Kako treba da se pi{uva istorija″. Pod 21. se naveduva: ″I slednava gre{ka ne e mala, pa mislam deka zasluùva da se odbeleì. Istori~arov prosto se ma~i da pi{uva na ~isto ati-~ko nare~je, da go pro~isti svojot jazik, pa na{ol deka treba i rimskite imiwa da gi pre-pravi vo helenski...″. Zna~i, koine bil helenski jazik, koj nemal vrska so ati~koto nare~je.

Se govori za jonsko nare~je i Jonija. Lukian go nau~il koine duri vo Jonija. Jonski-ot bil slu`ben jazik kako koine, {to vaèlo za latinskiot. So ova se dokaùva helenskiot jazik ne moèl da bide ati~ko nare~je. Vo nego nemalo dativ, {to i sega e vo gr~kiot jazik.

Tokmu od koine proizlegle latinski i gotski. A ovie tri jazika bile bitni za sozda-vawe na evropski jazici. Bidej}i vo 9 vek Konstantin Filozof od koine gi ostranil semit-skite zborovi, toj sozdal ~ist pelazgiski jazik na belata rasa, denes poznat kako tn.staro-slovenski. Nasproti tn.Sloveni, Neslovenite pravele dvorasni jazici vulgarno latinski, a takvi se govorat zapadno od Germanija, a poradi gotskiot isto~no od Francija trorasni ja-zici. Sledi zagovor na odrodenite Belci (tn.Nesloveni) da se odrodat tn.Sloveni (Belci).

EVROPSKI JAZICI Kontintalcite, so imeto Evropa na Brigija, Evropjani bile naseleni od Mala Azija

i Balkanot. Herodot govori za Kelti, a tie imale frigiska=brigiska pismenost. Bernal ve-li: ″im posvetuva vnimanie na imiwata na reki i planini. Toa se toponimite koi posedu-vaat tendencija da bidat najistrajni vo bilo koja zemja. Vo Anglija, na primer, najgolemiot del od takvite toponimi se keltski″. Sledi imiwata vo Britanija i Skadanavija da bile ba-lkanski. Imeto Elba bilo kako Elba vo Sirija. Skoti so brigiska=brzja~ka gajda, oble~eni kako vo pelagonski sela, kako vo s.Kukure~ani, so nakiteni fustani so puvki, {to bilo duri po 1919 godina, a i i po Vtora svetska vojna. Naprotiv Bitol~ani nosele pantoloni. Za dru-go, a i simbolite lav..., vo prethodnite knigi.

Majkl Bejxent, Rixard Li, Henri Linkoln, ″Sveta Krv Sveti Gral″,Metafizika, Be-lgrad, 2005, pi{at: ″Malkubrojni bile podatoci za vistinskite pretci na Merovinzite koe moèvme da go proverime. Tie samite tvrdele deka poteknuvaat od Noe, kogo go smetale, du-ri pove}e od Mojsij, izvor na sekolku bibliski mudrosti- zanimlivo stanovi{te koe ponovo izronilo iljada godini podocna vo evropskoto slobodno yidarstvo. Merovinzite isto taka tvrdile deka poteknuvaat direktno od drevna Troja- {to, bilo do vistina ili ne, bi poslu-ìlo kako objasnuvawe na pojavata na trojanskite imiwa vo Francija. Takvi se imiwata Tr-oa (Troyes) i Paris (Paris). Sovremenite pisateli- vklu~uvaj}i gi sostavuva~ite na ′Priora-tski spisi′- nastojuvale da vlezat vo trag na Merovinzite do stara Grcija, a naro~iti do ob-lasta poznata pod imeto Arkadija. Spored tie spisi, pretcite na Merovinzite bile povrza-ni so arkadskata kralska ku}a. Vo nekoi neodredeni migovi pred naiduvaweto na hristijan-skata era, tie zapo~nale selidba uzvodno so Dunav, potoa uz Rajna i se naselile vo dene{na Zapadna Germanija.

Dali Merovinzite prevashodno se so trojansko ili arkadsko poteklo, sega izgleda kako akademsko pra{awe, a takvi tvrdewa i ne moraat neizostavno da bidat opre~ni. Spo-red Homer, pri opsadata na Troja bila prisutna i mnogudu{i vojska Arka|ani. Spored pora-nite gr~ki istoriski dela, Troja, vsu{nost, ja osnovale doselenicite od Arkadija. Vredi uz-gred da se primeti deka me~kata vo drevnata Arkadija bilo sveto ìvotno- totem na koi bi-le zasnovani kultovi i misterii i na koi se prinoseni odredeni `rtvi. Navistina, samoto ime Arkadija e izvedeno od ′Arkades′,{to zna~i ′Medvedov narod′. Drevnite Arkadci tvrdele deka vodat poteklo od Arkas, za{titni~ko boèstvo na zemjata, ~ie ime zna~i i ′me~ka′. Spored gr~kiot mit, Arkasova majka bila Kalisto (Calisto), nimfa povrzana so Artemida (Artemis), boìca na lovot. Na sovremeniot um Kalisto mu e najpozat kako soyvezdie Irsa Major- Velika Me~ka.542 (Arkades=a rakades; Arkas=a rakas, s={., od raka=roka, R.I.)

542 ″Kalisto e }erka na arkadskiot kral Likaon; so Zevs rodila sin Arkos, pratatko na Arka|ani, po-radi{to Artemida (}erka na Zevs i Letina, sestra bliznakiwa Apolonova, boìca na lovot, mesecot i divata priroda) se pretvorila vo me~kica; posle Zevs ja pretvoril vo yvezda (prim. prev.)″. Bidej}i me~kata na Pelponez i po{iroko nemala i nema zimski son, mitologijata bila pomestena od Brigija.

304

Koga sikambriskite Franki, od koi Merovinzite se so poteklo, me~kata zavzemala sli~na, vozvi{ena polo`ba. Kako i drevnite Arka|ani, tie ja oboàvale me~kata vo likot Artemida- ili, poodredeno,vo likot na negoviot galski parwak, Ardvine (Arduiina), boìca-ta, za{titnica na Ardenite. Misteriskiot kult Ardvine trael i so dobar del vo sredniot vek, a edno od negovoto sredi{te bil varo{ Linevil (Lineville), nedaleku od dvete drugi me-sta koi ~esto se pojavuvaat vo na{ata istraga- Stenea i Orvala. U{te kolku i 1304. godina crkvata vr{ela uredbi so koi se zabranuvalo oboùvawe na taa paganska boìca″.

″Vo razdobje izme|u petiot i osmiot vek, golem del na moderna Francija bil pod vlasta na merovin{kata dinastija na koja i pripa|al i kralot Dagobert II (Dagobe-rt). Ren-l-[ato, vo Dagobertovo vreme, bilo vizigotsko utvrduvawe, a Dagobert bil oènet so vizgot-ska princeza. Gradot moèl da prestavuva nekoj vid kralska riznica; a ima dokumenti koi govorat za golemoto bogatstvo koe Dagobert go sobiral za vojnite osvojuvawa i go sokril vo okolinata na Ren-l-[atoa...″.

″Vojska od nekoi triesetiljadi kowanici i pe{adinci od severna Evropa kako vior se sru{il na Langdok- brdovito severoisto~no podno`je na Pirineite vo dene{na ju`na Francija, 1209 godina...

Langdok imal mnogu zaedni~ko so Vizantija. U~eweto, na primer, bilo visoko cene-to {to ne bil slu~aj vo Severna Evropa.Cvetele filozofijata i drugite intelektualni dej-nosti; se veli~ela poezijata i ugladenoto udvarawe, se odu{eveni so prou~uvawe na gr~ki, arapski i hebrejski (aramejski, R.I.); a vo Linel (Lunel) i Narboni se {irele {koli po-sveteni na kabala- drevna ezeteri~na tradicija na judaizmot. Duri i blagordni{tvoto ne umelo ni da se potpi{e.

Kako vo Vizantija, i vo Langdok vladeela civilizirana, opu{tena verska trpelivo-st- nasproti zaneseniot àr koj gi odlikuval ostanatite delovi na Evropa...

Kolku da bila rasipanosta na crkvata, Langdog dostignal vrv na kulturata kakva {to ne }e bide ponovo videna vo Evropa do renesansata. Ama, kako i vo Vizantija, postoele elementi na samozadovolstvo, dekadencija i tragi~na nemo}nost...″.

″Edna od niv se odnesuva na potekloto na katarite, pa iako na po~etokot izgledalo deka toa e samo akademsko pra{awe, podocna se pokaàlo deka toa e prili~no zna~ajno. Po-ve}eto skore{ni istori~ari tvrdele deka katarite poteknuvaat od bogomilite, sekta koja deluvala vo Bugarija vo tekot na desetti i edinasetti vek i ~ii misioneri se odsednale kon zapad. Nema sumlivost deka me|u ereticite na Langdog bil i izvesen broj bogomili...″.

″Posle devet godini, 1127, pove}eto od devette vitezi se vratile vo Evropa kade im e prireden vel~estven pre~ek...Vo januari 1128. se sostanal crkoven sobir vo varo{ot Troa (Troyes)- na dvorot na grofot od [ampaw, vazalniot gospodar Ig de Pejen...″

″Ne bi bilo neto~no da se gleda na Rene Anùjski kako na pova`na dviè~ka sila zad fenomenot denes vikan renesansa. Toj, poradi svoite brojni italijanski imoti, pominal nekolku godini vo Italija i, preku bliskoto prijatelstvo so vladee~koto milansko semej-stvo Sforca (Sforza), vospostavil vrska so Medi~ima (Madici) od Firenca. Ima ogromen raz-log za veruvawe deka, vo golema mera, zapravo Renovoto vlijanie go navelo Kozima de Medi-~i (Cosimo de Medici) da zapo~ne ostvaruvawe na niza slavolublivi zamisli- zamisli koi bi-le predodredeni da ja izmenat zapadnata civlizacija.

Godinata 1439, dodeka Rene prestojuval vo Italija, Kozimo de Medi~i gi ispratil svoite zastapnici {irum svetot vo potraga za drevni rakopisi. Potem, 1444. godina, Kozimo osnoval prva evropska javna biblioteka. Biblioteka na sveti Marko (San Marco) i so toa za-po~nal so osporuvaweto isklu~ivoto pravo na crkvata na nauka. Na Kozimoviot izri~it na-log, po prv pat e najden na~in da se prevede i postane lesno dostapen zbirot na platonski, neoplatonski, pitagorski, gnosti~ki i hermeti~ki misli.543 Kozimo, isto taka, upatil na

543 ″Okolu 1460. godina, eden monah, zastapnik na Kozimo de Medi~i, od Makedonija vo Firenca donel eden gr~ki rakopis, nepotpoln prepis na deloto Corpus Hermeticum. Avtorstvo mu bilo prip{ano na legendarniot egipetski mudrec Hermes Trismegistus, iako, kako denes se misli, go sostavil nepoznat pisatel od 2 i 3 vek na{a era. Zanimlivo e deka na Kozimo vo isto vreme mu bile doneseni i nekoi Platonovi dela, ama toj od svojot prevduva~, Fi~ini (Ficini) pobaruval prvo da ja prevedi Hermesovata kniga koja u{to dolgo se smetala postara i pova`na. (prim. prev.)″.

