göl, çöl, öl…

Doç. Dr. İskender Gülle Mehmet Akif Ersoy Üniv. Fen-Ed. Fak. Biy. Böl.

igulle@mehmetakif. edu.tr.

Doç. Dr. Ömer Elitok SDÜ Jeotermal Enerji, Yeraltısuyu ve Mineral Kaynakları

Araştırma ve Uygulama Merkezi

27 Mart 2013 Isparta

göl, çöl, öl…

Burdur’da önemli gündem…

İ. Gülle/ Burdur Gölü'nün Geçmişi ve geleceği, 27.03.2013, Isparta

Balıkçılık yapılmaz!

Balıkçılık yapılmaz!

Suyu içilmez!

Tarımda Kullanılmaz!

Sanayide kullanılmaz!

Rekreasyon özelliği sınırlı!

Öyleyse???

Gerçekten öyle mi?

• İklimsel etkileri (Şehrin sıcaklık-nem dengesini sağlar) ile enerji tasarrufu ve toplum sağlığına katkı yapması

• Tarımsal üretimi olumlu yönde etkilemesi

• Yer altı su rezervini desteklemesi ve koruması

• Yaban hayatını desteklemesi; tarımsal zararlılar ve portörlere karşı doğal mücadele (kuşlar ve böcekler aracılığıyla)

• Başta turizm olmak üzere diğer ekonomik kültürel değerlere katkı sağlaması

• İnsanlara psiko-terapi sağlaması…


• Bölgede ilk insan yerleşiminin izleri 8000-9000 yıl öncesine dayanmaktadır.

• 1970’ li yıllarda başlayan insan etkisi 2000’li yıllarda en yüksek dereceye ulaşmıştır.

• Gizli kirlilik dönemi (1970-2000)

• Görünür kirlilik dönemi (2000’li yıllar)

• Gizli kuraklık dönemi (1970-2000)

• Görünür kuraklık dönemi (Günümüz)


Burdur Gölü Resmi Tarihi • 1993’de “Su Kuşları Yaban Hayatı Koruma Sahası”

• 1994 yılında yarısı, 1998 yılında tamamı “RAMSAR” alanı

• 1998 yılında “I. Derece Doğal SİT alanı”

• 2006 yılında Yaban Hayatı Geliştirme Sahası” ilan edilerek;

• Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği kapsamında, ülkemizde bir sulak alanın sahip olabileceği en yüksek yasal koruma statüleri ile yönetilmektedir.

• 2008-2012 yılı Burdur Gölü Yönetim Planı…

• 2013-2018 yılı yönetim planı yapım sürecindedir.

• USAK’a bağlı YSAK gölü izlemektedir.


Foto: Mustafa Sabri TÜRKAY, Burdur Gölü-2006

N

• Gölün suyu acı – Tuzlu ve yüksek Alkalin (sodalı)’dır.

• İyonik tipi: Na-Mg-(Cl)-SO4-HCO3

• Tuzluluk sınıfı: C5S5

• Tuzluluk: 20 ppt

• pH:9,1-9,2

• Su Sıcaklığı: 5-27 °C


Kış ve Yaz Aylarında

Dikey yönde Sıcaklık-Oksijen Dağılımı K ı ş Y a z


Dip suyu Yüzey sularında 6-16 mg/l arasında

değişen O2 değeri, 20. m’den sonra canlı yaşamını sınırlandıracak düzeye inmektedir. Özellikle gölün sığ bölgelerinde düşük oksijen değerinin göstergesi olan Chironomus Sineği larvaları (kan kurdu) çok yoğun bir gelişim göstermektedir.

• Göl Yüzeyi

• Yaz dönemi

• O2

20.m • Kış dönemi

• O2

30. m

O2 Dip


http://images.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.microscopy-uk.org.uk/mag/imgmar06/dwDoli-1al.jpg&imgrefurl=http://www.microscopy-uk.org.uk/mag/artmar06/dw-insects.html&h=1091&w=876&sz=359&hl=tr&start=3&um=1&tbnid=HMkiQue_FxjPLM:&tbnh=150&tbnw=120&prev=/images?q=chironomus+fly&imgsz=xxlarge&um=1&hl=tr&rlz=1T4GGLR_enTR244TR244&sa=X

FİTOPLANKTON

Amphiprora sp. Campylodiscus sp.

Chaetoceros sp.

Peridinium sp.

Nitzschia sp.


