göstergebilimsel yaklaşımla bir Şehrin analizi

7/31/2019 Gstergebilimsel Yaklamla Bir ehrin Analizi

1/10

KAYSERY OKUMAK:Gstergebilimsel Yaklamla Bir ehrin Analizi1

Aslhan DOAN TOPUGazi niversitesi letiim Fakltesi

Radyo TV Sinema Blm Aratrma Grevlisi

zet

Bu almada, arlkl olarak Kayserinin btnsel anlamn oluturan en kk

birimler olan geleneksel evler ve evlerden yola klarakehirdeki dier referans noktalar(Erciyes Da, Kayseri Kalesi gibi), gstergebilimsel yaklamn sunduu olanaklarla ana-liz edilecektir. Bylece tarihsel bir bak yerine, Kayseri, farkl bir adan ve dzanlamlarnyan sra yananlamsal dzeyde de yorumlanmaya allacaktr. Kayserinin anlambilimselincelemesini yapabilmek iin ehri okumaya balarken, gsterenlerine bakmak gerekir.Tm ehirlerde olduu gibi gerekte hangi kltrel ya da ruhsal btn iinde olunursaolunsun, gsterilenlerin ve gsterenlerin farkl anlamlar tayabileceini ve kenti gsterge-

bilimsel bakla okurken sonsuz eretilemeler zinciriyle kar karya kalndn hatrlamakyerinde olacaktr. Gemite pskrtt lavlaryla, bugn ise bu gcnn verdii azametle,ehrin hakimi gibi duran Erciyes, onunla bir kartlk ilikisi yaratan Kale, yklmamak iindirenen kiliseler, Koca Sinann eserleri, gemiin izlerini tayan geleneksel evler ve bu-gnn yaplar ile Kayseri, okuyucuyu sonsuz anlamlara ulatrr. Kayseriyi gemiin ve

bugnn gsterenlerini sergileyen biriir gibi okumak, ehrin yzyllardr biriktirdii an-lamlar farkl bir bakla amlamaktr. Bu almada Kayseri ehrini gstergebilimsel ola-rak anlamlandrrken, Roland Barthes ve Umberto Eco, kuramsal temel olarak alnmakta-dr.

AnahtarKelimeler: Gstergebilimsel Yaklamla Kayseri, Gstergebilim ve e-hir, Kayseriyi Okumak, Kayseriye Anlambilimsel Bak, ehir ve Anlambilim.

Abstract

Focusing on the smallest unit of a city, houses, this study aims at analysing Kayse-ri and its spesific reference points such as Erciyes Mountain and the castle withsemiological terms. I believe, this world provide a different perspective on Kayserishistorical background. To analyse Kayseri on a semiological level, first of all we shoulddistinguish the signifiers of the city. While doing this, on should be aware of the fact that,

both signifiers and signifieds have different meaning, and we are faced with and endlesschain of metaphors.

1 Bu alma, 1996-1997 retim dneminde Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Ensti-t Sinema ve Televizyon Yksek Lisans Program erevesinde Prof. Dr. Seil Bkertarafndan ynetilen Grnt ve Anlam Dersi dnem almasnn gzden geirilme-siyle hazrlanmtr


2/10

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say : 18 Yl : 2005/1 (237-246 s.)

238

Apart from basic concepts of semiological approach, two key thinkers theories areapproriated in this study: the relationship between function and sign (Umberto Eco); andtwo levels of signification (Roland Barthes). Within this context, Kayseri as a culturalsign and its units (the castle, Erciyes mountain and traditional houses) are analysed withsemiological approach.

Keywords: Kayseri and Semiotic Approach; Semiology and City; Reading Kayse-ri; Kayseri and Semantic Approach; Semantics and City.

Tan trksnden doar mekann sessizlii2

1. Giri

Bu alma, genelde Kayseri ehri, zelde ise yazarn zihnindeki Kayseriimgesini oluturan, geleneksel Kayseri evleri, Erciyes Da ve Kayseri Kalesi ze-rinedir. almada Kayseriye mimari veya sanat tarihi disiplinlerinin bak asyladeil, gstergebilimsel yaklamn salad olanaklarla, iletiim bilimleri disipli-ninden baklmaktadr.

