główne kierunki teoretyczne w psychologii – psychologiczne … 3.pdf · zachowanie człowieka...
TRANSCRIPT
Główne kierunki teoretyczne w psychologii
– psychologiczne koncepcje człowieka
• Różnią się pod względem stopnia, w jakim
opierają się na wynikach badań
empirycznych czy dokładności, jaką empirycznych czy dokładności, jaką
starają się osiągnąć. Mimo to w
niektórych punktach pokrywają się one i
większość psychologów zapożycza pojęcia
z nich wszystkich.
Na gruncie psychologii wyróżnić można co najmniej
pięć głównych koncepcji człowieka — kierunków
psychologicznych:
• psychodynamiczny (psychoanalityczny),
• behawiorystyczny,
• humanistyczny (lub w wersji szerszej —• humanistyczny (lub w wersji szerszej —
humanistyczno-egzystencjalny),
• biologiczny (neurobiologiczny)
• poznawczy.
W perspektywie historii psychologii
najważniejsze z nich to kierunek:
• behawiorystyczny
• psychodynamiczny
• humanistyczny• humanistyczny
To jeden z głównych paradygmatów –
kierunków - w psychologii.
Podejście to stoi nas stanowisku, że -
• zachowanie — a nie świadomość — powinno
być przedmiotem psychologii.
• ang. behaviour — zachowanie • ang. behaviour — zachowanie
Tezę taką w 1913 roku postawił John
Watson (1878–1958). � Wierzył on, że można
zbudować psychologię, w której zamiast terminów „świadomość”, „stany psychiczne”, „psychika” będzie można posługiwać się takimi określeniami, jak
• Niektóre główne terminy psychologii behawiorystycznej zapożyczył Watson od twórcy fizjologii wyższych czynności nerwowych Iwana Pawłowa(1849–1936).
takimi określeniami, jak „bodziec”, „reakcja”, „tworzenie nawyków” itd.
� Zdaniem Watsona całe zachowanie człowieka można tłumaczyć warunkowaniem, wrodzonymi i nabytymi odruchami.
� Introspekcja, czyli świadoma analiza własnych
myśli i uczuć, zastąpiona została przez
zwolenników behawioryzmu obserwacją
zachowania. zachowania.
�Watson sądził, że psychologia powinna zajmować
się procesem uczenia się obserwowalnych reakcji
w odpowiedzi na bodźce środowiskowe. Uważał
także, że odkrycia w dziedzinie uczenia się
stworzą kiedyś ogromne możliwości.
John Watson tak pisał o swojej wizji
psychologii :
�„Psychologia [taka], jak widzi ją behawiorysta, jest w pełni obiektywną, eksperymentalną dziedziną nauk przyrodniczych. Jej celem teoretycznym jest przewidywanie i kontrola zachowania. Introspekcja nie jest podstawową zachowania. Introspekcja nie jest podstawową spośród jej metod (...). Behawiorysta, dążąc do uzyskania jednolitego schematu reakcji zwierząt, nie dostrzega linii oddzielającej człowieka od zwierzęcia” (za: Stachowski, Dobroczyński, 2008: 90–91).
Iwan Pawłow (1849–1936)
• Uwarunkował reakcję
na bodziec i podał
okoliczności, w których
początkowo neutralny
bodziec staje się
• Rosyjski fizjolog - I.
Pawłow - odkrył przez
przypadek, że psy w
jego laboratorium mogą
nauczyć się reagować bodziec staje się
opatrzony informacją,
przez co wyzwala
reakcję warunkową
nauczyć się reagować
wydzielaniem śliny na
bodziec akustyczny
• Eksperymenty Pawłowa,
Watsona oraz innych
badaczy legły u
podstaw behawioryzmu
Iwan Pawłow - Warunkowanie
klasyczne
�Iwan Pawłow, prowadząc badania nad trawieniem, dokonał przełomowego odkrycia.
�Badał wydzielanie śliny na poszczególnych etapach trawienia. etapach trawienia.
