glósur landafraedi9bekkur
DESCRIPTION
Ætlað til að hjálpa nemendum að læra fyrir próf. Nota tölvurnar sínar til að lesa heima.TRANSCRIPT
Hvað er landafræði?
Flokkar
Náttúrulandafræði: ásýnd landsinsLandmótun
Jarðveg og gróður
Mannvistarlandafræði:Efnahagslega þróun
Félagslega þróun
Hvernig maðurinn nýtir jörðina
Náttúrulegir þættir skapa manninum auðlindir.
Hvernig nýtir maðurinn þær?
Setja manni skorður gangvart framleiðsluBúsetumöguleikum
Samgöngum
Landafræðin fjallar líka um annað eins og: fólksfjölda, fólksflutninga og fjölbreytileika mannlífsins.
Hún hjálpar okkur að kortleggja heiminn.
Skipuleggja og byggja upp samfélög.
Fá meira út úr ferðalögum, bókum og kvikmyndum.
Auðlind – hvað er það?
1. Nauðsynlegt fyrir manninn:
a) Frjósamur jarðvegur
b) Fiskurinn í sjónum
2. Orkuauðlindir:
a) Olía
b) Jarðgas
c) Sól
d) Vindur
e) Vatnsföll
f) Kol
Auðlind – hvað er það?
1. Auðlindir/verðmæti í jörðu:Málmar (tegundir málma ss. eðal málmar)
Hvað er smíðað úr þeim? bílar, flugvélar….
2. Þekking – hvernig nýtist hún sem auðlind?Nýtist efnahagslífinu með verðmætasköpun.
3. Útivistarsvæði – stendur og fjöll og náttúra (ferðaiðnaður)
Auðlind – skipt í þrjá flokka
Endurnýjast ekkiKol
Olía
málmar
Endurnýjast – ganga ekki til þurrðarVatnsorka
Vindorka
Sólarorka
sjávarfallsorka
Endurnýjast með takmörkunum.Fiskistofnar
Skóglendi
Sjálfbær þróun (sustainability)
Hvernig við lifum og störfum þannig að við eyðileggjum ekki bústað okkar, jörðina. Nýtum auðlindir skynsamlega og fullnægjum þörfum samtímans þannig að við skerðum ekki rétt komandi kynslóða. Forgangsröðun verkefna, finna lausnir og tryggja lífsgæði og velferð án þess að skemma umhverfið.
Hugtakið „sjálfbær þróun (sustainability)“:
Litið til lengri tíma og reynt að ná jafnvægi milli efnahags-, samfélags- og umhverfislegra þátta. Atvinna + verðbólga.
Það kallar á samþættingu (samvinnu) þessara þriggja þátta. Að það spili saman ákvarðarnir stjórnvalda, fyrirtækja, félagasamtaka og einstaklinga.
Þróun vísar til allra mannlegra athafna sem hafa áhrif á umhverfið og náttúruauðlindir.
Þróunin skal eiga sér stað án þess að vistkerfum jarðar sé stefnt í hættu.
Réttlætanlegt Þolanlegt
Framkvæmanlegt
HeimsálfurnarGróðurfar og landnýting
Gróðurfari má skipta í:
Freðmýrar (N-Kanada og Rússland)
SkógaBarrskógar
Jarðvegur næringarsnauður
2-3% jarðarbúa búa þar
LaufskógarÍ því belti býr um helmingur jarðarbúa. Mest ríkjandi í tempruðu beltunum þar sem jarðvegur er frjór (en vantar þó alveg í Mið-Síberíu).
HitabeltisregnskógarVestur hluta Afríku, við miðbaug og á Amasonsvæðinu. Einnig í SA hluta Asíu.
Raki og hiti mikill og erfitt að búa. Þar búa fáir í samhengi við aðra staði á jörðinni.
GrasslétturSteppa: víðáttumikla grassléttur, þekja stór svæði í öllum heimsálfum.
Jarðvegur þykkur, frjósamur og næringarefnaríkur.
Savanna svæði: stór og villt dýr. Vinsæll áfangastaður ferðamanna.
EyðimerkurErfið lífsskilyrði. Þurkkar hamla gróðri.
Föst búsetaBushmen í Kalahari (er í suðurhluta Afríku: Botswana, S-Afríku og Namibíu)
Aborgines í Ástralíu.
HirðingjalífBedouin – tjaldafólkið í Sahara (87 sinnum stærri en Ísland).
Þekja um 30% af landi jarðarinnar.
Fjölbreytt landslag, hvernig?
Sumstaðar hefur ekki rignt í 40 ár.
Mannfjöldi, bls. 12.
Forfeður okkar fyrir 150.000 árum – takmarkaðist við að nýta sér landsins gæði.
Flökkuðu í fæðuleit og veiddu. Um 15 milljónir manna.
Akuryrkkjan. Fæðuöflun öruggari
Starfsstéttir urðu til, sérhæfing.
Næsta stökk: Iðnbyltingin á 18. Öld.Aukin matvælaframleiðsla.
Framfariri í tækni
Læknavísindin þróast, eiga þátt í fólksfjölguninni. Sjá línurit bls. 13.
Mannfjöldi, bls. 12.
Að fylgjast með mannfjölda (píramídinn bls. 14-15)
Búsetu
Fæðingar og dánartíðni
Sóttir, faraldrar (HIV í Afríku) Lesótó og Malavi.
Kína – takmörkun á barneignum.
Hvar búum við?
Lífvænlegt umhverfiAðgengi að vatni
Loftslag sem hæfir ræktun
Frjósamur jarðvegur
Þar sem þessir þættir eru til staðar eru þéttbýlissvæði jarðarninnar.
