PLANLAMA VE PROJELENDÝRMEÜZERÝNE

Neþat KONAK*

Herhangi bir toplantý ortamýnda, ele alýnan ko-nuya yönelik görüþ ve düþünceler sözlü olarakdile getirildiðinde; bulunulan mekânýn niteliði,gündemin iyi belirlenememesi veya gündem dýþý-na çýkýlmasý, tartýþmaya katýlan kiþilerin ele alý-nan konu hakkýnda hazýrlýksýz olmalarý, seçilenörneklerin yanlýþ anlaþýlmasý, sorunun bireysel-leþtirilmesiyle kiþisel alýnganlýklarýn ön plana çýk-masý, konuya iyi konsantre olunamamasý, günlükgaileler vb. etkenlerle amaçlanan hedefe ulaþ-makta zaman zaman güçlüklerle karþýlaþýlabil-mektedir. Hatta bu ve benzeri etkenlerle yapýlantoplantýlar bazen sonuçsuz kalabilmekte ve elealýnan konu, tutulan notlarda "Karar verileme-miþtir. Çözümlerde görüþ birliðine varýlamamýþtýr.Bir sonraki toplantýda tekrar ele alýnacaktýr" vbibarelerle ileri bir tarihe ertelenebilmektedir. Ýþtebu ve benzeri gerekçelerle Jeoloji Etütleri Dairesiözelinde, ileriye yönelik yapýlabilecek iþlerin kýsa(bir yýla kadar), orta (1-5 yýl arasý) ve uzun (5 yýlveya daha fazla) vadede planlanmasýna ve yapý-lan planlamalar ýþýðýnda bölgesel anlamda proje-lerin üretilmesine yönelik görüþ ve düþüncelerinyazýlý olarak dile getirilmesinin daha yararlý vekalýcý olacaðý öngörülmüþtür.

Konuya girmeden önce, yazýnýn ana temasýolan planlama ve projelendirme kavramlarýndanneyin anlaþýldýðýna bakmak gerekir. Genel an-lamda planlama; geleceðe yönelik bir dizi kararhazýrlama, yapýlmasý amaçlanan iþleri belirleme,geliþtirme ve deðerlendirme süreci olarak bilinir.Proje ise bir plan çerçevesinde hazýrlanmýþ;amacý, süresi ve bütçesi belli, birbirleriyle doðru-dan veya dolaylý iliþkili olmasýna karþýn, baðýmsýzolarak gerçekleþtirilmesi hedeflenen faaliyetlerkümesidir. Daha açýk bir ifadeyle geleceði tahminederek bir konuda karar verme süreci olan plan-lama faaliyetinde; ileriye yönelik hedeflerin an-

laþýlabilir, gerçekleþtirilebilir ve ölçülebilir biçimdebelirlenmesi; bu süreçte çeþitli seçenek yollarýnýnaraþtýrýlmasý, geliþtirilmesi ve en uygun olanýnakarar verilmesi esastýr. Ayný zamanda sürekli ola-rak izlemeyi, deðiþen koþullara göre uyarlamayýve elde edilen sonuçlar dikkate alýnarak yeni üsthedefler belirlemeyi gerektiren planlama faaliyetibir süreçtir ve belli bir zaman dilimini kapsar. Di-ðer yandan üst yönetimin tam desteðinin ve iþiyapacak elemanlarýn katýlýmýnýn esas olduðuplanlamada, araþtýrmacýlýðýn ve yaratýcýlýðýn teþ-vik edilmesi, rutinleþmiþ ve kalýplaþmýþ planla-malardan kaçýnýlmasý gereklidir.

Ancak, planlamada öngörülen sürenin gere-ðinden fazla uzun olmamasýna özen gösterilme-lidir. Sürenin gereðinden uzun olmasý durumun-da, gelecekte bilim ve teknolojideki olasý yeni ge-liþmeler, çeþitli nedenlerle yönetim veya elemankadrolarýnýn deðiþmesi, yeni yönetimlerin uygu-layacaðý farklý politikalar, araþtýrmalardaki yenibeklentiler vb etkenler belirlenen plan hedefleri-nin sapmasýna ve hatta geçerliliðini tümden kay-betmesine neden olabilir. Doðabilecek bu vebenzeri geliþmeler, önceki plan kapsamýnda uy-gulamaya konulan projelere de dolaylý veya doð-rudan yansýyacaðýndan, iþlerin yürütülmesindeve sonuçlandýrýlmasýnda aksamalarýn ve belirsiz-liklerin meydana gelmesi kaçýnýlmaz olabilir.

Bu genel bilgiler ýþýðýnda, ülkemizin 1/25 000ve daha küçük ölçekli jeoloji haritalarýný yapmakve jeolojik sorunlara çözüm üretmek amacýylakurulan Jeoloji Etütleri Dairesi'nin ileriye yönelikhazýrlayacaðý kýsa, orta ve uzun vadeli planlamafaaliyetleri ile belirleyeceði araþtýrma ve geliþ-tirme stratejileri konusunda görüþ üretmek; bugüne kadar yaptýðý veya yapmakta olduðu faa-liyetlerden ilham alarak, geliþebilecek yeni koþul-larda üstleneceði çeþitli sorumluluklarý öncedentahmin edip, ilgi alanýna giren ve aþaðýda kýsacaözetlenen konularda yapabileceði çalýþmalarayönelik fikir geliþtirmek üzere kaleme alýnan bumetin, tartýþmaya açýk bir öneri paketi niteliðin-dedir.

GÖRÜÞLER ve DÜÞÜNCELER 1

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara

Bilindiði gibi Alp-Himalaya kuþaðýnda yer alanülkemiz son derece karmaþýk bir jeolojik yapýyasahiptir. Öncelikle bu karmaþýklýðý bir dezavantajolarak deðil de, bir avantaj olarak görmek gere-kir. Ülkemizde çeþitli yaþta ve farklý özellikte for-masyonlarýn ve istiflerin, deðiþik karakterde mag-matik faaliyetlerin, metamorfizmanýn her çeþidi-nin ve her türlü yapýsal olayýn gözlenebilmesi;çeþitli havza tiplerinin geliþiminin ve bu karmaþýkkuþak boyunca olagelen tektonik rejim deðiþim-lerinin izlenebilmesi ve en önemlisi teorik bilgile-rin yeni gözlemler ýþýðýnda pratiðe dönüþtürüle-bilmesi sýralanabilecek öncelikli avantajlarýn baþ-lýcalarýdýr. Ülkemizin jeoloji ile ilgili bu denli konuzenginliðine sahip olmasý, çeþitli konularda uz-man yetiþtirilmesine imkan hazýrlarken, diðeryandan çeþitli uzmanlýk dallarýnda eleman yetiþ-tirilmesini de zorunlu kýlmaktadýr.

Türkiye jeolojisine yönelik tartýþmalarýn ananedenlerinin baþýnda; kurulan stratigrafilerdekiuyuþmazlýklar, belirsizlikler ve yaþ problemlerigelmektedir. Bazý bölge, kuþak veya havzalardakurulan stratigrafiler saðlýklý olmadýðý için, istiflerarasýnda korelasyonlar yapýlamamakta, yaþ veri-leri ve arazi gözlemlerinin yetersizliðinden dolayýistiflerin saðlýklý olup olmadýðýna ve ortamlarýnayönelik inandýrýcý görüþler beyan edilememekte-dir. Bulunduðu jeolojik kuþaðýn özelliði gereðinaplý ve bindirmeli yapýlarýn egemen olduðu ül-kemizde, bu yapýlarýn henüz tam olarak anlaþýla-mamasý veya belirlenememesi kurulan strati-grafilere yönelik sorunlarý daha da artýrmaktadýr.Ayrýca, geliþim süreçleri arasýnda farklýlýklargösteren Tersiyer havzalarýndaki istiflerin kore-lasyonlarýnda da benzer sorunlarla karþýlaþýl-maktadýr. Diðer yandan, eski kara parçalarýnýnveya çeþitli tektonik ünitelerin metamorfik eþle-niði olan masiflerin konumlarý, istiflenme özellik-leri ve litoloji topluluklarý, protolitlerinin kökeni veoluþum yaþlarý, geçirdikleri metamorfizma ve/veya deformasyonlarýn nitelikleri ve yaþlarý ilebugünkü biçimlerini kazanýncaya kadar geçirmiþolduklarý jeodinamik evrim süreçlerine yönelikileri sürülen modellemelerde görüþ birliðinevarýldýðý söylenemez. Bunlarýn yaný sýra, ülke-mizde geniþ yayýlýmý olan ofiyolitik kayalarda çe-þitli çalýþmalar yapýlmýþ olmasýna karþýn, bunla-

rýn petrografik ve petrolojik özellikleri, oluþum,yerleþim veya yeniden aktarýlma yaþlarý konu-sunda fikir birliðine varýlamamýþ; özellikle Paleo-tetis, Neotetis okyanuslarý ve Karakaya Havzasýkavramlarý ile Ýç Pontid ve Ýç Toros kenet zonlarý-na iliþkin görüþler netleþmemiþtir. Yeni bilimselgeliþmeler ýþýðýnda bu sorunun ele alýnmasý veofiyolitik kayalara baðlý oluþan yer altý kaynaklarý-nýn araþtýrýlmasýna baz oluþturacak çalýþmalarýnsürdürülmesi gerekmektedir. Ayrýca, ülkemizdePrekambriyen'den Tersiyer'e kadar çeþitli yaþ, türve kökende granitoyidlerin varlýðý bilinmekle bir-likte, bunlarýn petrolojik özellikleri ve jeodinamikevrimdeki yerleri baþta olmak üzere çeþitli özel-liklerine yönelik görüþ ayrýlýklarý devam etmekte-dir. Ayný þekilde volkanik faaliyetler bakýmýndanoldukça þanslý bir coðrafyada yer alan ülkemiz-de, Prekambriyen'den günümüze kadar geçengeniþ zaman aralýðýnda oluþmuþ, çeþitli tür vekarakterde volkanik kayalarýn varlýðý bilinmekte-dir. Bu konuda da çok sayýda araþtýrma yapýlma-sýna karþýn, henüz arzulanan düzeye ulaþýldýðýsöylenemez. Yukarýda özetlenen tüm konulardayapýlacak çalýþmalarda, belli bir program çerçe-vesinde ve sistemli olarak doðrudan yer alýnmasýhalinde, gerek bilimsel ve gerekse ekonomik jeo-loji açýsýndan önemli yararlar saðlayacaktýr.

Görev alaný bu konularla sýnýrlý kalmayanJeoloji Etütleri Dairesi; hâlihazýrda doðal afetler,uzaktan algýlama, deniz ve kýyý jeolojisi konula-rýnda da faaliyetlerini sürdürmektedir. Bilindiði gi-bi deprem riski yüksek olan bir ülkede yaþamak-tayýz. Yerleþim alanlarýnýn ve sanayi bölgelerininönemli bir kýsmý deprem riski yanýnda, sel veheyelan tehdidi altýnda bulunmaktadýr. Bu neden-le yapýlacak olan uzun vadeli planlamalarda, hâli-hazýrda sürdürülmekte olan Türkiye Diri Fay Ha-ritasý, Türkiye Heyelan Envanteri Haritalarý, FayZonu Jeolojisi Haritalarý, Arazi Kullaným Plan-lamasý Haritalarý vb çalýþmalara devam edilmesi-ni zorunlu kýlmaktadýr. Oldukça modern sayýla-bilecek teknik donanýma sahip olan UzaktanAlgýlama Merkezi'nin de desteðiyle sürdürülmesigereken bu çalýþmalara paralel olarak, üç tarafýdenizlerle çevrili olan ülkemizde deniz jeolojisineyönelik yapýlacak araþtýrmalarýn da ihmal edil-memesi gereken diðer önemli bir konudur.

GÖRÜÞLER ve DÜÞÜNCELER2

Tüm bu jeolojik sorunlarýn üstesinden geline-bilmesi ve yükümlenilen görevleri hakkýyla yerinegetirebilmesi için, Jeoloji Etütleri Dairesi'nin gele-ceði tahmin ederek ileriye yönelik, araþtýrma veyaratýcýlýk ilkesine dayanan; anlaþýlabilir, ulaþýla-bilir ve ölçülebilir tarzda planlamalar yapmasý vebu planlamalar ýþýðýnda projeler üretmesi gerek-mektedir. Günceli izleyerek ve gündemi belirleye-rek üretilecek projelerde karþýlaþýlacak en önem-li sorunlardan biri, konusunda deneyimli ve uz-man eleman bulma sýkýntýsýdýr. Bu sorunun kýsavadede aþýlabilmesi için üniversitelerden destekalýnabileceði gibi, yapýlacak uluslararasý projeler-le bilgi iletiþiminin hýz kazanmasý yanýnda, ge-liþtirilen yeni teknik ve yöntemlerin uygulamayakonulmasý da saðlanabilir.

Yukarýda ana hatlarýyla özetlenen konularayönelik proje üretilmesi ve belirlenen sorunlarýnüzerine gidilmesi, normal olarak iþe yeni baþla-yan deneyimsiz elemanlardan beklenemez. Ge-leceðe yatýrým olarak kabul gören meslek içi eði-tim ve iþ ortamýndaki usta-çýrak iliþkisi, belli he-defler belirlenerek saðlanýr ve bu süreç sabýrlasürdürülürse, amaçlanan sonuca kýsa zamandaulaþýlmasý mümkün olabilir. Bu süreçte ilk aþa-ma; iþe yeni baþlayan elemanýn iþ ortamýnauyum saðlama, eski bilgilerini tazeleme, yön-lendirildiði konularda yeni bilgilere ulaþma, kýsmigörevlendirme, verilen görevi yerine getirme alýþ-kanlýðýný kazandýrma ve öðrendiklerini pratiðedönüþtürme dönemidir. Ýkinci aþama; yönlendiril-diði konuda kendini geliþtirme, sorumluluk yük-lenme ve üstlendiði görevi sonuçlandýrma evre-sidir. Üçüncü aþama ise jeolojik sorunlara globalölçekte yaklaþma, sebep-sonuç iliþkilerinde sor-gulama yaparak yeni arayýþlara girme ve sorun-lara alternatif çözümler arama, sentez yapma, budoðrultuda projeler üretme ve üstlendiði projelerisonuçlandýrma dönemidir. Bu aþamalar çýraklýk,kalfalýk ve ustalýk dönemleri olarak da nitelendi-rilebilir. Sabýrla izlenecek bu süreçte, çýraklýkaþamasýndaki elemandan kalfanýn veya kalfalýkdönemindeki elemandan ise ustanýn yapabile-ceði iþler beklenmemelidir. Birinci aþamadakielemandan, yönlendirildiði konuya yönelik iste-nilen verim alýnamazsa baþka bir konuya yön-lendirilmesinde, ikinci aþamaya gelmiþ elemanýn

ise ilgilendiði konuya yönelik master-doktora ça-lýþmasý yapmasý için özendirilmesi ve teþvik edil-mesinde yarar vardýr. Ustalýk mertebesine ulaþankiþiye, yaptýðý çalýþmalarýn niteliðine ve ortayakoyduðu sonuçlara bakýlarak konusunda uzman-laþmýþ eleman da denilebilir.

Tüm bu anlatýlanlar ýþýðýnda yapýlabilecek or-ta ve uzun vadeli planlamalar ile bu planlamalaradayalý üretilebilecek projeler için, daha önce ça-lýþýlmasýna karþýn çeþitli konularda görüþ birliðinevarýlamamýþ, bölgesel korelasyona gidilememiþve ayný zamanda yer altý kaynaklarý bakýmýndanönemli bir potansiyele sahip olabileceði düþü-nülen havza veya kuþaklar tercih edilebilir. Ör-neðin, bilindiði kadarýyla benzer jeolojik özelliklergösteren Çankýrý - Çorum, Sivas, Oltu - NarmanTersiyer havzalarý, yukarýda ifade edilmeye çalý-þýlan tarzda ve gerekçelerle uzun vadeli bir plan-lama ve projelendirme ile tümden ele alýnabilir.Kuzeyinde Sakarya Kýtasý, güneyinde ise Ana-tolid Torid Blok'u (Kýrþehir Blok'u dahil) yer alanve Ýzmir-Ankara-Erzincan kenediyle bu iki kýtanýnyan yana gelmesiyle oluþan söz konusu zon bo-yunca, Neotetis'in kapanma sürecinin çeþitli delil-lerini gözlemek mümkündür. Ýlk ofiyolit yerleþimi-ni izleyen Santoniyen/Kampaniyen dönemindenitibaren oluþan ve birbirlerini uyumsuzlukla örtenSantoniyen/Kampaniyen ile Tortoniyen arasýnda-ki çeþitli yaþ ve özellikteki istifler, söz konusuhavzalar bazýnda ele alýndýðýnda, bugüne kadaryazýlmýþ olan çeþitli jeolojik hikayeler arasýndakiçeliþkiler kýsmen de olsa giderilebilir; hatta zonlailgili daha mantýklý ve anlaþýlabilir yeni hikayeleryazýlabilir. Ancak yazýlacak hikayelerde, elde edi-len çeþitli jeolojik veriler esas alýnmalý; gözlem-lerin ihmal, inkar veya kurgulanan jeodinamikmodellemelere esir edilmemesine özen gösteril-melidir.

Bir genelleme yapýlacak olursa, belirtilen zonboyunca Geç Üst Kretase-Geç Eosen dönemi,bazý istisnalar dýþýnda genellikle sýð denizeldenyamaç ve yer yer derin deniz fasiyesine kadarçeþitli çökellerle temsil edilmektedir. Geç Eosen'de volkanik aktivitenin etkinleþtiði, Oligosen'deoluþan farklý özellikteki karasal çökellere özellik-le Oltu-Narman havzasýnda ayný yaþlý bazaltik/

GÖRÜÞLER ve DÜÞÜNCELER 3

andezitik volkanizmanýn eþlik ettiði, diðer yandandaha üstte yer alan Erken-Orta? Miyosen yaþlýçeþitli fasiyesdeki karasal çökellerle Sivas havza-sýnýn güney kesiminde yüzeyleyen ve doðuyadoðru kuzey sýnýrý Aþkale ve Horasan'ýn kuzeyiniizleyen ayný yaþlý denizel çökellerin, birbiriyle gi-rik olduðu bilinmektedir. Özetle Erken Senoniyenveya öncesinde yerleþen çeþitli ofiyolitik kayala-rýn, Geç Kretase-Erken/Orta? Miyosen dönemineait karasaldan denizele kadar her türlü sedimen-ter ortam ve fasiyesin, lav ve piroklastik kayalar-la temsil edilen Geç Eosen ve Oligosen yaþlý çe-þitli volkanik kayalarýn ve ilginç yapýsal olaylarýnizlenildiði bu kuþak boyunca jeoloji haritalarýnýntam ve eksiksiz yapýldýðý söylenemez. Bilindiðigibi jeoloji haritalarýnýn detayý ve doðruluk dere-cesi çalýþmayý yapan kiþinin bilgi düzeyine, ilgialanýna, amacýna, eforuna ve en önemlisi deney-imine baðlý olarak deðiþmektedir. Diðer yandanharitanýn yapýldýðý tarihteki ulaþým olanaklarý, ça-lýþýlan kuþak veya havza hakkýndaki mevcut bil-gilerin yetersizliði, jeolojideki yeni geliþmeler, iþinyapýlmasý için ayrýlan zaman vb etkenler de hari-tanýn detayýnda ve doðruluðunda önemli rol oy-namaktadýr. Bu nedenle mükemmel sayýlabile-cek çalýþmalarýn tartýþmaya açýk yanlarýnýn bu-lunabileceði gibi, baþarýsýz kabul edilen çalýþ-malarýn da doðru yanlarýnýn olabileceði göz ardýedilmeden eskiden yapýlmýþ tüm haritalarýn gün-cellenmesi gerekmektedir. Ancak güncelleme ya-pýlýrken büyük bir özenle ayýrtlanmýþ birimlerveya iþaretlenmiþ yapýsal unsurlarýn önemi iyiceanlaþýlmadan, doðruluðu veya gerekliliði sorgu-lanmadan, hangi amaçla detaylandýrýldýðý düþü-nülmeden harcanan emek hiçe sayýlarak silinipyok edildiðinde, bundan en fazla zarar görecekolan jeoloji bilimidir. Bu nedenle yapýlmasý ön gö-rülen revizyon, kompilasyon ve korelasyon çalýþ-malarý sýrasýnda, önceden yapýlmýþ mantýklý ay-rýntýlar yok edilmemeli, baþka bir deyiþle detaylýharita ayrýntýsýz haritaya uydurulmasý için yalýn-laþtýrýlmamalý, aksine ayrýntýdan yoksun jeolojiharitasýnýn detaylandýrýlarak ayrýntýlý yapýlmýþ ha-ritaya uydurulmasýna çalýþýlmalýdýr. Bu ve benze-ri çalýþmalar yapýlýrken, metin içinde tartýþmayaaçýlan ve aþaðýda özetlenen çeþitli jeoloji sorun-larýnýn çözümüne yönelik araþtýrmalara öncelikverilmelidir. Belirtilen alanda fazla ayrýntýya giril-

meksizin akla ilk gelen belli baþlý çalýþma vearaþtýrma konularý arasýnda;

a- Ankara-Çankýrý dolayýndan Erzurum'a ka-dar izlenebilen ofiyolitik kayalarýn iç yapýsý vepetrolojik özelliklerinin araþtýrýlmasý,

b- Ofiyolitik kayalarýn üzerine uyumsuzluklagelen ve sýð denizelden yamaç ve/veya derin de-niz fasiyesine kadar çeþitli ortamsal özelliklersergileyen Geç Üst Kretase-Erken Tersiyer istif-leri ile yersel olarak Geç Eosen de baþlayýp, Er-ken/Orta? Miyosene kadar devam eden karasalçökellerin ayrýntýlý stratigrafilerinin netleþtirilmesi,ortam analizlerinin yapýlmasý, havza geometri-lerinin ortaya konulmasý ve bu havzalarýn geliþimsüreçlerinin belirlenmesi amacýyla belli sýklýklarlaölçülü stratigrafik kesitlerin alýnmasý,

c- Her türlü çökelme ortamýnýn izlenebildiðikuþak boyunca, paleontolojik çalýþmalarýn yeter-sizliðinden kaynaklanan stratigrafiler ile önerilenyaþlandýrmalardaki çeliþkilerin ortadan kaldýrýl-masý için, gerek denizel ve gerekse karasal çö-kellerde gerekli görülen paleontolojik ve biyostra-tigrafik çalýþmalarýn yapýlmasý, özellikle volkanikkayalarda radyometrik yöntemlerle yaþ belir-lemelerine gidilmesi,

d- Kuþak boyunca yayýlým gösteren Geç Eo-sen ve daha dar alanlarda yüzlek veren Oligosenyaþlý çeþitli volkanitlerin, belli bir program çerçe-vesinde tek elden çalýþýlmasý, petrografik ve pet-rolojik özellikleri ve petrojenezlerinin ortaya ko-nulmasý ve bunlarýn Doðu Karadeniz Kuþaðý (Do-ðu Pontitler) ndaki yaþýt volkanitlerle karþýlaþtýrýl-masý,

e- Bir okyanusun kapanma sürecinin pek çoközelliðini sergileyen zon boyunca; çarpýþma sýra-sýnda, çarpýþmayý izleyen evrede ve yeni tektonikrejimde geliþen yapýsal olaylarýn irdelenmesi,

f- Elde edilecek tüm verilerden yarar-lanýlarak istiflerin ve en önemlisi jeolojik olaylarýnkorelasyonuna gidilmesi ve kuþaðýn belli dönem-lere, ör-neðin Santoniyen/Kampaniyen öncesi,Erken Eosen-Geç Eosen, Geç Eosen-Oligosen,Oligo-sen-Erken Miyosen, Erken/Orta Miyosen-

GÖRÜÞLER ve DÜÞÜNCELER4

Geç Miyosen vb yaþ aralýklarýna ait palinspastikve palinspastik olmayan paleocoðrafya harita-larýnýn üretilmesi, sonuçta zonun doðruya enyakýn jeodinamik evrim modelinin ortaya konul-masý sayýlabilir.

Böyle uzun vadeli bir planlamayla önerilenalanda yapýlacak jeolojik çalýþmalarýn sonucunda ulaþýlmasý amaçlanan bilimsel ve ekonomikbeklentiler ise:

a- Yapýlacak revizyon, korelasyon ve kompi-lasyon çalýþmalarýna paralel olarak 1/25 000 vedaha küçük ölçekli jeoloji haritalarýn güncellen-mesi ve formasyon adlamalarýn da birlikteliðe gi-dilmesi

b- Söz konusu zonun jeolojik özelliklerininbugünkünden daha iyi bilinir hale gelmesi,

c- Önerilen alanda kentleþme ve sanayi-leþme amaçlý yer seçimine katkýda bulunulmasý,

d- Özetlenen çeþitli konularda uzman elemanyetiþtirilmesi,

e- Ekonomik yönden;

• Ofiyolitlerde yeni krom, nikel, epitermalaltýn, manyezit, olivin vb metalik maden ve en-düstriyel ham maddeleri,

• Geç Eosen ve Oligosen volkanizmasýnabaðlý olarak geliþen metalik maden, endüstriyelham madde ile opal, ametist, agat vb süstaþlarý,

• Tuðla-kiremit ve çimento malzemeleri,

• Mermer, kum, çakýl vb yapý malzemeleri,

• Karasal Tersiyer havzalarýnda Na ve K tuz-larý, alçý taþý, trona, bor, stronsiyum vb endüst-riyel ham maddeleri,

• Petrol, doðal gaz, linyit, bitümlü þeyl, jeo-termal vb enerji ham maddesi kaynaklarýnýn ara-nýlmasýna yönelik temel jeolojik bilgi üretilmesidir.

Yukarýda planlama ve projelendirmeye yöne-lik verilen bilgiler çerçevesinde konu deðerlendi-rilirse; geleceðe yönelik yapýlan böyle bir planla-mada amacýn anlaþýlabilir, uygulanabilir ve ölçü-lebilir olmasý, uygulamaya konulduðunda hedefeulaþmak için çeþitli seçenek yollarýnýn bulunmasýve elde edilen sonuçlardan yeni üst hedefler be-lirleyebilmek için yineleme özelliði göstermesi yö-nüyle uygulamaya konulabilecek bir plan özelliðitaþýmaktadýr. Üst yönetimin destekleyeceði böylebir planlama ve bu planlama kapsamýnda üreti-lecek projeler, yeterli sayýda ve nitelikte teknikelemanýn görevlendirilmesi, gerekli görülen labo-ratuvar imkânlarýnýn ve lojistik desteðin saðlan-masý durumunda 5-6 yýllýk bir sürede amacýnaulaþabilir.

Görüþ üretmekten öteye gitmeyen dilek vetemenni niteliðindeki bu makalede, geçmiþte uy-gulanan ve halen uygulanmakta olan uzun vadeliplanlamalarla önemli iþlere imza atan JeolojiEtütleri Dairesi'nden, gelecekte de önemli gö-revler beklenmektedir. Bu beklentilere cevap ol-mak üzere hazýrlanan metindeki ana amaç; daralanlara hapsolunmadan jeolojik sorunlara hav-za, kuþak veya bölgesel bazda çözüm aranmasý;mostra madenciliðinin ömrünü tamamladýðý gü-nümüzde, gömülü maden yataklarýnýn aranýp bu-lunmasýna yönelik potansiyel alanlarýn belirlen-mesi konusunda kýsa, orta ve uzun vadeli planla-malarýn yapýlmasý ve bu yönde projelerin oluþtu-rulmasý hususunda fikir üretilmesidir.

Saygýlarýmla

GÖRÜÞLER ve DÜÞÜNCELER 5

REDAKSÝYON KURULUNDAN

Eþref ATABEY*

Bilindiði gibi Kurulumuzun ana görevlerindenbiri, yasalar ve yönetmelikler çerçevesinde Kuru-luþumuzun yayýn faaliyetlerini aksatmadan sür-dürmektir. Bu anlayýþtan hareketle, Türkçe ve Ýn-gilizce dilde olmak üzere yýlda iki sayý olarak ya-yýmlanan Maden Tetkik ve Arama Dergisinin ba-sýmýnda aksamalar olmuþ, son olarak 129 (2004/2) sayýlý dergi yayýmlanabilmiþtir. Göreve geldiði-miz dönem içinde yayým iþi hýzlandýrýlmýþ, 130(2005/1) ve 131 (2005/2) sayýlý dergilerin basýmýgerçekleþtirilmiþtir. 132 (2006/1) ve 133 (2006/2)nolu dergiler ise basýlmak üzere ilgili daireyegönderilmiþ olup, elinizde tuttuðunuz bu dergininbasýmý sýrasýnda da muhtemelen dergilerin ba-sýmlarý da gerçekleþmiþ olacaktýr. Böylece yak-laþýk iki yýllýk gecikme sorunu çözümlenmiþ ve2007'den itibaren periyotlarýn zamanýnda çýkarýl-masýna çalýþýlacaktýr. Bundan sonra MTA Dergi-lerinin yýlda iki defa olmak üzere zamanýnda ba-sýlmasýna özen gösterilecektir. Yazarlarca basýl-mak üzere Dergiye gönderilecek makalelerinTürkçe ve Ýngilizce olarak her iki dilde gönderil-mesinin uygun olacaðý önerilmektedir.

Bunun yaný sýra 2001 yýlýndan bu yana yayýmýdurdurulan MTA Doðal Kaynaklar ve EkonomiBülteni'nin 2006 yýlýndan itibaren yayýmýna ye-niden baþlanýlmýþ, basýmý gerçekleþtirilen 2006/1

sayýlý bültenin daðýtýmý yapýlmýþtýr. Ýncelendiðin-de görüleceði gibi bültende Görüþ ve Düþünce-ler, MTA'dan, Bilgi Daðarcýðý, Portreler ve Anýlar,Toplantýlar ve Yayýn Tanýtým baþlýklarýnda MTA,yer bilimleri ve madencilik konularýnda Kuruluþu-muz elemanlarýný ve kamu oyunu bilgilendirmekamacýyla çeþitli haber ve makalelere yer veril-miþtir. Ayrýca yeniden düzenlenerek Encümen-den geçen Maden Tetkik ve Arama Genel Müdür-lüðü Redaksiyon Kurulu Yönetmeliði, MTA DoðalKaynaklar ve Ekonomi Bülteni, Monografi, En-vanter, Özel Yayýn ve Eðitim serilerinin yayým ku-rallarý 2006/1 sayýlý bültende yayýmlanmýþ olup,bu konular hakkýnda bilgi sahibi olmak isteyenlersöz konusu bültenden yararlanabilirler.

Bu faaliyetlerin yaný sýra Kurumumuz Kütüp-hanesine alýnmasý amacýyla talep edilen deðiþikdisiplinlere ait konularý içeren kitap, dergi, TSEstandartlarý, sözlük, kýlavuzlar vd. Makama öne-rilerde bulunulmuþtur.

MTA'DAN...6

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara

ENERJÝ HAM MADDELERÝ ETÜT VEARAMA DAÝRE BAÞKANLIÐI; 2005-2006YILI ÇALIÞMALARI VE 2007 YILIHEDEFLERÝ

Hayrullah DAÐISTAN*

Dünyada teknolojik ve ekonomik geliþmiþliðeparalel olarak enerji ham maddelerine olan ih-tiyaç giderek artmaktadýr. Artan bu ihtiyacý kar-þýlamak için ülkeler fosil enerji kaynaklarýnýn ya-nýnda; biokütle, rüzgâr, nükleer, dalga, güneþ vejeotermal gibi alternatif enerji kaynak aramalarý-na yönelmiþtir.

Ülkemizde son yýllarda yýllýk enerji ihtiyacý %7oranýnda artmaktadýr. Ülkemizde dýþa baðýmlýlýðýazaltarak yerli fosil ve yenilenebilir enerji kaynak-larýmýzýn enerji üretimindeki payýný artýrmak vebunun güvenilir ve sürdürülebilir olmasý için debilinen fosil ve yenilenebilir enerji kaynaklarýmý-zýn hem rezervlerinin arttýrýlmasý, hem de yenisahalarýn keþfedilmesi amacýyla MTA Genel Mü-dürlüðü, DPT 9. Kalkýnma Planý'nda da öngörü-len hedeflere paralel olarak, yoðun bir þekildekömür ve jeotermal arama çalýþmalarýna ve bukaynaklara yönelik projelere aðýrlýk verilmiþtir.