ZOOPLANKTON

Arctodiaptomus burduricus (Kiefer, 1939)


Balık…

• Aphanius sureyanus (Neu 1937)

• Türkçe adı: Burdur yosun balığı


0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

“A” SINIF SULAK ALAN“A” SINIF SULAK ALAN

Kuşlar… Dikkuyruk ördek (Dikkuyruk ördek (O. O. leucocephalaleucocephala): Bir zamanlar): Bir zamanlar --

Dikkuyruk ördek (Dikkuyruk ördek (O. O. leucocephalaleucocephala): Bir zamanlar): Bir zamanlar kış kış populasyonunpopulasyonun %70’i Burdur Gölü’ndeymiş.%70’i Burdur Gölü’ndeymiş. --maksmaks. 10927 (. 10927 (1991)1991)

235 tür (GÖL VE ÇEVRESİNDE, ekseri transit veya •235 tür (GÖL VE ÇEVRESİNDE, ekseri transit veya kış göçmeni) • maks. 300.000 kuş nüfusu •Meke, batağan ve göçmen ördek •Nadir yırtıcılar(akkuyruklu ve şah kartal) •Nadir üreyen(Mahmuzlu kızkuşu, Uzunbacak)


Bu Kuşlar gölde ne buluyor?

Kopepot

Potamogeton Su şamdanı

Balık sinekler ve larvaları

Su böcekleri İ. Gülle/ Burdur Gölü'nün Geçmişi ve geleceği, 27.03.2013, Isparta

SORUNLAR

• Sorun Göl’ün değil, Burdur’un sorunudur….


(Şener vd, 2005, değiştirilerek)

Gölün çekilmesi

Son 40 yılda ~18 m…

2012 göl seviyesi

2012

Alan kaybı

140

150

160

170

180

190

200

210

220

230

1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2011

228,3 225,4 224,2

206,6

185,6

171,7 168,4

154,6 153,5 Bu

rdu

r G

ölü

Ala

nı

(km

2)

Yıllar

228,3 km2

153,5 km2

Kaynak: DSİ 182. Şube Müdürlüğü

230 km2’den 140 km2’ye: 40 yılda 90 km2

Hacim kaybı

4000

4500

5000

5500

6000

6500

7000

1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2011

6876 6762 6723

6098

5450

5068 4986

4609 4564

Bu

rdu

r G

ölü

Ha

cm

i (h

m3)

Yıllar

6876 hm3

4564 hm3

36 Yılda 2112 hm3

Kaynak: DSİ 182. Şube Müdürlüğü

7 milyar m3’den 4 milyar m3’e: 40 yılda 3 milyar m3

Son 40 yılda Göl alanının ve hacminin yaklaşık 40’ kaybedildi…

Neden?

Türkiye Yıllık Ort. Yağış Miktarı= 643 mm Burdur Yıllık Ort. Yağış Miktarı= 415 mm

BURDUR İLİ YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARI

Su Kullanımı profili: %75-80’i tarım-hayvancılık amaçlı

Burdur Gölü su toplama havzası

sınırlarının belirlenmesi.

• Burdur Ovası

• Çine Ovası

• Yazı Ovası

• Tefenni Ovası

• Keçiborlu Ovası

19 yapılmış, 4 inşaat halinde 5 proje-planlamada Toplam 28 su tutma yapısı… Depolanan su: 180-200 milyon m3

•Su yapılarıyla; 15 km2 yüzey alanında, •200 Milyon m3 su depolanmakta, •Bu miktarın ancak 100 milyon m3’ü sulamada kullanılmaktadır.

Yer altı suyu

Su tablası Su yüzeyi

Karasal yüzey

Doygun bölge

Kuru bölge

Gölün su tablası ve çevreye yararı

Su seviyesinde azalma

yağış

buharlaşma kuyu

göl

Kapalı Ünite

sızma

Yeraltı suyu akışı

Sondajların göle etkisi ne kadar?

Havzadaki sondajlar denetim altına alınmalı…

BURDUR GÖLÜ

YER ALTI SUYU ÇEKİMİ

GÖLET VE BARAJLAR

BUHARLAŞMA

Roma kaya mezarı MS 2.-3.YY

1970’de: 858 m

2012’de:840 m İ. Gülle/ Burdur Gölü'nün Geçmişi ve geleceği, 27.03.2013, Isparta

Su kaynakları üzerindeki baskılar… Yer altı suyu çekimi, binlerce sondajdan birkaçı


Dramatik süreç

Sebep: ????? 1-) 20 kadar gölet ve baraj 2-) Sayıları binlerle ifade edilen sondaj kuyuları 3-) İklimsel değişimler…


Gidişat nereye?

ATAOL, M. (2010)

Gölün 80 KM2’YE KADAR KÜÇÜLMESİ ÖNGÖRÜLMÜŞTÜR.


Aral Gölü=Burdur Gölü

68.000 km2 Aral Gölü gölü kurur da; 150 km2 burdur gölü kurumaz mı?