Birehir, grnr, somut, maddi zelliklerinin yannda, hereyden nce vete deiik kltrlerden szlerek gelmi olan soyut anlamlar da tar. Kltr kav-ramnn szlklerdeki tanm genelletirilecek olursa, kltrn, tarihsel ve toplum-sal gelime sreci iinde yaratlan maddi ve manevi deerler ile bunlarn sonrakikuaklara iletilmesi sreci olduu sylenebilir. Bu srete kltrn aktarm, soyut-lama ve simge kullanma ile byk oranda da dil ile dizge oluturarak gerekleir.nsan var olduu hemen her durum iinden seimler yapar, bir dizge oluturur.

Davransal dizge, dilsel dizge ve dier dizgeler uzlamsaldr yani mutlak deil-dir, deiebilir3. Toplumsal anlamlarn paylam ve aktarm toplumsal uzlamayzorunlu klmaktadr. nsann rettii, kulland ya da setii herey karsndaki-lere bir anlam iletir. Bu nedenle insanla ilgili, insana ait olan hemen her ey biriletiim sreci ierisinde anlamlandrlp, deerlendirilebilir ve incelenebilir.

Bu almada, gstergebilimsel yaklamn temel kavramlar kullanlmak-tadr. Bunlarn yan sra ilev ve gsterge ilikisi asndan Umberto Eco, anlam-landrma sreci asndan ise Roland Barthes temel alnmaktadr. almann o-dakland geleneksel Kayseri evleri, Erciyes Da ve Kayseri Kalesi, Econunyan sra Barthesin kuramsal baknn merkezi olan ve anlamlandrmann ikidzeyi olarak ifade edilen ikili yap temel alnarak zmlenecektir. almada bu

bak as ve gstergebilimsel yaklamla bir kltrel gsterge olarak Kayseri veonu oluturan birimler (geleneksel Kayseri evleri, Erciyes Da ve Kayseri Kalesi)incelenmektedir.

2 ENGLAND, Richard (1992). GelenekselKayseriEvleri iinde. stanbul: Trkiye HalkBankas Kltr Yaynlar.

3 Fatma ERKMAN, (1987). Gstergebilime Giri. stanbul: Alan Yaynclk, ss. 33.


3/10


239

2. Kavramsal ereveGstergebilim, tm kltr grnglerinin birer gsterge dizgesi olduu

varsaymndan hareket eder ve dizgelerin ierdikleri anlam ortaya karmaya al-r. Gsteri sanatlarnda inceleme nesnelerinin birincil ilevleri kullanm deil,seyir ilevidir. Bildiriim yan daha baskndr. Ta andaki ilk maara imgesi4anmsanacak olursa maara ile ilgili soyut rnein nce bireysel dzeyde ifrelen-dii ve sonra da ifrelenen maaraya ilikin imgelerin izilerek baka insanlarailetilebilmesinin mmkn olduu bilinmektedir. Mimari ifre bylece grsel birifre retmi olur ve maara ilkesi bildiriimsel ilikilerin konusu, nesnesi duru-muna gelir ve bylece Econun5 Barthesten alntlayarak sz ettii ey gerek-lemi olur: Toplum olutuu anda her kullanm kendi kendisinin gstergesi olur.

Bu almann snrlar ierisinde zellikle geleneksel Kayseri evleri , Erciyes Dave Kayseri Kalesi mimari birifre olarak deil, grsel bir gsterge olarak ele aln-maktadr.

Bu almada kullanlan gstergebilimsel yaklama gre gsterge, kltrelbir balamda ifrelenmi olan gsterilene gnderme yapan ve ayn zamanda dagsterileninin pratik olarak var olmasn mmkn kld ileve karlk gelmekte-dir. Buna gre gsteren ve gsterilen birbirinden ayrdr ve gsterenler gsterilen-lerden bamsz olarak alglanp betimlenebilirler. Gsterilenler de gsterenlerianlamlandrmak iin kullanlan belli anlamlandrma kalplarna (ifreleme) gredeiebilirler. Mevcut bildiriim ilikilerinin yapsal rnekleri olarak sunulanifreler, dzanlamsal ve yananlamsal gsterilenler, mimariyle ilgili bildiriimsel

zmlemenin iinde

6

yer ald

gstergebilimsel dzlemin s

n

rlar

n

oluturur.Bu snrlar ierisindeki mimari nesneler, yalnzca gsteren dzlemindeki nesneler-dir yani somut gsterilenlerdir.