305

Fi-rentiski univerzitet da otpo~ni, po prv pat vo Evropa za nekoi sedumsto godini, pro-u~uvawe na gr~ki jazik. A se zafatil i so sozdavawe edna akademija na pitagorskite i pla-toni~arskite u~ewa. Kozimovata akademnija nabrzo pottiknala otvoruvawe na sli~ni usta-novi {irum italijanskoto poluostrovo, koi postanale tvrdini na zapadnata ezoteri~na tr-adicija. A od niv po~nale da cveta visokata kultura renesansa″...

Preselbite prodolìle so Gotite, koi bile Tatari so nivniot bog Asen, kako na Bugarite. Tie od Balkanot so hristijanskiot pravec prodolìle niz kontinentot. Taka tie go {irele arijanizmot. Bidej}i Gotite bile malkubrojni, tie so sebe ponele domorodno ba-lkansko naselenie so istiot hristijanski pravec. Nivniot jazik bil tn.slovenski. Prodol-ìle preselbite, a so niv se nosele tradciite, kulturata itn., a i makedonskata renesansa.

Ovde se prodolùva samo so ona od knigava. Bernal pi{i: ″so {irewe na kremiraweto- gr~kiot na~in na spravuvawe so posmr-

tnite ostanki- usvoen vo golem del od Severna Evropa″. Zna~i, Severna Evropa bila so po-teklo od ju`niot Balkan... Pa pokraj Keltite i Frankite bile so balkansko poteklo.

Bernal veli: ″Salambo, i pokraj faktot {to vo sekoj pogled bil polasciven i po-delikaten od Gospo|a Bovari, mu ja donel na Flober titulata ′lav na pariskoto visoko op-{testvo′,so {to stanal blizok prijatel na carskoto semejstvo″.Toa e vrskata so Makedonija.

Bernal pi{i: ″Veruvaweto vo Egipet kako mo}en, ako ne i najmo}en centar na magi-jata, go preìvealo preobratuvaweto na zapadna Evropa vo hristijanstvo. Skaraben i var-varska glava od bik so son~evi diskovi na nejznoto ~elo, poistovetena so Apis, bile pronaj-deni vo paganskata grobnica na Hilderik- tatkoto na Klovis, prviot hristijanski kral na Francija- koj po~inal vo 481 godina. Trista ili pribli`no tolku godini podocna, golemiot pe~at na Karlo Veliki ja prikaùva glavata na docnoegipetskiot Jupiter Serapis″. Bidej-}i Merovingite imale balkansko poteklo vrskata e vidna:″varvarska glava od bik″ makedon-ski, so brigiskoto govedo, koj bil Zevs ″so son~evi diskovi″, Helios=Ilios=Sveti Ilija.

Bernal naveduva: ″vo 1979 godina, svetlinata na denot ja zdogleduva edno mnogu zna-~ajno delo koe proizleguva od peroto na u{te eden belgiski u~en, ~ie ime e Gi Bunens, a koe se zanimava so pra{aweto za Fenikijskoto rasprostranuvawe. Vo nego, nakratko kaàno, avtorot ja kombinira frankofonskata filofenikijska tradicija na Berar so akademskata samosvesnost karakteristi~na za {eesettite godni od 20 vek i so Asturovite politi~ki analizi na klasicite″.

Bidej}i Herakle bil pelazgiski bog, nivniot pelazgiski jazik bil tn.slovenski. Sledi takov da e poimot Melkart=mel (melk) kart. Prviot e tn.slovenski, a vtoriot do de-nes karta e vrv~a, bokal=uterus. Toa e karterot, koj kako sad e e za maslo. Da se sporedi Mi-kla so mik, osnova za Mikena (Svetiot Posejdon vo Mikale) i Melkart=mel kart=karta: mel=mel. Istovetno na Fenikijci so Vikinzi. Tie bile povrzani so postojbinata na ″Slo-venite″. Tie se dvièle na istok vo nedonaselena Rusija. Ova bilo po tekot na ruskite reki. Ovie bile Varezi=va rezi, pi{ele so rezi=recki (runi). Rusija bila Venetija. Sledi Feni-kijci=Vikinzi=Veneti, a Veneti=Iliri: Ilir i Sloven bile sinonimi.

Zna~i, Fenikijcite bile Veneti=Vikinzi Varezi=va rezi ″rocki narod″ Rusi a Ru-sija Venea. Vikinzite kako simbol nosele rogovi na brigisko govedo bu{a. Ova se gleda i kaj ″Mornarski narodi″, Serdi so {lem i rogovi na bu{a. Pak, ~amcite na vrvot telo od zmija koja bila brigiska so glava od lav od Solunsko. Vo Rusija na ruskata vojska kako pa-tron za{titnik i e Sv. \or|ija kako kowanik. Toj e postaven vo sredinata na dvoglaviot orel ruski grb, koj bil tn.vizantiski pravoslaven grb. \or|i ìveel vo 3 vek, na najstarite ikonografski prestavi e prikaàn bez kow. Sledi kapadokiskiot ma~enik dobil atribut kowanik mnogu podocna. So ova se potvrduva deka Mala Azija ne bile kowarski. Toj vo Bri-gija stanal kowanik. Isto taka, Krali Marko e prestaven kako kowanik, kako Sv. \or|i. Germanite pi{ele so runu (recki) do Runari (Reckari) kako ruskiot ″rocki narod″. Rusite za Sloveni se izjasnile vo 860 godina {to go pi{el carigradskiot patrijarh Fotij.

Iako istorijata e vakva, brigiskite Evropjani ni{to ne prifa}aat, a i do denes na makedonska Makedonija i makedonskite Makedonci im nanesuvaat {teti.Me|utoa,tie izgle-da zaboravile deka tie bile kanibalisti: Spored Djurant, kanibalizmot bil op{ta pojava. Ova se zabaleùva kaj skoro site primitivni plemiwa, duri i kasni narodi, kako {to se

306

Ircite, Ibercite, Piktite i Dancite vo 11 vek. Von Evropa ~ove~koto meso se jadelo kako poslastica, a ″vie Belcite vistinski premnogu se gadite″. Amin Maaluf, koga govori za ″Krstonosnite vojni videni od Arabjanite″, kako zavojuvawe na Frankite, zbor koj se pi{i razli~no (Faraw, Farawot, Ifraw, Ifrawot...Franc- Francite), tie prodiraat kon Siri-ja i nivnoto ~ovekojadstvo: spored hroni~arot na Frankite (Albert od Eks) ″na{ite ne se grozea da jadat ne samo Turci (islamizirani bez arapski jazik, R.I.) i Saraceni (so arapski jazik, R.I.), tuku i ku~ina !″... ″Poradi nivnata higiena, pove}e odkolku primitivna, a i ni-vnata neprisposoblivost kon uslovite za ìvot na Istokot, Frankite }e imaat isklu~itel-no golema smrtnost kaj decata, osobeno kaj ma{kite. Duri so vremeto, tie }e nau~at da si ja podobrat zdrastvenata sostojba koristej}i gi redovno amamite, baraj}i navreme nega od ar-abskite lekari″. Ibn al- Atir (1.160- 1.233) kaùva za Germanskite Franki, ″}e se vratat nazad vo nivnata zemja koja se nao|a tamu dolu, zad Konstantinopol, i gospod gi kurtuli pra-vovernite od taa golema beda″. Pa tie osven kanibalisti bile divjaci. Sledi ona {to go do-ìveale pravoslavnite, nikoga{ ne moè da se oprosti. Ama toa prodolùva i denes.

Beranal istaknuva: ″Dokazot doa|a od eden tekst koj voobi~aeno se narekuva Memfi-ska teologija, vremenski lociran duri vo vtoriot ili tretiot milenium. Teologijata opi-{uva kosmogonija spored koja Ptah, lokalniot bog na Memfis, i negovats emanacija Atum, bile prvobitnite su{testva. Ptah go sozdal svetot vo svoeto srce,sedi{teto na negoviot um i go aktueliziral preku svojot jazik, ~inot na govoreweto. Ova, iako Otec Festuè i Otec Bojlan pobrzaa da go poreknat, izgleda upadlivo sli~no so platinskiot i hristijanskiot logos, ′Slovoto′ koe ′ve}e be{e, Slovoto prestojuva{e so Boga, i {to be{e Bog, be{e i Slo-voto, Slovoto potoa be{e so Boga na po~etokot, a preku nego postanaa site ne{ta...′ ″.

Se potvrduva, Sloveni kako etni~ki narod nikoga{ nemalo, tuku samo edno Sloveni od Slovo, a toa bilo i Bo`jo Slovo, a Logos e Slovo. Ova se objasnuva so samiot dokaz, deka Etrurcite, sozdava~i na Rim, koga pi{ele so recki (runi) bile Reckari (Runari), a koga go prevzele slovoto stanale Sloveni. Istoto se slu~ilo so Rusite. Koga tie pi{ele so rocki bile ″rocki narod″, {to go potvrdile Solunskite Bra}a Kiril i Metodija, a koga tie od niv go prevzele koinskoto slovo, toga{ u{te nemalo potreba za tn.staroslovenski jazik, tie stanale koinski Sloveni. Za Sloveni tie se izjasnile 860 godina, {to go napi{al cari-gradskiot patrijarh Fotij. Toa bilo vremeto koga Rusite go imale opsednato Carigrad.

Ova moè da se dokaè na sledniot na~in. Ako Sklavinite, koi ozna~uvale oblasti, narodi mora da bidat Satrapite na persiski jazik, Privinciite na latinski jazik, Temi na koine i Sklavini na pelazgiski jazik na Belcite. Me|utoa, ova ne go priva}a berlinsko- vi-enskata {kola, oti se do rekata Rajna imalo Sklavini i site tie govorele so tn.slovenski jazik. Isto taka, Sklavini imalo vo [panija, Avstrija, Ungarija, Romanija, Epir, Pelopo-nez, Azija i Afrika. Vidliv e zagovorot da se istrebat samo pravoslavnite Sklavini, {to i do denes trae. Toa i sam so cel da se istrebi tn.slovenski jazik na Belcite.

Deka vakva e sostojbata najmerodaven dokaz e toa {to go naveduva Bonifacius (8 vek). Isto~no od rekata Rajna ìveele samo pravoslavni, site Sklavini, a toj niv samo gi pokatoli~uval. Tie kako pravoslavni Sklavini bile ″odvratna rasa″ koja treba da se istre-bi. Bidej}i povtorenata laga stanuva vistina, vistinski Hitler gi istrebuval Sloveni koi ponatmu govorele na tn.slovenski jazik na Belci. Ova i denes vaì, dodeka nas ne nema.

Me|utoa, navedenite tradicii od Bonfacius, sporedeni so ona {to pi{el Herodot, bile trakiski. Tie bile istovetni so makedonskite. Bidej}i Balkanot do 1809 godina, koga Cojne go vnesol poimot Balkanski, bil Makedonski Poluostrov, Germancite i drugite bile samo Makedonci. Sledi Frankite da se naslednici na Makedoncite, a bile tesno povrzani.