Í dag er talið að helmingur jarðarbúa búi í þéttbýli.Kortavinna: bls. 17. Hópvinna 2-3 saman.
Finndu svarið: Hugtök, bls. 17.
Bætið við strjálbýli og þéttbýli.
Þriðjungur af þurrlendi jarðar er óbyggður. Hamlandi aðstæður til búsetu. Hvað er átt við með því?
Hugtök - læra
Fæðingartíðni
Dánartíðni
Náttúruleg fólksfjölgun/fækkun
Brottflutningur / Aðflutningur
Meðalævilengd
Strjálbýli
Þéttbýli
Hugtök - læra
Vistspor
Sjálfbær þróun
Meginland
Auðlind
Mannréttindi
Mannréttindasáttmáli sameinuðuþjóðanna 1948Bann við pyntingum
Víðtæk réttindi til lífs,frelsis og mannhelgi
Skoðanafrelsi og mannréttindi
1. kynslóð
Borgaraleg og stjórnmálalegEfna til og taka þátt í friðsamlegum mótmælum.
Kosningaréttur
Trúfrelsi
Félagafrelsi
Málfrelsi
2. kynslóð
Menntun
Húsnæði
Heilbrigðisþjónusta
Mannsæmandi lífsskilyrði
3. kynslóð
Samstöðuréttindi:Réttur til friðsamlegs umhverfis
Réttur komandi kynslóða til óspiltrar náttúru.
Mannréttindabrot
Hugtak: ÞJÓÐERNISHREINSUN.Myrða kerfisbundið fólk af öðru þjóðerni. Markmiðið að hreinsa/útrýma.
Þjóðarmorðin í Rúanda 1994.Tutsis voru myrtir af Hutus
Talið að um 800.000 hafi verið myrt.
Stríðið í Júgóslavíu 1991-1995.Tugir þúsunda myrt.
Skipulögð fjöldamorð, ennþá mál í gangi t.d. Radovan Karadzic.
Þúsaldarmarkmið SÞ
Að eyða fátækt og hungri.
Öll börn njóti grunnskólamenntunar árið 2015.
Vinna skal að jafnrétti kynjanna og styrkja frumkvæðisrétt kvenna.
UM VÍÐA VERÖLD
Þúsaldarmarkmið SÞ
Lækka á dánartíðni barna.
Vinna skal að bættu heilsufari kvenna.
Berjast á gegn alnæmi, malaríu og öðrum sjúkdómum.
UM VÍÐA VERÖLD
Þúsaldarmarkmið SÞ
Vinna skal að sjálfbærri þróun.
Vinna á frekar að opnu og sanngjörnu viðskipta- og fjármálakerfi sem byggir á skýrum reglum.
UM VÍÐA VERÖLD
Þúsaldarmarkmið SÞ
UM VÍÐA VERÖLD
Þúsaldarmarkmið SÞ
Vinna skal að sjálfbærri þróun.Vinna á frekar að opnu og sanngjörnu viðskipta- og fjármálakerfi sem byggir á skýrum reglum.
Mansal
Fólk: Menn, konur eða börn seld/þvinguð nauðug í hagnaðarskyni:
Í verksmiðju – vinnuafl.
Kynlífsþrælkun
Ólöglegar ættleiðingar
Höfum við nóg af vatni og mat?
Vatn – umræður…..Hvað getum við gert til að spara vatnið?
Matur – hvað skiptir máli?Loftslag og jarðvegur stjórnar því hvað er hægt að rækta á hverjum stað.
1 milljarður manna fær ekki nægju sína af mat í dag.Fjölgun mannkyns: árið 2011 fæddist 7 milljarðasti jarðarbúinn.
Lífræn ræktun
Þegar ekki er notast við tilbúin áburð eða skordýraeitur við framleiðslu.
Er þetta eitthvað sem skiptir máli?
Brauðfæða
Er að geta séð einhverjum fyrir mat.
Þjóð og þjóðerni
Þjóð:Fólk með sama tungumál, menningu, trú og sögu.
Sameiginlegur uppruni.
Til að sameina ólíka hópa hafa stjórnvöld oft reynt að efla þjóðerniskennd.
Írak er sundurleitt þjóðfélag og skiptist þjóðin í raun upp í ólíka ættflokka.
Þjóðerni:Að vera af ákveðinni þjóð ( t.d. íslendingur).
Tungumál
Þau eru talin vera 6.900 á heimsvísu.
Menning
Órjúfanlegur hluti af daglegu lífi. Mótar einstaklinginn, hugsun hans og hegðun.
Tungumálið sem við tölum
Trúarbrögðin sem við iðkum
Listir sem við stundum
Afþreying sem við höfum skapað okkurT.d. Tónlist: Björk, Sigurrós, OMAM
Matur sem við borðum. Kokteilsósa.
Fatatískan
Bækur sem við lesum
Íþróttagreinar sem þjóðin stundar og fylgist með.
Menningararfur: Torfbæir, Þorrablót (maturinn).
Fjölmenning
Suðupottur menningarstraumaÓlíkir menningarstraumar víðsvegar að úr heiminum.
Ólíkir menningarheimar skapa eitthvað nýtt í menningunni sem fyrir var.
Þekkjum við einhver dæmi?
Siðir og kunnátta flyst á milli landa og hefur áhrif á samfélagið. Einfalt dæmi er ólík matarmenning.
Hugtök - læra
Þjóð
Menning
Mannréttindi
Þjóðerni
Lífræn ræktun
Mansal