1

GÖKOVAFAYI’NINBATIUCUKIRILDI:21TEMMUZ2017BODRUMDEPREMİProf.Dr.HalukEyidoğan

İTÜJeofizikMühendisliğiBölümüE.ÖğretimÜyesi

Giriş

21Temmuz2017tarihindeyerelsaatle01:31’deGökovaKörfezi’ndeKosAdası’nındoğuucuileBodrum’ungüneykıyılarıarasındakalandenizalanındamomentbüyüklüğü6.5-6.7arasındaverilenveBodrummerkezine10kmuzaktaçokkuvvetlibirdepremolmuştur(1,2,3,4).Depremdışmerkezisığdır.Birçoksismolojiverimerkeziderinliğisığderinliklerdesabitleyerekdiğerdepremparametrelerinihesaplamışlardır(Çizelge1).DepremindışmerkeziBodrum’a10km,KosAdası’na16km,Turgutreis’e19km,Datça’ya31km,Muğlamerkeze86kmuzaktadır.

Depreminparametrelerinindeğerlendirilmesi

Çizelge1’iincelediğimizdeülkemizdekiikidepremincelememerkeziveABDveAvrupadepremincelememerkezlerinindepremparametrelerinifarklıdeğerlerdehesapladığınıgörüyoruz.Bununnedenleriolarakdepremistasyonkonumu,kayıtsayısı,yerkabuğununsismikhızmodeli,hesaplamayöntemigibiunsurlarsayılabilir.Ancakbufarklarınkabuledilebilirdüzeydeolmasıgerekiyor.AFADileKRDAE’ninçözümlerindeenbelirginfarkdepremodakderinliğidir.Depreminoluşzamanındakifarkise1saniyedir.1saniyelikfarkenlem,boylamvederinlikfarkıylaortayaçıkmıştır.Kandilliderinlikhesabındaodakderinliğini5kmderinliğesabitlemişvediğerdepremparametreleriniodurumagörehesaplamıştır.AFADisederinlikdeğeriniserbestbırakmışve19kmolarakhesaplamıştır.ABDveAvrupadepremmerkezlerideodakderinliğini10km’yesabitlemişlerdir.Bufarkenlemveboylamhesabındaortalama4-5km’likkaymalaranedenolmuştur.Büyükdepremleriçinhesaplanandepremmerkezi(odak)tümfaylanmanınolduğu,diğerbirdeyişletümsismikenerjininaçığaçıktığınoktadeğildir.Ortalama25-30kmuzunluktabirfaykırılmışveortalama10kmx25km=250kilometrekarebirfayalanıolmuştur.6.6büyüklüğündekidepremintümenerjisibufayalanıüzerinde3-5saniyedesalınmıştır.Onedenlebüyükçedepremlerdedepremodağıdepreminbaşladığıancaktümdepremenerjisininvegücününtoplandığıyerdeğildir.Sağlıklısonuçlaryakındepremistasyonlarınınfarklıaçılardandepremkaydetmesiveanaliziyleeldeedilir(5).

2

Çizelge1.21Temmuz2017Bodrumdepremi’nindepremparametreleri(Dışmerkezenlemi(E,derece),Dışmerkezboylamı(derece),İçmerkezderinliği(h,km),OluşZamanı(t0,saat-dakika,saniye),Büyüklük(Mw,momentbüyüklüğü)

Merkez Tarih

gün.ay.yıl

OluşZamanı

t0

saat.dakika.saniye

Enlem

Kuzey

Boylam

Doğu

Derinlik,H

Km

Büyüklük

Mw

KRDAE

(Türkiye)

21.07.2017 01:31:09 36.9620 27.4053 5.0(sabitlenmiş)

6.6

AFAD-DAD

(Türkiye)

21.07.2017 01:31:10 36.9283 27.44930 19 6.5

USGS

(ABD)

21.07.2017 01:31:12 36.949 27.458 10.0sabitlenmiş) 6.7

EMSC

(Avrupa)

21.07.2017 01:31:11.6 36.93K 27.42 10(sabitlenmiş) 6.7

Budepreminadınedir?

BudepremönceleriajanslardaEgeKosAdasıdepremiolarakanılırkensonradanyapılanhesaprevizyonlarıylaBodrum-GökovaKörfezidepremiolarakanıldı.DepremKosAdasıveBodrumvecivarındaçeşitliderecelerdearaziveyapıhasarlarına,2insanınölümüneveçoksayıdainsanınyaralanmasınaveturizmbölgesibualanlardaönemliekonomikkayıplaranedenoldu.BumakaleninyazıldığısıralardagerekKosAdasıyerleşimlerindevegerekseBodrumvecivarındakiyerleşimlerdeyapılardakihasardereceleri,hasarsayılarıveekonomikkayıplarhakkındaherhangibirsomutaçıklamayoktu.MerkeziTürkiyekarasularıiçerisindeolanbudepreminkonumunaveetkilerinebaktığımızda“BodrumDepremi”olarakadlandırmakyerindeolurkanaatindeyim.