Za Rim pokatoli~uvaweto da go ostvari, toj moral da go uni{ti pravoslavniot ce-ntar, Carigrad. Za toa toj pravi falsifikati: vo 750 godina tn.Konstantinova darovnica, boèm nea ja napravil Konstantin Veliki. Knigata na K.Ruf vo 15 vek e izdadena, kako taa da e anti~ka. Vo knigata se koristi Epir, a poimot go vnesol Neron. Isto taka, i Greiki (Grci), poim koj ne se upotrebuval do so 9 vek. Aleksandar sakal da odi kon Zapad, Rim, {to ne e vistina. Vakvi nastojuvawa bile mo`ni samo po 1054 godina. Sledi knigata na Marin Barleti za Skenderbeg, a toj bil samo takanare~en, nikoga{ musliman, nitu katolik, samo pravoslaven. Za nego ima originalna kniga, anonimen avtor, ~ij brat bil soborec na Georg Kastriotis. Ovoj bil tn.Vizantiec. Za da se zaskrie vistinata, tn.albanski avtori od pe-

307

~atot bezuspe{no go bri{at zavr{etokot is, so {to samite se laàt, ama uspe{no, so lagi vo se se uspeva. Sleden bil Marvo Orbini, koj pi{i Sloveni. Vsu{nost, Sklavini vo Evro-pa, Azija i Afrika. Samo Sloven proizlegol od slovo, a Sklavinot bil samo tn.Sloven.

Vilkinson veli deka Sloven i Ilir e edno isto: ″Ilir″, na primer, be{e upotrebu-van kako sinonim na ″Sloven″, {to se povrzuva so V. Miler (1842), a ″toj go upotrebuva ter-minot Ilir za da ozna~i Sloven″. Marin Barleti vo 16 vek ilirski bil tn.staroslovenski. Sebastijan Dol~i (1690-1777) bil dubrova~ki frawevec i istori~ar. Toj pi{el za stari-nite na dubrova~kata nadbiskupija i za starinata na ilirskiot jazik. Spored nego, ″do denes vo Apulija postojat celi gradovi, osnovani od najstarite ìteli, koi se sluàt so ilir-skiot″. Sledi vo Italija se do vo 18 vek slu`ben bil latinskiot, naroden ilirskiot=tn.slo-venski jazik. Pak, Skiptarite Iliri postanale so A.Stip~evi}, koj vo 1974 godina ja obja-vil svojata kniga ″Ilirite″, Zagreb. So skiptarska dràvna politika, Skiptarite nau~ile deka se Iliri, duri i mongolskite Arnauti. Me|utoa, do denes me|u Skiptarite i Arnauti-te ima antropolo{ki razliki: Arnautite so mongolski. Tie me|usebno ne se razbiraat.

Isto~no od rekata Rajna bile Sklavini, koi Bonifacius vo 8 vek gi pokatoli~uval. Tie prostori bile venetski. Spored George Grote (1851), Venetite bile ist narod so Iliri-te. Zna~i, za nego Veneti=Iliri=Balkanci (Makedonci), koi bile tn.Sloveni.

Vo prilog e i Max Fasmer (1941), ″Die Slaven in Griechenland″. Toj pi{i: ″Kone~no od 15 vek...Toj toga{ ja dodal zabele{kata za srodnosta na libekskite Sloveni so Zigiotite na Pelopones″. Kako {to vaèlo za Slovenite na Peloponez i Libek vo Germanija, istoto bi-lo za Moravija, vo koja solunskiot govor bil razbirliv. Na Moravija i bile sosedi Fran-kite/Germanite (Doj~erite). Ne slu~ajno, Frankite kako katolici od latinski preveduvale na slovenski jazik, nikako na francuski razli~en od slovenskiot jazik: Germanite bile sa-mo venetsko- antsko- sklavinsko naselenie. Sli~no go pravele Makedoncite od koine preve-duvale na tn.staroslovenski jazik na Makedonecot Konstantin Filozof. Zatoa dvata sinovi na makedonskiot guverner (″komitopuli″-sinovi na komesvojvodata: komes=kmes=knes= knez, mi=mie=nie) Nikola, Samoil so svoj brat (nepoznat koj toj bil) kaj Frankite so Oton I vo Kvedlinburg razgovarale samo na tn.slovenski jazik. Vo Elada sekoga{ se govorel pelazgi-ski=varvarski=tn.slovenski, {to vaèlo za vo Makedonija. Tn.slovenski jazik bil jazik na Belci, a vakvi bile ìtelite vo Tesalija,Elada i vo makedonski Epir so negovite Albanci.

Bernal naveduva: ″So po~etokot na Vojnata vo 1821 godina, voodu{evuvaweto so Gr-cija stanuva treskavi~na. Kako {to napi{al [eli:

Site nie sme Grci. Na{ite zakoni, na{ata knièvnost, na{ata religija, na{ite umetnosti, seto toa vle~e koren od Grcija. Da ne bila Grcija...nie moèbi se u{te }e bevme divjaci i idolopoklonici...ôve~koto telo i ~ove~kiot um dostignale sovr{enstvo vo Gr-cija, koja gi vtisnala svoite vpe~atoci vrz ovie bezgre{ni so~inenija ~ii fragmenti se o~ajot na modernata umetnost i koja sozdala pottici koi nikoga{ ne }e moàt da prestanat, niz iljadnici kanali na vidlivo i nevidlivo deluvawe, da go opolnomo{tuvaat i voshituva-at ~ove{tvoto,se do iskoristuvaweto na rodot″.Zna~i, se bilo od Makedonija=tn.Vizantija.

Votson pi{i: ″Vo 1.200 g. ne postoele ni francuskata ni angliskata nacija, no vo 1.600 g. dvete bile nezaobikolen fakt″. ″Gotovo bilo ne mo`no da se govori za angliska ili francuska nacija pred trinaesetiot vek; pred toa bi moèlo da se re~e deka postoele dva krala koi govorele francuski jazik, od koi edniot imal prestolnina vo Pariz, a drugiot vo London″. ″Vo ~etirinaesetiot i petanesetiot vek popoleka na povr{ina izbil faktorot koj re{ava~ki i bitno vlijael vrz angliskata nacionalna svest: angliskiot jazik. Najprvo vo Anglija postoele dva jazika″. Osvojuva~ite zboruvale so nekoja provinciska forma na francuskiot. Anglosaksoncite od povisokite klasi i site koi nastojuvale za visok op{te-stven status, go nau~ile toj normanski francuski jazik. Pogolemiot del od naselenieto se sluèlo so raznite anglosaksonski dijalekti. ″Vo tekot na narodnite dva veka, iako poviso-kata francuska kultura preovladuvala vo dvorskite krugovi, blagorodni{tvoto vo Anglija se po~esto govorelo so jazikot na svojata zemja. Ama, samiot jazik brzo se menuval. Vo peri-odot od otprilika 1.250 g. do 1.400 g. jazikot bil preplaven so francuski zborovi: otprili-ka 10.000 zborovi imaat koren od toa vreme. Vo ~etirinaesetoto vek nare~jeto na podra~je-to severnoisto~no od London, najgusto naseleno i ekonomski najnapredeni, navladealo vrz

308

drugite nare~ja i od nego se rodil jazikot na prestolninata. Vo 1.362 e godina so simboli-~no zna~ewe: toga{ angliskiot go zamenil normansko francuskiot vo sudovite i toga{ par-lamentot za prv pat bil otvoren na angliski jazik″.″Pred se bi moèlo da se re~e deka dvata jazika, anglosaksonski i francuski, se stopile i deka od niv se sozdal nov jazik, koj ne e ni anglosaksonski ni francuski, tuku angliski″...″Najdobra evropska paralela za toj proces, koj vo su{tina ostanal skrien vo istorijata, e pojavata na romanskiot jazik, kade {to eden romanski govor postanal temel za stopuvaweto na latinskiot so slovenskiot jazik″.

Bernal pi{i: ″Prvin Germanija: na po~etokot od 18 vek, Germanija minuva niz edna od najserioznite krizi na nacionalniot identitet.Vpe~atlivo, za razlika od Francija, Ho-landija i Anglija, pove}e od vekovite po krajot na Triesetgodi{nata vojna vo 1648 godina, postojano ima voeni pusto{ewa, politi~ka podelenost i ekonomsko nazaduvawe. Istiot toj period e svedok na voen i kulturen podem na Francija, do to~ka vo koja taa se ~ini kadarna da stane ′noviot Rim′ i da ja vpie cela Evropa. Jazikot i kulturata na germanskite dvorovi, vklu~uvaj}i go i dvorot na Fridrih Veliki vo Prusija, bil francuskiot; najgolemiot broj knigi objaveni vo Germanija vo prvata polovina na vekot bile na latinski i francuski. Ot-tuka postoelo realno stravuvawe, izrazeno od strana na filozofot i matemati~arot vo do-cniot 17 vek i od podocne`nite patrioti, deka germanskiot nikoga{ nema da se razvie vo ja-zik koj moè dase koristi za kulturen i filozovski diskurs; soo~en so francuskiot, toj bi moèl i sosema da iz~ezne, sli~no na germanskiot frankski na koj govorele ranite vladete-li na Francija. Se smetalo oti germanskata kultura i samite Germanci se soo~uvaat so smrtna opasnost″.

Katolicite vo 17 vek go imale slu`ben latinskiot i vulgarnolatinskiot frankski. Vtoriov vo 15 sve{tenicite od ostav{tinata na tn.Vizantija pove}e go poznavale otkolku samite Franki. Sledi vo 15, 16 i 17 vek na germanskite prostori se govorel samo tn.sloven-ski jazik so primesi latinski i gotski. So toa {to protestantskiot bil crkoven, e potvrda, toga{ toj ne bil biten za Germanite=Doj~erite.

Bernal veli: ″Edna povnimatelna i sistematska rasna hierarhija napravil J.F. Blu-menbah, profesor po prirodna istorija vo Getingen. Negovoto delo De Generis Humani Varie-tate Nativa, objaveno vo 1775, bilo prviot obid za ′nau~no′ izu~uvawe na ~ove~kite rasi po pr-imer na Lineivite tretmani na pririodnata istorija, dve decenii porano″. Vo 1775 godina se u{te ne se upotrebuva germanskiot jazik tuku latinskiot.

Toj prodolùva: ″Blumebah prv go objavil terminot ′Kavkasci′, i toa vo tretoto iz-danie na svoeto golemo delo od 1795 godina″. Vo 1795 godina se u{te bilo na latinski jazik.

Bernal veli: ″Kako {to ve}e bi trebalo da e jasno, Getingen vo periodot od 1775 do 1800 godina ne samo {to gi postavil najgolemiot broj od institucionalnite oblici na po-docne`nite univerziteti, tuku i negovite profesori izgradile i golem del od intelektual-nata ramka vo koja se odvivalo podocne`noto istraùvawe i objavuvawe vo novite profe-sionalni disciplini. Vo toa isklu~itelno ugledno dru{tvo, nema somne` deka sredi{teto na intelektualniot kvasec bila klasi~nata filologija, koja podocna dobila poimpozanten i pomoderen naslov Altertumswissenschaft, ′nauka za antikata′ ″. Duri po 1795 godina se pi{elo na germanski jazik. Se rabotelo za vo naukata, kako {to bila istorijata itn.