Kömür Aramalarý

1992 yýlýndan beri neredeyse durma noktasý-na gelmiþ kömür aramalarýna yeniden baþlan-mýþ, bu amaçla 2010 yýlýna kadar yapýlacak kö-mür aramalarý için 16 adet hedef alan belirlene-rek taslak projeler oluþturulmuþtur. Bu hedef doð-rultusunda 164 000 m yatýrým bütçesinden olmaküzere toplam 310 bin m sondaj programlanmýþtýrve 1 milyar ton rezerv artýþý hedeflenmiþtir. Buamaçla 2005-2006 yýlýnda Türkiye genelinde 51adet ruhsat alýnmýþtýr.

2005 yýlýnda Trakya, Soma, Afþin-Elbistan'dagerçekleþtirilen 54000 m sondajlý arama sonu-cunda; Trakya'da 8 milyon ton yeni ve Trakya'da

600 milyon ton mümkün potansiyel rezerv belir-lenmiþ ve yine 2005 yýlýnda baþlayan sondajlý ça-lýþmalarda Afþin-Elbistan'da 2006 Ekim sonu iti-barý ile 92000 m sondajlý arama yapýlarak para-sal deðeri 50 milyar YTL' dir yaklaþýk 732 milyonton ilave rezerv saptanmýþtýr.

Manisa-Soma'da ise 2006 yýlýnda yapýlan5000 m sondajlý arama sonucunda parasal de-ðeri 15 milyar YTL olan 100 milyon ton ilave re-zerv saðlanmýþtýr. Trakya ve Afþin - Elbistan'dasondajlý çalýþmalar devam etmektedir.

MTA Genel Müdürlüðü Yýllar Ýtibari ile Kömür Son-dajlarý ve Rezerv Artýþý

2007 yýlý için programlanan kömür etüt vesondajlý aramalarý çalýþmalarýnda talep edilen3 729 Milyon YTL lik ödenek karþýlýðýnda toplam1 540 km² lik etüt, toplam 26.750 m sondajlýarama yapýlarak talep edilen ödenek=3.729Milyon YTL

100 Milyon ton yeni linyit rezervi, 400 Milyonton bilinen sahalarda ilave rezerv artýþý ve 76Milyar YTL toplam getiri+istihdam hedeflenmiþtir.

2007 kömür proje alanlarý ve iþ miktarlarý 16adet hedef kömür proje alaný ve 2005-2010 yýllarýprogramlanan çalýþmalar toplam planlanan son-dajlý arama=310.000 m (devam eden ücretli iþlerdahil)

MTA'DAN... 7

*Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Enerji Hammaddeleri Etüt ve Arama Dairesi, Ankara

MTA tarafýndan bugüne kadar 184 saha keþfe-dilmiþtir. Jeotermal enerji aramalarýnda: Teorikpotansiyel: 31.500 Mwt (Dünya sýralamasýnda7 'inci)

Uygulamalar: Dünya'da 5., Avrupa'da 1.Kurulu güç: 27 Mwe (550 Mwe'eçýkarýlabilecektir)Enerji üretimi: 19 MweKonut ýsýtma: 696 Mwt (102.000 konut eþdeðeri)Sera ýsýtmasý: 131 Mwt (635.000m²)Termal turizm: 402 Mwt (215 kaplýca)Açýlan sondaj miktarý: 177.500 m,Açýða çýkarýlan enerji: 3124 mwt,Açýða çýkarýlan enerji: 105 Mwe

Jeotermal aramalarý

2005 yýlýndan itibaren jeotermal sondajlý ara-malarýna hýz verilerek, 2010 yýlýna kadar jeoter-mal aramalarý için 26 adet hedef alan belirle-nerek taslak projeler oluþturulmuþ, toplam 70 binm'lik sondaj programlanmýþ olup, 1000 MWt ýsýve 300 MW elektrik enerjisi kapasite artýþý hedef-lenmektedir.

2005 yýlýnda Türkiye çapýnda yapýlan 12600m sondajlý arama sonucunda 185 MWt ýsý ve 3,5MW elektrik enerjisi görünür hale getirilmiþtir. Bu-nun petrol eþ deðeri 140 bin ton/yýl, doðal gaz eþ

deðeri ise 176 milyon m³/yýldýr. Parasal getirisiise yýllýk 88 milyon YTL' dir.

2006 yýlýnda ise 8555 m'lik sondajlý aramatamamlanmýþ ve Ekim sonu itibariyle 199,6 MWtýsý ve 13,5 MW elektrik enerjisi görünür hale ge-tirilmiþtir. Bunun petrol eþ deðeri 150 bin ton/yýl,doðal gaz eþ deðeri ise 190 milyon m³/yýldýr. Pa-rasal getirisi ise yýllýk 100 milyon YTL' dir.

Yýllara Göre Elde Edilen Toplam Jeotermal Isý Enerjisive Toplam Sondajlý Arama Miktarlarý

2007 Yýlý Ýçin Programlanan Jeotermal Etüt veSondajlý Aramalar

2007 planlanan:Toplam etüt= 2700 km²Toplam jeofizik nokta= 1325

MTA'DAN...8

Toplam sondajlý arama= 18.000 m.Talep edilen ödenek= 9.13 Milyon YTL

2007 hedef:

300 MWt ISI + 10 MW elektrik enerjisiBunun eþ deðeri: 226000 ton/yýl petrol ya da286 milyon m³/yýl doðal gaz.

Sonuç: 143 Milyon YTL yýllýk sürekli getiri+istih-damdýr.

Dairemizce bugüne kadar fosil katý yakýt ola-rak: 8,3 milyar ton linyit, 1,3 milyar ton taþ kömü-rü, 82 milyon ton asfaltit, 1.6 milyar ton bitümlüþeyl, kurulu güç: 9.116,8 mw olup, 10.000 Mwdaha artýrýlabilecektir. 9.129 ton uranyum, (yeniünitelerle birlikte) 380 bin ton toryum rezervleriortaya çýkarýlmýþtýr.

MTA'DAN... 9

Enerji Ham Madde Etüt ve Arama Dairesi 2007 Yýlý Jeotermal Enerji Arama Çalýþmalarý

MTA-JICA (TÜRKÝYE-JAPONYA)JEOLOJÝK UZAKTAN ALGILAMAPROJESÝ; PROJEDEKÝ GELÝÞMELER VEFAALÝYETLER

Engin Ö. SÜMER* ve B. Taner SAN*

Jeolojik Uzaktan Algýlama Projesi, MTA GenelMüdürlüðü ile Japonya Uluslararasý Ýþ birliðiAjansý (JICA) arasýnda, doðal kaynak araþtýrma-larý yoðunlukta olmak üzere, çevre ve doðal afetkonularýný da kapsayan ortak bir projedir. 2002 -2006 yýllarýný kapsayan proje 16 Aralýk 2002 tari-hinde resmi olarak baþlamýþtýr.

Bu proje ile JICA uzun ve kýsa süreli Japonuzmanlarýn yaný sýra, MTA Uzaktan AlgýlamaMerkezi'ne çeþitli donaným ve yazýlýmlarý kap-sayan teknik imkanlar saðlamýþ ve farklý yöntem-lerle yapýlan veya yapýlmakta olan jeolojikaraþtýrmalar da daha etkili ve verimli sonuçlaralýnabilmesine yardýmcý olmak amaçlanmýþtýr.

MTA-JICA Jeolojik Uzaktan Algýlama Proje-si'nin en önemli amaçlarýndan birisi de bilgi veteknoloji transferidir. Bu amaçla Japonya ve Tür-kiye arasýnda teknik iþ birliði, eðitim, teknolojikdestek ve proje uygulamalarýna yönelik çalýþma-lar bu proje kapsamýnda yapýlmýþtýr. MTA Uzak-tan Algýlama Merkezi bu iþ birliðinden elde etmiþolduðu kazanýmlarý baþta MTA projeleri olmaküzere üniversite, kamu kurumlarý, özel sektör veÜçüncü Ülke Eðitim Programlarý ile komþu ülkel-erdeki meslektaþlarýna aktarmaktadýr. Bu bilgi vetecrübe transferi sayesinde MTA UzaktanAlgýlama Merkezi konusunda ileri kapasiteyesahip bir merkez haline gelmiþtir.

Projenin bir diðer amacý ise, MTA Uzaktan Al-gýlama Merkezi elemanlarýnýn yurt içi ve yurt dýþýeðitim çalýþmalarý ile bilgi düzeyinin yükseltilme-si, MTA Uzaktan Algýlama Merkezi'nin teknolojikolarak geliþtirilmesi ve maden aramacýlýðý, doðalafet ve çevresel etkilerin belirlenmesi ve jeolojikçalýþmalara yönelik olarak ileri kapasiteye sahipuydu verilerinin kullanýlmasýdýr.

2002 yýlýndan bugüne kadar 5 adet uzun dö-nem Japon uzman idari ve eðitim konularýndaMTA Uzaktan Algýlama personeli ile birlikte ça-lýþmýþtýr. Bununla birlikte, 4 yýllýk dönem içinde15 kýsa dönem Japon uzman toplam 40 haftadeðiþik konularda eðitim seminerleri vermiþlerdir.Bu eðitim seminerleri ASTER uydu verilerininanaliz yöntemleri ve uygulamalarý aðýrlýkta olmaküzere, hiperspektral analiz yöntemleri, coðrafibilgi sistemleri (CBS) analiz yöntemleri, radarverilerinin analizi ve uygulama alanlarý, epitermalmaden yataklarý, skarn tip maden yataklarýhakkýnda hem teorik hem de arazide uygulamalýeðitimler vermiþtir. Bu eðitimlerle birlikte 2004 ve2005 yýllarýnda 5 MTA Uzaktan Algýlama perso-neli Japonya'da toplam 21 haftalýk eðitim almýþ-lardýr. Bu eðitimler ASTER uydu verisi analizleriile kaya türü ayýrtlamasý, alterasyon mineralleri-nin haritalanmasý, uzaktan algýlama tekniklerinindoðal afet ve çevre çalýþmalarýnda kullanýlmasý,Hiperspektral uydu verilerinin analizi, termalspektrometre uygulamalarý, Sayýsal YükseklikModeli (DEM), ileri CBS yöntemleri ile analiz,ASTER verilerinin maden aramacýlýðýnda kullaný-mý gibi konularý kapsamaktadýr.

ASTER uydu görüntüleri sadece jeolojik uy-gulamalara yönelik olmayýp, ayný zamanda çevreve doðal afet çalýþmalarýnda da önemli verilersunmaktadýr. Jeolojik Uzaktan Algýlama Projesisüresince Türkiye'nin maden potansiyeli yüksekolan önemli alanlarý belirlenmeye çalýþýlarak pilotsahalarda analizler yapýlmýþtýr.

Proje'nin Doðal Kaynaklarýn Aranmasý baþlýk-lý alt projesinde üç önemli çalýþma alaný seçilmiþ-tir. Bu bölgeler, Batý Anadolu, Orta Anadolu veDoðu Karadeniz Bölgesi gibi biribirinden farklýmetalojenik ve bitki örtüsüne sahip alanlardýr.

Çalýþma alaný 1- Türkiye'nin önemli metaloje-nik kuþaklarýndan biri olan bölge, baþlýca Çanak-kale, Balýkesir, Bursa, Kütahya, Manisa, Ýzmir il-lerini kapsamaktadýr. Bitki örtüsü pasif uzaktanalgýlama çalýþmalarýnýn yapýlabilmesi için kýsmenelveriþlidir. Çalýþma Alaný 2: Doðu Karadeniz Böl-

MTA'DAN...10

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara

gesi'ni içine almaktadýr. Bitki örtüsünün en yoðungözlendiði Giresun, Gümüþhane, Trabzon, Rize,Artvin illerini kapsayan alan özellikle Balkanlar'dan baþlýyarak Himalayalar'a kadar uzanan me-talojenik kuþak üzerinde yer almaktadýr. Bu alan-da Doðu Karadeniz kýyýsý boyunca ve Artvin böl-gesinde volkanik masif sülfit yataklarý bulunmak-tadýr. Çalýþma Alaný 3: Akdeniz Bölgesi'nin ku-zeydoðusu yönünde Doðu Anadolu'ya doðruuzanýr. Bitki örtüsünün genellikle seyrek olan ça-lýþma alaný, Niðde, Kayseri, Sivas, Malatya illeri-ni kapsamaktadýr. Alan özellikle, baz metaller ba-kýmýndan önemlidir. Özellikle Sivas ve Malatyabölgeleri demir yataklarý bakýmýndan zengindir.Çalýþma alaný 4: Çevre ve doðal afet çalýþmalarýiçin seçilmiþ bir bölgedir. Kuzeybatý Anadolu'daÝstanbul Çanakkale, Bursa, Düzce, Bolu, Manisaillerini içine almaktadýr. Bu alanda su kirliliði,deprem, heyelan, kýyý çizgisi deðiþimi gibi çevreve doðal afetler büyük bir potansiyele sahiptir.

Seçilen bu pilot bölgeler dahilinde toplam 90adet ASTER uydu verisi kullanýlmýþtýr. Yer yü-zeyinde 60 x 60 km'lik alan kaplayan herbirASTER uydu verisine 40'tan fazla farklý analiztekniði uygulanmýþtýr. Bu analizler önemli alte-rasyon minerallerinin ayýrtlanmasý, kaya türüfarklýlýklarý tespit edilmesi, stereo görüntüler oluþ-turma, farklý teknikler uygulanarak yapýsal vemorfolojik unsurlarýn tespiti, yüzey sýcaklýðýnýndaðýlýmýnýn çýkarýlmasý gibi jeolojik özelliklerinayýrt edilmesine yönelik çalýþmalardýr. Elde edi-len sonuçlar var olan jeoloji haritalarý ile karþý-laþtýrýlmýþ ve coðrafi bilgi sistemleri (CBS) analiz-leri ile bunlar sayýsal ortamda analiz edilmiþtir.Bu analizler sonucunda çeþitli maden yataklarýnýtemsil eden alterasyon alanlarý tespit edilmiþ vebu alanlar dahilinde mevcut maden yataklarý, jeo-loji, yapýsal veriler CBS ortamýnda kontrol edile-rek hedef alanlar belirlenmiþtir. Bu hedef alanlardahilinde yapýlan çalýþmalarý desteklemek ama-cýyla arazi çalýþmalarý ve analizleri yapýlmýþtýr.Elde edilen bilgiler doðrultusunda 4 yýllýk periyotiçinde toplam 48600 km² lik alanda arazi doðru-lama çalýþmalarý yapýlmýþtýr. Bu çalýþmalaraparalel olarak özellikle tespit edilmiþ alterasyonbölgelerini temsilen 500 adet kayaç numunesialýnmýþtýr.

ASTER analizleri sonucunda elde edilmiþolan alterasyon alanlarý baþta olmak üzere po-tansiyel alanlardan kayaç numuneleri alýnmýþtýr.Bu numunelerin MTA Uzaktan Algýlama MerkeziLaboratuvarýnda bulunan arazi spektrometresi ilemineralojik analizleri yapýlmýþ ve mineral bileþim-leri tespit edilmiþtir. Ayrýca spektrometre sonuç-larý ASTER analizlerinden elde edilmiþ verilerlekarþýlaþtýrýlarak çalýþmanýn doðruluðu saptan-mýþtýr. Buna göre bu veriler diðer çalýþmalarýnaaltlýk oluþturmaktadýr. Arazi çalýþmalarý ile alýnanörnekler belirli bir formatta veri tabanýna kayýtedilmektedir.

Projenin baþlangýcýndan bugüne kadar yapýl-mýþ tüm analiz sonuçlarý ve yorumlarý 1:100 000ölçekli harita bazýnda basýlarak raporlanmýþ, anasunucuda ve DVD ortamýnda yedeklenmiþtir. Ay-rýca, yine her bir ASTER verisinden elde edilenyapay renk haritalarý, yapýsal analiz sonuçlarý,stereoskopik 3 boyutlu görüntüler ile kapsadýðýalana ait jeolojik haritalar da 1:100 000 ölçekliolarak basýlarak Uzaktan Algýlama Merkezi La-boratuvarýnda arþivlenmiþtir. Böylece uzaktan al-gýlama ve CBS analizleri ile elde edilmiþ so-nuçlar, arazi doðrulama raporlarý, spektrometreveri bankasý ile birlikte zengin bir bilgi merkezioluþturulmuþtur.

Elde edilen yeni jeolojik bilgiler ve geliþtirilenyeni yöntemler sonucunda uzaktan algýlama ça-lýþmalarýna ilgi artmaktadýr. Bu bilgiler ve tecrübeile MTA içi projelere uzaktan algýlama desteðiverildiði gibi, özel sektör de mineral haritalama,jeotermel alan belirleme analizleri, maden saha-larýnýn geliþtirilmesine yönelik çalýþmalar, denizsuyu sýcaklýðý ve kirlilik analizleri, çizgisellik veyapýsal analizler, spektrometre ölçüm ve analiz-leri gibi uzaktan algýlama çalýþmalarýna da des-tek verilmektedir.

Proje'deki yoðun eðitim ve uygulama prog-ramlarý sonucunda MTA Uzaktan Algýlama per-sonelinin gerek bilgi birikimi, gerekse jeolojik uy-gulamalara yönelik kabiliyeti artmýþtýr. Buna baðlýolarak Uzaktan Algýlama personeli eðitim vere-bilecek düzeye eriþmiþ ve bazý eðitim program-larý organize etmiþtir. MTA Uzaktan Algýlama per-

MTA'DAN... 11

sonelinin katkýsýyla organize edilen Üçüncü ÜlkeEðitim Programý bu çalýþmaya bir örnektir. Mayýsaylarýnda düzenlenen 4'er haftalýk eðitim prog-ramlarý ile Türkiye'nin yakýn komþularý ve OrtaAsya Devletleri'ndeki meslektaþlarýna bu bilgilerbaþarý ile aktarýlmýþtýr.

Üçüncü Ülke Eðitim Programlarý MTA GenelMüdürlüðü ile JICA arasýnda yapýlan, finansmanolarak ortak bir eðitim programýdýr. 2004, 2005ve 2006 yýllarýnda konusu yer bilimlerinde Uzak-tan Algýlama ve Coðrafi Bilgi Sistemleri olan eði-tim programlarýnda maden aramacýlýðý ile Çevreve Doðal Afet Çalýþmalarý'nda uzaktan algýlamayöntemleri temalý dersler verilmiþtir. Bu üç eðitimprogramý ile 15 farklý ülkeden toplam 70 katýlým-cýya 4'er haftalýk eðitimler verilmiþtir. Eðitimlerteorik, bilgisayar baþýnda uygulamalar ve bu uy-gulamalardan elde edilen sonuçlarýn arazidedoðrulanmasý ile yapýlan tüm çalýþmalarýn deðer-lendirilmesi þeklinde yürütülmüþtür. Derslerin bü-yük bir bölümü MTA Uzaktan Algýlama personelitarafýndan verilmiþ olup, her yýl farklý konularý içe-ren 1000 sayfaya yakýn 4 adet kitapçýk ve dokü-man hazýrlanarak kursiyerlere daðýtýlmýþtýr.

Uzaktan Algýlama Merkezi'nin hazýrlamýþolduðu eðitim programlarý bununla sýnýrlý kalma-mýþ, MTA Meslek Ýçi Eðitim programlarý ile uzak-tan algýlama ve CBS hakkýnda edinilen en sonbilgiler ve geliþmeler teorik ve pratik eðitimlerleMTA çalýþanlarýna aktarýlmýþtýr. Ayrýca, bilgininpaylaþtýkça çoðaldýðýna olan inançla, 2003-2006yýllarý arasýnda MTA Genel Müdürlüðü seminersalonlarýnda, MTA-JICA Teknik Seminerleri ileproje çerçevesinde çalýþýlan pilot bölgelerdekiuygulamalar gerek MTA personeline gerekseüniversite, diðer kuruluþ ve özel sektörde görevyapan meslektaþlara sunulmuþtur.

Projedeki geliþmeleri ve elde edilen bilgi bi-rikimini aktarmak amacýyla üniversite ve özel ku-ruluþlarda düzenlenen bazý seminerlerde tanýtýmkonuþmalarý ve posterler sunulmuþtur. Ayrýca bu-güne kadar elde edilen bilimsel sonuçlar da ma-kale ve sempozyumlarla geniþ kitlelere ulaþmýþ-týr. Bununla birlikte, projede elde edilen bazý so-nuçlarý gösteren "ASTER Uydu Verisi Uygulama-

larý; Türkiye'den Örnekler" baþlýklý, tamamý renklikitapçýk uzaktan algýlama personeli tarafýndanhazýrlanarak 2006 yýlý Nisan ayýnda satýþa sunul-muþtur. Büyük ilgi gören bu faaliyetlerle MTAUzaktan Algýlama Merkezi yurt içi ve yurt dýþýn-daki birçok kurum ve kuruluþ tarafýndan tanýnýrhale getirilmiþtir

Bu proje ile saðlanan geliþmelere ve baþarýyaparalel olarak Uzaktan Algýlama Verilerinin Heye-lan Afeti Konusunda Uygulanmasý (2004-2005,MTA-ERSDAC-Geotechnos (Japonya)), Güney-doðu Marmara Bölgesinin Heyelan Duyarlýlýðý(2005-2006, MTA-ERSDAC-Geotechnos (Japon-ya)) ve Denizaþýrý Ülkelerde Uydu GörüntüsüAnalizleri (Türkiye, Ýran) (2004, MTA-JOGMEC(Japonya)) konularýnda uluslararasý projeler deyapýlmýþtýr.

MTA-JICA Jeolojik Uzaktan Algýlama Projesikapsamýnda yalnýz ASTER uydu verilerinin ana-liz ve uygulamalarýna yönelik çalýþmalar yapýlma-mýþ, bununla birlikte radar uydu verilerinin deprojede aktif olarak kullanýlmasý için eðitimleralýnmýþtýr. Proje'nin ortalarýnda Çevre ve DoðalAfet çalýþmalarý için Japon uydusu olan PALSARRadar verilerinin de kullanýlmasý planlanmýþtý.Ancak ALOS uydusunun teknik arýzalar nede-niyle ertelenen fýrlatýlmasý Þubat 2006 da gerçek-leþmiþtir. Bu nedenle projenin bu bölümü 31 Mart2007 tarihine kadar uzatýlmýþtýr. Bu yeni uyduverisinin analiz tekniklerinin bilgi transferi ama-cýyla 3 Japon kýsa dönem uzmanýn MTA UzaktanAlgýlama Merkezi'nde toplam 7 haftalýk eðitimvermesi karara baðlanmýþtýr.

Projenin baþlangýcýndan bu güne kadar pilotçalýþma alanlarý kapsamýnda 90 adet ASTER uy-du verisinin analizi ve raporlanmasý tamamlan-mýþtýr. ASTER verisinin jeolojik amaca hizmet ve-rebilecek kabiliyette olmasý ve gerekli bilgi biriki-minin de kazanýlmýþ olmasý nedeniyle bu projeyeparalel çalýþmalarýn tüm Türkiye'yi kapsayacakþekilde geniþletilmesi uygun görülmüþtür. Buamaçla, ilk olarak Türkiye güneyini kapsayan biralanda (Ýzmir ile Gaziantep arasýnda kalan bölge)yaklaþýk 90 adet ASTER görüntüsünün ayný ça-lýþma prensibi içinde analiz edilerek çalýþýlmasý

MTA'DAN...12

için ayrý bir MTA Uzaktan Algýlama Projesi oluþ-turulmuþtur. Buna baðlý olarak önümüzdeki yýllar-da tüm Türkiye'yi kapsayacak þekilde yeni pro-jelerin üretilmesi planlanmaktadýr. Böylece tümTürkiye'yi içine alan 300'ü aþkýn ASTER uyduverisi analiz edilecek ve raporlanarak yer bilimci-lerin kullanýmýna sunulacaktadýr.

MTA Dr. Ýsmail Seyhan Uzaktan Algýlma Mer-kezi sürekli geliþen ve hýzlý bir þekilde deðiþenteknolojiyi takibini ve çaða uygun çalýþma yön-temlerini sürdürmeye devam edecek niteliktedir.

MTA'DAN... 13

DÜNDEN BUGÜNE DENÝZ ARAÞTIRMA-LARIMIZ… BÝR GEMÝNÝN HÝKAYESÝ.R/V MTA SÝSMÝK-1…

Kerim SARIKAVAK*

Tango..Charlie..Viktor..Romeo.. Çaðrý sinyaliTCVR olan araþtýrma gemimiz, denizciliktekikodlamasýyla yýllar boyu denizlerde bu þekildeanons edilerek adýný duyurdu. Özellikle uluslar-arasý arenada üstlendiði ilmi ve milli görevleri ba-þarý ile ifa etmiþ olan, sahip olduðu vakur kiþilikve ruh ile içte ve dýþta adýnýn geçtiði her ortam-da, duyan herkesin pür dikkat kesildiði TÜRKÝYEile özdeþleþen araþtýrma gemimiz MTA SÝSMÝK-1.

Hayatýnýn her dönemini dolu dolu yaþamýþolan gemimiz, ömrünün geri kalan kýsmýnda damisyonunu bu sefer denizcilik eðitimi gibi ulvi biralanda devam ettirmek suretiyle layýk olduðu tah-týnda adý ile yaþamaya devam edecek.

1974 yýlýnda, Ege Denizi'ndeki kara sularýmýz-da petrol aramak amacýyla kiralanan yabancýbandýralý bir geminin, uluslararasý baskýlar nede-niyle Ýzmir Körfezi açýklarýndan geri dönmesiüzerine, ülkemizin bu konuda çalýþmalar yapa-cak bir gemi sahibi olmasý, bu geminin modernteknolojiyle donatýlmasý ve gemide çalýþacakpersonelin yetiþtirilmesinin gerekliliði gündemegelmiþ ve bu görev MTA Enstitüsü Genel Direk-törlüðü'ne verilmiþtir.

Bunun üzerine Kurumumuzca uygun bir gemiaranmaya baþlanmýþ olup sonuçta; UlaþtýrmaBakanlýðýnýn tavsiyeleri doðrultusunda, 1942 yý-lýnda Almanya'da inþa edilmiþ olan ve II. DünyaSavaþý esnasýnda lojistik amaçlý görevini ifa ettik-ten sonra 60'lý yýllarda ülkemize hibe edilmiþ olan"HORA" isimli tahlisiye gemisi boyutlarý itibariyleuygun görülmüþtür.

1976 yýlýnda Kurumumuzca adý "MTA SÝS-MÝK-1" olarak deðiþtirilerek restore edilen ve dö-nemin modern jeofizik sistemleri ile donatýlan

"HORA" isimli gemi ile öncelikle Ege Denizi'ninihtilaflý sularýnda stratejik amaçlý olmak üzeretüm denizlerimizde araþtýrmalar yapýlmaya baþ-lanmýþ, 1976-1990 yýllarý arasýnda ise çoðunluk-la TPAO adýna petrol ve doðal gaz araþtýrmalarý,TKÝ ve TTK adýna kömür aramalarý, kamu ve özelkuruluþlar adýna sismotektonik ve mühendislikamaçlý kýyý ötesi jeofizik etütleri gerçekleþtiril-miþtir.

1990 yýlýndan sonra ikinci kez restore edilenMTA SÝSMÝK-1 gemisi ile 1994 yýlýnda TÜBÝTAKve MTA Genel Müdürlüðü arasýnda imzalananprotokole baðlý olarak 2002 yýlý sonuna kadar"Ulusal Deniz Jeolojisi-Jeofiziði Programý" kap-samýnda hazýrlanan bilimsel projeler çerçeve-sinde, Türk ve yabancý üniversiteler iþ birliðindetüm denizlerimizde aktif tektonik, yapýsal jeolojive sedimantoloji çalýþmalarý yapýlmýþ, özellikle1999 Marmara depreminin ardýndan Ýzmit Körfezive Marmara Denizi'nde yoðun olarak aktif tek-tonik ve depreme yönelik çalýþmalar sürdürülmüþve son olarak Kurumumuz ile TPAO iþ birliðindeKýbrýs ile Ülkemiz arasýnda kalan kara sularýmýz-da bölgenin jeolojik yapýsýnýn incelenmesineyönelik sismik etütler gerçekleþtirilmiþtir.

Zaman içerisinde ekonomik ömrünü artýk ta-mamlama noktasýna gelen MTA SÝSMÝK-1 ge-misinin bakým-onarým iþleri günümüzde oldukçayüksek oranda mali külfete neden olmaktadýr.Bunun yaný sýra, 2003 yýlýnda gemideki sismikkayýt sisteminde meydana gelen arýzalar sebe-biyle jeofizik araþtýrmalar da yapýlamaz hale gel-miþtir. Yapýlan incelemeler sonucunda ise; gemi-nin modern deniz araþtýrmalarýnýn gerektirdiðistandartlara sahip olmamasý ve önemli mali kay-nak gerektiren bakým onarým iþlerinin süreklilikarz etmesi de göz önünde tutularak geminin,mevcut arýzalý ekipman yerine, ileri teknoloji ürü-nü bilimsel ekipman ile donatýlmasýnýn rasyonelbir yatýrým olmayacaðý kanaatine varýlmýþ veMTA SÝSMÝK -1 gemisinin bir araþtýrma gemisiolarak artýk kullanýlamayacaðýna karar verilmiþtir.

Bununla birlikte; geminin geçmiþte üstlendiðitarihi görevler ve yaptýðý önemli çalýþmalarla ül-

MTA'DAN...14

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara

kemiz için milli ve manevi bir deðere haiz olmasýsebebiyle adýnýn yaþatýlmasý amacýyla GenelMüdürlüðümüzce, denizcilik alanýnda eðitim ve-ren ÝTÜ Denizcilik Fakültesine eðitim gemisi ola-rak kullanýlmak üzere hibe edilmiþtir.

Bu aþamadan sonra, Kurumumuzca, yer bi-limlerinin çeþitli disiplinleri kapsamýnda denizler-de yapýlacak aktif tektonik, depremsellik, kýta sa-hanlýðý yaný sýra petrol ve diðer doðal kaynakaraþtýrmalarý, deniz altý enerji, doðal gaz nakil vedeþarj boru hatlarý ile köprü, liman, deniz altý ge-çidi, çeþitli sivil ve askeri tesislerin zemin etütleriiçin, emektar MTA SÝSMÝK - 1 gemisinin yerine,ulusal modern bir araþtýrma gemisi ile birlikte da-ha küçük boyutta bir araþtýrma botunun teminedilmesinin gerekliliði gündeme getirilmiþtir.

Bu kapsamda, Genel Müdürlüðümüzce sonon yýllýk süre içerisinde yapýlan çalýþmalar sonu-cunda, tedarik edilmesi öngörülen gemilere do-natýlacak modern ve ileri teknoloji ürünü bilimselekipmanýn temini ve bunlarýn operasyonlarý, ba-kým onarýmlarý gibi hayati öneme sahip konular-da görev alacak mevcut teknik eleman kadrosu-nun nitelik ve nicelik bakýmýndan geliþtirilmesi,yurt içi ve yurt dýþý eðitim programlarýnýn, yerli veyabancý üniversite/kurum/kuruluþlar ile yapýlacakiþ birliði uygulamalarý hakkýnda kapsamlý raporlarhazýrlanmýþtýr.

Bunun sonucu olarak ilk aþamada, DenizcilikMüsteþarlýðý Gemi Ýnþa ve Tersaneler Genel Mü-dürlüðü'nün öncülüðünde ve koordinasyonundadeðiþik kurum ve kuruluþlar ile yapýlan iþ birliðiçerçevesinde tümüyle ücretsiz hizmetler karþý-lýðýnda Karadeniz Ereðli'de inþasý devam edençelik sac gövdeli 20,60 m. uzunluk, 5,50 m. en ve1,50 m su kesimine sahip araþtýrma botununkarinasý, kamaralarý ve üst yapýsý tamamlanmýþbulunmaktadýr.

Milli birlik ve dayanýþmaya gösterilecek enönemli örneklerden birini teþkil eden ve baþtaDenizcilik Müsteþarlýðý olmak üzere çeþitli kamuve özel kurum ve kuruluþlarýn iþ birliðinde inþasýgerçekleþmekte olan araþtýrma botumuzun 2007yýlý içerisinde tamamlanarak denize açýlmasý ön-görülmektedir.

Bununla beraber, 2006 yýlý içerisinde satýn alý-nan modern ve portatif jeofiziksel veri toplama/iþleme sistemi (Sub-bottom Profiler) ile yine buyýl içerisinde geliþtirilen yüksek ayýrýmlý sýð sis-mik sistemi (Boomer/Sparker) yanýnda, 2007 yý-lýnda alýnmasý planlanan Multi-beam Echo-soun-der, manyetometre gibi jeofizik sistemleri ve çe-þitli jeolojik örnekleme ekipmaný ile donatýlacakolan söz konusu araþtýrma botu ile özellikle kör-fezlerin sýð bölgeleri ile þelf, delta ve kýyý yakýnýalanlarý gibi büyük boyutlardaki araþtýrma gemi-leri için elveriþli olmayan bölgelerde deniz ta-banýnýn ayrýntýlý olarak incelenmesi mümkün ola-bilecektir.