Momentbüyüklüğüdepremverimerkezlerinegöre6.5-6.7arasındaverilenveçokkuvvetlihissedilen21Temmuz2017BodrumDepremiGökovakörfezindeneilknedesondepremdir.Deprem,milyonlarcayıldırnormalfaylarlagenişleyen,genişledikçeçökenveçoğunluklanormalfaylarladilimlenenkörfezin(GökovaGrabeni)jeolojikhareketlerininsonucudur.BujeolojikhareketlerbatıAnadolu’nunveEgeDenizi’ninyerkabuğuhareketlerininzamanzamanyarattığıçokkuvvetlibirdepremdir.

3

Şekil1.DatçaYarımadası’nınEgeDenizi’ndekikonumu.Turuncurenk:günümüzdekaraolanalanlar;koyumavi:160.000yılöncekaraolanalanlar;açıkmavialanlarisegünümüzdekidenizalanınıveçizgilereşderinlikeğrilerinigösterir(6ve7).

GökovaFayıveBodrumdepremi

Jeolojikaraştırmalar,Gökovakörfezi(GökovaBaseni)kuzeykenarınınGökovaFayıolarakadlandırılanveuzunluğu180kmolarakölçülenaktifbirfaylasınırlandığınıgöstermektedir(Şekil2).FayGökovaKörfezidoğusundakiUlaKasabasıcivarındanbaşlarveİstanköyGB'sınakadardevameder.Uzunluğuyaklaşık180km’dir.GökovaFayı,birbirineparalelbirkaçsırayayşeklindenormalfaylardanoluşmaktadır.GökovaFayı’nınÖrenKöyübatısındatamamendenizaltındadevamettiğibelirtilmektedir(10).GökovaKörfezi,BatıAnadolu'dakiGedizveBüyükMenderesgibiaktifgenişlemebasenlerindiğerbirtipikörneğidir(9,10).

4

Şekil2.DatçaYarımadasıvecivarındakiaktiffaylar.Bölgedemeydanagelenönemlidepremlerinyıllarışekilüzerindekisayılarlagösterilmiştir(10,11).

GökovaKörfeziveçevresinindepremselliği

UlusalveuluslararasıtarihselvealetseldönemleriiçerendepremkataloglarıvebölgedekiaktiffaylarincelendiğindeGökovaKörfeziveçevresindebüyükdepremlerinmeydanageldiğivetarihboyuncabölgedekipekçokmedeniyetinbudepremlerileyokolmaderecesindeetkilendiğianlaşılmaktadır(10).M.Ö.2100yılındangünümüzekadargeçensüreçiçindeGüneybatıAnadolu'daolançoksayıdayıkıcıdepreminbirçoğununİstanköy(Kos)Adası,RodosAdasıveFethiyearasındayeraldığıifadeedilmiştir(11).M.Ö.1200yıllarındakurulmuşolanantikKnidoskentininyaşamıboyuncapekçokkezyıkılıpyenidenyapılmasındansonraM.S.700yıllarındaönemlibirdepremsonucundaterkedildiğipaleosismolojikvearkeolojikçalışmalarsonucundaortayakonmuştur(11).MS554veyaMS556yılındaBodrum-İstanköy(Kos)arasında7büyüklüğündebirdepremoluşmuş,Kosadasındakıyıbölgelerindesubaskınlarınanedenolmuştur(12).MÖ496veMS1949yıllarıarasında20adetortaölçektedepremolmuş,bunlardan1389,1856,1866,1881ve1949

5

tarihliolanlartsunamioluşturmuşlardır(12).1956yılındaGüneyEge’demeydanagelenAmorgosdepremindeKilimli(Kalimnos)adasında2.5myüksekliğindedalgave1.5kmderinliğindesubaskınalanıveÜnye(Ios),İncirli(Nisyros),Batnaz(Patnos),Papazlık(Tilos)veLipsi(Lipsos)adalarındaciddimaddihasarvardır.TsunamidalgasıFethiye’de1m’yeulaşmış,suyunkaraiçerisinegirişmesafesi250molarakgözlenmiştir(12).GökovaKörfeziçindefayhattıboyuncayoğunbiraktiviteninyeraldığı,aletseldönemverilerinegöre1933(M=6.5)ve1956(M=7.2)yıllarındaikiönemlidepremmeydanageldiğibilinmektedir(12,13,14,15).