Vo Malata enciklopedija na Prosveta se naveduva: ″Edinstveniot germanski kniè-vni jazik se zasnival na jazikot na Saksonskata dvorska kancelarija, a se temeli na Lu-teroviod prevod na biblijata od latinski na germanski. Na krajot vo 16 vek noviot kniè-vni jazik bil ve}e vo upotreba vo ustanovite i spisite, vo crkvata i knièvnosta, a vo 17 vek po~nuva da vlijae i na germanskiot govoren jazik. [vajcarija najdolgo ostanala na svoj-ot (alemanski) dijalekt i tek vo 17 vek go prifatila edinstveniot knièven jazik. Vo 18 vek vo zlatniot vek na germanskata knièvnost, celokupnata knièvno ostvaruvawe bilo na knièvevniot jazik. Edinstven pravopis na germanskiot jazik bil prifaten ne samo vo Ger-manija tuku i vo Avstrija i vo [vajcarija so sporazumot vo 1.903 godina″.

Udaqcov i drugi velat: ″koga se posmatra strukturata na eden od germanskite jazici- germanskiot, nao|ame vo nego okolu 30% jazi~en sostav koj ne moì da se objasni na osnova na starogermanskiot jazik i koj e ostatok na stariot, preindoevropski (jafatski) stadium na razvitok na ovoj jazik, na {to ukaùvaat i niz drugi stari relikti vo toj ist jazik. Spo-

309

red toa, odpa|a misleweto za poseben ′ariski karakter′ na indoevropskite narodi, koi bi vrvele niz razvitokot koj toboè nema ni{to zaedni~ko so razvitokot na drugite jazici″.

Zna~i, starogermanskiot jazik bil 100% indoevropski (ariski=pelazgiski=tn.slo-venski), a gotskiot jazik bil 100% mongolski. Dene{niot germanski jazik sodrì od vkupno 100% zborovi 70% (tn.slovenski na belata rasa so na Crncite od koine/ latinskiot jazik) i samo 30% turski zborovi na mongolskata rasa.

Sledi narodot mora da e ednorasen so ednorasen jazik: Belcite pelazgiski, Crncite semitski i Mongolite so tataro-turski jazik. Tokmu zatoa sekoj rasa mora da poteknuva od svoi prostori. Takov e slu~aj so Tatarite, od Tatarija, severno od Dunav, koja bila Romanija so Ungarija. Me|utoa, za Sklavinite (tn.Sloveni) vo 19 i 20 vek avtorite velat, tie go na-selile Balkanot tokmu od Romanija i po{iroko Ungarija. Me|utoa, denes tamu nema tn.Slo-veni, i tokmu tie se najgolemi neprijateli na tn.Sloveni. So ova se potvrduva deka poimot e samo politi~ki, samo so cel da se istrebi jazikot na Belcite tn.Sloveni. A vakvi bile Ro-mancite i Ungarcite. Votson istakna: ″Najdobra evropska paralela za toj proces, koj vo su-{tina ostanal skrien vo istorijata, e pojavata na romanskiot jazik, kade {to eden romanski govor postanal temel za stopuvaweto na latinskiot so slovenskiot jazik″. Se potvrduva, Ro-mancite od tn.domovina na tn.Sloveni drugo i nemoèle da bidat osven samo tn.Sloveni so pelazgiski jazik na kogo govorel Platon so Atina i cela Elada, a ovoj bil vavarski na kogo govorele Makedoncite. Bidej}i Romancite opstoile pravoslavni, i kaj niv slu`ben jazik bil samo tn.staroslovenski, nikoga{ latinskiot, Romancite bile samo latinizirani tn. Sloveni vo svojata tn.slovenska tn.domovina. Za drugi bitno e {to Bernal veli: ″Pomalku voobi~aen obrazec e prisuten vo turskiot i vo ungarskiot, vo koi osvojuva~ite go prezele sofisticiraniot vokabular na domorodnoto naselenie. Sepak, vo ovie slu~ai, Turcite i Ungarcite gi zadràle svoite mongolski zborovi za voena tehnologija ili organizacija. Vo gr~kiot jazik, me|utoa, zborovite za borbena kola, me~, lak, mar{, oklop, bitki itn., se ne-indoevropski. Pa zatoa gr~kiot jazik, kako {to e prikaàn spored Arijskiot model, ne na-likuva na jazici od turskiot tip. Zna~i, za prifa}awe na Arijskiot model e neophodno da go postulirame gr~kiot kako jazik koj poseduva tipolo{ka unikatnost. Anti~kiot model bi go postavil gr~kiot, zaedno so angliskiot i so vietnamskiot, vo najop{tata kategorija na takvi me{ani jazici″. Zna~i, ungarskiot jazik e turski jazik na 5% mongolsko naselenie, koe go nametnalo vrz 95% tn.Sloveni, {to bilo delo na Rim, kako {to toa bilo i so Roma-nija. Pak, Ungarija bila katoli~ka zemja. Deka 5% naselenie e dovoleno da se odrodi 95% tn.slovensko naselenie se dava slednoto obrazloènie: 2% vojska, 2% policija i 1% upra-va. So u{te pomalku od 5% Evropjanite ja kolonizrale Afrika i nea ja vladeele...Turcija bila Frigija, a nea ja sodale makedonskite Brigi=Brzjaci. Tokmu zatoa Turcite bile samo Belci so tn.slovenski jazik. Nivniot Osmanov jazik bil delo na sultanot Mehmed Karaman, koj vo 13 vek vo novopersiskiot jazik, koj bil dvorasen na Belci (staropersiski) i Crnci (semitski), vnesol tataro-turski zborovi. So preseluvaweto na Mongoli (Arnauti) vo 18 i 19 vek, vo Frigija vidno fondot na tataro-turski bil zgolemen, i vo 19 vek se sozdal turski jazik. Bidej}i nikoga{ nemalo turski naroden jazik, a Osmanite vladeele na Balkanot, ni-koga{ nemalo balkanski narodi. Denes balkanski narodi ima dve grupi: neodrodeni Belci (tn.Sloveni) i odrodeni Belci (tn.Nesloveni). Vtorive bile: Grci, Skiptari i Vlasi.

Fasmer pi{i: ″Kone~no od 15 vek...Toj toga{ ja dodal zabele{kata za srodnosta na libekskite Sloveni so Zigiotite na Pelopones″. Jazikot bil kako na Makedoncite koi bi-le Pelazgi, a govrele na varvatski. Ovoj bil pelazgiski, a na pelazgiski tvorel i Platon.

Obolenski pi{i: ″A Konstantin Porfirogenet, opi{uvaj}i go Peloponez neposre-dno posle 934 godina, veli deka pogolemata ~uma od 746 -747, ″celata zemja bila slovenizira-na i stanala varvarska″. Ovde kaj nego e sklavinska=varvarska. Isto taka Obolenski navedu-va: ″Kon krajot na dvanaesettiot vek Mihail Honijat u~eniot atinski mitropolit, ponièn od otkritieto deka negovata pastva od bednite selani koi zboruvaat na naroden jazik, ne ja razbiraat negovata bleskava prestava za starite Grci, gi zapi{al slednite zna~ajni zboro-vi: ″Posle dolgiot prestoj vo Atina i samiot stanuvam varvarin″. Sv. Jovan naveduva: ″U~e-weto na ribarot {to pravi {atori bleska na nivniot varvarski jazik pove}e od sonceto″. Vo prilog se naveduva Memorandumot za anti~kite granici na Grcija od majorot J.S.Ardaf,

310

S.B., R. E. 24 fevruari 1881 godina. Toj pi{i: ″Ovaa zaedni~ka odbrana dovela do sega{na upotreba na eden op{t jazik, gr~ki, no ostanatite od Amfilokijancite se u{te se Varvari″. Sledi Korais vo 1850 godina sozdava eladski jazik, koj slu`ben stanal od 1868 godina.

Bidej}i dene{niot gr~ki jazik bil dvorasen na Belci (Pelazgi) i Crnci (Semiti), avtorite se trudele da dokaàt kolku gr~kiot jazik ima crne~ki (semitski) zborovi. Tokmu zatoa e interesen navodot na Bernal, koj veli: ″êtiri godini rabotev dol` ovie nasoki i stanav uveren deka duri edna ~etvrtina od gr~kiot vokabular bi moèla da ima semitsko po-teklo. Ova, zaedno so 40-50 procenti koi se ~inea kako indoevropski, se u{te ne nudea obja-snuvawe za edna ~etvrtina do edna tretina od gr~kiot vokalubar″.

Bernal istaknuva: ″Yvezdite igrale sredi{na uloga vo site vakvi ′ekspertski patu-vawa′. Iako postoele brojni razli~ni astronomski modeli, najvlijatelniot model bil po-staven od astronomot Ptolomej, koj ìveel vo Egipet vo vtoriot vek od novata era, tokmu vo momentot na tranzicijata od starata religija kon novite kultovi. Spored Ptolomej, sonce-to, mese~inata, planetite i ′pricvrstenite′ yvezdi kruèle okolu zemjata vo svoja sopstvena sfera. Zatoa, so cel da se dopre do idealnoto carstvo, ~ovekot treba da gi nadmine sferite. Hermetizmot i neoplatonizmot gi sodrèle egipetskite i nehristijanskite stavovi za pr-ethodnobitusuvawe na du{ite i za metempsihoza, ili preseluvawe na du{i od edno telo vo narednoto. Vo ovoj proces bilo vklu~eno pominuvawe nadvor od sferite, a novite formi do izvesen obem bile oblikuvani spored soodnosot na yvezdite i planetite vo momentot na ra-|aweto″. Ptolomejcite kako Makedonci bile Brigi=Brzjaci.

Toj prodolùva: ″Dijapazanot na ne{ta so koi se zanimaval Nojgebauer e navistina neverojaten. Ve}e go spomenavme vo vrska so Kopernik, no negovoto najpoznato delo se odnesuva na naukata vo antikata. Vo nego toj e poliberalen od ostanatite i, tokmu kako {to bil podgotven da ja priznae islamskata nauka zad Kopernik, dokaùva deka gr~kata matema-tika i astronomija trpele krupni vlijanija od Mesopotamija″. Vidna vrska so Makedonija.