//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9f/Aral_Sea.gif

Hassas topraklar!


Ne yapmalı?

Tek seçenek: Tasarruf !!!

Eğer Burdur Gölü Havzası’nın tamamında damla sulama ve yağmurlama sulama gibi akılcı sulama

yöntemleri kullanılırsa

Tasarruf edilecek su miktarı: 62,6 hm3.

Havzada 200 Milyon m3 su tutuluyor; sadece 100 mil. M3 kullanılıyor… 100 mil.m3 kayıp var.


Su yönetimi veya Akılcı Su Kullanımı

Akılcı sulama yöntemleri ile tasarruf edilecek su miktarı

62,6 hm3

= Burdur Gölü’nün son 1 yılda çekilme nedeniyle kaybettiği suyun

yaklaşık 1,5 katı.

Bu suyun Burdur Gölü’ne ulaşması halinde göl seviyesi tekrar yükselmeye başlayacak, ve belki gölün kurumasının önüne

geçilecek.


Gölü besleyen hiç akarsu yok mu?


Önemli Bir kaynak 200 L/sn Burdur arıtma suları


1984 2012 artış

Nüfus 44 bin 80 bin 2 kat

Atıksu (L /s) 40 L/s 200 5 kat

AKM (ton/yıl) 235 400 2 kat

Top. Azot (ton/yıl) 28,7 437,7 15 kat

Top. Fosfor(ton/yıl) 2,3 45,22 20 kat

N/P oranı 12,5/1 10/1 %20 fosfat lehine

Deterjan (ton/yıl) 3,5 70 20 kat

TÇKM (ton/yıl) 446 8893 20 kat

Tuzluluk (g/L) Göl-1984 14 20,4 % 50

Cl g/L (göl)-1950 5 6,5 %30

Na g/L (göl)-1950 7 6,3 -%18

SO4 g/L (göl)-1950 8 11,5 %44


Gölümü geri verin!


Yapay sulak alan arıtma tesisi kurulması

Bitkili yapay sulak alan arıtım sistemi ile;

Ön arıtması göle giden arıtma sularının ikinci kez

arıtılması son derece yararlı olacaktır.


IOSB atık suları


Yasaklar çiğnenmek için midir?


Ekolojik Etkilenme Bölgesi’nde sürüler ve ağılları


Sadece aşağı havzada 49 Bin-50 Bin hayvan varlığı; Günde 615,5 ton , Yılda 224.657 ton gübre açığa çıkarıyor.

Hassas bölgede uygunsuz gübre depoları


Organik kirleticiler: Göl alanında taze gübre şerbetleri


Sulu dereden bir görüntü Sulu dereden bir görüntü


Burdur’da Erozyon ve Siltasyon

• Burdur Gölü havzasındaki toprakların % 80-90’ı erozyona maruzdur (*).

• 673.450 Ton/yıl sediment! Nereden geliyor-nereye gidiyor???

• Dünyanın en hızlı dolan göllerinden biri…

(*)Burdur Gölü Yönetim Planı(*)Burdur Gölü Yönetim Planı İ. Gülle/ Burdur Gölü'nün Geçmişi ve geleceği,

27.03.2013, Isparta

Burdur Gölün’de ötrofikasyon süreci

0,001

0,077 0,102

0,5

4,1

23,5

1995 2004 2008

Burdur Gölü Trofik Düzey Değişimi

PO4-P Klo-a

0

2

4

6

8

1995 2004 2008

Burdur Gölü Secchi d. değişimi

TDİ Carlson Değeri

TROFİK DURUM

T.P. TDİ 82 ötrofik

Klo-a TDİ 59 ötrofik

Secchi D. TDİ 47

ötrofik


Ağustos 2011, Burdur Gölü İ. Gülle/ Burdur Gölü'nün Geçmişi ve geleceği,

27.03.2013, Isparta

Ağustos 2011, Burdur Gölü, 4,65 µg/L Nodülarin

ÇORBA HAZIR, YOLCULAR NEREDE KALDI?ÇORBA HAZIR, YOLCULAR NEREDE KALDI?


OligotrofikOligotrofik gölgöl OligotrofikOligotrofik gölgöl mezotrofikmezotrofik gölgöl mezotrofikmezotrofik gölgöl

ötrofikötrofik gölgöl ötrofikötrofik gölgöl İleri İleri ötrofikötrofik gölgöl

Burdur Gölü’nde berraklık?


Arsenik Çok düşük (ort. 110 µg/L)

Civa Çok düşük

Kurşun Çok düşük

Krom Düşük

Kadminyum Çok düşük

Ağır Metal değerleri, Arsenik dışında, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Sınır Değerlerinin altında bulunmuştur.