Bildirdii anlam asndan bakldnda bir mimari gsterge, kullanm nes-nesi olarak; kesin ve uzlamsal bir dz anlama sahip gsterileni olan bir gsteren-dir. Bir evin birincil gsterileni, dzanlamsal boyutta bir yaam alan olmasdr.Ancak mimari gstergenin ilevsel klnabilmesi dzanlam dzleminde bile olsagemi ifrelendirme srelerine ve uzlamlara dayanyor olmas gerekmektedir.Yani yaratlan mimari gsterge, nceden bilinen uzlamlarla anlamlandrlamazsaalglanamaz kullanlamaz. Ancak gstergeye farkl bir ilev yklenmise, dz an-lam dzleminde artk o gsterge baka bir ileve gnderme yapar7

Dzanlam, anlamlandrmann birinci dzeyidir ve bu dzey gstergeningstereni ve gsterileni arasndaki ilikiyi ve gstergenin dsal gereklikteki

4 Umberto ECO, (1987). lev ve Gsterge Gstergebilim Asndan Mimari Gster-gebilime Giriiinde. ev. Fatma Erkman. stanbul: Alan Yaynclk, ss. 88-89.

5 Umberto ECO, (1987). lev ve Gsterge Gstergebilim Asndan Mimari, ss. 89-90.6 Umberto ECO, (1987). lev ve Gsterge Gstergebilim Asndan Mimari Gster-

gebilime Giriiinde. ev. Fatma Erkman. stanbul: Alan Yaynclk, ss. 96-977 Ayn ss. 99.


4/10


240

gndergesiyle ilikisini betimler8

. Dz anlam, anlamlandrma iine dahil olan her-kes tarafndan ayn karsamalarn yaplmasna olanak tanr. Bir ev, hangi mimarisluba gre ina edilmi olursa olsun dzanlamsal dzlemde, onu gren ve anlam-landrma srecine katlan herkes iin ncelikle barnma ihtiyacn karlayan biryapdr.

Yananlam ise Barthesin9, anlamlandrmann ikinci dzeyi olarak gster-dii ve gstergenin kullanclarn duygularyla ya da heyecanlaryla ve kltreldeerleriyle bulutuunda meydana gelen etkileimi betimlemektedir. Farkllyaratan yananlamlardr. Yananlam, toplum tarafndan paylalabilir ve byk l-de nedensizdir (arbitrary) ve bir kltre zgdr. Yananlamalar ou kez dzanlamgibi okunabilmektedir. Gstergebilimsel zmleme bu yanl okumann dzeltil-

mesi olanan sunmaktadr.Mimari gsterge de dier gstergeler gibi sahip olduu birincil ilevlerini

imleyen dzanlamlarnn yan sra simgesel bir ileve, yananlama da sahip olabilir.Mimari gsterenlerin dzanlamsal ya da yananlamsal ilevlerinin birbirinden dahande ya da nemli olduunu sylemek ok da doru olmayacaktr. nk zamanierisinde nesnelerin birincil ve ikincil ilevleri yer deitirebilir. Bu durum, gste-renin dzanlamsal okumasnn yananlamsal boyutta ortaya kan yorumlardan veyayananlamsal dzeyde yaplan yorumlarn gsterenin dzanlamnn dierinden s-tn olmas anlamna gelmez.

Toplum olutuu anda her kullanm, kendi kendisinin gstergesi olur10.Budnceden yola karlarak gerekletirilmeye bu almada, kltrel bir gsteren

olarak Kayseri ehrini okuma denemesinin, dzanlamsal dzeyde yaplabilecekolan deerlendirmelerin yannda yananlamsal dzlemde baka bir grme biimialternatifi sunaca dnlmektedir.