Kontinentot ne samo bez Makedonija ne moèl da opstoi i e denes ona {to e, toj se oslobodil od divija{tvoto. Isto taka, toj go nosi imeto na makedonska Brigija Evropa. Ta-ka Kontintalcite stanale Evropjani. Osnova na Brigija bila Pelagonija so Pelister koi bile nositeli na mitologijata. Pak, taa ottamu bila prenesena na goliot makedonski Oli-mp. Bitola proizlegla od Bitolija=Vidolija=Vodolija.544

544 Bitola e so mozaik pr~ i saatkulata orel so zmija. Koga navleguval Islamot vo Bitola se uni-{teni crkvite, manastirite, tvrdinata..., no ne vo Ohrid...Bitola bila nare~ena Monastir, a vo 19 vek e bez crkvi i manastiri. Ova bilo samo poradi toa {to Bitol~ani edinstveni dale otpor. Kako pot-vrda, deka samo Bitol~ani bile protiv Islamot e i 2001 godina, koga Hristijanite protiv izvr{i-telite na Islamot tn.Albanci se podignale i nivno uni{tuvale. Patepiscite do 1913 godina se ~u-dele zo{to se borele Makedoncite, koga tie podobro ìveele od ìtelite na Srbija, Grcija i Buga-rija. Ovie niv im govorele, nie se borime protiv turskoto ropstvo, koe bilo islamsko, a nositeli na zloto bile pelazgiskite Skiptari, od skiptar=èzlo=stap, na kogo imalo orel, i mongolskite Arna-uti (Tatari i êrkezi). Bitola bila centar na Balkanot, Sv.Dimitrija pravoslavna soborna crkva, voen centar do 1913 godina so voena {kola, sega se pusto vo nea, aerodrom so drenaà...Skopje ni{to-`no, {to vaì za [tip, Kumanovo, Tetovo, Kavaraci selo...Se pravi tamu gasovot, avtopatot, èle-zni~ka pruga...za Bitola da bide mrtva, a taa bila centar vo starata era, Pelagonija=Pelazgija i Bri-gija=Evropa so tn. Troja, {to bilo vo novata era se do 1913 godina. I denes Bitola e vo sredina na Ma-kedonija...Bitola se uni{ti so TAT, REK-Bitola kako da ne e vo Bitola, ni bezplatno parno greewe, ni privilegija kako potro{uva~i na struja...Mesto Bitola od nego da ima efekt, toj e samo zagaduva~ na okolinata, najgolem zlostornik najgolemiot ozra~uva~ so radon..., a dràvata mol~i na {teta na Bitolsko itn. Bitolskoto stanuva skopsko, kako da e Skopje=Makedonija, a Skopje ja uni{ti R.Make-donija. Za da se spasi Makedonija, se skopsko treba da se razgradi i vrati na svoe mesto. Ova e nu`no, zatoa {to na Makedoncite im e potrebna R.Makedonija, a ne Skopje, zbirali{te na naselbi koi nemat istoriska osnova, kako da sme vo Afrika, a ne Evropa, sporedba so Slovenija. Sledi Skopje da e Sko-psko Pole koe otsekoga{ bilo za proizvodstvo na hrana, a Bitolsko Pole kako aerodrom grobi{ta, mesto na rid. Se razvi Skopje i severniot del na dràvava za da se naselat Arnauti od Ju`na Srbija, a se iselija Makedoncite niz svetot, najpove}e od Bitola so Bitolsko. Ova go napravija Nemakedoncite Vlasi..., koi bile prosrpski i progr~ki. Tie Bitola ja proglasija pograni~no mesto, {to nevaèlo vo drugite jugoslovenski dràvi. Najgolemo zlo bil Lazar Koli{evski, koj go uni{to seloto, {to se slu-~i samo vo (N/S) R.Makedonija, no nikade vo SFRJ, duri gi istrebi kozite so brigiskiot=brzja~kiot

311

Iako vakva bila sotojbata, Evropjanite re{ile da ja zbri{at Makedonija i da i go nema makedonskoto ime. Tie tvrdat, nie ne sme bile Makedonci, tuku samo Sloveni, dojdeni od Zatkarpatite. Samo tie na kaùvaat od koi Zatkarpati, pa ima ~etiri: sever, istok, jug i zapad. Na severniot, ruskiot, Zatkarpati mu e Balkanot, kade bila Ilirija. Spored kiev-skiot sve{tenik Nestor (11-12 vek), Rusite poteknale od Ilirija. Zna~i, od Balkanot. Sle-di mojot predlog, sekoj onij koj najde bilo kakov materijalen dokaz/naod, deka severno od Du-nav na Balkanot bilo {to doneseno, toj itno treba da ja dobie najgolemata svetska nagrada.

Se postavuva pra{aweto, kako bilo mo`no od isti prostori da poteknuvaat Belci (tn.Sloveni) i Mongoli (Skiti=Goti=Tatari=Bugari=Arnauti) so nivniot bog Asen ? De-ka pra{aweto ne e bez osnova, se obrazloùva: na Balkanot imalo svetla p~ela, a severno od Dunav temna p~ela... So ova se potvrduva, severno od Dunav bile prostori na temnata, a na Balkanot svetlata, bela, rasa. Isto taka, Belcite bile sto~ari, a Mongolite lovci i riba-ri. Ova govori, severno od Dunav nemalo doma{ni ìvotni.

Psevdo-Cezarij,vo po~etokot na 5 vek, pi{i: Sklavinite i Fisoncite ìveele negde vo blizinata na Dunav i poradi toa se narekuvale Podunavci. Sklavinite ″se divi, slobodni i bezpoglavari, bidej}i svoite voda~i i stare{ini postojano gi ubivaat bilo na gozba bilo na pat, i se hranat so lisici, divi ma~ki i me|u sebno se dovikuvaat kako volci koga zavi-vaat″. So navodov se potvrduva, vo nivno vreme u{te nemalo preselbi na semejstva so doma-{ni ìvotni. Zatoa vo ova vreme imalo samo legii. Ovie pristigale do rekata Dunav, gi pr-oteruvala Skitite preku Dunav, nasledstvo u{te od vremeto na Filip i Aleksandar Ma-

simbol pr~. Koga nego go nasledi Krste Crvenkovski po~na so makedon{tinata. Me|utoa, Nemakedon-cite i makedonskite Srbomani bea protiv makedonskoto. Bitola Nemakedoncite i Srbomanite ja za-kopaa. Samo Mito Pejovski uspea da daprinese da go ru{i vla{koto vladeewe i poniùvawe na Make-doncite... Kadarot na Crvenkovski, so diplomi von dràvava, sozdale jugoslovenski rekorder ZIK ″Pelagonija″- Bitola. Koga se vrati Lazar Koli{evski po negov nalog, sekako partiski, be{e smenet kadarot. A toa go izvr{i edna Bufska selska dinastija, site komunisti i nerabotici, uni{tuva~i... Vo Bitola se vele{e AEG (Aman od Egejci i Gali~ani). Pa komunisti bea Makedoncite vo Dolna Makedonija, koi kako takvi bea uni{tuvani, neborej}i se vo makedonski vojni edenici, tuku samo vo gr~ki. Sledi niv svetot gi znae samo kako gr~ki komunisti. Bidej}i Kombinatot SDSM partiski i go privatizira na Bufskata dinastija, taa go zbri{a Kombinatot, a od nego ìvee{e Bitolsko, sega ni-{to. Taa prva vo dràva go raspadna Kombinatot, ZK ″Pelagonija″ go uni{ti i opla~ka, a kapitalot go iznese vo stranstvo. Taa u~estvuva so dràven, tn.akcionerski, kapital za podigawe na se i se{to, kupuvawe na opremi, aparati itn. Taa Bufska banda ima svoi vo Veterinarniot institut- Skopje, koj e zloto za zaskrivawe na vistina: leukoza... na govedata, auecki na sviwite. Institutot kako svetsko ~u-do ja le~i ~umata na sviwite, duri mene me ismejuva vo Dnevnik i na bitolski televizii, a mi go od-zema pravato nivnoto da go demantiram. Bidej}i za ~umata nema lek, tie se uni{tuvaat. Koga vo Evr-opa }e vleze R. Makedonija, toga{ taa }e mora sviwite da gi uni{ti. Me|utoa, ~lenovite na Bufskata banda samo mene me uni{tija. Nivniot zlostor e u{te mnogu pogolem, koa tie go zaskrivale zarazuva-weto od stafilokokoza preku svinsko meso od Sindikatot na 100 potro{a~i na Kombinatot od sviwa-rska farma vo selo Porodin kako i 24 lu|e vo Kvasarata od sviwarska farma Kumanovo. êlnikot na Bufskata dinastija e nositel na zloto koga so svoite sobanditi go true dobitokot so najgolemiot otrov ìva, a preku nego i lu|eto. Toa be{e preku zapra{ena p~ena kako semenska, koja Hrvatska i Srbija ja kupile od SAD so karantiska bolest, a bea trueni Makedoncite. Jas bev prijavuva~ na ovoj genecit. Se zaka{ka rabotata..., samo jas gubitnik. Vsu{nost, jas gi {titev Makedoncite, {to kako ~o-vek bi go napravil i za drugi. Bidej}i sekoga{ sum gubel tragaj}i ja pravdinata, mene mi preostana, sé ova da go napi{am vo knigava. Sledi moe izvinuvawe kon ~itatelot, zatoa{to ova nema vrska so kni-gava, ama so Bitola i Bitolsko. Ova se objasnuva so toa {to zemjodelskite povr{ini bile na priva-tnici, badijala odzemeni od dràvata, a niv gi prodava i koristi Bufskata banda. Dosega Brigite od Bitolsko nikoj ne uspeal da gi izbrka od svoite ogni{ta, tuku ovaa Banda. Drugi povr{ini se onie, koi bile na Bitolskoto Blato do 1963 godina, {to bilo nasledstvo na Pelagonskoto Ezero. Vo toa Blato se proizvesuvalo 2 toni riba po ha, se lovele ptici, imalo trska, {amak...Sega po hektar se do-biva mnogu pomalku dohod otkolku od Blatoto. Toa }e mora da se povrati na solenite povr{ini, koi ne se za proizvodstvo. Bidej}i Blatoto se najduva na patot za ptici selnici, dràvata }e dobie pom-o{...Tokmu zatoa sledi, badijala kadarot na ZIK ″Pelagonija″ go predloìl HMS ″Streèvo″ za vto-ra kultura i sto~arstvo, se toa go uni{ti Bandata, so {to taa profitira. Sé se prodava kako {to se saka. Se kupuva dobitok, mehanizacija, oprema...poskapo direktno od proizvoditelot vo stranstvo ot-kolku od makedonski trgovec. Toa go pravat mo}nici, neprijateli n makedonska R.Makedonija i make-donski Makedonci. Sledi domorodcite da se najsiroma{ni. Samo ovie moàt da si ja spasat dràvata.

312

kedonski, i se vra}ale nazad, na svoite odredi{ta. Na tamo{ni sirovi klimatski uslovi lu-|eto morale da se borat da opstojat. Bidej}i tie nemale doma{ni ìvotni, tie morale da se hranat so divi ìvotni i da se odnesuvaat kako tamo{nite lu|e- Skitite.

Istoriski e dokaàno i potvrdeno, preselbite bile so doma{ni ìvotni, a od niv Belecot dobival meso, mleko, koà, volna itn. Me|utoa, severno od Dunav, na jug na Balka-not, se do so 19 vek niedno ìvotno ne preminalo, zatoa{to Dunav ne bil preminliv. Isto taka, da se prepliva so trska otpa|a verojatnosta, zatoa{to Dunav e dlaboka reka, 10 metri voden stolb e edna atmosfera i trskata koja pobaruva kislorot ne moè da viree na pogo-lema dlabo~ina od 0,5 metri. Od druga strana, bidej}i do 20 vek nemalo ~arter letovi, ne moèlo da ima preselbi na tn.Sloveni, koi spored evropskata nauka poteknal od Neander-tal. Me|utoa, i toj kako Belcite, niz kontinentot se naselil od i preku Balkanot.

Kone~no, tn.slovenski jazik bil pelazgiski, a na vakov tvorel Platon. Pak, Make-doncte kako Pelazgi govorele varvarski jazik. Zna~i, pelazgiski=varvarski=tn.slovenski. Ova moè da se potvrdi so navodot na Herodot. Spored nego, vo dene{na Ukraina i Rusija se selelo naselenie od persiskite,maloaziskite i balkanskite prostori. Istoto prodolìlo i po Herodot, pred i po novata era, po 6 vek se do za vreme na Otomanskoto Carstvo. Bidej}i vo Ukraina i Rusija nema drug trag,osven tn.slovenski jazik,tn.Slovenite bile falsifikat.