Kurumumuzca temin edilmesi öngörülen vegündemde tutulmasýna özen gösterilen yeniaraþtýrma gemisinin temel amacý ise; derin veaçýk denizlerde her türlü jeofiziksel, jeolojik, jeo-teknik, batimetrik, hidrografik, hidroakustik araþ-týrmalar yapmak ve depremler, genel jeoloji, mü-hendislik/uygulamalý jeoloji ve çevre jeolojisi veyer bilimleri ile iliþkili diðer araþtýrma projelerinigerçekleþtirmek üzere örnekleme çalýþmalarýgerçekleþtirmek olacaktýr.

Söz konusu geminin, iki ve üç boyutlu derinsismik araþtýrma yapabilecek kapasitede olmasý,gerektiðinde her türlü deniz þartlarýnda stabili-zasyon saðlanmasýna yönelik "Dynamic Posi-tion" özelliðine sahip olmasý, modern ve ileri tek-noloji ürünü makine ve seyir sistemleri ve bilim-sel ekipman ile donatýlmasý öngörülmektedir.

Öngörülen Araþtýrma Gemisi Genel Özellikleri:

Uzunluk Yaklaþýk 65-70 mGeniþlik Yaklaþýk 15 m.Su kesimi Yaklaþýk 5 m.Hýz Yaklaþýk 15 Knot

Yeni araþtýrma gemisine donatýlmasý öngö-rülen bilimsel ekipmana iliþkin genel özellikler:

a) Derin kabuk ve çökel istif araþtýrmalarýiçin, deniz tabanýndan itibaren kilometrelerce de-rinlikten sismik kayýt alma kapasitesine sahip ye-

MTA'DAN... 15

terli uzunlukta sismik kablo (streamer) ünitesi ilebirlikte modern derin sismik kayýt cihazý ve sismikenerji kaynaðý ünitesinin,

b) Yer kabuðunu oluþturan tabakalarýn yo-ðunluk ve manyetik özelliklerindeki farklýlýklarýnýincelemek suretiyle söz konusu araþtýrmalarýnyapýlabilmesine olanak saðlayan gravimetre vemanyetometre cihazlarýnýn,

c) Derin sularda, deniz tabanýndan itibarensýð derinlikteki jeolojik yapýlarýn ayrýntýlý olarak in-celenmesine olanak saðlayan yüksek ayýrýmlý sýðsismik cihazýnýn (sub-bottom profiler),

d) Deniz tabanýný yüzeyinin çok yüksek ay-rýntýlý olarak incelenmesi için gerekli olan kamerasistemli uzaktan kumandalý deniz altý cihazýnýn(ROV), deniz tabaný haritalama sistemlerinin(Multi-Beam Echo-sounder) ile yandan taramalýsonar sisteminin (side-scan sonar) ve deniz ta-banýndan numune almak için örnekleme cihaz-larýnýn (Gravity corer, piston corer, box corer vs.),

e) Denizlerde yapýlacak jeofizik ve jeolojietütlerinin gerekli hassasiyette yapýlabilmesi içingünümüz teknolojisine uygun navigasyon, seyirplanlama ve kontrol sistemlerinin bulunmasýnýngerektiði öngörülmüþtür.

Sonuç olarak; Koordinatörlüðümüzce tedarikedilmesi öngörülen ulusal modern yeni bir araþ-týrma gemisi ve modern bilimsel ekipman ve ortavadede yeterli sayýda saðlanmasý gerekli görüleneðitimli teknik eleman sayesinde, baþta TPAOGenel Müdürlüðünce petrol havzalarýnýn ön araþ-týrmalarý olmak üzere, BOTAÞ Genel Müdürlü-ðünce deniz altý mevcut boru hatlarýnýn kontrolü,yenilerinin inþaatý öncesinde yapýlmasý gerekenzemin etütleri yaný sýra, çeþitli kurum ve kuruluþ-larca deprem araþtýrma faaliyetleri kapsamýndamilyon dolarla ifade edilen paralar karþýlýðýndayabancý þirketlere ait gemilerin denizlerimize ge-tirilmesine gerek kalmayarak ülke ekonomisinebüyük katký saðlanacaðý düþünülmektedir.

MTA'DAN...16

MTA SÝSMÝK-1 Araþtýrma Gemisi

Yeni araþtýrma gemisi ile derin sismik yanýnda ayrýntýlýjeofizik çalýþmalar da yapýlabilecek

2007 yýlýnda hizmete girmesi planlanan MTAAraþtýrmaBotu

TÜRKÝYE'DE JEOFÝZÝÐÝN BÜTÜNYÖNTEMLERÝNÝ UYGULAYAN TEKDAÝRE; JEOFÝZÝK ETÜTLERÝ DAÝRESÝBAÞKANLIÐI

H. Hayrettin OKAY*

Türkiye'de Jeofizik çalýþmalarý MTA'nýn kuru-luþundan üç yýl sonra yani 1938 yýlýnda, manye-tik ve elektrik yöntemlerin uygulanmasý ile baþ-lamýþ ve sýrasýyla 1947 yýlýnda gravimetri ve sis-mik aletlerin alýnmasýyla MTA'nýn petrol arama-larýnda Jeofizik yöntemleri uygulamýþ, 1951 yýlýn-da ise Maden Etüt Þubesi ve bu þubenin bünye-sinde bir Jeofizik Servisi kurulmuþtur. 1967 yýlýn-da bugünkü tesislere geçildikten sonra, Jeofizikve Prospeksiyon Þubesi haline dönüþtürülmüþve bünyesinde 7 adet servis oluþturulmuþtur.1970 yýlýndan itibaren gerek alet, gerek elemansayýsý artarak geliþme sürecine girmiþ olan Jeo-fizik ve Prospeksiyon Þubesi, 1976 yýlýnda Jeo-fizik Etütleri Dairesi Baþkanlýðý'na dönüþtürül-müþ, destek laboratuvarlarýnýn kurulmasýyla daidari yapýsýný tamamlamýþtýr. 1975 yýlýnda MTAtarafýndan satýn alýnan HORA Gemisi bir araþtýr-ma gemisi olarak düzenlenmiþ ve günün teknolo-jisine uygun jeofizik ekipmanla donatýlarak MTASismik-1 adýný almýþ ve bu gemi 1976 yýlýndanitibaren deniz etütlerine baþlamýþtýr.

Maden, petrol ve jeotermal amaçlý yer yüze-yinde ayrýntýlý bir þekilde uygulanan belli baþlýJeofizik yöntemler; manyetik, gravite, elektrik öz-direnç (rezistivite), yapay uçlaþma (IP), elektro-manyetik (CSAMT, TEM, VLF.), manyetotellürik(MT), doðal uçlaþma (SP), sismik ve radyometrikyöntemlerdir. MTA Genel Müdürlüðü'nün madenaramalarýnda; jeofizik yöntemlerle bulunan ano-mali alanlarý açýlan kuyularla da araþtýrýlmakta veyapýlan jeofizik kuyu loglarý çalýþmasý ile cevher-leþmeye iliþkin ayrýntýlý bilgiler elde edilmektedir.Baþlangýcýndan bugüne kadar yurt genelindedemir, bakýr, kurþun, çinko, krom, altýn, uranyum,kömür ve grafit baþta olmak üzere birçok madensahasý jeofizik yöntemlerle araþtýrýlmýþ, bulunanmaden sahalarý ülke yararýna sunulmuþtur.

Bu arada çeþitli kamu kurum ve kuruluþlarý ileözel ve tüzel kiþilere ücretleri karþýlýðýnda yoðunolarak hizmet verilmesinin yaný sýra, 1:100 000ve daha küçük ölçekli Rejyonal Gravite, HavadanRejyonal Manyetik harita satýþlarý ile numu-nelerin fiziksel parametrelerinin ölçümü de yapýl-maktadýr.

Çalýþmalarýný baþarýyla yürüten Jeofizik Etüt-leri Dairesi kendi projeleri yaný sýra, diðer daire-lerle ortak projelere imza atmakta, mühendislikjeofiziði, deniz, deprem, çevre, arkeoloji, yer içive arama jeofiziði dallarýndaki çalýþmalarýný ba-þarýyla sürdürmektedir. Jeofizik Etütleri DairesiBaþkanlýðý, mostra madenciliðinin bittiði günü-müzde, Türkiye genelinde jeofiziðin bütün temelyöntemlerini uygulayabilen tek Daire Baþkanlýðýolmuþtur. Dairemiz yer altý kaynaklarýmýzýn en azmaliyetle gün ýþýðýna çýkarýlmasýna katkýdabulunmak için Türkiye genelinde;

1. Türkiye Rejyonal Gravite Haritalarý Projesi, 2. Türkiye Havadan Manyetik Haritalar Projesi,3. Türkiye Curie Sýcaklýðý Haritalarýnýn Çýkarýl-

masý Projesi,4. Türkiye Yer Kabuðu Araþtýrmasý Projesi,5. Türkiye Rejyonal Jeoelektrik Haritalarýnýn Çý-

karýlmasý Projesi,

MTA'DAN... 17

MTA'nýn kuruluþundaki Jeoelektrik arazi çalýþmalarý

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Jeofizik Etütler Dairesi Baþkanlýðý, Ankara

6. Türkiye Isý Akýsý Haritalarýnýn Çýkarýlmasý Pro-jelerini gerçekleþtirerek yer bilimleri dünyasý-nýn hizmetine sunmuþtur.

JEOFÝZÝK ETÜTLERÝ DAÝRESÝNÝN ÝDARÝYAPISI

Jeofizik Etütleri Dairesi Baþkanlýðý; JeofizikProjeler Koordinatörlüðüne baðlý, Jeoelektrik veKuyu Ölçüleri Birim Yöneticiliði, Sismik Etütler Bi-rim Yöneticiliði, Jeofizik Araþtýrmalar Koordina-törlüðüne baðlý, Gravite-Manyetik Birim Yönetici-liði, Jeofizik Laboratuvarlar Birim Yöneticiliði, Ýz-leme ve Deðerlendirme Koordinatörlüðüne baðlý,Ýzleme ve Deðerlendirme Birim Yöneticiliði, Jeo-fizik Ýkmal Birim Yöneticiliði ve Büro Þefliði tara-fýndan yönetilmektedir.

SÝSMÝK ETÜTLER BÝRÝM YÖNETÝCÝLÝÐÝ

MTA'da ilk sismik çalýþma, 1941 yýlýnda Ada-na'da bir Amerikan firmasýna yaptýrýlmýþtýr. 1948yýlýnda satýn alýnan sismik ekipman (TÝCCO) ileAdana Mihmander'de MTA elemanlarýnca ilketütler baþlamýþtýr. Þu anda yerin stratigrafik vetektonik özelliklerini belirlemede, kömür araþtýr-malarýnda, jeotermal aramalarýnda, tuz ve su ya-taklarýnda, jeolojik araþtýrýlmalarda, mühendislikproblemlerin çözümünde, arkeojeofizik araþtýr-malarda sismik yöntemler baþarýyla uygulanmak-tadýr. MTA'nýn kuruluþundan itibaren toplam16361 km., kýyý ötesi sismik etütlerde ise 25778km çalýþma yapýlmýþtýr.

Yurt dýþýndan satýn alýnarak, 12.07.2006 tari-hinde Genel Müdürlüðümüze getirilen Üst KuvvetÇýkýþý 11.970 Pounds, Frekans Bandý 10-300 Hz,P dalga vibratör monteli, 4 çeker 'Minibuggy' ara-zi tipi taþýyýcý üzerine monte edilmiþ olan SismikEnerji Kaynaðý (minivib II) yüksek ayrýmlý çalýþ-malar için dizayn edilmiþtir.

Single Box 48 Channel Portable, A/D Conver-sion: 24 bit, Dynamic Range: 113 dB PreampGains: 36 dB, followed by 24 dB floating point, 2stage amplifier, Sample interval: 0.032, 0.064,0.128, 0.25, 0.5, 1.0, 2.0 ms., Record Lenght:24.000 samples per channel for 12 or 24 chan-nels; 12.000 samples per channel for 36 chan-

nels or more, Correlater: Hardware full precisioncorrelator. Operates either before or after stack,Filters ; Low Cut : Out, 10, 15, 25, 35, 50, 70,100, 140, 200, 280, 400 Hz., High Cut : Out, 250,500 or 1000 Hz., 24 or 48 dB / octave teknik özel-liklerine sahip olup kömür, jeotermal enerji vetektonik amaçlý yüksek ayrýmlýlýk gerektiren etüt-lerde kullanýlmasý amaçlanmýþtýr.

Daha ekonomik ve günlük veri toplama üreti-minin fazla olmasý, bir atýþ noktasýnda istenilenfrekans aralýklarýnda çok fazla sayýda atýþ ya-pýlarak kayýt alýnabilmesi, yere gönderilen fre-kanslarýn kontrol edilebilmesi, yüzey jeolojisi veyer altýnda aranan yapýlarýn özelliklerine görekaynak dalgacýðýnýn kontrol edilebilmesi ve yer-leþim yerlerinde, yol güzergahlarýnda çevreyezarar vermeden kolayca uygulanabilir olmasý ne-deniyle kömür, jeotermal ve tektonik amaçlýetütlerde kullanýlacaktýr.

MTA'DAN...18

Sismik Enerji Kaynaðý

Sismik Arazi Çalýþmalarý (Kayýt Cihazý ve Enerji Kay-naðý)

JEOELEKTRÝK VE KUYU ÖLÇÜLERÝ BÝRÝMYÖNETÝCÝLÝÐÝ

Türkiye'de ilk jeoelektrik yöntemlerin uygu-lanýþý 1938-1940 yýllarýnda Ergani ve Espiye'deyapýlan SP (Self Potansiyel) etütleriyle baþlamýþ-týr. Þu anda jeotermal, kömür, petrol ve doðalgaz, jeolojik yapý, su aramalarý, arkeolojik araþtýr-malar, çevre planlamalarý, masif cevher, yer seçi-mi ile ilgili zemin etütlerinde doðru akým özdirenç,doðal potansiyel ve CSAMT yöntemleri; sülfür vesülfürlü metalik maden aramalarýnda IP, SIP,CSAMT, TEM, ve SP; kabuk manto yer yer litos-fer-astenosfer ara yüzeyi araþtýrmalarýnda man-yetotellürik yöntemleri kullanýlmaktadýr.

MTA'nýn kuruluþundan itibaren toplam; 6952profil, 288 888 noktada jeoelektrik ölçüsü gerçek-leþtirilmiþtir. MTA'nýn 2006 yýlý iþ programý çerçe-vesinde ise ilk altý ay sonuna kadar 441 nokta,ücretli etüt olarak 246 nokta jeoelektrik ölçüsü,5565.5 m., ücretli etüt olarak 31350 m kuyu öl-çüsü alýnmýþtýr.

Ýlk jeofizik kuyu ölçüleri (Well-Logging) etütle-rine 1963 yýlýnda baþlanmýþtýr. Jeotermal ve mi-neralli sular, kömür, petrol, doðal gaz, metalikmadenler, soðuk-sýcak yer altý suyu aramalarýn-da kuyu ölçüleri kullanýlmaktadýr. Ayrýca açýlanmekanik sondaj kuyularýnda; kayaçlarýn petrofi-zik özellikleri, tabakalarýn kalýnlýk, eðim ve doð-rultularý, akýþkan hareketleri belirlenmekte, üre-tim kuyularýnýn verimlilik testleri yapýlmaktadýr.

JEOFÝZÝK LABORATUVARLAR BÝRÝMYÖNETÝCÝLÝÐÝ

Jeofizik cihazlarýn bakým onarým ve kalibras-yonunu kadromuzdaki deneyimli teknik persone-limizle labaratuvar ve arazi ortamýnda yapýlmak-tadýr.

MTA'DAN... 19

Arazide jeolektrik çalýþmalarý

Kuyu loglarý arazi çalýþmasý

Kuyu Loglarý laboratuvarý

Elektrik Laboratuvarýnda Ýmal Edilen Rezistivite Cihazý

GRAVÝTE-MANYETÝK BÝRÝM YÖNETÝCÝLÝÐÝ

Türkiye'de gravite etütleri yabancýlar tarafýn-dan yapýlýrken, 1947 yýlýnda gravimetre cihazýnýnsatýn alýnmasýyla bu etütler MTA tarafýndan yapýl-maya baþlanmýþ olup, bugün Türkiye RejyonalGravite Haritasý tamamlanmýþtýr. Hâli hazýrdaMTA'daki her çeþit bilimsel ve uygulamalý graviteçalýþmalarý Jeofizik Dairesi'nce yürütülmektedir.Petrol, jeotermal, polimetalik yataklarý, tuz ya-pýlarýnýn aranmasý, kömür basenleri, altyapý mü-hendisliði, arkeolojik araþtýrmalar ve kýyý ötesietütler için gravite yöntemi uygulanmaktadýr.

Ýlk manyetik etütler 1938 yýlýnda yapýlmýþolup, MTA'nýn kuruluþundan itibaren toplam 217profil ve 115 355 noktada gravite ölçüsü gerçek-leþtirilmiþtir. 2006 yýlý iþ programý çerçevesindeilk altý ay sonuna kadar 985 noktada gravite öl-çüsü alýnmýþtýr. Manyetik yöntemin kullanýlma-sýyla Türkiye'de jeofizik çalýþmalar baþlamýþ ol-du. Metalik maden, petrol, doðal gaz, jeotermalenerji aramalarýnda arkeoloji araþtýrmalarýnda,jeolojik ve tektonik yapýlarýn araþtýrýlmasýndamanyetik yöntem uygulanarak doðal kaynaklarbulunup ülke ekonomisine sunulmaktadýr.

Ayrýca radyometrik ölçümlerle; radyometrikmineral, metalik maden, kömür, petrol, doðalgaz, doðal ve yapay radyoaktif kirliliði, fosfat vefeldispat aramalarý, altýn, aðýr mineral, nadir top-rak elementleri aramalarý yapýlmaktadýr.

MTA'nýn kuruluþundan itibaren toplam 344profil ve 288 938 noktada manyetik ölçümleryapýlmýþ ve ayrýca Türkiye'nin Havadan ManyetikHaritasý çýkarýlmýþtýr. MTA 2006 yýlý iþ programýn-

da çerçevesinde ise ilk altý ay sonuna kadar 978noktada manyetik ölçü alýnmýþtýr.

ÝZLEME DEÐERLENDÝRME BÝRÝMYÖNETÝCÝLÝÐÝ

Dairemizin kýsa ve uzun vadeli projelerini der-leyip düzenlemelerini yapar. Teknik protokoller veücretli etüt sözleþmelerini hazýrlar ve sonuçlan-dýrýr. Çalýþma programý ile ilgili her türlü kayýt, ra-por ve belgeleri arþivleyerek saklar. Çalýþma ra-porlarýnýn, eklerinin ve haritalarýnýn arþive intikali-ni yapar; raporlarýn basým iþlemlerini takip eder.Mevcut yönetmeliklere, genelgelere uygun þek-ilde harita, kitap, rapor ve dokümanlarýn teminini,ilgililere iletilmesini, gerekenlerin arþivlenip mu-hafazalarýný saðlar. Daire adýna hazýrlanan bro-þür, slayt, film ve video çekimleri için gerekli dü-zenlemeleri yapar, meslek içi eðitim, konferans,seminer v.b. çalýþmalar için gerekli malzemenintemin ve organizasyon hizmetlerini verir.

MTA'DAN...20

Nemrut Krater sahasý-jeotermal gravite etüdü

JEOFÝZÝK ÝKMAL BÝRÝM YÖNETÝCÝLÝÐÝ

Dairemizin demirbaþ ve takibe tabii cihaz,araç gereçlerini kaydeder ve takip eder; araziekiplerinin her türlü cihaz ve malzemelerini hazýr-lar, arýzalý cihazlarý ilgili atölye ve laboratuvarlarasevk ederek onarýmýný saðlar ve teknik eleman-larýn arazideki çalýþma sürelerini takip eder.

JEOFÝZÝK BÜRO ÞEFLÝÐÝ (ÝDARÝ)

Dairenin sekreterlik ve yazý iþlerinin düzenliolarak yürütülmesini, gelen giden evrakýn yönet-melik hükümleri dahilinde kaydedilmesini, gerek-li iþlemi gördükten sonra zamanýnda cevaplan-dýrýlmasýný, personel sicil raporlarýnýn gizlilik içe-risinde ilgili daireye iletilmesini saðlar.

JEOFÝZÝK ETÜTLERÝ DAÝRESÝNÝNPROJELERÝ

Tamamlanan projelerimiz;

• Türkiye yer kabuðu araþtýrma projesi,

• Jeofizik verilerinin sayýsallaþtýrýlýp, bilgisa-yar ortamýna aktarýlýp yeniden deðerlendirilmesiprojesi,

• Türkiye rejyonal gravite projesi,

• Türkiye havadan rejyonal manyetik harita-larý projesi,

• Türkiye Curie sýcaklýðý haritalarýnýn hazýr-lanmasý projesi,

• Türkiye rejyonal gravite verilerinin deðer-lendirilmesi projesi ,

• Havadan rejyonal manyetik verilerinin de-ðerlendirilmesi projesi.

Halen devam etmekte olan projelerimiz;

• Türkiye'nin ýsý akýsý haritasýnýn çýkarýlmasýprojesi,

• Türkiye rejyonal jeoelektrik haritalarýnýn çý-karýlmasý projesi,

• Jeofizik yöntemlerin arazi uygulamalarý vearazi ekipmanlarýnýn test çalýþmalarýnýn yapýlma-sý projesi,

• Havadan rejyonal manyetik haritalarýnýn(Türkiye geneli) 1:500.000 ölçekli basýmý projesi.

HALEN DEVAM ETMEKTE OLANPROJELERÝMÝZ (2006);

Türkiye ýsý akýsý haritalarýnýn çýkarýlmasýprojesi

Türkiye sýnýrlarý içinde, þimdiye kadar yapýla-mayan Isý Akýsý Haritasýnýn ortaya çýkartýlmasý veözellikle kabuk yapýsýndaki sýcaklýk daðýlýmýný,olasý ýsý hücrelerinin yapýsý ile derin ve yanal ýsýdeðiþimlerini araþtýrmaktýr. Bununla birlikte petrolbasen analizi, hidrotermal maden yataklarýnýnaranmasý, deprem konularýna ýþýk tutacak ve jeo-termal enerji araþtýrmalarýnda verimin arttýrýlma-sýný saðlamak amacýyla yapýlmýþtýr.

1995 yýlýnda baþlayan arazi çalýþmalarýnda,2005 yýlý sonuna kadar 705 kuyuda 80234 mWell-Log ölçüsü alýnmýþtýr. Isý Akýsý Projesi 2005yýlý sonunda bitirilmiþ olup, rapor yazýmý devametmektedir.

Türkiye rejyonal jeoelektrik haritalarýnýnçýkarýlmasý projesi

Çalýþma alanýndaki Neojen birimleri ile Neo-jen'in temelini oluþturan birimlerin ve alüvyon çö-kel içindeki farklýlaþmalarýn jeoelektrik özellikle-rinin araþtýrýlmasý, Neojen serilerinin ve Neojen'intemelindeki kayaçlarýn öz dirençlerinin belirlen-mesi, Neojen içerisinde belirgin öz direnç farklý-laþmasý gösteren ara birimlerin ortaya çýkarýlma-sý, sahada yüzeyleyen tüm jeolojik birimlerin özdirençlerinin belirlenmesi, Neojen havzalarýnýntaban topografyasýnýn ve jeoelektrik özelliklerininortaya çýkarýlmasý, çalýþma sahasýndaki yapýsalözelliklerin araþtýrýlmasý, enerji ham maddeleri(kömür v.s), jeotermal enerji ve endüstriyel hammadde potansiyellerinin araþtýrýlmasý amaçlan-mýþtýr.

1979 yýlýnda baþlayan ve belli aralýklarla sü-ren çalýþmalarda, 2005 yýlýnda 3 ve 2006 yýlýnda

MTA'DAN... 21

3 kamp açýlarak planlanan süreden daha kýsasürede bitirilmesi amaçlanmýþ, 2006 yýlý ilk altý aysonuna kadar toplam 7523 noktada DES ölçüsüyapýlmýþtýr.

Jeofizik verilerinin sayýsallaþtýrýlýp, bilgi-sayar ortamýna aktarýlýp yeniden deðer-lendirilmesi projesi

Türkiye, jeolojik ve tektonik karmaþýklýðý ne-deniyle yer altý kaynaklarýnýn aranmasý açýsýndanoldukça sorunludur. Bu nedenle 1960 yýlýndanbaþlayarak maden aramalarýnda havadan jeo-fizik manyetik etütler ile günümüze kadar yerdenyapýlmýþ olan jeoelektrik etütlerin verileri günü-müz bilgi birikimi ve teknoloji olanaklarý içinde ye-niden deðerlendirilmesi, yapýlmýþ olan etütlere aitbu verilerin jeofizik bilimindeki geliþmeler ve yeniprogramlarla bilgisayar ortamýnda tekrar prosesedilip yorumlanabilmesi için sayýsallaþtýrýlarakbilgisayar ortamýna aktarýlmasý amaçlanmýþtýr.

Jeofizik yöntemlerin arazi uygulamalarý vearazi ekipmanlarýnýn test çalýþmalarýnýnyapýlmasý projesi,

Jeofizik yöntemlerin kavranmasý ve arazideuygulamalý olarak gösterilmesi, yeni alýnan jeofi-zik cihaz ve ekipmanlarýnýn test çalýþmalarýnýnyapýlmasý, MTA staj programýndaki Jeofizik Mü-hendisliði Bölümü öðrencilerinin teorik ve pratikmesleki uygulama çalýþmalarýnýn gerçekleþtiril-mesi, belirtilen arazi çalýþmalarýndan elde edilensonuçlarýn öðrenciler tarafýndan deðerlendirile-rek temel jeofizik bilgilerine sahip olmalarýnýnsaðlanmasýdýr.

Havadan rejyonal manyetik haritalarýnýn1:500.000 ölçekli basýmý projesi

18 adet 1:500 000'lik haritalarýn çizimlerihazýrlanmýþ olup bunlardan yararlanýlarak jeoter-mal enerji aramalarýnda ýsýtýcý olabilecekkayaçlarýn yerleri, genel tektonik hatlar, alterasy-on veya sedimanter alanlar, magmatik ve volka-nik kayaçlarýn bulunduðu bölgeler ile demircevherleþmeleri hakkýnda genel bilgilere ulaþýla-bilecektir.

Kuzey Batý Anadolu'nun kabuk yapýsýnýnýnjeofizik yöntemlerle araþtýrýlmasý projesi(MTA-TÜBÝTAK-Üniversite Ýþ birliði)

Bu proje; MTA Genel Müdürlüðü'nce hazýrla-narak, 25 Kasým 2005 tarihinde TÜBÝTAK-1007' ye sunulan ve kabul edilen ilk projedir.01.07.2006 tarihinde baþlatýlan proje ile KuzeyBatý Anadolu Bölgesi jeofizik yöntemlerle ince-lenerek Moho derinliði, bölgenin izostatik denge-si, blok ve levha kenarlarý hakkýnda temel bilgi-leri, yüzeye çýkmamýþ faylarýn derindeki geomet-rileri, genç çökellerle örtülmüþ havzalarda mag-matik kütle sýnýrlarý, grabenler, yer kabuðundayüzey ve derindeki kütle daðýlýmlarý, jeotermalsahalar ve muhtemel maden sahalarý hakkýndaaydýnlatýcý bilgilere ulaþýlmasý hedeflenmektedir.

MTA'DAN...22

KUZEY BATI ANADOLU'NUN KABUKYAPISININ JEOFÝZÝK YÖNTEMLERLEARAÞTIRILMASI PROJESÝ

H. Hayrettin OKAY*

TÜBÝTAK, "Ülkemizin rekabet gücünü ve re-fahýný artýrmak ve sürekli kýlmak için; toplumunher kesimi ve ilgili kurumlarla iþ birliði içinde, ulu-sal önceliklerimiz doðrultusunda bilim ve teknolo-ji politikalarý geliþtirmek, bunlarý gerçekleþtirecekaltyapý ve araçlarý oluþturmaya katký saðlamak,araþtýrma ve geliþtirme faaliyetlerini desteklemekve yürütmek, bilim ve teknoloji kültürü oluþtur-makta öncü rol oynamak" olarak tanýmladýðý mis-yonu çerçevesinde, kamu kurumlarýnýn araþtýrmaçalýþmalarý ile çözümlenecek sorunlarýný ele alanprojeleri desteklemek amacýyla 10 Mart 2005 ta-rihli Bilim Teknoloji Yüksek Kurulu kararý ile yenibir program baþlatmýþtýr.

TÜBÝTAK, Kamu Kurumlarý Araþtýrma Proje-lerini Destekleme Programý ile Avrupa Birliði'neuyum sürecinde kamu kurumlarýnýn iþlevleriniverimli ve etkin kýlmayý, kurumlarýn sorunlarýný ta-nýmlama ve çözmek için bilimsel ve sistematikyaklaþým uygulanmasýný, kalýcý iþbirlikleri oluþtur-mayý ve sorunlarýn çözümü ile toplumsal, sosyal,teknolojik ve ekonomik yaygýn etki saðlamayýhedeflemektedir.

TÜBÝTAK, Kamu Kurumlarý Araþtýrma Proje-lerini Destekleme Programý kapsamýnda; MadenTetkik ve Arama Genel Müdürlüðü Jeofizik Etüt-leri Dairesi Baþkanlýðý'nýn önerisi, Jeoloji EtütleriDairesi Baþkanlýðý, Ankara Üniversitesi Mühen-dislik Fakültesi Jeofizik Mühendisliði Bölümü veCumhuriyet Üniversitesi Mühendislik FakültesiJeofizik Mühendisliði Bölümü desteði ile yürü-tülecek olan "Kuzey Batý Anadolu'nun KabukYapýsýnýn Jeofizik Yöntemlerle Araþtýrýlmasý Pro-jesi" önerisi yukarýda ismi geçen kurumlar tara-fýndan beraber hazýrlanmýþ ve TÜBÝTAK tarafýn-dan kabul edilerek 01.07.2006 tarihinde yürür-lüðe girmiþtir.

Proje önerimiz; 10 Mart 2005 tarihli Bilim Tek-noloji Yüksek Kurulu (BTYK) toplantýsý sonucualýnan kararlar çerçevesinde ulusal önceliklereuygun bir kapsam içermektedir. Özellikle kamukurumlarýnýn konumuzla ilgili problemlerini çöz-meyi hedefleyen projemiz; kurumsal problemleriçözmede yardýmcý olan, AR-GE boyutuna önemveren ve kamu kurumu-üniversite iþ birliðini des-tekleyen bir içeriðe sahiptir. Bahsedilen temel un-surlarýn aðýrlýklý olarak yer aldýðý bu projemiz;Jeofizik Etütleri Dairesi Baþkanlýðý tarafýndan"Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araþtýrma KurumuKamu Kurumlarý Araþtýrma Proje Önerisi (Kod:1007)" kapsamýnda TÜBÝTAK'a sunulan ve kabuledilen, MTA Genel Müdürlüðü'nün ilk projesidir.

Bu projede yapacaðýmýz çalýþmalar aþaðýdaözetlenmektedir.

• Manyetotellürik (MT) ölçüm çalýþmalarýylaeþ zamanlý olarak yapýlacak gravite yöntemi öl-çüm çalýþmalarýndan, bölgenin yoðunluk daðýlýmharitasýna ayrýntýlý bilgi eklenmesi,

• Ýkinci aþama olarak elde edilen verilerdenyer elektrik modellerin ve yoðunluk modellerininortaya konulmasý,

• Önceki çalýþmalardan derlenen veriler ile buproje kapsamýnda elde edilen sonuçlar birlikteyorumunun yapýlmasý ve projenin sonuçlandýrýl-masý,

• MTA Genel Müdürlüðü Jeofizik Etütleri Dai-resi Baþkanlýðý tarafýndan gerçekleþtirilen Türki-ye Rejyonal Gravite Haritalarý projesinin çalýþmaalanýndaki var olan mevcut bilgilerin arttýrýlmasý,

• MTA Genel Müdürlüðü Jeoloji Etütleri Dai-resi Baþkanlýðý tarafýndan yürütülmekte olan Tür-kiye Diri Fay Haritasý'nýn güncellenmesi çalýþma-larýnda aktif faylarýn derindeki geometrileri hak-kýnda bilgi saðlanmasý,

• Kabuk yapýsýna yönelik yapýlacak çalýþ-malar sonucunda elde edilecek veriler, depremaraþtýrmalarý ile uðraþan bilim dünyasýnýn hizme-tine sunulmasý,

MTA'DAN... 23

Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Jeofizik Etütleri Dairesi, Ankara

• Kamu kurumlarý-üniversite iþ birliðinin geliþ-tirilmesi,

• Jeofizik, jeolojik, jeokimya ve sismolojikaraþtýrmalarýn birlikte yürütülmesi için bilimsel or-tamýn ve alt yapýnýn geliþtirilmesi,

• Uzman eleman yetiþtirilmesi ve yeni bilgiler-le donatýlmasýna ortam hazýrlanmasý,

• Gelecekte yapýlacak benzer araþtýrmalaraltyapý oluþturulmasý olarak sýralanabilir.