3. Gstergebilim Inda Kayseriyi Okumak

Barthes11, yalnz ehir uzamnn deil genel olarak insan uzamnn, her za-man bir anlam tadn sylemektedir. nsann yaad yer (yani oikuemene)

bakml olma durumlar, yansmalar, yer kartlklar ve paradigmalaryla gerekbir sylem oluturmaktadr.

8 FISKE, John (1996). letiim almalarna Giri. ev.Sleyman rvan. Ankara: Ark.ss.116

9 Aktaran FISKE John (1996). letiim almalarna Giri. ev.Sleyman rvan. An-kara: Ark. ss.116

10 Umberto ECO, (1987). lev ve Gsterge Gstergebilim Asndan Mimari Gster-gebilime Giriiinde. ev.Fatma Erkman. stanbul: Alan Yaynclk, ss. 89-90.

11 BARTHES, Roland (1993). Gstergebilimsel Serven. ev: Mehmet-Sema Rifat.stanbul: Yap Kredi Yaynlar. ss.183


5/10


241

ehir bir sylemdir, Kayseri de. Kendi sakinleriyle konuan, bizim oradayaayarak, dolaarak, bakarak kendisiyle konutuumuz bir sylem. Kayseri ehri-ni okumaya balarken tm ehirlerde olduu gibi gerekte hangi kltrel ya daruhsal btn iinde olunursa olunsun, gsterilenlerin her zaman bakalar iin gs-terenler, gsterenlerin de gsterilenler anlamna geleceini ve sonsuz eretilemelerzinciriyle kar karya olunduu unutmamaldr12.

Kayseri ehrinin anlambilimsel incelemesi iin sylemin tmce yapsna ,Kayserinin gsterenlerine bakmak gerekir. Gemite pskrtt lavlaryla, bugnise bu gcnn verdii azametle, ehrin hakimi gibi duran Erciyes, yklmamakiin direnen kiliseleri, Koca Sinann eserleri ve gnmz yaplar bu tmceningsterenleridir.

Kayseri ehrini okurken Victor Hugonun eski sezgisini de yeniden yaanrsanki. Kayseri bir yazdr; ehri dolaan , kullanan, okuyan, biz, hepimiz de kendizorunluluklar ve yer deitirmelerine gre szcenin paralarn ayrp bunlar giz-lice kendine gre gerekletirmek isteyen bir okura benzeriz. Ve birehirde, Kay-seride dolaldnda , herkes, bir tek dizesini deitirildiinde karlalacak olanQueneaunun 100 000 Milyon iir inin (100 000 millions de poemes ) okuru du-rumundadr13.

Kayseri ehir uzamnda kesintili ses birimler ile anlambirimler olan bir ya-p tamaktadr. Tarihi gemii youn olan baka ehirler kadar olmasa da, kenttemodern yaamn ilevsel gereklilikleri ile kentin tarihinden gelen anlamsal ykarasnda kolay fark edilmeyen bir atma vardr.

Kayseri tarihine bakldnda Eski Tun devrinde Anadolunun nemli e-hirlerinden biri olduu grlmektedir. Daha sonralar kentin dokusunda etkili olan

bir dnem gelmi, 4.yy. da tamamen Hristiyanlam birehir olmutur. Seluklu-larn, Moollarn ve Osmanllarn ynetimlerine girmi. Bu dnemden sonra Ana-dolunun nemli kentlerinden biri olan Kayseri, 16. ve 17. Yzyllarda halknn

bete ikisini Gregoryen Ermeniler ve Ortodoks Rumlarn oluturduu bir nfusasahiptir14. Birbirinden bu kadar farkl uygarlklara ev sahiplii yapm olan ehirde,

bu kltrlerin ve kartlklarn izleri en ok mimari yaplarda bulunabilir.