Kako potvrda, deka nie ne sme Sloveni e navodov: Avstriskiot konzul vo Janina Han (1865) zapi{al, Ohri|ani ne sakale da bidat Sloveni. Me|utoa, mnogupati povtorenata laga stanuva vistina. Pa taka vo 1965 godina site Ohri|ani i Makedonci stanale Sloveni. Ovoj poim ne go poznavale Makedoncite vo Pakistan. Koga tie vo 2008 godina ja posetile R.Make-donija, tie rekle, taa bila nivna tatkovina. A poimot Sloveni postanal samo politi~ki, da se istrebat Makedoncite. Ednostavno Evropjanite sakaat da go istrebat imeto Makedonci.

Za potvrda se zema primer Egipet, so Ali Mohamed, koj bil Makedonec, roden vo Kavala, a i toj samiot se narekuval Makedonec. Ve}e vo 1808 godina vlasta doa|a vo racete na Mohamed Ali, makedonski general na turskite sili. Nekolku godini podocna toj so Al-bancite gi iskasapil Mamelucite i stanal potkral, prakti~no nezavisen od Turcija...So taa ekonomska i politi~ka osnova, Mohamed Ali po~nal da gradi Egipetska imperija. I sa-mite podanici na Otomanskata imperija, brojni Grci (pripadnici na Carigradskata patr-ijar{ija, nemalo Ohridska) ìveele vo deltata na Nil i osobeno se angaìrale vo novite komercijalni sektori na ekonomijata. Otkako Mohamed Ali do{ol na vlast, do{le u{te Grci, kako da se priklu~at na negovata nova armija, taka i da u~estvuvaat vo ekonomskiot bum...Do 1830, Egipet po moderna industriska produktivnost bil vtor vo svetot zad Anglija. Vo 1839 godina, Mohamed Ali proglasuva nezavisnost od Porta. Bidej}i Egipet stanal naj-razvien, se sprotistavile Avstrija, Anglija, Francija, Prusija i Rusija, koi zastanuvaat zad Turcija. Isto taka, toj se vrzuva za prakti~niot proekt za gradewe na Sueckiot kanal. Pak, vnukot na Mohamed Ali, Ismail, nara~uva od Verdi, kompozitorot na italijanskata Risorgi-mento, da so~ini egipetska nacionalna opera...Zna~i, Makedoncite opstoile.

Ali Mohamed bil Makedonec, verski musliman. Bidej}i za vreme na Otomanskoto Carstvo, po 1767 godina, koga bila ukinata Ohridskata arhipeiskopija, a pred toa i Pe}ka-ta crkva, imalo samo Turci=Muslimani i Grci=Pravoslavni. Me|utoa, Ali Mohamed se na-rekuval Makedonec. Ovoj navod e so cel da se istakne ogromniot zagovor vrz Makedonija. I ako e vakva sostojbata, ako na Makedoncite im se dozvoli da si bidat sami, bez kolonisti i dojdenci, Albanci i Vlasi, Makedoncite povtorno }e se vivnat. Tokmu ova Evropa i SAD ne go sakaat.Sledi za niv od Makedoncite se podobri makedonskite neprijateli, Nemakedonci.

Spored Marin Barlet (16 vek) Albancite bile Epirci, a Epir bil makedonski. Toj i drugi velat, Makedonija imala mnogu zemji. Pa Balkanot bil Makedonija, do rekata Dunav. Ne slu~ajno za Epircite, Albanci i Vlasi, Gustav Vajgand veli, tie bile ″bra}a″.

Po ukinuvawe na Ohridskata arhiepiskopija, pod koi bea dene{na Albanija i Gr-cija, po~nale da deluvaat Carigradskata patrijar{ija so makedonskiot koine i Katoli~ka-ta crkva so latinski jazik. Tokmu samo taka po~nale da se odroduvaat Belcite od svojot tn.-slovenski jazik, a kaj Albancite i Vlasite545 duri bile vneseni tursko-tatarski zborovi.

545 Romanskiot jazik bil latniziran tn.slovenski jazik, {to bilo i so Vlasite.Vo prilog e i slednovo: Prviot nau~en rabotnik koj vo ~asopisot ″Wiener allgemeine Zeitung″ go dade svoeto mislewe za nau~ni-

313

Za da se potvrdi, deka Albancite se samo odrodeni tn.Sloveni se slednite dokazi: Site albanski avtori, {to vaì i za vla{kite, pi{at tie bile Pelazgi so pelazgiski jazik. Zna~i, tn.Sloveni so tn.slovenski jazik. Nie me|usebno ne se razbirame zatoa {to nie tn. Sloveni govorime na jazik na Belci, tn.slovenski, a tie na trorasni jazici i toa na Belci, Crnci i Mongoli. Zna~i, na pelazgiski, semitski i mongolski (tataroturski). Sledi da se zaklu~i, deka tie bile samo odrodeni tn.Sloveni. Odroduvaweto zapo~nalo vo poslednite vekovi, ~ij proces se u{te ne e zavr{en, a toj prodolùva i vrz drugi Nealbanci.

Vo ′Mala enciklopedija Prosveta′ od Belgrad, 1969 g. za d-r M. [uflaj se veli deka ′bil istori~ar, prof, na Sveu~ili{teto vo Zagreb, golem poznava~ na albanskata istorija... Dela: Srbi i Arbanasi, O arbana{kite gradovi i dr′. Od oblasta na albanologijata mnogu dela izdal na germanski jazik. Vo predgovorot na knigata ′O Albancima...′ B.M. veli deka M. [. spa|a ′me|u najgolemite albanolozi vo svetot′ ″. Me|utoa, vo faksimilot na B. Magovac postoi Albanija, ama ne Albanci, tuku Arbanasi: ″U Albaniji ìvi preku milion du{a, od toga e preko ~etiri petini (82,2%) Arbanasa. Naroda, koi se osje~a Srbinom, bilo e (po po-pisu)...″. Zna~i, Albanija bila vo 1912-1913 godina, koga imalo 0% Albanci. Vo 1929-1931 go-dina nemalo Albanci, tuku 82,2% Arbanasi, koi bile tn.Sloveni, za [uflaj Srbi. Sledi na mafija{ki na~in bila sozdadena Skiptarija, ~ii ìteli 82,2% Arbanasi=tn.Sloveni se odrodile od svojot jazik na Belci, tn.slovenski, a toa bilo so trorasniot skiptarski jazik, samo delo na Rim i Viena,samo vo borba protiv pravoslavieto i negoviot tn.staroslovenski jazik. Pa potoa se veli: ″Enciklopedijata na Leksikografskiot zavod na FNRJ, izdadena vo Zagreb 1955 godina beleì deka ′spored popisot od 1941 godina Albanija imala 1.105.000 ì-teli, a spored procenkata od 1951 god. 1.210.000 ìteli; od toa Albanci se 82%...pravosla-vnite 21%, katolicite 10%, a muslimanite 65%′ ″. Vidlivo e deka vo Albanija komunistite sozdavale islamski albanski narod so rimsko-vienskiot trorasen albanski jazik.

Bidej}i za Albancite i Vlasite dosta sum pi{el, ovde }e navedam samo nekoi pri-meri: Albanskata najpopularna pesna ″Oj more Nuse″, od nus=nes=nesta, a i vla{ki nesta. Sledi nes do nesi, a nes e gnezdo. Imeto Mir ozna~uvalo dobro, a vo Pakistan Makedoncite imale vlatetel Mir. Tokmu toj trebalo da vladee vo mir i da imalo mir, pa i zatoa se u{te vladee. Najbitna albanska=arbanska istoriska li~nost bil Sv. Vladimir=vladi mir. Me|u-toa, nivniot mir ozna~uval dobro. Isto taka, tie imaat istoriska li~nost Dobrimir=dobri mir. Ova vaèlo za site tn.Sloveni, no ne samo za Arbanite, koj ozna~uval dvojno dobro: do-bro na makedonski i mir arbanski. Dobar primer e za vesti lajme=laj me akuzativno, no ne dativno lajmi=laj mi: lai=lavi=lafi, laf muabet. Kaj Vlasite stare{inata go vikale êl-nik,{to denes pove}e ne e ~elo=~elo...Vajgand veli, Albancite i Vlasite bile ″bra}a″. Spo-red Marin Barleti, Albancite bile od Epir, a Epir bila makednska zemja. Kaj nego Iliri-kum bila Crna Gora. Inaku Arbanite i Vlasite imaat prezimiwa koi zavr{uvaat so brzja-~koto u. Isto taka, tie poteknale i ìveat od tn.slovenski prostori. Tokmu zatoa tie drugo i nemoàt da bidat osven tn.Sloveni. Pa tie gi imaat site tn.slovenski glasovi, ama i tn.

te trudovi na Bojaxi be{e poznatiot slavist Bartolomeus Kopitar. Ovoj slavist vo 1814 godina, zna-~i, edna godina po izdavaweto na gramatikata na M.\.Bojaxi, dade nau~na recenzija za taa gramatika. Kopitar, me|u drugoto, napomena deka ″arm′nski″ jazik, prema misleweto na Mihail \ Bojaxi, be{e govoren od ~etiri milioni du{i. Spored strukturata i harmonijata na jazikot, govorot na arm′nite e vo rang na nejzinata sestra, so latinskiot jazik, koj jazik e po kultiviran. Vo izmenite te{ko e da se determiniraat negovite vistinski koreni. Sigurno se znae, dokolku se ostavi na strana deka toj jazik ne e romanski, negovite latiski koreni ne moàt da bidat negirani. Razbirlivo e deka latinskiot element na ovoj jazik e primen vo nepoznato vreme, kako edna forma koja e malku porazli~na, i pokraj toa {to eden nejzin del go navo|ame i vo latinskiot jazik no so eden metod koj e niveliran. Toj treba da bide razbran vo site latinski jazici″.Pa potamu Bartolomeus Kopitar po detalno elaborira za in-troduciraweto na slavjanskite vo arm′nski jazik. Po nau~nata recenzija koja B.Kopitar ja publikuva-{e vo 1814 godina, ovoj ist avtor u{te edna{ dade svoe mnenie za trudovite na Mihail \ Bojaxi vo stu-dijata nare~ena za ″albanski, arm′nski i bugarski jazik″, koja be{e objavena vo ~asopisot ″Godi{nik za literatuta″ (Jahrbuch der Literatur) vo koja gi prezentira ideite za pi{uvawe na tie jazici. Negovoto prezime bilo samo tn.slovensko, a vla{kiot kako romanskiot bil samo latinizran tn.slovenski jazik. Vo Romanija slu`ben jazik bil samo tn.staroslovenski, Ramancite sé u{te se pravoslavni,{to vaì za Epircite,koi bil pod Ohrid so tn.staroslovenski jazik. Sledi brojkata ~etiri milioni e bez osnova.

314

Vukovi glasovi od 19 vek. Herodot ja objasnuva govornata razlika, Trakite upotrebuvale po-ve}e temen vokal, kako denes Bugarite i Romancite, {to bilo i so isto~nite Srbi se do Vuk Karaxi}, koj go otfrlil temniot vokal. Sledi Majer i Vajgan da velat Albancite i Vlasite ne bile Iliri, poradi poretka upotreba na temniot vokal, tuku kako Romancite. Bidej}i od Romanija vo Trakija navleguvale Goti, koi bile Tatari so svojot bog Asen, koi bile Arnau-ti, jazikot na Arbanite i Vlasite bil i mongoliziran. Ova za Albancite moè da se vidi kaj Majer itn.Me|utoa,albanskite avtori mol~at, i ponatamu tvrdat, tie bile samo Pelazgi.