Şekil3.GökovaKörfeziveçevresinintarihseldönemdepremselliği(12).

6

Şekil4.GökovaKörfeziveçevresininaletseldönemdepremselliği(12).

BudepremGökovaFayıileilişkilimi,yoksayenibirfaymıoluştu?

21Temmuz2017tarihinde6.5-6.7büyüklüğündekiBodrumdepreminioluşturannormalfaylanmadoğu-batıdoğrultusundaveilgilibağıntılardanyaptığımızhesaplaragöre(16)ortalamauzunluğu25kmcivarındabirfaydır.Bodrumdepremininraporedilendışmerkezyerivederinliği,faymekanizmasıçözümü,oluşanartçıdepremlerinkonumlarıveBodrumveKosadasındaoluşturduğusarsıntışiddetiveetkilerigözönünealındığındafayınkonumutahminedilebilir.Şekil5’debuverilerdenyolaçıkarakhareketegeçenvedeniziçerisindeilerleyennormalfayınolasıkonumunuişaretledik.BufayındahaöncekiyıllardayapılanbilimselyayınlardaadıgeçenGökovaFayı’nın(7,9,10,11)Örenköyününbatısındandenizedoğruuzananbatıparçasıolmaolasılığıyüksektir.Mevcuttümverilerbuönerimizidesteklemektedir.Bufayınhenüzyeniykenvedeniztabanındaizbırakmışolmasıkuvvetlibirolasılıkkenhızlıbirdenizjeofiziğivejeolojisiçalışmasıyapmakvedahaöncekidenizsismiğiverileriilekarşılaştırmak(10)gerekir.

7

Şekil5.GökovaFayı(kırmızıçizgi),21Temmuz2017Bodrumdepreminindışmerkezikonumu(beyazdaire),artçıdepremlerinkonumu(kırmızıdairecikler),Bodrumdepreminioluşturanfayparçası(sarıçizgi).ÖrenköyününbatısındakalanGökovaFayı’nınbatıdakiolasıdevamıdenizdearaştırılmalıdır.

Bodrumdepremininyarattığıgerilimalanı

AFAD27Temmuz2017tarihiitibariyleBodrumdepremiraporunuyenilemiştir(17).Burapordatümartçıdepremlerinkonumlarıyenidenhesaplanmışveoluşandepremfayınınçevresindeyarattığısismikgerilimalanımodellenmiştir.AFADraporundadepremfayınınboyu20km,yeraltınadoğrugenişliği16kmolarakalınmışveCoulombgerilmeharitasıhesaplanmıştır.Bunagörefayınbatıvedoğuucunda(Şekil5veŞekil6)0.8-1.0barcivarındabirgerilmeyüklenmesigörülmektedir.K-Gdoğrultusundaisegeriliminazaldığıgörülmektedir.DoğudagerilmeartışıolanalanGökovafayınınkaradagözlenenbölümüüzerindedir.BudurumunGökovaFayı’nıngelecektekihasaryapıcıdepremetkinliğibakımındandikkatleyenidendeğerlendirilmesigerekir.

8

Şekil6.21Temmuz2017Bodrumdepreminioluşturanfayınnedenolduğugerilmealanıdeğişimi.Yeşilrenklikümeartçıdepremlerindağılımınıgöstermektedir.

Yerhareketiivmesivehasar

21.07.2017BodrumDepremiAFAD’aaitveBodrum’ayerleştirilmişivmekayıtçısındakuzey-güneydoğrultusunda158.77gal(yerivmesinin%16’sı),doğu-batıdoğrultusunda102.01gal(yerivmesinin%10’u)vedüşeyyönünde88.04gal(yerivmesinin%9’u)olarakölçülmüştür(17).Bitez’debazıeskiyığmayapılardaağırhasarlarolduğuveeşyalarınçoğunundevrildiğigözlenmiştir.AFAD'ınenkısasüredebölgedekiyapılardahasartespitleriyapmasıveortaveağırhasarhasaralanyapılarınkullanılmasınıdurdurmasıveboşaltmasıgerekir.

Tsunamioldumu?Nekadaroldu?