Kayseride kartlk ilikisi youn olarak hissedilir. Gemile bugnn, ye-ni ile eskinin kartl. Kentin ortasnda dnn bir elisi gibi duran Kayseri Ka-lesi, geceleri klandrlm yzyle uzamndan kopmu, bugnn ltl dnyas-nn bir gstergesidir artk. Yapda kaleye ait burlar, kaplar vb. gsterenler vardr.Ancak bugn, kale olarak kullanlmad iin bu gsterenlerin ilevleri yerine geti-

12 BARTHES, Roland (1993). Gstergebilimsel Serven. ev: Mehmet-Sema Rifat.

stanbul: Yap Kredi Yaynlar. ss.18513 Ayn ss.185.14 MAMOLU, Vacit. (1992). Geleneksel Kayseri Evleri. stanbul: Trkiye Halk Ban-

kas Kltr Yaynlar ss.12


6/10


242

rilmemekte, gsterilen olarak bir belirsizlik domaktadr. Kale artk, ucuz mallarnsatld bir alveri mekandr. Orada kaleye ait gsterenler bulunduu halde biralveri mekanna ait gsterenler yoktur. Eco nun belirttii gibi bir mimar ya datasarmc isterse dahi olsun yaratt yeni biim eer daha nceden mevcut olanifrelendirme srelerine dayanmyorsa bu biimi ilevsel klamaz. te KayseriKalesi de bugn, gemite yaratlan ifrelendirme srelerine dayanmayan kulla-nm ile varln srdrmektedir.15

Birehrin ilevleri, sralanabilecek eit gelerden kurulu bir doku deil degl geler ve yansz gelerden ya da dilbilimcilerin dedii gibi belirgin geler ile

belirgin olmayan gelerden kurulu bir doku olduunu syleyen Barthes n bu sz-lerine Kayseride Kale ve Erciyes Da karlk verir gibidir. Erciyes snm vol-

kanik bir da olmasnn dnda insanlarn hayatnda deiik ilevleri ile var olmak-tadr. Kayseride nemli bir referans noktasdr Erciyes. ok eskiden beri imarda,evlerin yapmnda kullanlan yonu ta Erciyesten elde edilmektedir. Gnmz-de ise, insanlar sahip olduu toz kar iin yine Erciyese komaktadrlar16.

Dzanlam dzleminde Erciyes snm volkanik bir da iken yananlamdzleminde insanlarn yzyllardr hayran olduu,kimi zaman korktuu, sanki Tan-rnn byklk ve ihtiamnn bir gstereni gibidir.

Lynch17, her ehirde insann gerek anlamda yaamaya ve onu biimlen-dirmeye balamasndan itibaren , belirgin gelerle belirgin olmayan gelerin kart-l, almakl ve yanyana dizilmesinden oluan anlamlamann temel bir ritmiolduunu, btn bunlarn yan sra bir de anlamlama ile gerekliin kendisi arasn-

da, en azndan da anlamlama ile nesnel corafi gereklik( haritalarn gereklii)arasnda son bir atma olduunu syler Gerekten de haritaya baklacak olursa,yani nesnellie gvenecek olunursa Kayseride birbirine bitiik iki mahalleninehir uzamnda birbirinden ayrld grlr. Bir mahalle gnmz ehircilik anla-yna gre ina edilmiken, dieri dokular bozulmaya ve kimliini kaybetmeye

balam olsa dahi dierine oranla eski ve gelenekseldir.

Ama bu szde bitiik mahalleler nesnellie zt olarakehir uzamnda birbi-rinden ayrlrlar. Tavukuolu mahallesi hemen yan bandaki Keikapudan an-lamsal ieriiyle ayrdr artk. Anlam blnmesini daha ileri gtrmek gerekirse (kiBarthese gre gerekir) okuyucu buradaki evlere ynelmelidir.

15 Bu almann gerekletirildii dnemde (1996-1997) Kayseri Kalesi, iinde ucuzmallarn satld bir al veri merkezi olarak kullanlmaktayd. almada gerekleti-rilen yorumlarn ve varlan sonularn bu aklama nda deerlendirilmesi nemlidir.