TÜBÝTAK tarafýndan kabul edilen Kuzey BatýAnadolu'nun Kabuk Yapýsýnýn Jeofizik Yöntem-lerle Araþtýrýlmasý Projesi ülkemizin Kuzey BatýAnadolu Bölgesinde gravite, manyetotellürik(MT), mavadan manyetik, sismolojik, genel jeolo-ji, tektonik ve jeokimyasal verilerin bir kýsmýarazide yapýlacak etütler ile, bir kýsmý da dahaönce yapýlan çalýþmalardan derlenerek dört yýliçerisinde tamamlanacaktýr.

Projemizde, Jeofizik Etütleri Dairesi'nden 22teknik eleman, Jeoloji Etütleri Dairesi'nden 3teknik eleman, Ankara Üniversitesi'nden 5 öðre-tim elemaný, Cumhuriyet Üniversitesi'nden 3 öð-retim elemaný ve ayrýca 4 doktora ve 4 yüksek li-sans öðrencisi görev yapacaktýr.

Projemizin bütün giderleri TÜBÝTAK'a ait olup,proje bütçesi 7.626.952 YTL. dir. Bu miktarýn500.000 YTL si projemiz kabul edildiði için

TÜBÝTAK tarafýndan kurumlara, projedeki kat-kýlarý oranýnda AR-GE çalýþmalarýnda kullanýl-mak üzere hibe olarak verilecektir. Genel Müdür-lüðümüz'ün projede katký oraný 71.08 %, AnkaraÜniversitesi'nin 18.23% ve Cumhuriyet Üniver-sitesi'nin ise 11.67% dir.

Bu Projemizin hazýrlanmasýndan kabul edil-mesine kadar, büyük destek veren Maden Tetkikve Arama Genel Müdürü Sayýn Mehmet Uzer'eMTA Genel Müdür Yardýmcýlarýna, Jeoloji EtütleriDairesi Baþkanlýðýna ve katký koyan teknik ele-manlarýna, Ankara Üniversitesi Rektörü SayýnProf. Dr. Nusret Aras'a, Ankara Üniversitesi Mü-hendislik Fakültesi Jeofizik ile Jeoloji Mühendis-liði bölümlerine ve katký koyan öðretim eleman-larýna, Cumhuriyet Üniversitesi Rektörü Prof. Dr.Mehmet Bakýr'a, Cumhuriyet Üniversitesi Mü-hendislik Fakültesi Jeofizik ile Jeoloji Mühendis-liði bölümlerine ve katký koyan öðretim eleman-larýna projemiz sunulduðundan bugüne kadar sý-cak ve samimi ilgisini esirgemeyen TÜBÝTAKBaþkan Vekili Sayýn Prof. Dr. Nükhet Yetiþ veTÜBÝTAK yönetimine, projemizin hakem heyetin-de yer alan öðretim üyelerine, deðerli zamanla-rýný ayýrarak projemizi inceleyen ve gösterici kat-kýlar saðlayan panelistlere, ayrýca projemizi plan-layan, hazýrlayan, katký koyan ve çalýþmalardagörev alan Dairemiz personeline sonsuz teþek-kür ederim.

MTA'DAN...24

AYDIN-SULTANHÝSAR JEOTERMALENERJÝ ARAMALARI

E. Sinan ARSLAN*

MTA Aydýn-Sultanhisar Jeotermal Enerji Ara-malarý Projesi kapsamýnda Sultanhisar ilçesinde2005 yýlýnda SH-1, 2006 yýlýnda ise SH-2 araþtýr-ma sondajlarý yapýlmýþ ve olumlu sonuçlara ula-þýlmýþtýr.

Bunlardan SH-1 sondajýnda 22.07.2005 tari-hinde baþlanýlmýþ, 07.10.2005 tarihinde 988metrede delme iþlemi tamamlanmýþtýr. Bu sonda-jda üretim, mermer-fillit ardalanmalý birim içinde962 metrede kesilen fay zonundan saðlanmýþtýr.SH-1 kuyu bitirme testleri sonucunda 145 °Ckuyu dibi sýcaklýðýnda ve 80 lt/sn debide sýcak suve buhar elde edilmiþtir. SH-2 sondajýna ise15.12.2005 tarihinde baþlanýlmýþ, 07.03.2006tarihinde 986 metrede delme iþlemi tamamlan-mýþtýr. Sondajda 912 metrede rezervuar zon olanmermer-fillit ardalanmasýna girildikten sonra üre-tim büyük oranda 958 m.de kesilen fay zonundan

saðlanmýþtýr. SH-2 kuyu bitirme testleri sýrasýndayapýlan ölçümlerde 146 0C kuyu dibi sýcaklýðýndave 111 lt/sn debide sýcak su ve buhar üretimisaðlanmýþtýr.

Sultanhisar ilçesinde MTA tarafýndan ilk defaaçýlan jeotermal amaçlý iki derin araþtýrmakuyusunda, yüksek sýcaklýklý ve debili, elektriküretilebilecek jeotermal saha keþfedilmiþtir.

Bu sahadan elde edilecek jeotermal akýþkan,baþta elektrik üretimi olmak üzere konut, ýsýt-masý, seracýlýk, kurutmacýlýk, balneoloji gibi bir-çok alanda entegre olarak kullanýlabilecektir.

MTA'DAN... 25

Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Ege Bölge Müdürlüðü, Ýzmir

ÜLKEMÝZDE ÝLK OLARAK MTA'DA TIBBÝJEOLOJÝ PROJESÝ BAÞLATILDI

Eþref ATABEY*

Ülkemizde Doðal afetler denilince ilk akla ge-lenler deprem, sel felaketi, heyelan, çýð düþme-sidir. Bu felaketler bir kaç saniye, dakika ya da birkaç saatte etkili olan ve arkasýnda büyük can vemal kaybýna neden olan olaylardýr. Bazý elementve minerallerin, gerek hava, gerekse su ve besin-ler yoluyla olumsuz etkileri daha doðumdan iti-baren etkili olmaktadýr. Bunlarýn etkileri binlerceyýldan bu yana insan saðlýðý yönündeki dikkatealýndýðýnda, doðal afetlerin sýnýrlarýnýn zannedil-diðinden daha geniþ olduðu ortaya çýkmaktadýr.Bazý insanlarýn jeolojik unsurlar nedeniyle kanserolmalarý, diþlerinin ve iskeletlerinin yapýlarýnýnbozulmasý, sanki doðuþtan bir kadermiþ ve biryaþam biçimiymiþ þeklinde algýlanmakta ve kabuledilmektedir. Saðlýk sorunlarý nedeniyle hasta-nelere müracaat eden bir çok insanýn hastalan-ma nedenleri arasýnda jeolojik unsurlarýn, mine-ral ve elementlerin tozlarýnýn belirli bir süre solun-masý, bu element ve minerallerin içme sularýnda-ki konsantrasyonlarýnýn önemli rol oynadýðý bilin-mektedir.

Ülkemiz coðrafyasýnýn karþý karþýya olduðuönemli jeolojik risklerden biri de Týbbi Jeoloji so-runlarýdýr. Gerek kýrsal ve gerekse þehir merkez-lerini tehdit eden afetlere karþý zararlarý azaltmave tehlike risklerine karþý önlem alma yönündetüm verilerin kullanýlmasý bir temel kamu hizme-tidir. Týbbi Jeoloji sorunlarý týpký deprem, heyelan,sel felaketi gibi afet tehlikesi, jeolojik tehlike ola-rak kabul edilmektedir. Ülkemizde çevre saðlýðýve yaþam alanlarýnýn afet açýsýndan irdelenmesi,asbest, eriyonit gibi saðlýðý tehdit eden kayaç-larýn risk haritalarýnýn ortaya çýkartýlmasý gerek-mektedir. Týbbi Jeoloji olgusunun imar, saðlýk vb.yasa ve kurallarla iliþkilendirilmesi ve kullanýmstandartlarýnýn belirlenmesi için ve dünyadaki ge-liþmelere parelel olarak Týbbi Jeoloji Projesi uy-gulama gereði ortaya çýkmýþtýr.

Týbbi Jeoloji; çeþitli mineral ve elementlerineksikliðini, organik bileþenlerin taþýnmasýný, þekildeðiþtirmesini, insan, hayvan ve bitki üzerinde iyive kötü yönde etkilerini inceleyen ve doðal jeolo-jik etmenler ile insan ve hayvan saðlýðý arasýnda-ki sorunlar ile bu sorunlarýn coðrafik daðýlýmýnda-ki olaðan çevresel etmenlerin etkileriyle ilgilenenyeni bir bilim dalý olarak tanýmlanýr.

Týbbi Jeoloji alanýnda 1992 yýlýnda dünyadailk defa Uluslararasý Týbbi Jeoloji çalýþma Grubuoluþturulmuþ; 2000 yýlýnda, UNESCO 454 noluTýbbi Jeoloji Projesini geliþtirmiþtir. 2001 yýlýndanitibaren Uluslararasý Bilim Konseyi, Ýsveç JeolojiKurumu ve ABD Silahlý Kuvvetler Patoloji Ens-titüsü iþ birliðinde kýsa kurslar düzenlenmiþ ve bukurslar dünyanýn deðiþik ülkelerinde her yýl yapýl-maktadýr. Ayrýca UNESCO, ABD, Ýngiltere ve Ýs-veç Jeoloji Kurumlarý özellikle Afrika ülkeleri, ileÇin, Bangladeþ gibi ülkelerde deðiþik jeolojik un-surlarýn halk saðlýðý üzerine projelerini yürütmek-tedirler.

Ülkemizde ilk olmak üzere jeolojik unsurlarýntespiti ve halk saðlýðý yönünden incelenmesi içinMaden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü JeolojiEtütleri Dairesi bünyesinde 2006 yýlýnda "TýbbiJeoloji Projesi" baþlatýlmýþtýr. Ýlk olarak jeolojikunsurlarýn ve saðlýk üzerine etkilerinin daha fazlagözlendiði Batý Anadolu'daki jeolojik unsurlarýntespiti ve haritalanmasý öngörülmüþtür. Bu bað-lamda projenin adý ''Batý Anadolu'daki JeolojikUnsurlar ve Halk Saðlýðý Projesi'' olarak verilmiþolup, ilk etapta Ankara, Aksaray, Antalya, Aydýn,Bartýn, Burdur, Bursa, Çanakkale, Çankýrý, De-nizli, Eskiþehir, Ýstanbul, Ýzmir, Karabük, Kara-man, Kastamonu, Kýrýkkale, Kýrklareli, Kýrþehir,Kocaeli, Konya, Kütahya, Manisa, Muðla, Nev-þehir, Niðde, Sakarya, Uþak, Tekirdað, Yalova,Zonguldak illerinde etütlerin yapýlmasý planlan-mýþtýr.

Termin planý gereðince 2006 yýlý Mayýs-Ekimayý döneminde sahada etütler gerçekleþtirilmiþve proje kapsamýnda kanser nedeni olan krizotilasbest ve amfibol asbestli yöreler ile yine kanser

MTA'DAN...26

Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Jeoloji Etütleri Dairesi Baþkanlýðý, Ankara

nedeni olan eriyonitli volkanik tüflerin bulunduðualanlar tespit edilmiþ, içme sularýnda flor riskiolan yerleþim yerleri belirlenmiþ, bazý terkedilmiþmaden ocaklarý çevresindeki kaynak sularý iletopraklardan örnekleme yapýlmýþtýr.

Krizotil asbest mineralleri yönünden; Ankara(Beynam-Haymana-Oyaca-Irmak- Kalecik), Çan-kýrý (Þabanözü-Eldivan-Gümerdiðin-Gürpýnar-Yapraklý-Korgun), Kastamonu, Eskiþehir (Miha-lýçcýk), Muðla (Fethiye-Köyceðiz-Dalaman), De-nizli (Çameli), Burdur (Çandýr-Tefenni-Yeþilova)yöresindeki lokaliteler belirlenmiþ ve örneklemeyapýlmýþtýr.

Amfibol asbest yönünden Denizli (Çivril-Çal-Bekilli), Ýzmir (Tire), Uþak (Karahallý), Eskiþehir(Mihalýçcýk) yöresindeki amfibol asbest lokali-teleri tespit edilerek bunlarýn yerleþim alanlarýüzerindeki risk faktörleri ortaya konulmuþtur.

Nevþehir (Ürgüp-Avanos-Uçhisar-Göreme-Zelve-Karain-Sarýhýdýr-Tuzköy-Nar-Sulusaray-Boyalý-Karacaören-Yeþilöz-Cemilköy), Kayseri(Yeþilhisar-Ýncesu) ve çevresindeki kanser nede-ni eriyonitli volkanik kayalarýn daðýlýmý haritala-narak, örnekleme yapýlmýþtýr.

Kýrþehir (Kaman-Akpýnar), Nevþehir (Sarýhý-dýr-Bayramhacý-Hacýbektaþ-Karaburna-Killik),Uþak (Eþme-Güllü) yerleþim birimlerinin içme su-larýndaki flor elementi düzeyleri tespit edilmiþ veflorun içme suyunda limitlerin üzerinde konsan-trasyonuna neden olabilecek muhtemel kaynak-lar araþtýrýlmýþtýr.

Ýzmir (Beydaðý-Ödemiþ-Emirli-Halýköy)'dekiterkedilmiþ civa, arsenik madenleri çevresindekikaynak sularýndan ve toprak örneði alýnarak bun-larýn aðýr metal içeriklerini belirlemek için analizeverilmiþtir.

Ayrýca yukarýda sayýlan ve inceleme yapýlanyerleþim birimleri içme sularýnda gözlemler yo-luyla ve halkýn ifadeleri dikkate alýnmak suretiyle,risk taþýdýðý belirlenen içme sularýndan örnek-leme yapýlarak kirlenmenin nedeni araþtýrýlmýþtýr.

MTA'DAN... 27

TÜRKÝYE POTAS TUZU (SÝLVÝN,KARNÝALÝT) YATAKLANMALARI

Deniz Ýskender ÖNENÇ*

ÖZ.- Erimeyen potas mineralleri magmatik,metamorfik, volkanik ve sedimenter kayaçlarýntümünde, eriyen potas mineralleri ise yüzeydebulunmayýp, yerin derinliklerinde yataklanmakta-dýr. Bu tuzlar evaporitik ortamlarda yaygýn olarakgözlenebilmektedir. Potas mineralleri silvin, kar-nialit, kainit, polihalit, longbeinit, leonit, silvinit,gübre tuzlarý ve alünittir. Ticari potasyum mine-ralleri genellikle diðer tuzlar ile birlikte bulunur.Potas tuzlarýnýn ürünleri kompoze ve potaslý güb-reler olmak üzere iki türlüdür. Kompoze gübrelerpotas, azot ve fosforun karýþýmlarýndan oluþmak-tadýr. Potas satýþlarý ton üzerinden yapýlmaktadýr.Minimum K2O miktarý % 60 olmalýdýr. Liman tes-limi standart 128 dolar/ton'dur. Fabrika teslimistandart 88-89 dolar/ton olarak satýlmaktadýr. Ýn-ce taneli potaslarýn satýþlarýnda, ton baþýna 2-3dolar artmaktadýr. Potastan elde edilen ürünlerKCl, K2SO4, KNO3 ve K2SO4.MgSO4'dýr. KNO3

sentetik olarak KCl ile HNO3 reaksiyonlarýndanelde edilir. Potasyum tuzlarý halit, anhidrit, silvinit,sölestin ve diðer tuzlarla ayný ortamda yataklanýr.

Potasyum bitkilere, renk, koku veren ve has-talýklara karþý dirençlerini artýran bir besleyiciöðedir. Bu nedenle yapay gübrelerin önemli bi-leþiðidir. Fosfatlý ve azotlu bileþenlerle birlikte,kompoze gübreleri meydana getirirler. Gübre tü-ketiminde % 94 ve deterjan sektöründe ise % 4oranlarýnda kullanýlmaktadýr. Diðer kullanýmalanlarý kimya, gýda, seramik, sabun, boya vesentetik kauçuklarda çok az miktarlarda kullanýl-maktadýr.

Ülkemizde evaporitik ortamlar her jeolojik de-virde oluþmasýna karþýn þu ana kadar potas ya-taklarý bulunamamýþtýr. Potas tuzlarý evaporitikortamda, bir yönü ile kapalý olan havzalarda oluþ-maktadýr. Ortama sürekli olarak açýk denizlerdengelen deniz sularý ve sýcaklýðýn etkisi ile tuzlarçökelmeye baþlar. Tuzlarla ara katkýlý olarak po-

taslar da çökelmeye baþlar. Potas tuzlarý tuz olu-þumlarýnýn üstünde bulunabilir ya da ara katkýlarþeklinde tuz ile birlikte yataklanabilir. Tuz oluþum-larýnýn üstünde (dom) kükürt de oluþabilmektedir.Tek koþulu petrollü havzaya yakýn olmasý gerek-mektedir. Taban kireçtaþlarýnda da sölestin olu-þumlarý izlenebilir. Tuz kalýnlýðýnýn 100 m'yi geç-tiði ortamlarda her zaman potas tuzlarý oluþumubeklenmelidir. Cevherleþmelerin yerin 400-500 mderinliklerinde aranmasý gerekmektedir. Bu ne-denle bölgelerde yapýlmýþ olan petrol kuyularýn-dan alýnan GR loglarý kontrol edilerek potas bu-lunmaya çalýþýlabilir. Evaporitik ortamlarda po-tasla birlikte kükürt, anhidrit, jips, sölestin, tuðla-kiremit topraklarý ve çimento ham maddelerinigözlemek mümkün olabilmektedir.

Tuz Gölü Havzasý, Sivas Havzasý, Güney-doðu Anadolu Havzasý, Doðu Anadolu Havzasýtuzlar açýsýndan aranmasý gereken bölgelerdenen önemli olanlarýdýr.

Arama yöntemlerinde þunlara dikkat edilme-lidir:

* Potas tuzlarý çok hareketli ve minerallerinem suyu da kapsar karþýsýnda çok çabuk eriye-bilen özelliklerde olduðundan derinlerde kontroledilmelidir.

* Tuz domlarý içinde ve tuz domlarýnýn üstün-de killi jipslerden oluþma birimler tuzlarýn erimesi-ni engeller.

* Dünyanýn en önemli tuz+potas yataklarý kýv-rýmlanma geçirmiþ bölgelerde oluþmuþtur.

* Sakin deniz ortamý ve ortama çok az su ila-vesinin gelmesi,

* Bölgenin detay jeoloji haritasýnýn yapýlmasý,karasal ve denizel istif geçiþlerinin belirlenmesi,

* Petrol kuyularýndan GR loglarýnýn kontrolü-nün yapýlmasý,

* Taban kireçtaþlarý ve tuzlarý ile tavan kireç-taþlarý ve tuzlarýnýn saptanmasý,

BÝLGÝ DAÐARCIÐI28

* Ekinciler Mermer A.Þ., Burdur

* Kayaçlarda ve tuzlarda bor, demir, silis,brom ve iyot element takipleri yapýlmalýdýr.

Potasyum tuzlarýnýn üretim metotlarý olarakçözeltilerden potasyum tuzunun kazanýlmasý içinçok sayýda süreç geliþtirilmiþtir. Bu süreçler üçana grupta toplanýr. Bunlar: a) Kimyasal bir mad-de ilavesi ile tercihli kristalizasyon, b) Evaporas-yon ile fraksiyonlu kristalizasyon yöntemleri ve c)Kimyasal bir madde ilavesi ile fraksiyonlu kristal-izasyon yöntemleridir.

POTASYUM MÝNERALLERÝNÝN ÖZELLÝKLERÝ,MÝNERALLERÝ VE KULLANIM ALANLARI

Potasyum alkali gruba dahildir ve tabiatta hertip kayaçta az miktarda, bileþikler halinde bulu-nur. Potasyum yumuþak, hafif ve gümüþ beyazýrenginde bir metaldir. Potas, K2O ile temsil edilir.Özgül aðýrlýðý 0.865'dir. 757 derecede kaynar venemden etkilenen potas suda çok çabuk çözü-nür. Potasyumlu mineraller arasýnda ekonomikdeðeri fazla olan silvin mineralidir. Potas mineral-leri silvin, karnalit, kainit, polihalit, longbeinit, leo-nit, silvinit, potasyum klorür, gübre tuzlarý ve alü-nittir.

Ticari potasyum mineralleri genellikle diðertuzlar ile birlikte bulunurlar. Halit, anhidrit, silvinitve diðer tuzlarla ayný ortamda bulunurlar. Evapo-ritik ortamlarda gözlenen potas mineralleri aþaðý-daki tabloda sunulmuþtur.

Çeþitli ortamlarda potasyum deðerleri

Evaporitik kayalarda ortalama deðerler (ppm)

BÝLGÝ DAÐARCIÐI 29

Kaynak: Industrial Minerals and Rocks, 1975,

(1) Salado Fm., Yeni Meksika), (2) Yates Fm., Teksas-ABD, (3) Paradoks Fm., Pensilvanya (4) ParadoksFm., Pensilvanya., (5) Kaibab Fm., Arizona-ABD., (7ve 8) Arizona -ABD., (9) Hermosa Fm-ABD., (10) Sa-lado Fm. ABD.,

Kaynak: Anderson & Swinehart, 1979

Potas içeren önemli mineraller

Potas tuzlarýnýn ürünleri kompoze ve potaslýgübreler olmak üzere iki türlüdür. Kompoze güb-reler potas, azot ve fosforun karýþýmlarýndanoluþmaktadýr. Potas satýþlarý ton üzerindendir.Potastan elde edilen ürünler KCl, K2SO4, KNO3

ve K2SO4.MgSO4'dýr. KNO3 sentetik olarak KClile HNO³ reaksiyonlarýndan elde edilmektedir.

Potasyum bitkilere, renk, koku veren ve has-talýklara karþý dirençlerini arttýran bir besleyiciögedir. Bu nedenle yapay gübrelerin önemli bile-þenidir. Fosfatlý ve azotlu bileþenlerle birlikte,kompoze gübreleri meydana getirirler. Gübre tü-ketiminde %94 ve deterjan sektöründe ise %4oranlarýnda kullanýlmaktadýr. Diðer kullanýmalanlarý kimya, gýda, seramik, sabun, boya vesentetik kauçuklarda çok az miktarlarda kullanýl-maktadýr.

POTASYUM MÝNARELÝ ÝLE BÝRLÝKTEBULUNAN MÝNERALLER

Tuz (Halit).- Tuz, sodyum (Na) ve klor (Cl) ele-mentlerinden oluþan bir mineraldir. Kübik sis-temde kristallenir. Sertliði 2,5 ve yoðunluðu 2,2gr/cm³'dür. Tuz % 39,34 Na ve % 60,60 Cl ele-mentlerinden oluþur. Erime noktasý 770 dere-cedir. Tuz doðada eriyik halinde (deniz suyu, gölsuyu, yer altý suyu) ve kuru kaynaklar halinde(kaya tuzu) bulunur. Tuz doðada çok yaygýn vebüyük miktarda mevcuttur. En büyük kaynak de-niz sularýdýr. Ýkinci büyük tuz kaynaðýný kaya tuz-larý oluþturmaktadýr. Göl tuzlarý da kaya tuzlarý gi-bi karalarda bulunmaktadýr. Fakat eriyik halinde-dirler. Karalarda oluþan diðer bir tuz rezervini dekaynak tuzlarý oluþturmaktadýr.

Rafine tuz, sofra tuzu, mutfak tuzu, pudra tu-zu, presli tuz, iyotlu tuz ve yalama tuzu adlarýylabilinen ürün çeþitleri vardýr.

En büyük kaynak, yeryüzünü kaplayan denizsularýdýr. Her hangi bir hacim deniz suyundabulunan eriyik maddelerin (tuzlarýn) % 77’siNaCl, % 9-10'u MgCl2, % 4-6'sý MgSO4, % 3'üCaSO4, % 2-3'ü KCl, % 0,27'si MgBr ve % 0,3'üCaCO3'týr.

Tuzlar evaporitik þartlarýn etkin olduðu sýð suortamlarýnda oluþurlar. Evaporitik ortam deyince,

sýð deniz sularý, denizden setlerle ve barlarla ay-rýlmýþ aktif olmayan kýyý su kütleleri, tamamenayrýlmýþ ama denize yakýn lagünler, lagünlerdenkaraya doðru uzaklaþmýþ sabkalar ve büsbütünkara þartlarýnýn hakim olduðu playa ve dünlerakla gelir.

Jips (CaSO4 . 2H2O).- Jips sulu kalsiyum sül-fat minerali olup, alçýtaþýnýn bir türüdür. Anhidritegöre çok yumuþaktýr. Jips genelde beyaz ve be-yazýmsý kül rengindedir. Jips taneli bir kayaçtýr.Monoklinal sistemde kristallenir, ikizlenmeleri sýkolarak gözlenir. Ticari bakýmdan tane çaplarý ilekalsiyum sülfat içeriði arasýnda baðlantý bulun-maktadýr. Saf jipsin kristal taneleri küçüktür.Yabancý madde (dolomit, kil, bitüm, silis) içerenkristaller iri taneli olmaktadýr. Saf bir kalsiyumsülfat % 32,6 kireç, % 46,5 kükürt trioksit ve %20,9 kristal suyu içerir ve renksiz saydam veyasüt beyaz rengindedir. Yabancý maddelerin bu-lunmasý halinde alçýtaþý, bu maddelerin tür vemiktarýna baðlý olarak gri, sarý, kahverengi veyapembe renklerde olabilir.

Alçýtaþý.- Alçýtaþý tabiatta altý þekilde bulunur.Bunlar; anhidrit, jips, bassanit, albatr, ipek jipsi veselenittir. Sertliði 1,5 - 2,0 yoðunluðu 2,3 - 2,4gr/cm³ dür.

Bassanit: Anhidrit ile jips arasýnda ayrý bir mi-neral fazý oluþturmaktadýr. Doðada doðrudan teþ-his edilmesi olanaksýzdýr. Ancak X-ýþýnlarý veyapetrografik tayinle tanýmlanmasý mümkündür.

Albatr: Yoðun, ince taneli bir jips türüdür. Butür jipslerin çok kolay iþlenme özelliði vardýr.

BÝLGÝ DAÐARCIÐI30

Jips ve Anhidritin fiziksel ve kimyasal özellikleri

Ýpek jipsi: Lifli jips, iðne þekilli kristallerden basýnçaltýnda oluþmuþ minerallerdir. Genellikle kayaç-larýn çatlak ve kýrýklarýnda oluþurlar.

Selenit: Büyük dilinim yüzeyleri gösteren iri vesaydam jips kristallerine selenit denir.

Sentetik Jipsler: Sentetik kalsiyum sülfat, çe-þitli kalsiyumlu bileþiklerin H2O4 ile muamelesisonucunda ortaya çýkarlar. Çoðu kez iðne þeklin-deki jips kristalleri, üretilen ürün ile az çok karý-þýktýr.

Genellikle bütün sular katyon olarak Na, K,Mg, Ca gibi mineralleri, anyon olarak ise SO4,CO3, Cl gibi kökleri iyon þeklinde taþýrlar. Sý-caklýðýn etkili olduðu sýð ortama, aktif sular fazla-ca karýþmayýnca, buharlaþma sonucu su kütlesigiderek azalacaðýndan, adlarý geçen iyonlarýnyüzdesi artmýþ olacaktýr. Bu oran her bir mineraliçin belirli bir seviyeye ulaþýnca, iyonlar kendisýralarýna göre birleþerek evaporitik ortam tuz-larýný meydana getirirler ve aðýrlaþarak suyun di-bine çökerler. Sülfat en aktif iyonlardan birisiolup, kendisi için gerekli konsantrasyona ulaþýn-ca, kalsiyum ile birleþerek jipsi ve/veya anhidritioluþturarak çöker.

Tuzgölü Havzasý.- Üst Kretase'den-Kuva-terner'e kadar uzanan dilimi içinde, 7 ayrý fazdaevaporitler çökelmiþtir. Ancak sadece Eosen veMiyosen'dekiler ekonomik jips teþekkülleridir.

Þereflikoçhisar-Aksaray yörelerinde, Eosenyaþýnda ve iyi kalitede 200-300 milyon tonlukjeolojik rezerv mevcuttur. Niðde-Ulukýþla anhidrit-leri Konya-Ereðli'ye kadar devam ederler.

Çankýrý-Çorum-Yozgat-Sekili Havzasý.- Mil-yarlarca ton jips içeren Oligo-Miyosen yaþlý buevaporitik çökelme alaný bir miktar Kýrýkkale veKýrþehir bölgelerini de kapsar.

Sivas Havzasý.- Kayseri'nin kuzey doðusun-dan baþlar ve Sivas il hudutlarý içindeki geniþ biralana yayýlýr; hatta Erzincan'ýn güney batýsýnakadar devam eder. Bu havzadaki Tersiyer yaþlýdenizel ve karasal sedimanlarýn içinde ve çeþitlibüyüklüklerde jips yataklarý mevcuttur. Hafik-Za-ra-Ýmranlý-Ýliç yayýnda, çok geniþ þekilde mostra

veren bu jips ve anhidritlerin jeolojik rezervlerimilyarlarca tondur.

Güney Doðu Anadolu Havzasý.- Oligo-Mi-yosen yaþlý olup, yer yer 200-500 metre kalýnlýk-lar gösteren bu büyük jips-anhihrit havzasý yinemilyarlarca ton rezerv içerir. Siirt-Baykan, Kurta-lan, Batman-Merkez, Beþiri ve Diyarbakýr-Çýnar,Bismil sahalarýný içeren geniþ bir bölgedir.

Kars-Kaðýzman, Tuzluca sahasý.- Arasnehri vadisi boyunca görülürler. Pliyosen yaþlýkarasal formasyonlarýn üst seviyelerinde yer alanönemli jips teþekkülleridir.

Erzurum çevresi: Ýyi vasýflý saf jipsler bu alan-da geliþmiþtir. En ilgi çekicileri Aþkale'de yer alýr-lar; rezervi 20 milyon ton kadardýr. Diðer Neojenjipsleri Tortum, Narman, Oltu ve Kars-Þenkaya'ya doðru uzanýr.

Anhidrit(CaSO4).- Susuz kalsiyum sülfattýr.Rombusal sistemde kristallenir. Yoðunluðu 2,96gr/cm³ ve sertliði 3-3,5'dur. Yapýsýnda kristalizas-yon suyu bulunmaz yoðun ve jipse göre dahasert olup, jips yataklarýnda tabakalar halinde bu-lunur. Anhidrit hidratasyonu ile jipsin oluþumunumümkün kýlan üç yol vardýr. Bunlar, (1) anhidritinkristal kafesine su alarak, (2) basamak yöntemiile basanitin hidratasyonu, (3) anhidritin yenidençözünmesi sonucunda oluþmaktadýr. AnhidritBeypazarý (Kirmir Formasyonu, Üst Miyosen),Çankýrý, Çorum ve Sivas havzalarýnda yaygýnolarak oluþan bir mineraldir.

MAGNEZYUM SÜLFATLAR

Heksahidrit (MgSO4).- Beypazarý ve Çankýrý-Çorum havzalarýnda, beyaz renkli pudra þeklindeoluþumlar gözlenmektedir. Beypazarý havzasýn-da jipslerin altýnda, Çorum-Çankýrý havzasýndada jipslerin aralarýnda gözlenmektedir. Heksa-hidrit aðýzda acý tat býrakýr. Jips ve analsim eþlikeder. Özellikle Na-sülfat aramacýlýðýnda bu türalterasyon önemli olmaktadýr.

Epsomit (MgSO4.7H2O).- Beypazarý Havza-sýnda Kirmir formasyonunun alt bölümlerindegözlenen kiltaþlarý içinde tespit edilmiþlerdir. Ep-

BÝLGÝ DAÐARCIÐI 31

somit mineraline karbonat grubu mineraller, jips,analsim ve illit grubu kil mineralleri eþlik etmekte-dir.