�Zauważył, że psy wydzielają ślinę na widok asystentów, którzy je karmili lub misek, w które wkładano jedzenie — nie mając jeszcze pokarmu w pysku (czyli dzieje się tak, jakby był to pierwszy etap trawienia).
Skrócony opis eksperymentu
Pawłowa
• Tuż przed wniesieniem jedzenia do
pomieszczenia, w którym przebywały psy,
emitowano dźwięk przy użyciu kamertonu.
• Pojawiał się wtedy najpierw dźwięk, po nim • Pojawiał się wtedy najpierw dźwięk, po nim
pokarm, a u psa po kilku powtórzeniach
obserwowano wydzielanie śliny na dźwięk
kamertonu.
Procedura warunkowania
klasycznego• Bodźcem bezwarunkowym- czyli takim, którego znaczenie jest
biologicznie uwarunkowane, jest pokarm znajdujący się w pysku psa (wywołuje reakcję wydzielania śliny — automatyczną, niezależnie od wcześniejszego uczenia się).
• Reakcją bezwarunkowa- jest wydzielanie śliny pod wpływem pokarmu znajdującego się w pysku. Jest to reakcja odruchowa, automatyczna, wywoływana przez bodziec bezwarunkowy.automatyczna, wywoływana przez bodziec bezwarunkowy.
• Bodziec obojętny - to dźwięk kamertonu. Początkowo nic nie znaczył, ale po połączeniu dźwięku z pokarmem w pysku bodziec zmienia znaczenie — staje się bodźcem warunkowym.
• Bodziec warunkowy - to bodziec obojętny opatrzony informacją (przez powtarzające łączenie go z bodźcem bezwarunkowym).
• Reakcja warunkowa - to wydzielanie śliny przez psy pod wpływem dźwięku dzwonka (czyli w odpowiedzi na bodziec warunkowy).
Warunkowanie klasyczne
• „jest takim rodzajem uczenia się, w którym bodziec neutralny zostaje skojarzony z bodźcem powodującym zachowanie odruchowe, co sprawia, że z czasem staje się wystarczający do wywołania tego zachowania”
• Podłożem reakcji warunkowych mogą być wszystkie • Podłożem reakcji warunkowych mogą być wszystkie reakcje bezwarunkowe.
• Na ich podstawie warunkuje się także człowiek.
• Przez warunkowanie klasyczne jednostki uczą się przewidywać pojawianie się ważnych wydarzeń w środowisku (np. pokarm lub ból) i przygotowywać się na nie.
Warunkowanie klasyczne emocji
• Następstwem procesu warunkowania
klasycznego mogą być fobie (silny lęk
wywołany przez obiekty, które nie są
zagrażające). zagrażające).
• Udało się wykryć mechanizm powstawania
fobii w eksperymencie opisanym poniżej.
Przełomowy eksperyment dotyczący warunkowania
emocji przeprowadził John Watson wraz z
asystentką Rosalie Rayner
�na jedenastomiesięcznym chłopcu o imieniu Albert.
�Dziecku przynoszono do zabawy białego szczura, a potem za plecami chłopca uderzano w metalową sztabę — wówczas dziecko wzdrygało metalową sztabę — wówczas dziecko wzdrygało się, płakało, był to bowiem bodziec pierwotnie zagrażający.
�Przez siedem prób łączono widok szczura z silnym dźwiękiem, w wyniku czego Albert na widok białego szczura płakał i uciekał — jeszcze zanim pojawił się hałas.
� Warunkowanie emocjonalne (strach) rozszerzyło się następnie na warunkowanie zachowania, ponieważ Albert uciekał od wzbudzającego strach szczura.
� Niedługo później doszło do generalizacji reakcji strachu na obiekty podobne — puszyste i włochate, które wywoływały taki sam lęk u chłopca (królik, pies, a nawet broda Świętego Mikołaja!). a nawet broda Świętego Mikołaja!).
� Takiej reakcji nie było na klocki, samochody i inne zabawki, które nie miały decydującej cechy bodźca warunkowego — nie były włochate i puszyste.