16 MAMOLU, Vacit. (1992). Geleneksel Kayseri Evleri. stanbul: Trkiye Halk Ban-kas Kltr Yaynlar. ss.24.

17 BARTHES, Roland (1993). Gstergebilimsel Serven. ev: Mehmet-Sema Rifat.stanbul: Yap Kredi Yaynlar. ss.181.


7/10


243

Uzun tmceler sralamas iinde kk tmce paracklarnn ayrt edilme-ye allmas gibi ehirde mahalleler, mahallelerde de evlerin dzenlenii ayr ayrincelenmelidir.

Mahallelerde genellikle bir eme ya da bir meydan (merkez) vardr. Herev, bu merkeze yollarla baldr. Anadoluda kmaz denilen ama aslnda belli

bir merkeze kan bu yollar dier gelerle balantl konumlarna gre gsterendir.evrili olduklar insan boyundaki duvarlarla bir merkeze balanan kmazlar, bit-meyen deikenlikleri ve birbirinden farkl oluuyla, her szckle farkl bir anlamkazanan szler gibidir. Gsterenler, sanki iinde yaanlan adan baka bir atemsil etmektedir.

Yzyllarca bir arada yaayan iki kltrn gstergeleri Kayseride bu ma-

hallelerde, bu evlerdedir. Aslnda Barthesin syledii gibi burada da gsteren av-cl geici bir giriimdir ancak. Geleneksel Kayseri evleri planlar ve sokaklailikileri incelendiinde insan boyundan biraz yksek duvarlarla (gvenlik salamave mahremiyet duygularyla yapld belli olan) evrilidir. Bu evlerin, az sayda vekk pencereleri vardr ve yonu tandan yaplmlardr18.

Geleneksel ev, Batnn ve gnmzdeki dncenin aksine sahibinin maddigcn yanstan bir gsterge deildir. Evlerin iine girildiinde Mslmanlk veHristiyanln ortak gsterenleri bulunabilir. Hristiyan ve Mslman evleri ufakdetaylarda birbirinden ayrlr. Odalara bakldnda genel olarak ilevlerinin ak,ne iin yapldnn belli olduu grlmektedir. Kendi iinde deiik adlar olanodalarn ilevleri de farkldr. Farkl etnik kkenlerden gelen ustalar tarafndan

yaplan evlerin en nemli birimleri sofalardr. Sofalar, bu evlerde ev dzenine ynveren bir datm mekan konumundadr. Dier tm odalara alan sofalar, aileninda alan bir gsterenidir. Sofa bugnn salonlar gibidir.

Evlerin ve sofalarn ortak zellii pencere ve kaplarnn ynnn kuzeyednk olmasdr. Bu dzenleme slami anlaya uygun bir dzenlemedir. Hangi evegidilirse gidilsin insanlar ynlerini rahata bulabilirler. Burada Econun belirttiigibi dzanlamn kesin ve uzlamsal olan bir gstereni vardr: kble.

Sofalarn bir baka ve nemli zellii de en gzel duvarn hep gney y-nndeki olmasdr. Demeden tavana kadar zenle oyulmu ve etkileyici bir mih-rap grevini yklenmitir19. Bu duvarn dzanlam dzleminde birincil ilevi slamiinana uygun olarak kbleyi temsil etmesi iken yananlam dzleminde ise bu duvar,Tanrnn yceliini temsil ederek ,Ona duyulan sevginin ve hayranln bir gs-tergesidir.




8/10


244

Evlerde harem ad verilen odalar, eve yabanc erkekler geldiinde kadn-larn oturmalar iin dzenlenmitir. slami anlaytan gelen bir anlayla dzenle-nen bu odalar, gndzleri ev halknn kadn erkek ayrm olmakszn bir arada o-turduu, dinlendii ortak alan olarak kullanlmaktayd. Dier odalarda olduu gibiharemde de ahapla kapl ( zarlar) duvarlar ve tavan, ok amal kullanma ak(kk bir banyo, yklk gibi) gmme dolaplar, sedirler vardr. Harem odasnn,dzanlamsal boyutta gnmzn oturma odasn karlad sylenebilir. Selamlk ,

bu evlerde yer alan odalardan bir dieridir. Daha ok aile dndan gelen erkeklerinarland bir yerdir, yan sra selamln evin erkeklerinin i grmeleri yaptoda olarak ikincil bir ilevi daha vardr. Harem ve selamlk odalarnn toplumsalyapdaki erkek egemen anlay ve yaamn buna gre dzenleniini temsil ettiiyananlamsal karmlardr.