Sölestin.- Stronsiyum yer kabuðunda serbestbir þekilde bulunmaz. Stronsiyumun atom aðýrlýk-larý 84, 86, 87 ve 88 olan dört dengeli izotopu bu-lunur. Ayrýca nükleer füzyon ürünü olan ve stron-siyum 90 olarak adlandýrýlan radyoaktif izotopuvardýr. Sertlik 3- 3,5, yoðunluk 3,95-3,97 gr/cm3,parlaklýk inci veya camsý türde, genellikle renksizbeyaz, bazen açýk mavimsi veya kýrmýzýdýr. Say-dam, yarý saydam özellikli olup bileþimi % 56,4SrO; % 43,6 SO3 þeklindedir. Tanýnmasý baritebenzer ama daha düþük özgül aðýrlýðý vardýr.Asitlerde çözünmez.

Kimyasal özellikleri baryum ve kalsiyum ara-sýnda olan alkali metaldir. Magmatik kayaçlarýnortalama stronsiyum içerikleri % 0,034 olup Pb,Zn, Cu, F, Ni, Li'dan yüksektir. Buna karþýn stron-siyum magmatik kayaçlarda baðýmsýz mineralolarak deðil, genellikle kayacý oluþturan mineral-lerin küçük bir parçasý olarak bulunur. Stronsi-yum deniz suyunda tonda 14 gr oranýnda bulu-nur. Deniz suyundan stronsiyum kazanýlmasý ko-nusunda Japonya'da araþtýrmalar yapýlmaktadýr.

Ticari olarak sölestin (SrSO4) en önemli stron-siyum mineralidir. % 56.4 SrO içeren sölestinmasif, iri kristalli, lifli, yassý, çok ince kristalli veyatopraðýmsý yapýda olabilir. Rengi deðiþken olupmavimsi veya grimsi beyaz olmasý olaðandýr.

Stronsiyonit (SrCO3) % 70,1 SrO içermesinekarþýlýk, karbonat içermesi nedeniyle yüksek saf-lýkta stronsiyum bileþikleri elde edilmesinde sö-lestinin yerini alamamaktadýr. Kristalleri asikülerolarak ýþýnsal demetler yapar. Sertliði 3,5-4,0 yo-ðunluk 3,7 gr/cm³, parlaklýðý camsý olup, beyaz,gri, sarý, yeþil renklerdedir.

Stronsiyonitin ticari önemi yoktur. Ticari açý-dan önemli yataklarýn sölestin oranlarý % 92- 97SrSO4 veya SrO oraný % 52-55 arasýndadýr. Bile-þiminde stronsiyum bulunan ve doðada enderolarak bulunan tuzlar titanatlar, niobatlar, borat-lar, sülfatlar, karbonatlar, fosfatlar, arsenitler, va-nadatlar, silikatlar olarak mevcuttur. Bunlar içe-

risinde yukarda belirtildiði gibi SrSO4 ve SrCO3

olmak üzere iki önemli minerali vardýr.

Diðer Mineraller.- Kimyasal bileþimi CaMg(CO3)2 olan dolomit mineralinin özgül aðýrlýðý,içindeki MgO oranýna baðlý olarak 2,71-2,87gr/cm³ arasýnda deðiþir. Mohs skalasýna göresertliði 3,5-4,0 arasýndadýr. Ticari saflýktaki dolo-mitin ergime noktasý 1924-2495 °C'dir. Ýhtiva etti-ði organik malzeme miktarý arttýkça renk koyu-laþýr. Pembe, kirli beyaz, beyaz-gri, siyah ve kah-ve renklidir. Rombusal sistemde kristallenen do-lomit % 30,4 CaO, % 21,8 MgO ve %47,8 CO2

içerir.

Ancak doðada bu saflýktaki dolomiti bulmakmümkün deðildir. Bileþiminde her zaman bir ta-kým impuriteler bulunabileceði gibi oluþumu iti-bari ile bünyesindeki CaO/MgO oraný çok deði-þiklik göstermektedir. Bazý araþtýrmacýlar tarafýn-dan karbonatlý kayaçlar aþaðýdaki gibi sýnýflan-dýrýlmaktadýr.

POTASYUM TUZLARININ OLUÞUMMODELLERÝ

Evaporitler sabkha ve denizel ortamlarda olu-þur. Potas tuzu oluþumlarý kýyýsal sabkha, sýð de-nizel ve derin denizel ortamlarda meydana gelir-ler. Kýtasal sabkha evaporitleri yer altý suyunabaðlý olarak oluþurlar ve yaygýn olarak bulunmaz-lar. Kýta içersinde oluþmuþ evaporitlerde denizelkatkýlar da bulunabilir. Çoðu mineraller kimyasalyönden çok aktif olduklarýndan birikim meydanagetirmezler. Kýyýsal sabkhalar deniz kenarlarýn-da, arid iklim etkisiyle tabanda, karbonatlar, jipsve üstte ise aþýnma yüzeyleri ile sýnýrlý nodüleranhidrit bulunur. Ortamýn çok farklýlýk arz etmesisonucu oluþan kayalar da farklý olacaktýr.

BÝLGÝ DAÐARCIÐI32

Derin deniz evaporit fasiyesi (derin barlý) mi-neral yoðunluðu yönü ile çok zengin olup, kris-taller suda yaðarak çökelirler. Derin deniz ortamýlaminalý ve tortul akmalarý ile tanýnýrlar. Sýð deni-zel evaporit fasiyesi jips veya halitçe doygun,dalga etkinliði altýnda olan depolanma ortamýdýr.Derinlik birkaç santimetreden 20 metreye kadarve daha fazla da olabilmektedir. Laminalý sülfat-lar kaba kýrýntýlý jips, halit katmanlarýndan meyda-na gelir. Çapraz katmanlanma, riplle mark yapý-larý sýkça izlenir.

Kuzey Dakota'da Devoniyen yaþlý, iþletilenyatakta potas tuzlarý 1707 ve 3660 metre derin-likler arasýnda bulunmaktadýr. Açýk denizden sugiriþini engelleyen resifler ve su sirkülasyonu faz-la bulunmayan ortamda oluþmuþlardýr. Sonuçtatabanda jips, halit ve sonunda K tuzlarý çökelmiþ-tir. Halit, silvin, karnialit, anhidrit, kil, dolomit mi-neralleri ile birlikte bulunmaktadýr. Az oranlardaborasit, hematit, koenennit, magnezit, pirit ve ku-vars kristalleri bulunur. Silvin renksiz, pembe, kýr-mýzý, kahverenkli veya yeþil renklerde olabilmek-tedir.

Amozon tipi K tuzu yataklanmasýnda parça-lanmýþ ve izole edilmiþ ortamlarda, tuz iri taneliolarak çökelmiþ ve düþük Br içermektedir (70ppm). Üstüne ince taneli ve Br içeriði yüksek tuzoluþumlarý söz konusudur. Daha sonralarý potastuzu çökelmiþtir. Havzada oksijence zengin kýr-mýzý ve yeþil killer çökelmiþtir. Karasal ve denizelistif gruplarý arasýnda geçiþler söz konusudur.Bölgede tavandan aþaðýya doðru evaporit istif:(1) Renksiz, amber renkli, orta-kaba taneli halit,ince taneli anhidrit ve kýrmýzý renkli siltli çamur-taþý, 2-5 m kalýnlýklardadýr. (2) Tuðla kýrmýzýsýrenkli, siltli çamurtaþý, tuzlu silttaþý, çamurtaþlýtuzdan oluþmaktadýr. Alt zonlarda silvin oluþumubulunmaktadýr. Birimin kalýnlýðý 14-23 metredir.(3) Silvin renksiz, gri, kahverenkli, benekli, orta-kaba taneli halit ile birlikte bulunmaktadýr. KCl %26'ya kadar ulaþmaktadýr. Tali mineralleri borasit,karnialit, hematit, magnesit, rinneit, talk ve ku-varstýr. Birimin kalýnlýðý 1-9 metredir. (4) Halit ortataneli, renksiz, zayýf bantlý, kýrmýzý-kahverenklianhidritli çamurtaþý. Birimin kalýnlýðý 8-12 metre-dir. (5) Halit orta taneli, renksiz, gri anhidrit lami-nalýdýr. Birimin kalýnlýðý 5-7 metredir.

POTASYUM TUZLARININ ARANMAYÖNTEMLERÝ

* Sakin deniz ortamý ve ortama çok az su ila-vesinin gelmesi

* Potas tuzlarý çok hareketli ve mineralleri suve nem karþýsýnda çok çabuk eriyebilen özellik-lerde olduðundan derinlerde kontrol edilmelidir

* Tuz domlarý içinde ve tuz domlarýnýn üstün-de killi jipslerden oluþma birimler tuzlarýn erimesi-ni engeller

* Taban kireçtaþlarý ve tuzlarý ile tavan tuzlarýve kireçtaþlarýnýn saptanmasý

* Dünyanýn en önemli tuz+potas yataklarý kýv-rýmlaþma geçirmiþ bölgelerde oluþmuþlardýr

* Bölgenin detay jeoloji haritasýnýn yapýlmasý,karasal ve denizel istif geçiþlerinin belirlenmesi

* Petrol kuyularýndan GR loglarýnýn kontrolü-nün yapýlmasý

* Kayaçlarda ve tuzlarda bor, demir, silis, Brve I element takiplerinin yapýlmasýdýr.

POTANSÝYEL OLABÝLECEK ALANLAR

Güneydoðu Anadolu Bölgesi

Arap Plakasýnda Triyas-Miyosen yaþlý evapo-ritik çökeller gözlenir. Bu havzalara paralel olarakda petrol oluþumlarý izlenmektedir. Germik for-masyonunun tabanýný Hoya ve tavanýný Þelmoformasyonu oluþturur. Germik formasyonu Irak-ta'taki Alt Fars formasyonuna karþýlýk gelmekte-dir. Bu formasyonda dünyanýn en zengin kükürtyataðý bulunmaktadýr. Evaporitik istif Alt-Orta Mi-yosen yaþlý Germik formasyonunda bulunmak-tadýr. Formasyon denizel kökenli olup evaporitlerDerin Barlý modele uygun olarak çökelmiþlerdir.Germik formasyonunun üstünde Üst Miyosenyaþlý karasal kökenli Þelmo formasyonu gelmek-tedir. Germik formasyonunun tabanýnda Eosenyaþlý Hoya formasyonu yer alýr ve kireçtaþý is-tiflerinden meydana gelmektedir. Evaporasyon

BÝLGÝ DAÐARCIÐI 33

Þelmo ve Hoya Formasyonlarýnda da yer yergözlenebilir.

Germik formasyonu

Ýsmini Siirt'in 60 km GB'da Germik köyündenalmaktadýr. Germik formasyonu Siirt ili merke-zinde (taban evaporitleri), Ayýnbasan, Çýnarlýsuve Dereyamaç köylerinde Kozluk, Baykan veZiyaret dolaylarýnda yaygýn olarak gözlenmekte-dir. Birimin yaþý Miyosen'dir.

Germik formasyonu çalýþmalarýmýz esnasýn-da tabandan tavana doðru evaporitik seviyeler,sülfat üyesi, Baþur çakýltaþý ve Zokayýt üyeleri veDerge üyesi þeklinde dizilmiþtir. Evaporitik se-viyeler 20-30 m kalýnlýklardaki kirli beyaz renklianhidritli seviye ile baþlar. Anhidritler jips inklüz-yonlu olup çok ince kil veya marn seviyeleri ile ar-dalanýr. Tabana doðru jips inklüzyonlu killi kireç-taþý ve anhidrit ardalanýmýyla devam eder. Ta-banda gri renkli sert, az gözenekli, kripto-mikrokristalen dolomitler izlenir. Birimin kalýnlýðýnýn 40-120 metreler arasýnda olduðu düþünülmektedir.

Sülfat üyesi Derge Deresinde gri-sarý renklikilli jipsler ile baþlar. Marnlar anhidrit yumruluolup, jips bantlýdýrlar. Üstlere doðru killi kireçtaþý

ve jips inklüzyonlu olup, birimin kalýnlýðý 25-60metreler arasýndadýr. Tuzlu seviyenin üstünü gri,koyu gri renkli jipsli bir seviye örter. Bunun üze-rine jipsli kireçtaþlarý ve silttaþlarý gelmektedir.

Baþur çakýltaþlý ve Zokayýt üyesi

Baþur çakýltaþýnýn tipik istifi Siirt ilinin yaklaþýk12 km batýsýndaki Baþur vadisinden almýþtýr. Ýstifgenellikle kýrmýzý ve alacalý renkli, kalýn katman-lý, polijenik elemanlý (çoðun sileks, kuvars ve ki-reçtaþý), az köþeli, kötü boylanmýþ, kýrmýzý renkli,kireçli kil hamurlu çakýltaþlarýyla temsil olunur.Yer yer de ince miltaþý (kýrmýzý renkli, sýký dolgu-lu, sert, karbonat çimentolu) katmanlarý gözlenir.Baþur Çayý vadisinde kaba-ince kýrýntýlar ege-men kaya topluluðudur. Batý yönde ince malze-menin boyutlarýnda bir azalma olduðu gözlen-mektedir. Çakýllarýn çoðunluðunu sileksitler oluþ-turur. Ancak kireçtaþý, kuvars ve dolotaþý çakýllarýda saptanmýþtýr. Çakýltaþlarý içerisinde yer yer la-melli kavkýlar gözlenmiþ olup, yaþ verecek fosilbulunamamýþtýr. Fakat üstüne gelen Zokayýt Ki-reçtaþlarý Alt Miyosen yaþýnda mikro fosilleri kap-sar. Ortalama kalýnlýk 5-7 metreler arasýndadýr.

Zokayýt kireçtaþý üyesi Kurtalan ilçesinin 7 kmkuzeyinde Zokayýt köyünden ismini almýþtýr. Ke-

BÝLGÝ DAÐARCIÐI34

Türkiyede Bulanan Bazý Göllerin Ana ve Ýz Element Deðerleri (ppm)

Kaynak: Uygun ve Erkan, 1979.

sit ince katmanlý biyokalkarenitler (krem - bozrenkli, mikro kristalen, kristaller arasý zayýf göze-nekli, sert, kumlu, alglý, killi) istiflerini içerir. Tabankesimlerinde kýrmýzý renkli, kumlu þeyl ve çakýllý,kaba kum katmanlarý gözlenir. Üste doðru 14metre kalýnlýðýnda, kalýn katmanlý mollusklu, bolgözenekli, iri taneli, gözenekleri ve jeodlarý yeþi-limtýrak-sarý renkli bir maddeyle dolu, biyojenikkireçtaþlarý yer alýr. Kayaç bej renkli olup, bozuþ-ma yüzeylerinde kirli sarý renklerdedir. Asit dö-küldüðünde köpürüp, yumurta çürüðü kokusuvermektedir. Zokayýt kireçtaþý üyesinin en üst bö-lümünü ise boz renkli, ince katmanlý killi kireçtaþ-larý (kalsilutit) oluþturur. Üst seviyedeki kireçtaþ-larýnda artan biyojenik aktivite neticesinde la-mellibranch, echinid, mercan ve sýð sularda ya-þayan mikro organizmalarýn kýrýntýlarý görülür.Zokayýt köyünün KD'da Derge Deresinde ZokayýtKireçtaþlarý Baþur Çakýltaþlarý ile ardalanmalýgözlenir. Zokayýt Kireçtaþlarýnýn ortalama kalýnlý-ðý 15-26 m dir.

Derge üyesi tipik özelliðini Zokayýt köyününKD'daki Derge Deresinden alýr. Derge üyesi ge-nel olarak alacalý kýrmýzý ve þarabi renkli ince ký-rýntýlardan oluþur. Ýstifin tabanýný kumtaþý (alacalýkýrmýzý ve yeþilimsi boz renkli, polijenik elemanlý,çapraz tabakalanmalý ince-orta taneli, orta boy-lanmalý, mikalý, orta-kalýn katmanlý, karbonat çi-mentolu), miltaþý (boz renkli, orta boylanmalý, in-ce kumlu, beyaz mika pulllu, köþeli taneli) ve ça-murtaþý (yeþilimsi boz renkli, gevþek dokulu, da-ðýlgan, mika pullu, kireçli) ardalanmasý oluþturur.Yer yer de Derge Deresinde jips katmanlarýndabelirgin bir atýþ izlenir. Kýrýntýlarla temsil edilenDerge üyesinde evaporit geliþmeleri birimin tuzlusularýn yoðunlaþtýðý kapalý bir ortamýn ürünüolduðunu göstermektedir. Derge üyesinin ortala-ma kalýnlýðý 50-100 m arasýndadýr. Germik for-masyonu Irak'taki Alt Fars formasyonuna teka-bül etmektedir. Ortalama kalýnlýðý 137-361 m dir.

Tuz Gölü Havzasý, Erzurum-Kars Havzasý, Si-vas ve Yozgat-Sekili bölgeleri K tuzu taramasýnýnyapýlabileceði alanlardýr.

POTASYUM TUZLARININ ÜRETÝM METOD-LARI

Çözeltilerde potasyum tuzunun kazanýlmasýiçin çok sayýda süreç geliþtirilmiþtir. Bu süreçlerüç ana grupta toplanýr. Bunlar: (a) Kimyasal birmadde ilavesi ile tercihli kristalizasyon, (b) Eva-porasyon ile fraksiyonlu kristalizasyon yöntemlerive (c) Kimyasal bir madde ilavesi ile fraksiyonlukristalizasyon yöntemleridir.

a) Kimyasal bir madde ilavesi ile tercihli kris-talizasyon: Potasyumu tercihli olarak çöktürmeyiöngörmektedir. Potasyumu çöktürmek için dipik-rilamin bileþiði kullanýlmaktadýr. Elde edilen bile-þim herhangi bir asitle bozultularak tuz elde edil-mektedir. Bu yöntemin fazla saðlýklý olduðu söy-lenemez, çünkü bileþiðin kullanýlmasý halinde ek-zama hastalýðýný bileþikte çok azda olsa kalan,dipikrilamin denen kimyasal yapmaktadýr.

Kimyasal madde ilavesi ile çöktürme yöntem-lerinden bir diðerinde, fosfat iyonu ilavesi ile Ph7,5-9,5 arasýndaki bölgede MgKPO4. 6H2Ohalinde çökelir. Elde edilen bileþik amonyum tuzuçözeltisi ile tepkimeye sokularak çözünürlüðü da-ha düþük olan MgNH4PO4. H2O elde edilir. Eldeedilen bileþik kaliteli bir gübre olarak kullanýlmak-tadýr. Bu yöntemle potasyum % 75 verimle artýkçözeltilerden elde edilmektedir.

b) Evaporasyon ile fraksiyonlu kristalizasyonyöntemleri: Bu yöntemlerde, tuzla artýk çözeltile-rindeki potasyum tuzlarý saf olarak deðil, potas-yum tuzlarýnýn kolayca üretilebileceði silvinit, kar-nialit, þönit ve kainit gibi çifte tuzlar halinde kris-tallendirilirler. Potasyum tuzlarý dýþýnda baþkatuzlar da elde edilir. Ca(OH)2 (kireç sütü) kullaný-larak ortamdaki sülfatlar (CaSO4), bir kýsým mag-nezyum tuzlarý da Mg(OH)2 halinde uzaklaþtýrýlýr.Çözeltiye solar evaporasyon uygulanarak öncesilvinit, sonra karnialit üretilmektedir. Diðer biryöntemde CaCl2 ilavesi ile sulfat ortamdan yol-lanýr. Kýzýldeniz ve Utah'da bu yöntem kullanýl-maktadýr.

BÝLGÝ DAÐARCIÐI 35

Hiçbir kimyasal katký kullanýlmadan solar eva-porasyon kullanýlarak potasyum tuzlarýnýn eldesi,ekonomik açýdan ilginç olanýdýr. Bu yöntemleelde edilen NaCl+Kainit karýþýmýndan potas eldeetmek mümkündür.

c) Kimyasal bir madde ilavesi ile fraksiyonlukristalizasyon yöntemleri: Çözeltiye kimyasalmadde ilavesi ile sistemin çözünürlülüðünün de-ðiþtirilmesine dayanýr.

KAYNAKLAR

Anderson, S.B., Swinehart, P.R., 1979, Potash salts inthe williston basin USA. Economic Geology, vol. 74, pp. 358-376.

Barker, J.M., Cochran, D.E. ve Semrand, R., 1979, Economic Geology of the Misraq native sulfur deposit, Northern Iraq. Economic Geology, Vol.74, pp. 484-495.

Beer, H., 1966, Siirt vilayeti-Kozluk-Melefan çevresin-deki kali tuzunun jeolojik durumu hakkýnda ra-por. MTA Genel Müdürlüðü, Rapor No: 116 An-kara, (yayýmlanmamýþ).

Brennich, G., 1968, Siirt vilayeti tuz zuhurlarý. MTA Ge-nel Müdürlüðü, Rapor No: 317 Ankara, (yayýmlanmamýþ).

Çoruh, T., Yakar, H. ve Ediger, V.Þ., 1997, GüneydoðuAnadolu Bölgesi Otokton Ýstifinin BiyostratigrafiAtlasý, TPAO Eðitim Yayýnlarý No: 30, Ankara.

Friedman, G.M., 1965, Occurance and stability rela-tionships of aragonite high-magnesian calsite under deep sea condition. Geological Societyof America Bulletin U. 76. Oct.

Herman, B., 1965, Anadolu'nun potas tuzu imkanlarý. MTA Genel Müdürlüðü, Rapor No:252 Ankara, (yayýmlanmamýþ).

Kayan, T., Kayakýran, S., Ocakoðlu, F. ve Karakullukçu, T., 1994, Sivas Tersiyer Havzasý-nýn doðusunun jeolojisi ve sölestin yataklarý.MTA Genel Müdürlüðü, Rapor No: 2638 Anka-ra, (yayýmlanmamýþ).

Kendall, A.C., 1979, Continental and subratidal evapo-rites. In facies models Edited by Roger C. Wal-ker, Geoscience Canada, Reprint Series 1.

Önenç, D.Ý., 1988, Mardin Ýli-Nusaybin Ýlçesi-Çamurlu-Dinçerler dolayý ile Siirt Ýli-Kurtalan Ýlçesi Mag-rip dolaylarýnýn kükürt prospeksiyonu jeoloji ra-poru. MTA Genel Müdürlüðü, Rapor No: 8293Ankara, (yayýmlanmamýþ).

Özgüner, A.M. ve Gürsel, T., 1990, Siirt-Diyarbakýr-Mardin (Nusaybin) yöresi Alçýtaþý (kükürt) sa-halarý Maden Jeolojisi ve Genel Jeoloji raporu.MTA Genel Müdürlüðü, Rapor No: 2358 Anka-ra, (yayýmlanmamýþ).

Perincek, D., 1980, Güneydoðu Anadolu BölgesininJeolojik evrimi. Türkiye Beþinci Petrol Kongresi,s. 77-93, Ankara.

Saydamer, M., 1971, Siirt bölgesi Kozluk-Pervari arasýpotas prospeksiyonu hakkýnda rapor. MTA Ge-nel Müdürlüðü, Rapor No: 4502 Ankara,(yayýmlanmamýþ).

Ünüçok, C., 1985, Tuzköy kaya tuzlasýnýn (Nevþehir-Gülþehir) jeolojik etüt ve rezerv raporu. MTAGenel Müdürlüðü, Rapor No: 7897 Ankara, (yayýmlanmamýþ),

Ünal, O.T., 1974, Güneydoðu Türkiye, Kuzey Suriyeve Kuzey Irak'ta petrol oluþumu ve konumu.Türkiye Ýkinci Petrol Kongresi, Tebliðler Kitabý,s. 43-55, Ankara.

Yýlmaz, E. ve Duran, O.,1997, Güneydoðu AnadoluBölgesi Otokton ve Allokton Birimler Stratiðrafi Adlama Sözlüðü, TPAO Eðitim Yayýnlarý No:31, Ankara.

BÝLGÝ DAÐARCIÐI36

DÜNYA MADENCÝLÝK SEKTÖRÜNDETÜRKÝYE'NÝN YERÝ

Ali UYGUN*

Günlük yaþamý tamamen ham maddelere ba-ðýmlý olan insanlýk, halen yýllýk deðeri 1,5 trilyondolar 32 milyar ton ham madde üretip tüketmek-tedir. En basit PC'de dahi 30 deðiþik ham madde,bir A6 Audi model araba 176 kg alüminyum kul-lanýlmaktadýr. 78 yýllýk ortalama ömürlü bir Al-man, yaþamý boyunca 763 tonu iç kaynaklardansaðlanan 953 ton ham madde tüketmektedir.

Baþlýca tüketimler kiþi baþýna 307 ton kum-çakýl, 116 ton petrol, 72 ton kireçtaþý-dolomit, 40ton çelik, 29 ton çimento, 12 ton tuz, 4 ton kaolenve 1,6 ton bakýrdýr. Öte yandan bu hýzlý tüketimnedeniyle madenlerin faydalý ömrü giderek ký-salmaktadýr. Federal Almanya Yer bilimleri veHam madde Kuruluþu (BGR) nun araþtýrmalarýnagöre; Çinkonun 20 yýl, kurþunun 22 yýl, bakýrýn28 yýl, petrolün 40 yýl, doðal gazýn 60 yýl, kromun127 yýl potas tuzlarýnýn 394 yýl içinde tüketileceðihesaplanmýþtýr.

Türkiye'nin 2005 yýlýndaki 360 milyar dolarlýkGSMH'sý içinde madencilik sektörünün payý 4,5milyar dolar olarak ifade edilirse, dünyadaki payýancak ‰ 3 dolayýndadýr. Oysa Türkiye'de kaba-ca dünya nüfusunun % 1 yaþamaktadýr.

Sektörün payý, geliþmekte olan ülkelerde %20düzeyinde, ABD'de % 4.2 Kanada'da % 7.5,Avustralya'da %8.7, kaynaklarý kýsmen tükenmiþAlmanya'da dahi %4'tür. Dünyanýn 1.5 trilyonDolar tutarýndaki sektör büyüklüðü içinde Türki-ye'nin çok düþük bir paya sahip olmasýnýn en bü-yük nedeni, gerek enerji ham maddeleri, gereksemetalik madenler açýsýndan büyük bir potan-siyele sahip olmamasýndan kaynaklanmaktadýr.

Miktar olarak incelenecek olursa, en çok tü-ketilen 5 ham madde yýlda; 18 milyar ton kum-ça-

kýl, 4.1 milyar ton ile yapýtaþlarý, 3.6 milyar ton iletaþ kömürü, 3.9 milyar ton ile petrol ve 2.5 milyarm³ ile doðal gazdýr.

Deðer olarak bakýlýrsa; petrol, doðal gaz, taþkömürü, kum-çakýl, altýn, yapý taþlarý, bakýr, de-mir cevheri, linyit ve kil ilk 10'u oluþturmaktadýr.ABD'de ise sýralama þöyledir;

Yapýtaþlarý, çimento hammaddeleri, kum-ça-kýl, altýn, bakýr, demir, kireç, tuz 2500 ton'luk al-týnýn deðeri, 600 milyon ton'luk demir cevherininyaklaþýk 1.5 katýdýr. En az üretilenler ise 30 ton/yýl ile elmas, 28 ton/yýl ile reniyum ve 100 kg/yýlile skandiyum'dur. 40 baz metalin ancak 11'indeTürkiye'de üretim vardýr. Bunlarýn 2004 yýlý veri-lerine göre dünya üretimindeki paylarý þöyledir.

Öte yandan enerji hammaddelerinde de du-rum aynýdýr. Taþ Kömürü % 0.06, linyit % 0.86iken petrolün payý binde birin dahi altýndadýr.

Türkiye bu durumda ancak endüstriyel hammaddeler ve mermer ile ayakta kalabilmektedir.Dünya ham madde üretiminde Türkiye'nin payýþöyledir:

BÝLGÝ DAÐARCIÐI 37

* Eczacýbaþý - ESAN, Üsküdar - Ýstanbul

(World Metals and Minerals Review 2005):

Ayrýca kalsit, zýmpara, olivin, halloysit ve kilüretimleri de önem taþýmaktadýr. Bu 25 mineralgrubunun yaný sýra diyatomit, garnet, nadir top-rak elementleri, olivin, trona ve wollastonit gibiminerallerdeki potansiyelden de yeterince yarar-lanýlmaktadýr.

Bir anekdot: "Sibirya'da Yakut Türkleri ile ta-nýdýðýmýz Yakutsk bölgesi; altýn, elmas, kömür,petrol gibi çok zengin ham madde kaynaklarýnasahiptir. 1968 yýlýnda -71.20C ile insan eliyle öl-çülen, topraðýn bazý yerlerde 1000 metreye ka-dar donmuþ olduðu saptanan ve kuzey yarýmkürenin en soðuk bölgesi olan Yakutsk'da þöylebir efsane söylenmektedir; "Tanrý, doðal kaynak-larý eline almýþ ve dünya üzerinde eþit þekildeserpiþtiriyormuþ. Yakutsk bölgesi üzerine gelincesoðuktan parmaklarý donmuþ ve bütün madenleravucundan kayarak bu bölgenin üzerine düþ-müþ…."

Bizim ülkemiz bu kadar soðuk olmadýðý içinböyle zenginlik söz konusu deðil. Ancak önemliolan, eldeki kaynaklarýmýzý bilerek, bunlarý doðruþekilde iþleterek yararlanmak olmalýdýr.

BÝLGÝ DAÐARCIÐI38

ÇOK YÖNLÜ BÝR BÝLÝM ADAMI; HAMÝTNAFÝZ PAMÝR

Neþat KONAK*

Ülkemizde modern jeoloji eðitiminin baþlama-sýna, jeoloji biliminin geliþmesine ve tanýtýlmasý-na öncülük eden merhum Ord. Prof. Dr. HamitNafiz Pamir, 1893 yýlýnda Selanik (Türkiye JeolojiKurumu kayýtlarýna göre Üsküp)'de doðmuþ,1913 de Cenevre Üniversitesi Fen Fakültesindelisans eðitimini tamamlamýþ ve 1916 da aynýüniversiteden doktora derecesi almýþtýr (MTA,1973). Ayný yýl Ýstanbul Darülfünun'un da asistanolarak göreve baþlayan Pamir, 1933 yýlýnda Ýs-tanbul Üniversitesi'nin kurulmasýyla bu üniversi-teye profesör olarak atanmýþ ve 1937 de Ord.Profesörlüðe yükselmiþtir (Çeþitli kaynaklardanderlenen bu bilgilerin bir kýsmý, 1979 tarihindeyayýnlanmýþ olan Pamir'in kendi açýklamalarýylaçeliþmektedir). 1950-1951 ve 1954-1956 yýllarýarasýnda MTA Enstitüsü Genel Direktörlüðü yap-mýþ olan deðerli bilim adamý, 1963-1972 yýllarýarasýnda MTA Enstitüsü'nde müþavir jeologolarak görev üstlenmiþ ve 1972 de emekliye ay-rýlmýþtýr. 9 Haziran 1976 da yitirdiðimiz Pamir;1807 de Ýngiltere'de, 1830 da Fransa'da, 1848 deAlmanya'da ve 1888 de Amerika'da kurulan jeo-loji derneklerinin (Pamir, 1979) ülkemizdeki eþdeðeri sayýlan Türkiye Jeoloji Kurumu'nun kuru-cularý arasýnda ve 1 nolu üyesi olarak yer almýþ-týr. 1946 yýlýnda kurulan Kurumunun 6 kez baþ-kanlýðýný yapan Pamir, Alman Jeoloji Derneði veFransýz Jeoloji Derneði'nin üyesi olup 1959-1960döneminde Fransýz Jeoloji Derneði'nin ikinci baþ-kanlýðýna seçilmiþtir. Ayrýca 1964 yýlýndan ölü-müne kadar Alman Tabiat Araþtýrýcýlarý Akade-misi'nin ilk Türk üyesiydi (Türkiye Jeoloji Kurumu,1976). Hocalýktan bilim adamlýðýna, mesleki siviltoplum örgütlülüðü ve dernek yöneticiliðinden üstdüzey bürokratlýða kadar oldukça geniþ bir yel-pazede faaliyet gösteren Pamir, ayný zamandajeoloji konusunda yeni Türk alfabesiyle Türkçe

ders kitabý yazan öncü bilim adamlarýmýzdandýr.

Müziði ve piyanosuyla Cumhuriyet Türkiyesi'nin bir misyoneri olan kýzý Leyla Pamir O'nu þöyleanlatýr: "Üniversitede jeoloji hocasýydý babam.Bir jeolog olarak yalnýzca okulda ders vermez,bütün Anadolu'yu dolaþýr; özellikle deprem böl-gelerinin yapýsýný inceler, kitaplar yazar, raporlarhazýrlardý. Bu bakýmdan babam, Türkiye'de jeo-lojinin kurucusu olmuþtur. Doktora tezini, 1916'da, Ural Daðlarý'nýn jeolojisi konusunda yapmýþtý;bu çalýþmasý dolayýsýyla yurt dýþýnda da tanýný-yordu. Ordinaryus Profesör Hamit Nafiz Pamir.1917-18'lerde yurda döndüðünde hiç bekleme-den jeolojik çalýþmalarýna baþlamýþtý. Savaþ so-nu. Bu tarihe kadar da, jeoloji yalnýzca ek dersolarak okutuluyormuþ üniversitede. Fakültenintemelini babam atmýþ. Buluþ yapan bilim adam-larýnýn üye olduðu Leopoldina Akademisi'nin þil-dini alan tek Türk'tü. Bilim adamlýðýnýn ötesindeçok þeker, eðlenceli, neþeli bir adamdý." (Güngör,2000).