� Alberta zabrano ze szpitala i dalsze jego losy nie są znane
Procedurę tego warunkowania
można rozpisać następująco:
• Bodziec bezwarunkowy: silny hałas
• Reakcja bezwarunkowa: strach (wzdrygnięcie się, wstrząs emocjonalny) w wyniku silnego hałasuhałasu
• Bodziec obojętny: widok białego szczura
• Bodziec warunkowy: widok białego szczura jako sygnał
• Reakcja warunkowa: strach na widok białego szczura
Fobie – generalizacja bodźca
� Eksperyment Watsona pokazał mechanizm powstawania fobii — irracjonalnego lęku przed obiektami czy sytuacjami, które same w sobie nie są zagrażające.
� W warunkowaniu dojść może do generalizacji bodźca— zjawiska polegającego na tym, że reakcja — zjawiska polegającego na tym, że reakcja warunkowana jest wywoływana przez bodźce neutralne, które przypominają bodziec warunkowy, lecz nie są z nim identyczne; jest to rozszerzenie reakcji warunkowej na bodźce podobne do bodźca warunkowego (w przypadku Alberta były to obiekty włochate i puszyste, choć pierwotna reakcja dotyczyła jedynie szczura)
Różnicowanie bodźca
� czyli odróżnianie podobnych bodźców i reagowania wyłącznie na właściwy bodziec warunkowy.
� Zdolność ta odgrywa doniosłą rolę w przystosowaniu — przykładowo, jeden gatunek grzybów może być trujący, ale inny jest pożywny.trujący, ale inny jest pożywny.
� Gdyby Albertowi pokazywano na przykład bawełnianą przędzę, nie emitując hałasu (lecz wciąż prezentując hałas w połączeniu ze szczurem), przypuszczalnie tylko szczur wzbudzałby jego strach, ponieważ chłopiec nauczyłby się różnicować dwa podobne bodźce
Przeciwwarunkowanie
• Uczennica Watsona — Mary Cover Jones 1897
– 1987 — przeprowadziła eksperyment,
którego celem było zniesienie wyuczonej
wcześniej reakcji strachu. wcześniej reakcji strachu.
• Procedurę tę zastosowano u chłopca o imieniu
Peter, który panicznie bał się królików.
Opis eksperymentu
�Klatka z królikiem była stopniowo przybliżana do dziecka, w czasie, gdy oddawało się ono ulubionej czynności, np. jedzeniu ciasteczek.
� Zwierzę było przysuwane począwszy od końca pokoju, czemu Peter przyglądał się z podejrzliwością, niemniej kontynuował podejrzliwością, niemniej kontynuował konsumpcję.
�W końcu dziecko przestało negatywnie reagować na klatkę z królikiem — potrafiło jednocześnie raczyć się ciasteczkami i dotykać królika.
�Radość z jedzenia łakoci była nie do pogodzenia ze strachem i spowodowała jego zanik.
Przeciwwarunkowanie
• jest techniką polegającą na skojarzeniu bodźca
wywołującego niepożądaną reakcję (np.
strach) z bodźcem wywołującym reakcję
przeciwną (np. instrukcją prowadzącą do przeciwną (np. instrukcją prowadzącą do
relaksacji), w wyniku czego pierwszy z
bodźców traci zdolność do wywoływania
niepożądanej reakcji
Wygaszanie i samorzutne
odnowienie reakcji
• Można założyć, że wyuczona w warunkowaniu
klasycznym reakcja z czasem zaniknie, ale
bodziec warunkowy nigdy już nie stanie się
obojętnym — reakcja jeszcze kiedyś może obojętnym — reakcja jeszcze kiedyś może
powstać.
Metody redukowania lęku fobicznego,
stosowane w psychoterapii behawioralnej
• zatapianie — „polega na eksponowaniu
klientowi lękotwórczego bodźca tak długo, aż
reakcja nań ulegnie wygaszeniu
• systematyczna desensytyzacja• systematyczna desensytyzacja
(systematyczne odwrażliwianie) — „polega na
stopniowym eksponowaniu zrelaksowanemu
klientowi coraz to bardziej lękotwórczych
bodźców”.