Evlerde, ierinin dardan grlmesini engelleyen, duvarlarla evrilmi biravlu vardr (kk bahe). Evin sokaa bakan pencereleri azdr ama avluya bakanok sayda pencere vardr. zellikle evlerde yaayan kadnlarn ak alan ihtiyala-rn gidermek zere dzenlenmitir20. Avlunun evresinde kk ad verilen, yarkapal olarak ina edilmi olan oturma birimleri bulunur. Evlerin bazlarnda duru-ma gre hizmetli odalar ve byk depolar vardr. Depolar Mslman evlerinde evhalknn kalabalkl ile orantl iken Hristiyan evlerinde neredeyse evin oturumalanna yaylmlardr. Dzanlam dzleminde depo, erzak koyacak , mahzen olarakkullanacak bir alan olarak tanmlansa da, yananlam asndan bakldnda etnik vedini kkenlerinden dolay gayr Mslimlerin korunma duygularn gstermektedir.

Uzun bir tmce iindeki kk tmce parac

klar

n

ay

rt etmeye devamedersek, evlerin d ksmlarna da bakmak gerekir. Tm yaplarda kullanlan mal-zeme ortaktr. Asyadan gelen ahap geleneine, kerpi (tula) eklenmi ve bunlarAnadolunun ana malzemesi olan ta ile birlemi, evlerde ahap+kerpi+ta danoluan bir doku yaratmtr21.

Evlerin d cephelerinde abartl olmayan bir ssleme anlay hakimdir. Busslemelerin yananlam ya da ikincil ilevlerinin olduu aktr. Sslemelerde o-unlukla stilize edilmi bitki ve hayvan figrleri (slami anlay insann resmedil-mesine izin vermez) grlr. Yan sra yine Anadoluya yakn kltrlerden geerekgelmi olan aslan figrleri ile Trkslam kltrnn gstergesi olan cami tasviri veHristiyanlktan gelen melek figrleri de yer alr.

Geleneksel Kayseri evlerinde kmalar ahap+ta+demir malzemeden ya-plmtr. Birincil ilevi asndan bu kmalar eve destek verme grevi grr. Bukmalar, yllardan beri mimaride Ay kz eli belinde ifadesi ile dile getirilen,izimi yapldnda eli belinde bir kz figr ortaya kan bir slupta yaplmlar-

20 KKERMAN, nder. (1991). Trk Evi. Turkish Houses. stanbul: Temel Matbaa-

clk.ss.5421 BAYBURTLUOLU, Zafer. (1996*)


9/10


245

dr22

. kmalarda grlen bu figr ayn zamanda d cephe zerinde dier figrlerlebirlikte de resmedilmitir. kmalara ikincil ilev asndan bakldnda, Trkkltrnde kadnn yeri ve kadnn hayatn her alannda bulunduuna dair biryananlam artrd sylenebilir.

Evlerde yananlam asndan en youn yerlerden biri olan erbetlikler, oda-nn ortasnda bir odak noktas gibi dolap zerinde duvara gml bulunmaktadr.erbetliklerin nii bir apsis grnmndedir. Apsis birinci ilevi asndan odayaservis yapmakta kullanlan bir tezgah grevi grrken dzanlamsal olarak dua edi-len bir alandr. Evlerin i ksmlarnda erbetlikler dnda ok ilevli dolaplar davardr. Dolaplarn stleri de duvarlar gibi ahap zarlarla kapldr. Zarlardaki motif-ler ve boyamalar da byk zenle yaplmlardr23.