1944 yýlýnda yayýmlamýþ olduðu ''Kuzey Ana-dolu'da Bir Deprem Çizgisi'' konulu makalesinde;1939-1944 yýllarý arasýnda tarih sýrasýna göre Er-zincan, Çorum kuzeyi, Niksar ile Erbaa arasý,Adapazarý ve Hendek dolayý, Tokat ile Kasta-monu arasý ve Bolu-Çerkeþ bölgesinde meydanagelen depremlere dayanarak Sansa Boða-zýndan (Erzincan) Abant Gölüne kadar 850 kmuzunluðunda bir kýrýðýn varlýðýndan bahsetmekteve Ýzmit Körfezi'nden Erzincan'a kadar doðu-batýdoðrultusunda sýralanan Neojen havzalarýnýn ta-bakalarýnýn kuzey ve güneyindeki daðlara faylar-la dayandýðýný belirtmektedir. Özellikle depremyarýklarýnýn hemen hepsinin ayný doðrultuyu ta-kip ettiðini, birinin bittiði yerde diðerinin baþ-langýcýnýn bulunduðunu en ince ayrýntýsýna kadarvurgulamasý, herhangi bir harita üzerine iþaretle-memesine raðmen özellikle son 65 yýlda büyükdepremlere ve felaketlere neden olan KuzeyAnadolu Fay güzergâhýný doðruya yakýn biçimdekýzý Leyla Pamir'in O'nun bilimsel kiþiliðine yöne-lik görüþ ve düþüncelerini desteklemektedir.

PORTRELER ve ANILAR 39

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara

Çok yönlü özellikler taþýyan bu deðerli bilimadamýmýzla çok kýsa sayýlabilecek bir görüþmeþansýna sahip oldum. 1972 yýlý Nisan ayýnda,araziye çýkma hazýrlýklarýmý yaparken bir iþ gö-rüþmesi için, bugünkü Jeoloji Etütleri Dairesi'nino dönemdeki adýyla Jeolojik Haritalar Þubesi'ninmüdür yardýmcýsý Dr. Ergüzer Bingöl'ün odasýnagittim ve boþ olan koltuðu göstererek oturmamýsöyledi. Karþýmda yaþý bana göre geçkin, çizgilikoyu renkli elbiseli, ceketi kruvazör yakalý, o gü-nün moda anlayýþýnýn aksine dar duble paçalýpantolonlu, elbisesiyle uyumlu desenli ve incebaðlanmýþ kravatlý beyefendi bir kiþi oturuyordu.Buna karþýn kendim ise geniþ yakalý ceketim,Ýspanyol paçalý pantolonum, elbisemle tezatrenkli, kalýn ve kýsa baðlanmýþ enli kravatýmla ye-ni moda anlayýþýný temsil ediyordum. Bir ara gözgöze geldik. Sayýn Bingöl karþýmdaki kiþiyi taný-madýðýmý fark etmiþ olmalý ki, doðrudan söze gir-erek "Tanýmýþ olmalýsýnýz , Ord. Prof. Dr. HamitNafiz Pamir" demesiyle aniden ayaða kalkmambir oldu ve kendilerinden özür diledim. Mütevazibir tavýrla "Hiç önemli deðil" deyip ýsrarla oturma-mý istedi. Daha önce Hamit Nafiz Pamir'in isminiçok duyduðumdan O'nu tanýmamakla gerçektenmahcup olmuþtum. 1965-1966 ders yýlýnda, jeo-loji eðitimine baþladýðým KTÜ'nün oldukça fakirolan kütüphanesinin raflarýnda yer alan ve iki elintoplam parmak sayýsýna ulaþmayan Türkçe kay-nak kitaplardan ikisi, bu deðerli bilim adamýnaaitti. Bu kitaplar: Ýstanbul Üniversitesi yayýnlarýn-dan 1937 tarihinde basýlan Dinamik Jeoloji Cilt 1(sayý 11) ile 1948 tarihinde basýlan DinamikJeoloji Cilt 2 (sayý 348) adlý eserlerin 1959 datekrar yayýmlanan ikinci baskýlarý idi. SayýnBingöl yaptýðý uyarýnýn ardýndan özelliklerimisýralarken, gelecek vaad eden bir jeolog olduðu-mu, bana göre biraz abartýlý sayýlacak tarzdaanlatmaya devam etti. Bingöl'ün anlattýklarýnýbüyük bir dikkatle dinleyen Sayýn Pamir, söyle-nenleri onaylarcasýna baþýný hafifçe öne eðipkaldýrýrken, zaman zaman da göz ucuyla beniizliyor ve tepkilerimi ölçmeye çalýþýyordu. SayýnBingöl sözlerini bitirince, daha sonra görüþmeküzere izin istediðimde, ayaða kalkýp benimletokalaþtý ve meslekle, bilimle ve etikle ilgili çokgüzel ve anlamlý nasihatlarda bulunarak beniuðurladý.

Doðal olarak kýsa sayýlabilecek bir görüþmesonucu, bir kiþi hakkýnda fikir beyanýnda bulun-mak oldukça iddialý bir davranýþ biçimi olmalýdýr.Ancak bir þahsiyeti deðerlendirebilmek için üret-tiði eserlere, bu eserlerde satýr aralarýna saklan-mýþ bilime, mesleðe ve eðitime yönelik görüþ vedüþüncelerine bakmak yeterli olacaðý inancýn-dayým. Yazmýþ olduðu Dinamik Jeoloji kitabýnýnbirinci cildinin 1959 tarihli ikinci baskýsýnýn ön-sözünde vurguladýðý, "Bir ders kitabýnýn ve dersveren hocanýn amacý, öðrencileri detaylarýn la-birenti içine sokmaktan kaçýnmaktýr" özdeyiþieðitim anlayýþýný özetlemektedir. Yine ayný ön-sözde meþhur naturalist Cuvier'in "Bilhassa tabiiilimlerde insan yaptýðý iþten hiçbir zaman mem-nun olmaz, zira her adýmda tabiatýn tükenmez birhazine olduðu görülür" anlamýna gelen ifadesineyer vererek doða bilimlerindeki sýnýr tanýmazenginliði vurgulamýþtýr.

Türkiye Jeoloji Kurumu'nun yayýnlarýndan o-lan Yeryuvarý ve Ýnsan dergisinde, saðlýðýnda ka-leme alýp ölümünden 3,5 yýl sonra yayýmlanan"Türkiye'de Yer bilimleri Öðretiminin Tarihçesi"konulu makalesinde (Pamir, 1979); dünyada jeo-loji hýzlý bir geliþim sürecini yaþarken , ülkemizdedoða bilimlerine karþý nasýl kayýtsýz kalýndýðýný,kendisinin bu alanda verdiði mücadeleleri, üst-lendiði görevleri, özellikle yer bilimlerinin gerekli-liðine olan inancýný büyük bir içtenlikle yazýya dö-ken deðerli bilim adamýnýn tarihi belge niteliðin-deki bu makalesinde, birer ibret vesikasý özelliðitaþýyan oldukça düþündürücü þu ifadelerinisizlerle yeniden deðerlendirmek isterim.

19. yüzyýla (yani 1839'da Gülhane Hattý Hu-mayun'unun ilanýna) kadar memleketin içi ya-bancýlara hemen hemen kapalý idi. Halbuki dün-yanýn her tarafýna istikþaf ve tetkik seyahatlarýyapan Avrupalýlar için, birçok meçhulleri bulunanOsmanlý Ýmparatorluðu çok cazibeli idi. Yabancýaraþtýrýcýlar çok defa, büyük güçlüklere katlana-rak seyahatler yapabilmiþlerdir. Bu seyahatlarbaþka baþka gizli maksatlarla ve daima görü-nüþte bilimsel bir amaçla yapýlýrdý; ya dinsel fikir-lerin propagandasý için misyonerlikle, ya madengibi yer altý servetlerimizin iþletilmesi gibi iktisadiveya ticari maksatlarla, ya eski medeniyetlere ait

PORTRELER ve ANILAR40

eserleri keþfetmek üzere arkeolojik bir amaçlaveyahut ta siyasi menfaatler, imtiyazlar almak,harita, plan gibi askeri gayelerle göze alýnýrdý. Bumaksatlar için her þeye, her fedakarlýklara katla-nýrlardý. Hatta bazýlarý bir müslüman adý ile mem-leketi gezmeðe muvaffak olurlardý...

Bu gibi þartlarla ve bilimsel bir süs vererek,Padiþahlarýn himayesi altýnda ve pasaport yerinegeçen Hünkar fermanlarý ile herhangi bir teþki-latýn veya firmanýn ajaný olarak, yapýlan seyahat-lerde, memleket halkýnýn kýyafetlerini, adetlerini,dillerini, hatta dinsel merasimini benimsemek su-retiyle maksatlarýna vasýl olmuþlardýr.

Hiç þüphesiz bu seyahatlardan tabiat bilimleribakýmýndan, özellikle jeolojiye ait, bir takým de-ðerli sonuçlar elde edilmiþtir... Ancak bunlarýn ço-ðu dar yollar boyunca incelemelerini yapabilmiþ,sistematik araþtýrmalara teþebbüs etmemiþlerdir.Buna raðmen Avrupa'daki dergilerde Türkiyehakkýnda yüzlerce makale yayýnlanmýþtýr. Bu ifa-deler ayný zamanda, üzerinde büyük oyunlar oy-nanan Osmanlý Ýmparatorluðu'nu tarihten silmeplanlarýnýn küçük bir parçasýnýn ibret dolu hazinhikayesini yansýtmaktadýr.

O'nun Birinci Dünya Savaþý, mütareke yýllarýve Cumhuriyet dönemine ait jeoloji konusundakiçabalarýný (yazým hatalarý düzeltilmeden) bizzatkendi kaleminden (Pamir, 1979'dan bazý kýsýmlarçýkarýlmýþ) okuyalým.

"1915 senesi I. Dünya Savaþý'nýn ikinci sene-sidir. Ben de 1909 dan beri Ýsviçre'de tahsilde bu-lunuyordum. Savaþ baþlamadan evvel 1913 teCenevre Üniversitesinde Mineraloji ve Petrografihocasý olan ve 18 sene müddetle, her sene Ku-zey Ural daðlarýnda jeoloji araþtýrmalarý yapanProf. Louis Duparc'ýn delaletiyle ve onun araþtýr-malarýna katýlmak üzere 1913'te Ural Daðlarýnagitmiþtim. 1914'te Harp baþlayýnca orada bulu-nuyordum. Duparc bana bir bölgenin kayaçlarýhakkýnda "Les Roches Acides de Pavda, Ural duNord" konusu üzerine petrografik-jeoþimik birdoktora tezi vermiþtir. 1913-1914-1915 senele-rinde gerek kuzey Ural'da saha çalýþmalarý vegerek Cenevre'de laboratuvar çalýþmalarýmý ta-

mamlayarak, 1915 sonuna doðru askerlik görevi-mi yapmak üzere memlekete çaðrýldým. Haydar-paþa Ýhtiyat Zabit Talimgâhý'nda bu görevimi ya-parken Darülfunun Müdürü Salih Zeki Beydenþöyle bir tezkere aldým:

"Hamit Nafiz efendiye. Bu kerre Nezareti Celi-leden Darülfunun Ulumu Tabiiye kadrosunda, 1teþrinsani tarihinden itibaren 2000 kuruþ maaþlaÝlmülarz ve Maadin muavinliðine tayin edildiðinizemr ve iþar olunmakla vazifei cedidelerine de-vam edilmesi beyan olunur 29.10.1915". Ýtiraf et-meliyim ki, askerlikten terhis edilince, o zamanben de büyük bir heyecanla iþe baþlamakla be-raber, memleketin jeolojisi hakkýnda hiçbir ma-lumat sahibi deðildim... Asistanlýða tayin olundu-ðumda Walter Penck henüz Ýstanbul'a gelme-miþti...

W. Penck Güney Amerika'da ve Avrupa'nýndoðu Alplerinde birçok araþtýrmalar yapmýþ vebirçok eserler yayýnlamýþ, henüz genç, organiza-tör bir gençti. (Ýstanbul'a davet edilince) onun el-birliði ile, o zaman Fen Fakültesinin bulunduðuZeynep Haným konaðýndan çýkarak, jeoloji içinsatýn alýnan Vefa'daki iki büyük katlý, restore edil-miþ Abdülkerim Paþa konaðýnda jeoloji Enstitüsükurmak üzere teþebbüse geçtik. Bu enstitüye ba-basýnýn yardýmýyla ve Maarif Nazýrý Þükrü Beyinmuvafakatý ile, büyük kýsmý hediye olmak üzere,zengin bir kütüphane, taþ, fosil ve maden kolek-siyonlarýndan mürekkep geniþ bir müze, öðretimmalzeme ve araçlarý getirterek yerleþtik. Harpdolayýsýyla öðrenci adedi azdý. Bu az talebe,Penck ve ben bunlarýn hepsini tasnif için ça-lýþtýk...

Birinci Dünya Savaþý biter bitmez (1918),memlekette büyük deðiþiklikler oldu. Darülfunun'daki bütün Alman profesörleri ve bunlarla bera-ber Water Penck'te memleketten çýkarýldý. Müta-reke günlerinde, Ýstanbul'da Vefada vukubulanbüyük bir yangýnda Enstitü binasý tamamen yan-dý ve hiçbir þey kurtulamadý. Yangýn esnasýndane Penck, ne de ben Ýstanbul'da deðil de Alman-ya'da bulunduðumuzdan benim Ýsviçre'deki dok-tora tezimin manüskürileri, haritalarým ve Tür-kiye'deki seyahat notlarýmýz yandý, kül oldu.

PORTRELER ve ANILAR 41

Mütareke senelerinde, Almanya'dan Türkiye'ye gelmek için hiçbir imkan ve vasýta yoktu. Al-manya'da kalmýþ olan öðrenci olarak, devlet me-muru ve askerlerin memlekete dönebilmeleri içinHükümet tarafýndan bir vapur tahsis edilinceyekadar (1920), Penck'in delaletiyle Münih Üniver-sitelerinin ders ve laboratuvarlarýna devam ettim.Bu müddet zarfýnda Ýstanbul'da Darülfunun Tabii-ye Þubesi'nde jeoloji ve mineraloji derslerine Dr.Müþtak Bey, Malik (Sayar) Bey ve Maden Mü-hendisi Damat Kenan Bey tayin olunmamýþlardýr.Artýk kadroda yer kalmadýðýndan, Orman mekte-bi jeoloji muallimliðine tayin olundum. AncakCumhuriyetin ilaný ve Hanedana mensup DamatKenan Beyin memleketten uzaklaþtýrýlma-sýüzere yeniden Darülfünuna girdim (1923).

Bundan sonra Malik Beyle birlikte Zeynep Ha-ným konaðýnda, yeniden bir jeoloji Enstitüsü kur-maða koyulduk . Yeni bir kütüphane için kitap veyayýn serileri toplamaya, Abdülhamid'in sarayýn-dan gelen veya memlekette toplanan koleksiyon-larla zenginleþtirilmiþ bir müze kurmaya ça-lýþtýk...

1928'den 1933'e kadar Fransa'dan o zamanStrasburg Üniversitesi profesörlerinden Chaput,Tabii Coðrafya ve Jeoloji Enstitülerine davetolunmuþtu. Darülfünunun mali imkanlarý çok sý-nýrlý olduðu için, Evkaftan saðlanan senede 2000lira ödenekle Prof. Chaput ile birlikte Hakký Akyol,Malik Sayar ve ben, memleketin birçok yerlerineetüt seyahatleri tertip ettik. Ýbrahim Hakký Akyol'laberaber o zaman Ýzmir Tepeköy'de vukubulanþiddetli deprem bölgesini tetkik ettik. Bunlarýnneticeleri "Jeoloji Enstitüsü Neþriyat Serisi" ndeyayýnlandý. Ankara bölgesinin jeoloji haritasý bun-lar arasýndadýr. Ayrýca 1928'de "Arziyat" adlý derskitabýný yayýnladým. Bu kitabýn mukaddemesindede yazýlý olduðu gibi kitabýn yazýlmasýna o tarih-ten 10 sene evvel Walter Penck ile baþlanmýþtýr,fakat Penck'in ayrýlmasý, manüskrilerin yanmasýve Penck'in Leipzig Üniversitesinde iken vefatý(1925) dolayýsýyla devam olunamamýþtýr. Kitabayeni baþtan baþlamak ve jeoloji edebiyatýndaharpten sonraya ait yenilikleri kýsmen olsun göz-den geçirmek lüzumu hasýl olmuþtu. Eserde E.Kayser'in "Lehrbuch der Geologie" adlý kitabýn

sistemi takibolunmuþ ve misalleri, mümkün mer-tebe, memleket neþriyatýndan alýnmýþtý.

1933'te Ýstanbul Darülfünunun Ýlgasýna veMaarif Vekilliðince yeni bir Üniversite kurulmasý-na dair olan 31.5.1933 tarih ve 2253 no lu kanunçýkmýþtýr. Kanunun birinci maddesi mucibince,Maarif Vekilliði 1 Aðustostan itibaren kurulacakolan Üniversiteye icabeden Tedris Ýdare ve ec-nebi mütehassýslarýn kadrolarýnýn tanzimi ve va-zifelerin tayini Maarif Vekaletine aitti.

Kanun yürürlülüðe girince, Vekalet, Ýsviçre'-den davet ettiði Prof. Malche'in reisliðinde ve ve-kaletin seçtiði bir heyet delaletiyle, eski Darül-fünun öðretim üyelerinin hemen hemen hepsikendilerine gönderilen bir mektupla tasfiye edildi.

Bana gelen mektup þöyle idi: "Muallim HamitNafiz Beyefendi. 31 Mayýs 1933 tarih ve 2252 nolu kanunla Büyük Millet Meclisince, 31 Temmuz1933'ten itibaren Ýstanbul Darülfünun ilga edil-miþtir. Bu kanun hükmüne tevfikan Darülfünunbütün tedris heyeti ve idare memurlarý 31 Tem-muz 1933'ten itibaren açýða çýkarýlmýþ demektir.Hayatýný uzun senelerden beri Darülfünuna has-retmiþ olanlardan tekaüt edilecek veyahut baþkabir vazifeye alýnacak olanlara karþý hürmetimizderin ve ebedidir. Bu deðiþikliðin baþlýca sebep-lerden birisi, yeni þartlara uygun bir Üniversitekurmak maksadýdýr. Zatýalinizin yeni kadrodakivazifeleri ikinci bir mektupla bildirilecektir. MaarifVekili: Reþit Galip"...

Netekim ayný imza ile Aðustos baþýnda aldý-ðým ikinci mektupta Ýstanbul Üniversitesinde 70lira asli maaþla jeoloji muallimliðine tayin edil-diðim bildirilmiþtir.

Bundan sonra Fen Fakültesinin bütün kürsü-lerine Almanya'dan profesörler getirilmiþtir. O za-man jeoloji ayrý ayrý kürsüler olmadýðý için, ilk re-form senesinde, bütün ders ve laboratuvarlar be-nim üzerimde kalmýþtý, hatta bir asistan da yoktu.Sonradan Almanya'da tahsilini bitirmiþ olan Dr.Ahmet Can Okay, Malche heyeti tarafýndan do-çent olarak tayin olunmuþtu. 1930'dan beri Dijonprofesörlüðüne tayin olunarak memleketine git-miþ olan Prof. Chaput, 1934'te Paris elçiliðimiz

PORTRELER ve ANILAR42

delaletiyle tekrar davet olunmuþtu. Fahri asistanolarak ta henüz talebemizden olan Suat Erk alýn-mýþtý. (Daha sonra) Avrupa'da tahsillerini ikmaletmiþ olan Fuat Baykal, Enver Altýnlý, Ýhsan Ketinve Nuriye Pýnar asistan olarak jeoloji camiasýnailtihak etmiþlerdir...

1935'te jeoloji enstitüsünün Hükümet nezdin-de müessir ve ýsrarlý teþebbüsleri ve verilen pro-jelerle, memleketin sistemli surette jeolojisinintetkiki, yer altý servetlerinin aranmasý ve jeolojiharitasýnýn yapýlmasý amaçlarýyla "Maden Tetkikve Arama (MTA) Enstitüsü" kurulmuþtur [MTAEnstitüsü'nün karþýlýðý olan Geological Survey ofthe United Kingdom (Ýngiltere) 1935, Geolo-gische Reichsanstalt (Avusturya) 1849, ServiceGeologique (Fransa) 1868, Geologische Lande-santalt 1877, US Geological Survey (ABD) 1879yýllarýnda kurulmuþtur; Pamir, 1947].

Maattessüf 28 Þubat 1942 gecesini 1 Martabaðlayan gecede, korkunç bir yangýn, ZeynepHaným konaðý ile beraber Jeoloji Enstitüsünü deyok etmiþtir. Ne kütüphanesinden, ne koleksiyon-larýndan, ne de öðretim malzemesinden hiçbirþeyi kurtarmak mümkün olmamýþtýr. DerslerimiziSüleymaniye'deki Biyoloji Enstitüsünde muvak-katen yapmak mecburiyeti hasýl olmuþtur. Birbiriarkasýndan vukubulan bu iki facia, jeolojinin ge-liþme temposunda darbeler olmuþtur.

Buna raðmen, önemi artýk anlaþýlmýþ olanjeolojinin memlekette yerleþmesine engel olama-mýþtýr. Yeni yetiþmiþ olan profesör, doçent veasistanlarýn gayret ve yardýmlarýyla yangýnlarasahne olan yerlerde bugünkü jeoloji müessesesiyeni kürsüleriyle yükselmiþtir...

Sözümü bitirmeden evvel þu noktayý belirt-mek isterim: Gördüðümüz vechile ne Tanzimat'tan evvel ne de Tanzimat devrinde, Balkan Harbinihayetine kadar açýlýp kapanan ve tekrar açýlanDarülfünun'larda Ýlmi arz vel Maadin kürsülerindeöðretim üyelerinin çoðu ya bir hekim, ya birmühendis, ya da bir eczacý olmuþtur. Hiç biri nebir jeoloji ekolü görmüþ, ne de bir jeoloji ekolü ku-rabilmiþtir. Arkalarýnda da bu bilimdeki öðretimidevam ettirecek ve araþtýrmalar yapabilecek birkimse býrakmamýþlardýr. O zamanki jeoloji öðreti-

minin müfredatý, basit bir lise seviyesinden dahaileri gidememiþ, öðrencilere beþ on taþ, madenve fosil isimleri ezberletilmiþ; fakat bu bilim asýlkonusu prensipleri, doktrinleri, amaçlarý hakkýn-da bir fikir bile verilememiþtir. Hele memleketinbilimsel ve ekonomik kalkýnmasýnda bu yer bilim-lerinin rolü olduðu kimsenin aklýna bile gel-memiþtir. Halbuki o zamana kadar jeoloji bütündünyada geliþmiþ ve yapýlan araþtýrmalarla yenibir takým problemler meydana çýkmýþtý. Bizde isebu geliþmeleri takibedecek kimse yetiþmemiþti.Walter Penck ile kurulan enstitü ile, jeolojininönemi sezilmeye baþlamýþ, bilhassa 1935 Üni-versitesinde jeolojinin, yaratýca bilimin hakimi-yetinde olan ve geniþ imajinasyon isteyen, tamtarifli bir bilim olduðu anlaþýlmýþtýr.

"Fikrimce Tanzimat'ýn yapamadýðý Rönesan-sý, Atatürk devrinde 1935 Üniversite Ýnkilabý jeo-lojide kýsmen olsun yapabilmiþtir".

Mücadelelerle dolu bir yaþamýn insana ka-zandýracaðý bilim ve meslek aþký, yurt sevgisi, al-çak gönüllülük, öz veri, hoþgörü vb özelliklerin tü-münü kiþiliðinde barýndýran Pamir'in Türkiye Jeo-loji Kurumu'nun açýlýþ nutkunda (Pamir, 1947)dile getirdiði düþüncelerine katýlmamak mümkündeðildir. Bu nutuktan seçerek birbirine eklediðimpasajlardan oluþturduðum aþaðýdaki metin, yu-karýda sýralamaya çalýþtýðým çok yönlü özellik-lerinden sadece bir kýsmýný yansýttýðýný zannedi-yorum.

"Ýlim adamlarýnýn ilmi randumanlarý, bulun-duklarý muhitin þartlarýna tabidir. Bir ilim adamý,öyle nazik bir fidandýr ki, ancak kültürlü bir mu-hitte neþvünema bulabilir... Halbuki ihmalkar, teþ-vik edici olmýyan bir muhitte ise en parlak zekalarbile sönmiye muhkumdur... Ancak çelik gibi çoksaðlam karaktere malik pek fevkalade istidatlar-dýr ki, muhitin çekemezliðine, kýskanç ve bazenmüstehzi bakýþlarýna mukavemet edebilirler....Toplantýlara iþtirak edebilmek için zamaným yok-tur, resmi iþlerim buna müsait deðildir; yahut aile-vi iþlerim çok zamanýmý aldýðýndan toplantýlar içinicap eden zaman ve parayý ayýramam gibi sözler,bazýlarý için varit olmakla beraber, ekseriya me-deni insanlardan beklenilmiyen mazeretlerdir...Bu gün artýk dünyaca öðrenilmiþtir ki milletlerin

PORTRELER ve ANILAR 43

büyüklüðü ve kudreti ilmi sahalardaki verimleriyleölçülür. Diðer bütün faktörler ikinci ve üçüncü de-recededir...".

Münakaþa ve vukuflu tenkid ilimde asil ha-kikatin meydana çýkmasý için elzem olan bir þey-dir. Hatta bazen bir komünikenin büsbütün kýy-metsizliðini gösterecek ihtarlar bile yapýlabilir, an-cak münakaþa ve tenkid mutlaka yerinde olmalýve mutlaka münakaþaya karýþmýþ olmak ve tenkitetmiþ olmak için yapýlmamalýdýr. Unutmamalýdýrki, tenkit etmek polemik yapmak deðildir... Bizdendaha iyi düþünebilecek olanlarýn mevcut olabile-ceðini daima göz önünde tutmalýyýz ve eðer yan-lýþ bir müþahedeye, bozuk bir muhakemeye sap-lanýp israr edersek ilme saygýsýzlýk olacaðýnýunutmamalýyýz, þunu da bilmeliyiz ki tenkide layýkeser çýkarmak da yine ilim yapmak demektir...

Özellikle meslekle ilgili yazmýþ olduðu aþaðý-daki son iki paragrafta, bilge kiþiliði ve engin de-neyimi ýþýðýnda; jeologluðun zor fakat güzel yan-larýný, bu mesleði yaparken büyük öz verilerdebulunulmasýnýn gerekliliðini, yeni keþiflerin vere-ceði zevkin doyumsuzluðunu ve jeolojik araþtýr-malar yaparken yaþýn önemsizliðini çok güzelifadelerle özetlemektedir. Meslek yaþamýmýzdakat etmekte olduðumuz ince, uzun ve dikenli yolumükemmel bir þekilde betimleyen ilgili para-graflarý birlikte okuyalým.

"Bizim çalýþma tarzlarýmzý diðer disiplin erba-býný imrendirecek þekildedir. Açýk havada doðru-dan doðruya çýplak tabiatýn sinesinde çalýþmakimtiyazý her meslekte yoktur. Henüz hiçbir jeo-loðun geçmediði bir patikadan daðýn tepesine çý-karken: vuracaðýmýz bir çekiç darbesiyle her za-man en büyük keþiflerden birini yapmak ümidin-deyiz. Bu büyük zevki duyabilmek herhalde her-kesde olmýyan bir durumdayýz.

Jeologlar daima genç kalan insanlardýr. Yalnýzkimi, benim, gibi erken saatlerin kimi de daha geçsaatlerin amelesidir. Birlikte geçirilmiþ bir dað ba-þý, bir çadýraltý hayatýnýn bize verdiði bir arkadaþ-lýk sevgisi vardýr ki, bizleri diðer mesleklerde ol-duðundan fazla birbirimize baðlar. Bu arkadaþlýkatmosferi içinde eðer istersek memleketin bütünilim hayatýnda yepyeni bir çýðýr açabiliriz".

Bu düþüncelere ekleyebileceðim fazla bir þeybulamadým. Sözlerimi bitirmeden önce içimdekalan bir ukteye deðinmeden geçemeyeceðim.Bizzat kurucularýndan ve 1 nolu üyesi olduðuTürkiye Jeoloji Kurumu, yerinde bir kararla 1982den itibaren her yýl Hamit Nafiz Pamir adýna birbilim ödülü veriyordu; ve ilk ödüle Türkiye jeolo-jisinin aydýnlanmasýnda çok büyük emeði geçenProf. Dr. Ýhsan Ketin layýk görülmüþtü. 1989 tari-hinde talihsiz bir genel kurul kararýyla bu güzidederneðin anlaþýlmasý güç gerekçelerle kapatýl-masý üzerine, maalesef bu anlamlý ödül de Tür-kiye Jeoloji Kurumu'yla birlikte tarihe karýþmýþtýr.Bilindiði gibi 1807 yýlýnda Ýngiltere'de kurulan ilkjeoloji derneðini diðer ülkeler örnek almýþlar vebelli zaman aralýklarýyla kendi jeoloji derneklerinikurmuþlardýr. Bu dernekler 1,5-2 asýrdan beri bü-yük bir baþarýyla varlýklarýný sürdürürken, ilk ku-rulandan tam 139 yýl gecikmeyle kurabildiðimizkendi derneðimizi, henüz 45 yaþýnda iken kendiellerimizle kapatmamýzýn nedenini hala anlamýþdeðilim. Üzülerek belirtilirse bu tür davranýþlar,kurumsallaþmayý baþaramamýþ toplumlara hasbir eksikliktir.

Yazýmý sonlandýrýrken dileðim; jeolojiye budenli hizmetleri olan deðerli bilim adamý HamitNafiz Pamir adýna verilen bilim ödülünün yenidencanlandýrýlmasýdýr. Ne mutlu bizlere ki, böyle de-ðerli bir bilim adamýný yetiþtirdik. Ruhun þad ol-sun deðerli bilim adamý Ord. Prof. Dr. HamitNafiz Pamir.

KAYNAKLAR

Güngör, N. 2000. Önü sonu müzik, Leyla Pamir. Ya-þam Dergisi, Milliyet Gazetesi yayýný.

MTA. 1973. Biyografi, 1935-1973, Maden Tetkik veArama Enstitüsü Genel Müdürlüðü. yayýnNo:151.

Pamir, H. N.1944. Kuzey Anadolu'da bir deprem çiz-gisi. Ýstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi mec-muasý, IX, 3, 143-158.

,1947. Jeoloji Kurumu açýlýþ nutku. TürkiyeJeoloji Kurumu Bülteni 1,1, 1-6

PORTRELER ve ANILAR44

Pamir, H.N. 1959. Dinamik Jeoloji, Cilt 1, ikinci baský, 453 s. Ýstanbul

,1979. Türkiye'de yerbilimleri öðretiminin tarihçesi. Yeryuvarý ve Ýnsan 4, 4, 6-10, TürkiyeJeoloji Kurumu yayýný.

Türkiye Jeoloji Kurumu. 1976. Yeryuvarý ve Ýnsan, 1, 2,Türkiye Jeoloji Kurumu yayýný.

PORTRELER ve ANILAR 45

ENERJÝ VE TABÝÝ KAYNAKLAR BAKANISAYIN DR. M. HÝLMÝ GÜLER GENELMÜDÜRLÜÐÜMÜZDE MADENCÝLÝKSEKTÖRÜNÜN SORUNLARINITARTIÞMAYA AÇTI

Ýbrahim Halil KIRÞAN* ve Alev ÖZBAY**

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakaný Dr. M. HilmiGüler, Genel Müdürlüðünüzde 29 Ekim 2006 tari-hinde "Madencilik Sektörünün Sorunlarý ve Çö-züm Öneriler" konulu bir toplantý yaptý. Söz ko-nusu toplantýya Enerji ve Tabii Kaynaklar BakanýMüsteþarý Doç Dr. Sami Demirbilek, MüsteþarYardýmcýsý Salih Paþaoðlu, MTA Genel MüdürüMehmet Üzer, TKÝ Genel Müdürü SelahattinAnaç, TTK Genel Müdürü Rýfat Daðdelen, EtiMaden A.Þ Genel Müdürü Orhan Yýlmaz, MadenÝþleri Genel Müdürü Hilmi Özbeden, EÝE GenelMüdürü Kemal Büyükmýhçý, Enerji Ýþleri GenelMüdürü Budak Dilli, BOREN Genel Müdürü ErkÝnger, TEMSAN Genel Müdürü Osman Kadakal,TAEK Baþkaný Okay Çakýroðlu ile Enerji ve TabiiKaynaklar Bakanlýðýna baðlý MTA, TKÝ, TTK,TPAO, BOTAÞ, MÝGEM, DSÝ ve EÜAÞ gibi kuru-luþlarýn üst düzey 50 yöneticisi katýldý.