6.5-6.7büyüklüğündekibodrumdepremisığvenormalfaylanmatürübirdepremolmasıve6.0’danbüyükolmasıitibariyletsunamipotansiyeliolanbirdepremdir.Nitekimdepremtsunami(depremkökenlidenizdalgası)yaratmıştır.Ancakneyazıkkiyetkililerbasınahızlıvedoğrubilgi

9

verememişlerdir.OrmanveSuİşleriBakanıverdiğibasındemecinde"BodrumileKosAdasıarasındaEgeDenizi’ndevukubulandepremde,tsunamihadisesiolmadı.Sonaldığımbilgileregöre10santimlikbirdenizsuyununyükselmesisözkonusudur.BuAFAD’danaldığımızbilgidir,özelliklepaylaşmakistiyorum"şeklindeaçıklamayapmıştır(18).AncakdahasonraAFADraporundatsunamiyüksekliği1.0-1.5molarakbeyanedilmiştir(17).Nitekimbasınvesosyalmedyayayansıyanvebodrumveçevresindekikıyılardateknelerikarayasürüklendiğini,arabalarınkaldırımlaraveyamaçlaraitilmişmotorlıutaşıtfotoğraflarıtsunaminin27Temmuz2017tarihindeyayınlananODTÜraporundakisonuçlarıdesteklemektedir(19).Bodrumlimanındakitsunamiölçerinverdiğideğerinnedenokadarazolduğuaraştırılmalıdır.

ODTÜ’nünBodrumDepremiileilgilitsunamiraporunagöretsunamiGümbetkörfezinde1.9metreyüksekliğekadarerişmiştir.Depremdensonrasuseviyesi2metredüşmüştür.BodrumdepremindeyaşanantsunamiolayıEgeveAkdeniz’deolacakkuvvetlivebüyükdepremlerinkıyılardayaratacağıolasısonuçlaraçısındandikkatledeğerlendirilmelidir?

Şekil6.21Temmuz2017Bodrumdepreminin(büyüklük6.6)Bodrumveçevresikıyılardaoluşturduğutsunamininaraçlarüzerindekietkileri.

10

BasındaBodrumdepremi

Basınoluşanveyaygınetkileryapanbirdepreminbilgileriniulusaldepremmerkezlerindenveyabukonudaresmigörevlikurumlardanalır.Bubilginindoğruluğuhemhalkınbilgilendirilmesihemdeacildurumdüzenininsağlıklıçalıştırılmasıaçısındanönemkazanır.

21Temmuz2017BodrumDepremiolduğundabudepremajanslaraağırlıklıolarakYunanistankarasularıiçerisindeolanKosAdasıdepremiolaraksunulmuşvemomentbüyüklüğüresmikurumlarımıztarafındanönce6.3olarak,12saatsonra6.6olaraktebliğedilmiştir.HalbukibudepreminmomentbüyüklüğüABDUSGSveAvrupaEMSCgibiuluslararasımerkezlertarafındanilkdakikalarda6.7olarakilgiliWEBsayafalarınaveajanslarageçilmiştir.BenzerşekildeTVprogramlarındadepremleilgilihaberlervecanlıyayınlarağırlıklıKosAdası’ndanyapılmıştır.Depremuzunbirsüresonunda,öğlenedoğru,depreminBodrum’dakietkilerivesonuçlarıönegeçmişvedeprembüyüklüğüajanslarda6.6olaraktebliğedilmiştir.17Ağustos1999Gölcükdepremindede7.4büyüklüğündekidepremikigüneyakınajanslardadahaküçükolaraksunulmuşvesonra7.4olarakdüzeltilmiştir.BuönemlifarklılığınnedenikurumbaşkanlarıtarafındanaraştırılmalıveTürkiye’debundansonraolacakbüyükvekuvvetlidepremleriçinbenzersorunlaryinelenmemelidir.

Aklatakılanvecevapbekleyensorular

1.DepreminbüyüklüğüçokkısasüredeABDUlusalDepremBilgilendirmeMerkeziveABDepremMerkezitarafından6.7olarakaçıklanırkenTürkiye’deyetkilikurumlarolanAFADveKRDAEönce6.3,onikisaatsonra6.5ve6.6olarakaçıklamışlardır.Neden?

2.Tsunamiyükseklikdeğerininsaptanmasıvehalkaduyurulmasısürecindeyaşanankarışıklığınnedeninedir?ÖnceleriKRDAEveOrmanveSuİşleriBakanlığıtebliğinde10cmyüksekliktetsunamiölçüsüverilirkenbirhaftasonraAFADveODTÜraporundaneden0.5-1.9metrearasındadeğerlerverilmiştir?

3.Bumakaleninyazıldığı28Temmuz2017tarihindeBodrumdepremininnedenolduğuhafif,ortaveağırhasardurumusayısalverileribasınyoluylatebliğedilmemiştir.Eğerhasartesbitleriyapılıyorsahasardağılımoranlarınedir?