Współtwórcy behawioryzmu:
• Edward Lee Thorndike (1874–1949) — twórca
ważnego dla psychologii prawa efektu
• Burrhus Frederic Skinner (1904–1990) -
wierzył, że człowiek uczy się takich czy innych wierzył, że człowiek uczy się takich czy innych
reakcji, ponieważ są one wzmacniane —
reakcje te powodują pewne ważne dla
organizmu funkcje.
Warunkowanie instrumentalne
• Jest to proces prowadzący do skojarzenia
danego zachowania z jego konsekwencjami
• Jeśli konsekwencje zachowania są pozytywne,
jest dosyć prawdopodobne, że pojawi się ono jest dosyć prawdopodobne, że pojawi się ono
po raz kolejny; jeśli jednak konsekwencje są
negatywne, prawdopodobieństwo jego
powtórzenia się maleje.
• Mniej więcej w tym czasie, gdy Pawłow odkrył
warunkowanie klasyczne, badając psy,
amerykański psycholog Edward Thorndike
(1878–1949) badał inny rodzaj uczenia się. Kot (1878–1949) badał inny rodzaj uczenia się. Kot
znajdujący się w skonstruowanej przez niego
skrzynce problemowej mógł otworzyć drzwi,
jedynie naciskając pedał. Po kilku próbach kot
naciskał pedał coraz szybciej.
Prawo efektu Thorndike’a
• Mówi ono, że zachowania prowadzące do
zadowalającego stanu rzeczy będą z większym
prawdopodobieństwem powtarzane
Wyczerpującej charakterystyki warunkowania
sprawczego dokonał Burrhus Frederic Skinner
(1904–1990)
• Umieszczał zwierzęta w skrzynce, gdzie uczyły się one
kojarzyć naciśnięcie dźwigni z pojawieniem się porcji
pokarmu.
• Zwierze uczyło się, że osiągnięcie nagrody czy Zwierze uczyło się, że osiągnięcie nagrody czy
uniknięcie kary zależy od niego. Za wykonanie czegoś
zwierzę otrzymywało nagrodę lub karę.
• Dźwignia jest w tym wypadku bodźcem, jej
naciśnięcie reakcją, otrzymanie jedzenia zaś
następstwem tego zachowania.
Burrhus Frederic Skinner
(1904–1990)
• Uważał że, zwierzęta
laboratoryjne są w stanie
uczyć się różnych zachowań
właśnie dzięki wzmacnianiu.
Człowiek i zwierze działają
• Mimo, że Skinner i jego
uczniowie swe podstawowe
badania prowadzili na
zwierzętach, to jednak
zasady behawioryzmu Człowiek i zwierze działają
automatycznie, jak maszyna
— automatycznie reagują
na określone bodźce, a ich
uczucia, myśli i poglądy (o
ile w ogóle istnieją) nie
powinny być celem
psychologii
zasady behawioryzmu
stosowano powszechnie
do problemów ludzi (np.
wychowanie dzieci-
stosowanie pozytywnych
wzmocnień zamiast kar/
opracowanie nowych metod
terapii zaburzeń
zachowania).
Zasady warunkowania
instrumentalnego
• wzmocnienie — proces, dzięki któremu
konsekwencje danej reakcji prowadzą do
zwiększenia prawdopodobieństwa jej
ponownego pojawienia sięponownego pojawienia się
Wzmocnienia
• Wzmocnienia
pozytywne zwiększają
prawdopodobieństwo
przyszłego pojawienia się
reakcji, po której
• Wzmocnienia negatywne
zachodzą wtedy, gdy w
następstwie zachowania
dochodzi do uniknięcia
nieprzyjemnego zdarzenia reakcji, po której
występują. Ich
przykładem jest jedzenie
czy pochwała.
nieprzyjemnego zdarzenia
lub sytuacji, zwiększają
więc prawdopodobieństwo
przyszłego zachowania pod
warunkiem ich usunięcia z
sytuacji.