Tie od edna strana velat bile Pelazgi, zna~i, Belci, a vakvi vo Srbija i Makedo-nija se samo okolu 10%, a Arnauti 90%. A vtorive se so azisko, kavkazko-crnomorsko, pote-klo, {to se potvrduva antropolo{ki: Arnautite imaat mongolski odliki, povisoko u~estvo na krvnata grupa V na Mongoli, i pove}e krvna grupa AV na Me{anci, na Arbanasi=Skipta-ri=Toski i Arnauti=Gegi so beloto kavkasko ke~e. Tie imaat kosovska ovca so mongolski gen za dolga opa{ka, go vnesle mongolskiot gen na kowot i vo 19 vek bile akinxii, mongol-ski kowski lete~ko odredi. Ovie bile kolonizirani vo 19 vek me|u Ni{ i [ar Planina, a vo severna Skiptarija, Albanija bila na Kavkaz, porano vo 18 vek. Tie bile yverovi...Ovie do denes me|usebno ne se razbiraat, me|usebno ne op{tele, ne stapuvale vo brakovi..., {to se promenalo vo posledno vreme, {to gi povrzalo Islamot. Arnautite kako Muslimani i mu-slimanskite Skiptari otsekoga{ bile Turci, {to vaèlo so Makedoncite so islamska ve-roispoved i Srbite od Sanxak. Denes se sozdava i vtor turski=islamski narod so malcin-skiot trorasen skiptarski jazik vo kogo vleguvaat mnozinstvoto Arnauti, otkaùvaj}i se od svojot kavkazko-crnomorski, tatarsko-~erke{ki, jazik, ama i Turci, Makedonci so islamska veroispoved i Srbi od Sanxak. Da se potvrdi, deka ova ima vrska samo so verski narod, se do-kaz Sanxakliite.Tie sakaat da bidat nare~eni Bo{waci, spored Bosna, koja od niv e daleku.

J.G.Hahn, Auftauchen der Albanesen, ″Albanischen Studien″, I, Jena, 1954,211 i 228, pi{i: Arnautot ″bitno ne se razlikuval od onoj od vremeto na prvobitniot ~ovek, od pred prvobi-tnata zaednica″, i deka ″me|u toa naselenie seu{te imalo lu|e so opa{ka, sli~na na kowska-ta i na kozjata opa{ka″. Tokmu opa{kata bila mongolska na mongolskite kowski lete~ki odredi akinxii, so skitska=tatarska=gotska opa{ka na glavata. Toj so svoite sorabodnici Steinmetz, Nopcha i Siebertz bile iznenadeni, {to vo Severna Skiptarija, vo vtorata polovina na 19 i na po~etokot na 20 vek, videle ″divo pleme″. Zatoa Boppe, Delez, K′n~ev i mnogu drugi utvrdile deka Arnautite (Gegite) ″se tu|inci za Evropa″ i deka tie vo antropolo{ki i ″vo nikoj drug pogled, ne se vklopuvaat vo sloveno- gr~kiot kompleks″. Bidej}i tn.Grci bile sa-mo odrodeni tn.Sloveni=Belci, Gegite bile Skiti.

Iako Arnautite potpolno se razlikuvaat od Skiptarite, Evropa i SAD mol~at, tie im se dvojni neprijateli na Rusite: na ruskite prostori i na Balkanot. Tokmu poradi ovaa dvojna vojna koja ja vodi NATO stradame samo nie, tn.Sloveni, koi sme ist narod so Rusite, do denes razbiraj}i se, {to ne vaì me|usamite Germanci. Tokmu ovie najdobro ja znaat sostojbata, deka Arnautite se od Azija, a Skiptari nemalo von Skiptarija.

Ami Bue ja izdal knigata ″Evropska Turcija″ vo 1840 godina. Toj Arnautite ne gi spomenuva, oti knigata bila pi{ana pred 1840 godina, koga tie bile kolonizirani. Nenad \or|evi} pi{i deka vo Kosovo nemalo nieden Arnaut. Najbitno e {to Hamer vo svojata kni-ga istaknuva. Se do 1836 godina, koga negovata kniga bila izdadena, spored nego vo Makedo-nija, ju`na Srbija i Crna Gora nemalo Albanci. Ova govori, deka dotoga{ se u{te nemalo preselbi na Skiptari von Skiptarija.Sostojbata se promenala samo po sozdavaweto na Srp-skoto kneèstvo, koe potoa toa stanalo dràva, {to vaèlo i za Grcija vo 1830 godina. Tek potoa za Osmanite se pojavila opasnost. Ova bilo povod samo po 1830 godina von Skiptarija da se naseluvaat muslimanski Skiptari. Ovie bile prvite muslimani {to }e gi prifatat Arnautite. Tokmu zatoa do 1836 godina spored Hamer prostorite vo severna Albanija so so-sedite bile razvieni na isto nivo. Sostojbata se promenala samo koga od 1840 godina vo ju-`na Srbija od Azija bile kolonizirani Arnautite. Proizleguva, vo severna Skiptarija ne-malo Arnauti i tamu ìveel ist narod kako vo sosedstvoto. Toj kako tn.Sloveni bil odro-den od tn.Homerov jazik. Samo po koloniziraweto na Arnautite vo ju`na Srbija, tie otta-mu se preselile vo Skiptarija. Toa {to razvienite Kosovo i Metohija najpove}e zaostanale i tamu do denes nema mir i spokojstvo ne e slu~ajno. Se ova e delo samo na mongolskite Ar-nauti. Vakvi bile êrkezite i Tatarite. Vajgand veli: Vo 19 vek ″bile zapazeni voop{to

315

oddelni kolonii na êrkezi i Tatari po selata i Ermenci po gradovite″. Spored negovite navodi, êrkezite i Tatarite od Mala Azija bile kolonizirani na Balkanot. Toj niv ne gi narekuva Arnauti, delo na [kolata.

Von [kiptarija nikoga{ ne ìveele Arbanasi. Ova moè da se vidi povtorno od na-vodot na Hamer. Ovoj pi{i: ″Na Peloponez Grcite me|usebno bile sosem neslo`ni, a protiv niv se pobunile i Albancite, nivnite pomo{ni trupi. Nastanala borba za vlast i Alban-cite, pod vodstvo na gr~kite zapovednici, bi ja zele, da Hasan, zapovednikot na Korint, ne mu se obratil na sultanot za pomo{ i ja dobil. Turhan, koj pred trieset godini pakosel po tie krai{ta, do{ol so vojskata vo pomo{ na Grcite protiv Albancite, trgnal kon klanecot Barbostenis, kade tie gi drèle zad yidinite svoite èni i deca, pa koga ovaa no} pobegna-le, site gi zarobile. I drugite albanski poglavari se predale na Tomas, mladiot despot, kaj Atos. I po zaminuvaweto na Turhan, Grcite prodolìle so svojata mlaka politika kon po-danicite, {to go potiknal duhot na pobuni i neposlu{nost″.

Se gleda, na Peloponez Arbanasite, kaj avtorot Albanci, bile samo pomo{ni trupi. Ovie i drugo ne moèle da bidat koga nivnata Arberija bila bedna, poradi {to tie vo nea ne moèle da se nahrant.Ova govori, Arbanasite (Arberite) ne ìveele von Arberija (Ski-ptarija). So ova se potvrduva, vo Makedonija so nejzinata Bitola nikoga{ ne ìveele Arbe-ri, nitu drugi Nemakedonci. Makedonija bila samo na svoite Makedoncite so svojot postle-denski tn.Homerov (tn.slovenski) jazik.

Gustav Vajgand pi{i: ″Od Albanija, koja kako neplodna i planinska zemja ne moì da go ishrani naselenieto, u{te pred 13 vek trgnale lu|e na jug kon Epir, Tesalija, Beotija, Atika i duri Peloponez″... ″vo ponovo vreme me|u dvata narodi se vklopile Albancite″.

Se gleda deka von Skiptarija nikade nemalo Skiptari. Isto taka, se potvrduva, Al-bancite me|u dene{nite Srbi i Makedonci ″se vklopile″ od 19 vek. Toj kaà, vo Grcija ì-veele stotina iljadi. Pa ovie ne bile hristijani, tuku samo muslimani, samo od poslednite vekovi.

Ovde e bitno za Makedonija. Edmon Bu{je de Bel i Brejlsford kaùvaat deka vo Ma-kedonija Skiptarite i drugite bile dojdenci. Vo prilog se naveduva D.K.Budimovski (1983), ″Makedoncite vo Albanija″.Toj na 44 str. naveduva: ″Albanskite naselbi vo Makedonija ne se od damne{no poteklo. Albancite se naseluvale vo tekot na 18 i 19 vek. Oblasta na sta-rite albanski naselbi e gorniot del na sever od srednoto te~enie na Skumba, vo reonot na Mat i na sever od nego. Spored dokumentacijata, Albancite vo Zapadna Makedonija se po-javuvaat kon krajot na 13- ot i vo 14- ot vek″. (A.M.Seli{~ev: ″Slovenskoto naselenie vo Albanija″, Sofija, 1936 god.)

Vo 13 i 14 vek nemalo muslimani. Toga{ site bile eden ist pravoslaven narod. Sli-~no pi{el Hamer, Vajgand itn. Bitno e {to ovde se naveduva 18 i 19 vek. Tokmu 18 vek bil povrzan samo so Ali- pa{a Janinski. Toj vek bil koga od nea i Epir bile proterani hristi-janite.

J.Trifunoski istaknuva:″Spored edna geografska karta za strukturata na nasele-nieto na Balkanskiot Poluostrov na po~etokot od 16- ot vek, na podra~jeto na dene{na R. Makedonija, Turcite gi imalo samo vo poedini gradski naselbi. Me|utoa, vo selata ìveele voglavno hristijansko naselenie. Albancite, ne samo muslimani, tuku i hristijani, toga{ gi nemalo ovde. Gi nemalo ni podocna, vo 17- ot vek. Ista bila i etni~kata sostojba vo so-sednoto Kosovo″.

Najbitno e {to priznavaat albanskite istori~ari vo slu`benoto izdanie na isto-rijata na nivniot narod: ″Vo 17 vek...vo albanskite gori naselenieto se namnoìlo povtor-no do toj stepen, {to nivniot opstanok na tie prostori stanal nevozmoèn. Potrebata za obrabotlivata zemja gi prinudila celi masi planinci i selani zaedno so semejstvata i stokata da emigriraat...vo ramninite na Kosovo, Duka|inskata Ramnina (Metohija), Ki~evo, Gostivar, Tetovo″ (Makedonija). Spored navodite se odnesuva samo od 17 vek. Preselbite bi moèle da bidat vo 18 vek. Toa bilo mo`no samo koga nekoj mo}nik toa go podrùval. Ova bilo pokraj samite Osmani i Skiptarite. Ova po~nalo so Ali- pa{a.