Madencilik sektörünün sorunlarýnýn 4 saat tar-týþýldýðý toplantý, bir beyin fýrtýnasý þeklinde geçti.Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakaný Dr. M. Hilmi Gü-ler toplantýnýn açýlýþýnda madencilik sektörününönemine vurgu yaparak sanayinin ve diðer pekçok sektörün ana hammaddelerini üreten bu sek-töre gereken önemi vermek ve bunlarý ekonomi-ye kazandýrmak için bu toplantýyý düzenledikleri-ni ifade etmiþtir.

Sayýn Bakan özetle; "Türkiye'nin maden zen-ginliklerini ekonomiye kazandýrmak ve madencili-ðe alýþýlmýþýn dýþýnda bir ivme kazandýrmak ge-rekmektedir. Ülkemizin maden potansiyelini tamanlamýyla ortaya çýkararak milletimizin emrinesunmak hedef ve gayemizdir. Klasik madencilikanlayýþýnýn dýþýnda çaðdaþ modeller kullanarakmadenlerimizi çýkartmak için devrimci bir yakla-þýmla yeni öneriler geliþtirmek için bu toplantýyýtertiplemeyi uygun buldum. Kaynaklarýmýzý birönce iþletmek için dýþarýdan teknoloji transferidahil Bakan olarak her türlü desteði vermeye ha-zýrým" demiþtir. Sayýn Bakan, tüm yer altý kaynak-larýmýzýn; özellikle kömür, altýn, bor, bakýr ve jeo-termal kaynaklarýmýzýn arama seferberliðinin sür-dürülmesi gerektiðini vurgulayarak, kömür ara-malarý konusunda baþlatýlan ortak çalýþmalarýnbaþarýya ulaþtýðýný, yer altý sularýmýzýn tamamenortaya çýkarýlmasý gerektiðini ve denizlerimizedökülen yer altý sularýndan topraklarýn doyurul-masý konusunun, MTA Genel Müdürlüðünün ma-ðaralar konusunda yaptýðý çalýþmalardan fayda-lanarak TPAO'nun gaz doldurulabilecek maðara-lar olup olmadýðýnýn araþtýrýlmasý gerektiðini ifa-de etmiþlerdir. Ayrýca linyit yataklarýmýzýn altýndametan gazý olup olmadýðýnýn ortaya çýkarýlma-sýný, TPAO'nun sondaj karotlarýnda tarama yapýl-masýný ve kömürden baþka maden olup olma-dýðýnýn da belirlenmesini istemiþlerdir.

Sayýn Bakan toplantýnýn karar bölümünde; al-týn ve bakýr madencileri ve diðer madenciler ilegrup toplantýlarý yapýlmasý, TTK ve TKÝ'nin ma-dencilere, özellikle grizu patlamalarý ve madenocaklarýnda yapýlan çalýþmalara iliþkin iþ güven-liði eðitimi vermesi, sondaj çalýþmasý yapan kuru-luþlarýn mutlaka termik loglarý almalarý ve bu veri-lerle haritalar yapýlmasý gerektiði, ülkemizdekikuru sýcak kayalarýn haritalandýrýlmasý, fosil ya-kýtlarýn azalmasýna paralel olarak ýsý deðiþim har-italarýnýn hazýrlanmasý gerektiði, termal turizmekatký için Kültür Bakanlýðý ile iþbirliði içinde alan-larýn geliþtirilmesini ve ihtimal alanlarý gösterenjeotermal haritasý hazýrlanmasýný, jeotermal kay-naklarýn iþletmecilerine þematik olarak çalýþan bir

TOPLANTILAR46

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Fizibilite Etütleri Dairesi, Ankara** Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Strateji Geliþtirme Dairesi, Ankara

kuyunun yanýnda bir kuyu açýlýrsa niçin çalýþma-yacaðýný anlatan bir broþür hazýrlanmasýný, BatýAnadolu Bölgesinin yanýnda diðer bölgelerimizdede jeotermal aramalar yapýlmasýný talimatlandýr-mýþtýr.

Toplantýda söz alan Genel Müdürümüz Meh-met Üzer de son yýllarda Çin'in aþýrý ham maddetalebi sonucu yükseliþ gösteren metal fiyatlarýnýnülke madenciliðimize bir ivme kazandýrdýðýný,madencilik üretimimizin arttýðýný ifade ederek2005 yýlýnda 1.5 milyar dolar olan maden ihracatýrakamýna 2006 yýlýnýn ilk dokuz ayýnda ulaþýldý-ðýný belirtmiþtir. Dünyada altýn çaðýný yaþayanmadencilik endüstrisinin ülkemiz madencilik sek-törüne yeni ufuklar kazandýrdýðýný belirten GenelMüdürümüz Mehmet Üzer, 2005 yýlýnda 800 mil-yon dolarý aþan mermer ihracatýmýzýn 2006 yýlýn-da 1 milyar dolarý aþmasýný beklediklerini ifadeetmiþtir.

Genel Müdürümüz Mehmet Üzer, MTA'nýnfaaliyetleri hakkýnda da Sayýn Bakanýmýza ve

toplantýya katýlanlara bilgi vererek 2004 yýlýnda38.000 metre olan sondaj metrajýný 2005 yýlýnda80.000 metreye 2006 yýlýnda ise 3 katýna çýka-rarak 120.000 metreye çýkarýldýðýný ifade etmiþtir.MTA'nýn kömür faaliyetleri olarak bilgi veren Ge-nel Müdürümüz, Türkiye'nin linyit rezervlerine 1milyarýn üzerinde bir rezerv konulduðunu ifadeetmiþtir.

Toplantýya katýlan kamu kurum ve kuruluþ-larýmýzýn üst düzey yöneticileri de söz alarakmadencilik sektörü hakkýndaki düþünceleriniifade etmiþlerdir.

TOPLANTILAR 47

MTA-JICA ÜÇÜNCÜ ÜLKE EÐÝTÝMPROGRAMI (UZAKTAN ALGILAMA VECOÐRAFÝ BÝLGÝ SÝSTEMLERÝ - MÝNERALHARÝTALAMA METODLARI)2006 YILI AÇILIÞI

Bora GÜRÇAY* ve Murat KORUYUCU*

Genel Müdürlüðümüz ve Japon UluslararasýÝþ birliði Ajansý (JICA), çevre ülkelerdeki ilgili kiþive kurum çalýþanlarýna "Üçüncü Ülke EðitimProgramý" adý altýnda 1996 yýlýndan bu yana eði-tim faaliyeti sürdürmektedir. Eðitim Programla-rýnýn on birincisi, 1-26 Mayýs 2006 tarihleri ara-sýnda Uzaktan Algýlama ve Coðrafi Bilgi Sistem-leri Koordinatörlüðü Dr. Ýsmail Seyhan UzaktanAlgýlama Merkezi dahilinde gerçekleþtirilmiþtir.Eðitim Programý'nýn açýlýþ töreni, MTA Genel Mü-dürlüðü Kültür Merkezi Ýhsan Ruhi Berent Salo-nu'nda, geniþ bir katýlýmcý ile yapýlmýþtýr.

Açýlýþa konuþmacý olarak MTA Genel MüdürYardýmcýsý ve Üçüncü Ülke Eðitim Programý Or-ganizasyon Komitesi Baþkaný Sayýn Y. Ziya Co-þar, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlýðý Dýþ Ýliþki-ler Dairesi Baþkaný Sayýn Çiðdem Hatunoðlu,Genel Müdürümüz Sayýn Mehmet Üzer, JICATürkiye Ofisi Yerel Temsilcisi Sayýn Mitsuo Naka-mura, Japonya Büyükelçiliði-Orta Elçi Sayýn Kat-suyoshi Hayashý ve eski genel müdürlerimizdenSayýn Prof. Dr. Sadrettin Alpan katýlmýþlardýr.

MTA eski Genel Müdürümüz Sayýn SadrettinAlpan açýlýþ sýrasýnda etkili bir konuþma yapmýþ-týr. Konuþmasýna baþlarken dünyada uygulan-maya yeni baþlayan uzaktan algýlama çalýþmala-rýnýn Türkiye'de ilk defa nasýl kullanýlmaya baþ-landýðý ile ilgili olarak bilgi vermiþtir.

Kendilerinin 1960'lý yýllarda Amerika'ya yaptý-ðý bir seyahatinde, USGS (Birleþik Devletler Jeo-loji Kurumu) baþkanlarý ve Uluslararasý Ýþ birliðiBaþkaný Jhon Reimemund ile görüþmeleri sýra-sýnda jeolojik harita yapýlmasýný hýzlandýrmak,maden ve petrol arama çalýþmalarýna yardýmcý

olacak yeni bir teknolojinin geliþtirildiði'ni duymuþve bu teknolojinin 'yeryüzeyinin, havadan ya dauçaktan çekilen fotoðraflarýnýn deðerlendirilmesiile ilgili bir teknoloji olmasýndan dolayý çok faydalýolabileceðini düþünmüþlerdir. Seyahatinin dönü-þünde üst kademe yöneticileri ve þube müdürleriile bir toplantý düzenlemiþ ve bu yeni geliþmeyikendilerine aktarýrken "Bu yeni teknoloji kýsa za-manda hýzlý bir geliþme gösterebilir. Bizim bu tek-nolojiye girmemiz ve geliþmeleri takip etmemizlazýmdýr" sözleri ile ileri görüþlülüðün örnekle-rinden birini sergilemiþ ve Üçüncü Ülke EðitimProgramý açýlýþýna katýlan herkesin gönlünü fet-hetmiþtir.

Sayýn Alpan yaptýðý konuþmasýnda; 1970 yý-lýnda Uluslararasý Ýþbirliði Baþkaný Jhon Reime-mund ile görüþme yaptýðý Amerika seyahati sý-rasýnda; 'uzaya uydularýn atýldýðýný ve uydularýnDünyanýn dönüþ yönünün aksi yönünde dönerek,dünya yüzeyinin her tarafýnýn devamlý olarak gö-rüntülerinin renkli fotograflarýnýn alýndýðýný ve ay-

TOPLANTILAR48

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara

ný zamanda kýzýl ötesi (infra-red) ýþýnlarýnýn damanyetik kasetlere kayýt edildiðini' öðrendiðinibelirtmiþtir. Bu görüþmeyi, "Yeryüzünde her fark-lý strüktür ve kayaç, kendine öz farklý kýzýl ötesigözle görülmeyen enerji gönderiyor ve böylecefarklý renkte resimler, farklý bilgiler kaydediliyor.Bu farklý bilgiler de çeþitli optik-elektronik aletlerile analiz edilip deðerlendiriliyor" sözleriyle açýlý-þa katýlan konuklarla paylaþmýþtýr. Seyahati sýra-sýnda, Birleþmiþ Milletler'in Lapaz'da (Bolivya) biruzaktan algýlama merkezi kurmaya çalýþtýðýnýduymasý üzerine, Lapaz'a giderek Merkezi gez-diðini ve bilgi aldýktan sonra tekrar Birleþmiþ Mil-letler'e döndüðünü, burada görüþtüðü yetkililerekendilerinin "Ben de bu aletleri MTA için istiyo-rum" sözleri üzerine isteðinin kabul edildiðini söy-lemiþtir. "Böylece 1970'lerin baþlangýcýnda buuzaktan algýlama aletleri Türkiye'de ilk defa MTA'ya gelmiþ oldu" sözleri ile MTA'da uzaktan algýla-ma faaliyetlerinin baþlamasýndaki etkin rolünükonuklarýmýza anlatmýþlardýr.

Eski Genel Müdürümüz konuþmasý sýrasýnda'dünyada 40 yýl önce baþlanan uzaktan algýlamaalet ve metodlarýnýn çok geliþtiðini' belirtmiþ, yerbilimlerinin önemine deðinerek uzaktan algýlamaile olan iliþkisini þu sözler ile tanýmlamýþtýr: "Ýn-sanlar hayatlarýný sürdürebilmek için bütün ih-tiyaçlarýný yer yüzeyinden, yer kabuðundan teminederler. Hava hariç yiyecek, içecek, giyecek (zi-raat), inþaat için taþ toprak makine, alet ve en-düstri için maden, endüstriye ham madde, enerjive yakýt için petrol, doðal gaz, kömür, nükleer,jeotermal enerji benzeri bütün ihtiyaçlar yer ka-buðu ile ilgilidir. Bu nedenle, yer yüzeyini iyi bil-memiz ve deðerlendirmemiz lazýmdýr. Bunun te-melinde jeolojik çalýþmalar gelir. Jeoloji temel bil-imdir, jeoloji biliminin yardýmcýsý ve temeli deuzaktan algýlamadýr."

"Yer kabuðundan faydalanmak için ilk görevjeoloji mühendislerine ve jeofizik mühendislerineve onlardan sonra da maden, metalurji ve kimyamühendislerine yani yer bilimcilere düþmektedir.Kýsacasý yer bilimcilerinin çalýþmalarý ve görev-leri çok önemlidir. Memleketimizde bütün yer altývarlýðýmýzý bilmemize ve en kýsa zamanda deðer-lendirip halkýmýzýn istifadelerine sunmaya mec-

buruz. Bu nedenle, çeþitli ölçekli jeolojik harita-larýn yapýlmasýnýn ve uzaktan algýlamanýn önemiortadadýr" sözleri ile Sayýn Alpan konuþmasýnadevam etmiþtir.

Konuþmasýnýn ilerleyen bölümlerinde, ülkemi-zin yer altý zenginlikleri ile ilgili bilgileri "memleke-timizin jeolojik yapýsý ve MTA'nýn yapmýþ olduðuçalýþmalar, raporlar, dokümantasyon ve bilgileregöre Türkiye gerek metal maden ve gerekse en-düstriyel ham madde bakýmýndan zengin bir po-tansiyele sahiptir" sözleri ile vermiþtir. Ayrýca bili-nen metal maden potansiyelinin yanýnda, dahaçok önemli metal maden yataklarý bulma imkanýve önemli metal maden potansiyelinin var oldu-ðunu, ancak aramalarýn yetersiz olduðu ile ilgilidüþüncelerini de aktarýrken ileriye yönelik yapýl-masý gerekenleri þu sözler ile anlatmýþtýr: "Ara-madan maden bulunur mu? Henüz yer altý ma-den aramasýnýn baþlangýcýndayýz. Daha fazlaarama ve yatýrým yapmak lazýmdýr, buna mecbu-ruz." Maden aramacýlýðýnýn karþýlaþtýðý sorunlarada deðinen Sayýn Alpan, daha yapýlacak çok iþolduðunu belirtmiþ ve yapýlmasý gerekenleri þuifadelerle özetlemiþtir: "Yeni maden yataklarýnýbulmak için jeolojik yönden elveriþli yerleri seçip,jeolojik, jeofizik, jeoþimik etüd ve sondaj faaliyet-lerine geçilmesi lazýmdýr. Bunun için MTA'damevcut jeolojik harita, rapor ve dokümanlardanistifade etmek ve uzaktan algýlama ile elde edile-cek bilgileri deðerlendirmek lazýmdýr."

“Jeolojik, jeofizik, jeoþimik etüd ve laboratuvarçalýþmalarý için bilgili, tecrübeli teknik elemanlaraihtiyaç olduðunu' vurgulayan eski Genel Müdü-rümüz, "MTA daima eðitime önem vermiþtir, veyer bilimci yetiþtirmek MTA'nýn bir görevidir” söz-leri ile eðitilmiþ personel ile ancak bu faaliyetlerinyürütülebileceðinin altýný çizmiþtir.

Sayýn Alpan, Üçüncü Ülke Eðitim Programý'nýn katýlýmcýlarýn ileriki çalýþmalarýna yapacaðýkatkýlarý "Yapýlacak olan bu uluslararasý kurs da,MTA'nýn eðitim programýnýn bir örneði olarak yal-nýz Türkiye için deðil diðer ülkeler için de ya-rarlýdýr. Kursa iþtirak eden kursiyerlerin kendi ül-kelerinde jeolojik harita yapýmý, maden, endüs-triyel ham madde ve jeotermal kaynaklarýn aran-

TOPLANTILAR 49

masý gibi bir çok konudaki çalýþmalarýnda yar-dýmcý olacaktýr" ifadeleri ile anlatmýþlardýr. Ay-rýca, 'bu eðitim programý ile, Japonya ve MTA'nýn36 yýldýr ortaklaþa sürdürdükleri iþ birliðinin veayný zamanda iyi bir dostluðun devam ettiðinigörmekten çok memnun ve sevinçli olduðunu'bizzat belirtmiþlerdir.

Konuþmalarýnýn devamýnda, katýlýmcýlar veyapýlcak eðitim programý ile ilgili düþüncelerini;"Deðerli kursiyerler, nereden gelirseniz gelin siz-ler de, gerek Türk yer bilimciler ve gerekse bir-birinizle bir dostluk havasý içerisinde anlaþacak,çalýþacak, çok þeyler öðrenecek ve baþarýlý ola-caðýnýzdan eminim" sözleri ile aktarmýþlardýr.

MTA eski Genel Müdürümüz Sayýn Alpan ko-nuþmalarýnýn bu kýsmýnda, MTA, JICA (JaponUluslararasý Ýþ Birliði Ajansý), Sayýn Mitsui Naka-mura ve Sayýn Minoru FUJITA beyleri bu kursudüzenledikleri için kutlamýþ, Jeolojik Uzaktan Al-gýlama Projesi'nin destekleyen Japon hükümeti-

ne de teþekkür etmiþlerdir. Ayrýca kurum yöneti-cileri, öðretim üyeleri ve kursiyerlere baþarýlar di-lemiþtir.

Böylesine güzel ve anlamlý bir konuþmanýnson bölümünde; "Bu vesile ile MTA ve MTA'lýlarýgörmekten büyük zevk duyduðunu" belirtmiþtir.Memleketimizin yer altý kaynaklarýnýn geliþtiril-mesi, memleketimizin sosyal ve ekonomik kal-kýnmasý için yaptýklarý çok önemli çalýþmalar içinMTA'lýlarý kutlamýþ ve baþarýlar dilemiþtir.

"Uzaktan algýlama ile ilgili bu kursta bana ko-nuþma imkaný veren sayýn Genel Müdür MehmetÜzer ve yardýmcýlarýna teþekkür ederim" sözleriile konuþmalarýný tamamlamýþ, yerli yabancý tümkonuklar kendilerini ayakta alkýþlamýþlardýr.

TOPLANTILAR50

MTA'NIN YER BÝLÝMLERÝ VE YER ALTIKAYNAKLARI AÇISINDAN ÝL ÝL TÜRKÝYEKONFERANSLAR DÝZÝSÝ-1 (YOZGAT)

Neþat KONAK*

Genel Müdürlüðümüz; ülkemizin iller bazýndajeolojisi, yer altý kaynaklarý, depremselliði ile sa-nayileþme ve kentleþme sürecinde yer seçimiamaçlý yaptýðý çalýþmalar hakkýnda yetkilileri, sözkonusu alanlarda faaliyet gösteren giriþimcilerive yöre halkýný bilgilendirmek üzere "MTA'nýn Yerbilimleri ve Yer Altý Kaynaklarý Açýsýndan Ýl Ýl Tür-kiye Konferanslar Dizisi" adý altýnda bilimsel veteknik etkinlikler serisi baþlatmýþtýr. Ýlk konferansdizisi 22-23 Mayýs 2006 tarihlerinde Yozgat'ta,Bozok Üniversitesi Jeoloji Mühendisliði Bölümüve Yozgat Belediye Baþkanlýðý ile ortaklaþa dü-zenlenmiþtir. Etkinliði düzenleyen Dr. Neþat Ko-nak, Genel Müdürlük adýna Jeoloji Etütleri Daire-si Baþkaný Dr. Erol Timur ve Bozok ÜniversitesiJeoloji Mühendisliði Bölüm Baþkaný Yrd. Doç. Dr.Hasan Çelik'in yaptýklarý açýlýþ konuþmalarýnýnardýndan MTA'nýn tanýtýmýna yönelik 10 dakikalýkkýsa film gösterimi gerçekleþtirilmiþtir. Dahasonra konferans sunumlarýna geçilmiþ olup 8 ayrýkonuda sunulan konferanslarýn konu baþlýklarý vekonuþmacýlarýn adlarý aþaðýda verilmiþtir.

Yozgat Çevresinin Jeolojisi - Dr. Neþat Konak

Kuzey ve Doðu Anadolu Faylarýnýn Genel Özel-likleri ve Depremsellikleri - Dr. Erdal Herece

Yozgat Ýlinin Bölgesel ve Kentsel PlanlamalarAçýsýndan Jeolojik Özellikleri - Þerafettin Ateþ

Jeotermal Enerji; Türkiye ve Yozgat Ýlinin Jeoter-mal Potansiyeli - Ali Koçak

Uzaktan Algýlamanýn Temel Ýlkeleri ve UygulamaYöntemleri - Temel Topçu

Ýnsan Saðlýðýný Etkileyen Jeolojik Unsurlar; Yoz-gat Ýli - Dr. Eþref Atabey

Katý Fosil Yakýtlarý ve Yozgat Ýlinin Linyit Potan-siyeli - Dr. Ýlker Þengüler

Yozgat Ýlinin Metalik Maden, Endüstriyel Hammadde ve Mermer Potansiyeli - Deniz Ý. Önenç

Öðrencilerin yoðun olarak katýldýðý etkinlik,yerel basýn-yayýn organlarý ile iþlenen konulardafaaliyet gösterenlerin yakýn ilgisini çekmiþ ve tek-rarýnýn yapýlmasýnýn yaralarýný dile getirmiþlerdir.Genel Müdürümüz Mehmet Üzer'in talimatlarýylabaþlatýlan konferanslar dizisinin, önümüzdeki ay-larda diðer illeri de kapsayacak þekilde sürdü-rülmesi düþünülmektedir.

TOPLANTILAR 51

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara

RADYASYON VE ÇEVRE SEMPOZYUMU-2006

Eþref ATABEY*

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, TürkiyeAtom Enerjisi Kurumu, Çanakkale Ýl Saðlýk Mü-dürlüðü, Fizik Mühendisleri Odasý ve Ayvacýk Be-lediyesinin katký ve destekleriyle düzenlenen"Radyasyon ve Çevre Sempozyumu 2006", 29-30 Haziran tarihleri arasýnda yurt içi ve dýþýndan105 kayýtlý uzman ve akademisyenin ve yöredeki50 kadar kurum temsilcisi, belediye baþkaný,muhtar ve halkýn katýlýmýyla gerçekleþmiþtir. Top-lantýda Radyasyon Fiziði, çevremizdeki doðalradyoaktif maddeler, yapay radyasyon kaynak-larý, insanda bunlardan oluþan dozlar, bunlarýninsan saðlýðýna etkileri, radyasyonun ölçüm vedeðerlendirme yol ve yöntemleri konularýnda bi-limsel ve teknik bildiriler sunulmuþ, son dönemdeAyvacýk/Ezine yöresinde ölçülen radyasyon de-ðerleri tartýþýlmýþtýr. Çanakkale yöresinin jeolojikzenginliðinden kaynaklanan ve yerel deðiþimlergösteren doðal radyasyonun deðerlendirilmesive yöre insanýnýn doðru bilgilendirilmesi saðlan-mýþ, Düzenleme Kurulunca Sempozyum'un so-nuç bildirisi yayýmlanmýþtýr.

Düzenleme Kurulunca, Maden Tetkik ve Ara-ma Genel Müdürlüðü'nün yörede yapmýþ olduðuradyasyonla ilgili araþtýrmalar konusunda destekve çaðrýlý konuþmacý talebinde bulunulmuþ,konuyla ilgili olarak doðal radyasyon konusundaçalýþmasý bulunan Redaksiyon Kurulu BaþkanýDr. Eþref Atabey sempozyuma çaðrýlý konuþmacýolarak katýlmýþtýr.

Sempozyumun ikinci günü 30 Haziran-2006'da ''Ayvacýk ve Komþu Belediyeler Baðlamýn-da, Radyasyon ve Çevre Sorunlarý'' panelindeDr. Eþref Atabey Panelist olarak yer almýþ ve''Çanakkale'nin Ayvacýk-Küçükkuyu arasý kayala-rýn özellikleri, MTA'nýn uranyum-fosfat aramalarýve doðal radyasyon'' konulu konuþmasýný yap-mýþtýr.

TOPLANTILAR52

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara

III. ULUSLARARASI BOR SEMPOZYUMUMTA'DA YAPILDI

Ýbrahim Halil KIRÞAN*

TMMOB Maden Mühendisleri Odasý, UlusalBor Araþtýrma Enstitüsü (BOREN) ve Eti MadenÝþletmeleri Genel Müdürlüðü tarafýndan iki yýldabir düzenlenen Uluslararasý Bor Sempozyumu'nun üçüncüsü 02-04 Kasým 2006 tarihlerinde An-kara'da gerçekleþtirildi.

MTA Genel Müdürlüðü, Kültür Sitesinde ya-pýlan III. Uluslararasý Bor Sempozyumu'nun açýlý-þýna ETKB Müsteþar Yardýmcýsý Selahattin Çi-men, TBMM Sanayi, Enerji ve Bilgi TeknolojileriKomisyonu Baþkaný Kütahya Milletvekili SonerAksoy, MTA Genel Müdürü Mehmet Üzer, Eti Ma-den Ýþletmeleri Genel Müdürü Orhan Yýlmaz,Ulusal Bor Enstitüsü Baþkaný Erk Enger, MadenMühendisleri Odasý Baþkaný Mehmet Torun, Jeo-fizik Mühendisleri Odasý Baþkaný Uður Gönül-alan ve Türkiye Maden Ýþ Sendikasý Genel Baþ-kaný Hasan Hüseyin Kayabaþý katýlarak birer ko-nuþma yaptýlar.

Açýlýþ oturumunun ardýndan verilen aradansonra baþlayan ikinci oturumda çaðrýlý konuþ-macý olarak sempozyuma yurt dýþýndan davetedilen C. Hunt, C. Yazbeck ve L Shi Bor'un canlýorganizmalar üzerindeki etkilerinin saðlýk yönün-den incelenmesi ile Bor uygulamasýnýn Çin'dekibaþlýca tahýl ürünlerine etkileri konularýnda özelsunumlar yaptýlar.

Üniversiteler, kamu kurum ve kuruluþlarý ileözel sektörden yaklaþýk 500 kiþinin katýldýðý ve ikiayrý salonda gerçekleþtirilen Bor Sempozyumun-da 55 adedi sunum, 40 adedi poster olmak üzeretoplam 95 adet bildiri sunuldu.

Sempozyumun son gününde "Bor Politikalarý"konulu bir Panel düzenlendi. Kalabalýk bir izleyici

kitlesi ile görsel ve yazýlý basýnýn ilgi ile izlediðiPaneli Maden Mühendisleri Odasý Eski BaþkanýAsým Kutluata yönetti. Panele Devlet Eski Baka-ný Prof. Dr. Þükrü Sina Gürel, AK Parti SakaryaMilletvekili Hasan Ali Çelik, CHP Balýkesir Mil-letvekili Orhan Sür ile Maden Mühendisleri OdasýBaþkaný Mehmet Torun panelist olarak katýlýp borpolitikalarý konusundaki görüþlerini açýkladýlar.

Panelin ardýndan Enerji ve Tabii KaynaklarBakaný Dr. M. Hilmi Güler sempozyuma katýlarakbor konusunda 59. Hükümet döneminde gerçek-leþtirilen uygulamalar ile bor politikalarý konusun-daki görüþlerini ifade etmiþlerdir. Eneri ve Tabiikaynaklar Bakaný Dr. M. Hilmi Güler özetle;

"Hükümetimiz bor konusuna özel önem atfe-derek Ulusal Bor Araþtýrma Enstitüsünü kurmuþ-tur. Yine bizim dönemde çýkarýlan 5177 yasayladeðiþik 3213 Sayýlý Maden Kanununda bor ile il-gili özel madde konularak borlarýn devlet eliyle iþ-letilmesi uygulamasýna devam edilmiþtir. Bor ko-nusuna milli bir mesele olarak bakan Hüküme-timiz Bor'dan elde edilen katma deðerin yüksel-tilmesi için Ulusal Bor Enstitüsü öncülüðündeözel projeler geliþtirilmiþtir. Bor'a dayalý sanayi-lerin geliþtirilmesi amacýyla ara ve üç ürün üreti-mi ile ilgili geliþtirilen bu projeleri önümüzdeki dö-nemde hayata geçireceðiz. Bu sempozyumdasunulan bildiriler bor konusunda bize ýþýk tuta-caktýr. Bu vesile ile sempozyumun düzenlenme-sinde emeði geçen herkese teþekkür ediyorum"demiþtir.

Sempozyumu düzenleyen kuruluþlara ve katý-lýmý için Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakaný Dr. M.Hilmi Gülr plaket takdimi ile sona eren Bor Sem-pozyumu'nun kapanýþ konuþmasýný SempozyumYürütme Kurulu Baþkaný Prof. Dr. Tevfik Güya-güler yaparak, sempozyumun düzenlenmesindeemeði geçen ve sempozyumu ilgi ile izleyenherkese teþekkür etmiþtir.

TOPLANTILAR 53

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Fizibilite Etütleri Dairesi, Ankara

TÜRKÝYE 17. ULUSLARARASI JEOFÝZÝKKONGRESÝ MTA'DA YAPILDI

Ýbrahim Halil KIRÞAN*

Türkiye genelinde görev yapan Jeofizik Mü-hendislerini bir araya getiren ve iki yýlda biryapýlan Türkiye Uluslararasý Jeofizik Kongresi'nin 17.si 14-17 Kasým 2006 tarihleri arasýnda An-kara'da yapýldý.

MTA Genel Müdürlüðü, Kültür Sitesindeyapýlan Türkiye 17. Uluslararasý Jeofizik Kongre-sinin açýlýþýna Enerji ve Tabii Kaynaklar BakanýDr. M. Hilmi Güler, Bayýndýrlýk BakanlýðýMüsteþarý Sabri Erbakan, MTA Genel MüdürüMehmet Üzer, TMMOB Baþkaný Mehmet So-ðancý, Avrupa Yer Bilimleri ve Mühendisleri BirliðiBaþkaný Theo Kortekaas ile Jeofizik Mühendis-leri Odasý Baþkaný Uður Gönülalan katýlarak birerkonuþma yaptýlar.

Jeofizik Mühendisleri Odasý tarafýndan dü-zenlenen Uluslararasý Jeofizik Kongresine Üni-versiteler, Kamu Kuruluþlarý ve Özel Sektör ileyurtdýþýndan yaklaþýk 500 kiþi katýldý. JeofizikKongresinde üç ayrý salonda 100 adedi sunumve 30 adedi poster olmak üzere toplam 130 adetbildiri sunuldu.

Kongre kapsamýnda ayrýca Deprem, Petrol veDoðalgaz ile Kömür konularýnda toplam 3 adetpanel düzenlendi. "Deprem - Zemin - Yapý Üçlü-sünde Güvenilir Binalar Ýçin Nasýl Bir Model Ol-malý?" adlý Panele Sabri Erbakan, Prof. Dr. AliKeçeli, Prof. Dr. Semih Tezcan ve Yard. Doç. Dr.Ferhat Özçep; "Petrol ve Doðalgazýn Ülkemizde-ki Varlýðý, Geleceði ve Petrol Kanunu Tasarýsý"adlý panele Tacidar Seyhan, Ahmet Faruk Öner,Roy Barker ve M. Ali Duygu; "Kömür Potansi-yelinin Bugünü ve Geleceði" adlý panele ise Prof.Dr. Güven Önal, Çetin Koçak, Yusuf Ayýn veNejat Tamzok panelist olarak katýlarak konu hak-kýndaki görüþ ve düþüncelerini açýkladýlar.

TOPLANTILAR54

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Fizibilite Etütleri Dairesi, Ankara

KÜTÜPHANEDEN HABERLER

Birsel KAYA*

015A 963 b2006

Avrupa Birliði rehberi / haz. Müge Bulut.--Ýstanbul:ÝTO, 2006.105 s.; 18 cm.ISBN 9944600407

Avrupa Birliði.