• Większe wzmocnienia powodują szybsze
uczenie się niż wzmocnienia mniejsze.
• Wzmocnienia natychmiastowe są
skuteczniejsze niż odroczone — krótkofalowe skuteczniejsze niż odroczone — krótkofalowe
następstwa zachowania są więc silniejszym
wzmocnieniem od następstw długofalowych.
Metodą leczenia w tym ujęciu
będzie terapia behawioralna...
�...polegająca na procesie uczenia nowych, adaptacyjnych reakcji i wygaszaniu reakcji nieprawidłowych.
�Jej współcześnie stosowaną modyfikacją jest �Jej współcześnie stosowaną modyfikacją jest terapia poznawczo-behawioralna, która oprócz identyfikacji bodźców i reakcji skupia się także na przekonaniach, myślach, umiejętnościach i wiedzy o sobie, jaką prezentuje jednostka
Krytyka
• Krytycy utrzymują, że wąska perspektywa
behawioryzmu opóźniła rozwój psychologii o
dziesięciolecie ponieważ kierunek ten
odwraca uwagę wielu uczonych od badania odwraca uwagę wielu uczonych od badania
najważniejszych form ekspresji gatunku
ludzkiego- języka, myślenia i świadomości.
Teoria społecznego
uczenia się Alberta Bandury
• Pewnym odgałęzieniem klasycznego
behawioryzmu jest teoria społecznego
uczenia się Alberta Bandury, która tłumaczy,
w jaki sposób ludzie, obserwując innych, w jaki sposób ludzie, obserwując innych,
nabywają nowe formy zachowania.
Albert Bandura (ur. 1925)
• Teoria ta zaliczana jest do nurtu społeczno-poznawczego, ponieważ łączy obszar analizy zachowania (jak chcą behawioryści) z analizą ludzkich myśli i odczuć.
• „Ludzie nie są po prostu istotami reagującymi na zewnętrzne oddziaływania. Dokonują selekcji docierających do nich bodźców, organizują je i przekształcają. Dzięki temu, ludzkich myśli i odczuć. przekształcają. Dzięki temu, że sami się motywują i sami wywołują określone następstwa własnych działań, ludzie mogą wywierać pewien, pożądany przez nich, wpływ na własne zachowania” (Bandura, 1977/2007: 17).
Eksperymenty Bandury
• Dzieci, po obejrzeniu dorosłych bijących i
kopiących lalkę, wykazywały potem
zwiększoną gotowość do tych samych
zachowań; naśladowały także zachowania zachowań; naśladowały także zachowania
modelów nawet po obejrzeniu ich w filmie lub
gdy modelami były postacie z komiksów
Według Bandury - obserwowane zachowanie
modela będzie na obserwatora najsilniej
wpływać, gdy
• 1) widać, że ma ono nagradzające
konsekwencje,
• 2) model jest oceniany pozytywnie, lubiany i
szanowany,szanowany,
• 3) spostrzegane jest podobieństwo między
cechami i właściwościami modela i
obserwatora,
Obserwowane zachowanie modela będzie na
obserwatora najsilniej wpływać, gdy
• 4) obserwatora nagradza się za zwracanie
uwagi na zachowanie modela,
• 5) zachowanie modela jest widoczne i
wyróżniające się — gdy występuje jako wyróżniające się — gdy występuje jako
wyraźna figura na tle rywalizujących modelów,
• 6) naśladowanie modela mieści się w zakresie
umiejętności obserwatora.
W innym badaniu Bandury dzieci bojące się psów
obserwowały dziecko niebojące się tych zwierząt.
• W toku ośmiu kolejnych sesji dziecko-model
bawiło się z psem, a dzieci obserwujące to
zachowanie przejawiały coraz więcej
kontaktowych zachowań wobec tego kontaktowych zachowań wobec tego
zwierzęcia .
• W toku uczenia się obserwacyjnego
nabywamy także kulturowych norm, uczymy
się codziennych aktywności i umiejętności
potrzebnych w życiu.