Skiptarija bila siromava i zatoa od nea bednoto naselenie begalo vo sosednite pro-stori i toa vo borba za korka leb, {to opstoilo do denes. Tokmu od Skiptarija do denes vo

316

Grcija, Makedonija, Srbija i Crna Gora prebegnuvaat samo Toski i Gegi. Dosega ne e zabe-leàno nekoj od sosedstvoto da prebegni vo Skiptarija. Sevo ova govori, deka sekoj sovesen ~ovek bi ja napa|al Skiptarija, a bi gi veli~il samo sosednite zemji. So toa {to ova e spro-tivnost, se potvrduva deka Albancite se samo muhamedani i niv gi intersira samo islamot. Sekako, Arnautite bile samo Mongoli, a Skiptarite odrodeni tn.Sloveni. Odroduvaweto bilo omasoveno od 1840 godina koga vo ju`na Srbija bile kolonizirani Arnautite. Tokmu ovie stanale arnautsko naselenie. Vo prilog e i navodot, {to go kaùva Vajgand. Spored ne-go, vo Ju`na Srbija se naselile 100.000 Tatari i 500.000 êrkezi, i toa po Krimskata vojna.

R.Makedonija u~estvuva vo zlostorot vrz Makedoncite, otkaùvaj}i se od Makedone-cot, tn.Vizantiec, Georg Kastriotis, koj go proglasuva za Albanec, duri u~estvuva vo sozda-vawe na dvorasniot albanski narod so trorasen skiptarski jazik. Pa ovoj bil zlosto~ni~ki: so Osmanite, so fa{istite, so komunistite na Tito, pa na Stalin, sledi Macetung i kone~-no so kapitalistite i nivnata NATO, ~ii zemji ja delele Makedonija i do denes go istrebu-vaat makedonskiot narod. NATO vrz R.Makedonija izvr{i agresija, a vo kampovite na ONA imalo amerikanski i britanski specijalisti...Taa vo R.Makedonija ne ni dozvoli da se bra-nime i nea odbranime. Taa kadrovo i vojno ja naoruà, duri protivavonski, videno na [ara.

Bidej}i Skiptarite se kolonisti, {to vaì i za Arnautite, nim im sledat samo gra-|anski prava, nikako tie da bidat narodi (Skiptari=Toski i Arnauti=Gegi), vo nikoj slu~aj eden dvorasen albanski narod, duri so malcinskiot skiptarski jazik, na Skiptarite. Spored niv, Skiptarite bile 10%, a Arnautite 90%. Vidliv e zlostorot vrz nas, Makedoncite.

So Ramkoviot dogovor stanavme zalo`nici na albanskiot Islam. So toa Makedon-cite, koi otsekoga{ se borele da se oslobodat od Otomanskoto Carstvo, koe be{e islamsko, a negovi najgnasni izvr{iteli bile Skiptarite i Arnautite, podpadnale pod albansko isl-amsko ropstvo, koe nema svoj zavr{etok. Ova se potvrduva po toa {to vo Ramkovniot dogov-or, vo kogo se govori za multietni~nost, vaì samo za Makedoncite, no ne vo Skiptarija, Grcija...Francija, [anija..., nitu pove}erasna SAD. Za da se potvrdi deka toj e zlo~ine~ki e dokazot {to vo nego nema finansiska ramka, sekoja narodnost spored nejzinoto u~estvo so ist procent da doprinesuvawe vo na{ata ni zaedni~ka dràva. Bidej}i Albancite tvrdaat deka nivnot udel e 25,17% od vkupnoto naselenie, spored doteranite falsifikuvani popisi od 2002 godina, toga{ tie treba da u~estvuvaat so istiot toj procent. Me|utoa, toa ne e ne samo so 25,17%, tuku ne e 20%, nitu 15%, nikako 10%..., so {to Albancite vo R.Makedonija se samo paraziti. Sekako, Albancite se vo pravo, Hristijanite im se robovi i pot~ineti na Muslimanite Turcite do 1913 godina, vo R.Makedonija na turskite Albanci, poradi {ti Tu-rcite=Albancite moraat da gi iscicaat poslednite kapki pot i krv, za tie kako agi da se izìveat vrz kaurite i nivnata gnasna pravslavna vera, koja za Islamot nikoga{ nemala vr-ednost. Ne slu~ajno, Albancite samo se bunat, se àlat, gi obvinuvaat... Makedoncite, niv na me|unaroden sud vo Hag gi sudat, bez Albancite kolonisti da gi ispolnuvaat svoite obvr-ski kon spored niv nivnata R.Makedonija. Bidej}i tie nikoga{ nemale obvrski kon nea, {to vaì i denes, tie namale i nemaat ni{to so R.Makedonija, tie vo ne se samo kolonizatori, tuku i kolonisti, zlo {to go napravila Turcija so dogovor i podr{ka na Viena, Rim...

Makedonsko radio na 08.09.2009, vo 1715 ~asot, go povtori intervjuto so prviot Pret-sedatel na Vladata na R.Makedonija, Nikola Klusev, deka toj bil vo Bugarija za na Bugarite da im objasni deka ne smee da se rasprava za Makedonija, {to bilo i vo Romanija, so @elev... i Roman... Toa od niv bilo prifateno, a ostanala samo Grcija, Micotakis. Grcija ja podrù-va Evropa, koja ja podeli Makedonija. Sledi Evropa Grcija da ja primi i odlu~i Grcija ma-kedonski firmi da kupuva, taka Grcija i ovoj del da go otkupi. Me|utoa, gr~kite firmi mo-raat da miruvaat, se dodeka taa ne go priznae ustavnoto ime, a Ustavot e Osnoven zakon, bez koga nema dràva, a toa go bara Grcija. Sledi firmite so naknada da si gi povrati drà-vava, {to vaì i od na drugi dràvi. Ova pravo go nema R.Makedonija kaj onie firmi koi se podignati od drugoi dràvi. Ama zemjata mora da ostane makedonska, a da ne se slu~i kako so Gibraltar..., nie da ostaneme narod bez zemja, {to toa go bara Evropa...

Evropa go odolgovle~uva primaweto na R.Makedonija,{to e najgolem sram i zlostor, zatoa{to Brigija bila Evropa, ~ie ime go nosi Kontinentit. Bidej}i na nego denes samo Makedoncite govorat na svoi govori, samo Makedonsite se etni~ki narod, site drugi drà-vni narodi, zapo~nuvaj}i samo so Francija, samo od krajot na 18 vek.

317

L I T E R A T U R A Naslovot ″Grcite so dvorasen jazik na Belci (Pelazgi) i Crnci (Semiti)″ e napi{an spored Martin Bernal, ″Crna Atena″. Za knigava se koristeni i delovi od avtorovive kni-gi: 1. ″Sredozemjeto pradomovina na Evropjanite″, format 5.

a. prvo izdanie avgust vo 1998 godina, strani 354 (10) b. vtoro izdanie mart vo 1999 godina, strani 519 (10) v. treto izdanie maj vo 2007 godina, strani 621 (9)

2.″Nov Aleksandar Makedonski″ (tn.Skenderbeg=Georg Kastriot) a. prvo izdanie vo mart 2001 godina, strani 159 (9) b. vtoro izdanie vo juni 2003 godina, strani 334 (9) 3. ″Odroduvawe na Makedoncite″, avgust 2001 godina. 4. ″Vozobnuvawe na anti~ka Makedonija″, april 2002 godina. 5. ″Kavkazko- crnomorski Albanci- Arnauti″, juni 2002 godina. 6. ″Vlasite- t.n.Sloveni″, septemvri 2002 godina. 7. ″Zavera protiv anti~kite Makedonci″, oktomvri 2002 godina. 8. ″Grcite- ve{ta~ki narod″, april 2003 godina. 9. ″Ishrana na govedata″, maj 2003 godina. 10. ″Slovenite- germanski falsifikat″, juni 2003 godina. 11. ″Germancite i Makedoncite- edno isto″, juli 2003 godina. 12. ″Evropjanite poteknale od Balkanot i Mala Azija″, mart 2004 g. 13. ″Grcite- odrodeni Sklavini i Sloveni″, juni 2004 godina. 14. ″Makedonskata Komnenova Albanija″, avgust 2004 godina. 15. ″Homerova Troja na domorodci- t.n.Sloveni″, januari 2005 godina. 16. ″Evreite- t.n.Sloveni″, april 2005 godina. 17. ″Homerova=tn.slovenska Makedonija″, oktomvri 2005 godina. 18. ″Albancite kolonisti vo Makedonija″, januari 2006 godina. 19. ″Atlantida-falsifikat na Solon i Platon″, dekemvri 2006 godina. 20. ″Brigite=Brzjacite bile postari od Egiptjanite″, mart 2007 godina. 21. ″Albancite odrodeni Brzjaci i Mijaci″, maj 2007 godina. 22. ″Bugari=narod bile Tatarite=Arnautite″, maj 2007 godina. 23. ″Homerovi=tn.slovenski Morejci=Grci″, avgust 2007 godina. 24. ″Od Makedonci=Pravoslavni do Turci=Muslimani″, noemvri 2007 god. 25. ″Belcite narod so eden jazik″, na germanski jazik, 319 strani, 07.03.2008 26. ″Makedonecot Georg Kastriotis, t.n.Skenderbeg″, 15.04.2008. 27. ″Helas″, na germanski jazik, 148 strani, 14.06.2008. 28. ″Slovenite falsifikat″, 250 strani, 18.09.2008. 29. ″Helenite i Grcite falsifikat″, 199 strani, format 5, 13.11.2008. 30. ″Dodunavska Makedonija″, 296 strani, format 5, 21.01.2009. 31. ″Etnografija na Makedonija″, na germanski jazik, strani 81 format A4, 24.02.2009. 32. ″Od kogo postanavme″, strani 256 format A4, 18.05.2009. 33. ″Evropskite zlostori vrz Makedonija″, strani 104, 17.06.2009. 34. ″Grcite, Albancite i Vlasite ve{ta~ki narodnosti″, strani 175, 05.08.2009.

NAPOMENA: Knigite pod 25, 27 i 31, koi se na germanski jazik, moàt da se najdat

na internet: www.Brigien.com. Ova vaì i za Zmejova Dupka, koja e navedena vo ″Ilijada″ po-kraj Crna Reka, vo Demir Hisar, me|u selata Dolenci i Babino. Istoto vaì i za kniga pod 32, 33 i 34 na makedonski jazik. A i ovaa 35-ta kniga e vnesena vo internet.

318

S O D R @ I N A Predgovor 3 Predgovor i blagodarinici 4 Transkripcija i fonetika 7 Mapi i grafikoni 10 Hronolo{ka tabela 12 Voved 13 Anti~kiot model vo antikata 59 Egipetskata mudrost i gr~koto prenesuvawe... 88 Triumfot na Egipet vo 17 i 18 vek 110 Neprijatelstvoto kon Egipet vo 18 vek 126 Romanti~arska lingvistika... 146 Helenomanija... 176 Helenomanija, 2 195 Podemot i padot na Fenikijcite, 1830- 1885 210 Razvrska na fenikijskiot problem, 1885- 1945 232 Postvoenata sostojba 259 Zaklu~ok 289 Dodatok 292 Rasa=narod=jazik 296 Evropski jazici 303

grcite so dvorasen jazik na belci (pelazgi) i crnci … · sledi da ne im se veruva na avtorite od...

Documents