015 (200)A 963 m2005

AB müzakere sürecinde KOBÝ'lerin korun-masý ve uyum stratejileri/hazl. Sadi Uzun-oðlu, Sudi Apak, Ali Faruk Açýkgöz.-- Ýstanbul: ÝTO, 2005.92 s.; 24 cm.ISBN 9944600202

Avrupa Birliði -- Türkiye.

049F 943 k2006

Fýrtýna, Özlem.Kafka ve Amerika hayali; roman analizi ve yorumu/yaz. Özlem Fýrtýna.-- Ankara: Alman Kitabevi, 2006.137 s.; 23 cm.ISBN 9944504408Kaynakça: s. 114-122

Edebiyat -- Roman.

050.931T 939 s2005

Türkçe Sözlük.--Ankara: TDK, 2005.XX, 2243 s.; 25 cm.ISBN 9751600707

Sözlükler -- Türkçe.

054.931Y 35 k2005

Yazým kýlavuzu.-- Ankara: TDK, 2005.VII, 505 s.; 18 cm.ISBN 9751618177

Türk dili -- Dilbilgisi.

072 (200) E 37 r 2005

Ekonomik rapor: 2005 yýlý ikinci yarýsýnda Türkiye ekonomisi.-- Ýstanbul: ÝstanbulTicaret Odasý, 2005.1 c.; 30cm.ISBN 9944600156

Ekonomi -- Türkiye

072 (200) K 75 r 2005

Kobi'lerde rekabet ve verimlilik: Seminer09.05.2005.-- Ýstanbul: Ýstanbul TicaretOdasý, 2005.89 s.: þek.; 23cm.-- (Ýstanbul TicaretOdasý yayýn no. 2005-23)

Ekonomi -- Türkiye.

YAYIM TANITMA 55

*Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Bilimsel Dokümantasyon ve Tanýtma Dairesi, Ankara

072 (252) Ý 87 e 2005

Ýstanbul'un ekonomik ve sosyalgöstergeleri.--Ýstanbul: Ýstanbul Ticaret Odasý, 2005.48 s.: resim ; 20 cm.

Ekonomi -- Ýstanbul.

072.2 Ý 82 k 2005

Ýþletmelerde kredi risk yönetimi (seminer):28.04.2005.--Ýstanbul: Ýstanbul Ticaret Odasý, 2005.63 s.: 24cm.ISBN 9444600032

Ýþletme yönetimi.

074.7S 669 m2006

Sýnai mülkiyet haklarý ve ekonomik deðerleri.-- Ýstanbul :ÝTO, 2006.56 s. ; 23 cm.ISBN 9944600385

Haklar -- Hukuk.

076 A 313 ü 2005

Akdeniz ülkesinde zeytin üretimindekigeliþmeler ve Türkiye'nin izlemesigereken stratejiler: panel 26.04.2005.Ýstanbul: Ýstanbul Ticaret Odasý, 2005.56 s.; 24 cm..ISBN 9755129707

Ticaret

076D 575 i2005

Dijital imza rehberi / haz. Müge Bulut.-- Ýstanbul: ÝTO, 200562 s.; 20 cm.ISBN 9944600350

E-Ticaret -- Elektronik imza.

076E 388 t2006

Elektronik ticaret Rehberi / haz. AysunKüçükyýlmazlar.--Ýstanbul: ÝTO, 2006.80s.; 18 cm.ISBN 99445120229

Ticaret.

100 E 68 k [2001]

Erkan, Yavuz.Kayaç oluþturan önemli minerallerinmikroskopta incelenmeleri / Yavuz Erkan.-- [Ankara]: TMMOB Jeoloji MühendisleriOdasý,[2001].438 s. ; 28cm.ISBN 975395137XBibliyografya: s. 425-426.

Mineroloji.

105 M 271 f 2004

Mandarino, J. A. Fleischer's glossary ofmineral species, 2004 / by Joseph A. Mandarino and Malcolm E. Back.--Tucson: Mineralogical Record, 2004.XIV, 309 s.; 20 cm. "This 2004 editionsupersedes the 1999 edition."

Mineraloji -- Sözlükler

YAYIM TANITMA56

120 K 969 s 2006

Kuru, Gülay Sezerer.Sývý kapanýmlar / Gülay Sezerer Kuru.Ankara : TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odasý, 2006.48 s.; 23 cm.ISBN 9944890774Biliyografya: s. 45-48.

Sývý kapanýmlar.

170 M 195 p 2001

Magmatik petrojenez / edt. Durmuþ Boz-tuð ve Nazmi Otlu. Ankara: TMMOBJeoloji Mühendisleri Odasý, 2001.VIII, 612 s.; 29 cm.ISBN 9753955359"Lisans Üstü Yaz Okulu Akçakoca-Düzce:7-12 Haziran 2001".

Kayaçlar, Magmatik (Bazalt, volkanik, damar, plütonik).

200 (130) W 775 g 2000

Winkler, Gary R.A geologic guide to Wrangell-Saint Elias National Park and Preserve, Alaska: a tectonic collage of northbound terranes / by Gary R. Winkler, E. M. MacKevett.-- Denver : U.S. Geological Survey, 2000. 166 s.; 28 cm.Internet kaynak: http://pubs.usgs.gov/pp/p1616 / Bibliografya: s. 158-165.

Jeoloji -- ABD-- Alaska.

200 ( 680 ) G 345 f2005

Geological framework of the Levant / Ed. Valery A. Krasheninnikov... [ve dið.].-- Jurasalem: Historiral Productions-Hall, 2005. 3 c. : 11 har.kutu içinde ; 29 cm.Ýçindekiler: v. 1. Cyprus and Syria -- v. 2. The Levantine basin and Ýsrael --v. 3. Plate.

1. Jeoloji -- Ýsrail. 2. Jeoloji -- Suriye.3. Jeoloji -- Kýbrýs.

206 (200) T 939 j 2002

55. Türkiye Jeoloji Kurultayý: bildiri özleri kitabý = 55th Geolgical Congress of Turkey, 11-15 Mart 2002, MTA Genel Müdürlüðü Kültür Sitesi.-- Ankara : TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odasý, 2002. 328 s. ; 24cm.

Jeoloji -- Kongreler -- Türkiye.

206 (200)T 939 j2003

Türkiye Jeoloji Kurultayý: (56.: 2003: Ankara, Türkiye) 56. Türkiye Jeoloji Kurultayý: Geniþletilmiþ Bildiri Özleri Kitabý: 14-20 Nisan 2003 = 55th Geological Congress of Turkey: Extendedabstract book: April,14-20,2003: MTAGenel Müdürlüðü Kültür Sitesi. -- Ankara: TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odasý, 2003. XIV, 315 s. ; 30 cm.

Bibliyografya: Bölüm sonlarýnda.Jeoloji -- Kongreler, Sempozyumlar -- Türkiye.

YAYIM TANITMA 57

206 (200)T 939 j2004

Türkiye Jeoloji Kurultayý (57.: 2004: Anka-ra, Türkiye) 57.Türkiye Jeoloji Kurultayý: Geniþletilmiþ Bildiri Özleri Kitabý: 08-12 Mart 2004 = 57th Geological Cong-ress of Turkey: Extended abstracts book: March, 08-12, 2004 : MTA Genel Müdürlüðü Kültür Sitesi. -- Ankara: TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odasý, 2004. [XIV], 318 s.: 30 cm.Bibliyografya: Bölüm sonlarýnda.

Jeoloji -- Kongreler -- Türkiye.

206 (200)T 939 j2005

Türkiye Jeoloji Kurultayý (58.: 2005: Ankara). 58. Türkiye Jeoloji Kurultayý: geniþletilmiþ bildiri özleri kitabý: 11-17 Nisan 2005 / yayýna hazýrlayan Ýbrahim Akkuþ, Özcan Dumanlýlar.-- Ankara: TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odasý, 2005. XVIII, 326 s.: resim ; 27 cm.Ýngilizce özet. Bibliyografya: Bölüm sonlarýnda.

Jeoloji -- Kongreler -- Türkiye.

206 (338) M 239 ç 2004

Malatya ve çevresinin jeolojisi, deprem-selliði ve maden potansiyeli sempozyumu 30 Kasým - 1 Aralýk 2004.-- Ankara: TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odasý, 2004. VIII, 86 s.: resim, harita ; 29 cm.Bibliyografya: Bölüm sonlarýnda.

1. Jeoloji -- Kongreler -- Malatya. 2. Depremler -- Kongreler -- Malatya

207.5 A 313 s 2005

Akbulut, Ýbrahim.Sýð temellerde jeoteknik etüt./Ýbrahim Akbulut.-- Ankara: MTAGenel Müdürlüðü, 2005.92s.; 28cm.ISBN 9758964356Bibliyografya: s.85-89.

Jeolojik Etütler

208 (200)M 617 j2006

Mühendislik jeolojisinde çaðdaþ uygula-malar sempozyumu, 25-27Mayýs 2000: bildiriler kitabý = Proceedingsof the symposium on recent applications in engineering geology, 25-27 May 2006:/ed. Halil Kumsar [ve dið.].-- Ankara: Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, 2006XII,655s.: resim ; 30 cm.ISBN 975699214XBibliyografya: Bölüm sonlarýnda.

Mühendislik Jeolojisi -- Kongreler -- Türkiye.

208 S 797 d 2005

Statik ve dinamik (deprem) etkiler altýnda zemin davranýþý ve mühendislik uygula-malarý: kurs notlarý - 3 / Kursu veren Ferhat Özçep. Ankara : TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odasý, 2005.237 s.; 30cm.Bibliyografya: s. 232-235.

1. Zemin mekaniði. 2. Mühendislik Jeolojisi -- El kitaplarý, Rehberler vb.

YAYIM TANITMA58

208 U 47 k 2001

Kaya mekaniði laboratuvar deneyleri/ Reþat Ulusay ... [ve dið.].-- Ankara: TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odasý, 2001. III, 161s.: res., þek.; 28cm.ISBN 9753954190Bibliyografya: s. 155-157.

Kayaç mekaniði -- Araþtýrmalar.

209 (680) Ý 85 g 2003

Israel Geological Society, Annual Meeting2003: abstracts / edit. Shimon Feinstein…(ve dið.). -- Ein Boqeq: Israel Geological Society, 2003. 39, 34 s.: 25cm.

Jeoloji -- Abstraktlar -- Ýsrail.

209.1A 862 t 2005

Atabey, Eþref.Týbbi Jeoloji / Eþref AtabeyAnkara: TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odasý, 2005 VII, 194s.: res.; 24cm. - TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odasý yayýnlarý ; 88ISBN 9753958447Bibliyografya: s. 155-166.

Jeoloji -- Saðlýk yönünden

209.1 T 552 j 2005

Týbbi Jeoloji Sempozyumu kitabý: doðal jeolojik unsurlar ve saðlýða etkileri/ [editör Eþref Atabey].-- Ankara: TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odasý, 2005.320 s.: resim; 24cm.ISBN 9944890766

Bibliyografya: Bildiri sonlarýnda.Jeoloji -- Saðlýk yönünden.

210 M 952 j 2005

Mühendislik jeofiziði ve uygulamalarý: kurs notlarý 1 / Kursu verenler Cengiz Kaptan... (ve diðerleri).-- Ankara : TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odasý, 2005. VII, 345 s. : resim ; 30 cm.ISBN 9753959737Bibliyografya: s.345.

Jeofizik.

210 Y 26 j 2005

Yaramancý, Ali. Jeofizik mühendisliðinin tarihçesinde anýlara yolculuk / Ali Yaramancý.-- Ankara:TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odasý, 2005. <1c.> deðiþik sayfalama: 30cm. ISBN 9759944890

Jeofizik-Biyografi.

210 Z 54 a 2005

Zemin araþtýrmalarý: kurs notlarý 1999 / Kursu verenler Osman Demirað ...[ve baþkalarý].-- Ankara: TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odasý, 2005.556 s.: resim ; 29 cm.ISBN 9753959710"Jeofizik Mühendisleri Odasý X.dönem" -- iç kapak.

Jeofizik.

210 (200)J 549 m 2006

Jeofizik mühendisliði 3. öðrenci kongresi, sunulan bildiriler, panel ve açýlýþ konuþmalarý, 20-21 Ekim 2005.-- Ankara: TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odasý, 2006. 424 s. ; 25cm.

Jeofizik Mühendisliði -- Kongreler -- Türkiye.

YAYIM TANITMA 59

210 (200)T939 o2003

Türkiye Jeofizik Kurultayý ve Sergisi (15.: 2003: Ýzmir). Türkiye 15. Jeofizik Kurultayý ve Sergisi : bildiri özetleri kitabý.-- Ankara : TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odasý, 2003.XVI, 148 s. ; 30 cm.Ýngilizce özet.

Jeofizik -- Kongreler -- Türkiye.

210 (200)T 939 t2004

Türkiye 16. Uluslararasý Jeofizik Kongre ve Sergisi, MTA Kültür Sitesi Ankara, Turkey, 7-10 Aralýk, 2004 / Bildiri Özetleri Kitabý = Abstracts book: The 16th interna-tional geophysical congress and exhibi-tion of Turkey, MTA Cultural Center Ankara, Turkey, December 7-10,2004.-- Ankara: TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odasý, 2004. XIX, 454 s.; 30 cm. Bibliyografya: Bölüm sonlarýnda.

Jeofizik -- Kongreler - Türkiye.

226 (200)T 939 d2000

Türkiye ve dolaylarý deprem kataloðu = An earthquake catalogue for Turkey and surrounding area (1981-1997, M. 4.0) / D. Kalafat ...[ve diðerleri].-- Ýstanbul : Boðaziçi Üniversitesi, 2000.VIII, 234 s. : resim ; 23 cm.Türkçe ve Ýngilizce.

Depremler -- Kataloglar -- Türkiye.

226 (216)O 58 k2000

12 Kasým 1999 Düzce depremi raporu / editörler Bülent Özmen, Günruh Baðcý.-- Ankara: T.C. Bayýndýrlýk ve Ýskan Bakanlýðý Afet Ýþleri Genel Müdürlüðü Deprem Araþtýrma Dairesi, 2000.VI, 224 s.: resim; 28 cm.Bibliyografya: Bölüm sonlarýnda.

Depremler -- Düzce.

226 (217) A 465 h 2000

6 Haziran 2000 (Çankýrý) depreminin saha inceleme raporu / hazl. Erçin Kasapoðlu ... [ve dið.].-- Ankara: Hacettepe Üniversitesi. Mühendislik Fakültesi, 2000. II, 28 s.; 30cm.Bibliyografya: s. 28.

Depremler -- Çankýrý.

226 (256)O 59 a2000

17 Aðustos 1999 Ýzmit Körfezi Depremi Raporu / editör Ramazan Demirtaþ.-- Ankara: Bayýndýrlýk ve Ýskan Bakanlýðý Afet Ýþleri Genel Müdürlüðü, 2000.X, 295 s. ; 28 cm.Bibliyografya: s.293-295

Sismoloji ve Depremler -- Ýzmit Körfezi.

226 (256)O 58 a2001

17 Aðustos 1999 Ýzmit, 12 Kasým 1999 Düzce depremi ve artçý deprem etkinlikleri / D. Kalafat ... [ve diðerleri].-- Ýstanbul:Boðaziçi Üniversitesi, 2001.IV, 373 s. : resim ; 24 cm.

Depremler -- Kocaeli. 2. Depremler -- Bolu.

YAYIM TANITMA60

285 Ç 569 y 2005

Çifçi, Günay.Yüksek ayrýmlý deniz jeofiziði yöntemleri /yazl. Günay Çifçi, Derman Dondurur ve Seda Okay.-- Ankara : TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odasý, 2005.179 s.; 25cm.Bibliyografya:s.177-179.Deniz jeofiziði.

300 K 23 u 2003

Kaya, Orhan.

Uygulamalý stratigrafi / Orhan Kaya.-Ankara: TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odasý, 2003. 150 s.: resim; 28 cm. (TMMOB Jeoloji Müh. Odasý yayýnlarý ; 72) Bibliyografya: s.145-150.ISBN 9753955936

Jeoloji, Stratigrafik

320 (130)K 792 g2003

Kohler, Ernst A.The geology of the archaean granitoid-greenstone terrane in the vicinity of three sisters, barberton greenstone belt; report on mapping and geological studies between 1990 and 1994 / by Ernst A. Kohler.-- Pretoria: The Council for Geoscience South Africa, 2003.VI, 150 s.; 30 cm.ISBN 1919908231Bibliyografya: s. 133-150.

Jeoloji, Stratigrafik -- Arkeen -- A.B.D.

336 (780)B 458 l2004

Bender, P. A.Late permian actinopterygian (palaeoniscid) fishes from the beaufort group,South Africa : biostratigraphic and biogeographic implications / by P.A. Bender.-- Pretoria: The Council for Geoscience South Africa, 2004.VII, 84 s.; 30 cm.ISBN 1919908390Bibliyografya: s. 77-84.

1. Jeoloji, Stratigrafik -- Permien -- GüneyAfrika. 2. Paleontoloji -- Permien (780) - Güney Afrika 3. Paleobiyocografya -- Güney Afrika.

400 U 84 pp 1660

Moore, Richard Bridge. Factors related to well yield in the fractured-bedrock aquifer of New Hampshire /by Richard Bridge Moore. -- Denver: U.S.Department of the Interior, U.S. Geological Survey, 2002. IV,51 s.: res., þek.,1har.; 30cm.-- (U.S. Geological Survey Professional Paper ; 1660)Bibliyografya: s. 31-33.

Yer altý sularý--New Hampshire (Ýngiltere).

400 (242) Y 52 b 2006

Yýldýz,Tuðba.Balýkesir-Havran ilçesi Tepeoba Cu-Mo oluþumunun maden jeolojisi. / Tuðba Yýldýz.-- Ankara : Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2006.VIII, 78s. ; 30cm.Tez (Yüksek Lisans) -- Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2006. Bibliyografya: s. 74-78.

Maden jeolojisi -- Balýkesir (Havran).

YAYIM TANITMA 61

400 (296) S 624 i 2006

Sivas ilinin maden potansiyeli / M. Emrah Ayaz ... (ve diðerleri).-- Sivas : MTA Orta Anadolu 1. Bölge Müdürlüðü, 2006.V, 180 s.: resim, harita ; 29 cm.Bibliyografya: s. 174-180.Madenler ve mineral kaynaklarý -- Sivas.

421 (200) M 181 k 2005

Maden kanunu ve uygulama yönetmeliði.Ankara: TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odasý, 2005.416 s.: 18cm.Maden kanunu -- Türkiye.

422 (200) Ý 266 y 2001

2000'li yýllarda madencilik stratejisi / hazl. Yener Cander ... [ve dið.].-- Ýstanbul : YurtMadenciliði Geliþtirme Vakfý, 2001.V, 48 s.; 23 cm.ISBN 9757946184

Haklar -- Hukuk.

425.7 M 181 m 2005

Maden mühendisliði açýk ocak iþletmecili-ði el kitabý / ed. Þinasi Eskikaya…(ve dið.).-- Ankara: TMMOB Maden Mühen-disleri Odasý, 2005. IV, 744 s.: res., þek.;27cm. -- (TMMOB Maden Mühendisleri Odasý yayýn no. 104)ISBN 975395980XBibliyografya: Bölüm sonlarýnda.

Açýk iþletme -- Maden mühendisliði --El kitaplarý, rehberler vb.

426.5 J 549 m 2005

Jeotermal ve metalik maden aramalarýnda jeofizik : kurs notlarý - 2 / Kursu veren Ahmet Üçer.-- Ankara: TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odasý, 2005. II,151 s. ; 30 cm.Bibliyografya: Bölüm sonlarýnda.

Jeofizik araþtýrmalar. 2. Jeotermal.3. Metalik madenler.

426.9 C 456 h 2003

Chang, Chein-I.Hyderspectral imaging: techniques for spectral detection and classification / Chein-I Chang.-- New York : Kluwer Academic, 2003.XVI,370 s.; 23cm.Bibliyografya: s. 353-364.

1. Uzaktan algýlama. 2. Görüntü iþlemi -- Dijital teknik.

426.9R 389 s2004

Remote sensing image analysis: including the spatial domain / edited by Jong, Steven M. de.-- Dordrecht : Kluwer Academic, 2004.XV, 359 s. ; 25 cm.ISBN 1402025599 (cased)

Uzaktan Algýlama Görüntüleri.

YAYIM KURALLARI62

426.9 (200) A 853 u 2006

Aster uydu verisi uygulamalarý; Türkiye' den örnekler = Applications of Aster data; examples from Turkey / yazarlar Engin Ö. Sümer ... (ve diðerleri).-- Ankara: MTA; JICA Japonya Uluslararasý Ýþ Birliði Ajansý, 2006.71 s.: resim, harita; 29 cm.ISBN 9758964410Bibliyografya: s. 71.

Uzaktan algýlama -- Türkiye.2. Yer bilimlerinde yapma uydular

431 Ý 17 d 2006

Dünya altýn madenciliðindeki geliþmeler. /hazl. Mutlu Yakýcý Ýçli...(ve dið).-- Ankara: MTA Genel Müdürlüðü Fizibilite Etütleri Dairesi Baþkanlýðý, 2006.38s.: þek. ; 30cm.Bibliyografya:s.37-38.

Altýn madenleri ve madenciliði

431 (242) T 356 b 2006

Tezer, Esra Burçak.Balýkesir-Ayvalýk ilçesi Kubaþlar altýn oluþumunun maden jeolojisi. / Esra Burçak Tezer.-- Ankara: Ankara Üniver-sitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2006.VIII, 70 s.: resim, harita; 30cm.Tez (Yüksek Lisans) -- Ankara üniversitesiFen Bilimleri Enstitüsü, 2006. Bibliyografya: s. 68-69.

Altýn cevheri -- Jeoloji-- Balýkesir (Ayvalýk).

445 Ö 99 k 2005

Özgüner,Abdullah Mete.Kükürt / Abdullah Mete Özgüner.-- Ankara: MTA Genel Müdürlüðü, 2005.82 s.: harita ; 27cm.ISBN 9758964348Bibliyografya: s. 78-82.

Kükürt madenleri ve madenciliði

449 (200) D 629 t 2003

Bayar, Güzin.Dünyada ve Türkiye'de Bor ve Toryum: Bor madeni-Toryum madeni / Güzin Bayar, Ali Atilla.-- Ankara: Ekonomik Araþtýrmalar ve Deðerlendirmeler Genel Müdürlüðü, 2003.61 s.: resim; 30cm.Bibliyografya: s. 61.

1. Bor madeni. 2. Toryum Cevherleri

461 A 864 k 2004

Ateþok, Gündüz.Kömür hazýrlama ve teknolojisi / Gündüz Ateþok.-- Ýstanbul:Yurt Madenciliðini Geliþtirme Vakfý , 2004.VIII, 375 s. ; 25 cm.ISBN 9757946222Bibliyografya: s. 366-371.

1. Kömür hazýrlama.2. Kömür teknolojisi.

YAYIM TANITMA 63

461.1 (200)T 939 t2006

Türkiye Kömür Kongresi (15.: 2006: Zonguldak,Türkiye). Türkiye 15. Kömür Kongresi Bildiriler Kitabý, Zonguldak, Turkiye, 07-09 Haziran, 2006 = Proceedings of the 15th Turkish Coal Congress, Zonguldak,Turkey, June 07-09, 2006.-- Zonguldak: TMMOB Maden Mühendisleri Odasý, 2006.XIII,539 s.; 25 cm.ISBN 9944891355Ýngilizce özet. Bibliyografya: Bölüm sonlarýnda.

Kömür -- Kongreler -- Türkiye.

467 (200) E 23 e 2005

Ediger, Volkan Þ.Enerji ekonomi-politiði perspektifinden Osmanlý'da neft ve petrol / Volkan Þ. Ediger.--Ankara: ODTÜ Geliþtirme Vakfý, 2005. XIII, 472 s.: resim, harita; 23cm.ISBN 9757064955Bibliyografya: s. 421-453.

1. Petrol. 2. Neft yaðý -- Türkiye (Osmanlý Ýmp.).

467.1I 612 p2001

International Petroleum Congress (13 th: 2001: Ankara) Proceedings: 13. interna-tional petroleum congress and exhibition of Ankara, Turkey, June 04.06,2001.-- [Ankara]: UCEAT-TAPG, 2001.IX, 640 s.; 30 cm.Bibliyografya: Bölüm sonlarýnda.

Petrol -- Kongreler.

493 J 54 a 2005

Üçer, Ahmet.Jeotermal aramalarýnda jeofizik: kurs not-larý 2 / Kursu veren Ahmet Üçer.-- Ankara:TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odasý, 2005. 151 s.: resim ; 29 cm.ISBN 9759944890Bibliyografya: s.149 - 150.

1. Jeotermal 2. Jeofizik

493 (200) T 939 j 2005

Türkiye jeotermal kaynaklarý envanteri. / yazl. Ýbrahim Akkuþ... (ve dið.).--Ankara: MTA Genel Müdürlüðü, 2005.X, 849 s.: 1 harita; 29cm.ISBN 9758964364Bibliyografya: Bölüm sonlarýnda.

Jeotermal kaynaklar-Türkiye.

500 M 147 i 2000

McGrew, J. Chapman.An introduction to statistical problem solving in geography / J. Chapman McGrew, Charles B. Monroe.-- Boston: McGraw-Hill, 2000.IX, 254 s.: resim, harita; 29 cm.ISBN 0697229718

Doðal coðrafya -- Ýstatistiksel metotlar.

YAYIM TANITMA64

520 H 632 i 2002

Hidrojeolojide izotop tekniklerinin kullanýl-masý sempozyumu, 21-25, Ekim 2002 Adana / Düzenleme Kurulu Ýzotop Laboratuvarý Þube Müdürlüðü.--Adana: Devlet su iþleri, 2002.VIII, 319 s.; 30cm.Bibliyografya: Makale sonlarýnda.

1. Hidroloji - -Kongreler 2. Ýzotoplar.

600 R 616 f 2000

Riva, Angelo.Fosil yakýtlarýn çevresel deðerleri / AngeloRiva ve Carla Trebeschi;çev. Aksoy Doðan.-- Ankara: MTA Genel Müdürlüðü, 2000.17s.; 30cm.

Fosiller.

712 S 471 ö 200?

Albayrak, Mustafa.SEM örnek hazýrlama el kitabý. ABT / Mustafa Albayrak.-- Ankara : MTA , 200?. 9 s.; 31cm.

Numune alma.

764 Ý 59 s 2005

Ýnþaat sektörünün sorunlarý ve yeni bir açýlým: Mortgage sistemi: seminer 17.05.2005.-- Ýstanbul: Ýstanbul Ticaret Odasý, 2005. 76 s.; 24 cm.ISBN 944600024

Ýnþaat.

774 J 54 m 2006

Jeoloji mühendisleri için çevresel etki deðerlendirmesi (ÇED) eðitim semineriII kurs notlarý, 24-26 ocak 2006 Ankara.-- Ankara: TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odasý,2006.167s.: þek.; 30cm. Ek:CD-R:Türk çevre mevzuat dosyalarý.

Çevresel etki analizleri.

774 (200)Ç 425 i2004

Uluslararasý Çevre Kongresi (1.: 2004: Sivas). Çevre 2004: 1. Ulusal Çevre Kongresi: bildiriler, 13-15 Ekim 2004, Sivas / [düzenleyen]:Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliði Bölümü, Sivas Valiliði, Sivas Belediyesi.-- Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik FakültesiÇevre Mühendisliði Bölümü,2004.XVIII, 552 s. ; 30 cm.

1. Çevre sorunlarý -- Kongreler -- Türkiye.2. Atýk teknolojisi -- Kongreler -- Türkiye.

777 Z 63 s 1988

Sondaj tekniði. / hazl. Ýsmail Zeynel ve Ýbrahim Evsen.Konya: MTA Genel Müdürlüðü,1988.50 s.; 29cm.

Sondaj tekniði.

YAYIM TANITMA 65

848.1O 484 u2004

Oliver, Chris.Understanding synthetic aperture radar images / Chris Oliver, Shaun Quegan.-- Boston: Scitech Pub., 2004.XXVII,479s.; 24 cm.1891121316Bibliyografya: Bölüm sonlarýnda.Radar.

865.7 (200) B 726 a 2005

Bor ve altýn raporlarý.Ankara: TMMOB Jeofizik Mühendisleri Odasý, 2005.107 s.: resim; 18 cm.1. Bor -- Türkiye 2. Altýn -- Türkiye.

893.4 K 81 t 2001

Kömür Teknolojisi ve Kullanýmý Semineri 5., TKÝ Genel Müdürlüðü Konferans Salonu, 14-15 Nisan 2000 / Ed. Güven Önal, Hayrünnisa Dinçer.-- Ýstanbul : Yurt Madenciliðinin Geliþtirme Vakfý, 2001.VIII, 264 s.; 25cm.ISBN 9757946176Kömür Teknolojisi -- Kongreler.

914 (780)L 127 e2004

Labuschagne, L.S.Evolution of the ore-forming fluids in the rooiberg tin field, south africa / by L.S.Labuschagne.-- Pretoria: The Council for Geoscience South Africa, 2004.IV, 126 s.; 30 cm.ISBN 1919908412Bibliyografya: s. 75-81

Jeoloji, Stratigrafik -- Evrim -- Güney Afrika.

924 S 318 m 2004

Scheidegger, Adrian E.Morphotectonics / Adrian E. Scheidegger.-- Berlin: Springer, 2004.VIII, 197 s.; 23 cm.ISBN 3540200177Bibliyografya: s. 169-182.Morfoloji.

YAYIM TANITMA66

DERLEMEYE GELEN RAPORLAR

Yýldýz VARLI*

YAYIM TANITMA 67

* Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüðü, Bilimsel Dokümantasyon ve Tanýtma Dairesi Baþkanlýðý, Ankara

YAYIM TANITMA68

YAYIM TANITMA 69

YAYIM TANITMA70

YAYIM TANITMA 71

YAYIM TANITMA72

YAYIM TANITMA 73

YAYIM TANITMA74

2005-2006 YILINDA SERGÝ ÝLEKATILDIÐIMIZ SEMPOZYUM VEKURULTAYLARIN LÝSTESÝ

2005

28-30.03.2005 tarihleri arasý TUROGE 2005

11-17.04.2005 tarihleri arasý 58. Türkiye JeolojiKurultayý

11-13.05.2005 tarihleri arasý Türkiye 15. Ulus-lararasý Petrol ve Doðalgaz Kon-gresi ve Sergisi

09-12.06.2005 tarihleri arasý 19. Madencilik Kongresi

01-04.09.2005 tarihleri arasý 2. Mermer Doðal-taþ Ürünleri ve TeknolojileriFuarý

01-02.12.2005 tarihleri arasý 1. Týbbi JeolojiSempozyumu

2006

16-19.02.2006 tarihleri arasý Maden Türkiye 2006 Fuarý

20-24.03.2006 tarihleri arasý 59. Türkiye Jeoloji Kurultayý

28-30.03.2006 tarihleri arasý Petrol ve DoðalgazBilkent

29-03.01.04.2006 tarihleri arasý Marble-2006Fuarý

22-23.05.2006 tarihleri arasý Eðitim Semineri-Bozok

25-27.05.2006 tarihleri arasý Mühendislik Jeolo-jisinde Çaðdaþ UygulamalarSempozyumu-Pamukkale

02-06.06.2006 tarihleri arasý Çevreye Günü Et-kinlikleri-Sivas

07-09.06.2006 tarihleri arasý Türkiye 15. Kömür Kongresi-Zonguldak

29-30.06.2006 tarihleri arasý 16. Ý.T.Ü. Petrol veDoðal Gaz Semineri ve Sergisi-Ýstanbul

04-08.09.2006 tarihleri arasý XXIII. UluslararasýCevher Hazýrlama Kongresi-Ýstanbul

05-10.09.2006 tarihleri arasý 4. Uluslararasý Ak-deniz Kil Kongresi - ODTÜ /Ankara

02-04.11.2006 tarihleri arasý III. UluslararasýBor Sempozyumu-MTA

SEMPOZYUM KATILIM 75

HÝZMET ÝÇÝ EÐÝTÝM PROGRAMI76

PERSONEL VE EÐÝTÝM DAÝRESÝ BAÞKANLIÐI, HÝZMET ÝÇÝ EÐÝTÝM VE KURSLARSERVÝSÝ, HÝZMET ÝÇÝ EÐÝTÝM PROGRAMI,

01 Ocak - 30 Kasým 2006

HÝZMET ÝÇÝ EÐÝTÝM PROGRAMI 77

HÝZMET ÝÇÝ EÐÝTÝM PROGRAMI78

HÝZMET ÝÇÝ EÐÝTÝM PROGRAMI 79

HÝZMET ÝÇÝ EÐÝTÝM PROGRAMI80

81