Kayseri de hemen bir ok yerde yzyllar ncesinden gelen Hristiyan veTrk Mslman kltrn izlerini bulmak olasdr. Geleneksel Kayseri evleriniKayseriden bamsz dnmek kukusuz mmkn deildir. Modernin gemilekyasna girimemek gerekir. ehir bir anlamlar btnne sahiptir. Barthesin24

belirttii gibi, ehre ilikin olarak gerekletirilen bu anlambilimsel yaklam aba-s iinde, gstergelerin oyunu ve herehrin bir yap oluturduu dncesi anlal-maya allmaldr.

Kayseri, belli bir konu zerine odaklanmam, gemiin ve bugnn gste-renlerini sergileyen biriirdir. Kendisini dinleyen, okumak isteyen herkese sonsuzarmlar sunar.

4. Sonu

Bu almada Kayseri ehri, geleneksel Kayseri evleri, Erciyes Da veKayseri Kalesi gstergebilimsel yaklam nda bir anlamlandrma, okuma prati-ine tb tutulmutur.

Kayseri ehrinin gsterenleri olarak kabul edilen alt birimler, dz anlamla-rnn yan sra, anlamn ikincil dzeyi olan yananlamsal boyutta da deerlendiril-mitir. Bylelikle, bu gsterenlerin birincil ilevleri dolaymyla sahip olduklaranlamlarn dnda kalan anlamlar da ortaya karlmaya allmtr. Toplum olu-tuu anda her kullanm, kendi kendisinin gstergesi olur25 dncesinden hareketederek, kltrel bir gsteren olarak Kayseri ehrine baka bir grme biimi ile

baklmtr.

22 Ayn.23 MAMOLU, Vacit. (1992). Geleneksel Kayseri Evleri. stanbul: Trkiye Halk Ban-

kas Kltr Yaynlar. .24 BARTHES, Roland (1993). Gstergebilimsel Serven. ev: Mehmet-Sema Rifat.

stanbul: Yap Kredi Yaynlar. ss.187.25 Umberto ECO, (1987). lev ve Gsterge Gstergebilim Asndan Mimari, ss. 89-90


10/10


246

Bu almann, kent sosyolojisi veya mimarlk alanndan deil, iletiim bi-limleri disiplininden kaynakl bilgiler dorultusunda gerekletirildii ve Kayse-rideki tarihi ve corafi gsterenlerin (geleneksel Kayseri evleri, Erciyes Da veKayseri Kalesi) gstergebilimsel bir okuma ile snrlandrld gzden karlma-maldr. Hi kukusuz Kayseri zerine sylenecek her sz ve gerekletirilecek heralma ile Kayseri ile ilgili literatr giderek zenginleecek ve ardndan yeni al-malar gelecektir.

KAYNAKA

BARTHES, Roland (1993). Gstergebilimsel Serven. ev: Mehmet-Sema Rifat.stanbul: Yap Kredi Yaynlar.

ECO, Umberto (1987). lev ve Gsterge Gstergebilim Asndan Mimari Gs-tergebilime Giriiinde. ev.Fatma Erkman. stanbul: Alan Yaynclk.

ENGLAND, Richard (1992). GelenekselKayseriEvleri iinde. stanbul: TrkiyeHalk Bankas Kltr Yaynlar.

ERKMAN, Fatma (1987). Gstergebilime Giri. stanbul: Alan Yaynclk.

FISKE, John (1996). letiim almalarna Giri. ev.Sleyman rvan Ankara:Ark.

MAMOLU, Vacit. (1992). Geleneksel Kayseri Evleri. stanbul: Trkiye HalkBankas Kltr Yaynlar.

KKERMAN, nder. (1991). Trk Evi. Turkish Houses. stanbul: TemelMatbaaclk.

KAYNAK K

Prof. Dr. Zafer BAYBURTLUOLU

E.. F.E.F Sanat Tarihi Blm Bakan ve Gzel Sanatlar Fakltesi Kurucu Deka-n (1993-2000)

Kayseri Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulu Bakan1996-1997

* Kayseriyi Okumak balkl bu alma dncesi ve bu dncenin bir makalebiiminde ortaya kmasnn temeli, 1996 ylnda Sn. Z. Bayburtluolu ileyaplan alma ve syleiye dayanmaktadr.

göstergebilimsel yaklaşımla bir Şehrin analizi

Documents