Tarım ilacı kalıntısı

Klorlu pestisitler Fosforlu Pestisitler

Tespit edilemedi

Tespit edilemedi


Bakteriyolojik incelemeler

Özellikle Çevre sağlığı ve suyun yüzme amaçlı kullanımında öne çıkan Coliform ve E.coli bakterileri yönünden incelenmiştir.

Sonuç: Yalnız Atıksu Arıtma Tesisi civarında düşük risk belirlenmiş olup, gölün diğer bölgeleri temiz olarak bulunmuştur.


Hazıra dağ dayanmaz!!!


Umut verici adımlar var…

•Kapalı devre sulama yöntemleri konusunda önemli yatırımlar ve gelişmeler var…. •Ancak bunun hızlandırılması ve yaygınlaştırılması lazım.



Ekolojik Etkilenme Bölgesi içerisinde, izinsiz tarım faaliyetleri

Sulak Alan Faaliyet İzin Belgeleri

BURDUR 69 SAHA daha TAHSİS EDİLECEK Burdur'da ise 18-19 Eylül ile 7-8 Kasım 2012 tarihlerinde yapılacak ihaleler ile 69 sahadan oluşan toplam 8 bin 252.21 hektarlık alanın tahsisi yapılacak.

•Burdur Gölü Sulak Alan Sınırı,

•Mutlak Koruma Sınırı,

•Ramsar Sınırı,

•Tampon Bölge Sınırı,

•Ekolojik Etkilenme Sınırı

•Sit alanı sınırı vb.

Sınırların fazlalığı ve karmaşıklığı sorunları…


Göl Çevresinde Kıyı Kenar Çizgisi ve koruma

alanları ihlalleri

•Konut yapımı, •Özel hüküm Bölgeleri ( ad. OSB) •Hava Alanı ve diğerleri


Vatandaş ne düşünüyor?

Uygulamalar doğru mu?


Çevreye verilen önem, uygarlığın ölçüsüdür…


Olanaklar…1 Tarla balıkçılığı, sazan balığı yetiştiriciliği


Olanaklar…2.

Su ürünleri için Canlı Yem Üretimi

Acı ve Tuzlu su özelliğindeki Burdur gölü canlı yem üretimi için uygun bir kaynaktır (Gülle ve diğ. 2010).


Mikro-alg yetiştiriciliği


Olanaklar…3.

Olanaklar…4. Kil kaynakları…..

Göl kenarındaki kil örneklerinin seramik yapımı ve çimento üretimine uygun olduğu görüldü…


Olanaklar…5.

•Eko turizm (Kumluca-Karakent-İlyas Hattı) •Doğa turizmi: (kamp, traking, ata binme, bisiklet (Kumluca-ilyas Köy hattı) •Su sporları : Kano, yelken, yüzme •Doğa Gözlemi: Soğanlı sazlığı •Rekreasyon alanları: Karakent Köyü •Çamur Banyoları: Karakent Köyü •Doğa Okulu: Lisinia proje alanı (Karakent Köyü)


Burdur Gölü ÇAMUR BANYOLARI İÇİN UYGUN MU?



Önlemler ve uygulamalar-1

1.) Göl kenarındaki istilacı ağaçlarla mücadele edilmeli. Kokar Ağaç ve istilacı Ilgın Çalılıkları temizlenmeli. 2.) Bunların yerine bölgenin yapısına uygun İğde, Fıstık Çamı gibi rüzgar kesici bitkiler ile; 3.) kapari, saz-kamış, geven vb. örtücü bitki gelişimi arttırılmalıdır. 4.) Göl kenarındaki aşırı otlatmanın mutlaka önüne geçilmelidir.


Önlemler ve uygulamalar-2

1. Göl havzasındaki tarımsal ürün deseni ve sulama programları acil olarak yeniden düzenlenmelidir.

2. Su savurganı yem bitkileri yerine, kuraklığa dayanıklı bitki türleri yetiştirilmelidir.

3. Havzadaki kavak ve ceviz ağaçları sayısı sınırlandırılmalı, bunun yerine Bağcılık, gülcülük ve lavanta üretimi teşvik edilmeli

4. Yağmur sularından yüksek oranda yararlanma yolu araştırılmalı

Yapay sulak alan arıtma tesisi kurulması

Bitkili yapay sulak alan arıtım sistemi ile;

Ön arıtması göle giden arıtma sularının ikinci kez

arıtılması son derece yararlı olacaktır.


İleriye dönük düşüncelerimiz:


Burdur Gölü Sürekli gözlem istasyonu kurulması


göl, çöl, öl…

Documents