4.Depremsığvebüyüktür.BudepreminoluşturduğufayınGökovaFayıilejeolojikilişkisinedir?Bodrumaçıklarında,deniztabanındabudepremyaratanfayınizinibulmakonusundaenkısasürededenizjeolojisivejeofiziğiaraştırmasıyapılacakmıdır?

5.Deprembölgesindehasarlıveyahasarsıztarihiyapılarındepremedayanıklıolarakrestorasyonuvegüçlendirilmesiiçinbireylemplanıveprojevarmıdır?Buişikimyapacaktır?

11

Kaynaklar

1. AFAD,AfetveAcilDurumYönetimiBaşkanlığı,Ankara2. KRDAE,KandilliRasathanesiveDepremAraştırmaEnstitüsü,BoğaziçiÜniversitesi3. EMSC,EuropeanandMediterraneanSeismologicalCenter4. USGS,UnitedStatesofGeologicalService5. Eyidoğan,H.,2012.50SorudaDeprem,BilimveGelecekYayınevi,2.Baskı,251sayfa.6. Allen,S.R.veCas,R.A.F.,2002,Transportofpyroclasticflowsacrosstheseaduring

theexplosive,rhyoliticeruptionoftheKosPlateauTuff,Greece.7. Dirik, K., Türkmenoğlu, A., Tuna, N., Dirican, M., 2003. Datça Yarımadası’nın

neotektoniği, jeomorfolojisi ve bunların eski medeniyetlerin yerleşimi ve gelişimiüzerindekietkisi,ODTÜ,AFP-00-07-03-13kodnoluproje.

8. Ersoy,S.,1991.Datçayarımadasınınstratigrafisivetektonigi.TürkiyeJeolojiBült.34,1-14.

9. Görür,N.,Şengör,A.M.C.,Sakınç,M.,Tüysüz,O.,Akkök,R.,Yiğitbaş,E.,Oktay,F.,Barka,A.,Sarıca,N.,Ecevitoğlu,B.,Demirbağ,E.,Ersoy,Ş.,Algan,O.,Güneysu,C.andAykol,A.,1995,RiftformationintheGökovaRegion,SouthwestAnatolia:ImplicationfortheOpeningtheAegeanSea.Geol.Mag.132,637-650.

10. Uluğ,A.veKaşer,N.2007.GüneydoğuEgeDenizi-GökovaKörfezi’ndeyeralanÖrendeltası’nınyapısıvedepremselliği,TMMOB6.UlusalKıyıMühendisliğiSempozyumu,25-28Ekim2007,4553-458.

11. Altunel,E.,Stewart,I.S.,Piccardi,L.,andBarka,A.A.,2003.EarthquakefaultingatAncientCnidus,SWTurkey.TurkishJournalofEarthSciences,12/1,137-151.

12. B.Ü.KandilliRasathanesiveDepremAraştırmaEnstitüsü,BölgeselDeprem-TsunamiİzlemeveDeğerlendirmeMerkezi,21Temmuz2017GökovaKörfezi-AkdenizDepremiRaporu,11sayfa.

13. Ergin,K.,Güçlü,U.veUz,Z.,1967.Türkiyevecivarınındepremkataloğu.İTÜyayınları,No:24.

14. Ambraseys,N.,1988.Engineeringseismology,EarthquakeEng.Struct.Dyn.,17,1–105.

15. Eyidoğan,H.,Güçlü,U.,Utku,Z.veDeğirmenci,E.,1991.Türkiyebüyükdepremlerimakrosismikrehberi(1900-1988),İstanbulTeknikÜniversitesi,İstanbul,199sayfa.

16. DonaldL.W.andK.J.Coppersmith,1994.NewEmpiricalRelationshipsamongMagnitude,RuptureLength,RuptureWidth,RuptureArea,andSurfaceDisplacement,BulletinoftheSeismologicalSocietyofAmerica,Vol.84,No.4,pp.974-1002,

17. AFAD Raporu, 2017. 21 Temmuz 2017 Muğla-Bodrum açıkları depremi öndeğerlendirmeraporu,16sayfa.

18. http://www.hurriyet.com.tr/bakandan-son-dakika-tsunami-aciklamasi-2162017-40526977

19. YalçınerA.C.,L.Süzen,H.G.Güler,G.G.Doğan,C.Ö.Sözdinler,T.E.Çakır,D.

Tüfekci,E.Işık,2017.The21thJuly2017Gökovaearthquakeandtsunami;preliminaryreportofposttsunamifieldsurveyinthesouthcoastofBodrumPeninsula,Turkey.